Fundacje korporacyjne w Polsce

r
a
p
o
r
t
z
b
a
d
a
ń
Fundacje
korporacyjne
w Polsce
Fundacje korporacyjne w Polsce
– raport z badań
S
p
i
s
t
r
e
ś
c
i
Wstęp: Fundacje korporacyjne w Polsce na tle trendów światowych [7]
Część 1: Fundacje korporacyjne – rzut oka na doświadczenia światowe [13]
Część 2: Historia społecznego zaangażowania firm w Polsce [23]
Część 3: Badanie fundacji korporacyjnych w Polsce w ramach projektu CEENERGI [27]
3.1 Ogólne cele badania [27]
3.2 Dobór próby, definicja fundacji korporacyjnej [27]
3.3 Problemy badawcze [28]
3.4 Metoda i przebieg badania [29]
Część 4: Fundacja korporacyjna – struktura instytucjonalna [31]
4.1 Regulacje prawne [32]
4.2 Ciała statutowe [33]
4.3 Zespół [37]
4.4 Finansowanie [43]
4.5 Procedury przyznawania dotacji [46]
4.6 Monitoring, ewaluacja, raportowanie [53]
Część 5: Działalność fundacji korporacyjnych [57]
5.1 Zasięg działań [58]
5.2 Cele podejmowanych działań [59]
5.3 Beneficjenci [64]
5.4 Partnerzy, współpraca [67]
5.5 Wizerunek [70]
5.6 Bariery [74]
Część 6: Fundacja korporacyjna jako narzędzie społecznego zaangażowania firmy [79]
6.1 Przyczyny i inicjatorzy powstawania fundacji [79]
6.2 Korzyści dla firm wynikające z powołania fundacji [84]
6.3 Tożsamość fundacji korporacyjnej – biznes czy trzeci sektor? [86]
6.4 Działalność społeczna firmy – samodzielnie czy poprzez fundację? [88]
Część 7: Komentarze do wyników badania [91]
7.1 Od CSR do PR – miejsce fundacji korporacyjnych w polskim sektorze pozarządowym [91]
7.2 Fundacja firmowa strategicznym mechanizmem realizacji zaangażowania społecznego firmy [97]
ANEKS:
1. Kategorie analizy stron internetowych [105]
2. Kwestionariusz ankiety e-mailowej [106]
3. Pytania wywiadu pogłębionego [111]
4. Lista fundacji [114]
S
p
i
s
i
l
u
s
t
r
a
Wykres nr 1
Status organizacji pożytku publicznego w fundacjach korporacyjnych. [33]
Wykres nr 2
Formy zatrudnienia w fundacjach korporacyjnych. [39]
Wykres nr 3
Liczba pracowników fundacji ze względu na formę zatrudnienia. [39]
Wykres nr 4
Wielkość budżetów fundacji korporacyjnych. [43]
Wykres nr 5
Źródła finansowania działalności fundacji korporacyjnych. [45]
Wykres nr 6
Procedury przyznawania dotacji w fundacjach korporacyjnych. [46]
Wykres nr 7
Średnia wysokość przyznanych dotacji w 2006 roku. [47]
Wykres nr 8
Publikowanie sprawozdań przez fundacje korporacyjne. [54]
c
Wykres nr 8a Publikowanie sprawozdań przez fundacje korporacyjne. [55]
Wykres nr 9
Zasięg działań fundacji korporacyjnych. [59]
Wykres nr 10 Obszary działalności fundacji korporacyjnych. [61]
Wykres nr 11 Formy działania fundacji korporacyjnych. [63]
Wykres nr 12 Odbiorcy działań fundacji korporacyjnych. [65]
Wykres nr 13 Podmioty wspierane przez fundacje korporacyjne. [67]
Wykres nr 14 Rok powstania fundacji korporacyjnych. [80]
Wykres nr 15 Branża firm powołujących fundacje korporacyjne. [81]
Wykres nr 16 Czy działalność społeczna firmy jest prowadzona wyłącznie poprzez fundację? [89]
Rysunek nr 1 Liczba fundacji w poszczególnych województwach. [58]
Rysunek nr 2 Liczba fundacji, które powstały w danym roku. [98]
Rysunek nr 3 Osiem kluczowych czynników sukcesu – strategiczna rola fundacji firmowej
w zakresie realizacji zaangażowania społecznego firmy. [99]
Rysunek nr 4 Decyzja o założeniu fundacji firmowej – lista kluczowych zagadnień. [100]
j
i
W
s
t
ę
p
Fundacje korporacyjne w Polsce
na tle trendów światowych
Oddajemy do Państwa rąk raport na temat fundacji korporacyjnych w Polsce, który podsumowuje wyniki
badania prowadzonego na zlecenie Forum Darczyńców w Polsce przez Inwestycje Społeczne sp. z o.o. Nasze badanie zrealizowane zostało w ramach regionalnego projektu CEENERGI (Central Eastern European
Network for Responsible Giving), finansowanego ze środków Fundacji C.S. Motta i Trust for Civil Society
in Central and Eastern Europe; projekt prowadzony jest przez Fora Darczyńców w ośmiu krajach Europy
Środkowej i Wschodniej. Celem CEENERGI jest promocja społecznego zaangażowania biznesu i filantropii
korporacyjnej w Europie Środkowo-Wschodniej oraz stworzenie regionalnego forum wymiany doświadczeń i informacji na temat skali zaangażowania firm w regionie, popularyzacji dobrych praktyk i ciekawych
form prowadzonej przez nie działalności społecznej.
W ramach projektu CEENERGI prowadzone są m.in. badania z zakresu społecznego zaangażowania biznesu, w tym ranking firm przekazujących środki na działania społeczne Liderzy Filantropii 2006 . Organizowane
są także warsztaty, seminaria oraz konferencje, które służą podnoszeniu wiedzy i doskonaleniu umiejętności
w zakresie inicjowania i prowadzenia przez firmy programów społecznych. Projekt tworzy też warunki dla
rozwoju współpracy darczyńców korporacyjnych i prywatnych fundacji grantodawczych.
W pierwszym roku realizacji projektu CEENERGI w Polsce, skupiliśmy się przede wszystkim na popularyzacji modelu fundacji korporacyjnej, jako narzędzia realizacji społecznej aktywności firm oraz
promowaniu zaangażowania firm w finansowanie projektów społecznych. Nasze działania obejmowały
m.in.: badania ilościowe i jakościowe polskich fundacji korporacyjnych; warsztaty dla pracowników
fundacji korporacyjnych na temat tworzenia, prowadzenia i ewaluacji programów społecznych, komunikacji o działaniach społecznych na zewnątrz i do wewnątrz firmy oraz warsztaty o marketingu społecznym i społecznie zaangażowanym, reklamie społecznej, uwarunkowaniach prawnych funkcjonowania fundacji w Polsce i zasadach sprawozdawczości. We współpracy z magazynem „Forbes” i Giełdą
Papierów Wartościowych zorganizowaliśmy konkurs Liderzy Filantropii, połączony z rankingiem firm,
które przekazały najwięcej środków i największy procent dochodów na działania społeczne w roku 2006.
Prowadziliśmy monitoring obecności w mediach tematu zaangażowania społecznego firm i filantropii
korporacyjnej. Podejmowaliśmy inicjatywy rzecznicze, zmierzające do tworzenia przyjaznego otoczenia
prawnego dla rozwoju filantropii korporacyjnej. O działaniach tych informujemy na naszej stronie internetowej www.forumdarczyncow.pl oraz na stronie projektu www.corporategiving.pl
8
Badanie zaangażowania społecznego biznesu w Polsce ograniczyliśmy do fundacji korporacyjnych z dwóch
powodów. Po pierwsze, przeprowadzenie badania szerszego, obejmującego np. 500 największych polskich
przedsiębiorstw – choć kuszące – wykraczało poza nasze możliwości organizacyjne i finansowe. W Polsce
brakuje bowiem wiarygodnych danych pokazujących zaangażowanie społeczne firm, przedsiębiorstwa nie
publikują ich zwykle w sprawozdaniach finansowych, nie ma ich Główny Urząd Statystyczny, ani Ministerstwo
Finansów, które dysponuje jedynie informacjami o kwotach zwolnień podatkowych. Brakuje również badań
pokazujących generalnie skalę finansowania działań społecznych w Polsce, w tym także przez inne instytucje grantodawcze, prywatne czy publiczne.1 To wyzwanie wciąż stoi przed badaczami trzeciego sektora.
Po drugie, co ważniejsze, fundacje korporacyjne – jako formalnie niezależny byt prawny – wydają się najbardziej dojrzałą formą realizacji społecznej aktywności biznesu, a dzięki zapewnieniu przez firmę stabilnego źródła finansowania, najbliższe są klasycznej formule fundacji (określanej jako instytucja wyposażona przez fundatora w majątek przeznaczony do realizacji wyznaczonego przez niego celu). Utworzone na
mocy ustawy o fundacjach, a niekiedy także ustawy o działalności pożytku publicznego (ponad 60% z nich
posiada taki status) – podlegają takim samym prawom i rygorom, jak inne fundacje. Wśród tych wymogów
znajduje się konieczność posiadania niezależnych od firmy władz dbających o dobro fundacji, obowiązek
sprawozdawczości, jawności podejmowania decyzji oraz otwartości i transparentności działań. Struktura
i sposób funkcjonowania czyni fundacje korporacyjne częścią sektora pozarządowego. I choć nie stanowią
licznej grupy w całej populacji fundacji2, to wśród fundacji prowadzących działalność grantodawczą3 są
grupą znaczącą i wyjątkową. Dysponują bowiem – w odróżnieniu od większości fundacji – stabilnym i niezależnym źródłem finansowana, umożliwiającym rozwijanie długofalowych programów grantodawczych.
Ta cecha czyni je ważnym źródłem wspierania inicjatyw społecznych i naturalnym partnerem fundacji
grantodawczych zrzeszonych w Forum Darczyńców.
Prezentowane przez nas badanie jest pierwszą tak kompleksową próbą analizy środowiska fundacji korporacyjnych w Polsce. Jest też pierwszym tak dużym badaniem tej grupy podmiotów w naszym regionie4.
Zebrany w badaniu materiał pomóc miał w ustaleniu podstawowych danych na temat fundacji korporacyjnych działających w Polsce: ich liczby, skali finansowego zaangażowania, form i metod działania, obszarów
wsparcia i rodzaju wspieranych podmiotów, struktury wewnętrznej i procedur udzielania pomocy finansowej. Chcieliśmy przyjrzeć się, na ile tworzone w Polsce fundacje firm podobne są do swoich odpowiedników w innych krajach, szczególnie tych o ugruntowanej tradycji filantropii korporacyjnej. Interesowało
nas także, na ile ich struktura i sposób funkcjonowania zbliżony jest do sposobu funkcjonowania niezależnych fundacji grantodawczych, jak wygląda proces przyznawania przez nie pomocy, jak podejmowane są
1. Badania prowadzone co roku przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, pokazujące procentowy udział poszczególnych źródeł finansowania organizacji pozarządowych, opierają się na informacjach ankietowych od odbiorców samych organizacji i pomijają np. wydatki
na działania społeczne prowadzone bezpośrednio przez firmy, czy darowizny przekazywane instytucjom publicznym.
2. Według szacunków bazujących na badaniach Klon/Jawor z 2006 roku, jest to około 2% wszystkich fundacji znajdujących się
w rejestrze REGON.
3. Tzn. działalność polegającą na udzielaniu wsparcia finansowego innym podmiotom: osobom fizycznym, organizacjom pozarządowym, instytucjom publicznym i prywatnym (według badań Klon/Jawor działalność grantodawczą prowadzi ok. l2% wszystkich
fundacji w Polsce).
4. Poza dwoma badaniami SMART Company dla CAF z 2006 i lipca 2007 roku na temat fundacji korporacyjnych w Wielkiej Brytanii,
nie znane są nam żadne poważne badania na temat fundacji.
9
decyzje o udzieleniu wsparcia. Chcieliśmy przekonać się, do jakiego stopnia fundacje te są niezależne od
firm, które je powołały, nie tylko w sensie formalnym (jako odrębne podmioty prawne), ale i rzeczywistym.
Czy traktowane są przez ich założycieli jako narzędzie realizacji polityki wizerunkowej firmy, czy też są
przejawem dążenia firmy do zinstytucjonalizowania i sprofesjonalizowania jej aktywności społecznej,
oddzielenia jej od działań promocyjnych i nadania jej bardziej ustrukturalizowanego i długofalowego charakteru. Chcieliśmy wreszcie dowiedzieć się, jakie są ich potrzeby i problemy, na jakie bariery napotykają
w swoim działaniu oraz zidentyfikować te obszary ich funkcjonowania, które wymagają inwestycji i wsparcia, również ze strony „kolegów” z sektora pozarządowego.
Na ile udało nam się to zadanie, sami Państwo ocenią. Tymczasem pozwolę sobie podzielić się z Państwem
kilkoma spostrzeżeniami dotyczącymi tego, jak w świetle wyników naszego badania sytuują się polskie fundacje korporacyjne na tle trendów światowych, a także na mapie polskich fundacji grantodawczych. Ale najpierw, uprzedzając ewentualne zarzuty, kilka słów o tym, czego nie udało nam się uzyskać w tym badaniu.
Nie udało nam się ustalić ogólnej liczby fundacji założonych przez firmy. Badaczki zidentyfikowały jedynie
50 aktywnych fundacji, to znaczy takich, o których wiadomo, że nie tylko zostały założone, ale faktycznie prowadzą jakąś działalność. Jan Herbst w swoim komentarzu do niniejszego raportu szacuje liczbę
wszystkich fundacji korporacyjnych zarejestrowanych w REGON na mniej niż 200, zaś badanie Klon/Jawor
z października 2006 roku – na ok. 150 (2% całej populacji). Są to jednak tylko szacunki. Ustalenie ich
rzeczywistej liczby wymaga szczegółowej analizy danych 7500 podmiotów zarejestrowanych w KRS lub
systemie REGON jako fundacje. Zadanie to wciąż stoi przed badaczami.
Jeśli potwierdzą się szacunkowe dane Klon/Jawor, oznacza to, że liczba fundacji korporacyjnych w Polsce
utrzymuje się w czołówce europejskiej, obok Czech (133, w tym 48 wyposażonych w kapitał wieczysty),
Wielkiej Brytanii (126), Rumunii (100), Francji (83) i Słowacji (76 – tu jednak tylko niewielki procent stanowią fundacje grantodawcze). Jeśli jednak szacunki te są mylące i liczba fundacji założonych przez firmy
nie jest wiele wyższa od tych, zidentyfikowanych w badaniu CEENERGI, to pozostajemy nieco w tyle za
naszymi europejskimi partnerami.
Nie wiemy też, jaka jest skala finansowania działalności społecznej przez fundacje firm. Na podstawie
naszego badania możemy jedynie z grubsza oszacować, że 27 ankietowanych fundacji przekazało w roku
2006 na cele społeczne 50 -100 mln zł. Dla porównania, 12 fundacji grantodawczych zrzeszonych w Forum
Darczyńców przeznaczyło na ten cel w tym samym roku 93 mln zł, zaś 10 firm z rankingu Liderów Filantropii (wśród nich są i takie, które założyły fundacje korporacyjne i swoimi darowiznami zasiliły ich budżety)
wydało ok. 49 mln zł. Z danych Ministerstwa Finansów wynika, że w roku 2006 firmy w Polsce przekazały
darowizny na kwotę 286 mln zł5. W USA fundacje korporacyjne przekazują 29% wszystkich darowizn z biznesu, a biorąc pod uwagę darowizny rzeczowe fundacji firm farmaceutycznych – niemal połowę. W Wielkiej Brytanii 18% darowizn biznesu przekazywanych jest za pośrednictwem fundacji korporacyjnych.
5. Dane te uzyskane z deklaracji CIT 2006 roku dotyczą darowizn, przy których firmy korzystały z ulg podatkowych. Jednak, jak pokazuje badanie darowizn przekazanych przez firmy biorące udział w rankingu Liderzy Filantropii 2006, firmy często nie korzystają
z ulg podatkowych przy przekazywaniu środków na cele społeczne. Można więc z góry założyć, że kwota wszystkich darowizn
z biznesu jest z pewnością dużo wyższa.
10
Badanie ujawniło dużą różnorodność fundacji – począwszy od organizacji zarządzających rozbudowanymi
programami społecznymi i programami pomocy charytatywnej, aż po fundacje administrujące programem wolontariatu pracowniczego i darowizn pracowniczych. Pokazało też, że choć (podobnie, jak w krajach Europy Zachodniej i USA) najwięcej fundacji korporacyjnych w Polsce tworzonych jest przez instytucje
finansowe, to już niewiele z nich powoływanych jest przez firmy farmaceutyczne, które wiodą prym w Stanach Zjednoczonych, a także Francji i Wielkiej Brytanii, czy równie silnie reprezentowane tam fundacje
firm z branży spożywczej, telekomunikacyjnej i IT. W Polsce w czołówce fundacji korporacyjnych znajdują
się fundacje założone przez firmy z branży wydawniczo-medialnej i paliwowo-energetycznej.
Różny też okazał się stopień niezależności fundacji od firmy macierzystej lub – jak kto woli – jej integracji
z firmą. Część z nich jest odrębną, autonomiczną instytucją samodzielnie zatrudniającą pracowników;
większość, będąc formalnie osobnym bytem prawnym, pozostaje całkowicie wtopiona w strukturę firmy,
która albo oddelegowuje do niej swoich pracowników, albo wpisuje prowadzenie fundacji w obowiązki
któregoś z działów czy pracowników. We wszystkich jednak przypadkach w organach wykonawczych
i nadzorczych fundacji korporacyjnych zasiadają przedstawiciele firmy: członkowie zarządu lub rady, kadra
kierownicza i pracownicy. W tym również nie różnimy się od innych krajów.
Ciekawe wyniki przyniosła analiza źródeł finansowania fundacji korporacyjnych w Polsce. Okazało się bowiem, że inaczej, niż w Europie i na świecie, gdzie budżet fundacji korporacyjnych pochodzi w całości od
firmy założycielskiej (choć są przypadki pozyskiwania środków od firm-partnerów, czy z darowizn pracowników) – fundacje korporacyjne w Polsce otrzymują środki na swoje działania nie tylko od fundatora (mimo,
że dla większości wciąż jest to główne źródło utrzymania), ale także od innych darczyńców komercyjnych,
indywidualnych, a niekiedy i ze źródeł publicznych. Istnieją też takie fundacje, które albo nie otrzymują wcale
środków od firmy-matki, albo dostają od niej jedynie niewielką część swojego budżetu, a większość środków
pozyskują ze zbiórek smsów, audiotele, kampanii marketingowych, czy z darowizn osób indywidualnych,
w tym pracowników firmy lub klientów, partnerów biznesowych, czy innych instytucji prywatnych.
Taką grupą i absolutnym ewenementem w skali światowej jest większość polskich fundacji medialnych,
które w sposobie funkcjonowania nie różnią się właściwie od typowych fundacji fundraisingowych, odwołujących się do hojności opinii publicznej – z tą istotną różnicą, że w kampaniach pozyskiwania środków korzystają z uprzywilejowanego dostępu do środków przekazu, których właścicielem jest firma macierzysta. Kolejną polską specyfiką jest korzystanie fundacji korporacyjnych z możliwości pozyskiwania wpłat 1% podatku
od osób fizycznych. Badanie wykazało, że niemal połowa z nich korzysta z tego mechanizmu zdobywania
środków na swoje działania, a dla niektórych stanowi on wręcz znaczące źródło dochodu. W innych krajach,
w których funkcjonuje mechanizm 1%, fundacje korporacyjne nie zabiegają na taką skalę o wpłaty 1%.
Innym ciekawym zjawiskiem są fundacje tworzone z inicjatywy samych pracowników i w dużej części przez
nich finansowane. Fundacje te, mimo że formalnie założone przez firmę, która użycza im swej nazwy
i częściowo finansuje (np. podwajając wpłaty i darowizny pracowników), są raczej zinstytucjonalizowaną
formą dobroczynności i aktywności społecznej pracowników, niż tradycyjną fundacją korporacyjną. Fundacje tego typu, popularne u nas szczególnie wśród firm audytorskich i konsultingowych, znane są również w USA i Wielkiej Brytanii, gdzie funkcjonują jako tzw. employee funds (fundacje pracownicze). I coraz
częściej wykorzystywane są przez firmy jako narzędzie realizacji strategii społecznej odpowiedzialności
biznesu, łączące filantropię korporacyjną z programami angażowania pracowników firmy.
11
Fundacje korporacyjne, w porównaniu do ogółu fundacji w Polsce, wypadają dużo lepiej, jeśli chodzi
o spełnianie wymogów ustawowych, w tym obowiązku sprawozdawczości, czy stosowania przejrzystych
reguł działania. Co ciekawe, w odróżnieniu od większości fundacji w Polsce, posiadają najczęściej dwa
organy władzy: zarząd i radę, mimo że nie jest to wymóg prawny w przypadku fundacji nie posiadających
statusu organizacji pożytku publicznego (prawo o fundacjach nakazuje jedynie posiadanie zarządu). Jednak statuty fundacji korporacyjnych, pisane najczęściej przez prawników obsługujących firmę, wzorowane
były na statutach spółek. Dzięki temu, dużo łatwiej, niż „zwykłym” fundacjom, było im się starać o status
organizacji pożytku publicznego, który wprowadzał m.in. obligatoryjny organ kontroli. I być może dlatego
właśnie aż połowa z badanych fundacji korporacyjnych posiada taki status.
Wszystkie fundacje – jak twierdzą ankietowani – przygotowują sprawozdania ze swojej działalności
i udostępniają je publicznie. Coraz więcej wśród badanych fundacji opracowuje procedury przyznawania
pomocy wzorowane na tych stosowanych przez niezależne instytucje grantodawcze: ogłasza konkursy
grantowe, opracowuje regulaminy przyznawania dotacji, powołuje komisje ekspertów oceniające wnioski. Wciąż jednak, jak pokazuje analiza stron internetowych, zbyt małą wagę przykłada się do podawania
tych procedur do publicznej wiadomości. Nieliczne fundacje korporacyjne informują na swoich stronach
o zasadach udzielania dotacji, podają kryteria oceny wniosków i tryb podejmowania decyzji. I choć istnieją
chlubne przykłady, wiele jest tu jeszcze do zrobienia.
Podobnie rzecz ma się ze sprawozdawczością. Mimo zapewnień przedstawicieli fundacji o tym, jak ważne
jest dla nich wypełnienie obowiązku sprawozdawczości dla podniesienia wiarygodności i przejrzystości
działań fundacji i firm oraz mimo prawnego wymogu upubliczniania sprawozdań, większość z nich - i to
nawet spośród tych o statucie OPP - nie udostępnia sprawozdań na swoich stronach internetowych. Nieliczne z tych, które publikują swoje sprawozdania, wychodzą poza obowiązek ustawowy i przygotowują
czytelne rozliczenie środków przekazanych na cele społeczne wraz z pełną listą przyznanych dotacji.
W niewielu fundacjach sprawozdanie roczne podlega kontroli zewnętrznego audytora. Wskazuje to na
wciąż jeszcze niewystarczającą świadomość wagi przedstawiania opinii publicznej klarownej informacji
o swojej działalności i jasnego komunikowania o rozdziale środków na zewnątrz firmy.
Jak pokazuje raport, większość fundacji korporacyjnych w Polsce utworzona została po 2000 roku. Dla porównania w Stanach i w Wielkiej Brytanii fundacyjny boom przypadał na lata dziewięćdziesiąte i utrzymuje
się do dzisiaj. Dynamika zakładania fundacji firm w Polsce zwiększyła się szczególnie po roku 2001, kiedy
to utworzona została aż 1/5 zidentyfikowanych w badaniu fundacji. Jednak po latach trwałego wzrostu,
w roku 2006 nastąpił już zdecydowany spadek i zamiast, jak dotąd kilku, powstały jedynie dwie fundacje.
Czy to nagłe wyhamowanie było tylko krótką przerwą, spowodowaną niepewnością co do planowanych
przez rząd zmian w ustawie o fundacjach i nieprzychylną biznesowi atmosferą ówczesnej ekipy rządzącej?
Czy tendencja rosnąca utrzyma się w latach następnych? Przekonamy się o tym niebawem.
Znaczący wzrost liczby fundacji korporacyjnych w ostatnich latach może wiązać się z coraz powszechniejszym uznaniem roli, jaką firmy odgrywają w procesie zmian społecznych, a co za tym idzie – z rosnącą
tendencją do zintegrowania strategii odpowiedzialności społecznej firmy ze wszystkimi obszarami jej
działalności. Tworzenie fundacji korporacyjnych jest wyrazem przyjęcia przez firmę bardziej strategicznego podejścia do działalności filantropijnej, nadania jej ram instytucjonalnych i zapewnienia większej
niezależności od firmy. Jednakże, co znamienne, fundacje korporacyjne, choć utworzone – jak mówią ich
12
przedstawiciele – w celu ukierunkowania i uporządkowania działalności społecznej firmy, w większości
przypadków przejmują jedynie fragment tej działalności, pozostawiając w strukturze firmy albo działania
z zakresu doraźnej pomocy charytatywnej, albo prowadzenie większych projektów społecznych. I co ciekawe, nie ma tu żadnej reguły. Zdarza się, że fundacje prowadzą działania bardziej skupione i długofalowe, a firmy działalność doraźną, i na odwrót – fundacje zajmują się doraźną działalnością dobroczynną,
a firma przekazuje poza tym pokaźne środki na wsparcie nowatorskich programów społecznych. Badanie
nie wyjaśnia motywów przyjęcia przez firmy takiego rozwiązania. Tymczasem wydaje się ono kluczowe dla
zdefiniowania roli fundacji korporacyjnej w strategii społecznej odpowiedzialności firmy. Jest to z pewnością jeden z tych wątków, które warto byłoby podjąć w kolejnych badaniach na temat społecznego zaangażowania biznesu w Polsce.
Zdajemy sobie sprawę, że prezentowany przez nas raport dotyka jedynie powierzchni tego zjawiska, jakim
jest rozwijający się w Polsce rynek fundacji korporacyjnych, otwierając pole do dalszych badań i dociekań.
Mamy jednak nadzieję, że jego publikacja otworzy dyskusję o istocie fundacji korporacyjnych, ich funkcji
i roli, jaką mają do spełnienia. Liczymy, że wyniki badania pomogą istniejącym fundacjom przyjrzeć się, czy
i co należy zmienić w ich działaniu, a firmom – zastanowić się, czy powołanie fundacji jest dla nich dobrym
rozwiązaniem. Ucieszy nas, jeśli firmy, które myślały o utworzeniu fundacji, znajdą w naszym raporcie
pewne praktyczne wskazówki, jak to zrobić, a fundacje – pomysły na udoskonalenia metod pracy.
***
Dziękujemy zespołowi Inwestycji Społecznych za przeprowadzenie badania i przygotowanie niniejszego
raportu. Dziękujemy profesor Hannie Palskiej za nadzór merytoryczny, konsultacje metodologiczne i pomoc w opracowaniu badania oraz Małgorzacie Greszcie i Janowi Herbstowi za komentarze do wyników
badań, a także Agacie Stafiej-Bartosik za przybliżenie problematyki fundacji korporacyjnych na świecie
i Pawłowi Łukasiakowi za podzielenie się wiedzą o historii społecznego zaangażowania firm w Polsce.
Dziękujemy wszystkim uczestnikom badania za poświęcenie nam swojego czasu. Bez Państwa odpowiedzi, uwag i opinii ten raport nigdy by nie powstał.
Zapraszam do lektury.
Ewa Kulik-Bielińska
Prezes Forum Darczyńców w Polsce
C
z
ę
ś
ć
I
Fundacje korporacyjne
– rzut oka na doświadczenia światowe
Ze względu na zakres tematu, objętość tego opracowania, a także stosunkowo trudny dostęp do dokumentacji i badań, niniejszy tekst jest pewnym „kalejdoskopowym”, rzec można, przeglądem tematyki
fundacji korporacyjnych na świecie. Jako autorce tego przeglądu, chodziło mi o zaznaczenie różnych
wątków, tematów i aspektów, które mogą być ciekawe i warte rozwinięcia w odrębnych opracowaniach.
Pobieżny charakter tego tekstu nie dotyczy jednak, mam nadzieję, refleksji na temat połączenia pomiędzy zjawiskiem powoływania do życia fundacji korporacyjnych (ich skalą, sposobem działania, wspieranymi celami) w danym społeczeństwie, a etycznymi i obywatelskimi wartościami wyznawanymi przez
jego obywateli.
Poszukiwanie genezy fundacji korporacyjnych
Pierwsza fundacja korporacyjna w Ameryce została założona w 1917 roku przez firmę Sears i Roebuck
z inicjatywy Juliusa Rosenwalda, który poza tym osobiście ufundował ponad 5 tys. szkół dla Afroamerykanów z południa Stanów Zjednoczonych.
Choć laicyzacja dobroczynności, a więc pomoc potrzebującym z miłości do człowieka, a nie do Boga, była
odkryciem Oświecenia6 – zinstytucjonalizowanie pomocy świadczonej przez przedsiębiorstwa nastąpiło
„dopiero” na początku XX wieku.
Przez instytucjonalizacje rozumiemy oczywiście wydzielenie odrębnego ciała dysponującego osobnym
budżetem i ciałem zarządczym, ponieważ sama idea strategicznej pomocy socjalnej lub charytatywnej nie
była biznesowi obca właściwie nigdy, od kiedy mówić można o biznesie. I to nie tylko w Ameryce.
Na przykład historia czeskiej firmy Bata pokazuje, jak jej kolejni szefowie inwestowali regularnie
w szkoły, mieszkania dla pracowników, opiekę medyczną – ale także w literaturę, malarstwo i architekturę. W warszawskiej dzielnicy Wola do dzisiaj zamieszkiwane są kamienice Wawelberga – bankowca
i finansisty – wybudowane dla robotników w drugiej połowie XIX wieku. Tuż obok znajdują się pozostałości po ufundowanym przez filantropa przedszkolu, w którym podobno debiutował jako wychowawca
Janusz Korczak. Wawelberg ufundował także technikum i pracował przy tworzeniu Muzeum Przemysłu
i Rolnictwa w Warszawie.
6. E. Leś, Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Warszawa, 2001
14
Alexander Graham Bell, założyciel Bell Telephone Company (dzisiaj AT&T) zaczynał swoją karierę, jako
nauczyciel osób z zaburzeniami słuchu. Jego praca nad wykorzystaniem fal dźwiękowych w celu ułatwienia nauki mówienia dla osób głuchych, doprowadziła go do wynalazku, który zmienił świat – telefonu.
Pierwotne zainteresowania Bella do dzisiaj znajdują się w sercu społecznych działań fundacji korporacyjnej firmy AT&T.
Takie przykłady można by mnożyć, ale istotne jest to, że z historycznego punktu widzenia można zaryzykować następującą tezę - wraz z rewolucją industrialną, filantropia, dotychczas zarezerwowana dla możnych
i arystokratów, stała się również domeną wielkich przedsiębiorców.
Dalszy rozwój biznesu, w tym rozproszenie akcjonariatu, doprowadził do sytuacji, w której, aby zapewnić
ciągłość działań dobroczynnych, konieczne stało się zinstytucjonalizowanie korporacyjnego podejścia do
kwestii charytatywnych, czy społecznych. Wydaje się, że takie wyjaśnienie może tłumaczyć rodowód fundacji korporacyjnych w europejskim kręgu kulturowym.
Od tego czasu fundacje rozwijały się w różnym tempie i ich liczba, stopień zaangażowania w życie społeczne
kraju, obszary wspierane przez nie, wydawały się (i nadal wydają) być odzwierciedleniem społecznej historii
i sytuacji danego kraju. To, czy możni obywatele, przedsiębiorcy, decydowali się brać na siebie zadania związane ze sferą socjalną, czy z zakresu mecenatu kultury, nie zależy bowiem jedynie od stopnia rozwoju sektora biznesu, ale również od postaw i wartości obowiązujących w danym kraju, czy na danym terytorium.
Fundacje korporacyjne – próba uchwycenia skali zjawiska w Europie
Fundacje korporacyjne są swoistym uosobieniem postawy obywatelskiej biznesu. Instytucje te powstają
tylko i wyłącznie dlatego, że wśród ludzi decydujących o rozwoju danego przedsiębiorstwa, jego strategii
i budżecie, znajduje się wystarczająco dużo osób uważających, że fundacja korporacyjna jest z tych czy innych powodów potrzebna. Te powody zaś są odzwierciedleniem wartości7 i postaw wyznawanych w danym
społeczeństwie. I to one właśnie będą decydować o tempie rozwoju i kondycji fundacji korporacyjnych.
Z tych właśnie względów inaczej wygląda sytuacja tych instytucji w Europie „postkomunistycznej”, inaczej
zaś w krajach, gdzie wolny rynek rozwijać się mógł mniej lub bardziej, ale zawsze swobodnie oraz gdzie
obserwujemy dużo większy stopień zaawansowania społeczeństwa obywatelskiego.
Fundacje korporacyjne w skali europejskiej stanowią trzecią, co do liczebności, kategorię fundacji, po
fundacjach „niezależnych” (ang. independent foundations) i fundacjach wspieranych przez różnorodne
agendy rządowe.8
W tzw. „starej” Europie najwięcej fundacji w ogóle (korporacyjnych i innych) będzie w Danii, Szwecji,
Niemczech i Wielkiej Brytanii9 . Według Philanthropy In Europe ranking dziesięciu pierwszych europejskich
fundacji korporacyjnych, według kwot przeznaczonych w roku 2005 na działalność filantropijną, wygląda
następująco10:
7. Warto tu zaznaczyć, że mówimy o wartościach obowiązujących w krajach macierzystych firm, a nie na wszystkich rynkach, gdzie
firmy prowadzą swoją działalność.
8. Typology of foundation in Europe, European Foundations Center, 2003
9. Foundations facts and figures across the EU, kwiecień 2005
10. Philanthropy In Europe, Issue 25-12/2006
15
1. Fundacja La Caixa (Hiszpania)
303 mln EUR
2. Fundacja Monte dei Paschi di Siena (Włochy)
183 mln EUR
3. Fundacja Cariplo (Włochy)
155,9 mln EUR
4. Compagnia di San Paolo (Włochy)
134,8 mln EUR
5. Fundacja Cassa di Risparmio di Torino (Włochy)
109,7 mln EUR
6. Migros Kulturprozent (Szwajcaria)
7. Fundacja Else Kroner-Fresenius (Niemcy)
100 mln EUR
65 mln EUR
8. Fundacja Bertelsmanna (Niemcy)
56,7 mln EUR
9. Fundacja Roberta Boscha (Niemcy)
55,6 mln EUR
10. Fundacja Caja Madrid (Hiszpania)
44,7 mln EUR
Wysoką pozycję fundacji włoskich można zapewne tłumaczyć bardzo ciekawą historią tzw. fundacji bankowych, specyficznych dla tego kraju. Ich rodowód sięga początków XIX wieku i tzw. „banków oszczędnościowych”, które działały jednocześnie na dwóch polach – stanowiły rodzaj kasy oszczędnościowo-kredytowej
oraz prowadziły działalność charytatywną w swojej społeczności. Późniejsze regulacje prawne dodatkowo
przyczyniły się do ukształtowania ich pozycji finansowo-społecznej. Dziś takich fundacji działa we Włoszech 88, a w roku 2006 przyznały one granty w wysokości 1 594 300 000 EUR11.
Ciekawym zagadnieniem – które wydaje się udowadniać tezę, że aktywność i liczba fundacji korporacyjnych
odpowiada nie tylko rozwojowi sektora biznesu, ale także rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego – jest
dystrybucja środków przyznanych przez włoskie fundacje bankowe. Jak pamiętamy z opracowań choćby
Roberta D. Putnama12, społeczności na północy są bardziej otwarte na współpracę i wykazują wyższy poziom zaufania społecznego, chętniej działają dla dobra ogółu, na południu zaś chęć do współpracy jest dużo
mniejsza, przeważa klanowa organizacja społeczna, nastawiona na dobro rodziny. I tak w roku 2006 aż 61%
dotacji przyznano organizacjom wnioskującym z terenów Włoch Północnych. Południe zaś otrzymało kwotę
równą 8,2% całego budżetu wydatkowanego w formie grantów. Warto tu zaznaczyć, że o liczbie przyznanych dotacji decydowała liczba wniosków i ich jakość, a nie preferencje geograficzne darczyńców.
Fundacje korporacyjne w Wielkiej Brytanii, Francji i Stanach
Zjednoczonych Ameryki Północnej
Pozostając w kręgu kultury zachodniej, proponuję poniżej dokładniejszą analizę sytuacji fundacji korporacyjnych w trzech krajach – Wielkiej Brytanii, USA i we Francji – w ślad za celnym stwierdzeniem Alexis’a
de Tocqueville’a, który w traktacie O demokracji w Ameryce pisał: Wszędzie tam, gdzie na czele jakiegoś
przedsięwzięcia ujrzycie we Francji rząd, a w Anglii wielkiego pana, w Stanach Zjednoczonych spodziewajcie
się ujrzeć stowarzyszenie.
11. Banking Foundations, ACRI 2006
12. R. D. Putnam, Budowanie sprawnej demokracji: Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Kraków, 1995
16
Choć w niniejszym tekście mowa jest o fundacjach, a nie o stowarzyszeniach, staranna lektura traktatu
pozwala przypuszczać, że bardziej, niż dzisiejsze niuanse prawne, fascynowała francuskiego obserwatora idea wspólnego, obywatelskiego działania na rzecz rozwiązywania pewnych problemów społecznych.
I choć fundacja nie jest wierną spadkobierczynią tej idei jednak u jej zarania odnajdujemy ideę odpowiedzialności za otoczenie i wspierania niezależnych od rządu inicjatyw poprawiających jakość życia.
Wielka Brytania jest krajem należącym do Unii Europejskiej, zdecydowanie zaawansowanym, jeśli chodzi
o społeczną odpowiedzialność biznesu. Państwo to posiada również swoje specyficzne podejście do spraw
społecznych, będące amalgamatem roli państwa i sektora prywatnego wyrosłym z tradycji możnych panów i ich zaangażowania społecznego.
Krajem europejskim, w którym dobroczynność przedsiębiorców rozwija się zgoła odmiennie, jest Francja.
Tu sprawy socjalne – wydawałoby się – stanowiły przez lata domenę rządu, a więc rola i rozwój fundacji zakładanych przez podmioty prywatne, szczególnie z sektora biznesu, powinny być odmienne od brytyjskich.
Punktem odniesienia w analizie fundacji korporacyjnych w naturalny sposób są Stany Zjednoczone. I to
nie tylko dlatego, że pierwszą fundację korporacyjną założono w 1917 roku właśnie w Ameryce. Kraj ten
można postrzegać jako „ojczyznę” fundacji korporacyjnych przede wszystkim ze względu na wartości społeczeństwa obywatelskiego: protestancki etos wraz z liberalną wiarą w samoregulację rynku stworzyły
idealne warunki dla powstawania i działania tego typu inicjatyw.
Te trzy odmienne kraje, a jednocześnie trzy odmienne środowiska społeczne, pokazują różnorodne kierunki i tendencje w prowadzeniu fundacji firm, w postrzeganiu ich roli oraz w ich organizacji. Należy
jednak zauważyć, że niemal w każdym kraju – właśnie ze względu na specyfikę kulturową, religijną, na
historię społeczną i polityczną oraz na obecne polityczne uwarunkowania – sytuacja fundacji korporacyjnych wyglądać będzie odmiennie. Niemniej postaram się również wskazać cechy wspólne, które być może
pozwolą na uchwycenie generycznych właściwości tego typu przedsięwzięć.
Liczba fundacji
Nie będzie zaskoczeniem fakt, że największa liczba fundacji korporacyjnych działa na terenie Stanów
Zjednoczonych. Ponad 2 600 fundacji przekazało w roku 2006, w formie różnorakich darowizn na cele
społeczne, kwotę 4,2 miliarda dolarów; to o 6% więcej, niż w roku poprzednim13. Niemal 60% fundacji zakłada, że suma darowizn w roku 2007 będzie wyższa o ok.10%, zaś około jednej czwartej zakłada mniejsze
wydatki. Wielka Brytania, na terenie której w roku 2006 działało 126 fundacji korporacyjnych14, zgodnie
z przewidywaniami zajmuje w tym rankingu drugie miejsce.
We Francji rynek fundacji korporacyjnych wygląda dużo gorzej. W roku 2004 działały tam 83 fundacje korporacyjne15, co oznacza, że było ich proporcjonalnie około 7 razy mniej niż w USA w tym czasie16.
13. Dane dotyczące USA przytaczane w niniejszej analizie pochodzą głównie z raportu Key Facts on Corporate Foundations, Foundation Center, maj 2007
14. Dane dotyczące Wielkiej Brytanii pochodzą głównie z raportu Revealing the Foundations – a guide to corporate foundations in
England and Wales,The Smart Company, czerwiec 2006
15. Dane na temat Francji pochodzą z raportu Panorama 2004 des fondations d’entreprise: La Loi Aillagon, accelerateur de creation?,
Ernst&Young, luty 2005
16. Zależność tę wyliczono, porównując liczbę fundacji korporacyjnych z liczebnością populacji danego kraju.
17
Warto tu jednak zaznaczyć, że we Francji regulacje prawne przyczyniły się do gwałtownego wzrostu liczby
fundacji korporacyjnych po 2003 roku. Podczas, kiedy w latach 2000-2006 w Wielkiej Brytanii założono
łącznie 24 nowe organizacje, w samym roku 2004 powstało ich we Francji 18. Jeśli zachowana zostanie ta
dynamika, Francja prześcignie niebawem swoich sąsiadów
Powody zakładania fundacji korporacyjnych
Brytyjskie źródła zdają się dość wyczerpująco wskazywać powody zakładania fundacji korporacyjnych, które
są zbieżne z motywacjami amerykańskich i francuskich przedsiębiorców. Po pierwsze założenie fundacji
pozwala na stworzenie osobnej struktury zarządzającej dobroczynnością firmy i tym samym nie obciąża
pracowników, a jednocześnie pozwala na swoistą „kontrolowaną niezależność” od biznesu właściwego firmy
(np. działania charytatywne nie są powiązane z łagodzeniem kryzysów wizerunkowych firmy i nie pełnią tym
samym roli przywdziewanego ad hoc figowego listka). Po drugie pozwala to na bardziej konsekwentną strategię zaangażowania społecznego – bardziej skoncentrowaną i długofalową. Trzecim powodem są osobiste
motywacje właściciela, czy też fundatora. Wreszcie czwarta przyczyna to korzyści reputacyjne. Zdarza się
także, że fundacje korporacyjne są zakładane, aby uczcić wyjątkowe okazje, ważne dla firmy – mogą to być
rocznice, istotne osiągnięcia (np. wejście na giełdę), albo upamiętnienie założyciela firmy lub jego rodziny.
We Francji deklarowanym powodem jest także chęć nadania instytucjonalnej formy dominującemu w korporacyjnej kulturze niektórych przedsiębiorstw poczuciu odpowiedzialności firmy, nie tylko za wyniki ekonomiczne, ale także za wpływ na otoczenie społeczne i naturalne oraz zapewnienia sprawnego narzędzia
do realizacji tak postrzeganego zobowiązania firmy wobec społeczności.
Źródła funduszy
Większość fundacji korporacyjnych we wszystkich trzech analizowanych krajach finansowana jest z jednego źródła, jakim jest powołująca daną organizację firma. Wyjątkiem są fundacje grup kapitałowych, gdzie
na jedną organizację łożyć może kilka firm należących do grupy. Nie jest to jednak forma przeważająca
– we Francji na 18 fundacji założonych w roku 2004, jedynie 6 to podmioty posiadające więcej, niż jednego
fundatora. Ciekawym przykładem formuły finansowania jest fundacja Airport Community Trust –założona
przez operatora lotnisk w Gatwick, Birmingham i Manchesterze – na rzecz której środki przekazują także
linie korzystające z portów lotniczych założyciela. Misją fundacji jest łagodzenie niedogodności związanych z mieszkaniem w sąsiedztwie lotniska, jakie dotykają członków pobliskich społeczności.
Finansowanie fundacji korporacyjnych może mieć formę regularnych (np. rocznych) darowizn powiązanych
z planami budżetowymi firmy; zdarzają się organizacje, których dochód powiązany jest z rentownością przedsiębiorstwa założycielskiego w danym okresie i przyjmuje formę ustalonego odsetka od dywidendy. Praktykowaną formą jest także utrzymywanie fundacji korporacyjnych z odsetek od kapitału żelaznego lub z inwestycji
dokonywanych dzięki wyjściowej darowiźnie, jednorazowo przekazanej przy zakładaniu instytucji.
Zdarzają się także nietypowe sposoby finansowania fundacji korporacyjnych, np. w firmie Fiat Auto UK
sprzedawcy przekazują na fundację swojej firmy symboliczną, ale w skali biznesu znaczącą, kwotę 1 funta
za każdy sprzedany samochód.
18
W żadnym z analizowanych krajów, fundacje korporacyjne nie znajdują się w czołówce darczyńców prywatnych pod względem wysokości kwot przekazywanych beneficjentom. W USA darowizny przekazane
przez fundacje korporacyjne stanowiły w roku 2006 zaledwie 10% darowizn, jakie trafiły do społeczności.
Sytuacja wyglądała jeszcze skromniej w Wielkiej Brytanii: dochody fundacji korporacyjnych stanowiły tam
w roku 2006 tylko ok. 0,6 % dochodów wszystkich organizacji grantodawczych w kraju, można zatem założyć, że przekazane przez nie darowizny były znikomym odsetkiem na tym tle.
Raporty brytyjskie podają, że fundacje korporacyjne przekazały w 2006 roku 148 milionów funtów. Kwota
ta stanowiła 18% wszystkich darowizn korporacyjnych – oznacza to, że ponad 80% dotacji pochodzących
z sektora biznesu nie jest przekazywanych przez fundacje firm, ale bezpośrednio przez przedsiębiorstwa.
Forma darowizn przekazywanych przez fundacje korporacyjne
i kategorie wspieranych inicjatyw
Fundacje korporacyjne przekazują środki w bardzo różnorodny sposób, ale dominującą formą jest konkurs lub program grantowy. Powodzeniem cieszą się także stypendia. Te formy wsparcia przekazywane
są w ramach długofalowych programów tematycznych prowadzonych przez fundacje na przestrzeni przynajmniej kilku lat.
W ramach działalności fundacji korporacyjnych zdarzają się także wypłacane jednorazowo kwoty związane z istotnymi wydarzeniami społecznymi, niestety często tragicznymi. Przykładowo w Stanach Zjednoczonych łączna kwota darowizn przekazanych przez fundacje korporacyjne w roku 2005 wzrosła o 16,5%
wobec poprzedniego roku, w związku ze wsparciem dla ofiar tsunami w Azji oraz ofiar huraganu Katrina
w USA. Fundacje te sięgają także po sponsoring, jako formę działania i nie odżegnują się od mecenatu
artystycznego, biorąc pod opiekę uzdolnionych artystów. We wszystkich krajach fundacje korporacyjne
angażują się we wsparcie finansowe badań naukowych.
Fundacje firm we Francji najczęściej wspierają kulturę, a także kwestie zdrowia i sprawy socjalne. Należy jednak pamiętać, że do tej ostatniej kategorii zalicza się wiele podkategorii mocno ją różnicujących.
W Wielkiej Brytanii głównym obszarem wsparcia są działania charytatywne, choć nie brakuje także sportu, kultury, czy edukacji. Tymczasem w USA to edukacja (25% wszystkich darowizn w roku 2005), a po niej
sprawy socjalne (22%) stanowiły priorytety fundacji firm. Ciekawy wydaje się fakt, że we wszystkich opisywanych krajach, stosunkowo niewielkim zainteresowaniem cieszą się kwestie środowiska naturalnego
(np. 3% w USA) oraz zagadnienia z zakresu nauk politycznych i stosunków międzynarodowych, takie jak
rozwój tzw. krajów trzeciego świata, czy pokój (4% w USA).
Stopień powiązania ze strategią biznesową firmy
Pozostaje pytanie: na ile fundacje korporacyjne są narzędziem inicjującego je biznesu? Czy działania
dobroczynne wykorzystywane są do celów biznesowych? Jeśli tak, to jakich – wizerunkowych, marketingowych, czy też związanych z zarządzaniem zasobami ludzkimi?
19
Przeprowadzone przez The Smart Company badanie wskazuje, że pracownicy fundacji korporacyjnych
w Wielkiej Brytanii określają status swoich organizacji skrajnie, tzn. albo, jako zupełnie niezależne („firma
nie ma wpływu” – co trzecia fundacja) albo jako podporządkowane interesom firmy („firma ma absolutną
kontrolę” – niemal co szósta fundacja). Niemniej jednak autorzy raportu wskazują, że większość fundacji
nie wspiera działań odzwierciedlających priorytety biznesowe firmy założycielskiej. Wyjątkiem mogą być
fundacje o specyfice lokalnej czy regionalnej, które stanowią ok. 30% fundacji korporacyjnych w Wielkiej
Brytanii. Także co trzecia fundacja brytyjska angażuje w swoje działania pracowników fundatora. Te działania mogą przyjmować formę systemu odpisów od pensji pracowniczych lub tzw. matched giving (fundacja
uzupełnia darowiznę lub wolontariat pracowników o określoną kwotę).
Zupełnie inną formę działania stanowią inicjatywy wsparcia rzeczowego (in-kind), podejmowanie przez
dużą część fundacji firm farmaceutycznych w Stanach Zjednoczonych. Cztery z nich – Bristo-Myers Squibb Patient Assistance Foundation, Merck Patient Assistance Program, GlaxoSmithKline Patient Access
Programs Foundation i Janssen Ortho Patient Assistance Foundation – znajdują się w dziesiątce największych fundacji amerykańskich, warto więc zwrócić na nie uwagę, ponieważ mogą one wyznaczać nowe
trendy w działaniach fundacji korporacyjnych w przyszłości. Fundacje te oraz osiem innych fundacji firm
farmaceutycznych działających w USA, zajmują się darmową dystrybucją leków wśród pacjentów, którzy
ze względów finansowych nie mogą zakupić ich sami. Wartość tego wsparcia wyniosła w roku 2005 ponad
3 miliardy dolarów. Warto zaznaczyć, że nie jest to jedynie kwestia sposobu przekazywania środków, ale
wybór strategiczny wynikający ze specyfiki sektora farmaceutycznego, wobec którego głównym zarzutem
w zakresie społecznej odpowiedzialności jest brak ogólnej dostępności leków. Leki są sprzedawane,
a więc mogą istnieć potrzebujący, których nie będzie na nie stać. Zaangażowanie polegające na nieodpłatnym przekazywaniu farmaceutyków nieuprzywilejowanym grupom społecznym może stanowić część
odpowiedzi na tego typu krytykę.
Firmy farmaceutyczne wiodą prym, jako założyciele fundacji korporacyjnych również we Francji, ustępując
jedynie bankom i przedsiębiorstwom oferującym usługi finansowe. Podobnie wygląda sytuacja w Wielkiej
Brytanii, choć tam największą fundacją korporacyjną pod względem dochodów jest The Vodafone Group
Foundation, której roczny budżet wynosi 27 milionów funtów.
We wszystkich trzech opisywanych krajach liczba fundacji korporacyjnych rośnie. Wysokość darowizn
także. Najbardziej optymistyczny wydaje się jednak wskaźnik zbadany we Francji, a pokazujący rosnące
zainteresowanie małych i średnich firm17, które coraz częściej sięgają po tę formę społecznej działalności.
Biorąc pod uwagę największe, spośród tych trzech państw, kulturowe i religijne pokrewieństwo pomiędzy
Francją a Polską, można mieć nadzieję, że trend ten będziemy mogli zaobserwować również w naszym
kraju.
17. Dane na temat Francji pochodzą z raportu Panorama 2004 des fondations d’entreprise: La Loi Aillagon, accelerateur de creation?,
Ernst&Young, luty 2005
20
Fundacje korporacyjne w krajach Europy Środkowej i Wschodniej
Fundacje korporacyjne w krajach Europy Środkowej i Wschodniej pojawiły się niemal ze stuletnim opóźnieniem w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi. Nietrudno zrozumieć dlaczego. Lata reżimu komunistycznego, brak normalnie rozwijającego się sektora prywatnego, karykaturalne nadużycia postaw i aktywności obywatelskiej sprawiły, że dopiero po zmianie ustroju i wielu nieodzownych reformach powstała
nie tylko możliwość, ale i potrzeba tworzenia tego typu instytucji.
Zdaniem analityków sektor biznesu w Europie Środkowej i Wschodniej przekazuje coraz więcej środków
na cele dobroczynne. Dane zebrane w projekcie CEENERGI mówią o wzroście liczby darczyńców korporacyjnych, jak i przekazywanych przez nich kwot niemal w całym regionie. W Czechach, których populacja
wynosi 10,5 miliona mieszkańców, w roku 2005 Ministerstwo Finansów umożliwiło odpisy podatkowe od
100 milionów dolarów przekazanych przez czeskie firmy na cele społeczne i charytatywne18.
Badania CERGE-EI wskazują na pewne prawidłowości wspólne dla państw regionu19, a mianowicie:
– głównymi darczyńcami korporacyjnymi są firmy zagraniczne inwestujące w krajach Europy Środkowej
i Wschodniej – one też jako pierwsze instytucjonalizują swoją dobroczynność, zakładając fundacje.
Przykład Słowacji jest tu interesującym wyjątkiem – słowackie firmy przekazują na cele filantropijne
takie same kwoty, jak firmy zagraniczne w tym kraju;
– małe i średnie firmy są mniej aktywne, niż duże firmy i korporacje;
– zwiększone zyski firm nie przekładają się na zwiększone wydatki na cele dobroczynne;
– firmy lokalne częściej angażują się w działania społeczne i dobroczynne, ale wydają mniej środków, niż
firmy międzynarodowe i o zasięgu krajowym.
O wyborze fundacji korporacyjnej jako sposobu zinstytucjonalizowania działalności filantropijnej firmy
decydują zazwyczaj czynniki prawne. Tam, gdzie prawo sprzyja zakładaniu fundacji, powstaje ich więcej,
niż tam, gdzie prawo jest restrykcyjne. Przykładem może tu być Chorwacja, gdzie rozwiązania legislacyjne
nakładają na fundacje wiele trudnych i ograniczających obowiązków. W roku 2003 w Chorwacji działało
w sumie 14 fundacji, z czego 2 fundacje korporacyjne – Fundacja Sim-Bex i Fundacja Podravki20.
Regulacje prawne i klimat polityczny z pewnością mają też wpływ na darczyńców korporacyjnych w Rosji.
W badaniu przeprowadzonym tam przez UNDP wśród ludzi biznesu, przedstawicieli rządu i akademików,
75% respondentów wskazało, że „presja ze strony władz i administracji” jest czynnikiem silnie wpływającym na aktywność rosyjskich firm w sferze społecznego zaangażowania. Choć rynek rosyjski jest rynkiem
najmniej zbadanym, dane, które są dostępne, robią duże wrażenie. Fundacja Charytatywna Vladimira
Potanina wydała w ubiegłym roku ponad 8 milionów dolarów na cele edukacyjne, zaś Fundacja Dynastia,
założona przez Dymitra Zimina – założyciela firmy VimpelCom świadczącej usługi z zakresu telefonii cyfrowej – przeznaczyła niemal 3,5 miliona dolarów na projekty dotyczące nauki i edukacji.21
18. Mott Mosaic, kwiecień 2007
19. K. Svitkowa, Corporate Philanthropy in the Czech and Slovak Republics, CERGE-EI , czerwiec 2006
20. Foundations and Philanthropy in Croatia, AED CroNGO, 2003
21. UNDP Russia, 2006
21
Fundacje korporacyjne a społeczna odpowiedzialność biznesu
Fundacje korporacyjne postrzegane są niejednokrotnie jako narzędzie realizacji idei strategicznej filantropii. Idea ta zakłada, że możliwe jest, a wręcz konieczne z punktu widzenia długofalowości projektu,
wspieranie inicjatyw społecznych w sposób, który łączy dobroczynność z biznesowymi celami firmy, takimi
jak budowa marki, zarządzanie zasobami ludzkimi, zarządzanie reputacją etc.
Tymczasem wyznawcy społecznej odpowiedzialności biznesu uważają strategiczną filantropię za spadkobierczynię dziewiętnastowiecznego sposobu postrzegania przedsiębiorstw i przedsiębiorców. Ich zdaniem
firmy nie mogą ograniczać się jedynie do filantropii, ignorując pozostałe sposoby oddziaływania na społeczność wokół firmy, jak choćby technologie produkcji, źródła surowców, prawa pracowników, etyczny
marketing itp.
W takim ewolucyjnym ujęciu, strategiczna filantropia jest etapem poprzedzającym podejście zgodne
z zasadami zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z tą koncepcją, biznes prowadzony jest w porozumieniu
z otoczeniem firmy tak, aby ograniczać wpływy negatywne i poszukiwać na drodze dialogu możliwości
obopólnie korzystnych rozwiązań.
Wydaje się jednak, że podejście ewolucyjne niekoniecznie jest jedynym słusznym.
Jak już podkreślałam w tym tekście wielokrotnie, forma społecznego zaangażowania firm musi odpowiadać lokalnym realiom i przede wszystkim potrzebom, postawom i oczekiwaniom lokalnej społeczności,
czy społeczeństwa.
Dlatego fundacje korporacyjne są w naszym kraju bardzo ważną grupą organizacji, będących efektem woli
przemyślanego zaangażowania firm we współrozwiązywanie problemów społecznych naszego kraju.
Fundacja korporacyjna firmy jest jak pieczęć gwarantująca długofalowość dobroczynnych działań przedsiębiorstwa. Jest komunikatem wysyłanym zarówno do własnych pracowników, jak i do otoczenia: „nasze
działania dla społeczności traktujemy poważnie”.
Wydaje się, że teraz pora na pozytywny odzew ze strony tegoż otoczenia. Już obecnie badania wśród absolwentów najlepszych szkół wyższych w Polsce pokazują, że wybierając pracodawcę, szukają oni także
informacji o społecznym zaangażowaniu firm22, choć nie jest to kryterium główne ich wyboru. Łatwiej
będzie firmom decydować się na takie rozwiązania, kiedy zarówno polski prawodawca, jak i konsument
zechcą nagradzać tych, którzy pragną generować zysk nie tylko dla akcjonariuszy, ale dla wszystkich interesariuszy.
Agata Stafiej-Bartosik
Doradca ds. społecznej odpowiedzialności biznesu
22. CSR oczami studentów, Oikos, Warszawa, 2006
C
z
ę
ś
ć
I
I
Historia społecznego
zaangażowania firm w Polsce
Pierwsze badanie rynku fundacji korporacyjnych przynosi zaskakujące wyniki. Zaskakujące bardzo
pozytywnie. Okazuje się bowiem, że prowadzenie działań społecznie odpowiedzialnych za pośrednictwem fundacji znajduje uznanie wśród firm i jest z powodzeniem stosowane przez wiele z nich.
W tym kontekście Polska wypada dość dobrze na tle innych krajów europejskich23: w naszym kraju
działa aktywnie ok. 50 fundacji korporacyjnych. Dla porównania, w Wielkiej Brytanii jest 126 fundacji,
we Francji 8324. Zaznaczyć przy tym należy, że rozwój fundacji korporacyjnych w Polsce, podobnie jak
rozwój całego sektora prywatnego, nastąpił w ciągu kilkunastu lat – co dodatkowo świadczy o jego
dynamiczności.
Pozytywne wyniki badań na temat fundacji korporacyjnych zaskakują także dlatego, że nie idą w parze
z innym ważnym procesem, jakim jest wdrażanie idei społecznej odpowiedzialności biznesu. Jak wynika
z raportu Unii Europejskiej i UNDP opublikowanego w „Rzeczpospolitej”25, zaangażowanie polskich firm
w działania z zakresu CSR26 ocenione zostało najgorzej spośród ośmiu krajów Europy Środkowej i Południowej, a elementy CSR rzadko włączane są do strategii korporacyjnych.
W polskich realiach strategia CSR najczęściej ograniczona jest do społecznego zaangażowania firmy (CCI
– corporate community involvement). To ograniczenie tłumaczyć może inny rodowód CSR w Polsce.
Historia społecznego zaangażowania i filantropii w Polsce sięga początków państwa polskiego. Pierwsze
dobroczynne instytucje powstały w XI i XII wieku, jednak w średniowieczu trudno mówić o społecznym
zaangażowaniu we współczesnym znaczeniu. Dobroczynność była domeną instytucji kościelnych i dobroczyńców indywidualnych. Okazywanie serca należało do obowiązków dobrego chrześcijanina – a zatem
pomaganie innym powodowane było przez swego rodzaju dbałość o własny wizerunek. Możnowładcy
jednocześnie odpowiadali na potrzeby swoich poddanych, zakładając fundacje, szpitale, czy wspierając
różne instytucje dobroczynne.
23. Więcej na temat sytuacji fundacji korporacyjnych na świecie w poprzednim rozdziale.
24. Tamże.
25. M. Line, R. Braun; Baseline study on CSR practices in the New EU member states and candidate countries; UE, UNDP, 2007, w: “Rzeczpospolita” z dn.
19 lipca 2007
26. CSR, z ang. corporate social responsibility
24
O społecznym zaangażowaniu przedsiębiorców można mówić od XIX w. Pod wpływem idei pozytywistycznych, w rosnącym w siłę środowisku przedsiębiorców powszechne stawało się wspieranie budowy
osiedli przyfabrycznych, rozwoju szkolnictwa zawodowego oraz pomoc doraźna dostępna dla robotników,
w postaci kas pożyczkowych i zapomogowych. Filantropia przedsiębiorców często przybierała także formę
członkostwa w organizacjach i udziału w imprezach dobroczynnych.27
Polscy przedsiębiorcy aktywnie angażowali się w działania społeczne w okresie międzywojennym, jak
i w trakcie okupacji; wiele firm warszawskich wspierało akcje społeczne Polskiego Czerwonego Krzyża,
przedstawiciele arystokracji i ziemiaństwa udzielali mecenatu ludziom nauki i kultury.
W okresie powojennym nastąpił w Polsce regres organizacji pozarządowych, praktycznie przestał istnieć
wolny rynek. W 1952 roku zlikwidowano wszystkie fundacje, a ich majątek został przejęty przez państwo.
W państwie opiekuńczym nie było miejsca na definiowanie problemów społecznych przez obywateli oraz
podejmowanie przez nich samych działań, które miałyby te problemy rozwiązać. Organizowane przez
przedsiębiorstwa państwowe tzw. „czyny społeczne” trudno uznać za przejaw dobrowolnego społecznego
zaangażowania. Władze nie pozwalały na tworzenie nowych organizacji społecznych, ani na przyjmowanie
darowizn od przedwojennych elit społeczeństwa polskiego: przedsiębiorców i arystokracji.
Przełom nastąpił po roku 1989. W Polsce zaczął odbudowywać się wolny rynek, a wraz z nim – działalność
filantropijna i programy społecznego zaangażowania firm. Ponieważ był to czas gwałtownie ujawniających się problemów społecznych, takich jak np. ubóstwo czy bezdomność, to w takich właśnie rejonach
koncentrowało się społeczne zaangażowanie przedsiębiorców. Działania miały charakter akcji, w których
doraźnie próbowano rozwiązać konkretne problemy. Rozwijające się przedsiębiorstwa stały się jednym
z głównych źródeł finansowania działalności społecznej.
Koncepcja CSR przywędrowała do Polski z Zachodu; początki idei odpowiedzialnego biznesu wywodzą się
z tradycji ruchów na rzecz etyki w biznesie, dialogu społecznego znaczenia organizacji konsumenckich
i ekologicznych28. Potrzebę poprawy wizerunku firm poprzez zaangażowanie w działania społeczne wzbudziła także seria spektakularnych afer finansowych takich gigantów, jak Enron, czy WorldCom.
Większość czynników, które wpłynęły na rozwój CSR w Europie Zachodniej i USA, nie zaszła równolegle
w Polsce: ruchy ekologiczne i konsumenckie są stosunkowo młode i nie mają dużej siły oddziaływania;
w środowisku polskich przedsiębiorstw nie miały miejsca „wielkie afery”, które wpływałyby na konieczność poprawy wizerunku firmy tak, jak to miało miejsce na Zachodzie. Nawet jeśli jakaś firma przeżywa
kryzys lub bankrutuje, miliony ludzi nie tracą swoich oszczędności. Świadomość społeczna tych wydarzeń
jest niewielka, a sankcje konsumenckie niemal nie dotykają winowajcy.29
CSR trafił do Polski w dość szczególnych okolicznościach przekształcania, a praktycznie budowania od
podstaw gospodarki rynkowej, otwarcia na rynki światowe oraz, co chyba najważniejsze, integracji z Unią
Europejską. Należy przy tym pamiętać, że konieczność dostosowania się do wymagań i przepisów UE
27. E. Leś, Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa, 2001.
28. B. Rok, Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce; Forum Odpowiedzialnego
Biznesu, Warszawa, 2004
29. Szerzej ten temat przedstawiony został w referacie Agaty Stafiej-Bartosik i moim, przedstawionym na zjeździe socjologicznym,
Zielona Góra, 2007
25
wymusiła skrócenie tego kursu „dojrzewania do CSR” do kilku zaledwie lat, podczas gdy na Zachodzie
była to – w pełnym znaczeniu tego słowa – ewolucja, trwająca lat kilkadziesiąt.
Do roku 2000 na temat CSR właściwie niewiele się mówiło. Dużym korporacjom wystarczały inne sposoby
na walkę z konkurencją, zaś dla większości małych przedsiębiorstw koncepcje CSR pozostały nieznane.
Nikomu nie zależało na ich wdrażaniu; nikt się nimi specjalnie nie interesował. Jednak już wtedy powstało
sześć spośród badanych fundacji korporacyjnych. Widać więc, że – prawdopodobnie bez określania tego
mianem CSR czy CCI – firmy działające w Polsce zaczęły angażować się społecznie i to przy użyciu nie
najprostszej przecież metody, jaką jest założenie fundacji korporacyjnej.
Wraz z nowym wiekiem sytuacja powoli zaczyna się zmieniać. Publiczne deklarowanie przestrzegania
norm etycznych i angażowania się w działalność społeczną staje się dobrze widziane. Można nawet powiedzieć, że tworzy się swego rodzaju moda na CSR.
Właśnie od początku nowego wieku, w latach 2000-2005, powstała większość z badanych fundacji korporacyjnych. Fundacje powoływane są przez firmy właściwie z podobnych pobudek, co inne instytucje
charytatywne, począwszy od średniowiecznych szpitali czy fundacji. Tak jak wcześniej do przedstawicieli
arystokracji, tak teraz do firm i ich właścicieli kierowane są prośby o wsparcie.
Tym, co skłania polskie firmy ku działaniom społecznym, jest przede wszystkim chęć poprawy wizerunku: przedsiębiorcy nie cieszą się dużą sympatią i zaufaniem w oczach opinii publicznej. Z badania PKPP
Lewiatan wynika, że w naszym kraju pokutuje wizerunek bezdusznego kapitalisty, dla którego liczy się wyłącznie pomnażanie zysków lub „prywaciarza-cwaniaka”. Według badań, prywatny przedsiębiorca obnosi
się ze swoim bogactwem, wywyższa się i co gorsze, „raczej nie przestrzega prawa i nie jest uczciwy”30.
Budowa reputacji firmy odpowiedzialnej i wrażliwej społecznie staje się więc istotnym wyzwaniem, a komunikowanie o społecznym zaangażowaniu, budzącym jednoznacznie pozytywne skojarzenia, świetnie
może służyć temu celowi.
Jednym ze sposobów na systematyczne i efektywne prowadzenie takich działań jest utworzenie przez firmę osobnego bytu prawnego – fundacji korporacyjnej – i przekazanie jej odpowiedzialności za aktywność
charytatywną firmy.
Moim zdaniem fundacje korporacyjne są bardzo dobrym narzędziem do prowadzenia projektów CCI firm.
Pozwalają na budowę wieloletnich strategii, staranny dobór partnerów, pozyskanie dodatkowych źródeł
finansowania, pełniejsze wykorzystanie dostępnych ulg podatkowych i korzystnych regulacji prawnych.
Skuteczności tego rozwiązania dowodzą też statystyki konkursu o tytuł „Dobroczyńca Roku”: do tej pory,
czyli w dziesięciu edycjach konkursu, do nagrody nominowanych zostało ponad 20 fundacji korporacyjnych
i firm, które mają fundacje, w tym 12 zgłosiło swoje kandydatury do kategorii „strategiczne programy
społecznego zaangażowania”. Tytuły Dobroczyńcy Roku otrzymały do tej pory 3 fundacje korporacyjne:
Fundacja Warty, Fundacja Dobroczynności Atlas oraz Fundacja Kronenberga (w kategoriach, w których
nominacje nadsyłały organizacje pozarządowe). W kategorii strategii społecznego zaangażowania nagrodzono 3 firmy, które założyły fundacje: Komandor, Bank Zachodni WBK i TP SA.
30. Nowe przewagi konkurencyjne, Odpowiedzialne przedsiębiorstwa na rynku europejskim, 2006
26
Największe fundacje na świecie zostały założone przez filantropów – właścicieli wielkich rodzinnych fortun: Fundacja Forda, Fundacja Rockefellera czy Fundacja Charlesa Stewarta Motta. W Polsce do niedawna
w rękach prywatnych takich fortun nie było; nie było więc i fundacji zakładanych przez darczyńców indywidualnych. Te zaś powstałe w XIX i na początku XX w. – zostały po wojnie zlikwidowane. Prawdopodobnie
z czasem właściciele przedsiębiorstw zakładać będą prywatne fundacje, ale przez kilka najbliższych lat to
fundacje korporacyjne dysponować będą największymi środkami przeznaczonymi na cele społeczne.
Jak pokazują też przedstawione w niniejszym raporcie wyniki badań, fundacje korporacyjne chętnie
współpracują z organizacjami pozarządowymi, ułatwiając kontakt za środowiskiem biznesu. Szczególnie
należy tu podkreślić znaczenie wolontariatu pracowniczego, inicjowanego przez fundacje korporacyjne.
Mają one również znaczący udział w rozwoju marketingu społecznego i reklamy społecznej. I choć fundacje korporacyjne stanowią ułamek procenta organizacji pozarządowych w Polsce, to ich dalszy rozwój
jest bardzo potrzebny.
Paweł Łukasiak
Prezes Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce
C
z
ę
ś
ć
I
I
I
Badanie fundacji korporacyjnych
w Polsce w ramach projektu CEENERGI
3.1 Ogólne cele badania
Badanie miało na celu zebranie informacji o istniejących w Polsce fundacjach korporacyjnych, porównanie obszarów i form ich działalności, struktury organizacyjnej i zasad
zarządzania, a także stosowanych rozwiązań proceduralnych.
Przeprowadzenie analizy benchmarkingowej31 środowiska fundacji korporacyjnych ma przyczynić się do propagowania dobrych praktyk biznesu w sferze społecznego zaangażowania
oraz wzmocnić rozwój fundacji firm i zwiększyć ich prestiż. Wskazanie zasad funkcjonowania
tych fundacji może przekonać większą grupę przedsiębiorstw do podjęcia decyzji o zaangażowaniu się w działania społecznie odpowiedzialne w zinstytucjonalizowanej formie.
3.2 Dobór próby, definicja fundacji korporacyjnej
W okresie poprzedzającym realizację badania została przygotowana lista ponad 50 fundacji
korporacyjnych, które działają w Polsce. Powstała ona na podstawie dostępnych stron internetowych fundacji powołanych przez firmy oraz informacji o fundacjach zawartych w dostępnych badaniach sektora pozarządowego przeprowadzanych przez inne organizacje i instytucje po 1990 roku, a także w różnego rodzaju bazach (np. organizacji pożytku publicznego).
Zgromadzone na tym etapie informacje o fundacjach posłużyły do opracowania szczegółowych problemów badawczych oraz zaplanowania realizacji badania. Próbę do badań wybrano
w oparciu o przygotowaną bazę fundacji. Złożyło się na nią ostatecznie 50 podmiotów.
Na potrzeby badania została przyjęta robocza definicja fundacji korporacyjnej:
Fundacja korporacyjna to odrębny podmiot ustanowiony przez firmę i przez nią finansowany, którego celem
jest realizacja działań społecznie użytecznych. Poza ścisłym związkiem z firmą, fundacja korporacyjna ma
wszystkie cechy fundacji określone w ustawie o fundacjach z 1984 roku.
31. Benchmarking (z ang. bench – punkt orientacyjny, marking – znakowanie, znaczenie) – narzędzie, które pozwala na identyfikację
i zrozumienie dobrych praktyk i dostosowanie ich do własnych potrzeb organizacji; za: Amerykańskie Centrum Produktywności
28
Według klasyfikacji przyjętej w USA32, ze względu na pochodzenie środków fundacji, fundacje korporacyjne (ang. corporate foundations) należą do szerszej grupy tzw. fundacji niezależnych33, których środki pochodzą przede wszystkim ze stałych dotacji lub dywidendy
od pakietu akcji macierzystej korporacji są związane z firmą założycielską materialnie lub
personalnie, przy zachowaniu rozdziału prawnego. Niezależność w tym przypadku oznacza de facto niezależność finansową, poprzez brak konieczności pozyskiwania środków na
działalność społeczną z dodatkowych źródeł, np. publicznych lub od innych darczyńców
prywatnych (chociaż możliwość pozyskiwania dodatkowych środków istnieje) oraz niezależność w zakresie podejmowanych działań, których cele może narzucić jedynie firma, jako
fundator.
3.3 Problemy badawcze
Na podstawie analizy dostępnych wcześniej informacji i wyników dotychczasowych badań
powstała lista wyodrębnionych problemów, które objęto prezentowanym badaniem.
Pierwszym problemem badawczym była analiza struktury instytucjonalnej fundacji korporacyjnej oraz roli, jaką odgrywają w niej poszczególne ciała statutowe, a także pracownicy
i współpracujący z fundacją wolontariusze i eksperci.
Drugim problemem uwzględnionym w badaniu, ze względu na jego ogromną wagę, była
z jednej strony analiza źródeł finansowania fundacji korporacyjnych i strategii w tej dziedzinie podejmowanych przez poszczególne, uczestniczące w badaniu, podmioty, a z drugiej
strony – opisanie i porównanie procedur związanych z przyznawaniem przez te podmioty
dotacji, a więc wydatkowaniem pozostających do dyspozycji środków. Analiza tego problemu dostarczyła również precyzyjnych informacji dotyczących sposobów raportowania
i podejścia do sprawozdawczości, reprezentowanych przez fundacje.
Trzecim z kolei problemem badawczym wskazanym do analizy, było sprawdzenie form
działalności fundacji korporacyjnych, sposobów realizacji celów statutowych, określenie
adresatów i zasięgu działania programów fundacji. W badaniu uwzględniono także kwestie
związane z wizerunkiem fundacji korporacyjnych w ich otoczeniu.
Kolejnym problemem badawczym było określenie, czy i w jaki sposób fundacja korporacyjna może być narzędziem społecznego zaangażowania firmy – zdefiniowanie wad i zalet prowadzenia działalności społecznej bezpośrednio przez firmę i poprzez fundację oraz miejsca
fundacji w strategii społecznego zaangażowania korporacji.
32. T. Perkowski, Zarządzanie kapitałem żelaznym przez fundacje, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej;
www.batory.org.pl/ftp/program/pozarzadowy/perkowski_endowment.doc
33. Fundacje niezależne (ang. private foundations, independent foundations), dysponują zwykle środkami pochodzącymi z jednego źródła, zarządzanymi przez własnych powierników i uzyskują dochody z działalności
finansowej. Działają one poprzez przyznawanie grantów (ang. grant giving foundations, np. Fundacja Forda)
lub prowadzenie własnych programów (ang. operating foundations, np. J. Paul Getty Trust). Za: Typology of
Foundations In Europe, European Foundation Centre, 1995
29
Badanie miało również wskazać przyczyny powstawania fundacji oraz cele ich działania, a także
określić rzeczywistą tożsamość tych organizacji (jeszcze biznes, czy już trzeci sektor?).
Liczba wskazanych w trakcie wstępnej analizy problemów zdeterminowała sposób przeprowadzenia badania oraz jego przebieg.
3.4 Metoda i przebieg badania
W badaniu fundacji zastosowano typową dla badań wykorzystujących narzędzia ilościowe
i jakościowe procedurę triangulacji metodologicznej34, która sprzyja wielostronnej analizie
badanych zjawisk. Polega ona na wzajemnym uzupełnianiu i weryfikacji danych pozyskanych
w badaniu różnymi metodami. Dzięki zastosowaniu tego podejścia możliwe jest użycie wielu metod badawczych dla zbierania informacji o pojedynczym problemie, zjawisku, których
użycie gwarantuje wielość spojrzeń na poznawaną rzeczywistość. Procedura triangulacji
pozwala na dokonywanie rozróżnień między danymi ilościowymi i jakościowymi. Analizę
benchmarkingową fundacji przeprowadzono, wykorzystując trzy metody badań: analizę stron
internetowych fundacji, badanie ilościowe (technika ankiety mailowej) i badania jakościowe
(technika indywidualnego wywiadu pogłębionego – IDI (z ang. individual in-depth interwiew)35.
Wszystkie etapy badań zostały zrealizowane w okresie od listopada 2006 do maja 2007 roku.
W analizie benchmarkingowej w Polsce wzorowano się również na badaniu filantropii korporacyjnej przeprowadzonym przez Czeskie Forum Darczyńców, z którego wykorzystano
niektóre pytania badawcze. Dzięki temu będzie możliwe uzyskanie porównywalności wyników badania pomiędzy krajami z sieci CEENERGI. Kafeteria do niektórych pytań ankiety
została, za zgodą autorów, również zaczerpnięta z czeskiego badania.
Analiza stron internetowych fundacji została przeprowadzona w okresie od listopada 2006
do stycznia 2007 roku. Strony internetowe badano pod kątem występowania oraz częstotliwości pojawiania się poszczególnych informacji. Wyszukiwano informacje dotyczące firmy-fundatora (branża, wielkość firmy), jak i samej fundacji (rok powstania, status pożytku
publicznego, struktura, organy fundacji, sprawozdawczość, misja, działalność fundacji,
odbiorcy programów, skala i zasięg programów, partnerzy fundacji). Do gromadzenia pozyskanych danych zostało opracowane narzędzie w programie Microsoft Access, które
posłużyło także do ich przetwarzania.
Pierwszy etap analizy benchmarkingowej posłużył do przygotowania i przeprowadzenia dalszych dwóch etapów badań – ankiety mailowej i wywiadów. Niemniej informacje pozyskane
w tym pierwszym etapie badania zostały wykorzystane podczas przygotowywania raportu
z badania, a wiele danych uzyskanych podczas analizy stron internetowych służyło weryfikacji
treści wywiadów. To jeden z elementów wspomnianej wcześniej triangulacji metodologicznej.
34. K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa, 2000
30
W lutym 2007 roku ankietę wraz z listem przewodnim rozesłano mailowo do 50 fundacji
korporacyjnych. W efekcie zweryfikowano informacje zawarte w bazie, dotyczące fundacji (3
spośród początkowo umieszczonych w bazie zawiesiły działalność, a kolejne 3 okazały się
fundacjami nie powołanymi przez fundatora korporacyjnego, a więc nie spełniały definicji
fundacji korporacyjnej przyjętej na potrzeby tego badania). W sumie w tej części badania
uzyskano 29 wypełnionych ankiet. 15 fundacji odmówiło zwrotu ankiety, nie podając powodów.
Kwestionariusz ankiety składał się z 15 pytań zamkniętych jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru oraz pytań półotwartych podzielonych na 2 działy tematyczne dotyczące podstawowego zakresu działalności fundacji, a także beneficjentów i metod wsparcia. Dodatkowo
narzędzie to posłużyło do zdiagnozowania potrzeb szkoleniowych fundacji. W tym celu
postawiono dwa pytania bezpośrednio związane z tematyką warsztatów dla przedstawicieli
fundacji korporacyjnych przeprowadzonych w 2007 roku w ramach projektu CEENERGI35.
Trzeci etap analizy benchmarkingowej stanowiły wywiady bezpośrednie z przedstawicielami fundacji. Próbę wybrano spośród fundacji, które wypełniły ankiety mailowe, 3 spośród
nich odmówiły spotkania. Główny powód podawany przez przedstawicieli fundacji to brak
czasu związany z prowadzonym audytem działań w organizacji. W efekcie przeprowadzono
20 wywiadów. Dodatkowym kryterium wyboru próby była lokalizacja siedziby fundacji na
terenie województwa mazowieckiego. Respondentami byli przedstawiciele fundacji zajmujący różne stanowiska: koordynatorzy projektów, prezesi, dyrektorzy.
Podczas tego etapu badań pogłębiono informacje uzyskane w badaniu ankietowym oraz
zapoznano się ze specyfiką działalności każdej z badanych organizacji. Każdy wywiad prowadzony był według standaryzowanego kwestionariusza, który zawierał łącznie 17 pytań
podstawowych. Pytania zostały podzielone na 3 części tematyczne dotyczące działalności
fundacji, ciał statutowych i zespołu fundacji, jej tożsamości – relacji z firmą założycielską
i sektorem organizacji pozarządowych.
Ze względu na konieczność potwierdzenia informacji zawartych na stronach internetowych
fundacji korporacyjnych, wyniki badania, przedstawione w niniejszym raporcie dotyczą
danych zebranych na wszystkich trzech etapach realizacji projektu – w analizie stron internetowych, ankiet oraz wywiadów. Tylko w nielicznych przypadkach dane ilościowe przedstawiane w dalszej części raportu odnoszą się do wszystkich fundacji umieszczonych w bazie
fundacji korporacyjnych utworzonej na potrzeby badania.
Małgorzata Baranowska, Aleksandra Zielińska
Inwestycje Społeczne
35. Więcej informacji o warsztatach Czytelnik znajdzie na stronie internetowej projektu w Polsce:
www.corporategiving.pl
C
z
ę
ś
ć
I
V
Fundacja korporacyjna
– struktura instytucjonalna
Badanie dostarczyło informacji na temat struktury instytucjonalnej polskich fundacji korporacyjnych oraz roli, jaką odgrywają w niej poszczególne ciała statutowe, pracownicy,
wolontariusze, czy eksperci. Dzięki badaniom możliwe było także poznanie sposobów finansowania fundacji, możliwości pozyskiwania przez nie środków na działalność statutową
oraz sprawozdawczości, która jest jednym z podstawowych elementów wpływających na
wizerunek fundacji. Wszystkie te zagadnienia zostaną przedstawione w tej części raportu.
Większość, czyli 62 % badanych fundacji, posiada status organizacji pożytku publicznego, który wpływa na ich strukturę organizacyjną oraz podejście do sprawozdawczości.
Blisko połowa badanych fundacji posiada radę, czyli dodatkowy organ kontrolno-doradczy,
jak wymaga tego ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Niektóre
fundacje w celu zwiększenia wiarygodności i przejrzystości swoich działań powołują organ
kontrolny nadrzędny w stosunku do zarządu – komisję rewizyjną. Podczas wywiadów 4 fundacje zadeklarowały, że w ich strukturze funkcjonuje także komisja rewizyjna. W analizie
struktury zarządów fundacji korporacyjnych wyróżnione zostały dwa najbardziej reprezentatywne typy: pierwszy, złożony wyłącznie z przedstawicieli firmy-matki oraz drugi – mieszany,
w którym w skład zarządu wchodzą zarówno pracownicy firmy, jak i fundacji, a czasem także
niezależni eksperci. Pierwszy typ obejmuje 35 % badanych fundacji, drugi – 30%.
Najwięcej osób działających na rzecz fundacji pracuje w nich społecznie (w tym także na
zasadzie wolontariatu pracowniczego w firmach założycielskich) – 331 osób w stosunku
do 59 zatrudnionych w fundacjach w pełnym wymiarze i 23 zatrudnionych w niepełnym
wymiarze godzin.
Działalność fundacji korporacyjnych finansowana jest z różnych źródeł. Zgodnie ze
specyfiką fundacji korporacyjnych, największa część środków finansowych na ich działalność pochodzi z darowizn od firmy założycielskiej. 96% ankietowanych podmiotów
finansowanych jest przez firmę-fundatora. Fundacje korzystają także z wpłat 1% (48%
podmiotów) oraz z darowizn od osób prywatnych (45%), odsetek od lokat bankowych,
zysków z inwestycji, a w niektórych przypadkach – z zarządzania kapitałem żelaznym
(31%). Wysokość środków, jakimi dysponują fundacje, jest bardzo zróżnicowana – roczny budżet 41% badanych fundacji waha się między 1 a 5 mln zł.
32
Fundacje korporacyjne dystrybuują swoją pomoc w postaci grantów skierowanych do
organizacji i instytucji lub stypendiów dla osób indywidualnych. Aby realizować pomoc
tego rodzaju, fundacje opracowują procedury działań. Prawie 3/4 ankietowanych fundacji (69%) podaje je do publicznej wiadomości.
Istotnym elementem w działalności fundacji korporacyjnych jest transparentność. Fundacje dążą to tego poprzez przygotowanie rocznych sprawozdań merytorycznych i finansowych. Raporty nie tylko są wypełnieniem obowiązku ustawowego, ale służą również
do budowania pozytywnego wizerunku i zaufania społecznego. Wszystkie fundacje, które wzięły udział w badaniu ankietowym, przygotowują sprawozdania z działalności.
4.1 Regulacje prawne
Fundacje korporacyjne, podobnie jak inne fundacje, działają w oparciu o przepisy ustawy o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 roku.36 Ustawa ta nie zawiera jednak bezpośredniej definicji
fundacji. Zgodnie z art. 1 ustawy, fundacja może być ustanowiona dla realizacji celów społecznie
lub gospodarczo użytecznych. Fundacja powstaje w drodze oświadczenia woli fundatora.
Ustawa o fundacjach37 nakłada na nie wymagania odnośnie struktury zarządzania. Zgodnie z art. 5 to fundator – czyli, w przypadku fundacji korporacyjnych, firma założycielska
– ustala statut fundacji, w którym uwzględniona jest: nazwa, siedziba, majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności, skład i organizacja zarządu, sposób powoływania oraz
obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne
postanowienia, m.in. dotyczące tworzenia obok zarządu innych organów fundacji, a także
sposób działania w przypadku zakończenia działalności przez fundację.
Fundacje, które mają status organizacji pożytku publicznego, dodatkowo podlegają ustawie
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 roku.38 Zgodnie z tą ustawą statut organizacji pożytku publicznego powinien precyzyjnie określać tryb
wyboru członków zarządu. Oprócz obowiązkowego organu, jakim jest zarząd, konieczne
jest posiadanie przez fundację organu nadzoru wewnętrznego (np. rady fundacji lub komisji
rewizyjnej) oraz ewentualnie innych organów. Sposób ich powołania musi być określony
w statucie.
Fundacje korporacyjne ubiegające się o status organizacji pożytku publicznego muszą
prowadzić swoją działalność zgodnie z określonymi w ustawie standardami, a cele ich
działalności muszą pokrywać się ze zdefiniowaną w art. 3 ustawy działalnością pożytku
publicznego (art. 3 pkt 1 – działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych
określonych w ustawie). Ustawa nakłada na organizacje także szereg innych warunków,
niezbędnych dla uzyskania statusu OPP.
36. Ustawa o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 r., Dz. U. 1984 Nr 21 poz. 97.
37. Tamże, Art. 5.
38. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 roku Dz. U. Nr 96, poz. 873.
33
4.2. Ciała statutowe
Status organizacji pożytku publicznego
Jak wynika z odpowiedzi uzyskanych w badaniu ankietowym, aż 62% badanych fundacji
(18 podmiotów z 29) powołanych przez korporacje posiada status organizacji pożytku
publicznego (OPP). Prawie 15% spośród badanych (4 podmioty z 29) planuje go uzyskać
w przyszłości. Jedynie 5 badanych fundacji nie planuje podejmować żadnych działań, by
uzyskać status OPP. Z informacji dostępnych na analizowanych stronach internetowych
fundacji, 20 z tych 50 podmiotów (40%) informuje o tym, że posiada status organizacji pożytku publicznego na swojej stronie internetowej.
Wykres 1
brak odpowiedzi
4%
tak
62%
nie
34%
Jak wynika z wypowiedzi osób udzielających wywiadów w trzeciej części badania, fundacje korporacyjne chętnie występują o przyznanie tego statusu ze względu na możliwość
prowadzenia kampanii 1% oraz prestiż wynikający z potwierdzenia ich transparentności
i doniosłości prowadzonych działań. Oto typowe wypowiedzi respondentów:
Wykorzystujemy kampanię 1% m.in. jako możliwość komunikowania do wewnątrz firmy o projektach fundacji.
Powoli wychodzimy również z informacjami o naszych działaniach na zewnątrz. Mam nadzieję, że po tegorocznej szerszej akcji 1%, pracownicy zdobędą większą wiedzę o tym, co i jak robimy, a to ułatwi im angażowanie
się w prace fundacji. (Fundacja Ernst & Young)
Status
organizacji
pożytku
publicznego
w fundacjach
korporacyjnych
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji)
34
Nasza fundacja cieszy się zaufaniem nie tylko firm i fundacji, które od lat są sponsorami naszego programu
stypendialnego, ale także czytelników POLITYKI, którzy wpłacają 1% podatku dochodowego z przeznaczeniem
na fundusz stypendialny. Zainteresowanie programem stypendialnym świata nauki również jest ogromne. Myślę, że jest to duża korzyść dla firmy, jeżeli może się wesprzeć działalnością swojej fundacji, przede wszystkim
ze względów wizerunkowych. (Fundacja Tygodnika Polityka)
Prawie 1/3 przebadanych fundacji nie posiada statusu OPP, ale tylko 5 fundacji (17%) nie
planuje o to występować. Można przyjąć, że przedstawiciele tej grupy fundacji uważają
korzyści płynące z posiadania statusu OPP za niewystarczającą zachętę, żeby dokonywać
zmian w strukturze organizacyjnej i nakładać na fundację dodatkowe obciążenia wynikające z treści ustawy. Można także domniemywać, że procedura uzyskiwania statusu jest
zbyt czasochłonna i skomplikowana i w związku z tym fundacje te nie są zainteresowane
staraniem się o uzyskanie tego tytułu.
Rola rady i komisji rewizyjnej
Status organizacji pożytku publicznego obliguje fundacje do posiadania dodatkowego
w stosunku do zarządu, organu kontroli np. rady. Ponad połowa badanych fundacji korporacyjnych o statusie organizacji pożytku publicznego informuje poprzez swoje strony
internetowe o posiadaniu rady.
Fundacjom korporacyjnym jest łatwiej – niż organizacjom powołanym przez osoby indywidualne – ustanowić dodatkowy organ kontrolny, gdyż ich struktura wzorowana jest na
strukturach korporacji, w których zwykle mamy do czynienia z organem zarządzającym
firmą (dyrektor, CEO, zarząd) i radą nadzorczą (właściciel, akcjonariusze). Świadczyć
o tym może również fakt, że także te fundacje korporacyjne, które nie są zarejestrowane,
jako organizacje pożytku publicznego, posiadają rady (prawie 50% podmiotów), jako drugi
organ w strukturze zarządzania organizacją. Jak wynika z jakościowej części badania,
rada w fundacjach korporacyjnych może pełnić funkcje nadzorcze lub doradcze, ewentualnie łączyć te kompetencje:
Oprócz rady fundatorów istnieje także rada programu stypendialnego powoływana dla programu stypendialnego.
W jej skład wchodzą nauczyciele powiązani z fundacją, fundatorzy i wolontariusze. Staramy się, aby była ona jak
najbardziej obiektywna. Rola rady fundatorów jest analogiczna do rady nadzorczej w spółce kapitałowej. Pełni
ona dokładnie te same funkcje czyli funkcje nadzorcze. Rada ocenia działalność zarządu i jest bardzo zaangażowana w to, co się dzieje w fundacji. Członkowie rady pełnią swoje funkcje społecznie. (Fundacja Komandor)
Najwyższym organem władz Fundacji jest spotykająca się dwa razy do roku Rada, która zajmuje się m.in.
konsultowaniem i opiniowaniem działań fundacji, zatwierdzaniem planów pracy i okresowych sprawozdań
z działalności. W skład Rady wchodzą osoby o uznanej pozycji w świecie nauki i kultury. Rada została powołana
po to, byśmy, jako fundacja, rzeczywiście mogli liczyć na wsparcie merytoryczne, dlatego zasiadają w niej profesorowie zajmujący się ekonomią, historią i dziedzictwem kulturowym, ale również informatyką, czy medycyną.
W skład Rady wchodzi także przedstawiciel Citi Foundation. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
35
Najbardziej na kierunek działań fundacji oddziałuje rada fundacji. Rada liczy 15 osób. W jej skład wchodzą
dwaj przedstawiciele fundatorów, pozostali są to przedstawiciele różnych firm. Rada pełni nadzór, akceptuje
wszystkie projekty, jest głównym decydującym organem. (Fundacja im. Lesława A. Pagi)
Struktura rady w badanych fundacjach jest zróżnicowana. Jej skład i kompetencje zależą od woli fundatora. W radzie, oprócz przedstawicieli fundatora – pracowników firmy
założycielskiej, ewentualnie członków zarządu tej firmy, zasiadają często osoby zupełnie
niezwiązane z firmą lub fundacją, np. eksperci ze świata nauki, czy kultury. Ich zadaniem,
oprócz doradztwa, jest dodanie prestiżu działaniom i wizerunkowi fundacji. W swobodnych
wypowiedziach respondentów czytamy:
W radzie Fundacji TVN zasiada 5 osób – większość od początku jej istnienia. Są to wybitni ludzie reprezentujący
dziedziny: nauki, kultury i biznesu. M.in. dwóch profesorów: Maciej Kowalczyk jest dyrektorem uniwersyteckiego szpitala dziecięcego w Krakowie oraz profesor Zbigniew Gaciong z warszawskiego szpitala na Banacha,
specjalista z dziedziny nadciśnienia tętniczego. Pozostałe osoby to przedstawiciele fundatora, m.in. prezes
Grupy ITI. (Fundacja TVN „Nie jesteś sam”)
W tej chwili w radzie fundacji zasiada poprzedni zarząd Giełdy Papierów Wartościowych, czyli tak naprawdę
inicjatorzy powstania fundacji. Oni formalnie nie są już związani z Giełdą, ale dzięki ich obecności zachowała
się pewna ciągłość – przede wszystkim w realizacji celów organizacji. W radzie FERK zasiada także dyrektor
biura promocji GPW. (Fundacja Rozwoju Rynku Kapitałowego)
Radę Fundacji tworzą osoby publiczne, z którymi się spotykamy co najmniej dwa razy w roku, omawiając nasze
działania. Pełnią swoją funkcję honorowo i bezpłatnie. Osoby te bardzo często swoim wizerunkiem pomagają
nam przy różnego rodzaju działaniach. (Fundacja Przyjaciółka)
Jak wynika z badań jakościowych (przeprowadzonych w formie wywiadów pogłębionych), tylko
niektóre fundacje, zwykle kierując się chęcią zwiększenia wiarygodności i przejrzystości swoich
działań, powołują dodatkowy organ kontrolny w stosunku do zarządu – komisję rewizyjną. Organ ten pełni funkcje nadzorcze i jest niezależny od zarządu, jeśli chodzi o kontrolę wewnętrzną i nadzór. W myśl ustawy o działalności pożytku publicznego, członkowie komisji nie mogą
być członkami zarządu, ani być zatrudnieni w fundacji. Jak wynika z wywiadów prowadzonych
z przedstawicielami fundacji, tylko cztery z nich mają komisję rewizyjną. W przypadku tych fundacji komisja rewizyjna wyposażona jest w identyczne kompetencje jak rada i funkcjonuje wśród
ciał statutowych wymiennie z radą. Zaledwie jedna fundacja spośród 50 badanych zamieściła na
swojej stronie internetowej informację o posiadanym dodatkowym organie kontrolnym w postaci komisji rewizyjnej. Żadna z fundacji ze statusem OPP nie poinformowała o tym fakcie.
Komisję rewizyjną fundacji tworzą przedstawiciele Warty i Kredyt Banku. (Fundacja Warty i Kredyt Banku)
Organem nadzoru Fundacji jest Komisja Rewizyjna składającą się z trzech osób, które są jednocześnie pracownikami POLITYKI Spółdzielni Pracy, czyli organu założycielskiego Fundacji i pełnią swoje funkcje społecznie. (Fundacja Tygodnika Polityka)
36
Są trzy zasadnicze poziomy. Pierwszym jest Konwent Fundatorów, który ma prawo podejmowania wszelkich
decyzji dotyczących kierunków i skali działalności fundacji. Konwent decyduje również o składzie Rady i Zarządu. Potem, niżej w hierarchii jest Rada, nazywana potocznie radą programową. Składa się ona z czterech osób,
które oceniają pracę fundacji i jej władz. Rada opiniuje plany programowe i po zakończeniu roku finansowego
udziela lub nie, absolutorium Zarządowi. W każdej chwili, na wniosek Fundatorów, członkowie Rady mogą
opiniować bieżące działania fundacji. (Fundacja J&S Pro Bono Poloniae)
Komisja Rewizyjna na bieżąco sprawdza działania zarządu i biura Fundacji. Nadzoruje właściwą gospodarkę finansową, realizację budżetu, dokonuje audytu wyników kontroli finansowej przedsięwzięć społecznych realizowanych
z dotacji Fundacji. Ponadto rekomenduje udzielenie absolutorium zarządowi podczas spotkań Rady fundacji. Bardzo
ważne jest to, iż w składzie Komisji Rewizyjnej mamy czynnego zawodowo prawnika oraz specjalistów z dziedziny
finansów, m.in. byłą główną księgową naszego banku. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
Brak informacji na stronach internetowych fundacji korporacyjnych na temat istnienia
komisji rewizyjnej może wynikać z kilku powodów. Po pierwsze, komisja pełni tylko i wyłącznie funkcje kontrolne w stosunku do zarządu, zatem (według samych fundacji) jej rola
z punktu widzenia promocji i wizerunku fundacji – jest ograniczona. Po drugie, rolą komisji
jest działalność skierowana do wewnątrz samej fundacji, a więc tym bardziej osoby odpowiedzialne za promocję i PR nie widzą powodów dla eksponowania komisji. Wreszcie ważną
przyczyną może być fakt, że kompetencje i zakres obowiązków komisji rewizyjnej pokrywa
się z zakresem działania rady fundacji, która zwykle składa się ze znanych publicznie osób,
ekspertów, którzy tym samym pełnią rolę reprezentacyjną dla fundacji.
Rola i skład zarządu
Do kompetencji zarządu, we wszystkich badanych przypadkach, należy podejmowanie wiążących decyzji dotyczących funkcjonowania fundacji, ale także odpowiadanie za bieżącą
działalność fundacji oraz sprawy finansowe, w tym także te związane z przyznawaniem dotacji. W sumie 29 fundacji podało na swoich stronach internetowych informacje o składzie
zarządu. Spośród fundacji, które zamieściły na swoich stronach internetowych informację
o posiadanym statusie pożytku publicznego, 3/4 podało skład i strukturę zarządu. W grupie
fundacji bez statusu OPP proporcje miedzy tymi, które podają skład zarządu, a tymi, które
nie informują o tym fakcie, są mniej więcej równe (odpowiednio 14 i 16 podmiotów).
Wśród badanych fundacji dało się zauważyć dwa typy struktury zarządu, które zostały już
wcześniej opisane. Zarządy, których członkowie rekrutują się tylko z firmy-matki występują
w mniejszości (6 fundacji). Oto typowe wypowiedzi:
Od roku fundacja ma nowy zarząd, do którego weszły osoby nie pracujące wcześniej na Giełdzie. Wcześniej
fundacja była trochę traktowana jak dział Giełdy, jako część jej struktury organizacyjnej. M.in. poprzez zmiany
w zarządzie nastąpiło wyraźne oddzielenie i usamodzielnienie się Fundacji – obecnie jest postrzegana, jako
niezależny byt, który prowadzi swoją politykę. Nie oznacza to jednak, że firma nie ma wpływu na realizowane
projekty – część z nich jest inicjowana w bliskim porozumieniu. (Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego)
37
W zarządzie fundacji zasiadają członkowie zarządu RWE Stoen. (Fundacja Stoen RWE)
Wśród badanych fundacji przeważały zarządy o tzw. „mieszanej” strukturze, w których członkami są osoby reprezentujące firmy założycielskie i fundacje jednocześnie
(7 fundacji). W tym modelu część członków zarządu nie jest jednocześnie zatrudniona
w firmie i pracuje jedynie na rzecz fundacji. Zarządy badanych fundacji składają się
zazwyczaj z dwóch do dziesięciu członków. Jedynie zarząd fundacji Komandor jest jednoosobowy:
W zarządzie są trzy osoby - pracownicy firmy i jednocześnie współwłaściciele firmy, partnerzy. (Fundacja Ernst
& Young)
Zarząd jest trzyosobowy, przy czym dwie osoby pracują w firmie, natomiast jedna osoba jest zatrudniona tylko
w fundacji, ale to bywało różnie w przeszłości. (Fundacja ORLEN „Dar Serca”)
Zgodnie ze statutem, zarząd fundacji może liczyć od 5 do 7 osób. Obecnie w zarządzie zasiada 5 osób. Prezesem zarządu jest pani Bożena Walter. Zarząd fundacji TVN reprezentują osoby od lat związane z Telewizją TVN,
które na co dzień pracują dla obu tych instytucji. (Fundacja TVN „Nie jesteś sam”)
Różnie w badanych fundacjach wygląda także sprawa wynagrodzenia członków zarządu.
Są zarządy tzw. „pracujące” – ich przedstawiciele pobierają wynagrodzenie bezpośrednio
z firmy założycielskiej lub z fundacji (8 fundacji). Są także zarządy, które pełnią swe funkcje
społecznie (6 fundacji).
Niektórzy członkowie zarządu pobierają z tytułu pracy na rzecz fundacji wynagrodzenie. (Fundacja TVN „Nie
jesteś sam”)
Zarząd fundacji działa społecznie, prezes fundacji jest również prezesem wydawnictwa, a w skład zarządu fundacji wchodzą pracownicy Edipresse. Pełnią te funkcje tylko i wyłącznie społecznie. (Fundacja Przyjaciółka)
4.3 Zespół
Pracownicy
Zespoły fundacji korporacyjnych tworzy od dwóch do kilkunastu osób. W przypadku każdej
fundacji struktura zatrudnienia przedstawia się inaczej, zarówno pod względem liczby osób,
formy zatrudnienia i zależności pracowników fundacji od fundatora. Większość fundacji
(39 z 50) nie zamieściła na swoich stronach internetowych informacji o liczbie pracowników
i strukturze zespołu.
Jak wynika z odpowiedzi zadeklarowanych w ankietach, najwięcej osób zaangażowanych
w pracę na rzecz fundacji swoje obowiązki wykonuje społecznie (330 osób). W tej grupie
przeważają osoby bezpośrednio zatrudnione w firmie. Swoje obowiązki na rzecz fundacji
38
wykonują społecznie, ale w ramach czasu pracy w firmie. Oto niektóre z nich: (patrz wykres na stronie
następnej).
Wszyscy w fundacji pracują społecznie, w tym 10-osobowa Rada Naukowa. Nie ma etatowych pracowników, nie
opieramy się też na wolontariuszach, nie mamy takiej potrzeby. Pracownicy zaangażowani w działalność fundacji są jednocześnie pracownikami firmy. (Fundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny)
Formalnie jestem jedyną osobą zatrudnioną w Fundacji, pozostali członkowie zespołu – w sumie 8 osób - to
koordynatorzy z poszczególnych działów firmy. Do współpracy zapraszamy także inne osoby z firmy, które
pełnią swoją rolę na zasadzie wolontariatu. (Fundacja PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”)
Działalnością programową Fundacji zajmuje się kilka osób. W zależności od potrzeb, przy realizacji poszczególnych programów angażowane są dodatkowe osoby z firmy - z działu zakupów, departamentu prawnego,
podatkowego, rachunkowego. (Fundacja RWE Stoen)
Z ankiet przeprowadzonych wśród przedstawicieli fundacji wynika, że łącznie około 70 osób
pracujących dla fundacji zatrudnionych jest w niej bezpośrednio w pełnym wymiarze (43
osoby) lub niepełnym wymiarze czasu pracy (23 osoby). Zespół fundacji zatrudniany jest
także jednocześnie przez samą fundację i przez firmę fundatora (część etatu w fundacji,
część w firmie założycielskiej).
W fundacji zatrudnionych jest 6 osób, które mają umowy o pracę. Jedna z nich jest zatrudniona w fundacji
i w firmie jednocześnie. (Fundacja TVN „Nie jesteś sam”)
W Fundacji jest zatrudniony dwu-osobowy zarząd i trzech pracowników merytorycznych. Są to wyłącznie
pracownicy fundacji – nie mają nic wspólnego z pracą na Giełdzie, nie ma tu żadnej dwoistości. Jest to stały
zespół, wszyscy są zatrudnieni na 5 pełnych etatów. (Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego)
Mamy 5 osób zatrudnionych w fundacji na zasadzie umów o pracę i w tej chwili 4 stałych wolontariuszy. Żadna
z tych osób nie pracuje w firmie założycielskiej. (Fundacja Komandor)
Struktura organizacyjna fundacji wyodrębniła się z działów firmy, kontynuując jej strategię społeczną. Naturalna jest więc sytuacja, że programy fundacji realizowane są przez
te same osoby, które wcześniej w firmie zajmowały się działaniami społecznymi. Osoby
pracujące w firmie w działach marketingu, public relations, human resources zostały oddelegowane do pracy w fundacji.
W tej chwili w Fundacji Grupy TP zatrudnionych jest 12 osób, co świadczy o znaczącej skali podejmowanych
działań. W dużej części są to dotychczasowi pracownicy fundatorów (TP i Orange), którzy zajmowali się programami społecznymi lub komunikacją korporacyjną. W zespole są także pracownicy spoza firmy, którzy
rekrutują się z sektora pozarządowego i wnieśli cenne doświadczenia w prowadzeniu projektów społecznych.
W fundacji są również osoby zajmujące się warstwą administracyjną – są to pracownicy zatrudnieni bezpośrednio w Fundacji. (Fundacja Grupy TP „W trosce o nowe pokolenia”)
39
Ankietowani przedstawiciele fundacji zapytani o inne formy zatrudnienia wskazywali także:
samozatrudnienie, umowy o dzieło, umowy zlecenie, procent czasu pracy, wolontariat pracowniczy (łącznie ponad 230 osób).
W fundacji są dwa modele zatrudnienia: na umowę o pracę oraz kontraktowy stosowany w odniesieniu do
osób koordynujących poszczególne programy fundacji. Pracownicy fundacji nie są jednocześnie pracownikami
Citi Handlowy. Łącznie pracuje u nas 8 osób i w większości są to osoby, które miały wcześniej doświadczenie
w pracy w innych organizacjach społecznych lub kierunkowe wykształcenie związane z tą dziedziną. (Fundacja
Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
W fundacji dwie osoby zatrudnione są na etat. Dwie osoby pracują na umowę zlecenie, np. księgowa. Jest
jeszcze jedna osoba, która nam pomaga. Ja pracowałem wcześniej w firmie i zostałem oddelegowany do pracy
w fundacji. (Fundacja ORLEN „Dar Serca”)
inne
Wykres 2
41%
niepełny wymiar czasu pracy
Formy
zatrudnienia
w fundacjach
korporacyjnych
45%
praca społeczna
55%
pełny wymiar czasu pracy
59%
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji),
możliwość wyboru
dowolnej liczby
odpowiedzi
Wykres 3
pracujący społecznie
234
inne formy zatrudnienia
234
zatrudnieni w pełnym wymiarze
zatrudnieni w niepełnym wymiarze
59
23
Liczba
pracowników
fundacji
ze względu
na formę
zatrudnienia
* Dane liczbowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji)
40
Z danych dotyczących fundacji korporacyjnych wynika więc, że w tego typu instytucjach
zatrudnienie znajduje średnio więcej osób, niż w innych organizacjach pozarządowych
działających w Polsce – przede wszystkim fundacjach i stowarzyszeniach. Z badań przeprowadzonych w 2006 roku przez Martę Gumkowską i Jana Herbsta39 wynika, że w ok.
63 000 zarejestrowanych w Polsce organizacjach pozarządowych zatrudnienie znajduje
mniej więcej 120 000 osób, co w przeliczeniu na pełne etaty daje 65 000 miejsc pracy, a więc
średnio przypada jedna osoba na jedną organizację. Z tych samych badań wynika jednak,
że tylko 26% organizacji zatrudnia płatny personel. W przypadku przebadanych fundacji
korporacyjnych odsetek ten jest wyższy i wynosi ponad 75% (odpowiednio 79% w badaniach
ilościowych, 75% w badaniach jakościowych).
Eksperci
Wszystkie fundacje korporacyjne, które wzięły udział w badaniu jakościowym prowadząc
działania programowe korzystają z pomocy ekspertów. Jako przyczynę korzystania z
porad wymieniano potrzebę uzyskania specjalistycznej wiedzy, opinii, ekspertyz. Przedstawiciele fundacji konsultują założenia programów oraz kwestie prawne i finansowe.
W ramach prowadzonych programów, w zależności od ich problematyki i potrzeb, Fundacja Grupy TP współpracuje z wieloma specjalistami, w tym psychologami, lekarzami, pracownikami naukowymi, informatykami
i ekspertami z innych dziedzin, których wiedza oraz doświadczenie może być pomocne przy podejmowanych
inicjatywach. W programie „Dźwięki Marzeń” korzystamy ze wsparcia konsultanta merytorycznego, pracownika naukowego Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie specjalizującego się w pomocy osobom z wadą
słuchu, który na bieżąco dokonuje analizy prowadzonych działań, oceniając ich efekty i przedstawiając opinie
oraz wnioski w zakresie rozwoju programu. Podobnie, w programie „Wirtualne muzeum” współpracujemy
z ekspertami, którzy od strony informatycznej konsultują poszczególne etapy realizacji portalu internetowego
poświęconego Muzeum Powstania Warszawskiego. (Fundacja Grupy TP „W trosce o nowe pokolenia”)
W realizacji programów korzystamy z pomocy ekspertów, bo często nasze kompetencje szybko się kończą.
Cały czas bazujemy na wiedzy i doświadczeniu ludzi przez nas „wynajmowanych”, np. do szkoleń zatrudniamy
wykwalifikowanych trenerów, a do prowadzenia warsztatów z młodzieżą staramy się zapraszać najlepszych
fachowców. Nasi koordynatorzy programowi wszystko nadzorują, ale do specjalnych zadań angażujemy osoby
z zewnątrz. (Fundacja J&S Pro Bono Poloniae)
Korzystamy z ekspertów z obu firm. Współpracujemy przy projektach z działami public relations i marketingu.
(Fundacja Warty i Kredyt Banku)
39. M. Gumkowska, J. Herbst, Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2006, seria 3W,
001, Klon Jawor, Warszawa, 2006
41
Przy ocenianiu wniosków o dotacje korzystamy z opinii ekspertów. Współpracujemy też z prawnikami, którzy
przygotowują nasze umowy, konsultują nowe programy, sprawdzając np. czy są one zgodne z naszym statutem i innymi wewnętrznymi regulacjami. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
Prawie każdy pomysł na program konsultuję z ekspertami w danej dziedzinie. Pod pojęciem ekspert rozumiem nie tylko specjalistów (psychologów, pracowników socjalnych etc.), ale także wieloletnich praktyków,
osoby z dużym doświadczeniem i niejednokrotnie „żyjące z danym problemem” na co dzień. Dzięki temu cały
czas uczę się czegoś nowego. (Fundacja Ernst & Young)
Zaangażowanie wolontariuszy
Najliczniejszą grupę pracowników fundacji stanowią osoby pracujące społecznie. Pod tą
kategorią, zdaniem ankietowanych, kryją się zarówno pracownicy zatrudnieni przez firmę,
pracujący w fundacji społecznie, jak i wolontariusze nie związani z firmą-matką.
Kwestia wolontariatu w fundacjach przedstawia się różnie. Uzależniona jest od struktury
organizacyjnej, specyfiki i potrzeb programowych. Są fundacje, które stale korzystają ze
wsparcia wolontariuszy ze struktur firmy. Do tej grupy należą przede wszystkim fundacje,
które zostały powołane przez firmy audytorskie, doradcze, a także banki.
Obecnie w działania fundacji angażuje się około 10% pracowników firmy. Informacje o dostępnych ofertach
wolontariatu przekazywane są poprzez wewnętrzną bazę fundacji, w której pracownicy mogą zapisywać się
na konkretne działania. Raz do roku organizujemy wewnętrzne wydarzenie firmowe: Targi Fundacji, podczas
których informujemy pracowników co wydarzyło się w ciągu roku i przedstawiamy nowe projekty fundacji.
(Fundacja PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”)
Fundację wspierają pracownicy Deloitte, którzy są bardzo otwarci na pomoc i współpracę. Wszystko, czego od
nich potrzebujemy, dostajemy nieodpłatnie. (Fundacja im. Lesława A. Pagi)
Pracownicy firmy angażują się wolontarystycznie głównie w prace związane z organizowanymi przez fundację
konkursami np. Wygraj rodzinne wakacje, 30 MAJA – świętujemy RAZEM. Staramy się zachęcać do pomocy
osoby z różnych szczebli w firmie. Współpracujemy z kilkunastoma osobami: część to wolontariusze w rodzinach zastępczych udzielający nieodpłatnych korepetycji dzieciom, część ocenia i konsultuje społecznie nasze
projekty, inni jeszcze przekazują dary rzeczowe dla potrzebujących rodzin. Wolontariat w firmie jest niewielki,
ale mam nadzieję, że będzie się rozwijał, i że w przyszłości da on możliwość samorealizacji wielu osobom
w firmie. (Fundacja Ernst &Young)
Nie korzystamy z pomocy wolontariuszy. Co prawda nasza fundacja zajmuje się koordynowaniem Programu
Wolontariatu Pracowniczego w Citi Handlowy, w ramach którego wolontariusze są delegowani do pomocy
konkretnym instytucjom, nie pomagają oni jednak w pracach fundacji. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
42
Jak wynika z badań, są także fundacje, które angażują „dodatkowe” siły z zewnątrz
podczas natężenia pracy w programach, kiedy potrzebnych jest więcej rąk do pomocy
w jednym czasie.
Mamy wspierającą grupę w postaci naszych stypendystów. (Fundacja im. Lesława A. Pagi)
Będziemy mieli wolontariuszy w postaci absolwentów „Klasy BGŻ”. Już się zresztą sami deklarowali mówiąc,
że jeśli bank będzie robił jakąś imprezę i będzie potrzebował ich usług to oni są gotowi. (Fundacja BGŻ)
W przypadku niektórych fundacji brak wolontariuszy spowodowany jest specyfiką ich
działania, brakiem osoby, która mogłaby skoordynować pracę wolontariuszy lub po prostu
sytuacją lokalową. Mówią o tym przedstawiciele takich fundacji.
Fundacja TVN nie pozyskuje wolontariuszy, ponieważ nie prowadzi akcji, przy których wolontariusze byliby
potrzebni. Fundacja TVN chętnie pozyskałaby jeszcze osobę do pracy biurowej, ale warunki lokalowe na to nie
pozwalają. (Fundacja TVN „Nie jesteś sam”)
Nie korzystamy bezpośrednio z pomocy wolontariuszy. Ma to związek z dużym zakresem zadań, realizowanych przez każdego z pracowników. Bez dodatkowej osoby, która pracowałaby z wolontariuszami i wprowadzała ich w działania fundacji, trudno wyobrazić sobie korzystanie ze stałej pomocy współpracowników
i koordynację ich obecności oraz powierzanych im zadań. Ograniczają nas też warunki lokalowe. Niemniej
współpracujemy z młodymi ludźmi, którzy chcą być aktywni społecznie – m.in. poprzez studenckie koła
naukowe, młodzież szkolną i nauczycieli, z którymi realizujemy część projektów. (Fundacja Edukacji Rynku
Kapitałowego)
Firma RWE Stoen stara się być odpowiedzialnym pracodawcą i podejmuje szereg działań zmierzających do
podnoszenia kwalifikacji i satysfakcji pracowników. Szukamy też sposobów zaangażowania większej grupy
pracowników w programy społeczne realizowane przez spółkę i fundację. Nie wykluczamy uruchomienia programu wolontariatu pracowniczego. (Fundacja RWE Stoen)
Planujemy współpracować z wolontariuszami przy rozszerzeniu naszej działalności, w przyszłości. W tej chwili
takiej możliwości nie ma, bo nie ma takich projektów, gdzie wolontariusze mogliby być wykorzystani. (Fundacja
im. Jana Kantego Steczkowskiego)
43
4.4 Finansowanie
Fundacje korporacyjne, które wzięły udział w badaniu, dysponują bardzo różnymi budżetami na swoją działalność. Ponad 40% podmiotów posiada środki od 1 do 5 mln zł. Ta grupa
jest największa. Pozostałe fundacje dysponują zróżnicowanymi środkami w skali roku. Budżet na poziomie do 100 tys. zł ma prawie 15% organizacji. Łącznie roczne budżety ponad
30% fundacji są na poziomie od 100 tys. do 1mln zł. Środkami przekraczającymi 10 mln zł
dysponuje tylko 10 % organizacji, a 3 % ma do dyspozycji kwoty od 5 do 10 mln zł.
do 100 000 zł
500 001 – 1 000 000 zł
14%
1 000 001 – 5 000 000 zł
powyżej 10 000 000 zł
Wielkość
budżetów
fundacji
korporacyjnych
17%
100 001 – 500 000 zł
5 000 001 – 10 000 000 zł
Wykres 4
14%
41%
3%
10%
Na budżety ponad 95% badanych fundacji składają się darowizny od firmy założycielskiej.
Jak wynika z wywiadów dla większości fundacji jest to jedyne źródło finansowania. Fundacje
korporacyjne dzięki pieniądzom firm założycielskich mają zapewnione środki na działalność, co daje im stabilność finansową i zwiększa komfort pracy. Wpłaty od firmy-matki
stanowią średnio około 90% wszystkich przychodów fundacji.
Nie jesteśmy nastawieni na poszukiwanie środków finansowych na zewnątrz firmy. Nigdy nie staraliśmy się
o zdobycie jakiś dodatkowych pieniędzy. (Fundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny)
Będąc fundacją korporacyjną, mamy zapewnione stabilne wsparcie finansowe ze strony fundatorów (TP
i Orange), którzy co roku przeznaczają znaczną cześć zysku na cele charytatywne. Wsparcie udzielone Fundacji
Grupy TP jest elementem ich długofalowej strategii i przejawem odpowiedzialności społecznej, a w szczególności troski o nowe pokolenie. (Fundacja Grupy TP „W trosce o nowe pokolenia”)
Te fundacje, które są finansowane przez firmy, nie zawsze otrzymują pieniądze automatycznie, a swoje wnioski o dofinansowanie do spółki-matki muszą bardzo dobrze umotywować.
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji)
44
W przypadku naszej fundacji są dwa źródła: Citi Bank Handlowy i Citi Group Foundation z Nowego Jorku. Aby
uzyskać dofinansowanie od nowojorskiej fundacji, musimy składać wnioski o dotacje, przedstawiać plany
programowe na konkretny rok i na tej podstawie otrzymujemy dotacje. Jeśli chodzi o finansowanie z banku,
to składamy plany, materiały programowe na bieżący rok i na tej podstawie bank podejmuje decyzję o finansowaniu. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
Taka wypowiedź może świadczyć o tym, że część fundacji korporacyjnych musi przestrzegać bardzo jasno i sztywno określonych reguł wydatkowania środków na cele statutowe,
aby w przyszłości móc ubiegać się o kolejne dotacje na własną działalność. Sugeruje to, że
w przypadku przynajmniej niektórych fundacji firm, korporacje nakładają sztywny gorset
konkurencyjności, podobny do tego, jaki obowiązuje na rynku ekonomicznym w rywalizacji
firm; każdy wydatek fundacji musi być uzasadniony.
Finansowanie projektów, które realizuje fundacja ustalamy z fundatorem. Wygląda to tak, że zarząd przygotowuje budżet, który akceptuje Rada Fundacji. Następnie zapoznaje się z nim fundator – czyli Giełda. Dotąd
nie zdarzyła się sytuacja, żeby pojawiły się między nami ewidentne rozbieżności – my uwzględniamy sugestie
fundatora, a on na tyle zna nasze działania, by nie być zaskoczonym planami Fundacji. (Fundacja Edukacji
Rynku Kapitałowego)
Jedną z barier w działalności fundacji korporacyjnych jest fakt, że są one często postrzegane jako bogate organizacje, którym nie trzeba przekazywać żadnych pieniędzy, bo akurat
one nie muszą się o nie martwić.
Dla wielu partnerów, z którymi się stykamy jest oczywiste, że fundacja korporacyjna ma pieniądze i szuka
tylko partnerów, a nie partnerów z pieniędzmi - i to jest moim zdaniem bariera w rozszerzaniu działalności.
(Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego)
W prywatnych rozmowach zdarzało mi się słyszeć takie opinie, że ktoś nie chce wesprzeć naszej fundacji bo
Ernst & Young ma pieniądze, więc lepiej pomóc komu innemu. (Fundacja Ernst&Young)
Pokutuje przekonanie, że jak fundacja działa przy korporacji to jest fundacją korporacyjną i na pewno dysponuje sporymi środkami. Tymczasem my jesteśmy fundacją pracowniczą. (Fundacja PricewaterhouseCoopers
„Podaruj siebie”)
45
% zysku ze sprzedaży wybranych
produktów CRM
dotacje ze środków publicznych
zbiórki publiczne (w tym z smsów)
inne
odsetki bankowe, zyski
z inwestycji, z kapitału żelaznego
darowizny od osób prywatnych
wpłaty 1%
Wykres 5
7%
Źródła
finansowania
działalności
fundacji
korporacyjnych
14%
21%
28%
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji),
możliwość wyboru
dowolnej liczby
odpowiedzi
31%
45%
48%
darowizny od firmy założycielskiej
96%
Na drugim miejscu, jeśli chodzi o źródła finansowania fundacji, znalazły się środki pozyskiwane z wpłat z 1%. Aż 48% fundacji korzysta z tego mechanizmu (przypomnienie – 62%
badanych posiada status organizacji pożytku publicznego).
Są też fundacje, które środki na działalność starają się zdobywać z zewnątrz, korzystając
na przykład z dotacji pochodzących ze środków publicznych (samorządowych, funduszy pomocowych napływających do Polski) – postępuje tak prawie 15%. 45% badanych otrzymuje
środki z darowizn od osób prywatnych lub innych, poza fundatorem, korporacji.
Opieramy się głównie na wpłatach od firm i fundacji innych niż nasz założyciel, czyli POLITYKA SP. W zeszłym
roku, czyli 2006, było to 6 fundacji i 7 firm. Są to przede wszystkim nasi stali od lat partnerzy. Lista fundatorów
zmienia się co roku w niewielkim stopniu. (Fundacja Tygodnika Polityka)
Fundacja BGK przy programie stypendialnym współpracuje z wieloma partnerami m.in. z Fundacją Edukacji
Przedsiębiorczości, Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności, Fundacją BRE Banku, Fundacji TP. Sponsorzy
zaofiarowali łącznie około 24 mln zł. na stypendia dla kilku tysięcy młodych ludzi. Korzystamy ze współpracy
z innymi organizacjami, by wykorzystać efekt skali i powszechności. Każdy z nas wydając pieniądze, którymi
dysponuje, mógłby wspomóc tylko kilkoro dzieci ponosząc przy tym znaczne koszty organizacyjne, natomiast
kiedy zbieramy pieniądze od wielu podmiotów uzyskujemy inne efekty, dysponujemy większą kwotą przeznaczoną na bezpośrednią pomoc, minimalizujemy koszty organizacyjne, uzyskujemy lepszy efekt skali. Innymi
słowy jesteśmy efektywniejsi. (Fundacja im. Jana Kantego Steczkowskiego)
Dla niewielu ponad 20% fundacji, jednym ze źródeł finansowania są zbiórki publiczne,
w tym z sms-ów. Przykładem fundacji, której jednym ze źródeł dochodu są sms-y, jest
Fundacja TVN.
46
Największe źródło przychodu dla naszej fundacji to charytatywne SMS - y.
SMS - y wysyłają do nas ludzie dobrej woli, którzy w ten prosty sposób chcą pomóc. Naszymi darczyńcami
w większości są więc zwykli ludzie. Każdy wysłany SMS kosztuje 1 zł + 22% VAT, z tym, że VAT trafia do Skarbu
Państwa. Natomiast 1 zł to pieniądze dla fundacji. Operatorzy telefonii komórkowych przekazują nam pełną
złotówkę, nic sobie nie biorą. (Fundacja TVN „Nie jesteś sam”)
Ponad 30% fundacji korporacyjnych korzysta ze środków zgromadzonych jako odsetki bankowe od kapitału, zysków z inwestycji lub zwrotu z kapitału żelaznego. Tylko 7% respondentów wskazało, jako jedno ze źródeł finansowania procent zysku ze sprzedaży wybranych
produktów w kampanii marketingu społecznego.
Ankietowani z 28% badanych fundacji wskazywali także inne źródła finansowania, m.in.
samoopodatkowanie pracowników na rzecz firmy (ang. pay-roll), zbiórki od pracowników
firmy z okazji różnych wydarzeń (na przykład świąt).
4.5 Procedury przyznawania dotacji
Wszystkie spośród badanych fundacji, udzielają pomocy poprzez dotacje. Prawie 2/3 badanych fundacji (21 ankietowanych fundacji) ma opracowane procedury ich przyznawania (regulamin, zasady konkursu, etc.) i na tej podstawie udziela wsparcia. Kolejne 10% fundacji
(3 podmioty) planuje stworzyć takie procedury.
Wykres 6
Procedury
przyznawania
dotacji
w fundacjach
korporacyjnych
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji),
możliwość wyboru
dowolnej liczby
odpowiedzi
nie
17%
tak
72%
planuje stworzyć
procedury
10%
Tylko 5 z 29 (17%) badanych podmiotów przyznało, że nie korzysta z żadnych procedur przy
udzielaniu dotacji. Najwięcej fundacji (prawie 80%, czyli 23 fundacje) udziela dotacji w wysokości do 20 tys. zł. 17% (5 fundacji) przyznaje dotacje wyższe niż 20 tys. zł. W tej grupie
tylko 2 fundacje udzielają grantów w wysokości powyżej 100 tys. zł.
47
50 001 – 100 000 zł
Wykres 7
3%
powyżej 100 000
7%
20 001 – 50 000 zł
7%
5 001 – 20 000 zł
Średnia
wysokość
przyznanych
dotacji
w 2006 roku
31%
do 5 000 zł
48%
Dostęp do informacji o dotacji
Większość fundacji (20 podmiotów – 69%) podaje lub planuje podawać do publicznej wiadomości procedury, według których przyznaje dotacje lub sposoby ubiegania się o wsparcie
w przypadku osób indywidualnych. Robi to na różne sposoby: w formie publikacji na stronie
internetowej, wysyłając informację do grantobiorców, poprzez ogłoszenia w mediach. Tylko
3 fundacje na 29 nie przedstawiają publicznie procedur.
Najbardziej powszechnym kanałem komunikowania o procedurach są strony internetowe
fundacji, na których znajdują się regulaminy konkursów, wnioski aplikacyjne, harmonogramy organizowanych wydarzeń. Strony internetowe fundacji służą również do informowania
beneficjentów o przyznanych dotacjach, stypendiach.
Procedury są zapisane w przyjętym regulaminie przyznawania dotacji. Jest także obowiązujący wzór wniosku,
umieszczony na stronie internetowej. (Fundacja Warty i Kredyt Banku)
Na stronie internetowej są wszystkie informacje na temat przyznawania stypendiów. Jest regulamin, który
pokazuje, jak cała procedura wygląda. (Fundacja im. Lesława A. Pagi)
Informacje o działaniach Fundacji Grupy TP są ogólnodostępne w internecie pod adresem www.fundacjagrupytp.pl.
Wiadomości o podejmowanych inicjatywach wysyłamy bezpośrednio do grup potencjalnie zainteresowanych
danym programem w formie listów, e-maili, biuletynów. Współpracujemy również z mediami, za pośrednictwem
których informujemy o możliwości uzyskania pomocy. (Fundacja Grupy TP „W trosce o nowe pokolenia”)
To, że tak duża liczba badanych organizacji przygotowała procedury przyznawania dotacji,
świadczy o tym, jak wielką wagę przykładają te fundacje do przejrzystości i jakości podejmowanych działań. Procedury mają zadanie uchronić fundacje od wszelkiego typu zarzutów
o niejasności w przyznawaniu grantów. Procedury przyznawania dotacji nie są jedynym
elementem regulowania sposobu rozdysponowywania środków na cele statutowe. Fundacje
korporacyjne przykładają wielką wagę do przejrzystości i jakości podejmowanych działań,
dlatego większość z nich przygotowuje procedury przyznawania dotacji. Decyzje o przyznaniu
dotacji nie zależą od jednej osoby, procedury przyznawania dotacji są tego gwarancją.
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji)
48
Programy grantowe dla instytucji
Z badania wynika, że fundacje korporacyjne najczęściej wspierają różnego rodzaju instytucje publiczne, np. szpitale, domy dziecka, szkoły (22 wskazania), a także organizacje
pozarządowe, które są wspierane przez 18 ankietowanych fundacji (62%). Procedury przyznawania dotacji przez fundacje zależą przede wszystkim od typu odbiorcy, rodzaju programu i formy udzielanego wsparcia: finansowego, rzeczowego, bądź pomocy np. w postaci
szkoleń, doradztwa. Beneficjenci instytucjonalni najczęściej proszeni są o przygotowanie
wniosku o dotację, zgodnie z wymaganiami stawianymi przez fundację korporacyjną.
Nie ma uniwersalnych zasad postępowania w przypadku udzielania dotacji, które obowiązywałyby jednocześnie każdą fundację. O trybie postępowania decydują każdorazowo zarządy fundacji. W żadnej z ankietowanych fundacji, kompetencje w zakresie podejmowania
decyzji o przyznaniu stypendiów, bądź dotacji nie były delegowane do pracowników fundacji.
W niektórych organizacjach procedury przyznawania dotacji są bardzo szczegółowe i przestrzegane od lat, inne podmioty, które dopiero zaczynają realizować programy grantowe są
na etapie opracowywania własnych sposobów postępowania.
Procedury nie są mocno sformalizowane. Od września ruszył program grantowy z wnioskiem, który wszyscy
muszą wypełnić. Odbiorcami naszych grantów są głównie studenckie koła naukowe, bo w taki sposób upowszechniamy wiedzę giełdową na uczelniach. Z tymi kołami współpracujemy na co dzień, więc wsparcie FERK
nie ogranicza się tylko do samego grantu. Za kontakty i współdziałanie z kołami odpowiada pracownik, który
ma wiedzę o tym, co te podmioty robią, jak pracują i jaki poziom merytoryczny reprezentują. Zarząd fundacji
ocenia wniosek o wsparcie, m.in. na podstawie opinii tej osoby. Podstawą wypłacenia pomocy finansowej
jest umowa darowizny, do której wpisujemy na co dokładnie przeznaczane są pieniądze. W umowie jest też
zastrzeżenie, że obdarowani muszą w określonym terminie rozliczyć wsparcie, czyli zdać sprawozdanie z wykorzystania przekazanej darowizny. (Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego)
Wiele fundacji ma formularze o dotację, my na razie takiego nie mamy, ale przypuszczam, że życie nas do tego
zmusi, i że w tym roku wprowadzimy takie formularze oraz określimy wymogi umożliwiające ubieganie się
o dotację. Działalność fundacji powinna być w jakimś stopniu sformalizowana, pewne wymogi muszą być spełnione. Przypuszczam, że na naszej stronie internetowej znajdą się takie procedury. (Fundacja BRE Banku)
W większości przypadków procedura składa się najpierw z oceny formalnej, a następnie
merytorycznej.
Weryfikacja formalna
Wniosek o dotację na początku zostaje poddany weryfikacji formalnej. Informacje o procedurach postępowania na tym etapie zawarte są zazwyczaj w regulaminie. Tam też określone są kryteria, jakie ubiegający się o dotację powinien spełniać, aby jego wniosek przeszedł
do dalszej weryfikacji – merytorycznej.
49
Dotacje są przyznawane na projekty o charakterze lokalnym i na projekty o charakterze ponadlokalnym wyłącznie w obszarach programowych, które są określone w statucie. Wnioski o dofinansowanie projektów są
składane w określonych terminach podawanych do publicznej wiadomości z rocznym wyprzedzeniem. Jeśli
projekt będący przedmiotem wniosku ma charakter lokalny, wniosek o jego dofinansowanie zostaje złożony
w odpowiadającym mu terytorialnie oddziale Citi Handlowy, po czym jest opiniowany przez dyrektora tego
oddziału i, w zależności od jego opinii, otrzymuje rekomendację bądź nie. Następnie wnioski trafiają do biura
fundacji i są sprawdzane pod względem formalnym. Wybraliśmy takie rozwiązanie, ponieważ zdajemy sobie
sprawę, że zarząd tutaj w Warszawie nie ma stosownej wiedzy na temat wszystkich instytucji składających
wnioski o dotacje, dlatego też opieramy się na doświadczeniu i wiedzy, jaką mają dyrektorzy naszych lokalnych
oddziałów. Następnie wnioski trafiają pod obrady zarządu fundacji, który podejmuje ostateczną decyzję o dofinansowaniu, korzystając przy tym z opinii niezależnych ekspertów w danych dziedzinach. (Fundacja Bankowa
im. Leopolda Kronenberga)
Weryfikacja merytoryczna
Między etapem weryfikacji formalnej, kiedy pod uwagę brana jest kompletność dokumentów, a ostateczną decyzją zarządu, jest główny etap weryfikacji – weryfikacja merytoryczna,
która odbywa się na podstawie określonych przez fundacje kryteriów.
W programie „Orliki Stoen” jest najbardziej sformalizowany regulamin. Zdolnym dziesięciolatkom z warszawskich i okołowarszawskich klubów sportowych przekazujemy sprzęt sportowy oraz dofinansowujemy
udział w obozach treningowych. Chcemy ułatwiać start zdolnym chłopcom pochodzącym z rodzin, których
nie stać na finansowe wsparcie pasji dziecka, ale i mieć pewność, że środki zostaną wykorzystane zgodnie
z przeznaczeniem. Zdecydowaliśmy się wspierać najmłodszych piłkarzy, a nie kluby sportowe, nie chcieliśmy też przekazywać gotówki rodzicom. Konieczne było więc przygotowanie szczegółowego regulaminu
i stworzenie jasnych zasad – trenerzy zobowiązani są do złożenia krótkiego sprawozdania z wykorzystania
dofinansowania do obozów sportowych, chłopcy wybierają sprzęt w jednym, określonym przez nas sklepie.
(Fundacja RWE Stoen)
Określiliśmy warunki udzielania dotacji - informacja na ten temat znajduje się na stronie internetowej fundacji.
Przy różnych projektach powołujemy oddzielne komisje rekrutujące się z pracowników, bądź ekspertów z zewnątrz. Komisja dokonuje oceny w oparciu o specjalne formularze. Zarówno wnioskujący o naszą pomoc, jak
i komisja znają priorytety, którymi chcemy się kierować w danym działaniu. Komisję obowiązują także określone wcześniej kryteria oceny, dostępne w czasie ogłaszania np. jakiegoś konkursu na naszej stronie www.
Kryteria wskazują, co będziemy oceniać i co będzie dla nas istotne w pierwszej kolejności, a także na jakich
zasadach będziemy odrzucać czyjąś aplikację. Każdy z oceniających dysponuje określoną skalą punktową.
(Fundacja Ernst & Young)
50
Decyzja zarządu/komisji/rady
Po weryfikacji merytorycznej wniosków następuje etap oceny, którego dokonują organy
statutowe fundacji: rada, bądź zarząd lub też specjalnie powołana komisja konkursowa,
rekrutująca się z niezależnych ekspertów lub w części z pracowników fundacji, czy też
przedstawicieli fundatora.
Fundacja powołała Komisję do oceny wniosków napływających w związku z konkursem grantowym.
W jej skład wchodzi prezes fundacji, przedstawiciele firmy PwC, a także praktyk i teoretyk zajmujący się
zagadnieniem wykluczenia społecznego. Regulamin konkursu został ogłoszony na stronie internetowej
Fundacji PwC. Dodatkowo stworzono wewnętrzny regulamin pracy Komisji Grantowej. Wnioski grantowe,
które spełnią kryteria formalne przejdą do fazy oceny pod względem merytorycznym. Przed rozpoczęciem
programu wybrane organizacje otrzymują 80% wnioskowanej kwoty, zaś pozostałe 20% przyznajemy po
weryfikacji sprawozdania finansowego dotyczącego wykorzystania danej sumy. Do przygotowania takiego
dokumentu organizacja zobligowana jest po zakończeniu projektu. (Fundacja PricewaterhouseCoopers
„Podaruj siebie”)
Decyzje o przyznaniu dotacji zapadają w zależności od wysokości kwoty – akceptuje je Rada lub Zarząd na
posiedzeniu, to decyzje w formie uchwały. (Fundacja Warty i Kredyt Banku)
Do niektórych etapów weryfikacji wniosków grantowych fundacje korporacyjne angażują
niezależnych ekspertów. Chodzi o to, aby proces weryfikacji wniosków grantobiorców uczynić bardziej obiektywnym, a decyzje o ich wyborze do dofinansowania oddzielić bezpośrednio od fundacji.
Przy realizowanych programach grantowych, Fundacja Grupy TP nie bierze bezpośrednio udziału w ocenie
wniosków. Wyłonieni w formule konkursowej zewnętrzni eksperci dokonują oceny projektów, w szczególności merytorycznej, w wyniku której przyznawane są dotacje. Zanim jednak wnioski trafią do recenzentów,
dokonywana jest weryfikacja wszystkich wymogów formalnych, sprawdzenie dokumentów i podpisów oraz
badanie dotrzymania terminów dostarczenia wniosku. Komisja złożona z ekspertów przedstawia wyniki pracy
z odpowiednim uzasadnieniem i wskazuje listę laureatów, która następnie jest ostatecznie zatwierdzana przez
Fundację Grupy TP. (Fundacja Grupy TP „ W trosce o nowe pokolenia”)
Pomoc osobom indywidualnym
Odbiorcy indywidualni zajmują obok instytucji publicznych i organizacji pozarządowych
trzecią, najliczniej reprezentowaną kategorię beneficjentów pomocy fundacji korporacyjnych. Aż 2/3 badanych fundacji udziela wsparcia osobom indywidualnym w postaci programów stypendialnych, bądź bezpośrednio w odpowiedzi na listy z prośbami o pomoc.
51
Programy stypendialne rządzą się podobnymi prawami, jak programy grantowe. Wyraźnie
daje się wyodrębnić etapy rozpatrywania wniosków o dofinansowanie – weryfikację formalną oraz obrady komisji, która składa się z reprezentantów różnych środowisk: ekspertów, przedstawicieli fundacji, firmy-fundatora. Dosyć powszechną praktyką jest osobiste
prezentowanie się kandydatów na stypendystów przed komisją, do której należy ostatnie
słowo.
Przyjmujemy wnioski drogą elektroniczną. Zgłoszenie może wysłać sam stypendysta, rodzic albo szkoła,
jeżeli stypendysta, albo rodzice nie mają dostępu do internetu. Program jest otwarty dla uczniów wszystkich poziomów edukacyjnych. W pierwszym etapie wybieramy osoby, które mają największą szanse i prosimy je o przesłanie dokumentów potwierdzających. Następnie zbiera się rada programu i wybiera stypendystów, którzy otrzymują stypendium. Program ma swój regulamin, który każdorazowo jest wcześniej
akceptowany przez Radę Fundatorów. Przyznanie stypendium odbywa się w oparciu o niego. (Fundacja
Komandor)
Jest regulamin stypendialny. Stypendia przyznajemy na podstawie skali punktowej, biorąc pod uwagę dochody
rodziny, osiągnięcia w nauce i dodatkowe osiągnięcia – przeważnie takie na skalę wojewódzką albo i wyżej.
Zdecydowaliśmy się na takie wymagania, bo było bardzo dużo zgłoszeń. Staramy się przyznawać stypendia
równomiernie w całej Polsce. (Fundacja ORLEN „Dar Serca”)
Na początku kandydaci rejestrują się on-line, gdzie muszą przedstawić swój pomysł i kosztorys. Kapituła
wybiera grupę, którą prosimy o nadesłanie listów rekomendacyjnych oraz dokładną prezentację projektu.
Kandydaci przedstawiają swój pomysł przed kapitułą, która składa się z niezależnych osób, przedstawicieli
środowisk akademickich, ale także przedstawicieli firmy i fundacji. (Fundacja im. Lesława A. Pagi)
W kwietniu ogłaszamy kolejną edycję i zamieszczamy formularz na naszej stronie internetowej, gdzie młodzi
naukowcy w ciągu trzech miesięcy, czyli do końca czerwca, mają do niego dostęp. Przez ten okres zbieramy
wnioski, które następnie dzielimy według dziedzin nauki. Na początku lipca odbywa się pierwsze spotkanie
kapituły, w skład której wchodzą jurorzy-profesorowie oceniający wnioski pod względem merytorycznym,
przedstawiciele fundatorów oraz przedstawiciele redakcji. Na początku ustalamy zasady współpracy i kalendarz spotkań. Profesorowie otrzymują na czas wakacji zgłoszenia do zaopiniowania. We wrześniu odbywa się
drugie spotkanie kapituły, na którym profesorowie przedstawiają kandydatów do stypendiów. Jeśli kandydatów jest więcej, niż stypendiów do dyspozycji, zarządzamy głosowanie, w którym biorą udział profesorowie,
przedstawiciele fundatorów i redakcji. Staramy się, żeby co roku przynajmniej jedno stypendium przypadło na
każdą z dziedzin nauki reprezentowaną wśród zgłoszeń. (Fundacja Tygodnika Polityka)
W przypadku osób indywidualnych często występującą formą ubiegania się o pomoc są listy
intencyjne z dołączonymi rekomendacjami. Weryfikacja formalna dokumentów rozpoczyna proces rozpatrywania prośby o wsparcie materialne.
52
Nie ograniczamy się jedynie do współpracy, czy wsparcia organizacji pozarządowych lub innych instytucji, ale
o pomoc finansową, czy rzeczową mogą ubiegać się także osoby prywatne. Wniosek każdej rodziny zastępczej
(ze względu na cele fundacji głównie do nich kierujemy pomoc), czy organizacji sprawdzamy pod względem
formalnym. Czasem, jeśli dołączone są do niego rekomendacje dzwonimy do osób i instytucji mogących
uwiarygodnić wnioskodawcę. O wsparcie naszej fundacji ubiega się wiele rodzin zastępczych i rodzinnych
domów dziecka. Co rodzina, to inny problem, dlatego wymaga to od nas bardzo indywidualnego podejścia. Nie
wszystkim możemy pomóc, a wybór tych, których w danej sytuacji wesprzemy, bywa trudny. (Fundacja Ernst
& Young)
Wnioski o wsparcie indywidualne zawsze są rozpatrywane na posiedzeniach zarządu i tam są podejmowane
decyzje. Mamy określone wymagania, które musi spełnić wnioskodawca, musi np. dostarczyć określone dokumenty dotyczące prowadzonej działalności i realizowanego projektu. Później są zawierane umowy, chociaż
nieraz w przypadku doraźnej pomocy dokonujemy po prostu przelewów na wskazane rachunki, informując
pisemnie wnioskodawcę o podjętej w jego sprawie decyzji i o tym, na jaki cel mają być wykorzystane środki.
Niekoniecznie wiąże się to z podpisaniem umowy. (Fundacja BRE Banku)
W przypadku fundacji należących do dwóch największych komercyjnych stacji telewizyjnych
w Polsce, tryb przyznawania darowizn wygląda bardzo podobnie. Do fundacji napływają listy
z prośbą o wsparcie, fundacja weryfikuje dokumenty potwierdzające sytuację beneficjenta,
ewentualnie prosi o nadesłanie brakujących.
List o wsparcie przysłany do fundacji musi być poparty kompletem dokumentów. Pracownicy fundacji sprawdzają wszystkie informacje. Następnie sporządzany jest opis każdej prośby dla członków zarządu. Fundacja
bardzo szczegółowo sprawdza każdą zgłaszającą się po pomoc osobę i instytucję po to, by uniknąć jakichkolwiek ewentualnych nieuczciwych sytuacji, ale takie zdarzają się na szczęście bardzo rzadko. (Fundacja TVN
„Nie jesteś sam”)
Każdego dnia mamy wiele nowych listów, ale każdy spotyka się z odpowiedzią, nawet jeśli jest to list nie dotyczący naszej działalności. Jeśli jest to prośba, którą możemy w ramach naszego statutu wypełnić, prosimy
rodziców o zestaw odpowiednich dokumentów. Te dokumenty różnią się w zależności od prośby. (Fundacja
POLSAT)
Decyzję o przyznaniu darowizny podejmuje w obu przypadkach zarząd, który posiłkuje się
opisem/opinią wystawioną przez koordynatora sprawy. Na podstawie uchwały zarządu
przydzielane jest wsparcie.
Sprawa po zdokumentowaniu jest omawiana na posiedzeniu zarządu. Decyzję o przyznaniu dotacji podejmuje
zarząd. (Fundacja POLSAT)
53
4.6 Monitoring, ewaluacja, raportowanie
Przyznanie dotacji jest pierwszym z etapów pracy z beneficjentem i projektem przez niego
przygotowanym. Większość fundacji kontroluje na różnych etapach sposób wykorzystania
przez beneficjentów dotacji. Jest to niezbędny element, który umożliwia samym fundacjom ocenę efektywności i prawidłowości podejmowanych decyzji. W każdym przypadku
organizacja sama określa przedmiot i sposób kontroli. Kwestie monitoringu wydatkowania
środków lub przygotowania sprawozdania z wykorzystania dotacji regulują zapisy umowy
między grantodawcą a grantobiorcą.
W umowie z grantobiorcą zawarte są np. terminy, które powinny być przestrzegane przez organizację i wszystkie konsekwencje, do zwrotu grantu włącznie, w przypadku, gdy organizacja nie dotrzyma zobowiązań wynikających z umowy. (Fundacja PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”)
W przypadku programów grantowych, dosyć częstą formą weryfikacji jest monitoring merytoryczny i finansowy w trakcie realizacji programu lub wymóg sprawozdań z wykonania
projektu.
Każdy grantobiorca ma maksymalnie trzy lata na zrealizowanie nagrodzonego projektu badawczego. Polega
to na tym, że całość zaplanowanych zadań podzielona jest na etapy. Po zakończeniu każdego z nich, kierownik projektu musi przedstawić raport merytoryczny i finansowy z wykonanej dotychczas pracy. Raport jest
oceniany przez recenzenta, Radę Naukową i zarząd fundacji. (Fundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej
Farmacji i Medycyny)
Nieodłącznym elementem procesu przyznawania dotacji jest element kontroli ich wykorzystania. U większości
grantobiorców kontrole merytoryczne i finansowe przeprowadzane są po realizacji projektu. Ale bywa, że są
one też prowadzone zanim dotacje zostaną przyznane - potwierdzamy bowiem w ten sposób wiarygodność
niektórych instytucji. Mamy też opracowane wzory sprawozdań, jakich przesłania wymagamy od instytucji po
zakończeniu przez nią realizacji projektu, na który otrzymała dofinansowanie. (Fundacja Bankowa im. Leopolda
Kronenberga)
W przypadku programów stypendialnych, beneficjenci proszeni są o przesłanie sprawozdań
z wykorzystania środków, wraz z udokumentowaniem ścieżki rozwoju indywidualnego, jeśli
beneficjent otrzymał stypendium naukowe.
54
Sprawozdawczość
Zgodnie z przepisami ustawy o fundacjach, każda fundacja zobowiązana jest do składania
co roku sprawozdania ze swej działalności właściwemu ministrowi. Jego ramowy zakres
określony jest w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Problem sprawozdawczości jest
uregulowany także w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 1994 roku i dotyczy ramowego zakresu sprawozdań składanych przez fundacje. Dodatkowo, wszystkie fundacje mające status organizacji pożytku publicznego, są podporządkowane ustawie o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie, która również narzuca obowiązek sprawozdawczości
z działalności merytorycznej i finansowej.
Każda z ankietowanych fundacji przygotowuje sprawozdanie (raport roczny) z działalności,
zarówno merytoryczne, jak i finansowe. Ponad połowa fundacji (52%) zadeklarowała, że
jednocześnie publikuje sprawozdania na stronach internetowych, jak również udostępnia je w swoich siedzibach. Badane fundacje korporacyjne częściej udostępniają raporty
w swoich siedzibach (aż 90%), niż publikują na stronach internetowych (60% fundacji).
Choć, jak wynika z badania stron internetowych fundacji, wskaźnik ten wynosi zaledwie
32%. Spośród fundacji, które komunikują o swoim statusie pożytku publicznego przy pomocy stron internetowych, aż 50% nie opublikowało na stronach sprawozdania merytorycznego, a 40% – sprawozdania finansowego.
Wykres 8
Publikowanie
sprawozdań
przez fundacje
korporacyjne
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji)
tak
32%
nie
68%
55
Wykres 8a
raport merytoryczny
10
12
raport finansowy
raport merytoryczny i finansowy
10
Publikowanie
sprawozdań
przez
fundacje
korporacyjne
* Dane uzyskane
z analizy stron www
(50 fundacji)
Jak wynika z wywiadów pogłębionych, w przypadku fundacji korporacyjnych wymóg ustawowy nie jest jedynym czynnikiem determinującym przygotowywanie sprawozdań. Zapewnienie transparentności działań, a także kwestie związane z wizerunkiem, to najważniejsze
powody, dla których fundacje korporacyjne publikują swoje sprawozdania merytoryczne
i finansowe.
Przejrzystość
Wielu przedstawicieli fundacji podkreśla, że poza obowiązkiem wynikającym z prawa,
przejrzystość działań jest istotnym powodem dla opracowywania sprawozdań. Trzeba
bowiem pokazać, w jaki sposób wykorzystuje się pieniądze pochodzące od firmy-matki,
bądź środki pozyskane od innych darczyńców, tak aby byli oni pewni, że każda ofiarowana
złotówka została prawidłowo spożytkowana. Dlatego też fundacje korporacyjne dołączają
do sprawozdań listę beneficjentów wraz z wysokością przekazanych im kwot.
Publikowanie raportu z działalności Fundacji TVN nie jest kwestią budowy wizerunku. Zarząd Fundacji
nie ma niczego do ukrycia i uważa, że darczyńcy Fundacji mają prawo wiedzieć, na co przeznaczane są
środki pochodzące ze zbiórek publicznych. Są to pieniądze od ludzi, pieniądze społeczne. (Fundacja TVN
„Nie jesteś sam”)
Sprawozdanie finansowe to kwestia transparentności, natomiast sprawozdanie merytoryczne ma oczywiście
aspekt popularyzacji jakiejś inicjatywy, oraz popularyzacji fundacji jako instytucji, która rozwiązuje pewne
problemy społeczne. (Fundacja BGŻ)
Raportowanie ma duże znaczenie. To jest specyficzna sytuacja – fundacja została powołana przez Giełdę Papierów Wartościowych , a giełda jest po pierwsze spółką z udziałem skarbu państwa, a po drugie – sama ma
dość mocne i wyraźne reguły odnośnie przejrzystości działania. One automatycznie przenoszą się na fundację
i to jest moim zdaniem naturalne. (Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego)
Są jednak także takie organizacje, które nie zamierzają wykorzystywać raportów w celach
promocyjnych. Traktują je raczej jako obowiązek prawny.
56
Raporty jako element promocji
Zdaniem badanych fundacji, dzięki raportowaniu można odnieść korzyści wizerunkowe,
zarówno zorientowane na poprawę opinii wewnątrz firmy, jak i na zewnątrz.
Nie przygotowujemy osobnego raportu o działaniach społecznych Fundacji dla celów komunikacji zewnętrznej,
a jedynie roczne sprawozdanie z działalności Fundacji (obok sprawozdania finansowego). Na początku istnienia
Fundacji naszą ideą było komunikowanie o jej działaniach do pracowników firmy. Chcieliśmy się skupić na tym,
żeby dotrzeć do pracowników z informacją, że taka organizacja działa i że można się angażować w jej aktywność.
Dlatego skoncentrowaliśmy swoje wysiłki na komunikacji wewnętrznej. (Fundacja PricewaterhouseCoopers
„Podaruj siebie”)
W działalności pro publico bono przejrzystość wszelkich stosowanych procedur, w szczególności związanych
z wydatkowaniem środków finansowych, jest absolutnie niezbędna. Raportowanie sposobu realizacji i efektów
podejmowanych programów społecznych to nie tylko ważny element budowania wizerunku, ale także narzędzie,
dzięki któremu fundacja może uwiarygodnić swoją misję i działalność. Fundacja Grupy TP ze względu na swoją
genezę i umiejscowienie w strukturze korporacyjnej Grupy TP jest cyklicznie poddawana audytom działalności,
zarówno merytorycznym, organizacyjnym, jak i finansowym. (Fundacja Grupy TP „W trosce o nowe pokolenia”)
Niektóre z badanych podmiotów poświęcają wiele uwagi na opracowanie graficzne i językowe raportów, bo – jak mówią – chodzi o to, by zamiast nudnych, szarych publikacji, których
nikt nie czyta, i które zaraz po wydaniu trafiają na półki, ludzie sięgali po nie i z zainteresowaniem zapoznawali się z działalnością fundacji.
Wydajemy na to trochę pieniędzy i poświęcamy na to dużo czasu, ale wydaje mi się, że warto. To jest też na
pewno element budujący wizerunek fundacji, a także promujący pewne standardy działania. Bo jeśli jest
raport, którego się nie chce wziąć do ręki, to co z tego, że ktoś włożył w jego przygotowanie mnóstwo pracy
skoro nie spełnia on swojej funkcji i nikt do niego nie zagląda. Jeśli ktoś to przejrzy, przeczyta, to dopiero jest
spełniony cel takiego raportu. (Fundacja J&S Pro Bono Poloniae)
Poza oczywistym aspektem obowiązku prawnego, przygotowanie i zaprezentowanie sprawozdania jest sposobem na promowanie działalności programowej Fundacji. Dlatego też w naszych sprawozdaniach wykraczamy
poza przyjęte normy prawne. Z naszej perspektywy raport merytoryczny i finansowy jest sprawą podstawową
jeśli chodzi o budowanie wizerunku banku i fundacji, jako instytucji aktywnych społecznie. Publikujemy informacje, raporty roczne, staramy się docierać z informacją o naszych programach do konkretnych odbiorców. W związku z 10-leciem fundacji, przy pomocy mediów, wydaliśmy dodatek do dziennika Rzeczpospolita
o naszej działalności. Na bieżąco współpracujemy też z biurem prasowym fundatora. (Fundacja Bankowa im.
Leopolda Kronenberga)
Małgorzata Baranowska, Aleksandra Zielińska
Inwestycje Społeczne
C
z
ę
ś
ć
V
Działalność fundacji korporacyjnych
Przeprowadzone badanie pozwoliło na zebranie kompleksowych danych na temat działalności polskich fundacji korporacyjnych. W poniższym rozdziale przedstawiamy podstawowe fakty dotyczące tego obszaru: cele i zasięg działań fundacji, formy realizacji działań,
rodzaje adresatów oraz kategorie wspieranych podmiotów. Odnosimy się także do kwestii
związanych z wizerunkiem fundacji korporacyjnych oraz problemów, z jakimi boryka się
badana grupa.
Fundacje założone przez firmy najczęściej prowadzą działalność o zasięgu ogólnopolskim (79%), najrzadziej międzynarodową (prawie 3%). Obserwacja rozłożenia fundacji
w poszczególnych województwach wykazała, że dominuje województwo mazowieckie.
W innych funkcjonuje tylko po kilka tego rodzaju podmiotów. W pięciu województwach
nie działa żadna fundacja korporacyjna.
Działalność polskich fundacji korporacyjnych jest dość jednorodna. Oznacza to, że cele
fundacji oraz sposoby ich realizacji są podobne. Za podstawowy cel działalności fundacje korporacyjne najczęściej wybierają wspieranie edukacji i nauki. Konsekwentnie,
głównymi beneficjentami ich działań są dzieci i młodzież.
Zdecydowana większość ankietowanych fundacji korporacyjnych (26) udziela swoim beneficjentom pomocy finansowej. Jednakże ponad połowa podmiotów prowadzi również
tak zwaną „działalność własną”, czyli realizuje autorskie programy, projekty i kampanie.
Przy realizacji działań fundacje chętnie współpracują z różnymi podmiotami: jednostkami naukowymi, organizacjami pozarządowymi, instytucjami publicznymi, a przede
wszystkim z firmą założycielską. Zawierane partnerstwa opierają się na współpracy
merytorycznej, finansowej, a także organizacyjnej.
Mimo sprecyzowanych celów i konsekwentnie realizowanych działań, przedstawiciele
fundacji korporacyjnych są przekonani, że postrzeganie społeczne tego typu podmiotów
w Polsce jest raczej negatywne. Jednocześnie przyznają, że taka opinia nie dotyczy ich
własnej fundacji.
Negatywny wizerunek fundacji korporacyjnych w społeczeństwie nie jest jedyną i najważniejszą barierą w ich działalności. Podczas badań respondenci podkreślali niekorzystną sytuację legislacyjną.
58
5.1 Zasięg działań
60% podmiotów ma swoje siedziby na terenie województwa mazowieckiego. W innych
województwach liczba fundacji jest niewielka, zwykle do 4 fundacji. Brakuje natomiast
informacji o fundacjach powołanych przez firmy na terenie województw: lubelskiego, lubuskiego, podlaskiego, kujawsko-pomorskiego i podkarpackiego.
Rysunek 1
Liczba
fundacji
w poszczególnych
województwach
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji)
���������
����������
����������
�
����������
���������
�
�
�����������
�������������
��
�
�������
�
������������
�
��������
�
���������������
�
�������
�
�����������
�
Badania ilościowe wykazały, że zdecydowana większość fundacji korporacyjnych – 79%,
prowadzi działalność o zasięgu ogólnopolskim. Potwierdza to wynik analizy stron internetowych fundacji – prawie 70% działa na terenie całej Polski (rozbieżność ta wynika z faktu,
że w badaniu ilościowym wzięła udział mniejsza liczba fundacji, niż liczba stron internetowych poddanych analizie). Działania 20% fundacji mają charakter lokalny (dotyczą gminy)
i regionalny (zasięg wojewódzki) – według stron internetowych jest to 28% fundacji. Tylko
niecałe 3% fundacji korporacyjnych rozszerzyło swoją działalność poza granice Polski.
Działalność międzynarodowa nie jest więc domeną fundacji korporacyjnych; jak twierdzą
respondenci, zwykle przybiera ona formę jednorazowej pomocy ofiarom kataklizmów
i katastrof. Zaledwie 2 spośród 50 fundacji informują na stronach internetowych o swoich
międzynarodowych działaniach.
59
ogólnopolski
79%
regionalny (wojewódzki)
10%
lokalny
10%
międzynarodowy, globalny
3%
na terenie UE
3%
5.2 Cele podejmowanych działań
Przy powstawaniu wszystkich fundacji największy wpływ na kształtowanie ich charakteru
miały firmy założycielskie, czyli fundatorzy. Cele fundacji często są związane z działalnością korporacji-fundatora, jej misją, czy też określoną polityką grupy lub koncernu.
Dotyczy to szczególnie fundacji zakładanych przez instytucje finansowe oraz firmy wykorzystujące nowoczesne technologie.
U podstaw podejmowanych przez Fundację Grupy TP działań leży chęć długofalowego zaangażowania się jej
fundatorów (TP i Orange) w rozwiązywanie ważnych problemów społecznych dzieci i młodzieży. Do najważniejszych realizowanych przez fundację programów należą: „Szkoła bez Przemocy”, „Edukacja z Internetem
tp”, „Telefon do Mamy” oraz „Dźwięki Marzeń”. Najważniejszym celem prowadzonych inicjatyw jest edukacja
młodego pokolenia i troska o zdrowie oraz prawidłowy rozwój najmłodszych. Odpowiedzią na zjawisko agresji
wśród dzieci i młodzieży szkolnej jest program „Szkoła bez przemocy”, w ramach którego zachęcamy uczniów,
nauczycieli i rodziców do rozwijania własnych pasji i umiejętności, do wykorzystywania energii i potencjału do
działań w formule warsztatów oraz kół zainteresowań. W programie „Edukacja z internetem tp” promujemy
nowoczesną, interaktywną i bezpieczną edukację z wykorzystaniem komputera i internetu oraz prowadzimy
szkolenia dla nauczycieli popularyzujące pracę metodą projektu. Celem programu „Telefon do Mamy” jest umożliwienie małym pacjentom szpitali w całej Polsce kontaktu z najbliższymi w trudnym okresie choroby. Natomiast
dzięki programowi „Dźwięki Marzeń” setki maluchów, które przychodzą na świat z wadą słuchu, mogą rozwijać
się prawidłowo, dzięki bezpłatnej rehabilitacji prowadzonej przez naszych specjalistów. (Fundacja Grupy TP
„W trosce o nowe pokolenia”)
Innym sposobem określania kierunku działalności fundacji korporacyjnych jest badanie
oczekiwań pracowników firmy. Przed podjęciem działań, przedstawiciele fundacji starali
się zdobyć informacje, które obszary wydają się pracownikom korporacji szczególnie warte zaangażowania. Przedstawicielom organizacji zależało, aby działalność fundacji była
zgodna z wartościami cenionymi przez pracowników firmy-matki. Taki sposób określania
celów wybrały tylko dwie organizacje. Jednak kilka kolejnych fundacji w toku działalności
przeprowadziło badania wśród pracowników firmy, aby dokonać oceny, czy cele fundacji są
według nich odpowiednie.
Wykres 9
Zasięg
działań
fundacji
korporacyjnych
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji),
możliwość wyboru
dowolnej liczby
odpowiedzi
60
Obszar działania fundacji został zdefiniowany na podstawie wyników ankiety przeprowadzonej wśród pracowników, w której poprosiliśmy ich o wskazanie, jaki problem społeczny chcieliby rozwiązywać poprzez swoje
działania. Pytaliśmy także, ile godzin potencjalni wolontariusze fundacji chętni są poświęcać, a także o ich
stosunek do przekazywania 1% podatku dochodowego. (Fundacja PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”)
Badania jakościowe wykazały również, że na wyznaczanie kierunku działalności oraz celów
fundacji wpływ miały także takie czynniki, jak potrzeby małych organizacji pozarządowych
oraz działalność fundacji korporacyjnych na zachodzie. Fundacje korporacyjne, głównie
założone przez firmy doradcze, prowadziły z małymi organizacjami pozarządowymi dialog
dotyczący ich potrzeb, zwłaszcza szkoleniowych. W efekcie jednym z celów tych fundacji
korporacyjnych stała się na przykład pomoc organizacjom pozarządowym w budowaniu
strategii promocyjnych.
Fundacje założone przez międzynarodowe koncerny wielokrotnie korzystały z doświadczeń
podobnych fundacji w innych krajach. Konsultowały z nimi potencjalne formy zaangażowania oraz możliwości współpracy.
Obszary działań
Statuty wszystkich fundacji korporacyjnych, które wzięły udział w badaniu określają cele
fundacji bardzo szeroko. Jednak, jak przyznają przedstawiciele fundacji, wszystkie cele
statutowe realizowane są rzadko. Bardzo często fundacje zajmują się kilkoma obszarami
działań jednocześnie40, aż 46% fundacji, których strony internetowe analizowano, zajmuje
się co najmniej trzema obszarami działalności jednocześnie. O jednym obszarze działalności komunikuje poprzez strony internetowe tylko 10% fundacji. Można przypuszczać, że
wybór takiego spektrum celów statutowych stanowi zabezpieczenie na przyszłość, dające
możliwość realizacji pomysłów firmy założycielskiej, a przede wszystkim – zarządów firm
założycielskich.
Fundacja ma w swoim statucie dość obszerny katalog usług, natomiast my głównie zajmujemy się edukacją
w zakresie przedsiębiorczości i edukacją młodzieży. Edukujemy także nauczycieli w zakresie kształtowania
postaw przedsiębiorczości u młodzieży. (Fundacja Komandor)
Jak wynika z badań jakościowych, fundacje wolą skupić się na realizowaniu jednego przedsięwzięcia, zamiast prowadzić szeroką działalność w wielu obszarach. Takie podejście jest
według respondentów bardziej efektywne i profesjonalne.
Wolimy mieć jeden, dobrze określony cel, niż przyjąć taką konwencję, że uszczęśliwiamy tysiąc podmiotów,
właściwie nie uszczęśliwiając nikogo, bo dajemy każdemu kwoty, które w gruncie rzeczy nie mają znaczenia.
(Fundacja BGŻ)
40. Dane nie sumują się do 100%, bo fundacje miały możliwość wyboru więcej niż jednej odpowiedzi.
61
edukacja
72%
ochrona zdrowia
59%
pomoc społeczna i usługi socjalne
59%
nauka
38%
rynek pracy, aktywizacja zawodowa
34%
kultura i sztuka
34%
31%
rozwój lokalny
24%
wspieranie inicjatyw obywatelskich
pomoc humanitarna
21%
sport i rekreacja
21%
17%
inne
ekologia i ochrona środowiska
10%
W badaniu ilościowym ponad 70% fundacji korporacyjnych wskazało edukację, jako jeden
z obszarów swoich działań, dodatkowo ponad 38% fundacji – naukę. Wynik ten potwierdza
analiza stron internetowych fundacji. Najwięcej fundacji – aż 50% – prowadzi działania
w obszarze oświaty i nauki. Tendencja w województwie mazowieckim, gdzie fundacje korporacyjne liczebnie dominują, oddaje ogólnopolski trend, jeśli chodzi o obszary działalności. Najwięcej działań prowadzonych jest z zakresu oświaty i edukacji, w dalszej kolejności
znajduje się ochrona zdrowia i pomoc społeczna.
Przykładem zaangażowania fundacji korporacyjnych w działalność edukacyjną są programy stypendialne realizowane przez 15 z 20 fundacji korporacyjnych, które wzięły udział
w badaniu jakościowym. Cel ten jest równie często realizowany poprzez programy edukacyjne dotyczące szczególnie przedsiębiorczości oraz zastosowania nowych technologii.
Fundacja działa w dwóch głównych obszarach edukacji i rozwoju lokalnego, ze szczególnym uwzględnieniem
edukacji ekonomicznej i dziedzictwa kulturowego. Działalność programowa Fundacji Kronenberga jest prowadzona w oparciu o roczne i wieloletnie programy działania stanowiące strategię jej działania. Większość bo
ok. 2/3 środków przeznaczamy na długoterminowe programy realizowane z naszymi partnerami, jednako 1/3
funduszy przeznaczamy na wspieranie projektów innych organizacji przy pomocy naszego programu grantowego. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
Wykres 10
Obszary
działalności
fundacji
korporacyjnych
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji),
możliwość wyboru
dowolnej liczby
odpowiedzi
62
Od lat prowadzimy i wspieramy programy z dziedzin: edukacji, działalności charytatywnej (głównie na rzecz
dzieci, wyrównywania ich szans życiowych, edukacyjnych, pomoc dzieciom niepełnosprawnym), poprawy bezpieczeństwa (na drogach i nie tylko), promocji kultury. Fundacja co roku przyjmuje plan działania, w którym
są zidentyfikowane obszary działań uznanych za strategiczne. Reagujemy także na sytuacje nagłe, np. klęska
żywiołowa, katastrofa, itp. (Fundacja Warty i Kredyt Banku)
Główny cel to edukacja i oświata. Drugi to wspieranie ochrony zdrowia, placówek ochrony zdrowia, pomoc dla
osób chorych i niepełnosprawnych, a także opieka społeczna. Kolejny blok to kultura, działalność artystyczna,
ochrona zabytków. W statucie mamy wpisane też wspieranie działań na rzecz ochrony środowiska, natomiast
mamy ogromnie małą ilość wniosków związanych z tym tematem, ale gdyby były, jesteśmy na to też przygotowani, czyli w zasadzie to są takie cztery główne cele. Z tym, że te trzy pierwsze są realizowane przede
wszystkim. (Fundacja BRE Banku)
Kolejne, równie często wspierane dziedziny, to ochrona zdrowia i pomoc społeczna (po 60%
badanych). Wynik ten znajduje swoje potwierdzenie w analizie stron internetowych fundacji.
(odpowiednio 21 i 20 podmiotów). Cele te realizowane są poprzez wsparcie finansowe lub
rzeczowe osób indywidualnych i instytucji (na przykład zakup lekarstw i zapewnienie podstawowych środków do życia osobom w trudnych sytuacjach życiowych lub ufundowanie
sprzętu medycznego). Taka działalność jest domeną fundacji założonych przez media; inne
podmioty traktują ją jako działalność dodatkową. Działania w obszarze ochrony zdrowia
i pomocy społecznej przybierają także postać akcji profilaktycznych lub programów, tak jest
w przypadku Fundacji na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny.
Celem fundacji Polsat jest ratowanie zdrowia i życia dzieci. Skupiamy się na dzieciach do 18. roku życia. Finansujemy specjalistyczne leczenie i rehabilitację oraz zakup niezbędnego sprzętu rehabilitacyjnego i medycznego dla indywidualnych dzieci. (Fundacja POLSAT)
Od dwóch-trzech lat, Fundacja TVN pomaga systematycznie wielu indywidualnym osobom; jest to pomoc
finansowa. Pomagamy przez rok, potem te osoby zwracają się o przedłużenie pomocy, wiec znowu kompletujemy dokumenty i sprawdzamy ich sytuację, czy się nie zmieniła i przedłużamy tę pomoc na kolejne miesiące,
czasami lata. Jest to wsparcie długofalowe. (Fundacja TVN „Nie jesteś sam”)
Znacznie rzadziej fundacje korporacyjne, jako cel swoich działań wskazywały na aktywizację zawodową oraz wspieranie kultury i sztuki (po 34%). Tymczasem, jak wynika z wywiadów pogłębionych, prawie połowa z badanych fundacji okazjonalnie wspiera finansowo
ośrodki kultury lub inne instytucje kulturalne.
W ramach rozwoju i poznawania rynku, stworzyliśmy sobie trzy główne programy: aktywizacja społeczności
lokalnych ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży i starszych dzieci, fundusze stypendialne oraz działania dla kultury. Czwarty obszar to furtka na tak zwane inne działania, kompletnie niestandardowe, które nie
mieszczą się w tych wymienionych wyżej nurtach, ale pewne okoliczności wskazują, że trzeba pilnie pomóc.
(Fundacja J&S Pro Bono Poloniae)
63
21% fundacji korporacyjnych wspiera sport i rekreację, taka sama liczba prowadzi pomoc
humanitarną w kraju i za granicą. Działalność na rzecz ekologii i ochrony środowiska prowadzi tylko 10% badanych fundacji, a żadna z organizacji nie prowadzi działalności na rzecz
praw człowieka. Fundacje nie komunikują przez swoje strony internetowe o działaniach
w takich obszarach, jak ochrona środowiska, czy rozwój technologii.
Formy i sposoby realizacji celów
Fundacje korporacyjne podejmują najczęściej działania społeczne dostosowane do profilu
firm założycielskich, ale także do zasobów fundacji – materialnych, ludzkich, czasowych.
Zdecydowana większość badanych fundacji korporacyjnych (90%) udziela beneficjentom pomocy finansowej. Jest to zarówno pomoc doraźna, czyli przekazanie środków
na zaspokojenie określonej potrzeby beneficjenta, jak i pomoc finansowa, wkomponowana w programy stypendialne i grantowe. Za ich pośrednictwem fundacje wspierają
uczniów, studentów, naukowców oraz organizacje pozarządowe. W badaniach jakościowych, 60% respondentów zadeklarowało, że ich fundacje prowadzą programy stypendialne lub grantowe.
Jesteśmy nastawieni na działania edukacyjne: realizujemy akcje własne i wspomagamy akcje prowadzone
przez inne podmioty. Udzielamy pomocy stypendialnej adresowanej do młodzieży w różnym wieku, głównie
szkół ponadpodstawowych, zdających na studia, tzw. stypendia pomostowe. Jest to również pomoc stypendialna dla osób już studiujących. Jako instytucja wspierająca finansowo bierzemy udział w konkursach o charakterze edukacyjnym, np. w olimpiadach różnego rodzaju, fundujemy nagrody dla laureatów tych olimpiad.
(Fundacja BRE Banku)
Ponad połowa (52%) fundacji korporacyjnych, które wzięły udział w badaniu ilościowym,
udziela wsparcia rzeczowego, rozumianego między innymi jako fundowanie sprzętu
medycznego, leków, remont budynków lub przekazywanie paczek świątecznych dzieciom
potrzebującym.
pomoc finansowa
90%
działalność własna (projekty, kampanie)
55%
pomoc rzeczowa
52%
usługi bezpłatne
inne
21%
10%
Wykres 11
Formy
działania
fundacji
korporacyjnych
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji),
możliwość wyboru
dowolnej liczby
odpowiedzi
64
Ponad 20% przebadanych fundacji przyznało, że świadczy także usługi bezpłatne, takie
jak doradztwo, szkolenia, audyty. Przedstawiciele fundacji korporacyjnych twierdzą, że
chętnie korzystają z zasobów ludzkich firmy-fundatora. Specjaliści z korporacji włączają
się w działalność fundacji na przykład poprzez, prowadzenie szkoleń dla grantobiorców
fundacji lub wsparcie w tworzeniu strategii promocyjnych.
Pracownicy Giełdy często prowadzą zajęcia, czy warsztaty, które organizujemy; korzystamy też z sal konferencyjnych firmy. Formalnie odbywa się to tak, że albo pracownik GPW sam uzgadnia z przełożonym zajęcia
u nas, albo my występujemy z prośbą do zarządu. Również nasze konkursy realizujemy wspólnie z patronatem
merytorycznym fundatora. Pracownicy GPW także woluntarystycznie zaangażowani są np. w ocenę prac konkursowych młodzieży. Dużo jest zrozumienia w firmie i dużo życzliwości, wszyscy tu sporo pomagają. (Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego)
Spośród badanych fundacji, aż 55% określiło swą formę działania, jako „działalność własną”. Oznacza to, że wiele fundacji prowadzi zaprojektowane przez pracowników fundacji
programy społeczne, projekty i kampanie. Podczas badań jakościowych, wszystkie fundacje
deklarowały, że w toku swojej działalności przynajmniej raz prowadziły własną akcję, na
przykład aukcję lub zbiórkę.
Fundacja koncentruje swoją aktywność na udzielaniu wsparcia i wspieraniu rozwoju dzieci i młodzieży.
W odróżnieniu od wielu fundacji korporacyjnych, nie jest to działalność polegająca tylko i wyłącznie na przekazywaniu darowizn. Fundacja inicjuje, a następnie wdraża programy, które odpowiadają na realne potrzeby
społeczne i od początku do końca, kompleksowo rozwiązują problem w danej dziedzinie. (Fundacja Grupy TP
„W trosce o nowe pokolenia”)
Jak wynika z analizy stron internetowych fundacji, przeważają programy cykliczne, wieloletnie nad jednorazowymi akcjami. 20 fundacji realizuje jednocześnie programy jednorazowe oraz cykliczne.
5.3 Beneficjenci
Działania fundacji korporacyjnych skierowane są na pomoc i wsparcie wielu różnych grup
odbiorców. Jak wynika z badania ankietowego, najpopularniejszym obszarem działań fundacji jest edukacja, a największą grupę beneficjentów stanowią dzieci i młodzież (ponad
85% fundacji). Jednocześnie prawie 60% badanych fundacji często wspiera studentów
i naukowców. Badanie stron internetowych potwierdza te wyniki.
Działamy głównie na rzecz dzieci, przede wszystkim tych z domów dziecka, które pragną własnej rodziny, ale
także takich, które chorują lub borykają się z ubóstwem. Jest to bardzo szeroko pojęta pomoc. Te działania
realizujemy głównie w programach długofalowych oraz w miarę posiadanych środków finansowych w formie
pomocy indywidualnej. (Fundacja Przyjaciółka)
65
Prowadzimy program dotacji i programy partnerskie. Programy partnerskie w ramach edukacji finansowej,
ekonomicznej są skierowane do uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Realizujemy też programy z zakresu przedsiębiorczości, które adresowane są do studentów, a także programy skierowane do osób,
które myślą o założeniu własnej firmy. W obszarze dziedzictwa kulturowego prowadzimy, we współpracy
z Centrum Edukacji Obywatelskiej, program „Uczniowie adoptują zabytki”, który jest adresowany do uczniów
szkół podstawowych i gimnazjalnych. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
Ponad 3/4 fundacji korporacyjnych prowadzi działalność na rzecz osób niepełnosprawnych, a 59% – na rzecz osób chorych. Zdecydowanie mniej fundacji wspiera ludność
wiejską i z małych miast (41%), ofiary kataklizmów i klęsk (34%), ubogich i bezdomnych
(38%) oraz seniorów (28%). Na szeroką pomoc fundacji korporacyjnych nie mogą także
liczyć bezrobotni, artyści oraz sportowcy – 21% fundacji zadeklarowało wsparcie tych grup.
Spośród odpowiedzi na pytanie o beneficjentów pomocy, respondenci badań ankietowych
najrzadziej wybierali mniejszości narodowe i etniczne (7%). Podczas badań jakościowych
fundacje w ogóle nie deklarowały pomocy tym grupom.
dzieci i młodzież
86%
niepełnosprawni
76%
studenci i naukowcy
59%
chorzy
59%
ludność wiejska i z małych miast
41%
ubodzy, bezdomni
38%
ofiary kataklizmów i klęsk
34%
seniorzy
28%
pracownicy firmy
24%
kobiety
21%
bezrobotni
21%
artyści
21%
sportowcy
17%
inni
mniejszości narodowe i etniczne
zwierzęta
14%
10%
7%
Wykres 12
Odbiorcy
działań
fundacji
korporacyjnych
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji),
możliwość wyboru
dowolnej liczby
odpowiedzi
66
Przedstawiciele fundacji mieli możliwość wymienienia także innych grup, którym udzielają
wsparcia. Były to najczęściej: rodziny zastępcze i adopcyjne (2 fundacje), rodziny wykluczone społecznie (3 fundacje), nauczyciele oraz przedsiębiorcy (3 fundacje).
Fundacje korporacyjne wspierają jednocześnie osoby fizyczne i prawne. Fundacje biorące
udział w badaniu wspierają swoich beneficjentów bezpośrednio lub/i za pośrednictwem
innych podmiotów, między innymi organizacji pozarządowych. Jak wynika z analizy stron
internetowych fundacji, wsparcia instytucjom, czy organizacjom pozarządowym udziela
34% podmiotów.
Najczęście fundacje udzielają pomocy instytucjom publicznym, takim jak domy dziecka,
szpitale, szkoły – na te podmioty wskazało ponad 75% respondentów.
Najrzadziej fundacje korporacyjne wspierają podmioty komercyjne, czyli prywatne galerie,
teatry, muzea, firmy (nieco ponad 15%).
Aż 65% badanych fundacji deklarowało, że udziela pomocy osobom indywidualnym. Potwierdzają to wyniki analizy stron internetowych, z których wynika, że pomocy osobom indywidualnym udziela 60% fundacji. Wywiady pogłębione z pracownikami fundacji wskazują,
że jest to równocześnie pomoc stricte charytatywna, polegająca na wsparciu osób w trudnej
sytuacji materialnej i życiowej oraz pomoc dzieciom, studentom i naukowcom w ramach
programów stypendialnych. Wszystkie fundacje korporacyjne biorące udział w badaniu
jakościowym twierdziły, że w mniejszym lub większym stopniu udzielają pomocy osobom
indywidualnym.
Do Fundacji Polsat zwracają się z prośbą o pomoc w sfinansowaniu leczenia, czy rehabilitacji rodzice chorych
dzieci. (Fundacja POLSAT)
Podobna liczba fundacji (62%) wspiera organizacje pozarządowe. Pomoc tym podmiotom
udzielana jest bezpośrednio lub poprzez inne podmioty pozarządowe, które rozdają dotacje
wybranym grupom odbiorców.
Nasze działania na rzecz organizacji pozarządowych (np. zajęcia wolontariackie z dziećmi/ad hoc doradztwo
merytoryczne na rzecz NGOs) opieramy na zasadach wolontariatu pracowniczego bazując na kompetencjach
naszych pracowników, którzy decydują ile czasu i energii pragną w danym momencie poświęcić Fundacji. Na
działania wolontariackie pracownicy PwC mogą poświęcać 3 h w miesiącu w ramach godzin pracy. (Fundacja
PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”)
Podczas badań ilościowych 3 fundacje zadeklarowały, że wspierają wszystkie z wymienionych podmiotów.
67
inne
14%
instytucje publiczne
Wykres 13
76%
Podmioty
wspierane
przez fundacje
korporacyjne
podmioty komercyjne
(np. prywatne galerie, muzea)
17%
osoby indywidualne
organizacje pozarządowe
65%
62%
Respondenci wskazywali także na inne wspierane przez nich podmioty – były to między
innymi kluby piłkarskie, organizacje studenckie i młodzieżowe, świetlice szkolne i socjoterapeutyczne.
5.4 Partnerzy, współpraca
Fundacje korporacyjne często współpracują z wieloma partnerami jednocześnie. Jednak
na stronach internetowych prawie połowy badanych fundacji brakuje informacji o partnerach realizowanych programów.
Partnerem, którego najczęściej wymieniali przedstawiciele fundacji korporacyjnych podczas wywiadów pogłębionych była firma założycielska (18 z 20 fundacji). Respondenci
zwracali uwagę na dużą rolę korporacji w rozwoju samej fundacji oraz jej programów.
Współpraca z fundatorem była przez pracowników fundacji określana jako wkład nie tylko
finansowy (korporacja, jako fundator), ale także merytoryczny (współpraca ze specjalistami
z firmy) i organizacyjny (infrastruktura fundatora). Jak wynika z analizy stron internetowych
fundacji, współpracują one z firmami komercyjnymi (16 podmiotów).
Badania ankietowe pokazały natomiast, że fundacje korporacyjne bardzo chętnie współpracują z organizacjami pozarządowymi (20 z 29 badanych fundacji), instytucjami publicznymi (11 fundacji z 29), samorządami, ośrodkami naukowymi, mediami oraz innymi, niż
fundator firmami komercyjnymi.
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji),
możliwość wyboru
dowolnej liczby
odpowiedzi
68
Wachlarz podmiotów, z którymi współpracujemy jest bardzo szeroki, są to m.in. instytucje publiczne, np.
Narodowy Bank Polski, czy Komisja Nadzoru Finansowego. Wśród partnerów – dotacjobiorców – są muzea
i ośrodki kultury o charakterze lokalnym, wojewódzkim. Jeśli chodzi o organizacje pozarządowe, to współpracujemy z Centrum Edukacji Obywatelskiej, Fundacją Młodzieżowej Przedsiębiorczości, Habitat for Humanity,
Fundacją Anny Dymnej, Centrum Wolontariatu, Akademią Rozwoju Filantropii i wieloma innymi organizacjami.
Współpracujemy także z mediami np. w ramach konkursu dla uczniów „Moje Finanse – z klasy do klasy” Gazetą Wyborczą. Współpracując z organizacjami pozarządowymi oferujemy im zarówno wsparcie finansowe,
merytoryczne, jak i operacyjne. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
Bardzo często współpraca nawet z jednym parterem przybiera jednocześnie wiele form.
Fundacje korporacyjne cenią sobie zarówno współpracę merytoryczną, organizacyjną i finansową.
Jako współpracę finansową, badane fundacje rozumieją z reguły przepływ środków od
fundacji korporacyjnej do innych organizacji, czy instytucji, lub wspólne finansowanie realizacji konkretnego celu. W większości przypadków, taka współpraca jest sformalizowana
– między partnerami zawierane są umowy cywilno-prawne, w których określony jest wkład
finansowy i merytoryczny w rozwój programu.
Współpracujemy z organizacjami pozarządowymi. Otrzymujemy setki wniosków, po rozpatrzeniu których podpisujemy ok. stu umów darowizn rocznie. Grantobiorcy – nasi partnerzy – muszą spełnić wszystkie warunki
regulaminowe. Mamy jasno określone procedury przyznawania dotacji i później raportowania. Współpraca
z organizacjami układa się znakomicie. Przeważnie są to świetni ludzie, którzy są aktywni i chcą robić coś
pożytecznego dla swojego środowiska. Tzw. „nietrafionych inwestycji” mamy znikomą ilość – mamy taką swoją
czarną listę organizacji, ale jest ich może dwie, trzy... Jeżeli wziąć pod uwagę, że nasza fundacja udzieliła organizacjom pozarządowym kilkuset ( ! ) darowizn, a wątpliwości w sprawozdaniach finansowym pojawiły się
tylko w kilku przypadkach, to uważam, że wynik jest bardzo, bardzo dobry. Nie jest źle z naszą uczciwością, nie
jest źle z trzecim sektorem. (Fundacja J&S Pro Bono Poloniae)
Współpraca merytoryczna często przybiera formę koalicji wielu instytucji na rzecz rozwiązania konkretnego problemu. Praktycznie jest to podział zadań między te instytucje według
ich możliwości, wiedzy i doświadczenia. Fundacje chętnie angażują się w partnerstwa przy
realizacji konkretnych programów społecznych, na przykład z jedną lub kilkoma innymi
organizacjami, lub w ramach współpracy medialnej, redakcyjnej z wybranymi mediami.
Staramy się współpracować z różnymi instytucjami, jesteśmy otwarci na współpracę. Pewną formą współpracy są patronaty kuratorów, instytucji oświatowych nad naszymi programem edukacyjnymi, np. Centralny
Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Związek Nauczycielstwa Polskiego, Ministerstwo Gospodarki. (Fundacja
Komandor)
Za współpracę merytoryczną respondenci uznawali najczęściej korzystanie z wiedzy, pomocy specjalistów z różnych dziedzin, nie tylko z firmy założycielskiej.
69
Współpracujemy przede wszystkim z uczelniami medycznymi, które traktujemy jako naturalnego partnera
do współpracy, ale także z jednostkami badawczo-rozwojowymi i instytutami naukowymi. Z tego środowiska
rekrutują się nasi beneficjenci, tam poszukujemy recenzentów prac. Stamtąd także wywodzą się członkowie
naszej Rady Naukowej. (Fundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny)
Najczęstszym motywem współpracy jest przekonanie przedstawicieli fundacji korporacyjnych, że partnerstwo przynosi wiele korzyści, przede wszystkim możliwość poszerzenia
zasięgu działań fundacji i zwiększenia liczby beneficjentów, wsparcie merytoryczne ze
strony wyspecjalizowanych w jakiejś dziedzinie podmiotów, wsparcie infrastrukturalne
oraz dostęp do informacji.
Pośród wszystkich partnerów innych niż fundator, fundacje korporacyjne zwracają uwagę
na szczególną wartość współpracy z organizacjami pozarządowymi. Cenią je za profesjonalizm oraz specjalistyczną wiedzę.
Fundacja Grupy TP często współpracuje z organizacjami pozarządowymi, szkołami, szpitalami, instytucjami kultury i sztuki oraz ośrodkami akademickimi, które dysponują wiedzą na temat danej grupy społecznej, której program dotyczy lub mają doświadczenie w realizacji projektów z danego zakresu tematycznego. (Fundacja Grupy TP
„W trosce o nowe pokolenia”)
Jak wynika z badań, fundacje korporacyjne decydują się na stałą współpracę z organizacjami pozarządowymi, ponieważ dostrzegają ich ogromny potencjał, doświadczenie i zaangażowanie merytoryczne. Zdaniem większości respondentów, ten rodzaj partnerstwa
przynosi następujące korzyści: „odciążenie organizacyjne”, możliwość rozszerzenia
zasięgu działań fundacji oraz prestiż, uwiarygodnienie prowadzonych programów,
możliwość ciągłej wymiany informacji, konsultacji oraz wzajemną weryfikację działań.
Zdarza się, że fundacje korporacyjne mają odpowiednie środki na prowadzenie ciekawego programu, ale nie mają wystarczającego zaplecza organizacyjnego. Wówczas zwracają się o pomoc do organizacji pozarządowych.
Współpraca z organizacjami, choć z reguły bardzo trwała, czasem bywa trudna. Niektórzy
respondenci zwracali uwagę także na braki organizacyjne polskich organizacji pozarządowych oraz niewystarczające zasoby ludzkie i materialne.
70
5.5 Wizerunek
Większość przedstawicieli fundacji korporacyjnych, z którymi przeprowadzono wywiady pogłębione, zwracało uwagę, że w opinii publicznej nie istnieją żadne różnice między „zwykłymi” fundacjami a fundacjami korporacyjnymi. Szczególnie, jeśli chodzi o negatywne opinie,
wszystkie fundacje traktowane są jednakowo.
Myślę, że fundacje korporacyjne są postrzegane dokładnie tak samo, jak wszystkie inne fundacje, że klimat dla
nich nie jest najlepszy. W ocenie społecznej nie ma rozróżnienia na fundacje korporacyjne i niekorporacyjne.
Ludzie odbierają dobrze działania tych konkretnych organizacji, z którymi się zetknęli – ale na ogół generalizują i patrzą na fundacje przez np. pryzmat „prywaty polityków”, którzy sporo napsuli w tej dziedzinie. (Fundacja
Edukacji Rynku Kapitałowego)
Przedstawiciele fundacji korporacyjnych, którzy wzięli udział w badaniu, najczęściej określali wizerunek fundacji korporacyjnych w opinii publicznej, jako raczej negatywny z powodu licznych stereotypów i afer korupcyjnych, które zdarzyły się wokół „zwykłych” fundacji,
czy też fundacji powołanych przez firmy w ostatnich latach.
Fundacje postrzegane są bardzo różnie, ale niestety ze względu na sprawę Orlenu i komisji, w ostatnim czasie nie są
dobrze postrzegane. Przez wielu fundacje korporacyjne są postrzegane jeszcze gorzej ze względu na to, że korzystają
z pieniędzy fundatora, a to się ludziom źle kojarzy... Są ukryte poglądy i one wychodzą na wierzch, kiedy dziecko na przykład nie dostanie stypendium. Wtedy zbieramy wypowiedzi sugerujące tego typu skojarzenia. (Fundacja Komandor)
Przedstawiciele fundacji wykazywali duże zaniepokojenie ciągłym brakiem wiedzy na temat działalności organizacji społecznych w ogóle, a w szczególności tych korporacyjnych.
Dwóch respondentów zwróciło uwagę, że działania wszystkich fundacji są kojarzone przez
opinię publiczną wyłącznie z pozyskiwaniem środków.
Działalność fundacji kojarzy się często ze zbiórkami pieniędzy i kampaniami 1%. Kiedy ludziom nie uzmysłowi
się celu i sposobów wydatkowania tych pieniędzy, to zbiórki mogą być kojarzone źle, dlatego, że w momencie
przekazania tych środków może być takie wrażenie, że traci się kontrolę nad tym, na co faktycznie są wydawane te pieniądze i nie wiadomo czy są spożytkowane w sposób właściwy. (Fundacja BRE Banku)
Jako podstawową cechę odróżniającą „zwykłe” fundacje od fundacji korporacyjnych
w opinii publicznej, przedstawiciele fundacji wskazywali wysokość posiadanych środków
finansowych. Podczas badań prawie wszyscy respondenci zwrócili uwagę, że otoczenie
społeczne postrzega fundacje korporacyjne, jako bardzo bogate organizacje posiadające
wręcz nieograniczone zasoby finansowe, ze względu na stabilność głównego źródła finansowania, czyli firmy komercyjnej. Z tego powodu, zdaniem respondentów, potrzebujący kierują do fundacji korporacyjnych o wiele więcej próśb, niż do innych organizacji społecznych.
Przedstawiciele fundacji założonych przez firmy twierdzą, że odrzucenie prośby o pomoc
jest często bardzo krytykowane, a fundacje bywają z tego powodu wręcz oskarżane o nieprawidłowości w działaniach i procedurach przyznawania dotacji.
71
Sposób postrzegania fundacji korporacyjnej, zwłaszcza instytucji finansowych, jako „skarbonki bez dna” bywa
frustrujący. A nie zawsze i nie wszystkim można pomóc, co wywołuje emocje i stwarza problemy... Zdziwienie
u składających wnioski o dotacje np. wywołuje fakt, że mamy określone programy, a nie przyznajemy pieniędzy
„na zawołanie”, bez względu na charakter projektu i treść wniosku. (Fundacja Warty i Kredyt Banku)
Z powodu postrzegania ich jako bardzo zasobne, fundacje mają także problem z pozyskiwaniem środków ze źródeł innych niż od firmy-fundatora oraz partnerów do współpracy.
W opinii respondentów, polskie fundacje korporacyjne są nadal postrzegane przez opinię
publiczną jako instytucje prowadzące niejasną działalność, powołane do realizacji ukrytych celów swoich korporacji. Na zmianę tego postrzegania nie wpływa według przedstawicieli fundacji nawet stosowanie jasnych procedur sprawozdawczości merytorycznej
i finansowej. Trzeba pamiętać, że fundacje świecą „odbitym światłem” swoich korporacji.
Dyskurs publiczny i polityczny, zwłaszcza w ostatnich latach, nie sprzyja dobremu wizerunkowi biznesu typu korporacyjnego, czy koncernowego. Dyskurs ten eskaluje niechęć
społeczną. W tej sprawie więcej zależy od języka polityki, niż od najbardziej nawet profesjonalnych i prospołecznych działań fundacji. Nastawienie opinii publicznej może zmienić
młode pokolenie wchodzące na rynek pracy, do którego warto i trzeba adresować fundacyjne przedsięwzięcia.
W momencie tworzenia fundacji jedyną obawą i dla nas, pracowników komunikacji, i dla zarządu spółki była
myśl o tym, aby działalność fundacji nie wzbudzała absolutnie żadnych wątpliwości. Dlatego też zdecydowaliśmy, że fundacja nie będzie prowadziła działalności gospodarczej i wprowadziliśmy szereg wewnętrznych
rozwiązań – fundacja rokrocznie jest kontrolowana przez zespół zewnętrznych audytorów, konto Fundacji jest
podzielone na projekty, co ułatwia zarządzanie środkami. Zależy nam na tym, żeby działania społeczne były
absolutnie transparentne. (Fundacja RWE Stoen)
Kolejnym wątkiem poruszanym przez większość respondentów podczas badań jakościowych, była wzajemna zależność wizerunku firmy i fundacji. Według pracowników fundacji,
fundacje korporacyjne nie są traktowane przez opinię publiczną, jako niezależne od firmy
podmioty. Dlatego też bardzo często dobry wizerunek fundacji zależy od tego, jak postrzegana jest firma.
Wizerunek organizacji jest tożsamy z wizerunkiem podmiotu, który powołał tę fundację. Żadna organizacja
korporacyjna nie buduje swojego oddzielnego wizerunku. Kiedyś nazywaliśmy się Fundacja Małych i Średnich
Przedsiębiorstw „Komandor”, a potem wnioskowałem o zmianę nazwy po to, żeby nie powodować jakiegoś zamętu, żeby od razy było jasne że jesteśmy fundacją tej firmy. Nasz wizerunek jest zbieżny z wizerunkiem firmy,
z tego powodu ciężko jest mówić o budowaniu swojego odrębnego wizerunku. (Fundacja Komandor)
Fundacje korporacyjne są utożsamiane z korporacją i czasami musimy tłumaczyć, że to robi fundacja, a nie
firma, i że jesteśmy taką samą fundacją jak wszystkie inne. (Fundacja im. Lesława A. Pagi)
72
Przedstawiciele fundacji zwracali także uwagę, że coraz rzadziej fundacje korporacyjne są
postrzegane przez opinię publiczną jako podmioty, które powstały wyłącznie do realizacji
działań PR korporacji. Podczas wywiadów, przedstawiciel jednej fundacji zwrócił uwagę,
że podczas powoływania fundacji brano pod uwagę możliwość postrzegania jej przez otoczenie firmy, jako narzędzia marketingu i promocji. Jednak, dzięki sprawnej działalności
organizacji, udało się uniknąć takich połączeń.
Wiele osób postrzega fundacje korporacyjne, jako podmioty działające tylko i wyłącznie przy firmie, po to aby
firma kreowała swój wizerunek, tym bardziej, że co jakiś czas ukazuje się artykuł, który bardzo krytycznie opisuje duże fundacje oraz ich działania. Sprowadza te działania tylko i wyłącznie do kreowania tego wizerunku
firmy. (Fundacja Przyjaciółka)
Sami przedstawiciele fundacji dostrzegają także pewne wady polskich fundacji korporacyjnych. Podczas badań zwracali uwagę, że na rynku polskich fundacji znajdują się podmioty,
które działają bez określonej strategii, koncentrując się wyłącznie na działaniach, które
przyniosą pożądane przez firmę-fundatora efekty komunikacyjne i promocyjne. Podczas
badań, tylko nieliczni respondenci byli przekonani, że opinia o fundacjach korporacyjnych
jest pozytywna. Bardzo rzadko wskazywano, że działalność fundacji korporacyjnych jest
rozumiana i szanowana przez ludzi.
Myślę, że fundacje postrzegane są bardzo dobrze przez opinię publiczną. Społeczeństwo coraz częściej przekonuje się, że fundacje robią bardzo dobrą, potrzebą pracę, na wykonanie której nie stać budżetu państwa. Nie
bez wpływu na tę pozytywną, ogólną ocenę ma też widoczna na co dzień działalność fundacji nastawionych na
bezpośrednią pomoc ludziom biednym, chorym, potrzebującym. Ja myślę, że jeśli są jakieś negatywne skojarzenia, to głównie dlatego, że fundacji jest za mało, że powinno być ich więcej, że może biznes powinien być
bardziej zaangażowany. (Fundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny)
Według respondentów, dobrą opinię mają duże fundacje korporacyjne, które działają na
rynku od wielu lat, realizują szereg konkretnych działań i współpracują z wieloma partnerami.
Niektóre organizacje dysponują dużymi środkami finansowymi, które przeznaczają na programy stypendialne
obejmujące setki czy tysiące beneficjentów. Wydaje mi się, że wśród osób, które korzystają z ich pomocy, czy
wśród współpracujących z nimi organizacji, cieszą się bardzo dobrą opinią. I to jest dowód. (Fundacja Ernst &
Young)
73
Opinia o mojej fundacji
Respondenci pytani o wizerunek ich własnych fundacji byli jednak przekonani o pozytywnym odbiorze społecznym ich działalności. Zwracali uwagę, że konkretni beneficjenci,
partnerzy oraz interesariusze firmy bardzo cenią programy i projekty fundacji.
Fundacja na pewno jest dobrze postrzegana, szczególnie przez środowisko, w którym działa. Być może jest
trudno zainteresować naszą działalnością szerzej społeczeństwo, bo nie wspomagamy konkretnej osoby
w dojściu do zdrowia, tylko zajmujemy się zwalczaniem choroby na innym etapie. Myślę, że generalnie jesteśmy dobrze postrzegani. (Fundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny)
O fundacji wiedzą tysiące osób i myślą o niej dobrze, bo to wynika z ilości wniosków, jakie do nas napływają,
więc na pewno wiedza jest spora i zaufanie też. Różnie ludzie reagują, szczególnie ci, którym odmawiamy
pomocy, no ale raczej jest pozytywnie. (Fundacja ORLEN „Dar Serca”)
Fundacje korporacyjne budują swój wizerunek, korzystając z tych samych narzędzi, co firmy i inne organizacje społeczne. Deklarują jednak, że nie przykładają dużej wagi do tego
typu działań – najważniejsza dla nich jest działalność programowa.
Oczywiście promujemy projekty realizowane w ramach fundacji i szukamy sprzymierzeńców, także wśród
mediów. Na przykład dzięki udziałowi partnerów medialnych mogliśmy włączyć mieszkańców Warszawy w realizację programu „Oświecona Warszawa”. O miejscach, w których wybudowane zostały latarnie, zdecydowali
bowiem sami Warszawiacy, głosujący za pomocą ankiety w Gazecie Stołecznej lub wypełniając formularz
w Internecie. (Fundacja RWE Stoen)
Komunikacja, to jeden z ważniejszych aspektów naszej działalności. O naszych działaniach informujemy w ramach realizacji naszych programów. To jest najlepsza forma. Oprócz tego, prowadzimy szereg działań, które
kształtują wizerunek nasz i naszego Fundatora wśród tzw. liderów opinii. Publikujemy informacje, raporty
roczne, docieramy z informacją o naszych programach do konkretnych odbiorców. W coraz większym stopniu
udaje nam się partnersko współpracować z mediami, i to zarówno przy okazji organizowanych przez nas konferencji prasowych, jak i konkretnych programów realizowanych w partnerstwie z nimi. (Fundacja Bankowa
im. Leopolda Kronenberga)
Robimy tyle programów i tyle działań, że one mówią same za siebie, pokazują, że nasze działania są przemyślane i rzetelnie prowadzone. Staramy się także na przykład przy 1 % reklamować w czasopismach, po to, by
pozyskać środki i pomagać dzieciom chorym i niepełnosprawnym, bo na ten właśnie cel do tej pory przeznaczaliśmy przychody z 1% podatku. Często publikujemy też informacje o tym, ile w wyniku danej akcji zebraliśmy, i w jaki sposób wydaliśmy te pieniądze. Chcemy także w ten sposób informować naszych partnerów oraz
darczyńców, także czytelników „Przyjaciółki”. To bardzo ważne, aby wiedzieli, w jaki sposób są spożytkowane
ich pieniądze. (Fundacja Przyjaciółka)
74
Wiele fundacji korporacyjnych, szczególnie tych założonych do roku 2005, nie koncentruje
się na działaniach wizerunkowych i promocyjnych, twierdząc, że dobry wizerunek fundacji
jest przede wszystkim efektem dużego zaangażowania i ciężkiej pracy merytorycznej. Fundacje korporacyjne, tak jak inne organizacje pozarządowe, od dawna borykają się z dylematem – czy lub ile środków przeznaczać na działania promocyjne i administracyjne. Z jednej
strony panuje powszechne przekonanie, że dobra promocja może przynieść wymierne korzyści w postaci zwiększenia dostępnych środków. Z drugiej – większość organizacji zwykle
decyduje się przekazać te środki na działalność statutową, jako priorytetową.
Fundacja Grupy TP pokazuje swoją aktywność w obszarze społecznym, docierając bezpośrednio do beneficjentów oraz komunikując przede wszystkim efekty prowadzonych programów, a nie sam fakt istnienia fundacji. (Fundacja Grupy TP „W trosce o nowe pokolenia”)
Na razie nie budujemy specjalnie swojego wizerunku. Mamy stronę internetową, mamy banery. W umowach, które podpisujemy o sponsoring są klauzule, że logo fundacji musi być wyeksponowane na materiałach informacyjnych. Każda forma promocji fundacji wymaga środków finansowych wiec ja muszę wybrać, czy komuś pomogę,
czy zrobię kampanię promocyjną czy dam na ogłoszenia w prasie. Przy takich dylematach, my oczywiście decydujemy się na realizacje celów statutowych, tj. przeznaczać kwoty którymi dysponujemy, na konkretną pomoc,
konkretnym dzieciom. Natomiast oczywiście wykorzystujemy osoby, które są zaangażowane w konkretne przedsięwzięcie, do szerszego informowania o działaniach fundacji. (Fundacja im. Jana Kantego Steczkowskiego)
5.6 Bariery
Uczestnicy badania, pytani o problemy fundacji, wskazali przede wszystkim te zewnętrzne,
na które sama fundacja nie ma wpływu. Są one związane z sytuacją polityczną, gospodarczą, a także ustawodawstwem. Kwestię zewnętrznych barier w funkcjonowaniu fundacji
poruszyło w czasie wywiadów 7 respondentów.
„Niemoc” państwa
Fundacje korporacyjne mają, zdaniem uczestników badania, ograniczone zasoby i środki,
przez co nie są w stanie wypełnić luk w sferze pomocy społecznej, które powinny być uzupełniane przez państwo. Zdaniem badanych, fundacje powinny jedynie uzupełniać państwo w realizowaniu jego zadań, a nie wyręczać je zupełnie, choć pracownicy fundacji podkreślali rolę swoich organizacji w rozwiązywaniu problemów społecznych. Z drugiej strony
– sami beneficjenci często, zamiast w pierwszej kolejności w pełni wykorzystać wsparcie ze
strony państwa, zwracają się o nie bezpośrednio do organizacji pozarządowych.
Niedostatki organizacyjne i legislacyjne państwa w sferze pomocy są bardzo wyraźnie widoczne. Ludzie zwracają się o pomoc do fundacji, jak wyczerpią skuteczność pomocy państwa. Skala tego zjawiska jest porażająca.
Wydawałoby się, że żyjąc w cywilizowanym świecie, niepełnosprawne dziecko może liczyć na kompleksową
pomoc i wsparcie, jednak często jest to złudne. (Fundacja im. Jana Kantego Steczkowskiego)
75
Fundacje borykają się z różnymi problemami, nasza także. Zdajemy sobie sprawę, że sami sobie z wieloma
z nich nie poradzimy, ponieważ są to sprawy globalne, takie jak zmiany ustaw, przepisów, które są przestarzałe i nie mają nic wspólnego z dzisiejszą rzeczywistością. Dlatego fundacje zrzeszają się w różnych organizacjach. Chcą wspólnie walczyć o poprawę sytuacji, o nowe ustawy. Potrzebujemy jednak sojuszników, a przede
wszystkim zrozumienia z drugiej strony - rząd (ciągle się zmienia), sejm. (Fundacja TVN „ Nie jesteś sam”)
Fundacje nie tylko świadczą pomoc materialną bezpośrednio beneficjentom, ale także pomagają i doradzają, w jaki sposób efektywnie wykorzystać pomoc państwa. Często osoby,
którym pomagają, czują się bezradne w konfrontacji z aparatem biurokratycznym i taka
pomoc okazuje się niezastąpiona.
Wszystkie osoby zwracające się do nas po pomoc, najpierw kierujemy do instytucji powołanych z urzędu do pomocy potrzebującym. Chodzi o to, by pokazać tym ludziom, że są specjalne instytucje, powołane do tego, żeby
im pomóc. Bardzo często rodziny z małych miejscowości nawet nie zdają sobie sprawy z takich możliwości.
Kontakt rodzin z Powiatowymi Centrami Pomocy Rodzinie zapewnia niejednokrotnie trwałą lub dłuższą pomoc
dla tych dzieci. (Fundacja POLSAT)
Poziom oficjalnego minimum socjalnego
Jednym z problemów, na które zwracali uwagę respondenci, jest tzw. minimum socjalne
ustalone z góry przez państwo, od którego możliwa jest pomoc potrzebującym rodzinom.
Prowadzi ono do absurdalnych sytuacji, w których nie mogą one otrzymać wsparcia tylko
dlatego, że dochody na jednego członka rodziny zostały tylko nieznacznie przekroczone.
Z roku na rok rośnie liczba kandydatów zainteresowanych Projektem Klasa BGŻ. W 2007 roku, w VII Liceum im.
Juliusza Słowackiego w Warszawie, o jedno miejsce ubiegało się ponad sześciu kandydatów. Dostają się coraz
lepsi, nikt ze średnimi wynikami poniżej 5.0 nie został zakwalifikowany. Przestrzegamy też bardzo rygorystycznie kryterium socjalnego. O miejsce w projekcie mogą ubiegać się uczniowie z rodzin, w których miesięczny
dochód na osobę nie przekracza minimum socjalnego. Dotyczy to także Szkoły Muzycznej w Gdańsku. Chodzi
przecież o to, by szanse uczestnictwa w projekcie (bardzo efektywnym, ale też bardzo kosztownym) dostawali
ci, którzy na to najbardziej zasługują. (Fundacja BGŻ)
Podatek dochodowy
Respondenci zwracali także uwagę na wiele ograniczeń formalno-prawnych związanych
z przyznaniem materialnego wsparcia. Podkreślali zbyt niskie, ich zdaniem, kwoty stypendiów, przydzielanych potrzebującym, zwolnione z podatku. Przekłada się to istotnie na
wielkość dotacji, jakie fundacje mogą przekazać pojedynczemu beneficjentowi. Prowadzi to
do sytuacji, w której osoby o dużych potrzebach materialnych związanych np. z edukacją,
dojazdem do szkoły, mogą liczyć na wsparcie, które nie zagwarantuje im pokrycia wszystkich, choćby nawet najbardziej palących wydatków.
76
Nieopodatkowane stypendia są przyznawane w kwocie maksymalnej 350 złotych miesięcznie. Dla młodego
człowieka,wchodzącego dopiero w samodzielne życie, pochodzącego z terenów wiejskich, małych miasteczek,
który przyjeżdża do Warszawy i musi się utrzymać, wynająć mieszkanie lub zapłacić za akademik, kupić podręczniki – to osiągnięcie tego za 350 złotych jest bardzo trudne, nierealne. Natomiast my nie możemy przyznawać więcej, bo wtedy pojawia się kwestia związana z podatkiem dochodowym. Kolejnym rządom nie udało
się rozwiązać tej sprawy na korzyść beneficjentów, młodych, zdolnych, ambitnych ludzi. (Fundacja im. Jana
Kantego Steczkowskiego)
Ustawa o zbiórkach publicznych z 1933 roku
Problemem, który wskazały badane fundacje, są także anachroniczne przepisy prawne
dotyczące zbiórek publicznych. Reguluje je bowiem ustawa z 1933 roku41 Każda zbiórka
wymaga pozwolenia stosownych władz.
Próbowaliśmy organizować zbiórki publiczne na różne cele, związane z problematyką poruszaną w publikacjach na łamach tygodnika „Polityka”. Okazało się jednak, że urzędowe procedury związane z uzyskaniem
pozwoleń są nieprzystające do realiów, w jakich działa tygodnik. Oczekiwanie przez miesiąc na zgodę na przeprowadzenie zbiórki na konkretny cel na łamach tygodnika nie ma sensu, bo nasi czytelnicy po takim okresie
zapominają o sprawie, a z drugiej strony nie jesteśmy w stanie z tak dużym wyprzedzeniem w tygodniku zaplanować tematów i uzyskać pozwolenia odpowiednio wcześniej. W związku z tym odeszliśmy od tego. (Fundacja
Tygodnika Polityka).
Myślę, że jednym z takich podstawowych problemów fundacji w Polsce, w tym naszej fundacji jest nie uaktualniona, nie rzeczywista tak naprawdę ustawa o zbiórkach publicznych z 1933 roku. Jest tam wiele absurdalnych
zapisów, np. zgodnie z nimi w ciągu miesiąca trzeba się rozliczyć z zebranych środków, a w jaki sposób mamy
to uczynić zbierając np. pieniądze na remont szpitala - przecież nikt nie jest w stanie przeprowadzić takiej
inicjatywy w ciągu miesiąca. Po drugiej stronie w MSWiA są na szczęście ludzie, którzy też czekają na zmianę
ustawy i wspólnie razem staramy się tak postępować, żeby było ok. (Fundacja TVN „Nie jesteś sam”)
Ustawa o ochronie danych osobowych
Na liście barier w funkcjonowaniu fundacji znalazła się także ustawa o ochronie danych
osobowych42. Organizacje, które chcą przekazać pieniądze bezpośrednio ofiarom np. kataklizmów, czy klęsk żywiołowych, muszą kierować swoje wsparcie do innych organizacji, pomagających bezpośrednio poszkodowanym. Na taką kwestię zwracała uwagę Fundacja im.
Jana Kantego Steczkowskiego, która chciała pomóc rodzinom ofiar w kopalni Halemba.
41. Ustawa z dnia 15 marca 1933 roku o zbiórkach publicznych (Dz.U. z 1933 roku Nr 22, poz. 162).
42. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych. (t.j. Dz. U. z 2002 roku Nr 101, poz. 926)
77
Sporym problemem jest ustawa o ochronie danych osobowych. Doświadczyliśmy tego w czasie ostatniej tragedii w kopalni Halemba, czy hali katowickiej. Nie jest prostą rzeczą wybrać osoby do wsparcia i udzielić im
pomocy. Są różne bariery prawne, które eliminują bezpośrednie wsparcie, np. jakiegoś dziecka. Prościej jest
przekazać pieniądze do jakiejś organizacji typu Caritas, która poza naszą kontrolą zajmuje się organizacją
pomocy. (Fundacja im. Jana Kantego Steczkowskiego).
Brak zachęt dla firm. VAT
Firmy powinny mieć możliwość korzystania z różnego rodzaju zachęt podatkowych, które
skłoniłyby je do zakładania własnych fundacji – uważają niektórzy przedstawiciele badanych organizacji. Wiele przedsiębiorstw nie podejmuje takiej kwestii, także w związku
z bardzo często zmieniającym się otoczeniem prawnym.
Bolączką dotyczącą podatku VAT jest kwestia jego odprowadzania od charytatywnych smsów. Podatek VAT od sms-ów, odprowadzany do urzędów skarbowych, często zniechęca społeczeństwo do wzięcia udziału w akcjach. Przeciwnicy opodatkowania wskazywali przykład
Czech, gdzie od początku 2006 roku sms-y na cele charytatywne są zwolnione od podatku
VAT. Wcześniej, mimo braku podatku VAT od darowizn na dobroczynność, sms-y takie traktowano, jak standardową usługę telekomunikacyjną, w związku z czym były opodatkowane
VAT w stawce 19%.
VAT od sms-ów! Uważam, że jest to bardzo nieuczciwe, że Państwo zabiera tyle pieniędzy. A przecież te pieniądze mogłyby trafić na szczytny cel. Skoro ludzie chcą pomagać, wysyłają do nas charytatywne sms-y, operatorzy cały zysk z tych sms-ów przekazują fundacjom na cele charytatywne, te fundacje remontują szpitale,
kupują sprzęt medyczny, finansują leczenie, czyli pomagają Państwu, w jakimś stopniu odciążają Ministerstwo
Zdrowia, NFZ. Ciekawe, czy ktoś się kiedyś zastanowił, co by było gdyby nie było fundacji, gdyby nie robiły tego
wszystkiego. Myślę, że nasza działalność jest ogromnym zastrzykiem pomocy dla publicznej, wciąż niewydolnej Służby Zdrowia. Pobierany od sms-ów VAT naprawdę bardzo bulwersuje organizacje pozarządowe, ale
także ludzi, którzy wysyłają sms-y. (Fundacja TVN „Nie jesteś sam”)
Małgorzata Baranowska, Aleksandra Zielińska
Inwestycje Społeczne
C
z
ę
ś
ć
V
I
Fundacja korporacyjna jako narzędzie
społecznego zaangażowania firmy
W ostatnim rozdziale części empirycznej staramy się na podstawie wyników badań znaleźć
odpowiedź na pytanie, czy fundacje korporacyjne działające w Polsce są narzędziem społecznego zaangażowania firm założycielskich. Rozdział ten przedstawia także wady i zalety
prowadzenia działalności społecznej w firmie poprzez fundację. Znalazły się tutaj również
informacje na temat genezy powoływania fundacji oraz ich tożsamości.
Większość polskich fundacji korporacyjnych powstała przed 2003 roku, jako wynik rozwoju strategicznego podejścia korporacji do działań społecznych. Firmy dążyły do ograniczenia rozproszenia dotychczasowych działań społecznych oraz nadania im pewnej
struktury, a co za tym idzie – większej przejrzystości, czy rozwoju.
Podczas badań okazało się, że wyodrębnienie fundacji ze struktury firmy przynosi korporacji korzyści zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Do wewnętrznych najczęściej
zaliczano uporządkowanie i wzmocnienie działalności społecznej firmy. Wśród wymienianych przyczyn zewnętrznych znalazło się ułatwienie komunikacji o działaniach społecznych i oddziaływanie na budowę pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa.
Fundacje korporacyjne są pomostem między światem biznesu a światem organizacji
pozarządowych. Z jednej strony są zależne od firmy (fundacje są przynajmniej częściowo finansowane przez korporacje, a pracownicy fundacji są często także pracownikami
firmy-matki), z drugiej jednak, ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, fundacje
mają poczucie przynależności do sektora pozarządowego.
6.1 Przyczyny i inicjatorzy powstawania fundacji
Powstawanie fundacji korporacyjnych jest efektem coraz większego zainteresowania korporacji ideą społecznego zaangażowania biznesu oraz modą, obecną np. w USA w latach
dziewięćdziesiątych XX wieku, która zawitała także do Polski. Jak wynika z badań, firmy
zdecydowały się na powołanie fundacji, aby usprawnić i sprofesjonalizować dotychczasowe
działania społeczne. Wiele firm, mimo powołania fundacji, prowadzi jednak część działań
społecznych samodzielnie.
80
W Polsce zdecydowana większość powołanych przez firmy fundacji prowadzi swoją działalność
dłużej niż 5 lat. Jak wynika z analizowanych stron internetowych fundacji zdecydowana większość – 66% – powstała po 2000 roku. Najwięcej fundacji, bo aż 9, powstało w 2001 roku.
Wykres 14
Rok
powstania
fundacji
korporacyjnych
1990
1
1991
1
2
1992
3
1993
1994
1
3
1995
2
1996
4
1997
1998
1
1999
1
2000
4
9
2001
2002
2
4
2003
2004
5
4
2005
2006
2
Aż 66% firm, które powołały fundacje, to duże podmioty gospodarcze. Fundatorami tylko
16% podmiotów były średniej wielkości przedsiębiorstwa. Żadna z badanych fundacji nie
została powołana przez małą firmę. Jak wynika z badań, fundacje najczęściej powoływały
firmy z branży finansowej (13 fundacji), mediów i wydawniczej (8 fundacji) i paliwowo-energetycznej (7 fundacji). Firmy reprezentujące branżę telekomunikacyjną i motoryzacyjną
powołały zaledwie po jednej fundacji.
81
finansowa
13
media i wydawnicza
8
paliwowo-energetyczna
7
inna
5
medyczna
5
budowlano-wykończeniowa
4
konsultingowa
3
spożywcza
3
telekomunikacyjna
1
motoryzacyjna
1
Jak wynika z przeprowadzonych badań, fundacje korporacyjne są podmiotami, których
zadaniem jest realizacja działań społecznych w imieniu firmy założycielskiej. Najczęściej
pojawiającą się odpowiedzią na pytanie o przyczyny powstania fundacji było: ograniczenie
rozproszenia działań społecznych firmy i chęć ich koncentracji na jednym wybranym celu.
Wszyscy respondenci zgodnie przyznawali, że korporacje prowadziły wcześniej działalność
społeczną, a powołanie fundacji było tylko jej kontynuacją lub rozszerzeniem.
Powołanie do życia Fundacji Grupy TP w grudniu 2005 roku było konsekwencją prowadzonej od kilku lat przez
Telekomunikację Polską i Orange działalności społecznej. Decyzja o utworzeniu fundacji wynikała z chęci długofalowego zaangażowania się jej fundatorów w rozwiązywanie ważnych problemów społecznych i stała się
przejawem ich odpowiedzialności. Ponieważ zapotrzebowanie na działalność pro publico bono ze strony największych firm było i nadal jest ogromne, powstał pomysł, aby stworzyć odrębną strukturę, dzięki której aktywność
społeczna Grupy TP będzie bardziej efektywna, przejrzysta i skoncentrowana na wybranych obszarach. Celem
fundacji stało się prowadzenie innowacyjnych i skutecznych programów edukacyjnych, społecznych, charytatywnych oraz projektów na rzecz zrównoważonego rozwoju. (Fundacja Grupy TP „W trosce o nowe pokolenia”)
Podczas badania przedstawiciele fundacji zwracali uwagę, że bardzo trudno było skoordynować dotychczasowe działania społeczne firmy. Były one bowiem prowadzone przez różne
departamenty, co powodowało chaos organizacyjny i komunikacyjny. Działania prowadzone
w ten sposób wydawały się decydentom firm nieefektywne i nieprofesjonalne.
Ze względu na poradnikowy charakter tygodnika „Przyjaciółka”, wiele czytelniczek zgłaszało się do czasopisma z prośbą o pomoc w różnego rodzaju problemach. Zarząd wydawnictwa postanowił powołać fundację, aby
w sposób profesjonalny i zorganizowany mogła tej pomocy udzielać, działając systematycznie i długofalowo.
(Fundacja Przyjaciółka)
Wykres 15
Branża firm
powołujących
fundacje
korporacyjne
* Dane uzyskane
z analizy stron www
82
Wcześniejszą działalność społeczną firmy założycielskiej, przedstawiciele większości fundacji określali, jako bardzo rozproszoną, mało konkretną, raczej doraźną, charytatywną,
przyjmującą postać jedynie wsparcia finansowego osób indywidualnych oraz instytucji.
Chodziło o to, żeby w jakiś sposób skanalizować działalność charytatywną i społeczną firmy. Bank prowadził
tego rodzaju działalność niemal od momentu powstania, ale była to działalność „rozproszona” – prowadziły ją
indywidualne, różne jednostki banku, oddziały. Chcieliśmy doprowadzić do wyodrębnienia jednego podmiotu,
który by taką działalność w ramach banku prowadził, w sposób przemyślany i zorganizowany, i aby w ten sposób można było określić nasze cele i politykę w tym zakresie. Idea była taka, żeby tę działalność zorganizować
i ukierunkować na jakieś konkretne społecznie użyteczne cele. (Fundacja BRE Banku)
Część firm, których fundacje wzięły udział w badaniu, już przed powołaniem fundacji, prowadziła długofalowe programy społeczne, których rozwój przerósł oczekiwania zarządu.
Taka sytuacja skutkowała utworzeniem fundacji.
Najpierw „Klasę BGŻ” bank prowadził swoimi siłami. Program zaczął się jednak bardzo rozrastać. W pewnym
momencie kierownictwo doszło do wniosku, że prowadzenie programu i innej działalności charytatywnej
powinno się znaleźć w jednych rękach, powinno zostać ujęte w jeden kanał organizacyjny. I to jest geneza
powstania fundacji. (Fundacja BGŻ)
Podczas badań respondenci wskazywali także, że powstanie fundacji to wynik przemyślanej
strategii firmy oraz możliwość realizacji jej misji społecznej w sposób kompleksowy.
Powstanie fundacji to wynik przemyślanej strategii firmy, która wychodziła z założenia, że tak jak mówił Pan
Jerzy Starak:”Firmy farmaceutyczne rozwijają się tak, jak się rozwijają nauki medyczne i farmaceutyczne.”
Bez rozwoju tych nauk nie ma dobrych firm farmaceutycznych. W związku z tym uznaliśmy, że obowiązkiem
odpowiedzialnej firmy farmaceutycznej, czyli Polpharmy, jest wspomaganie badań naukowych”. (Fundacja
Wspierania Polskiej Medycyny i Farmacji)
Cel i przejrzystość działań
Kolejną deklarowaną podczas wywiadów przyczyną powołania fundacji była potrzeba uporządkowania działań społecznych oraz ukierunkowania ich na konkretny obszar i cel.
Według przedstawicieli fundacji, dotychczasowa działalność społeczna firm nie była postrzegana przez wszystkich interesariuszy, jako transparentna, a powołanie fundacji miało
to zmienić.
Zależy nam na tym, żeby działania społeczne były absolutnie transparentne, łatwe do sprawozdania finansowego i merytorycznego z działalności fundacji. (Fundacja RWE Stoen)
Przedstawiciele fundacji zwracali także uwagę na potrzebę oddzielenia działań społecznych firmy od biznesowych i promocyjnych, aby stały się one bardziej przejrzyste, a tym
samym wiarygodne.
83
Działania prowadzone poprzez fundację są transparentne, przejrzyste, co powoduje, że przekaz jest wiarygodny. My realizujemy cele, które mamy jasno określone w statucie, i każdy może sprawdzić jakie mamy środki
i co dokładnie dzięki nim zrobiliśmy. Wiadomo, kto jest naszym fundatorem, udostępniamy raporty i wszelkie
informacje. Jest to czytelne i w żaden sposób niezwiązane z typową produktowo-marketingową działalnością.
(Fundacja Komandor)
Celem Fundatora, GPW, było uporządkowanie i oddzielenie działalności promocyjnej Giełdy od jej działań
edukacyjnych i zapewnienie ośrodka, który na tych działaniach edukacyjnych mógłby się skupić. Stąd pomysł
powołania fundacji. (Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego)
Inicjatywa zarządu lub pracowników
Wymogiem formalnym powołania fundacji jest decyzja zarządu fundatora. Fundator
może podjąć tę decyzję na wniosek pracowników, potencjalnych beneficjentów lub z własnej inicjatywy. Większość badanych fundacji korporacyjnych powstało z inicjatywy samego
zarządu firmy, który dostrzegł potrzebę profesjonalnego zaangażowania przedsiębiorstwa
w działalność społeczną.
Akcjonariusze doszli do wniosku, że mają potrzebę zaangażowania się w życie społeczne. Myślenie szło w różnych kierunkach, od działań czysto sponsoringowych, przez działania filantropijne. Pojawiła się koncepcja,
żeby powołać instytucję, która będzie działała w sposób systemowy, planowy, z regułami, jasnymi zasadami.
W konsekwencji pojawiło się myślenie o fundacji z pełną strukturą, która gwarantowałaby jasność działania
i możliwość kontroli przez akcjonariuszy. To było ważne, żeby fundatorzy mogli mieć zaufanie do tego, żeby pieniądze przez nich przeznaczone były rozdysponowane w sposób właściwy, żeby nie okazało się, że musieliby
się tłumaczyć albo wstydzić. (Fundacja J&S Pro Bono Poloniae)
W przypadku tylko dwóch fundacji, spośród dwudziestu podmiotów, które wzięły udział
w badaniu jakościowym, motywem powołania fundacji były intencje pracowników korporacji, najczęściej osób związanych z działami marketingu lub komunikacji, które zajmowały
się dotychczasowymi działaniami społecznymi firmy. To na ich wniosek zarządy firm podejmowały decyzje o powołaniu fundacji.
84
6.2 Korzyści dla firm wynikające z powołania fundacji
Zdaniem badanych, firmy powołując fundacje kierowały się przekonaniem, że decyzja ta
przyniesie firmie liczne korzyści, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Deklarowane
przez respondentów motywy utworzenia fundacji były często łączone z możliwymi korzyściami. Najczęściej, jako główną zaletę wyodrębnienia tego podmiotu ze struktur firmy,
określano uporządkowanie dotychczasowych działań społecznych korporacji oraz strategiczne podejście do rozwiązywania problemów społecznych firmy.
Fundacja daje większą gwarancję i stałość merytorycznego działania, rozwiązywania problemów społecznych
w danym obszarze. Wyodrębnienie takiego podmiotu sprzyja spójności działań i kontroli. Duże znaczenie ma
także oddelegowanie pracowników, którzy będą zajmowali się tylko fundacją i jej programami. (Fundacja Ernst
& Young)
Podczas badania, rzadko pojawiały się odpowiedzi dotyczące mankamentów oddzielenia
fundacji od firmy. Nieliczni przedstawiciele badanych fundacji korporacyjnych, jako problem wskazują jedynie trudności w komunikacji kierowanej do pracowników firmy na temat
działań fundacji.
Korzyści wewnętrzne
Najczęściej wymienianą dobrą stroną oddzielenia fundacji od firmy było uporządkowanie
działań społecznych – jedna z głównych przyczyn powoływania fundacji. Utworzenie fundacji jest sposobem na rozszerzenie prowadzonej dotąd przez firmę działalności społecznej
lub jej wzmocnienie. Przedstawiciele fundacji podkreślali rolę, jaką pełnią fundacje dla
firm. Podczas badania zwrócono uwagę, że fundacje są dla firmy założycielskiej elementem strategii społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR).
Firma, prowadząc działalność społeczną, poprzez fundację realizuje strategię CSR. Fundacji można zaufać, to
odciąża firmę. Fundacja w sposób bardziej wiarygodny i efektywny zajmie się rozdawaniem grantów, niżby to
robiła firma bezpośrednio. (Fundacja im. Lesława Pagi)
Jedną z ważnych korzyści powołania fundacji jest m.in. komfort fundatorów, którzy wiedzą, że warto angażować się w życie społeczne, ale wielu z nich nie wie, w jaki sposób to robić. Często ta niewiedza skutkuje
spontanicznym, mało efektywnym rozdawnictwem pieniędzy. Natomiast w momencie, kiedy jest fundacja,
określone są jej cele i – co szalenie ważne – procedury, fundatorzy mają pewność, że dobrze wypełniają swój
społeczny obowiązek i gotowi są wówczas do stałego, długofalowego zaangażowania. (Fundacja J&S Pro Bono
Poloniae)
Kolejną bardzo ważną i często podkreślaną przez respondentów wewnętrzną korzyścią dla
firmy jest zaangażowanie pracowników firmy w działania społeczne, na przykład na zasadzie wolontariatu, czego rezultatem często jest wzrost motywacji pracowników firmy i ich
integracja.
85
Pracownicy firmy są bardzo otwarci na pomoc na współpracę z fundacją. Wszystko, o co się zwracamy do nich,
otrzymujemy nieodpłatnie. Zawsze na nich możemy liczyć. (Fundacja im. Lesława Pagi).
Przez pół roku istnienia fundacji otrzymaliśmy ze strony pracowników sporo dowodów sympatii. Nie jest to
oczywiście zjawisko masowe. Od nikogo z firmy także nie słyszałam, że fundacja jest niepotrzebna, i że to
zbędny dział firmy. (Fundacja BGŻ)
Wpływ na pracowników i postrzeganie fundacji ma także systematyczna komunikacja o jej
działaniach do wewnątrz firmy. Dzięki temu pracownicy poznają misję fundacji, sposoby
realizacji celów społecznych firmy, jej zaangażowanie. Ponad połowa przedstawicieli fundacji biorących udział w badaniu podkreślała, że na bieżąco informują pracowników firmy
o działaniach fundacji. Zwykle wykorzystują do tego takie narzędzia jak: intranet, newsletter, gazetka korporacyjna lub plakaty i ulotki informacyjne.
Korzyści zewnętrzne
Podczas wywiadów, respondenci często zawracali uwagę, że powołanie fundacji sprzyjało
ujednoliceniu przekazu na temat działań społecznych firmy. Działania te ujęte w ramy fundacji, według respondentów są transparentne, co znacznie ułatwia komunikowanie o nich.
Prawie połowa fundacji (44%), których strony internetowe zostały poddane analizie, zamieściło na nich swoją misję lub wizję działań, która w większości przypadków nawiązuje do
misji fundatora.
Ponadto działania prowadzone za pośrednictwem fundacji są określane przez pracowników
fundacji, jako długofalowe, które nie opierają się na jednorazowych akcjach. Podczas badań,
osoby związane z fundacjami podkreślały, że taka ciągłość działań sprawia, że fundacje są
postrzegane przez różne grupy: media, organizacje pozarządowe, instytucje publiczne, jako
solidni partnerzy, z którymi warto podejmować współpracę na wielu polach.
Niektórzy respondenci twierdzili, że dzięki koncentracji działań fundacji na wybranych obszarach pomocy, fundacje, a przez to i firmy, postrzegane są przez otoczenie, jako liderzy
w rozwiązywaniu konkretnego, ważnego problemu społecznego.
Jednak najczęściej wymienianą przez respondentów zewnętrzną korzyścią dla firmy, wynikającą z utworzenia fundacji, było budowanie pozytywnego wizerunku korporacji w społeczeństwie. Zdaniem badanych, działania społeczne fundacji wzmacniają zaufanie do firmy
oraz kształtują pozytywną opinię wśród interesariuszy: klientów, kontrahentów, mediów
oraz w najbliższym otoczeniu społecznym. Podkreślano, że firma posiadająca własną
fundację jest postrzegana, jako odpowiedzialna i zainteresowana swym otoczeniem, a jej
działalność – nie tylko społeczna – spotyka się z pozytywnym odbiorem.
Działania społeczne realizowane poprzez fundację korporacyjną są dla firmy opłacalną formą promocji wizerunkowej, bowiem koszt prowadzenia programu społecznego jest dużo niższy aniżeli koszt kampanii reklamowej. Jednocześnie działalność fundacji przekłada się na konkretne rezultaty społeczne, nie przestaje więc ona
spełniać swej dobroczynnej misji. (Fundacja Bankowa im. L. Kronenberga)
86
Jak wskazują przedstawiciele fundacji korporacyjnych, fakt budowy wizerunku i promocji
firmy poprzez fundację wynika między innymi stąd, że zdecydowana większość fundacji ma
w swej nazwie także nazwę firmy założycielskiej (fundatora), co bez wątpienia ma wpływ na
kojarzenie działań fundacji z korporacją.
W przypadku naszej fundacji wydaje mi się, że zrobiono pewien podstawowy błąd organizacyjny, mianowicie
taki, że przyjmując nazwę fundacji nie połączono jej z nazwą fundatora. I w związku z tym, fundacja Jana
Kantego Steczkowskiego nie kojarzy się z Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Widzę potrzebę zmiany tego
w statucie. (Fundacja im. Jana Kantego Steczkowskiego)
6.3 Tożsamość fundacji korporacyjnej – biznes czy trzeci sektor?
Z przeprowadzonych badań wynika, że w momencie powoływania fundacji firmy miały
znaczący wpływ na cele i obszary określone w statutach fundacji. To fundator decydował,
jaki rodzaj działalności będzie prowadziła fundacja. Z biegiem czasu, korporacje stopniowo
pozostawiały zarządom fundacji coraz więcej swobody przy realizacji tych celów.
Powołanie fundacji to pomysł fundatorów – z ich inicjatywy powstały program stypendialny i pomysł na przyznawanie nagrody. Teraz fundacja jest bardziej podmiotem niezależnym i prowadzi różne projekty, ale tylko
w obszarach zapisanych w statucie. (Fundacja im. Lesława Pagi)
17 spośród 20 przedstawicieli badanych fundacji korporacyjnych deklaruje większą identyfikację z biznesem, niż z organizacjami pozarządowymi, podkreślając jednak, że ich organizacje są
pomostem między światem biznesu a trzecim sektorem. Są częścią sektora gospodarczego
ze względu na stałość finansowania i współpracę z wieloma komercyjnymi podmiotami, z drugiej strony działają, jak organizacje pozarządowe i borykają się z podobnymi problemami.
Bliżej nam do firmy w tym sensie, że jesteśmy przez nią finansowani i powołani, ale jeśli chodzi o działalność, to na
pewno znajdujemy się w trzecim sektorze. (Fundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny)
Nie wyobrażam sobie funkcjonowania fundacji korporacyjnej w próżni. Należy pamiętać, że jakkolwiek są one
formalnie organizacjami pozarządowymi, to poprzez swoje obowiązki wizerunkowe wobec fundatora, nigdy nie
będą na tyle kompetentne w rozpoznawaniu problemów społecznych, jak klasyczne NGO’sy. Mogę zaryzykować
twierdzenie, że fundacje korporacyjne są najlepszym, najbardziej efektywnym łącznikiem między organizacjami pozarządowymi, a światem biznesu. (Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga)
Podczas badań, respondenci zaznaczali, że są blisko firm założycielskich, zarówno ze
względu na wspólną infrastrukturę (28 spośród 50 badanych fundacji ma biura w siedzibach firm założycielskich), jak również misję i zasady działania ustalone z fundatorem. Fundacje, które mają odrębną siedzibę od firm, zlokalizowane są w zdecydowanej
87
większości w tych samych województwach, a nawet miastach (20 podmiotów), co firmy-matki.
Tylko 2 fundacje mają biura w innych województwach (Fundacja Dobroczynności Atlas, Fundacja ORLEN „Dar Serca”). Pracownicy fundacji, z którymi były przeprowadzane wywiady, uważają,
że ich organizacje są zależne od firmy. Wynika to z prostej przyczyny: fundacje są finansowane
przez korporacje, a pracownicy fundacji są często także pracownikami firmy matki.
Mam poczucie, że Fundacja PwC jest zbliżona w sposobie działalności do korporacyjnego podejścia. Przede
wszystkim, dlatego, że w jej działania angażują się osoby, które na co dzień zajmują się biznesem, są sprawnymi menedżerami i ten kompetentny sposób działania przenoszą na pole Fundacji. (Fundacja PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”)
Jeśli chodzi o organizację pracy i działalności fundacji, to pewnie bliżej nam do wzorców biznesowych niż do
większości organizacji trzeciego sektora. Bolączką wielu organizacji zarządzanych i pracujących tylko społecznie jest ciągła walka o środki, dotacje, datki. My możemy działać bardziej profesjonalnie, ze względu na
określone źródło finansowania. Ono też pozwala nam udostępniać wszystko bezpłatnie – nie czerpiemy z naszej działalności żadnych dochodów. (Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego)
Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, fundacje mają poczucie przynależności
do trzeciego sektora. Programy realizowane przez fundacje są programami społecznymi
takimi, jakie tworzą inne organizacje pozarządowe.
Czujemy się zdecydowanie organizacją pozarządową, bo nasza codzienność to pomoc dla innych. Świadczą
o tym nasze działania, one nie są tożsame z biznesem, który prowadzi wydawnictwo, to coś zupełnie innego.
Tylko tyle, że powstaliśmy przy firmie. (Fundacja Przyjaciółka)
Udział w życiu trzeciego sektora
Przedstawiciele fundacji korporacyjnych aktywnie uczestniczą w życiu trzeciego sektora.
Pracownicy fundacji korporacyjnych biorą udział w seminariach, konferencjach i szkoleniach przeznaczonych dla organizacji pozarządowych.
Bierzemy udział w seminariach, konferencjach dla organizacji pozarządowych, szczególnie przy okazji nowych
programów powołanych w fundacji. Czasami są to, zupełnie nowe rzeczy dla nas i chcemy je dobrze wykonywać, chcemy rozszerzać swoją wiedzę. Np. przy programie wolontarystycznym, chcemy wiedzieć i umieć to,
czego uczą się nasi wolontariusze, więc też przechodzimy te szkolenia. (Fundacja Przyjaciółka)
Codziennością dla przedstawicieli fundacji korporacyjnych jest stały kontakt z trzecim sektorem poprzez specjalistyczne media – portale, publikacje, prasę. Respondenci deklarowali
częste korzystanie z tych narzędzi, w celu zdobycia informacji prawnych i finansowych z zakresu zarządzania projektem. Korzystają z tych kanałów komunikacji także przy poszukiwaniu nowych partnerów do programów. W mediach przeznaczonych dla trzeciego sektora,
fundacje korporacyjne zamieszczają także informacje o swojej działalności i planach.
88
Fundacja Grupy TP stale monitoruje działalność trzeciego sektora w Polsce, wsłuchując się w istotne i najbardziej aktualne problemy społeczne. Czerpiemy wiedzę z mediów oraz portali opracowywanych przez organizacje pozarządowe, bierzemy udział w szkoleniach, które są organizowane przez NGOs, nawiązujemy kontakty
w ramach warsztatów, czy konferencji, podczas których istnieje możliwość poznania środowiska i realizowanych inicjatyw. To, komu pomagamy i co robimy dla beneficjentów zbliża Fundację Grupy TP do trzeciego
sektora. Musimy pamiętać jednak, że fundacje korporacyjne mają swoją specyfikę, która na co dzień odróżnia
je od innych organizacji non profit. (Fundacja Grupy TP „W trosce o nowe pokolenia”)
6.4 Działalność społeczna firmy – samodzielnie czy poprzez
fundację?
Pomimo, że podczas badań zdecydowana większość respondentów twierdziła, że podstawową przyczyną powstania większości polskich fundacji korporacyjnych była chęć usystematyzowania dotychczasowych działań charytatywnych firmy oraz skupienie ich w jednym
podmiocie, nie wszystkie działania społeczne firmy zostały przekazane powoływanym
fundacjom. W badaniach ankietowych tylko niecałe 30% fundacji zadeklarowało, że jest
jedynym narzędziem społecznego zaangażowania swojej firmy założycielskiej.
Nasza firma od lat angażuje się w różne inicjatywy społeczne. W obecnej chwili wszelkie działania CSR realizowane są pod parasolem fundacji – jest ona kontynuacją akcji społecznych prowadzonych do tej pory przez
PwC. (Fundacja PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”)
Fundacja została powołana w 2001 roku i była to kwestia właśnie oddzielenia działalności społecznej od działalności biznesowej koncernu. Chodziło o to, żeby nikt nie miał wątpliwości, że to jest oddzielna struktura,
osobny organizm, który zajmuje się działalnością właśnie charytatywną. (Fundacja ORLEN „Dar Serca”)
Prawie 70% fundacji korporacyjnych twierdzi, że firma założycielska prowadzi także działalność społeczną samodzielnie, nie za pośrednictwem fundacji. Oznacza to, że korporacje przekazały swoim fundacjom tylko część tych działań, zwykle dotyczących jednego konkretnego obszaru, natomiast pewną część działań prospołecznych prowadzą bezpośrednio,
samodzielnie. Działania społeczne w korporacjach realizowane są poprzez departamenty
marketingu, promocji lub komunikacji.
89
nie wiem
3%
Wykres 16
nie
69%
tak
28%
Według wszystkich przedstawicieli badanych fundacji, działania prowadzone przez firmę
zwykle nie są sformalizowane, stanowią reakcję na pewną wyrażoną przez beneficjentów
potrzebę, mają formę doraźnego wsparcia. Według pracowników fundacji, firmy reagują
na bezpośrednie prośby o różnego rodzaju wsparcie, np. sfinansowanie leczenia, rehabilitacji lub zakup sprzętu medycznego. Ta doraźna pomoc nie dotyczy tylko osób prywatnych
– obejmuje także instytucje i organizacje, np. domy dziecka, szkoły, szpitale. Natomiast
przedstawiciele fundacji twierdzą, że ich organizacje zostały powołane do prowadzenia
kompleksowych programów odpowiadających na ważne problemy społeczne i wynikają
z nakreślonej przez firmę-fundatora strategii.
Na pewno firma angażuje się w takie akcje ad hoc. One nie wchodzą w zakres działalności fundacji. Fundacja
ma ściśle określony statut, który mówi, że nie możemy odpowiadać na indywidualne prośby, na przykład o zakup wózka inwalidzkiego, czy sfinansowania drogiej terapii. Fundacja zgodnie ze statutem może tylko finansować badania naukowe i wspierać działania mające wpływ na rozwój nauk medycznych i farmaceutycznych.
(Fundacja na rzecz Wspierania Polskiej Farmacji i Medycyny)
Pracownicy fundacji podczas wywiadów pogłębionych twierdzili, że poszczególne działy
korporacji realizują takie jednorazowe akcje, które łatwo przygotować i przeprowadzić oraz
te, o których łatwo jasno i pozytywnie komunikować. Przykładem tego typu działalności
firm mogą być zbiórki prezentów pod choinkę dla potrzebujących dzieci, bale charytatywne,
aukcje wśród pracowników firmy.
Firma wspiera kilka organizacji pozarządowych, np. Powiślańską Fundację Społeczną w Warszawie, czy Stowarzyszenie „Dom Aniołów Stróżów” w Katowicach. Głównym celem działania fundacji jest przeciwdziałanie
wykluczeniu społecznemu, a cel ten realizowany jest m.in. poprzez konkurs grantowy na najlepsze programy
Czy
działalność
społeczna
firmy jest
prowadzona
wyłacznie
poprzez
fundację?
* Dane procentowe,
badanie ankietowe
(29 fundacji)
90
integracji społecznej dla organizacji pozarządowych, konkurs dla pracowników dotyczący zajęć edukacyjnych
dla zaniedbanych dzieci i młodzieży, a także inne doraźne inicjatywy. Ponadto pracownicy PwC, wraz z mieszkańcami lokalnej społeczności, uczestniczą na zasadzie wolontariatu w lokalnych projektach społecznych.
Tego rodzaju inicjatywy są często elementem naszych firmowych wyjazdów integracyjnych. (Fundacja PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”)
Niecałe 3% respondentów badań ilościowych odpowiedziało, że nie wie, czy działalność
społeczna jest prowadzona wyłącznie poprzez fundację. Przedstawiciele fundacji zwracali
także uwagę, że nie są dostatecznie informowani o działaniach społecznych prowadzonych
przez korporacje samodzielnie. Może to wynikać z niezależności fundacji spowodowanej
jej wyłączeniem ze struktur firmy. Działania społeczne obu podmiotów często toczą się
niezależnie.
Wiem, że bank niejednokrotnie brał udział w takich wydarzeniach. Wydarzeniami tej rangi zajmuje się w banku
departament marketingu. Firma angażuje się w wydarzenia kulturalne, kampanie społeczne itp. (Fundacja
BRE Banku)
Małgorzata Baranowska, Aleksandra Zielińska
Inwestycje Społeczne
Komentarze do wyników badania
Od CSR do PR – miejsce fundacji korporacyjnych w polskim sektorze
pozarządowym
Badanie przeprowadzone na zlecenie Forum Darczyńców w Polsce w ramach projektu CEENERGI wypełnia poważną lukę w wiedzy na temat polskiego trzeciego sektora. Choć nie ma ono charakteru czysto
opisowego (służyło przede wszystkim promowaniu społecznej odpowiedzialności biznesu), dostarcza ciekawych informacji na temat szczególnego zbioru organizacji pozarządowych – fundacji tworzonych przez
korporacje biznesowe. Pokazuje, jakie jest miejsce tych organizacji w polskim sektorze pozarządowym,
jakie są ich specyficzne cechy i atuty, ale także ograniczenia. Choć póki co organizacji tych jest w Polsce
bardzo mało43, to skala ich działań wykracza daleko poza standardy charakteryzujące ogół organizacji
pozarządowych. Nieprzeciętne są także zasoby, którymi dysponują, zarówno te finansowe (choć ich przedstawiciele widzą rzecz nieco inaczej), jak i merytoryczno-organizacyjne, wynikające z ich ścisłej symbiozy
ze światem biznesu. Jednak to nie zasoby i nie jakość podejmowanych przez nie działań stanowi o ich
szczególnej roli w środowisku pozarządowym. Stanowi o niej sama ich proweniencja.
Na mapie pojęciowej społeczeństwa obywatelskiego, fundacje korporacyjne sytuują się pomiędzy przestrzenią biznesu, a sferą aktywności społecznej. Są pomostem pomiędzy tymi dwoma środowiskami.
Ukierunkowują i usprawniają społeczną działalność przedsiębiorstw, ale także „przenoszą” w nie logikę
funkcjonowania organizacji społecznych, pozwalają przedsiębiorcom lepiej rozumieć organizacje pozarządowe. Wreszcie, przyczyniają się do popularyzacji tej działalności w społeczeństwie, z uwagi na olbrzymie możliwości medialne części korporacji, wykorzystywane dla nagłośnienia ich własnych programów
społecznych.
43. Organizatorom badania udało się zidentyfikować nie więcej niż 50 takich podmiotów. Także wyniki ostatniego badania przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Klon/Jawor wskazują, że jest to podsektor pod względem liczebności marginalny. Badanie to
przeprowadzono na reprezentatywnej próbie ponad 1000 stowarzyszeń i fundacji. Spośród nich, jedynie kilkanaście stanowiły
fundacje założone przez firmy komercyjne. Przeszacowując ten wynik na całą populację fundacji w Polsce, (których w momencie badania było oficjalnie ponad 7500, wg rejestru REGON) można zgadywać, że najprawdopodobniej liczebność całej grupy
fundacji założonych przez biznes nie przekracza w Polsce 200 podmiotów. Nawet tak ostrożne szacunki należy jednak uznać
za bardzo przybliżone i prawdopodobnie nazbyt optymistyczne, biorąc pod uwagę błąd oszacowania właściwy dla badań reprezentatywnych, a także fakt, iż nieustalona część fundacji obecnych w systemie REGON w rzeczywistości nie prowadzi już żadnej
działalności – nie istnieje. W praktyce, ogólna liczba fundacji w roku 2006 nie przekraczała więc najpewniej 6-6,5 tys.
92
Nawet pobieżne spojrzenie na wyniki badania pozwala stwierdzić, że na tle ogółu polskich fundacji, te zakładane przez duże przedsiębiorstwa są bardzo nietypowe. Refleksje na ten temat można podzielić na trzy
wątki. Wątek pierwszy odnosi się do pełnionych przez nie funkcji – w szczególności zaś do pytania, jak ich
związek z biznesem przekłada się na cele, dla których działają. Wątek drugi dotyczy „tożsamości” fundacji
korporacyjnych: tego, do jakiego stopnia czują się one częścią trzeciego sektora i są tak postrzegane, ale
także tego, jak sposób ich działania ma się do praktyki funkcjonowania „zwykłych” organizacji pozarządowych. Wątek trzeci odnosi się do najogólniejszej charakterystyki tego zbioru organizacji – pytania, jak
przedstawiają się one na tle innych polskich fundacji.
Wątek 1: Fundacje korporacyjne: CSR czy PR?
W dyskusji nad społecznym zaangażowaniem biznesu często toczy się spory o to, jak należy traktować
organizacje społeczne zakładane przez biznes. W szczególności dotyczą one tego, w jakim stopniu można
fundacje uznać za przejaw „społecznej świadomości” przedsiębiorców, w jakim zaś są one raczej narzędziem ich polityki wizerunkowej, czy nawet (w przypadku niektórych akcji społecznych) marketingowej.
Nie wchodząc tu w tę dyskusję, można powiedzieć, że z pewnością fundacje korporacyjne mogą spełniać
obie te funkcje; odnoszą się do nich zresztą osoby, które uczestniczyły w badaniu. Jak wynika z wypowiedzi badanych, podstawowym motywem przyświecającym powstawaniu fundacji korporacyjnych jest chęć
uporządkowania przez przedsiębiorstwa ich działalności społecznej, uczynienia jej bardziej przejrzystą,
nadania jej charakteru bardziej przemyślanego i programowego. Jednocześnie jednak, chodzi tu o takie
ukierunkowanie tej działalności, które ma być najbardziej korzystne z punktu widzenia przedsiębiorstwa.
Wywiady z przedstawicielami fundacji korporacyjnych ujawniają specyficzną logikę, jaką rządzi się działalność społeczna przedsiębiorców. Pokazują, w jaki sposób biznesowe umocowanie fundacji determinuje ich aktywność. Po pierwsze, ogranicza ją przede wszystkim do takich obszarów, które są nie tylko
społecznie użyteczne, ale także najbardziej korzystne dla wizerunku firmy lub jej produktów. Niekiedy ta
druga motywacja wydaje się wręcz istotniejsza od pierwszej. Po drugie, motywacja ta przekłada się na
szczególne, pragmatyczne kryteria podejmowania decyzji o realizacji działań społecznych: mają to być
działania, które „łatwo przygotować i przeprowadzić oraz takie, o których łatwo jasno i pozytywnie komunikować” (cyt. z raportu).
Ta specyfika fundacji korporacyjnych ujawnia się także w odpowiedziach na pytania o to, jakie korzyści
wynikają dla przedsiębiorstw z ich istnienia. Korzyści te dzieli się w raporcie na dwa typy: wewnętrzne (dla
firmy) i zewnętrzne (związane z otoczeniem firmy). Co charakterystyczne, wśród wypowiedzi respondentów na ten temat praktycznie nie pojawia się odniesienie do samych rezultatów działań statutowych fundacji – ich efektywności, rozmachu itp. Zwraca się natomiast uwagę na korzyści związane z uspójnieniem
przekazu na temat działań społecznych firm, zwiększeniem ich transparentności (a zatem, jak zauważył
jeden z respondentów, wiarygodności), nadaniem im charakteru długofalowego. Jednak – jak możemy
przeczytać w raporcie - najczęściej wymienianą przez respondentów korzyścią wynikającą dla firm z założenia fundacji okazuje się „budowanie pozytywnego wizerunku korporacji w społeczeństwie”.
93
Czy znaczy to, że fundacji korporacyjnych nie należy traktować jako organizacji społecznych we właściwym tego słowa znaczeniu? Odpowiedź na to pytanie powinna być chyba jednoznacznie przecząca. Jest
zrozumiałe, że horyzont ich działania jest inny, niż organizacji zakładanych przez osoby indywidualne. Jest
jednak także jasne, że ich działalność nie da się i nie powinna być sprowadzana do funkcji PR. Są one na
pewno inne niż „zwykłe” organizacje. Nie znaczy to jednak, że nie powinno się doceniać ich osiągnięć,
a także wkładu w popularyzację działalności społecznej jako takiej – zarówno wśród pracowników ich
macierzystych przedsiębiorstw, jak i poza przedsiębiorstwami. Niezależnie od tego, warto zdawać sobie
sprawę ze szczególnych cech oraz celów fundacji korporacyjnych. Dla organizacji pozarządowych, często
liczących na wsparcie ze strony korporacji, taka wiedza ma bardzo praktyczne znaczenie.
Wątek 2: Ile fundacji w fundacji? Tożsamość fundacji korporacyjnych
Specyfika fundacji korporacyjnych nie sprowadza się jedynie do szczególnych motywacji ich założycieli.
Ich ścisła symbioza z biznesem ma także wiele innych konsekwencji. Do najbardziej fundamentalnych
należą chyba te związane z kulturą organizacyjną i tożsamością takich podmiotów. Zanim jednak o nich
powiemy, warto zwrócić uwagę na inną cechę tych fundacji, wyraźnie odróżniającą je od innych organizacji. Z pewnego punktu widzenia można bowiem twierdzić, że w przeciwieństwie do większości „zwykłych”
polskich fundacji, te zakładane przez duże korporacje są bliższe oryginalnej (i prawnej) formuły fundacji
– instytucji, której podstawą jest majątek przeznaczony przez jej założyciela (fundatora) na określony cel
społeczny. Przedsiębiorstwa decydujące się na powołanie fundacji liczą na to, że dzięki temu usystematyzują i usprawnią swoją działalność społeczną. Przekazują zatem do dyspozycji nowej organizacji pewne
środki oraz / lub składniki majątkowe, które mają być wykorzystywane dla realizacji ich misji. W przypadku
wielu polskich fundacji sytuacja wygląda inaczej: zakłada się je przy minimalnym wkładzie fundatorów,
z myślą o pewnej misji, licząc, że instytucja sama pozyska środki na jej realizację.
O tym, że fundacje korporacyjne różnią się pod tym względem od innych, przekonuje pośrednio fakt, iż
w zdecydowanej większości angażują się one w działalność polegającą na bezpośrednim wsparciu finansowym osób (65%) lub instytucji (niemal wszystkie). Wśród ogółu polskich fundacji (z wyłączeniem tych
zakładanych przez biznes), takie wsparcie dla osób indywidualnych oferowało w roku 2006 nieco mniej, niż
45%, zaś dla organizacji lub instytucji – 38% (Klon/Jawor 2006).
Wracając do uwag dotyczących kultury organizacyjnej fundacji: jak wskazują wyniki badania, ich bezpośredni związek z korporacjami przekłada się na silną identyfikację z biznesem – najczęściej silniejszą, niż
z samym sektorem pozarządowym (17 na 20 przedstawicieli badanych fundacji czuło się raczej przedstawicielami biznesu). Nie wynika ona jedynie z tego, że korporacje są ich założycielami oraz głównymi
sponsorami. Znaczna część fundacji korporacyjnych jest de facto wtopiona w strukturę uruchamiających
je firm, korzystając z ich zaplecza lokalowego, a także z ich zasobów ludzkich, kompetencji, czy nawet
z relacji zbudowanych przez firmy z zewnętrznymi partnerami (np. agencjami reklamowymi). Pracownicy
fundacji mają poczucie, że ich organizacje są zależne od firm-założycieli, a często są po prostu pracownikami tych firm, wykonując prace na rzecz organizacji społecznie.
Ta symbioza z biznesem – nie tylko strukturalna, ale także personalna – ma dla organizacji rozmaite
nieprzewidziane konsekwencje, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Z jednej strony, grozi zawężeniem
horyzontu ich działań do portfela „typowych” akcji CSR (akcji, o których podjęciu decydują tyleż potrzeby
94
odbiorców, co ich medialny oddźwięk i znaczenie dla wizerunku firmy-matki). Przekłada się także na specyficzny wizerunek tych organizacji w środowisku pozarządowym – jako podmiotów quasi-biznesowych,
o odmiennych interesach oraz możliwościach działania. Z drugiej strony, symbioza z biznesem przekłada
się na stabilność finansową, możliwość długoletniego planowania, profesjonalną obsługę administracyjną
fundacji, myślenie projektowe i profesjonalne zarządzanie projektami, czy wreszcie – na lepszą świadomość wizerunku instytucji, której wyrazem jest na przykład dbałość o jej przejrzystość. W porównaniu do
ogółu fundacji w Polsce, fundacje korporacyjne okazują się np. zdecydowanie bardziej zasadnicze, gdy
chodzi o publikowanie sprawozdań ze swojej działalności. Udostępnia je ponad 90% z nich, przy czym
ponad 60% publikuje je na stronach internetowych. Pod tym względem są więc podobne do organizacji
pożytku publicznego – awangardy polskiego sektora pozarządowego44, wśród których sprawozdania złożyło
w terminie 66,5% (warto przy tym pamiętać, że jest to w ich przypadku obligatoryjne). Wypadają też znacznie lepiej niż „zwykłe” fundacje. Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej za rok 2005, jedynie
35% ”zwykłych” fundacji (mowa tu tylko o fundacjach, dla których właściwym ministerstwem jest MPiPS)
przygotowało swoje sprawozdania w terminie, zaś po monicie z Ministerstwa odsetek ten wzrósł do 50%.
Wątek 3: Fundacje korporacyjne a „zwykłe” fundacje – próba
porównania
Jakie są inne charakterystyki fundacji korporacyjnych, odróżniające je od tych zakładanych przez osoby
indywidualne lub instytucje niekomercyjne? Badanie przeprowadzone na zlecenie Forum Darczyńców
w Polsce w ramach projektu CEENERGI dostarcza wielu informacji umożliwiających odpowiedź na to
pytanie. Przede wszystkim, rzucają się w oczy różnice związane z ich potencjałem ludzkim i finansowym. Choć przedstawiciele fundacji korporacyjnych narzekają na stereotypowy wizerunek ich instytucji
jako „bogatych”, to porównanie danych na ich temat (nawet, jeśli nie są one do końca reprezentatywne) z informacjami o innych fundacjach wykazuje jednoznacznie, że stereotyp ten nie jest całkowicie
nieuzasadniony. Jak się okazuje, roczny budżet ponad 40% fundacji korporacyjnych sięga od 1 mln zł
do 5 mln zł, a w przypadku 10% z nich przekracza 10 mln zł. Przychody na poziomie nie większym, niż
100 tys. zł deklaruje zaledwie 15% takich podmiotów. Dla porównania, wśród „zwykłych” fundacji zbadanych w roku 2006 przez Stowarzyszenie Klon/Jawor (badanie reprezentatywne na próbie ponad 1000
organizacji pozarządowych, w tym kilkuset fundacji), jedynie co trzecia przekracza barierę 100 tys. zł,
a ponad 40% dysponuje najwyżej 10 tys. zł. Przychody przekraczające 1 mln zł zadeklarowała tylko jedna
na 10 polskich fundacji.
Szczególna jest także struktura budżetów fundacji korporacyjnych. Do najpopularniejszych źródeł przychodów ogółu fundacji w Polsce należą darowizny od osób fizycznych (49%) oraz instytucji (48%), a także
dotacje od administracji centralnej (28%) lub samorządu terytorialnego (25%). Mniej więcej jedna na pięć
fundacji korzysta także z odsetek bankowych, zysków z kapitału żelaznego i udziałów, a także z własnej
działalności odpłatnej lub gospodarczej. Mniej popularne są przychody z odpisu 1% (możliwe w przypadku
OPP), a także ze zbiórek publicznych. W przypadku fundacji korporacyjnych, zdecydowanie najważniejszym
44. Nota bene, aż 62% badanych fundacji – być może właśnie te, które upubliczniają sprawozdania – ma status OPP, podczas gdy
wśród wszystkich fundacji w Polsce status ten uzyskało jedynie 30%.
95
źródłem środków są również darowizny, z tym że są to darowizny ze strony firmy założycielskiej. Zasilają
one budżety 95% z nich i dla większości stanowią jedyne źródło finansowania (choć są też przykłady modeli całkowicie odmiennych, jak na przykład w przypadku Fundacji Tygodnika Polityka, TVN, Polsat itp.).
Wpłaty od firmy-matki stanowią średnio około 90% wszystkich przychodów fundacji korporacyjnych. Jak
już wspomniano, zapewnia im to stabilną i relatywnie komfortową egzystencję, chodź niekiedy transfery
ze strony fundatora nie są wcale oczywiste i wymagają dobrego umotywowania przez fundację. Drugie pod
względem popularności są przychody z wpłat 1% – korzysta z nich prawie 50% fundacji korporacyjnych
– co oznacza, że źródło to jest wśród nich znacznie popularniejsze niż wśród ogółu fundacji, wśród których
wpłaty te zasilają jedynie 16%. Darowizny od osób prywatnych uzyskuje ok. 45%, zaś środki publiczne
(z dotacji) – ok. 15%. Mniej więcej jedna na pięć organizuje także zbiórki publiczne, przede wszystkim
oparte o systemy sms lub audiotele. Co ciekawe, mniej więcej 30% korzysta także z różnych form wsparcia
ze strony pracowników przedsiębiorstw-matek (pay-roll, zbiórki z okazji świąt).
W świetle powyższych analiz nie powinno dziwić, że (statystycznie rzecz biorąc) fundacje korporacyjne
są także – w porównaniu do innych – znacznie zasobniejsze w kapitał ludzki. Nie chodzi przy tym jedynie o liczbę ich pracowników oraz wolontariuszy, ale także o różnice związane z ich kwalifikacjami.
Choć badania nie dostarczają na ten temat precyzyjnych danych, można się spodziewać, że fundacjom
korporacyjnym znacznie łatwiej uzyskać dostęp do kompetencji związanych z zarządzaniem projektami,
obsługą administracyjną, czy reklamą i marketingiem (z drugiej strony, być może trudniej im poruszać
się po zagadnieniach należących do kluczowych kompetencji sektora pozarządowego – takich jak wiedza
ekspercka związana z określonymi problemami społecznymi, czy zagadnienia formalno-prawne związane
z działaniem organizacji pozarządowych). By jednak wrócić do danych: jak czytamy w raporcie, zespoły
fundacji korporacyjnych tworzy zazwyczaj od kilku do kilkunastu osób, przy czym większość z nich z reguły angażuje się w prace fundacji społecznie, będąc pracownikami firm-fundatorów. Sytuacja ta jest
konsekwencją „wtopienia” fundacji w strukturę zakładających je firm. Niemniej można zaryzykować
stwierdzenie, że sytuacja, w której fundacje korporacyjne nie dysponują żadnym płatnym personelem
poza personelem przedsiębiorstwa, jest bardzo rzadka. W całym sektorze pozarządowym, sytuacja taka
jest zaś nader częsta. Wśród wszystkich polskich fundacji (wyjąwszy te zakładane przez przedsiębiorstwa)
tylko niespełna 40% ma płatnych pracowników, przy czym tylko 35% zatrudnia choć jednego pracownika
etatowego (etat pełny lub niepełny). Mniej więcej połowa współpracuje także z wolontariuszami, przy czym
informację tą trudno porównać z danymi na temat fundacji korporacyjnych, ze względu na specyficzny
charakter wolontariatu w tych ostatnich.
Organizacje zakładane przez firmy różnią się także od innych pod względem zakresu działalności. Jest on
najczęściej związany z obszarem działalności komercyjnej fundatorów. W przypadku korporacji finansowych lub tych zajmujących się nowoczesnymi technologiami, istotne znaczenie przy wyznaczaniu celów
fundacji ma także polityka wizerunkowa firmy. Mniej więcej trzy na cztery fundacje korporacyjne zajmują
się działaniami w obszarze edukacji (przede wszystkim programy stypendialne, rzadziej pomoc materialna dla placówek edukacyjnych). Jedna na trzy wspiera także naukę; 60% deklaruje działania na polu
96
ochrony zdrowia i pomocy społecznej. Rzadziej interesuje je działalność kulturalna, a także aktywizacja
zawodowa, sport i rekreacja oraz ochrona środowiska. Wśród innych fundacji, proporcje pomiędzy różnymi
obszarami działań są zdecydowanie bardziej wyważone. 45% zajmuje się edukacją i wychowaniem (12%
wymienia ten obszar jako podstawowy dla swojej działalności), 35% pomocą społeczną lub socjalną, a ok.
30% ochroną zdrowia. Podobnie, 30% fundacji deklaruje działalność w sferze kultury i sztuki.
Biznesowe powiązania fundacji korporacyjnych przekładają się również na to, z jakimi środowiskami
współpracują one realizując swoje działania. Najistotniejszym ich partnerem okazuje się oczywiście
sektor biznesu, zwłaszcza zaś firma, która powołała je do życia i kontroluje ich działania. Warto jednak
podkreślić, że współpraca ta nie ogranicza się – jak można by sądzić – do kontroli właśnie, czy do samych
transferów finansowych, ale obejmuje również korzystanie przez fundacje z know-how personelu firm-matek, jak i z ich zaplecza infrastrukturalnego. To właśnie dzięki temu fundacje korporacyjne reprezentują
środowisku pozarządowym unikalne kompetencje w sferze zarządzania projektami, ewaluacji i monitoringu, polityki wizerunkowej, czy PR. Nic więc dziwnego, że są dla organizacji atrakcyjnym partnerem. Są też
nim ze względu na swój potencjał ekonomiczny – aż połowa badanych zadeklarowała, że realizuje projekty
związane z finansowym wspieraniem organizacji pozarządowych. Z drugiej jednak strony, być może właśnie
ze względu na ten potencjał, fundacje korporacyjne bardzo rzadko nawiązują stałą współpracę z partnerami publicznymi – czy to na szczeblu administracji centralnej, czy samorządowej. Dla pozostałych fundacji
sektor publiczny jest jednym z najważniejszych partnerów. Jak zwracają uwagę przedstawiciele badanych
organizacji, sytuacja ta nie jest jedynie konsekwencją wyborów dokonywanych przez same fundacje korporacyjne, ale wynika także z niechętnego stosunku administracji do wspierania działań takich fundacji.
Postawa ta jest o tyle zrozumiała, że działalność fundacji korporacyjnych utożsamiana jest w znacznym
stopniu z programami lub projektami, które, oprócz pożytku społecznego, mają także przynieść pożytek
powołującej je do życia firmie. Rodzi to szereg wątpliwości związanych z regułami przydzielania pomocy
publicznej. Jednak nie należy przez to rozumieć, że jest to postawa usprawiedliwiona. Jeśli podstawową
regułą w dysponowaniu środkami publicznymi jest efektywność działań podmiotów dofinansowywanych
ze środków publicznych, to można zakładać, że środki przekazane na wsparcie programów realizowanych
przez fundacje korporacyjne byłyby najczęściej przykładem dobrze wydanych pieniędzy.
Jan Herbst
Stowarzyszenie Klon/Jawor
97
Fundacja firmowa strategicznym mechanizmem realizacji
zaangażowania społecznego firmy
Zainteresowanie firm w Polsce strategicznym podejściem do społecznego zaangażowania rośnie od kilku
lat. Według raportu, opracowanego w 2005 roku przez Bank Światowy we współpracy z Komisją Europejską45, ponad 80% badanych firm angażuje się w projekty i programy społeczne. Skala i rodzaj tego
zaangażowania różnią się oczywiście, ale łączy je jedno – chęć realizacji programów odpowiadających na
potrzeby lokalnych społeczności i przynoszących korzyści społeczne. Coraz częściej firmy szukają takich
pomysłów na działania społeczne, które równolegle, obok celów społecznych, wspierają również obszary
biznesowe np. wpływają pozytywnie na reputację firmy, dają dodatkową motywację dla jej pracowników,
czy wręcz tworzą nowe szanse biznesowe.
Uwzględnianie korzyści biznesowych w realizacji programów społecznych nadaje temu zaangażowaniu
bardziej strategiczny charakter i – jak dowodzą wieloletnie doświadczenia krajów zachodnich w tym obszarze – pozytywnie wpływa na efektywność realizacji celów społecznych.
Nie jest łatwo zbudować efektywną strategię zaangażowania społecznego; w tej dziedzinie firmy sięgają
po różne narzędzia i mechanizmy ich realizacji. Założenie własnej fundacji do realizacji programów społecznych jest jednym z takich mechanizmów.
W jakim stopniu założenie fundacji przez firmę może wspierać ją w realizacji równocześnie celów społecznych i biznesowych? Odpowiedzi znajdziecie Państwo częściowo w niniejszym raporcie, będącym swego rodzaju przeglądem działalności fundacji korporacyjnych – czy może trafniej: firmowych – w Polsce.
Fenomen fundacji firmowych w Polsce?
Osobiście zaskakuje mnie szybko rosnąca popularność fundacji firmowych w Polsce, wyrażająca się
choćby ich liczbą i dynamiką powstawania w ostatnich latach. Obecnie w Polsce funkcjonuje 50 fundacji
firmowych (a nawet już więcej, bo od momentu badania do niniejszego raportu powstały kolejne dwie
fundacje założone przez firmy!).
Dla porównania weźmy Wielką Brytanię, która uchodzi za jeden z najbardziej rozwiniętych krajów pod
względem rozwoju praktyk CSR i zaangażowania społecznego. Według raportu z 2006 roku46 w tym kraju
funkcjonowało 126 fundacji firmowych; na tym tle liczba fundacji w Polsce wydaje mi się znacząca.
Analizując informacje na temat powstawania fundacji firmowych w Polsce zauważymy, że niemal połowa
(49%) wszystkich działających obecnie organizacji powstała w latach 2001-2005. A zatem aż 24 firmy zdecydowały się założyć własne fundacje. W analogicznym okresie w Wielkiej Brytanii było to 25 firm47, a więc
prawie identyczna liczba – a przecież rynek brytyjski jest o wiele bardziej dojrzały.
45. Co firmy sądzą o odpowiedzialności społecznej biznesu, 2005. W badaniu wzięło udział 154 z 500 największych firm w Polsce.
46. Revealing the foundations – a guide to corporate foundations in England & Wales, The SMART Company, 2007
47. Revealing the foundations – a guide to corporate foundations in England & Wales, The SMART Company, 2007
98
Rysunek 2
1990
1
Liczba
fundacji,
które
powstały
w danym
roku
1991
1
2
1992
3
1993
1994
1
3
1995
2
1996
4
1997
1998
1
1999
1
2000
4
9
2001
2002
2
4
2003
2004
5
4
2005
2006
2
Warto przeanalizować również liczbę fundacji firmowych w odniesieniu do listy pięciuset największych
firm w Polsce. Takiej oceny dokonano w ramach badania Indeksu BI-NGO48 i stwierdzono, że 34 spośród
500 firm – czyli 6,8% – zdecydowały się założyć fundację firmową.
Warto przyjrzeć się jeszcze jednemu zestawieniu, a mianowicie informacjom o ilości fundacji w poszczególnych branżach. Zdecydowanym liderem jest branża finansowa, której fundacje stanowią 13% wszystkich fundacji firmowych w Polsce. Wynik ten nie jest zaskoczeniem, bo jest to branża bardzo aktywna
w komunikowaniu działań w obszarze społecznym, co potwierdzają wspomniane już wyniki Indeksu BINGO z roku 2007.
Jednak sam fakt powstawania fundacji, to tylko jedna strona medalu. Myślę, że bardziej interesujące jest
to, jak te podmioty funkcjonują oraz, czy i w jaki sposób realizują strategie zaangażowania społecznego
firm fundatorów.
48. M. Greszta, M. Kozakiewicz, Indeks BI-NGO 2007 – Komunikacja społecznego zaangażowania firm przez Internet; Instytut Partnerstwa Biznesu i Organizacji Pozarządowych, Łódź, czerwiec 2007
99
Strategia zaangażowania społecznego a fundacja firmowa
Z doświadczeń innych krajów, między innymi Wielkiej Brytanii, wynika, że stworzenie i efektywne działanie
fundacji firmowej prowadzi do lepszego zarządzania działalnością społeczną firmy, co daje większy efekt
społeczny i pozwala lepiej wykorzystać potencjał firmy oraz budować jej wizerunek, jako odpowiedzialnej
wobec otoczenia.
Warto się zastanowić, jakie atrybuty powinna posiadać fundacja firmowa, aby faktycznie tak się działo,
i aby można powiedzieć, że fundacja spełnia strategiczną rolę w zakresie realizacji zaangażowania społecznego firmy (patrz rys. 3).
Obszar
Atrybut fundacji firmowej
Firma zdefiniowała, w jaki sposób realizacja strategii zaangażowania
społecznego poprzez fundację będzie wspierać jej obszary biznesowe.
1.
Analiza potrzeb
biznesowych
i społecznych.
2.
Wybór strategicznego
obszaru działań
społecznych
w powiązaniu
z funkcjonowaniem
firmy na rynku.
Fundacja działa w oparciu o stworzoną strategię, w ramach której
wybrano strategiczny obszar działań społecznych i w tym obszarze
koncentruje się działalność programowa fundacji. Optymalnym
rozwiązaniem jest wybranie obszarów działań społecznych powiązanych w pewien sposób z funkcjonowaniem firmy na rynku
(np.: koncentracja działań w otoczeniu firmy, udzielanie wsparcia
w kluczowych obszarach kompetencji biznesowych, itd.).
3.
Mechanizm
finansowania.
Firma tworzy mechanizm finansowania fundacji w długofalowej perspektywie.
4.
Obecność pracowników
firmy w ciałach
statutowych fundacji.
W ciałach statutowych fundacji zasiadają zarówno pracownicy firmy,
jak i osoby niezwiązane z firmą (np. eksperci, czy naukowcy).
5.
Różnorodność form
zaangażowania.
Fundacja wykorzystuje różnorodne formy zaangażowania, w zależności od potrzeb prowadzonych programów (tzw. 7P narzędzi zaangażowania społecznego).
6.
Wolontariat
pracowniczy.
W ramach programów prowadzonych przez fundację, tworzone są
mechanizmy angażowania pracowników firmy w wolontariat.
7.
Ewaluacja działań.
Fundacja dokonuje oceny efektywności prowadzonych programów
w perspektywie założonych celów i rezultatów społecznych. Podobnej
oceny dokonuje firma w perspektywie wsparcia realizacji celów w obszarach biznesowych.
8.
Efektywna komunikacja
z otoczeniem.
Kluczowi interesariusze firmy mają możliwość zapoznania się z działalnością fundacji (np.: raporty z działalności społecznej, sekcja na
stronie internetowej firmy poświęcona temu obszarowi).
Przeprowadzono analizę potrzeb w wybranym obszarze społecznym
funkcjonowania fundacji, włącznie z analizą efektywności mechanizmów wsparcia.
Źródło: opracowanie własne CSR Consulting
Rysunek 3
Osiem
kluczowych
czynników
sukcesu
– strategiczna rola
fundacji
firmowej
w zakresie
realizacji zaangażowania
społecznego
firmy
100
Moim zdaniem lista powyższych czynników jest kluczowa, aby fundacja mogła być efektywnym mechanizmem realizacji strategii zaangażowania społecznego firmy fundatora.
Stopień realizacji poszczególnych czynników w badanych fundacjach firmowych w Polsce kształtuje się
bardzo różnie. Może to być spowodowane w wielu wypadkach stosunkowo krótkim okresem funkcjonowania fundacji na rynku. Z drugiej strony, fundacje mogły przyjąć inne założenia, niż proponowany powyżej
model oraz, w intencjach fundatorów, fundacje te nie mają być kluczowym mechanizmem realizacji zaangażowania społecznego firm, choć wiele z nich deklaruje taką chęć.
W badaniu polskich fundacji firmowych zaskakuje fakt, że stosunkowo rzadko fundacja jest jedynym, bądź
kluczowym mechanizmem realizacji strategii zaangażowania społecznego – stan taki potwierdza niecałe
30% badanych fundacji. Może to nieco dziwić w porównaniu z deklaracjami motywacji i korzyści funkcjonowania fundacji firmowych wskazywanymi przez samych badanych, takimi jak ograniczenie rozproszenia
i uporządkowanie działań społecznych firmy, czy realizacja misji społecznej firmy w kompleksowy sposób.
Patrząc na mechanizmy powstawania fundacji firmowych w Polsce, odnieść można wrażenie, że czasami
nie ma jasnej strategii ich powstania i dopiero po założeniu fundacji firma szuka odpowiedzi na kluczowe
zagadnienia z tym związane (patrz rys. 4), a przecież nie zawsze fundacja może być tym najbardziej efektywnym mechanizmem do realizacji programów społecznych przez firmę.
Rysunek 4
Decyzja
o założeniu
fundacji
firmowej
– lista
kluczowych
zagadnień
Zanim firma podejmie decyzję o założeniu fundacji, warto rozważyć kluczowe
kwestie i dylematy z tym związane. Pomocna może być poniższa lista:
Czy fundacja będzie w całości prowadzić działalność społeczną firmy?
Czy fundacja jest właściwym sposobem realizacji programów
społecznych dla firmy?
Stopień niezależności i relacji z firmą (np.: udział pracowników
w ciałach statutowych).
Długofalowe sposoby finansowania działań fundacji ze strony firmy
i/lub pozyskiwanie funduszy ze źródeł zewnętrznych.
Strategiczny program działania, w tym wybór problemu społecznego.
Przejrzysta i efektywna struktura zarządzania.
Regularny monitoring i mierzenie rezultatów prowadzonych programów.
Rzetelna weryfikacja zamierzonych efektów w perspektywie społecznej
i biznesowej.
Źródło: opracowanie własne CSR Consulting, na podstawie raportu Revealing the foundations.
101
Na pewno wśród fundacji firmowych funkcjonujących w Polsce można znaleźć takie, które w bardzo
kompleksowy i efektywny sposób realizują programy społeczne i mogą wręcz stanowić dobry przykład
dla sektora społecznego. Jednocześnie z drugiej strony ich funkcjonowanie wspiera obszary biznesowe
firmy w perspektywie długofalowej, co potwierdza, że decyzja o powołaniu fundacji była dobra – nie tylko
ze społecznego, ale również biznesowego punktu widzenia.
Mam jednak wrażenie, patrząc na wyniki badania, że przed wieloma fundacjami firmowymi w Polsce jest
jeszcze trochę pracy, aby osiągnąć ten model. Dynamika zmian i aktywności fundacji napawa mnie optymizmem i z dużym zainteresowaniem będę przyglądać się tym trendom w najbliższej przyszłości.
Małgorzata Greszta
Partner Zarządzający firmy doradczej CSR Consulting
Fo r u m
D a r c z y ń c ó w
w
P o l s c e
Forum Darczyńców w Polsce to związek niezależnych i samodzielnych finansowo organizacji, które przekazują dotacje
na cele społecznie użyteczne. Stowarzyszenie powstało, by przez działalność edukacyjną i badawczą doskonalić umiejętności grantodawców i upowszechniać dobre praktyki w przyznawaniu dotacji.
Forum stara się tworzyć przyjazne i przejrzyste warunki dla rozwoju działalności grantodawczej oraz budować społeczną wiarygodność organizacji, firm i instytucji, które się taką działalnością zajmują. Stowarzyszenie reprezentuje
organizacje darczyńców w kontaktach z administracją publiczną, sektorem biznesu i mediami. Podejmuje współpracę
z innymi organizacjami pozarządowymi i siostrzanymi stowarzyszeniami z zagranicy w zakresie konsultowania i wypracowywania korzystnych dla rozwoju filantropii rozwiązań prawnych, promocji działalności grantodawczej oraz mechanizmów samoregulacji organizacji pozarządowych.
Forum Darczyńców realizuje swoje cele poprzez:
wymianę doświadczeń, informacji i opinii pomiędzy członkami;
monitoring standardów działania organizacji grantodawczych;
prowadzenie badań nad zorganizowanymi formami filantropii;
przygotowywanie publikacji i ekspertyz;
organizowanie seminariów, konferencji i warsztatów;
monitorowanie propozycji zmian prawnych regulujących działalność filantropijną oraz podejmowanie działań rzeczniczych;
współpracę z zagranicznymi stowarzyszeniami darczyńców.
Forum zrzesza organizacje, które prowadzą działalność grantodawczą w sposób etyczny i odpowiedzialny. Członkowie
Forum, oprócz postępowania zgodnego z obowiązującymi regulacjami prawnymi oraz z własnymi zasadami i normami
organizacyjnymi, stosują poniższe wspólne standardy działania:
podają do publicznej wiadomości misję, sposób działania organizacji, informację o możliwościach, procedurach
i kryteriach uzyskania dotacji oraz raport roczny zawierający, m.in. informacje o źródłach finansowania, przyznanych
dotacjach i kosztach prowadzenia działalności;
stosują procedury oraz kryteria przyznawania dotacji w oparciu o zasady przejrzystości, bezstronności oraz przeciwdziałania konfliktowi interesów pomiędzy organizacją a otrzymującym dotację (w zakresie stosunku pracy, zależności
personalnych, etc.);
monitorują potrzeby społeczne w zakresie objętym misją organizacji, jak również jakość i skuteczność prowadzonej
działalności przyznawania dotacji oraz dbają o jej stałe doskonalenie;
dbają o rzetelną gospodarkę finansową i o minimalizowanie kosztów administracyjnych;
współpracują z otrzymującym dotację nad rozwiązaniami ewentualnych problemów związanych z realizacją przedsięwzięcia, na które została przyznana dotacja;
traktują otrzymującego dotację jako partnera w realizacji wspólnie zaakceptowanych celów oraz szanują jego odrębność i niezależność.
Więcej informacji o działalności Forum znajduje się na stronie internetowej www.forumdarczyncow.pl
I n w e s t y c j e
S p o ł e c z n e
Inwestycje Społeczne to pierwsza firma specjalizująca się w działaniach na styku sektora prywatnego (Inwestycje) i organizacji pozarządowych (Społeczne). Nasz zespół stanowią eksperci w nowoczesnych, a mało znanych w Polsce dziedzinach, takich jak: kampanie fundraisingowe, marketing społecznie zaangażowany, programy społecznego zaangażowania biznesu (corporate community investment) i społecznej odpowiedzialności biznesu (corporate social responsibility).
Inwestycje Społeczne wspierają biznes w podejmowaniu działań społecznych oraz pomagają organizacjom pozarządowym profesjonalizować swe usługi tak, by stały się atrakcyjnym partnerem dla biznesu.
Oferujemy:
Dla biznesu:
analizę możliwości i celu społecznego zaangażowania firmy;
audyt społeczny;
tworzenie strategii społecznego zaangażowania firmy;
tworzenie raportów społecznych/CSR;
monitoring finansowy i merytoryczny prowadzonej działalności społecznej;
szkolenia i doradztwo dla firm z zakresu:
– programów społecznej odpowiedzialności (CSR),
– programów społecznego zaangażowania,
– programów grantowych i stypendialnych,
– komunikacji społecznej.
Dla organizacji pozarządowych:
szkolenia i doradztwo z zakresu:
– fundraisingu,
– współpracy z biznesem,
– komunikacji,
– marketingu i reklamy społecznej,
– zarządzania finansami,
– budowania partnerstwa lokalnego,
– sprzedaży usług,
– budowania programów grantowych i stypendialnych,
tworzenie strategii promocji organizacji pozarządowych;
obsługa promocji organizacji i programów społecznych;
organizacja wizyt studyjnych.
Inwestycje Społeczne to firma założona przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce. Akademia wspiera wiele organizacji pozarządowych w realizowaniu ich misji i pozyskiwaniu funduszy, zbiera również doświadczenia współpracy firm
z organizacjami społecznymi.
Inwestycje Społeczne to spółka o charakterze not for profit, jej zyski przekazywane są na realizację programów społecznych Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce.
Więcej informacji o działalności Inwestycji Społecznych znajduje się na stronie internetowej www.inwestycjespoleczne.pl
A
n
e
k
s
1. Kategorie analizy stron internetowych fundacji korporacyjnych:
1. Branża firmy założycielskiej
2. Wielkość firmy założycielskiej
3. Pochodzenie kapitału firmy założycielskiej
4. Data założenia fundacji
5. Misja fundacji
6. Struktura organizacyjna fundacji
7. Posiadanie statusu OPP
8. Obszar działalności fundacji
9. Odbiorcy programów
10. Zasięg programów
11. Partnerzy projektów
12. Publikowanie sprawozdań
106
2. Kwestionariusz ankiety e-mailowej:
I. PODSTAWOWY ZAKRES DZIAŁALNOŚCI
1. Czy fundacja posiada status organizacji pożytku publicznego?
a tak
b nie
c planuje uzyskać
d nie planuje uzyskać
2. Czy działalność społeczna firmy prowadzona jest wyłącznie za pośrednictwem fundacji?
a tak
b nie
c nie wiem
3. W jakich obszarach fundacja prowadzi swoją działalność?
Proszę zaznaczyć minimum jedną odpowiedź
a kultura i sztuka
b edukacja
c ekologia i ochrona środowiska
d nauka
e ochrona zdrowia
f pomoc humanitarna (w tym ofiary klęsk żywiołowych) w kraju i za granicą
g pomoc społeczna i usługi socjalne
h prawa człowieka
i rozwój lokalny
j rynek pracy, aktywizacja zawodowa
k sport i rekreacja
l wspieranie inicjatyw obywatelskich
m inne (proszę podać jakie)
4. Jaki jest zasięg prowadzonych przez fundację działań?
Proszę zaznaczyć minimum jedną odpowiedź
a międzynarodowy, globalny
b na terenie Unii Europejskiej
107
c ogólnopolski
d regionalny (województwo)
e lokalny
f inne (proszę podać jakie)
5. Jakie były źródła finansowania działalności fundacji w 2006r. i jaki stanowią
w przybliżeniu procent wszystkich przychodów fundacji?
Proszę okreslić procentowy udział
Źródło finansowania
a darowizny od firmy założycielskiej
b darowizny od osób prywatnych
c % zysku ze sprzedaży wybranych produktów w kampanii marketingu społecznego
d zbiórki publiczne (w tym z smsów)
e wpłaty 1%
f dotacje ze środków publicznych (samorządowych, unijnych)
g odsetki bankowe, zyski z inwestycji, z kapitału żelaznego
h inne (proszę podać jakie)
6. Jaki jest roczny budżet fundacji (na podstawie budżetu z 2006r.)?
Proszę zaznaczyc odpowiednie pole
a do 100 000 zł
b 100 001 – 500 000 zł
c 500 001 – 1 000 000 zł
d 1 000 001 – 5 000 000 zł
e 5 000 001 – 10 000 000 zł
f powyżej 10 000 000 zł
7. Ile osób pracuje w fundacji?
a zatrudnieni w fundacji w pełnym wymiarze
b zatrudnieni w fundacji w niepełnym wymiarze
c pracujący społecznie
d inne formy zatrudnienia (proszę wymienić jakie)
(%)
108
II. BENEFICJENCI I METODY WSPARCIA
8. Jakie są formy działalności fundacji?
Proszę zaznaczyć minimum jedną odpowiedź
a pomoc finansowa
b pomoc rzeczowa
c usługi bezpłatne
d działalność własna (projekty, kampanie społeczne, medialne)
e inne (proszę podać jakie)
9. Proszę wymienić odbiorców działalności fundacji?
Proszę zaznaczyć minimum jedną odpowiedź
a artyści
b bezrobotni
c chorzy
d dzieci i młodzież
e kobiety
f ludność wiejska i z małych miast
g mniejszości narodowe i etniczne
h niepełnosprawni
i ofiary kataklizmów i klęsk
j pracownicy firmy
k seniorzy
l sportowcy
m studenci i naukowcy
n ubodzy, bezdomni
o zwierzęta
p inni (proszę podać kto)
10. Jakie podmioty wspiera fundacja?
Proszę zaznaczyć minimum jedną odpowiedź
a organizacje pozarządowe
b instytucje publiczne (np. szkoły, domy dziecka, szpitale)
c podmioty komercyjne (np. prywatne galerie, muzea, firmy)
d osoby indywidualne
e inne (proszę podać jakie)
109
11. Ile podmiotów wspiera fundacja w ciągu roku (na przykładzie 2006r.)?
W wybrane pola proszę wstawić liczbę podmiotów
a organizacje pozarządowe
b instytucje publiczne (np. szkoły, domy dziecka, szpitale)
c podmioty komercyjne (np. prywatne galerie, muzea, firmy)
d osoby indywidualne
e inne (proszę podać jakie)
12. Jaka była średnia wysokość przyznanej przez fundację dotacji (grantu)* w 2006 r. ?
Proszę zaznaczyć odpowiednie pole
a do 5 000 zł
b 5.001 zł – 20.000 zł
c 20.001 zł – 50.000 zł
d 50.001 zł – 100.000 zł
e powyżej 100.000 zł
* dotacja (grant) – forma umowy, w ramach której donator przekazuje bezzwrotnie (pod warunkiem dotrzymania
zapisów umowy) wsparcie finansowe organizacji bądź instytucji.
13. Czy fundacja przyznaje dotacje (granty) w oparciu o procedury (regulamin, konkurs etc.)
a tak
b nie
c planuje stworzyć procedury
d nie zamierza tworzyć procedur
14. Czy fundacja podaje do wiadomości publicznej procedury przyznawania dotacji
(publikacje na stronie www, wysyłka informacji do grantobiorców, ogłoszenia w mediach)?
a tak
b nie
c planuje
d nie planuje
15. Gdzie jest dostępne sprawozdanie, raport roczny (merytoryczny i finansowy) fundacji?
a na stronie www fundacji
b w siedzibie fundacji
c nie przygotowuje raportu
110
III. POTRZEBY I OCZEKIWANIA
16. Czy chciałby Pan/Pani wziąć udział w warsztatach, seminariach,
szkoleniach zorganizowanych nieodpłatnie dla przedstawicieli fundacji firm?
a tak
b nie
17. Jakimi obszarami tematycznymi warsztatów, seminariów, szkoleń byłby Pan/Pani
zainteresowany(a)?
Proszę zaznaczyć odpowiednie pole(a)
a marketing społeczny
b marketing społecznie zaangażowany
c reklama społeczna
d PR społeczny
e społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR)
f społeczne zaangażowanie biznesu (CCI)
g diagnoza problemów społecznych w otoczeniu firmy
h dobre praktyki fundacji w Polsce i na świecie
i wymiana doświadczeń między fundacjami korporacyjnymi w Polsce
j zarządzanie projektem od strony merytorycznej
k zarządzanie projektem od strony finansowej
l inny (proszę podać jaki)
Dziękujemy za wypełnienie ankiety
111
3. Pytania wywiadu pogłębionego
A. Działalność fundacji firm
1. Jaka była historia powstania fundacji, przyczyny powstania?
Pytania naprowadzające:
Czy powstanie fundacji było wynikiem strategii społecznego zaangażowania firmy, próbą
usystematyzowania działań społecznych firmy, inicjatywą działu komunikacji społecznej,
marketingu lub PR? Z czyjej inicjatywy powstała fundacja?
2. Proszę określić cele działań fundacji i sposoby ich realizacji?
Pytania naprowadzające:
W jakich obszarach działa fundacja? Czy fundacja ma ściśle określony profil działalności?
Jakie prowadzi programy, do kogo skierowane? Czy działania fundacji prowadzone są
w oparciu o wcześniej wyznaczoną strategię czy mają formę doraźnej pomocy?
3. Z jakimi partnerami fundacja współpracuje. Jak przebiega współpraca?
Pytania naprowadzające:
Czy partnerami są firmy, instytucje publiczne, organizacje społeczne? Od kiedy trwa współpraca? Czy jest to współpraca długofalowa czy jednorazowa (incydentalna)?Jak wybierani
są partnerzy do współpracy – kto o tym decyduje? Na czym polega partnerstwo przy projekcie? Czy jest to wsparcie finansowe, merytoryczne, operacyjne?
***Jeśli fundacja współpracuje z NGOs: Jakie widzi Pan/Pani korzyści dla fundacji korporacyjnej ze współpracy z NGOs?
4. Proszę opisać procedury przyznawania dotacji w Pana/Pani fundacji.
***Kto i w jaki sposób podejmuje decyzje o przyzananiu dotacji?
5. Proszę określić jaką rolę dla Pana/Pani fundacji odgrywa raportowanie (przygotowanie
rocznych sprawozdań finansowych i merytorycznych)?
Pytania naprowadzające:
Czy przygotowanie i upublicznienie sprawozdania Pana/Pani fundacja traktuje jako narzędzie promocji i budowy wizerunku czy jako obowiązek ustawowy?
***Dlaczego Pana/Pani fundacja nie publikuje sprawozdań? Czy planuje to robić?
112
6. Czy dostrzega Pan/Pani problemy w funkcjonowaniu fundacji?
Pytania naprowadzające:
Czy Pana/Pani fundacja ma problemy z pozyskaniem środków na działalność, partnerów
do projektów, pracowników, wolontariuszy, problemy związane z otoczeniem prawnym?
Czy dostrzega Pan/Pani problemy w relacjach fundacji z firmą założycielską?
B. Ciała statutowe i zespół fundacji
7. Jakie są ciała statutowe w Pana/Pani fundacji i jaka jest ich rola?
Pytania naprowadzające:
Czy fundacja oprócz zarządu ma inne organy statutowe, jakie? (rada, komisja rewizyjna,
inne)? Kto wchodzi w skład zarządu, rady? Czy są to jednocześnie pracownicy firmy założycielskiej? Na jakich stanowiskach są zatrudnieni w firmie?
8. Proszę określić ile osób i na jakich zasadach pracuje w Pana/Pani fundacji.
Pytania naprowadzające:
Czy pracownicy fundacji pracują jedynie w fundacji czy równocześnie w firmie (np. w dziale
marketingu, PR ect)? Czy w fundacji pracują wolontariusze? Czy zespół fundacji jest stały
czy zmienia się w zależności od prowadzonego projektu, programu? Czy fundacja korzysta
z usług zewnętrznych ekspertów? Czy pracownicy fundacji mają doświadczenie w prowadzeniu programów społecznych, pracy w trzecim sektorze?
C. Tożsamość fundacji firm
RELACJE Z FIRMĄ
9. Jakie korzyści (wewnętrzne i zewnętrzne) dostrzega Pan/Pani dla firmy, wynikające
z działalności fundacji?
Pytania naprowadzające:
Czy działalność fundacji wpływa na poprawę wizerunku firmy? Czy działalność fundacji
wpływa na podniesienie poziomu motywacji pracowników i ich identyfikacji z firmą?
***10. Proszę opisać jakie działania społeczne prowadzone są przez firmę samodzielnie
i dlaczego?
113
11. Jakie są Pana/Pani zdaniem i dlaczego dobre i złe strony oddzielenia działalności
społecznej od firmy?
Pytania naprowadzające:
Czy firma wpływa na kierunek działań społecznych fundacji, dobór partnerów, rodzaj
beneficjentów, form udzielanego wsparcia? W jaki sposób? Czy fundacja jest inicjatorem
programów społecznych czy firma?
RELACJE Z TRZECIM SEKTOREM
12. Czy pracownicy Pana/Pani fundacji biorą udział w szkoleniach, seminariach, konferencjach adresowanych do organizacji pozarządowych? Dlaczego? Jaka jest tematyka
tych spotkań?
13. Czy pracownicy Pana/Pani fundacji korzystają z publikacji, portali internetowych adresowanych do organizacji pozarządowych. Dlaczego? Jakich informacji poszukują?
D. Wizerunek
14. Jak według Pana/Pani postrzegane są przez opinię publiczną fundacje zakładane
przez firmy?
Pytania naprowadzające:
Czy istnieją w Polsce stereotypy na temat fundacji działających przy firmach? Czy są uzasadnione? Co mogłoby zmienić istniejące stereotypy?
15. Jak Pana/Pani zdaniem postrzegana jest przez otoczenie (pracowników, partnerów,
władze, media, NGOs) fundacja, w której Pan/Pani pracuje?
16. Jakby Pan/Pani chciał(a) by fundacja była spostrzegana?
17. W jaki sposób (przy pomocy jakich narzędzi) i wśród jakich grup Pana/Pani fundacja
buduje swój wizerunek?
114
4. Fundacje, które wzięły udział w badaniu jakościowym
(wywiady pogłębione)
1. Fundacja Grupy TP „W Trosce o nowe pokolenia”
2. Fundacja na rzecz Wspierania Polskiej Farmacji i Medycyny
3. Fundacja Stoen RWE
4. Fundacja im. Jana Kantego Steczkowskiego
5. Fundacja BGŻ
6. Fundacja Warty i Kredyt Banku
7. Fundacja Banku Zachodniego WBK
8. Fundacja BRE Banku
9. Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga
10. Fundacja Przyjaciółka
11. Fundacja Tygodnika Polityka
12. Fundacja Polsat
13. Fundacja TVN „Nie Jesteś Sam”
14. Fundacja ORLEN „Dar Serca”
15. Fundacja J&S Pro Bono Poloniae
16. Fundacja Komandor
17. Fundacja Ernst & Young
18. Fundacja PricewaterhouseCoopers „Podaruj siebie”
19. Fundacja im. Lesława A. Pagi
20. Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego
115
Opracowanie:
Inwestycje Społeczne sp. z o. o.
ul. Marszałkowska 21/25/55
00-628 Warszawa
e-mail: [email protected]
www.inwestycjespoleczne.pl
tel./fax (+48 22) 825 68 50
Opieka merytoryczna:
Forum Darczyńców w Polsce
ul. Sapieżyńska 10a
00-215 Warszawa
e-mail: [email protected]
www.forumdarczyncow.pl
tel. (+48 22) 536 00 45/46, fax. (+48 22) 536 00 47
Konsultacja metodologii i redakcja merytoryczna:
dr hab. Hanna Palska, prof. Collegium Civitas
Koordynacja wydania:
Małgorzata Baranowska
Współpraca:
Aleksandra Zielińska
Redakcja i korekta:
Małgorzata Bakalarz
Projekt graficzny i skład:
Inwestycje Społeczne sp. z o. o.
Warszawa 2008
Projekt CEENERGI Polska prowadzony jest przez Forum Darczyńców w Polsce we współpracy z firmą Inwestycje Społeczne
i w partnerstwie z Czeskim Forum Darczyńców w ramach regionalnego programu CEENERGI wspieranego przez Fundację C.S. Motta i Trust
for Civil Society in Central and Eastern Europe.
www.corporategiving.pl