Parlament Europejski: procedury wyborcze

PARLAMENT EUROPEJSKI: PROCEDURY WYBORCZE
Procedury odnoszące się do wyborów do Parlamentu Europejskiego reguluje zarówno
prawodawstwo europejskie, które definiuje zasady wspólne dla wszystkich państw
członkowskich, jak i szczegółowe przepisy krajowe, różne w poszczególnych państwach. Do
wspólnych zasad zalicza się zasadę proporcjonalnej reprezentacji i zasadę niepołączalności
mandatu posła do PE z określonymi funkcjami. Liczne inne zagadnienia o istotnym
znaczeniu, takie jak system wyborczy i liczba okręgów wyborczych, regulują przepisy
krajowe.
PODSTAWA PRAWNA
Artykuły 20, 22 oraz 223 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
WSPÓLNE ZASADY
A.
Zasady
W traktatach założycielskich przewidziano początkowo mianowanie posłów do Parlamentu
Europejskiego przez parlamenty krajowe, wzięto jednak również pod uwagę możliwość
powszechnych wyborów bezpośrednich. Rada wprowadziła tę zasadę w życie aktem
z 20 września 1976 r.
W 1992 r. traktatem z Maastricht wprowadzono wybory w oparciu o jednolitą procedurę,
a Parlament miał sporządzić wniosek w tej sprawie, wymagający jednomyślnego przyjęcia
przez Radę. Ponieważ jednak Rada nie mogła osiągnąć porozumienia w sprawie żadnego
wniosku, traktatem z Amsterdamu wprowadzono możliwość przyjmowania jedynie tzw.
wspólnych zasad. Następnie decyzją Rady 2002/772/WE, Euratom zmieniono akt z 1976 r.
wprowadzając zasadę proporcjonalnej reprezentacji oraz zasadę niepołączalności krajowego
i unijnego mandatu.
Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego bierne i czynne prawo wyborcze stało się
prawem podstawowym (art. 39 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej).
B.
Stosowanie: obowiązujące wspólne zasady
1.
Czynne i bierne prawo wyborcze osób niebędących obywatelami danego państwa
Zgodnie z art. 22 ust. 2 TFUE „każdy obywatel Unii mający miejsce zamieszkania w państwie
członkowskim, którego nie jest obywatelem, ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach
do Parlamentu Europejskiego w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania”.
Ustalenia w sprawie wdrożenia tego prawa przyjęto dyrektywą 93/109/WE.
Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2013
1
2.
System wyborczy
Wybory muszą spełniać zasadę proporcjonalnej reprezentacji i należy stosować w nich system
list wyborczych lub system pojedynczego głosu podlegającego przeniesieniu (decyzja Rady
2002/772/WE, Euratom).
3.
Niepołączalność
Stanowisko posła do Parlamentu Europejskiego jest niepołączalne ze stanowiskiem
członka rządu państwa członkowskiego, członka Komisji, sędziego, rzecznika generalnego
lub sekretarza Trybunału Sprawiedliwości, członka Trybunału Obrachunkowego, członka
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, członka komitetów lub innych organów
utworzonych zgodnie z Traktatami w celu gospodarowania środkami finansowymi Wspólnot
lub pełnienia stałej i bezpośredniej funkcji w administracji, funkcji członka Rady Dyrektorów,
komitetu zarządzającego lub personelu Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz czynnego
urzędnika lub innego pracownika instytucji Wspólnot Europejskich lub powiązanych z nimi
wyspecjalizowanych organów. Nowe funkcje dodano w 1997 r. (członek Komitetu Regionów)
oraz w 2002 r. (członek Sądu Pierwszej Instancji (obecnie Sądu), członek zarządu Europejskiego
Banku Centralnego, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich i, co należy szczególnie
podkreślić, poseł do parlamentu krajowego).
USTALENIA PODLEGAJĄCE PRZEPISOM KRAJOWYM
Poza wspomnianymi wspólnymi zasadami ustalenia wyborcze podlegają przepisom krajowym,
które mogą znacznie różnić się w poszczególnych państwach.
A.
System wyborczy
Zgodnie z decyzją Rady z 2002 r. wszystkie państwa członkowskie muszą stosować system
oparty na zasadzie proporcjonalności. Państwo członkowskie może ustalić minimalny próg
(nieprzekraczający 5%) przydziału mandatów. W większości nowych państw członkowskich
obowiązuje minimalny próg w wysokości 5% lub 4%. Trybunał Konstytucyjny w Niemczech
orzekł, że dotychczasowy próg dla wyborów europejskich wynoszący 5% jest niezgodny
z konstytucją niemiecką.
B.
Granice okręgów wyborczych
W wyborach europejskich poszczególne państwa członkowskie funkcjonują jako odrębne
okręgi wyborcze. Jednak w czterech państwach członkowskich (Francja, Irlandia, Włochy
i Wielka Brytania) terytorium państwa podzielono na szereg regionalnych okręgów
wyborczych.
Okręgi, które powstały wyłącznie ze względów administracyjnych lub które służą jedynie do
odzwierciedlenia podziału partii istnieją w Belgii (4), w Niemczech (16, jedynie dla CDU/CSU),
w Holandii (19) i w Polsce (13). W Belgii jeden mandat zarezerwowany jest dla głosujących
z niemieckojęzycznej mniejszości w tym kraju.
C.
Prawo do głosowania
Wiek uprawniający do głosowania wynosi 18 lat we wszystkich państwach członkowskich
oprócz Austrii (16 lat).
1.
Głosowanie osób niebędących obywatelami kraju przyjmującego
Obywatele Unii przebywający w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami,
posiadają prawo do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w państwie
członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, na takich samych warunkach jak
Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2013
2
obywatele tego państwa (art. 22 TFUE). Jednak w poszczególnych państwach członkowskich
nadal istnieją znaczne różnice w definicji pobytu. W niektórych państwach wymaga się, aby
biorący udział w głosowaniu mieli miejsce stałego zamieszkania lub zwyczajowe miejsce
pobytu na terytorium wyborczym (Estonia, Finlandia, Francja, Polska, Rumunia i Słowenia),
w innych, by obywatele mieli miejsce stałego pobytu na terenie danego państwa (Cypr,
Dania, Grecja, Irlandia, Luksemburg, Słowacja, Szwecja i Wielka Brytania) albo by figurowali
w rejestrze ludności (Belgia i Czechy).
2.
Głosowanie obywateli niezamieszkałych w kraju pochodzenia
W Wielkiej Brytanii prawo do głosowania obywateli tego kraju przebywających za granicą
obejmuje jedynie niektóre kategorie obywateli (np. obywateli, którzy przebywają poza krajem
mniej niż piętnaście lat). Belgia, Dania, Grecja, Portugalia i Włochy zapewniają prawo do
głosowania jedynie tym niezamieszkałym w tych państwach obywatelom, którzy mieszkają
w innych państwach członkowskich UE. Austria, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia
i Szwecja zapewniają prawo do głosowania swoim obywatelom bez względu na kraj pobytu.
Niemcy gwarantują to prawo swym obywatelom, którzy przebywają w innym państwie mniej
niż 25 lat. W Bułgarii, Irlandii i w Słowacji prawo do głosowania mają jedynie obywatele Unii
mający stałe miejsce zamieszkania na terytorium tych państw.
D.
Prawo do kandydowania w wyborach
Poza wspólnym dla wszystkich państw członkowskich wymogiem posiadania obywatelstwa
jednego z państw członkowskich UE (za wyjątkiem Wielkiej Brytanii, gdzie niektórzy
obywatele Wspólnoty Narodów mają również prawo kandydowania w wyborach do Parlamentu
Europejskiego), warunki różnią się zależnie od państwa.
1.
Minimalny wiek
Minimalny wiek uprawniający do kandydowania w wyborach wynosi 18 lat w większości
państw członkowskich, za wyjątkiem Belgii, Czech, Estonii, Grecji, Irlandii, Łotwy, Litwy,
Polski, Słowacji i Wielkiej Brytanii (21 lat), Rumunii (23 lata) oraz Włoch i Cypru (25 lat).
2.
Pobyt
Aby kandydować do wyborach do Parlamentu Europejskiego w Luksemburgu obywatel innego
państwa członkowskiego musi legitymować się przynajmniej dwuletnim pobytem w tym kraju.
Ponadto nie jest dopuszczalne, by większość kandydatów figurujących na liście nie posiadała
obywatelstwa luksemburskiego.
E.
Kandydatury
W niektórych państwach członkowskich (Czechy, Dania, Estonia, Grecja, Holandia, Niemcy
i Szwecja) jedynie partie i organizacje polityczne mogą desygnować kandydatów. We
wszystkich pozostałych państwach kandydaci mogą być zgłaszani, o ile uzyskają wymaganą
liczbę podpisów lub popierających wyborców, a w niektórych przypadkach wymagane jest także
zdeponowanie pewnej kwoty.
F.
Termin wyborów
W 2009 r. wybory europejskie odbyły się w okresie 4–7 czerwca, przy czym w poszczególnych
krajach konkretny termin wybrano zgodnie z tradycją narodową. W 2004 r. wybory odbyły się
w dniach 10–13 czerwca.
Kolejne wybory odbędą się w 2014 r. Decyzją z dnia 14 czerwca 2013 r. Rada przesunęła ich
termin (ustalony wstępnie na czerwiec) na dni 22–25 maja, aby uniknąć nałożenia się wyborów
na dni wolne z okazji Zielonych Świątków.
Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2013
3
G.
Możliwość zmiany przez głosujących kolejności kandydatów na listach
W niektórych państwach członkowskich (np. Francja, Grecja, Hiszpania, Niemcy, Portugalia
i Wielka Brytania – z wyjątkiem Irlandii Północnej) głosujący nie mogą zmienić kolejności,
w jakiej kandydaci figurują na listach. W innych (np. Austria, Belgia, Chorwacja, Dania,
Finlandia, Holandia, Luksemburg, Szwecja i Włochy) można zmienić kolejność na listach za
pomocą głosów podlegających przeniesieniu. W Luksemburgu głosujący mogą nawet głosować
na kandydatów z różnych list, zaś w Szwecji mogą oni również dodawać nazwiska na liście
lub usuwać je z niej. W Irlandii, Irlandii Północnej i na Malcie w wyborach nie stosuje się list
do głosowania.
H.
Podział mandatów
Większość państw członkowskich przy liczeniu głosów i podziale mandatów stosuje metodę
d’Hondta, jednak jest wiele wyjątków. Przykładowo w Niemczech stosuje się metodę dzielnika
ze standardowym zaokrąglaniem, zwaną metodą Sainte-Laguë'a/Schepersa, we Włoszech
mandaty przydzielane są wszystkim grupom wyborczym i według metody największej reszty,
zaś w Irlandii i na Malcie stosuje się system pojedynczego głosu przechodniego (STV-Droop).
I.
Zatwierdzanie wyników i zasady kampanii wyborczej
W Danii, Luksemburgu i Niemczech parlamenty narodowe zatwierdzają wyniki wyborów.
W Słowenii wybór posłów do PE potwierdza Zgromadzenie Narodowe. W Austrii, Belgii,
Czechach, Estonii, Finlandii, Irlandii, Słowenii, w Wielkiej Brytanii i we Włoszech wyniki
wyborów zatwierdza organ sądowy, w Niemczech istnieją obydwie możliwości. W Hiszpanii
głosowanie zatwierdza „Junta Electoral Central”. W Portugalii i Szwecji zadanie to powierzono
komisjom skrutacyjnym. We Francji kompetencje w zakresie rozstrzygania sporów wyborczych
posiada Rada Stanu, ale takie same uprawnienia ma również minister spraw wewnętrznych,
jeżeli stwierdzi, że nie spełniono prawnie wymaganych warunków i formy.
W większości państw członkowskich zasady prowadzenia kampanii wyborczych (dozwolone
źródła finansowania, przedziały czasowe emisji, publikowanie wyników wyborów) są tożsame
z zasadami obowiązującymi w odniesieniu do wyborów krajowych.
J.
Obejmowanie stanowiska w związku z wakatem w trakcie mandatu
W niektórych państwach członkowskich (Austria, Dania, Chorwacja, Finlandia, Francja,
Holandia, Luksemburg, Portugalia i Włochy) zwolnione miejsca po zgłoszeniu wakatu
obsadza się pierwszym niewybranym kandydatem z listy (ewentualnie po uwzględnieniu
zmian odzwierciedlających przydział głosów na pozostałych kandydatów). W Belgii, Irlandii,
Niemczech i Szwecji miejsca te obejmują zastępcy. W Hiszpanii i Niemczech, jeśli nie ma
zastępców, bierze się pod uwagę kandydatów zgodnie z porządkiem listy. W Wielkiej Brytanii
przeprowadza się wybory uzupełniające. W Grecji wakujące miejsca przyznaje się zastępcom
z tej samej listy, w przypadku braku wystarczającej liczby zastępców przeprowadza się wybory
uzupełniające. W niektórych państwach członkowskich (mianowicie w Austrii i Danii) posłowie
do PE mają prawo zasiąść ponownie w Parlamencie, jeżeli powód zrzeczenia się przez nich
mandatu nie jest już aktualny.
ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
Od lat 60. XX w. Parlament wielokrotnie wyrażał opinię w kwestii prawa wyborczego, a także
zgłaszał wnioski zgodnie z art. 138 Traktatu WE. Dalszy brak prawdziwej wspólnej procedury
wyborów do Parlamentu Europejskiego świadczy o trudnościach w zharmonizowaniu
różnorodnych tradycji krajowych. Przewidziana w traktacie z Amsterdamu możliwość przyjęcia
Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2013
4
wspólnych zasad tylko częściowo umożliwiła ich przezwyciężenie. Traktat z Lizbony (art. 223
TFUE) nadal daje podstawę prawną do przyjęcia jednolitej procedury z zastrzeżeniem zgody
Parlamentu Europejskiego.
W 1997 r. Parlament wysunął wniosek w sprawie jednolitej procedury wyborczej, a jego
treść włączono do decyzji Rady z 2002 r., za wyjątkiem propozycji stworzenia jednolitego
europejskiego okręgu wyborczego posiadającego prawo do 10% miejsc. W chwili obecnej
kwestia europejskiego okręgu wyborczego jest nadal przedmiotem dyskusji. Jej celem jest
przyjęcie stanowiska Parlamentu z myślą o rozpoczęciu negocjacji z Radą.
W dniu 22 listopada 2012 r. Parlament przyjął rezolucję, w której wezwał europejskie partie
polityczne do nominowania kandydatów na przewodniczącego Komisji Europejskiej, aby
wzmocnić polityczną legitymację zarówno Parlamentu, jak i Komisji. Następnie Komisja
przyjęła zalecenie w tym względzie, wzywając również krajowe partie polityczne do okazania
sympatii politycznych w stosunku do europejskich partii politycznych w trakcie kampanii
wyborczej.
W 2003 r. wprowadzono system finansowania europejskich partii politycznych (rozporządzenie
WE nr 2004/2003), który po zmianie w 2007 r. umożliwił również tworzenie fundacji
politycznych na szczeblu europejskim. Ponieważ środki finansowe przekazywane na kampanie
wyborcze pozostają jednak ograniczone i nadal podlegają przepisom krajowym, Parlament dąży
do kolejnej zmiany tego rozporządzenia.
Rosa Raffaelli
07/2013
Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2013
5