Cukrzyca - gro na choroba naszej cywilizacji.

Cukrzyca – groźna choroba naszej cywilizacji
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą, spowodowaną nieprawidłową produkcją insuliny w
komórkach trzustki lub nieprawidłowym działaniem insuliny. Insulina to hormon obniŜający
poziom cukru we krwi. Objawem tych nieprawidłowości jest podwyŜszony poziom cukru
(glukozy) we krwi. Nadmiar cukru (glukozy) gromadzi się we krwi i jest niekorzystny dla
organizmu. Powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych oraz nerwów, co z kolei przyczynia
się do rozwoju powikłań cukrzycy i wystąpienia problemów ze zdrowiem.
W ciągu ostatnich lat obserwuje się wzrost zachorowań na cukrzycę, który spowodowany jest
prowadzeniem niezdrowego trybu Ŝycia. Szczególnym problemem stało się nieodpowiednie
odŜywianie powodujące nadwagę i otyłość oraz sprzyjająca im mała aktywność fizyczna.
RównieŜ wydłuŜenie czasu Ŝycia człowieka i spowodowane tym naturalne starzenie się
organizmu sprzyja rozwojowi cukrzycy.
Według światowych statystyk cukrzyca jest chorobą bardzo rozpowszechnioną i dotyczy
osób w kaŜdym wieku: dzieci, młodzieŜy, dorosłych oraz w podeszłym wieku.
Na świecie współcześnie Ŝyje około 240 mln chorych na cukrzycę. Fakt, Ŝe w roku 1995
na cukrzycę chorowało na świecie około 125 mln osób, a w roku 2025 liczba ta moŜe
przekroczyć 380 mln - świadczy o zastraszającym tempie rozwijania się tej
cywilizacyjnej choroby. Według prognoz kaŜdego roku ok. 7 mln osób zachorowuje na
cukrzycę. KaŜdego roku ponad 3,8 mln osób umiera z powodu cukrzycy i jej powikłań. 1
Na cukrzycę choruje obecnie 1,3 mln Polaków (chorobowość według danych Głównego
Urzędu Statystycznego w 2004 wynosiła 1 296 000 dla typu 1 i typu 2 cukrzycy łącznie), 87%
(1,1 mln) stanowią osoby z cukrzycą typu 2, a ok. 10 % (150 tys.) - typu 1.2
Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2 leczonych Intensywną Insulinoterapią IIT w Polsce
1
2
Chorobowość [mln]
1,3
Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2
leczonych insuliną
470 000
Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2
leczonych IIT
65 800
Źródło www.unitefordiabetes.org IDF
J.Sieradzki „Cukrzyca”. Wyd. Via Medica Gdańsk 2006;str 151
Dane IMS, potwierdzone w badaniu rynkowym wykonanym przez firmę GFK, 2007
Badanie rynkowe, firma GFK,2007 na zlecenie Novo Nordisk
Cukrzyca jest rozpoznawana, jak i leczona u około 60 - 70% wszystkich chorych, natomiast
nieznana (utajona) i nieleczona pozostaje u pozostałych 30 - 40% chorych. Według prognozy
WHO liczba chorych na cukrzycę w ciągu najbliŜszych 25 lat moŜe wzrosnąć do ok.10%
światowej populacji. W naszym kraju będzie to stanowić ok. 4 mln. chorych.3
Dane te są przeraŜające, ale właściwa profilaktyka, edukacja zdrowotna oraz wczesne
leczenie, mogą doprowadzić do zahamowania fali nowych zachorowań oraz występowania
późnych powikłań cukrzycy.
Podział cukrzycy
Współcześnie zaburzenia gospodarki węglowodanowej (gospodarki cukrami) dzielimy na
kilka typów: typ 1, typ 2, cukrzycę cięŜarnych oraz cukrzycę wtórną, nieprawidłową
tolerancję glukozy i nieprawidłową glikemię na czczo. Klasyfikacja oparta jest na
przyczynach rozwoju choroby oraz obrazie klinicznym cukrzycy. Tak więc cukrzycę dzielimy
na:
Cukrzycę typu 1 (zwana kiedyś cukrzycą młodzieńczą, bądź insulinozaleŜną) wywołana jest zniszczeniem komórek beta trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i
wydzielanie insuliny. Ten rodzaj cukrzycy występuje częściej u ludzi młodych oraz u
dzieci (ale moŜe się pojawić w kaŜdym wieku). Jedynym moŜliwym sposobem
leczenia tej choroby jest codzienne podawanie insuliny oraz właściwe odŜywianie i
wysiłek fizyczny. Wskazane jest, Ŝeby insulina podawana pacjentowi naśladowała
fizjologiczny (prawidłowy) sposób wydzielania insuliny.
Cukrzycę typu 2 (cukrzyca dorosłych, zwana dawniej insulinoniezaleŜną) - w tym
rodzaju
cukrzycy przyczyną podwyŜszonego
poziomu cukru
jest
zarówno
nieprawidłowe działanie insuliny w organizmie (oporność na działanie insuliny), jak i
nieprawidłowe jej wydzielanie. Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy otyłość (80%
przypadków) oraz bardzo często nadciśnienie tętnicze. Ten rodzaj cukrzycy występuje
najczęściej u osób w starszym wieku. Niestety w ciągu ostatnich kilku lat obserwuje
się wzrost zachorowań na cukrzycę typu 2 w młodych grupach wiekowych od 12 do
16 lat. Jest to związane z mniejszą aktywnością ruchową dzieci, spoŜywaniem
licznych przekąsek bogatych w tłuszcze i węglowodany oraz coraz częstszym
występowaniem nadwagi i otyłości w tych grupach wiekowych.
Cukrzyca typu 2
ma charakter progresywny tzn. z upływem czasu choroba postępuje i wymaga
3
Źródło www.bip.mz.gov.pl
zastosowania odpowiedniego leczenia. Początkowo leczenie tej choroby opiera się na
stosowaniu odpowiedniej diety, oraz dostosowanego do moŜliwości chorego wysiłku
fizycznego. Jeśli to postępowanie jest nieskuteczne dołącza się do niego leczenie
doustnymi lekami hipoglikemizującymi (przeciwcukrzycowymi). Po pewnym czasie
leczenia i trwania choroby większość chorych na cukrzycę typu 2 wymaga leczenia
insuliną. Intensyfikacja leczenia powinna następować w miarę obserwacji wzrostu
poziomu cukru we krwi. NajwaŜniejszym celem leczenia cukrzycy jest umoŜliwienie
pacjentowi trybu Ŝycia zdrowego człowieka oraz nie dopuszczenie do rozwoju
powikłań cukrzycy.
Cukrzycę cięŜarnych – jest to kaŜdy rodzaj cukrzycy, który po raz pierwszy
zostaje rozpoznany w okresie ciąŜy. W większości przypadków cukrzyca ta
ustępuje po porodzie. Tylko u niewielkiej części kobiet z cukrzycą cięŜarnych
wykrywa się cukrzycę typu 1 lub cukrzycę typu 2. Niemniej w grupie kobiet z
cukrzycą cięŜarnych istnieje wyŜsze ryzyko zachorowania w przyszłości na
cukrzycę w porównaniu z kobietami, u których w okresie ciąŜy nie doszło do
zaburzeń gospodarki węglowodanowej.. Leczenie tej postaci cukrzycy powinno
być prowadzone tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach ginekologicznodiabetologicznych.
Grupy ryzyka
Analizując występowanie cukrzycy w róŜnych grupach osób wyodrębniono grupy ludzi
szczególnie podatnych na zachorowanie. Mówimy o nich, Ŝe są to grupy ryzyka rozwoju
cukrzycy. NaleŜą do nich:
•
Osoby po 45 roku Ŝycia,
•
Osoby, które są spokrewnione z osobą chorą na cukrzycę (chory jest członkiem
rodziny np. rodzice, dziadkowie, rodzeństwo i pozostali krewni),
•
Osoby z nadwagą i otyłością,
•
Kobiety, które w czasie ciąŜy chorowały na cukrzycę cięŜarnych,
•
Kobiety , które urodziły dzieci o cięŜarze powyŜej 4 kg,
•
Osoby, które w przeszłości notowały podwyŜszone poziomy cukru we krwi np. po
posiłku,
•
Osoby cierpiące na choroby układu krąŜenia takie jak: nadciśnienie tętnicze,
miaŜdŜyca,
•
Osoby, u których stwierdzono nieprawidłowy poziom cholesterolu i/lub
triglicerydów.
Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2007 wszystkie powyŜsze osoby
niezaleŜnie od wieku powinny zwrócić szczególną uwagę na swoje zdrowie i kontrolować
poziom cukru we krwi co roku. Ponadto kaŜda osoba powyŜej 45 r.Ŝ. powinna co 3 lata
przeprowadzić badanie poziomu cukru we krwi.
Profilaktyka i zapobieganie cukrzycy
Dotychczas nie znaleziono sposobu na zapobieganie cukrzycy typu 1. Stąd teŜ nie ma
moŜliwości prowadzenia działań profilaktycznych. U osób z cukrzycą typu 1 bardzo waŜne
jest prowadzenie profilaktyki wtórnej mającej na celu zapobieganie powikłaniom cukrzycy.
Wskazane jest prowadzenie trybu Ŝycia zdrowego człowieka czyli odpowiednia dieta,
aktywność fizyczna, a takŜe wykonywanie regularnych pomiarów cukru we krwi i
dostosowywanie dawek insuliny do aktualnych potrzeb organizmu. NaleŜy równieŜ pamiętać
o regularnych kontaktach zespołem leczącym, który pomaga w rozwiązywaniu codziennych
problemów i zapobieganiu powikłaniom cukrzycy.
Osoby, które znajdują się w grupie podwyŜszonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 powinny
dąŜyć do utrzymywania prawidłowej masy ciała i dbać o regularną aktywność fizyczną.
Bardzo waŜne jest równieŜ prawidłowe odŜywianie nieprzekraczające zalecanych norm
spoŜycia składników pokarmowych. NaleŜy unikać spoŜywania cukrów prostych o wysokim
indeksie glikemicznym oraz tłuszczów.
Ponadto w tej grupie osób naleŜy kontrolować poziom cukru we krwi na czczo i po posiłku
lub wykonać specjalistyczne badanie tzw. doustny test tolerancji glukozy, który moŜe
posłuŜyć do wcześniejszego rozpoznania cukrzycy zanim wystąpią właściwe objawy.
Niezwykle istotne w prewencji cukrzycy jest zaprzestanie palenia tytoniu, które jest
czynnikiem ryzyka występowania chorób sercowo – naczyniowych.
Rozpoznawanie cukrzycy - niebezpieczne objawy
WaŜne jest, aby w odpowiednim momencie rozpoznać pierwsze objawy cukrzycy i rozpocząć
właściwe leczenie. Pacjenci zanim usłyszą diagnozę – cukrzyca - najczęściej odczuwają
objawy, które mogą, ale nie muszą sugerować choroby. Jeśli zaobserwuje się poniŜsze objawy
naleŜy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, który je zweryfikuje i postawi właściwą
diagnozę. Do objawów mogących wskazywać na istnienie cukrzycy naleŜą: nawracające
infekcje, ciągłe zmęczenie, osłabienie i senność. Mogą pojawiać się zaparcia, swędzenie
skóry czy jej suchość, pojawianie się zmian ropnych na skórze oraz zmiany zapalne narządów
moczowo płciowych. Pacjenci skarŜą się na wzmoŜone pragnienie, przy jednoczesnym
częstym oddawaniu moczu, duŜy apetyt, utratę masy ciała i kłopoty z koncentracją.
Objawy te zazwyczaj rozwijają się bardzo dynamicznie u chorych z cukrzycą typu 1, i bardzo
powoli u osób z cukrzycą typu 2.
Osoby chore na cukrzycę często bagatelizują powyŜsze objawy i np. zmęczenie tłumaczą
przepracowaniem, dlatego tak waŜna jest profilaktyka, obserwacja własnego organizmu oraz
wizyty kontrolne u lekarza.
Niestety wielu chorych z cukrzycą typu 2 dowiaduje się o swojej chorobie przez przypadek. U
około 50% z nich w momencie rozpoznania stwierdza się powikłania cukrzycy. Dlatego tak
waŜne jest podejmowanie działań zapobiegających cukrzycy oraz informowanie o tym
społeczeństwa.
Leczenie cukrzycy
W zaleŜności od typu oraz stopnia zaawansowania cukrzycy stosuje się róŜne metody
leczenia m.in. dietę, wysiłek fizyczny, doustne leki przeciwcukrzycowe oraz insulinę.
Nowoczesne leczenie umoŜliwia pacjentom prowadzenie trybu Ŝycia zdrowego człowieka,
pracę zawodową i codzienną aktywność. We współczesnej terapii dąŜy się do naśladowania
fizjologicznego rytmu wydzielania insuliny.
Celem leczenia jest przywrócenie (cukrzyca typu 2) lub odtworzenie (cukrzyca typu1)
wydzielania insuliny.
U osób z cukrzycą typu 2 osiąga się to początkowo podając doustne leki przeciwcukrzycowe.
Chorzy z cukrzycą typu 1 od początku wymagają leczenia insuliną.
U osób z cukrzycą po spoŜyciu posiłku dochodzi do gwałtownego wzrostu poziomu cukru we
krwi. U człowieka zdrowego w odpowiedzi na wzrost poziomu cukru we krwi wydzielana jest
dodatkowa porcja insuliny, mówimy, Ŝe jest to wydzielanie okołoposiłkowe. Pomiędzy
posiłkami wydzielane są stale niewielkie ilości insuliny, mówimy, Ŝe jest to wydzielanie
podstawowe.
W leczeniu cukrzycy typu 1, aby odtworzyć okołoposiłkowe wydzielanie insuliny stosuje się
szybko działający analog insuliny lub krótko działającą insulinę ludzką. Natomiast
odtworzenie podstawowego wydzielania insuliny zapewnia długo działający analog insuliny
lub insulina o pośrednim czasie działania. W leczeniu cukrzycy typu 2 opartym na
insulinoterapii stosuje się równieŜ tzw. mieszanki insuliny charakteryzujące się dwufazowym
działaniem: szybkim – okołoposiłkowym oraz długim, pokrywającym podstawowe
wydzielanie insuliny. U osób z cukrzycą typu 2, wymagających leczenia insuliną i
prowadzących aktywny tryb Ŝycia stosuje się taki sam model terapii insuliną, jak u chorych z
cukrzycą typu 1.
Pacjenci prowadzą systematyczną samokontrolę, czyli przede wszystkim regularnie oznaczają
poziom cukru we krwi przed głównymi posiłkami, a takŜe po posiłku. Ponadto planują posiłki
wyliczając zawartość składników pokarmowych w posiłku a następnie podają odpowiednią
dawkę insuliny. Pacjent wstrzykuje sobie insulinę przed jedzeniem, ale wcześniej musi
obliczyć odpowiednią dawkę, która zaleŜy od:
•
Planowanej zawartości węglowodanów w posiłku,
•
Poziomu cukru przed posiłkiem,
•
Pory dnia,
•
Planowanego wysiłku i aktywności fizycznej.
Aby to było moŜliwe osoba z cukrzycą musi nauczyć się swojej choroby, wiedzieć jak
interpretować wyniki pomiarów cukru oraz umieć dostosować dawki insuliny do
aktualnych potrzeb organizmu. Tylko to pozwala uchronić chorego przed powikłaniami
cukrzycy. WaŜna jest, więc edukacja oraz współpraca między pacjentem a zespołem
leczącym.
Samokontrola - kontrola cukrzycy
Chorzy na cukrzycę codziennie kontrolują poziom cukru we krwi wykorzystując specjalne
urządzenia zwane glukometrami. Powinni oni kontrolować poziom cukru na czczo lub przed
posiłkiem, oraz poziom cukru we krwi po spoŜytym posiłku tzw. glikemia poposiłkowa. Ten
parametr jest bardzo waŜny, poniewaŜ pacjenci, którzy osiągają wysokie wartości glikemii
poposiłkowej są bardziej naraŜeni na choroby związane z układem krąŜenia od tych
pacjentów, u których stwierdzono podwyŜszony poziom glukozy przed posiłkiem lub na
czczo. Ci ostatni mają z kolei wyŜsze ryzyko powikłań ze strony nerek oraz narządu wzroku.
Kolejnym składnikiem samokontroli jest systematyczny pomiar ciśnienia tętniczego krwi.
W codziennej samokontroli pacjenta nie powinno zabraknąć równieŜ odpowiedniej diety,
która jest jednym z najwaŜniejszych elementów leczenia cukrzycy. Dieta cukrzycowa
powinna być urozmaicona i zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe, będące
elementami zdrowego odŜywiania, które polega na dostarczaniu organizmowi niezbędnych
składników pokarmowych we właściwych proporcjach i o odpowiedniej wartości kalorycznej.
Do tych składników zaliczmy: węglowodany, białko, tłuszcze oraz witaminy i sole mineralne.
Osoby z cukrzycą szczególną uwagę powinny zwracać na ilość węglowodanów w diecie,
które wchłaniając się do organizmu, bezpośrednio wpływają na poziom cukru we krwi.
Lekarze duŜą uwagę zwracają na cięŜar ciała osób z cukrzycą, gdyŜ nadmierna masa ciała
negatywnie wpływa na wyrównanie cukrzycy. Dlatego tak duŜo uwagi poświęca się
odpowiedniej diecie i utrzymywaniu naleŜnej masy ciała. Kolejnym składnikiem
samokontroli jest więc systematyczny pomiar cięŜaru ciała.
Późne powikłania cukrzycy
Współczesna diabetologia ma dostęp do nowoczesnego leczenia i pacjenci mają moŜliwość
prowadzenia trybu Ŝycia zdrowego człowieka oraz osiągnięcia dobrej kontroli swojej
cukrzycy.
Jednak część pacjentów nie dostosowuje się do zaleceń zespołu leczącego i cukrzyca bywa za
późno rozpoznana lub źle leczona. Nadmiar cukru we krwi powoli uszkadza narządy,
naczynia krwionośne i układ nerwowy. Tak dochodzi do późnych powikłań cukrzycy, które
mogą doprowadzić do inwalidztwa oraz przedwczesnej śmierci. Przewlekłe powikłania
cukrzycowe dotyczące małych naczyń to m.in. choroby oczu (retinopatia), nerek (nefropatia),
nerwów obwodowych (neuropatia). Drugim problemem jest uszkodzenie duŜych naczyń
krwionośnych powodujących zawały serca i udary mózgu, których ryzyko przy cukrzycy
wzrasta 4-5-krotnie a takŜe chorobę naczyniową tętnic kończyn dolnych. MoŜliwe jest teŜ
wystąpienie zespołu stopy cukrzycowej, mogącego prowadzić do amputacji kończyny.
Właściwe leczenie oraz edukacja pacjentów moŜe w bardzo duŜym stopniu zminimalizować
ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy.
Wiadomo, Ŝe aby uniknąć późnych powikłań cukrzycy niezbędne jest prawidłowe leczenie i
uzyskanie poziomu cukru we krwi zbliŜonego do wartości występujących u zdrowego
człowieka. Szczególne trudności sprawia leczenie chorych z cukrzycą typu 2. Rozpoczynają
oni swoją terapię od leków doustnych i trudno im zrozumieć dlaczego po ok. 6 latach trwania
cukrzycy ponad 50% z nich wymaga leczenia insuliną4. Chorzy boją się zastrzyków, choć
dzięki dzisiejszym nowoczesnym systemom podawania insuliny iniekcje są prawie
bezbolesne, a konieczność leczenia insuliną traktują jako najgorsze moŜliwe rozwiązanie,
choć ten model leczenia jest to tylko naśladowaniem pracy własnej trzustki chorego.
4
Wright A et al. Sulfonylurea Inadequacy UKPDS 57. Diabetes Care 2002; 25 (2): 330 - 336
Jak ograniczyć powikłania?
Mimo coraz lepszej opieki diabetologicznej wciąŜ moŜemy spotkać pacjentów, których
dotknęły groźne powikłania cukrzycy np. amputacja stopy. MoŜna za to winić między
innymi: przywiązywanie zbyt malej uwagi do działań profilaktycznych skierowanych do osób
zagroŜonych cukrzycą, niedostateczną edukację chorych i niedostateczną dostępność do
nowoczesnych metod leczenia. To problem ogólnoświatowy, choć w większości krajów
europejskich, np. w Danii i w Irlandii sytuacja jest lepsza dzięki ścisłej współpracy zespołu
leczącego z pacjentem i powszechniejszemu stosowaniu najnowszych generacji leków
przeciwcukrzycowych., w tym takŜe insulin. Właściwe leczenie oraz edukacja pacjentów
moŜe w bardzo duŜym stopniu zminimalizować ryzyko wystąpienia powikłań.
Rezolucja ONZ z roku 2006 stanowi, Ŝe cukrzyca jest groźną chorobą, moŜe mieć charakter
epidemii i globalnie zagrozić zdrowiu.5
W Polsce powstają róŜne programy np. ‘Narodowy Program Wsparcia Osób z Cukrzycą’,
które mają na celu poprawę jakości Ŝycia chorych na cukrzycę.
Polscy lekarze, równieŜ mają dostęp do wiedzy i do większości nowoczesnych metod
leczenia. Problemem jednak nie jest więc niski poziom wiedzy diabetologów, brak
dostępności do wstrzykiwaczy czy glukometrów, ale niska świadomość pacjentów na temat
konieczności prowadzenia wnikliwej samokontroli, dostosowywania leczenia do potrzeb
własnego organizmu, co umoŜliwiają obecnie nowoczesne metody leczenia.
Na szczęście, są symptomy, Ŝe sytuacja ta moŜe się w Polsce poprawić. Rozpoczęto właśnie
realizację programu Ministerstwa Zdrowia „Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w
Polsce na lata 2006-2008". Ma on na celu zintensyfikowanie działań prewencyjnych,
pozwalających na zmniejszenie ryzyka zachorowania, optymalizację leczenia cukrzycy i jej
powikłań.6
Ogólnopolski Konkurs Plastyczny ‘pomaluj Ŝycie na novo’ jest inicjatywą o charakterze
edukacyjnym i ma wymiar ogólnospołeczny. Głównym celem jest upowszechnianie
przesłania, Ŝe cukrzyca nie przekreśla moŜliwości pełnego i twórczego Ŝycia. Zadaniem
Uczestników Konkursu jest przedstawienie w formie artystycznej, przeŜyć, poraŜek i
osiągnięć w walce z cukrzycą oraz promowanie odpowiedniego stylu Ŝycia. Plonem
kolejnych edycji Konkursu są prace artystyczne, mające swoją niepowtarzalną wymowę,
czytelną dla kaŜdego, komu bliski jest temat cukrzycy. Dzieci, młodzieŜ oraz dorośli w
5
6
Źródło www.unitefordiabetes.org
Źródło www.bip.mz.gov.pl
swoich pracach pokazują radości i smutki związane z chorobą, ale przede wszystkim
udowadniają, Ŝe z cukrzycą mogą Ŝyć podobnie jak ich zdrowi rówieśnicy.
Konsultacja medyczna
lekarz, specjalista diabetolog – dr Agnieszka Tiuryn – Petrulewicz