pomnik grobowy kościuszki w zuchwilu
Transkrypt
pomnik grobowy kościuszki w zuchwilu
POMNIK GROBOWY KOŚCIUSZKI W ZUCHWILU J.A. Konopka Postawiony przed przeszło 187 laty pomnik grobowy Kościuszki stanowi jeden z trzech pamiątkowych polonijnych obiektów znajdujących się w Zuchwilu, na dawnym cmentarzu komunalnym, przy miejscowym Kościele rzymsko-katolickim (Hauptstr.34). Po śmierci Kościuszki (15.10.1817r.) zwłoki jego, po zabalsamowaniu, złożone zostały najpierw w krypcie Kościoła N.M. Panny Niepokalanego Poczęcia (Jezuitenkirche) w Solurze. Dopiero w pięć miesięcy później, po uzyskaniu przychylnej na to decyzji ze strony Rady Państwa kantonu Solury, zostały one ekshumowane i przewiezione do Krakowa. Natomiast w Zuchwilu pochowane zostały (17.10.1817r.) wnętrzności (trzewia*) wyjęte ze zwłok, poddanych zabalsamowaniu. Na miejscu pochowku Franz Zeltner (u którego mieszkał Kościuszko w czasie swego przeszło dwuletniego pobytu w Solurze), wzniósł jesienią 1817r. okazały, wysoki na ok. 3m, pomnik z kamienia. Na szczycie cokołu z piaskowca „jurajskiego”, opatrzonym odnośnym napisem po łacinie („Viscera Thaddae Kościuszko deposita die XVII Octobris MDCCCXVII” / Wnętrzności Tadeusza Kościuszki złożone 17 października 1817 r.), umieszczona została kula kamienna z krzyżem i promienną gwiazdą z metalu. W 1844r. polscy emigranci dodali na cokole metalowy medalion z popiersiem Kosciuszki roboty francuskiego wybitnego artysty rzeźbiarza Pierre Jean David d’Angers. Wizerunek otacza napis po łacinie: „Fratres patri suo. Die XV Octobris MDCCCXXXXIV” / Bracia-rodacy ojcu swemu w dniu 15 października 1844 r.). Pomimo zlikwidowania cmentarza i usunięcia wszystkich innych grobów, pomnik Kościuszki pozostał nietknięty i stoi niezmiennie na tym samym miejscu, pierwotnie wybranym, nieopodal byłej cmentarnej kaplicy z XVI w. (dawniej znanej pod wezwaniem „14. Nothelfen”/14-stu Wspomożycieli). Przebudowana ona została gruntownie w 1942r. z inicjatywy i ze środków finansowych zebranych przez Komitet pomocy „Pro Polonia”. Przebudowy dokonano wedle projektu polskiego architekta Stanisława Lewińskiego i ze współudziałem znanych polskich artystów malarzy i rzeźbiarzy, mianowicie Tadeusza Fussa (malował sklepienia), Jana Zbigniewa Bema (wykonał w metalu wizerunek M.B. Ostrobramskiej ), Zygmunta Stankiewicza (wykonał rzeźbę na drzwiach kaplicy) i Tadeusza Tomaszewskiego (autor pamiątkowej tablicy ku czci Rejtana). W robotach murarskich brała udział grupa innych internowanych w Szwajcarii żołnierzy polskich z Dywizji gen. Bronisława Prugar-Ketlinga, a fachowe prace, zwłaszcza założenie dachu, wykonało zuchwilskie przedsiębiorstwo Conti. Od tego czasu dawna kaplica „Wspomożycieli” nosi nazwę „Kaplicy Polskiej” (Polenkapelle). W zeszłym roku fasada kaplicy została gruntownie odnowiona z inicjatywy i ze współudziałem finansowym Towarzystwa im. Kościuszki (Kosciuszko-Gesellschaft) w Solurze. Nieopodal, z drugiej strony pomnika Kościuszki, znajduje się kamienna ława wykuta w 1941r. przez polskiego rzeźbiarza Pakutę wg. projektu Tomaszewskiego (wychowanka Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie). Napis widniejący na niej przypomina dzień internowania w Szwajcarii żołnierzy 2 Dywizji Strzelców Pieszych: „18.VI.1940”. Pomnik Kościuszki był od samego początku, przez lata niewoli, miejscem stałych pielgrzymek polskich emigrantów. Odwiedzali go również szwajcarscy przyjaciele Polski i cudzoziemcy z innych krajów Europy (także Rosjanie, dezerterzy z armii carskiej) i z krajów Ameryki, zwłaszcza ze Stanów Zjednoczonych. O częstych odwiedzinach tego miejsca świadczą liczne wpisy do „złotych ksiąg”, otwartych przez polskich emigrantów w roku 1832 i 1865. Księgi te złożone były do wpisów w pobliskiej gospodzie „Birchi”. Obecnie, od wielu lat, znajdują się one w Muzeum Kościuszki w Solurze. Pielgrzymka do Zuchwilu była, w latach niewoli, uważana za swego rodzaju obowiązek moralny Polaków przybywających do Solury. A i dzisiaj wielu łączy swą wizytę „u Kościuszki” t.j. w Muzeum przy Gurzelngasse 12 (otwartym w 1936r.) z odwiedzeniem pomnika i złożeniem hołdu „cieniom Naczelnika” w Zuchwilu. Zgodnie z wieloletnią już tradycją, co roku w pierwszą niedzielę listopada, po uroczystej Mszy św. odprawianej w pobliskim kościele, ma miejsce złożenie u stop pomnika wieńców przez Pana Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie i przedstawicieli organizacji polonijnych w obecności Władz miejscowych i mieszkańców Zuchwilu. Obok znaczenia uczuciowo-symbolicznego posiada zuchwilski pomnik, poprzez postać Kościuszki, doniosłe wartości historyczne i kulturowe o zasięgu nie tylko miejscowym, ale i ogólnokrajowym, a nawet międzynarodowym. Wszak Tadeusz Kościuszko, największy polski Bohater, nazywany był „bohaterem dwóch światów”, gdyż wsławił się on również w walce o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Również „za zasługi położone w obronie praw ludów przeciwko tyranii” Zgromadzenie Narodowe przyznało mu obywatelstwo francuskie (dekret z 26.08.1792). W Szwajcarii był on uważany powszechnie za dobroczyńcę i opiekuna ubogich. A były to lata dotkliwej w Solurze nędzy panującej po wojnach napoleońskich. Polak z Litwy, urodzony na terenie obecnej Białorusi (stąd często Białorusini uważają go obecnie za swego bohatera narodowego i dumni są zawsze ze swego „wielikowo ziemijaka”), był ucieleśnieniem idei wyzwoleńczych i demokratycznych, które po przeszło stuletnich, ofiarnych zmaganiach stanowią niezniszczalny dorobek życia polityczno-społecznego Europy naszych czasów. Pod względem wartości wykonawczo-artystycznych, stanowi pomnik kościuszkowski w Zuchwilu „klasyczny” przykład sztuki kamieniarskiej z początku XIX w. Ozdobiony metalowym medalionem autorstwa wybitnego francuskiego rzeźbiarza David’a d’Angers (1788 -1856) przedstawia on również wartości artystyczne cechujące sztukę rzeźbiarsko-odlewniczą z połowy XIX w. * * * Aby „po wsze czasy” zachować pomnik Kościuszki w Zuchwilu, ów cenny obiekt historii, kultury i sztuki (będący własnością prywatną zuchwilskiej Parafii), powstała myśl o konieczności podjęcia stosownych kroków celem uznania go przez Władze kantonu Solury za zabytek podlegający trwałej ochronie i zabezpieczeniu. Jednocześnie podejmowane są działania zmierzające do przeprowadzenia prac remontowozachowawczych nad tym pomnikiem, którego już dość dotkliwie naruszył „ząb czasu”. J.A. Konopka *) Serce wyjęte ze zwłok Kościuszki powierzone zostało wówczas Emilii Zeltnerownej, córce Franza Zeltnera. O losach serca Kościuszki patrz: „Nasza Gazetka” Nr 5 / 2001, str. 29-31 (J.A. Konopka, Serce Kościuszki na zamku w Rapperswilu). 17 Nasza Gazetka 1/2005