05-02 - zszarzecze

Pochodzenie świń
Rasy trzody chlewnej
Pochodzenie świń
Przodkiem świń domowych jest dzik, którego udomowienie następowało niezależnie od
siebie w różnych rejonach świata i w różnym czasie (około 5-7 tys. lat temu). Analizując
pochodzenie świń, przyjmuje się, że zwierzęta azjatyckie, europejskie i śródziemnomorskie
pochodzą od trzech form dzika, a mianowicie dzika azjatyckiego, środkowoeuropejskiego i
śródziemnomorskiego. Przodkowie mieli wspólne cechy, które przekazali świniom
domowym. Najważniejsze z nich to: wielorodność, wszystkożerność, dobrze rozwinięte
zmysły smaku, węchu i słuchu oraz słaby wzrok.
Dzik azjatycki. Dzik azjatycki zamieszkuje gorące i wilgotne rejony południowo-wschodniej
Azji. Ma wałeczkowaty tułów, krótkie kończyny, łęgowaty grzbiet, dużą głowę o prostym
skróconym profilu, pofałdowaną i słabo owłosioną skórę.
Cechuje go bardzo wczesna dojrzałość somatyczna (dojrzałość somatyczna (fizyczna) - wiek,
w którym u zwierzęcia ustaje wzrost i rozwój tkanki kostnej (szkieletu). Zwierzę osiąga
maksymalne
wymiary
oraz
masę
ciała)
i
zdolność
do
odkładania
tłuszczu
międzymięśniowego (mięso tzw. marmurkowate). Samice dzika azjatyckiego są bardzo
płodne. Powyższe cechy przodek przekazał prymitywnym i współczesnym rasom świń
azjatyckich.
Dzik europejski. Warunki środowiskowe (okresowe niedobory pokarmu) wpłynęły na
ruchliwy tryb życia dzika europejskiego, jego pokrój i konstytucję. Ma on mocną budowę,
silnie rozwinięty przód, wąski i ścięty zad, długie i silne kończyny (patrz, fot.). Umaszczenie
ciemnobrunatne lub ciemnoszare. Pod skórą pokrytą szczeciną występuje zapasowa
warstwa tłuszczu. Masa ciała dorosłych osobników dochodzi do 150-200 kg. Dzik europejski
rośnie wolno dojrzałość somatyczną osiąga późno (w wieku 5-6 lat). Ruja u loch występuje
raz w roku, w listopadzie lub grudniu. Płodność dzika europejskiego jest niska, locha rodzi
średnio 5-6 prosiąt w miocie. Lochy dzika z potomstwem prowadzą stadny tryb życia,
natomiast samce, tzw. odyńce, są samotnikami. Cechy dzikich przodków, takie jak: rozwój
zmysłów, tryb życia, zachowanie, możemy obserwować u świń domowych.
Dzik śródziemnomorski. Dzik śródziemnomorski osiągał dojrzałość somatyczną w wieku 2,53 lat. Charakteryzował się bardzo powolnym wzrostem. Miał niewielkie wymiary ciała,
ciemną i gęstą szczecinę, krótkie, stojące uszy. Masą ciała był zbliżony do dzika azjatyckiego,
natomiast kształtem i szybkością dojrzewania przypominał dzika europejskiego.
Współczesne rasy trzody chlewnej pochodzą od wszystkich trzech protoplastów. Wojny,
wymiana handlowa, wędrówki ludów, świadome łączenie ze sobą różnych ras za pomącą
krzyżowania przyczyniły się do wytworzenia wielu ras świń na półkuli północnej.
Rasy trzody chlewnej
Utrzymywane w Polsce rasy świń, rodzime i zagraniczne, należą w większości do typu
mięsnego. Charakterystyczną cechą zwierząt należących do tego typu jest późne osiąganie
dojrzałości somatycznej i bardzo dobre tempo wzrostu. Oznacza to, że wzrost i rozwój
kończy się u świń w wieku ponad 2,5-3 lat, a tempo wzrostu wyrażone dobowymi
przyrostami wynosi 600 g i więcej.
Na wytworzenie współczesnych szlachetnych ras świń duży wpływ wywarły rasy mające
wiele cech typowych dla przodka europejskiego (rasa wielka biała angielska) lub
azjatyckiego (rasa berkshire).
Rasa wielka biała angielska (wba) należy do typu mięsnego. Jest umaszczona biało i ma
szlachetną budowę. Zwierzęta są odporne na stres, mają bardzo dobre cechy użytkowe,
rozrodcze i tuczne. Rasa ta ma olbrzymie znaczenie historyczne. Z ras miejscowych, przy
odpowiednim krzyżowaniu z rasą wba, powstały rasy wielkie białe w wielu krajach świata, w
tym również w Polsce (wielka biała polska).
Świnie rasy berkshire reprezentują typ tłuszczowo-mięsny. Zwierzęta mają średnie wymiary
ciała, skórę czarną z białymi plamami (koniec ryja, dolne części kończyn i koniec ogona).
Typowe dla tej rasy jest wczesne dojrzewanie oraz silne przekazywanie cech średniej
płodności, średniego wzrostu i otłuszczania się. Pod wpływem świń rasy berkshire powstało
wiele ras łaciatych, zwykle typu tłuszczowo-mięsnego (np. w Polsce rasa puławska).
Wymagania dla ras matecznych i ojcowskich
Utrzymywane w Polsce rasy należą do dwóch grup: matecznej i ojcowskiej, zależnie od ich
wykorzystania jako samic lub samców w kojarzeniach.
Rasy mateczne (patrz, fot.) charakteryzują się bardzo dobrymi cechami rozrodczymi,
wysoką płodnością, mlecznością i troskliwością macierzyńską. Mają bardzo dobre lub co
najmniej dobre cechy tuczne i rzeźne. Są mało podatne na stres. Populacje świń ras
matecznych są liczne, co umożliwia prowadzenie ostrej selekcji i prawidłowego doboru
zwierząt do kojarzeń. Rasy mateczne są bardzo dobrze przystosowane do miejscowych
warunków środowiskowych.
Rasy ojcowskie (patrz fot.) charakteryzują się wybitną lub bardzo dobrą mięsnością oraz
bardzo dobrymi cechami tucznymi. W populacjach świń tej grupy mogą występować geny
„podatności na stres", lub „kwaśnego mięsa". Rasy ojcowskie reprezentowane są przez
małe, ale już wyspecjalizowane, populacje o wysokiej wartości użytkowej.
Średnie wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch według ras w roku 2004
Rasa
Liczba ocenionych
miotów, szt.
Wbp
Pbz
Puławska
Belgijska zwisłoucha
Hampshire
Duroc
Pietrain
Linia 990
20 589
33 743
814
49
674
2 236
1 692
2 276
Liczba prosiąt
Liczba prosiąt Liczba sutek,
urodzonych w
w 21 dniu, szt.
szt.
miocie, szt.
11,57
10,93
14,6
11,66
11,01
14,6
11,09
10,03
14,4
9,71
9,37
13,8
10,30
9,80
13,8
10,30
9,86
13,4
10,88
10,33
14,0
9,44
8,95
14,1
Średnie wyniki ważniejszych cech użytkowych tucznych i rze źnych przedstawicieli
poszczególnych ras kontro lowanych w roku 2004 w Stacjach Kontroli Użytkowości
Rzeźnej Trzody Chlewnej (masa ciała w dniu uboju 1 0 0 kg)
Rasa
Wbp
Pbz
Puławska
Duroc
Hampshire
Pietrain
Linia 990
Przyrost
Średnia
Powierzchnia Masa szynki
Liczba
dobowy w
grubość
„oka"
zadniej bez
skontrolowany
okresie tuczu słoniny z 5
polędwicy, słoniny i skóry,
ch świń, szt
kontrolnego, g pomiarów, cm
cm2
kg
660
863
1,59
51,9
8,62
1145
868
1,54
54,2
8,55
36
773
1,76
52,9
8,44
49
840
1,54
51,6
8,81
26
859
1,53
59,4
9,41
67
778
1,28
62,1
10,10
404
851
1,84
51,9
8,62
Rasy i linie ojcowskie utrzymywane w Polsce
Duroc. Amerykańskie, rudo umaszczone świnie, Duroc mają średnie wymiary ciała, silną
konstytucję, mocny kościec. Zaletami tej rasy jest duża odporność na stres, dobra płodność,
szybkie tempo wzrostu, dobre wykorzystanie paszy, duży (do 8%) udział tłuszczu
śródmięśniowego. Wyhodowano też białą odmianę rasy Duroc. W Polsce populacja świń tej
rasy jest porównywalna z innymi rasami ojcowskimi używanymi powszechnie do
krzyżowania towarowego (rys.). Mieszańce białych ras europejskich i Duroca przejawiają
zwykle znaczną heterozję, szczególnie w cechach tucznych.
Hampshire. Zwierzęta tej amerykańskiej rasy są średniej wielkości i mocnej konstytucji.
Mają uszy stojące, umaszczenie czarne z białym pasem przez kłąb, łopatki, klatkę piersiową i
przednie nogi. Płodność i troskliwość macierzyńska loch są nieco gorsze niż populacji
krajowych. Cechy dodatnie to: cienka, wyrównana na całej długości grzbietu słonina oraz
mocna konstytucja. U świń rasy Hampshire może występować gen tzw. „kwaśnego mięsa"
(RN-). Jego obecność powoduje straty białka oraz zmniejszenie wydajności o 8-10% w
procesie technologicznym wskutek utraty soku. Przydatność rasy hampshire do krzyżowania
towarowego z rasami europejskimi wynika z ich odrębności genetycznej.
Pietrain. Belgijskie świnie o umaszczeniu pstrym, z rozrzuconymi czarnymi plamami na
białym tle, są zwierzętami średniej wielkości, z pojemną klatką piersiową. Głowę mają lekką,
uszy krótkie, stojące, grzbiet długi i szeroki, a łopatki i szynki bardzo silnie umięśnione.
Wybitna mięsność tej rasy, przewyższająca inne rasy mięsne, m.in. udziałem cennych
wyrębów tuszy, głównie polędwicy i szynki, wynika z obecności genu „podatności na stres" RYR 1. Powierzchnia przekroju mięśnia najdłuższego grzbietu (polędwicy) jest większa o
30%, a wydajność rzeźna (wydajność rzeźna - stosunek masy tuszy zwierzęcia do masy
zwierzęcia przed ubojem wyrażony w procentach, dla świń średnio wynosi 75-78%.) o kilka
procent w porównaniu z innymi mięsnymi rasami europejskimi. Typowe dla tej rasy są cechy
średniego tempa wzrostu, słabszego wykorzystania paszy. Na skutek małej odporności na
stres świnie źle znoszą transport, przepędy i letnie upały, które mogą być przyczyną nagłych
upadków. Jakość mięsa świń pietrain jest często obniżona, ma ono jaśniejszą barwę i
większą wodnistość. Rasa pietrain używana jest w wielu krajach, w tym w Polsce, do
krzyżowania towarowego jako rasa ojcowska (rys.) lub do tworzenia ras syntetycznych.
Belgijska zwisłoucha. Świnie tej rasy pod względem pokroju i cech użytkowych są zbliżone
do świń pietrain. Charakteryzują się również dużą podatnością na stres. Umaszczenie mają
jednak białe. Zwierzęta są średniej wielkości, szerokie, o silnie rozwiniętym grzbiecie i
dobrze ukształtowanej szynce. Płodność świń tej rasy jest dobra, przyrosty dzienne w tuczu
wysokie, udział wartościowych partii mięsnych w tuszy duży.
Linia syntetyczna 990. Linia ta powstała w wyniku krzyżowania różnych wysoko
produkcyjnych ras świń (m.in. hampshire, duroc, wbp, różne linie pbz). Umaszczenie
zwierząt nie jest ujednolicone, bywa czarne, a także rude, lecz przeważają osobniki białe z
czarnymi łatami. Pracę nad linią podjęto w Polsce w celu zwiększenia wartości genetycznej
rozpłodników męskich. Porównanie cech użytkowych linii 990 z rasą wbp wskazuje na
pewne zalety tej linii, co przemawia za jej stosowaniem w krzyżowaniu towarowym jako
komponentu ojcowskiego. Do krzyżowania używa się też knurów linii 890 (mieszańce linii
990 i rasy pietrain).
Rasy mateczne
Wielka biała polska (wbp). Świnie reprezentują typ mięsny, są białe, ostrouche, o wyglądzie
i pokroju zbliżonym do wba. Dorosłe knury osiągają masę ok. 300 kg, lochy są o 50-100 kg
lżejsze. Cechy użytkowe świń tej rasy są dobre. Zwierzęta charakteryzują się mocną
konstytucją, co pozwala na ich wykorzystanie w chowie wielkostadnym, bezściółkowym.
Jest to rasa o bardzo korzystnych cechach matczynych. Lochy rodzą liczne i szybko rosnące
mioty. Systematycznie prowadzona praca hodowlana sprzyja ciągłemu doskonaleniu cech
tucznych i rzeźnych przy zachowaniu bardzo dobrej użytkowości rozpłodowej. Udział loch
wbp w hodowli zarodowej wynosi około 34%.
Polska biała zwisłoucha (pbz). Cechy rasowe to: zwisające uszy, skóra bez pigmentu pokryta
białą szczeciną. Masa sztuk dorosłych oraz użytkowość rozpłodowa, tuczna i rzeźna jest
zbliżona do wbp. Podobnie jak wbp jest to rasa o bardzo korzystnych właściwościach
matczynych. Świnie pbz uważa się za mniej wymagające i lepiej przystosowujące się do
środowiska, jednak w porównaniu z wbp wykazują one częściej wady pokrojowe,
szczególnie kończyn. Zwierzęta rasy pbz wykazują w pewnym stopniu podatność na stres.
Celem prowadzonej pracy hodowlanej jest dalsze doskonalenie cech rozrodczych, tucznych i
rzeźnych tej rasy oraz wyeliminowanie genu stresu z populacji. Rasa pbz jest bardzo liczna,
jej udział w krajowej populacji świń zarodowych wynosi około 54%.
Puławska. Współczesne świnie tej rasy można zakwalifikować do typu pośredniego między
mięsnym a mięsno-tłuszczowym (szybciej dojrzewa somatycznie). Zwierzęta są średniej
wielkości, lochy ważą 200-280 kg, a knury 250-320 kg. Świnie puławskie mają uszy stojące,
tułów średniej długości, umaszczenie łaciate, na skórze większe i mniejsze czarne, czasem
rudawe plamy. U świń puławskich połączono cenne właściwości wysokiej rozrodczości i
szybkiego wzrostu z większą odpornością oraz mniejszymi wymaganiami środowiskowymi,
typowymi dla ras rodzimych. Hodowla świń puławskich zlokalizowana jest w rejonie
lubelskim, siedleckim i radomskim.
Złotnicka biała. Rasa złotnicka biała pod względem wyglądu zewnętrznego i rozmiarów ciała
przypomina świnie pbz, ale wartością użytkową im ustępuje. Należy do mięsnego typu
użytkowego. Przy małej liczebności pogłowia, wykorzystana jest do krzyżowania
towarowego w rejonach hodowlanych, gdzie są zlokalizowane fermy zarodowe (rejon
poznański i wrocławski).
Złotnicka pstra. Początek tej rasie dały świnie mięsno-słoninowe o pstrym umaszczeniu i
zwisających uszach, wywodzące się od prymitywnych zwierząt z Wileńszczyzny. Mimo
wieloletniej selekcji świnie tej rasy mają nadal zachowane pewne cechy prymitywne. Mają
przy tym małe wymagania środowiskowe, są odporne na stres, a ich mięso jest bardzo
dobrej jakości. Wyniki użytkowe świń tej rasy są niskie.
Rasa złotnicka pstra jest obok świń rasy puławskiej i złotnickiej białej objęta hodowlą
zachowawczą.
Świnie hybrydowe
Firmy komercyjne wprowadzają na rynki europejskie, w tym również na rynek polski,
zwierzęta linii żeńskich (mateczne) i męskich (ojcowskie). Tworząc płodne linie matczyne
oraz linie ojcowskie o bardzo dobrym tempie wzrostu i wysokiej wartości rzeźnej, firmy
wykorzystują najnowsze osiągnięcia naukowe z zakresu genetyki molekularnej oraz żywienia
zwierząt. Użycie zwierząt z wyselekcjonowanych, wysoko produkcyjnych linii, odpowiednia
technika chowu, stosowanie programów profilaktyczno-sanitarnych oraz pełnowartościowe,
intensywne żywienie pozwalają na produkcję dobrego surowca rzeźnego.