ZmieniajČce siÚ otoczenie systemu ochrony zdrowia determinantČ

Problemy ZarzÈdzania, vol. 11, nr 1 (41), t. 2: 24 – 33
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.41.2
ZmieniajÈce siÚ otoczenie systemu ochrony zdrowia
determinantÈ jego przyszïoĂci
Nadesïany: 10.07.12 | Zaakceptowany do druku: 05.11.12
Ewelina Nojszewska*
Funkcjonowanie SOZ, a wiÚc jakoĂÊ i dostÚpnoĂÊ Ăwiadczeñ zaleĝy od wielu czynników, z których
najwaĝniejsze to starzenie siÚ spoïeczeñstwa, jednak system do radzenia sobie z nimi nie jest przygotowany. Dodatkowo kryzys finansowy spowodowaï zwolnienie tempa wzrostu gospodarczego i kïopoty
finansów publicznych, co przekïada siÚ na wielkoĂÊ strumieni pieniÈdza pïynÈcych do systemu. W tych
niekorzystnych warunkach szczególnÈ rolÚ bÚdÈ musiaïy odegraÊ przedsiÚbiorstwa. Jednakĝe praprzyczynÈ
stanu, w jakim znalazï siÚ polski SOZ jest niewïaĂciwa regulacja prawna, która wynika z braku odpowiedzialnoĂci politycznej zarówno koalicji, jak i opozycji.
Sïowa kluczowe: zmiany demograficzne, uwarunkowania makroekonomiczne, rola przedsiÚbiorców, regulacja prawna systemu ochrony zdrowia, upolitycznienie systemu ochrony zdrowia.
Changing environment of health care system
as determinant of its future
Submitted: 10.07.12 | Accepted: 05.11.12
Functioning of SOZ, so the quality and availability of services depends on many factors, the most
important of which figured as the aging population, to deal with which it prepares the system. In addition, the financial crisis caused a slowdown in economic growth and public finance problems, which is
reflected in the size of the streams of money flowing into the system. In these adverse conditions will
have a special role to play business. However, the root cause of the state of a Polish health care
system is wrong regulations caused by the lack of political accountability of both the coalition and the
opposition.
Keywords: demographic changes, macroeconomic conditions, the role of entrepreneurs, legal regulation
of the health care system, the politicization of the health care system.
JEL: I10
* Ewelina Nojszewska – dr hab., prof. SGH, czïonek Rady NFZ, Katedra Ekonomii, Szkoïa Gïówna
Handlowa.
Adres do korespondencji: Szkoïa Gïówna Handlowa, Katedra Ekonomii, Al. NiepodlegïoĂci 164, 02-554
Warszawa, e-mail: [email protected].
ZmieniajÈce siÚ otoczenie systemu ochrony zdrowia determinantÈ jego przyszïoĂci
Wprowadzenie
System ochrony zdrowia (SOZ) powiÈzany jest z wieloma innymi systemami i ogniskuje w sobie najwiÚksze ludzkie emocje i napiÚcia spoïeczne.
Jego powiÈzanie z gospodarkÈ jest dwukierunkowe, poniewaĝ faza cyklu
koniunkturalnego okreĂla jego finanse i zasoby, a wiÚc jakoĂÊ i dostÚpnoĂÊ
Ăwiadczeñ, a jego funkcjonowanie ksztaïtuje kapitaï ludzki, który jest najwaĝniejszym czynnikiem rozwoju gospodarczego w krajach rozwiniÚtych. JakoĂÊ
regulacji prawnej umoĝliwia lub uniemoĝliwia racjonalne funkcjonowanie.
Nie mniej waĝny jest czynnik polityczny, czyli mÈdroĂÊ i odpowiedzialnoĂÊ
polityków zarówno koalicji rzÈdzÈcej, jak i opozycji. Dlatego w artykule
koncentrujÚ siÚ na najwaĝniejszych elementach tworzÈcych otoczenie SOZ
ibpodejmujÚ próbÚ okreĂlenia skutków zmian zachodzÈcych w tym otoczeniu.
OdwoïujÚ siÚ do zmian demograficznych oraz uwarunkowañ makroekonomicznych, uwzglÚdniajÈc wielowymiarowoĂÊ oddziaïywañ wywoïanych przez
zaïamanie gospodarcze. Na tym tle szczególnego znaczenia nabiera rola
przedsiÚbiorców, jakÈ im przypisujÈ uwarunkowania gospodarcze, abprzede
wszystkim finansowe. NastÚpnie koncentrujÚ siÚ na praprzyczynach wszelkich
zmian i skutków, czyli regulacji prawnej i upolitycznieniu SOZ.
Zmiany demograficzne
Wedïug przewidywañ Departamentu Badañ LudnoĂciowych ONZ liczba
ludnoĂci Polski w latach 2015–2050 bÚdzie spadaÊ, co oznacza, ĝe dzietnoĂÊ
wblatach 2045–2050 spadnie do 1,35 dziecka w wariancie niskiej pïodnoĂci,
do którego Polska zostaïa zakwalifikowana1. Wedïug prognozy demograficznej GUS od okoïo 2020 r. odnotujemy staïy ujemny przyrost naturalny,
ab jednoczeĂnie nastÈpi staïa poprawa wskaěnika umieralnoĂci, czyli zwiÚkszy siÚ przeciÚtna dïugoĂÊ trwania ĝycia. Zgodnie bowiem z danymi GUS
wb 2000b r. przeciÚtne dalsze trwanie ĝycia w chwili urodzenia dla mÚĝczyzn
wynosiïo 69,7 lat, dla kobiet zaĂ – 78,0. W 2010 r. ten sam wskaěnik dla
mÚĝczyzn wynosiï – 72,1, a dla kobiet – 80,6 lat. Prognozy ksztaïtowania
siÚ przyrostu naturalnego w Polsce zaprezentowano na rys. 1. Wedïug prognoz ONZ, jeĂli poziom pïodnoĂci nie podniesie siÚ, to za okoïo 40 lat
dominujÈcÈ grupÈ stanÈ siÚ 60–75-latkowie, a w roku 2050 udziaï osób
w wieku 80+ wyniesie 9,6%. Dowodem starzenia siÚ spoïeczeñstwa jest
wzrost mediany wieku, która z obecnego poziomu wynoszÈcego 36,5 roku
podniesie siÚ do 57,2 roku w 2050 r. JednÈ z konsekwencji starzenia siÚ
spoïeczeñstwa jest wzrost wartoĂci wskaěnika obciÈĝenia demograficznego,
czyli udziaïu osób utrzymywanych na 100 osób pracujÈcych w wieku 15–64
lata. Zgodnie zb prognozami ONZ w 2050 r. wyniesie on 70 osób na 100.
Wedïug danych OECD stopa zastÈpienia brutto w 2010 r. wyniosïa 59,0%,
co stanowiïo 43% indywidualnych wynagrodzeñ brutto, a stopa zastÈpienia netto wyniosïa 68,2%, czyli 50,7% indywidualnych wynagrodzeñ netto.
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (41), t. 2, 2013
25
Ewelina Nojszewska
Zasób pieniÈdza, jakim dysponujÈ gospodarstwa domowe przedstawia ich
moĝliwoĂci nabywcze w odniesieniu do ochrony zdrowia.
900
800
URODZENIA
700
Tysiące osób
ZGONY
600
500
PRZYSROST NATURALNY (+)
400
PRZYSROST NATURALNY (–)
300
200
ZGONY
URODZENIA
100
0
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
2040
2050
Rys. 1. Przyrost naturalny w Polsce w latach 1950–2050. ½ródïo: A. Chïoñ-Domiñczak,
(2003). Wpïyw starzenia siÚ ludnoĂci na wydatki socjalne. Pozyskano z: http://www.rops.
krakow.pl/publikacje/1_21.pdf.
Rozkïad kosztów leczenia jednej osoby w kaĝdym roku ĝycia od strony
pïatnika w 2009 r. przedstawia natomiast rys. 2. Oczywistym jest, ĝe koszty
te rosnÈ wraz z wiekiem pacjentów.
PostÚpujÈce starzenie siÚ spoïeczeñstwa w poïÈczeniu z rozkïadem kosztów leczenia pacjentów w kaĝdym roku ich ĝycia prezentujÈ ramy potrzeb
finansowych SOZ. Naleĝy w tym miejscu równieĝ uwzglÚdniÊ zobowiÈzania miÚdzygeneracyjne, czyli udziaï zagregowanych naleĝnoĂci podatkowych
netto z pozostaïej czÚĂci ĝycia przypadajÈcy na kaĝdego czïowieka2. Po przyjÚciu zaïoĝenia zgodnego z obserwowanymi trendami, zgodnie z którym
stopa wzrostu wydatków na ochronÚ zdrowia per capita jest wiÚksza od stopy
wzrostu PKB per capita o 1 pp., moĝna spostrzec, ĝe nawet mïodzi ibzdrowi
20–25-latkowie stajÈ siÚ beneficjentami netto SOZ na kwotÚ ponad 20 tys.bzï.
Kontynuacja dotychczasowej polityki oznacza, ĝe przyszïym generacjom przypadnie do zapïacenia dodatkowe obciÈĝenie. Zgodnie zbdokonanymi obliczeniami osoby urodzone po roku bazowym (czyli wbwieku –1blat) bÚdÈ musiaïy
zapïaciÊ ponad 110 tys. zï wiÚcej niĝ osoby w wieku 0 lat. Okazuje siÚ, ĝe
udziaï miÚdzyokresowych zobowiÈzañ sektora publicznego samej ochrony
zdrowia w PKB wyniesie prawie 160%. UwzglÚdniajÈc udziaï publicznej
czÚĂci SOZ w miÚdzyokresowych zobowiÈzaniach sektora publicznego jako
caïoĂci, moĝna pokusiÊ siÚ o spostrzeĝenie, ĝe w obecnym ksztaïcie SOZ
stanie siÚ najbardziej niestabilnym elementem sektora publicznego. Aby
sprostaÊ finansowaniu publicznego leczenia, skïadka ubezpieczenia zdrowotnego bÚdzie musiaïa wzrosnÈÊ do 20% w 2050 r.
26
DOI 10.7172/1644-9584.41.2
ZmieniajÈce siÚ otoczenie systemu ochrony zdrowia determinantÈ jego przyszïoĂci
a)
zł
250
200
150
100
50
0
0
5
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 Powyżej
100 lat
wiek
Kwota rozliczona
na 1 pacjenta
(mężczyźni)
Kwota rozliczona
na 1 pacjenta
(kobiety)
Kwota rozliczona
na 1 pacjenta
(razem)
b)
zł
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
0
5
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 Powyżej
100 lat
wiek
Kwota rozliczona
na 1 pacjenta
(mężczyźni)
Kwota rozliczona
na 1 pacjenta
(kobiety)
Kwota rozliczona
na 1 pacjenta
(razem)
Rys. 2. Wydatki na leczenie jednej osoby w 2009 r. a) w leczeniu ambulatoryjnym
b)b wb leczeniu szpitalnym. ½ródïo: dane NFZ.
Dodatkowo warto przyjrzeÊ siÚ organizacji leczenia ludzi starszych oraz
ksztaïceniu kadr medycznych do realizacji tego zadania, czyli np. opiece
geriatrycznej. Na podstawie danych moĝna spostrzec, ĝe polski leciwy pacjent
nie moĝe liczyÊ na opiekÚ geriatrycznÈ, gdyĝ nie ma ani bazy geriatrycznej,
ani specjalizujÈcych siÚ w tej dziedzinie lekarzy. Wynika z nich, ĝe wb Polsce jest 174 lekarzy wyspecjalizowanych w geriatrii, z których czynnych
zawodowo jest 120, ale jedynie 70 z nich pracuje zgodnie ze specjalizacjÈ
(Grodzicki, 2011). Ponadto, Ărednia wieku lekarzy geriatrów naleĝy do najwyĝszych, abco najwaĝniejsze, geriatria nie jest przedmiotem obowiÈzkowym
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (41), t. 2, 2013
27
Ewelina Nojszewska
w ramach ksztaïcenia na uniwersytetach medycznych. JeĂli weěmie siÚ pod
uwagÚ te dane, moĝna zrozumieÊ dlaczego nie ma kto uczyÊ przyszïych
geriatrów ib nie majÈ oni gdzie odbywaÊ staĝy.
Na tle trendu demograficznego i kosztów leczenia, szczególnie w dïugim okresie, naleĝaïoby rozpatrzeÊ sposoby zagwarantowania dostÚpnoĂci
Ăwiadczeñ i ich jakoĂci po stronie ubezpieczenia publicznego i prywatnego,
a takĝe uwzglÚdniÊ nowÈ rolÚ do odegrania przez przedsiÚbiorstwa prywatne
w zmieniajÈcych siÚ uwarunkowaniach makroekonomicznych ze szczególnÈ
rolÈ uwarunkowañ finansowych.
Uwarunkowania makroekonomiczne
W ochronie zdrowia nastÚpuje konfrontacja efektywnoĂci ekonomicznej
ibsprawiedliwoĂci spoïecznej rozumianej jako równoĂÊ dostÚpu do Ăwiadczeñ.
Z dorobku ekonomii wynika, ĝe tych dwóch celów nie moĝna osiÈgnÈÊ
jednoczeĂnie. ZwiÚkszanie efektywnoĂci odbywa siÚ kosztem równoĂci
dostÚpu i odwrotnie, co potÚguje dylematy przy dokonywaniu wyborów przez
decydentów. JednoczeĂnie przy niedoborze pieniÈdza, a wiÚc i rzadkich
zasobów w SOZ, tak waĝne jest dÈĝenie do efektywnoĂci gospodarowania.
SytuacjÚ w SOZ komplikuje dodatkowo fakt, ĝe kaĝda grupa interesariuszy
dÈĝy do realizacji swych celów, które wzajemnie bywajÈ sprzeczne, przykïadowo na koszty Ăwiadczeñ inaczej patrzÈ pacjenci, Ăwiadczeniodawcy ibpïatnicy. Dlatego tak waĝna jest skutecznoĂÊ regulacji prawnej gwarantujÈcej
jawnoĂÊ i przejrzystoĂÊ kaĝdej decyzji i sytuacji.
Kryzys finansowy, który co najmniej doprowadziï do zwolnienia tempa
wzrostu gospodarczego w krajach unijnych i w Polsce, wywoïuje konsekwencje równieĝ w SOZ. DynamikÚ PKB w latach 2004–2010 przedstawia tab. 1.
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Ogóïem
105,3
103,6
106,2
106,8
105,1
101,6
103,8
Per capita
105,4
103,7
106,3
106,8
105,1
101,5
103,7
Tab. 1. Dynamika PKB (rok poprzedni = 100%). ½ródïo: GUS. (2011). Maïy Rocznik Statystyczny Polski 2011. Warszawa: GUS, s. 477.
Stopa bezrobocia rejestrowanego w latach 2009 i 2010 wyniosïa: 12,1
i 12,3%, a stopa bezrobocia na podstawie BAEL w tych samych latach
wyniosïa: 8,2 i 9,6%. Liczby te, dokumentujÈce tempo wzrostu gospodarczego, przekïadajÈ siÚ na wielkoĂÊ przychodów NFZ z pïaconych skïadek
na ubezpieczenie zdrowotne zarówno z dochodów ludnoĂci, jak i z budĝetu
pañstwa, a takĝe na pokrycie ubezpieczeniem zdrowotnym bezrobotnych
ib ich rodzin. Przychody NFZ i ich dynamikÚ przedstawia tab. 2.
Stan finansów publicznych równieĝ przekïada siÚ na sytuacjÚ SOZ. Finansowanie Ăwiadczeñ dostarczanych przez publicznÈ czÚĂÊ ochrony zdrowia
28
DOI 10.7172/1644-9584.41.2
ZmieniajÈce siÚ otoczenie systemu ochrony zdrowia determinantÈ jego przyszïoĂci
z obowiÈzkowych skïadek zdrowotnych uniezaleĝniïo przychody NFZ od
bieĝÈcych decyzji politycznych, co stanowi gwarancjÚ stabilnoĂci dla publicznego pïatnika. Niemniej jednak niekonsekwencja w konstrukcji systemu
finansowania ochrony zdrowia spowodowaïa, ĝe na skutek pogorszenia siÚ
sytuacji makroekonomicznej po raz kolejny zmniejszyïy siÚ przychody brutto
ze skïadek na ubezpieczenie zdrowotne przekazywane przez KRUS, a wiÚc
czÚĂciowo z budĝetu pañstwa (co pokazuje tab. 3). Ponadto NFZ przejÈï szereg procedur wysokospecjalistycznych finansowanych do tej pory z budĝetu
pañstwa za poĂrednictwem Ministerstwa Zdrowia. Przykïadowo, w 2009 r.
publiczny pïatnik przejmowaï dwukrotnie procedury na kwotÚ 180 mln zï3.
Wyszczególnienie
Wykonanie
2004 r.
Wykonanie
2005 r.
Wykonanie
2006 r.
Wykonanie
2008 r.
Wykonanie
2007 r.
Wykonanie
2009 r.
Wykonanie
2010 r.
Przychody
31b 745,03 34b 257,67 37b 577,42 44b 020,23 52b 809,91 56b 938,17 57b 586,05
ogóïem
2005/2004 2006/2005 2007/2006 2008/2007 2009/2008 2010/2009
Dynamika
przychodów ogóïem
107,92% 109,69% 117,15% 119,97% 107,82% 101,14%
Tab. 2. Przychody NFZ ogóïem i ich dynamika w latach 2004–2010. ½ródïo: Roczne
sprawozdanie z wykonania planu finansowego NFZ za 2010 r., s. 10. Pozyskano z: www.
nfz.gov.pl/new/art/4502/sprawozdanie_2_2010.pdf.
Pogarszanie siÚ stanu finansów publicznych ogranicza wiÚc zasób pieniÈdza dostÚpnego dla SOZ i to zarówno na poziomie rzÈdu centralnego,
jak i samorzÈdów, które zatracajÈ moĝliwoĂÊ realizacji swych funkcji zaïoĝycielskich.
Wyszczegól- Wykonanie
nienie
2009 r.
Skïadki
zb ZUS
Skïadki
zb KRUS
Razem
Plan
2010 r.
Wykonanie
20010 r.
Róĝnica
(wyk. –
plan)
50 003 383,00 52 451 850,00 52 083 663,65 –368 187,35
%
Dynamika
realizacji
2010/2009
planu
99,30
104,16%
–971,98
99,97
81,86%
53 856 318,04 55 606 734,00 55 237 574,67 –369 159,33
99,34
102,56%
3 852 935,04 3 154 884,00 3 153 912,02
Tab. 3. Przychody brutto ze skïadek na ubezpieczenie zdrowotne w 2010 r. w podziale na
ZUS i KRUS (w tys. zï). ½ródïo: jak tab. 2, s. 17.
Czïonkostwo Polski w UE oznacza koniecznoĂÊ ujednolicenia przepisów
unijnych dotyczÈcych funkcjonowania systemów ochrony zdrowia w krajach
czïonkowskich, co powoduje, ĝe dodatkowo rosnÈ koszty realizacji zadañ
wynikajÈcych z przepisów o koordynacji ponoszonych przez NFZ. Przykïadowo, w latach 2010/2009 rezerwa na koszty realizacji tych zadañ wzrosïa
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (41), t. 2, 2013
29
Ewelina Nojszewska
ob31,11%. Ponadto polskie szpitale bÚdÈ musiaïy ponieĂÊ koszty na inwestycje
pozwalajÈce sprostaÊ wymaganiom przepisów prawa unijnego. PorównujÈc
stronÚ przychodów z kosztami ponoszonymi przez poszczególne podmioty
SOZ, moĝna spostrzec, ĝe zmieniajÈce siÚ uwarunkowania gospodarcze,
abszczególnie finansowe na skutek pogorszenia siÚ sytuacji makroekonomicznej stanowiÈ nowe i bardzo powaĝne wyzwanie dla decydentów wszystkich
szczebli zwiÈzanych z ochronÈ zdrowia.
Rola przedsiÚbiorców
Warunki funkcjonowania przedsiÚbiorstw stajÈ siÚ coraz trudniejsze, abdodatkowo niekorzystne uwarunkowania makroekonomiczne i finansowe zmuszajÈ
je do przyjÚcia dodatkowej roli zwiÈzanej ze zdrowiem swoich pracowników.
Z jednej strony, zagwarantowanie pracownikom dodatkowych Ăwiadczeñ zdrowotnych w ramach tzw. abonamentówek stanowi powaĝny argument umoĝliwiajÈcy zatrudnianie najwyĝej wykwalifikowanych pracowników. Z drugiej zaĂ
– absencja chorobowa w pracy prowadzi do zmniejszenia wielkoĂci produkcji
przez przedsiÚbiorstwa, a wiÚc rosnÈce koszty dostarczanych Ăwiadczeñ i promowania zdrowego trybu ĝycia bÚdÈ zrekompensowane wzrostem produkcyjnoĂci
i produkcji dziÚki ograniczaniu absencji w pracy. Trzy najwaĝniejsze przyczyny
absencji w pracy to: bóle pleców (31%) i dolegliwoĂci miÚĂniowo-szkieletowe
(47%), stres i zaburzenia psychiczne (52%), a takĝe choroby nowotworowe
(20%)4. ’agodzenie skutków tych schorzeñ leĝy zarówno w granicach moĝliwoĂci przedsiÚbiorstw, jak i w ich interesie. Menedĝerowie i wïaĂciciele równieĝ biorÈ pod uwagÚ choroby chroniczne, gdyĝ okoïo 60% utraconego czasu
pracy spowodowana jest wïaĂnie tymi chorobami5. Strata produkcyjnoĂci wywoïana chorobami chronicznymi jest o 400% wiÚksza niĝ leczenie ich na samym
poczÈtku. Do najwaĝniejszych chorób chronicznych zalicza siÚ: choroby ukïadu
krÈĝenia, cukrzycÚ i choroby ukïadu oddechowego – przede wszystkim astmÚ,
czyli choroby wszechobecne wĂród rzesz pracowników.
Z badañ przeprowadzonych przez DyrekcjÚ GeneralnÈ ds. Zdrowia
ibOchrony Konsumentów wynika, ĝe wydïuĝenie oczekiwanej dïugoĂci ĝycia
o 5 lat doprowadzi do zwiÚkszenia tempa rocznego wzrostu PKB do 0,5%6.
Z obliczeñ dokonanych dla Polski wynika równieĝ, ĝe na skutek absencji
chorobowej tracimy rocznie do 2,2% PKB (Nojszewska, 2009, s. 3). PostÚpujÈce zmiany wskazujÈ, ĝe wkroczenie przedsiÚbiorstw jako interesariuszy
do SOZ oznacza inwestowanie w kapitaï ludzki.
Regulacja prawna systemu ochrony zdrowia
JakoĂÊ regulacji prawnej w ochronie zdrowia w ocenie prawników jest
sïaba. Jako przykïad moĝna odwoïaÊ siÚ do ksiÈĝki komentujÈcej ustawÚ
obdziaïalnoĂci leczniczej (Dercz i Rek, 2011). Wedïug Autorów wady, bïÚdy,
braki w regulacji i inne niedociÈgniÚcia tej ustawy uniemoĝliwiajÈ sprawne
30
DOI 10.7172/1644-9584.41.2
ZmieniajÈce siÚ otoczenie systemu ochrony zdrowia determinantÈ jego przyszïoĂci
funkcjonowanie ochrony zdrowia. Najpowaĝniejszym bïÚdem ustawodawcy
jest doprowadzenie do zjawiska tzw. odpowiedzialnoĂci rozmytej, gdyĝ ani
w ustawie, ani w innym akcie prawnym nie ustalono, które podmioty wïadzy publicznej ponoszÈ prawnÈ odpowiedzialnoĂÊ za poszczególne rodzaje
i zakresy Ăwiadczeñ. Trybunaï Konstytucyjny wydaï jednakĝe orzeczenie
(Kb 20/99, OTK 2000 Nr 5 poz. 140), w którym okreĂlono konstytucyjne
obowiÈzki wïadz publicznych w zakresie bezpieczeñstwa zdrowotnego. Utrzymanie zatem publicznej formy wïadztwa organizacyjno-prawnego stanowi
element gwarancji stabilnoĂci bezpieczeñstwa zdrowotnego. Politycy muszÈ
wiÚc nauczyÊ siÚ godziÊ sektor publiczny z prywatnym, gdyĝ przy niedoborze
pieniÚdzy ib wzroĂcie kosztów leczenia jest to jedyne wyjĂcie.
Zadaniem ustawodawcy jest skonstruowanie swoistego kodeksu prawa
dla ochrony zdrowia regulujacego najwaĝniejsze kwestie, do których moĝna
zaliczyÊ chociaĝby wspóïpïacenie. Odgrywa ono podwójnÈ rolÚ, gdyĝ jest
hamulcem ograniczajÈcym nadwyĝkowy popyt nieuzasadniony medycznie, jak
równieĝ ěródïem dodatkowych pieniÚdzy do systemu. Ponadto, niewïaĂciwe
uregulowanie koszyka Ăwiadczeñ gwarantowanych uniemoĝliwia wprowadzenie zdrowotnych ubezpieczeñ komercyjnych z prawdziwego zdarzenia.
Jest to szczególnie waĝne na tle danych liczbowych, z których wynika, ĝe
okoïo 20% wydatków na ochronÚ zdrowia pochodzi ze ěródeï prywatnych,
którymi nie sÈ ubezpieczenia komercyjne, lecz opïaty bezpoĂrednie. Jest to
równieĝ hamulec wyksztaïcenia siÚ prywatnego pïatnika w systemie, którym
mogïoby byÊ zrzeszenie prywatnych ubezpieczycieli. W obliczu niedoboru
pieniÈdza w publicznej ochronie zdrowia naleĝy uwzglÚdniÊ wspóïobecnoĂÊ
przedsiÚbiorstw prywatnych, np. dziÚki wykorzystaniu formuïy PPP, czyli
partnerstwa publiczno-prywatnego. Jednym z najwaĝniejszych zadañ dla
ustawodawcy jest konstrukcja formuïy wynagradzania Ăwiadczeniodawców,
ale tak, by miaïa ona charakter boděcowy. DoĂwiadczenia innych krajów
pokazujÈ, ĝe ïÈczenie róĝnych form zwrotu kosztów Ăwiadczeniodawcom
pozwala eliminowaÊ konsekwencje poszczególnych skïadowych i wzmacniaÊ
korzyĂci. Warto przy tym oprzeÊ siÚ na doĂwiadczeniach brytyjskich dotyczÈcych stosowania formuïy P4P, czyli pay for performance.
Upolitycznienie systemu ochrony zdrowia
Stworzenie z ochrony zdrowia areny walki politycznej o gïosy wyborców
sparaliĝowaïo moĝliwoĂÊ tworzenia skutecznego, mÈdrego prawa, ab takĝe
formuïowanie skutecznej i mÈdrej polityki zdrowotnej, a przecieĝ podejmowanie decyzji w ochronie zdrowia powinno opieraÊ siÚ na rzetelnych
analizach z peïnÈ znajomoĂciÈ wszystkich konsekwencji i korzyĂci. Nie ma
bowiem jednego rozwiÈzania optymalnego i kaĝde spoïeczeñstwo musi
samo podjÈÊ decyzje, ile opieki pañstwa, a ile odpowiedzialnoĂci jednostki
w ochronie zdrowia. Polska znajduje siÚ w szczególnie trudnej sytuacji, gdyĝ
jest obciÈĝona roszczeniowymi postawami obywateli wïaĂnie w odniesieniu
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (41), t. 2, 2013
31
Ewelina Nojszewska
do Ăwiadczeñ medycznych. A przecieĝ czÚĂÊ odpowiedzialnoĂci za wïasne
zdrowie spoczywa na samych jednostkach i za czÚĂÊ Ăwiadczeñ trzeba zapïaciÊ
z wïasnej kieszeni oprócz opïacanego powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. IdÈc za orzeczeniem Trybunaïu Konstytucyjnego, warto spojrzeÊ na
rolÚ rzÈdu polegajÈcÈ m.in. na informowaniu, edukowaniu, propagowaniu
zdrowego trybu ĝycia.
Zakoñczenie
W nowych uwarunkowaniach wydaje siÚ, ĝe naleĝy zrewidowaÊ formuïowanie i realizowanie polityki zdrowotnej i zdrowia publicznego. Moĝna odwoïaÊ
siÚ do najlepszych praktyk, czyli doĂwiadczeñ krajów z dojrzaïÈ demokracjÈ
ibspoïeczeñstwami obywatelskimi. Równieĝ WHO udziela pewnych wskazówek.
Warunki uksztaïtowane np. w Australii czy Danii lub Kanadzie wymuszajÈ
jawnoĂÊ i przejrzystoĂÊ podejmowanych decyzji, przede wszystkim strategicznych, ale równieĝ operacyjnych, za które decydenci ponoszÈ odpowiedzialnoĂÊ.
Polski „Narodowy Program Zdrowia na lata 2007–2015” jest dokumentem
zawierajÈcym sïuszne zapisy, jednak ĝyje on wïasnym ĝyciem i nie przekïada
siÚ na organizacjÚ i funkcjonowanie ochrony zdrowia. Ministerstwo Zdrowia
nie formuïuje i nie realizuje polityki zdrowotnej, tak jak powinno.
Dopeïnieniem polityki zdrowotnej jest zdrowie publiczne, rozumienie
roli i znaczenia, które dopiero zaczÚïo siÚ rodziÊ, gdy Polska przejÚïa prezydencjÚ w Unii Europejskiej. Moĝna by pokusiÊ siÚ o stwierdzenie, ĝe
Ministerstwo Zdrowia jest raczej Ministerstwem Choroby, a powinno byÊ
strategicznym centrum podnoszenia stanu zdrowia Polaków wïaĂnie dziÚki
profesjonalnie formuïowanej polityce zdrowotnej i wdraĝanym zasadom
zdrowia publicznego.
Przypisy
1
Szerzej na ten temat w: A. ChorÈĝy i N. Czarnecka, 2005.
2
Szerzej na ten temat w: J. Jabïonowski, Ch. Müller i B. Raffelhüschen, 2011.
3
PrzejÚte procedury wymienione sÈ w: Roczne sprawozdanie z dziaïalnoĂci NFZ
wb 2009b r., s. 46.
4
http://www.mercer.com/survey/pan-european-health-benefits-survey-results-2010/
5
http://www.pwc.com/us/en/health-industries/health-research-institute; http://www.pwc.
com/us/en/health-industries/behind-the-numbers
6
http://osha.europa.eu/en/publications/annual_report/2010full
32
DOI 10.7172/1644-9584.41.2
ZmieniajÈce siÚ otoczenie systemu ochrony zdrowia determinantÈ jego przyszïoĂci
Bibliografia
Bernstein, J. (2009). Impact of the economy on health care. Robert Wood Johson Foundation. August. Pozyskano z: http://www.academyhealth.org/files/HCFO/findings0809.pdf
Chïoñ-Domiñczak, A. (2003). Wpïyw starzenia siÚ ludnoĂci na wydatki socjalne. Pozyskano
z: http://www.rops.krakow.pl/publikacje/1_21.pdf
ChorÈĝy, A. i Czarnecka, N. (2005). Stan, struktura i dynamika ludnoĂci Polski wedïug
prognoz ONZ na lata 2005–2050. Poznañ: Akademia Ekonomiczna w Poznaniu.
Dercz, M. i Rek, T. (2011). Ustawa o dziaïalnoĂci leczniczej. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Derejczyk, J., Bieñ, B., Kokoszka-Paszkot, J. i Szczygieï, J. (2008). Gerontologia i geriatria w PL na tle Europy – czy naleĝy inwestowaÊ w ich rozwój w naszym kraju?,
Gerontologia Polska, 16(3).
European Agency for Safety and Health at Work. (2009/2010). Pozyskano z: http://osha.
europa.eu/en/publications/annual_report/2010full; http://osha.europa.eu/en/publications/annual_report/2009full
Grodzicki, T. (2011). Strategia rozwoju system opieki geriatrycznej i rozwiÈzañ poprawiajÈcych
jakoĂÊ opieki nad osobami starszymi w systemie ochrony zdrowia. Pozyskano z: http://
www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/51_geriatria_13072011.pdf
GUS. (2011). Maïy Rocznik Statystyczny 2011.Warszawa: GUS.
http://esa.un.org/unpd/wpp/Sorting-Tables/tab-sorting_population.htm
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czy-polskie-wladze-sa-przygotowane-na-starzenie-siespoleczenstwa-2168322.html
http://www.nfz.gov.pl/new/
http://www.stat.gov.pl/gus
Jabïonowski, J., Müller, Ch. i Raffelhüschen, B. (2011). A fiscal outlook for Poland using
Generational Accounts. National Bank of Poland, WP 85.
Mech, C. (2010). Czy polskie wïadze sÈ przygotowane na starzenie siÚ spoïeczeñstwa?.
Pozyskano z: http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czy-polskie-wladze-sa-przygotowanena-starzenie-sie-spoleczenstwa-2168322.html
Mercer’s Pan-European Health and Benefit Issues 2010 Survey. Pozyskano z: http://
www.mercer.com/survey/pan-european-health-benefits-survey-results-2010/; http://
www.mercer.com.pl/articles/polityka-prozdrowotna-czyli-cele.
Nojszewska, E. (2009). Ekonomiczna analiza inwestowania w zdrowie jako kapitaï ludzki,
PrzeglÈd Organizacji, 9, 31–34.
Pensions at a Glance 2011: Retirement-income Systems in OECD and G20 Countries
– © OECD 2011. Pozyskano z: http://www.oecd-ilibrary.org/docserver/download/fulltext/8111011ec070.pdf?expires=1340019871&id=id&accname=guest&checksum=8
685F00526171AD5BCCC2B7878E28813
PricewaterhouseCoopers Report. Pozyskano z: http://www.pwc.com/us/en/health-industries/health-research-institute; http://www.pwc.com/us/en/health-industries/behind-the-numbers
Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego NFZ za 2010 r. Pozyskano z:
www.gov.pl/new/art/4502/sprawozdanie_2_2010.pdf
RyÊ, K. i Skrzypczak, Z. (2012). Wydatki gospodarstw domowych na ochronÚ zdrowia.
W: E. Nojszewska (red.), Racjonalizacja kosztów w ochronie zdrowia (s. 81–102).
Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Suchecka, J. (on-line). NierównomiernoĂci w finansowaniu i dostÚpnoĂci Ăwiadczeñ medycznych. Pozyskano z: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_Nierownomiernosci_w_finansow_i_dostep__swiad_medycznych.pdf
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (41), t. 2, 2013
33