reorientacja zawodowa nauczycieli w kierunku zawodów

Mgr Maciej Kusiński 1
REORIENTACJA ZAWODOWA NAUCZYCIELI W KIERUNKU
ZAWODÓW PRZYSZŁOŚCI NA PRZYKŁADZIE PROJEKTU
„NOWA EDUKACJA”
1. Wstęp
Zmiany zachodzące na rynku pracy i w jego obszarze to bardzo istotny
element w opracowywaniu strategii zwalczania bezrobocia. Ich rozpoznanie oraz
ukierunkowanie nie tylko pozwala na prognozowanie atrakcyjności i
zapotrzebowania na poszczególne specjalności, daje takŜe moŜliwość określenia
kierunków kształcenia, które będą umoŜliwiały wykonywanie poszczególnych
zawodów.
W celu przeciwdziałania wzrostowi bezrobocia będącego efektem realizacji
procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych projekty realizowane w ramach
programu ZPORR, priorytet 2, działanie 2.4 mają zapewnić osobom
zagroŜonym utratą miejsca pracy kompleksowe wsparcie. Winno ono być
ukierunkowane na pomoc w znalezieniu nowego zatrudnienia lub na utrzymaniu
obecnego poprzez podniesienie kwalifikacji zawodowych pracowników
sektorów restrukturyzowanych, a takŜe innych osób zagroŜonych zwolnieniami.
Trafna zmiana kwalifikacji zawodowych pracowników przemysłów i
sektorów restrukturyzowanych wspomoŜe grupy osób zagroŜonych i tracących
zatrudnienie, zwiększy ich aktywność na rynku pracy i będzie miała pozytywny
wpływ na rozwój społeczeństwa informacyjnego.
Podejmowane obecnie działania restrukturyzacyjne podyktowane są
osłabieniem kondycji przedsiębiorstw, pogorszeniem się ich podstawowych
wskaźników, obniŜeniem konkurencyjności, a takŜe zagroŜeniem upadłością.
Według szacunków Ministerstwa Finansów łączne zadłuŜenie przedsiębiorstw
wobec Skarbu Państwa z tytułu wszelkich naleŜności publicznoprawnych
wynosi obecnie ok. 13 mld zł. Utrzymująca się zła kondycja przedsiębiorstw w
konsekwencji moŜe skutkować zaostrzeniem i tak juŜ groźnej sytuacji na rynku
pracy.2
Analizując wpływ procesów restrukturyzacyjnych na wzrost bezrobocia w
województwie podlaskim, naleŜy podkreślić, iŜ liczba osób zwolnionych z
1
2
Białostocka Fundacja Kształcenia Kadr
Podlaski Regionalny Plan Działań na rzecz zatrudnienia na rok 2006. Białystok 2006.
Maciej Kusiński
2
przyczyn dotyczących zakładu pracy z roku na rok maleje, niemniej jednak
nadal stanowi wysoki odsetek wśród osób bezrobotnych.
Według danych statystycznych za rok 2004 w dziale – edukacja w
województwie podlaskim 1 435 osób pozostawało zarejestrowanych jako
bezrobotne. Z drugiej zaś strony, biorąc pod uwagę ilość zgłoszonych ofert
pracy dla tej grupy zawodowej (989 w roku 2003 oraz 963 w roku 2004) naleŜy
zauwaŜyć niedopasowanie podaŜy kwalifikacji do zgłaszanego zapotrzebowania
na specjalistów określonych kierunków kształcenia. Problemy w edukacji
(szkolnictwie) naleŜy rozpatrywać z punktu widzenia dwóch płaszczyzn, tj.
konieczności podniesienia kompetencji pracowników tego sektora zgodnie z
potrzebami rynku pracy, tak aby mogli utrzymać miejsce pracy, a takŜe
konieczności nabycia przez pracowników przedmiotowego sektora zupełnie
nowych umiejętności zawodowych, które pozwolą na podjęcia pracy w innych
sektorach.
Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007 – 2013 stwierdza, Ŝe nauczyciel w
procesie kształcenia odgrywa kluczową rolę. To on ma dbać o rozwój ucznia,
studenta i uczestnika kształcenia ustawicznego. WaŜne jest zatem by kadra
pedagogiczna charakteryzowała się wysokimi kwalifikacjami zawodowymi.
Z racji na szybki rozwój technologiczny istnieje ciągła potrzeba kształcenia
na kierunkach nowych, dających zatrudnienie. Niestety znaczna część kadry
nauczycielskiej posiada przestarzałe i nieadekwatne do zapotrzebowania
kwalifikacje zawodowe. Dlatego waŜne jest samodoskonalenie się nauczycieli i
zdobywanie przez nich nowych kwalifikacji i umiejętności, które pozwolą na
wykorzystanie doświadczenia pedagogicznego w nauczaniu przez nich nowych
kierunków, co jednocześnie umoŜliwi utrzymanie dotychczasowego miejsca
pracy lub pozwoli na zdobycie zatrudnienia w innym sektorze. NiŜ
demograficzny powoduje, iŜ w ciągu najbliŜszych lat znaczna część kadry
nauczycielskiej w szczególności szkół podstawowych, gimanzajalnych i
ponadgimnazjalnych straci pracę w wyniku reorganizacji lub likwidacji
zwłaszcza małych szkół, głównie zlokalizowanych poza duŜymi aglomeracjami
miejskimi. Dlatego teŜ koniecznym staje się umoŜliwienie osobom
zatrudnionym w szkolnictwie nabycie nowych umiejętności zawodowych, które
stworzą podstawę do podjęcia zatrudnienia w innych działach gospodarki, w tym
w szczególności w sektorze usług.3
2. Zawody przyszłości
Postęp techniczny będący następstwem rozwoju cywilizacji, przyczynia się
do powstawania wielu nowych zawodów i specjalności. Największa dynamika
rozwoju nowych technologii przypada właśnie na XX wiek. Jednak nowe
3
Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013, MENiS Warszawa 2005.
3
Reorientacja zawodowa nauczycieli …
zawody powstają juŜ nie na przestrzeni stulecia, lecz na przestrzeni lat a nawet
miesięcy.
Wszechobecny postęp odsyła do lamusa zawody nieopłacalne i
niepotrzebne. Coraz wyraźniej dają się zauwaŜyć zmiany zachodzące na scenie,
jaką jest rynek pracy: powstają nowe zawody, na które popyt wciąŜ wzrasta lub
będzie wzrastał, inne odchodzą w zapomnienie, a gwarancją prawdziwego
sukcesu jest ciągłe dokształcanie się.
Jeszcze kilka lat temu o wielu zawodach, dziś powszechnie wykonywanych,
nikt nie słyszał. Nie było webmasterów, doradców podatkowych czy
specjalistów public relations. Jednak pojawianie się nowych zawodów wiąŜe się
z zanikaniem innych –tradycyjnych, które stają się dziś zbędne i nieopłacalne.
MoŜna zauwaŜyć spadek zapotrzebowania na specjalistów np. marketingu i
zarządzania, chociaŜ jeszcze niedawno zawód ten wydawał się być
przyszłościowym. Rynek pracy staje się coraz bardziej wymagający, a
posiadanie dyplomu ukończenia specjalistycznych studiów wyŜszych nie
gwarantuje juŜ znalezienia zadawalającej pracy.
Z dnia na dzień wzrasta popyt na pracowników wszechstronnie
wykształconych, posiadających wiedzę i doświadczenie charakterystyczne
niekiedy dla kilku róŜnych dziedzin. Analitycy przewidują, Ŝe zdolność
utrzymania się na rynku pracy będą miały tylko te osoby, które błyskawicznie
reagując na dokonujące się zmiany, stale będą się dokształcać. Twierdzą
ponadto, Ŝe będzie się to wiązać z częstą zmianą zawodu. Kilkukrotne zmiany
pracy są na porządku dziennym np. w Ameryce. Osoby tam zatrudniane nie
wiąŜą się na stałe z jednym pracodawcą, gdyŜ ten nie potrafi zagwarantować im
stałego zatrudnienia na dłuŜszy czas. Na uznanie zasługiwać będzie równieŜ
kreatywność, mobilność, intensywność pracy i oczywiście gotowość do jej
zmiany. Posiadanie właśnie takich cech przez pracownika będzie w przyszłości
gwarantem powodzenia na stale zmieniającym się rynku pracy.
Wzrośnie takŜe zapotrzebowanie na trenerów, świadczących usługi
szkoleniowe. Firmy szkoleniowe zmuszone będą zatrudniać osoby, które w
swojej pracy potrafiłyby wykorzystać wiedzę z zakresu pedagogiki, psychologii,
public relations czy informatyki. Popyt na psychologów i psychoterapeutów
będzie wzrastał ze względu na stres, towarzyszący pracy. Zapotrzebowanie na
osoby kreatywne, twórcze, odporne na stres, potrafiący zrezygnować z Ŝycia
rodzinnego kosztem pracy zawodowej, sprawiać będzie, Ŝe zawód psychologa –
terapeuty stanie się niezbędnym.
Osoby potrafiące przystosować się do nowych realiów Ŝycia znajdą
zatrudnienie i będą mogły liczyć na wysokie wynagrodzenie. Po drugiej stronie
znajdą się wszyscy ci, których bezwzględna machina postępu i zmian zepchnęła
w bezrobocie.
Taka sytuacja sprzyjać będzie napadom, rozbojom i demonstracjom., co
spowoduje wzrost zapotrzebowania na ludzi potrafiących negocjować np. z
Maciej Kusiński
4
porywaczami. Narastające akty przemocy coraz częściej zaobserwować moŜna
w szkołach., gdzie potrzebne mogą być osoby łączące zawód ochroniarza,
negocjatora i psychologa. Swoje miejsce odnajdą teŜ negocjatorzy w duŜych
firmach i korporacjach, gdzie przedmiotem negocjacji staną się warunki fuzji,
umów czy kontraktów.
Posiadanie bogatych informacji o partnerach biznesowych, łącznie z danymi
objętymi tajemnicą, gwarantować będzie przewagę na rynku.
Firmy zatrudniać będą osoby specjalizujące się w wyszukiwaniu informacji,
powstanie więc nowy zawód, odpowiednik zachodniego researchera czy
menedŜera informacji.
DuŜe zmiany dokonują się wciąŜ na rynku informatycznym i
teleinformatycznym.
Stały i charakterystyczny dla ostatnich lat wzrost popularności telefonii
bezprzewodowej sprawił, Ŝe specjaliści teleinformatycy cieszą się duŜą
popularnością wśród pracodawców z tej dziedziny.
Wzrasta liczba firm i osób prywatnych, które posiadają lub deklarują chęć
posiadania Internetu. Coraz więcej ludzi potrzebuje łączy gwarantujących lepszy
i szybszy przepływ informacji. Popyt na informatyków specjalizujących się w
przyłączaniu Internetu będzie stale wzrastać. JuŜ teraz popyt przewyŜsza podaŜ
jeśli chodzi o twórców stron internetowych –tzw. webmasterów. Korzyści jakie
niesie ze sobą Internet sprawiają, Ŝe niemal kaŜda licząca się firma posiada juŜ
teraz swoje własne strony w sieci. Wiele firm będzie potrzebować stron www w
niedalekiej przyszłości, poniewaŜ ogólnodostępność Internetu pozwoli im
zaoszczędzić czas i pieniądze, a zwiększyć dochody.
Rozwój komputeryzacji sprawia, iŜ nauka coraz większej liczby zawodów
tradycyjnych skłania się właśnie ku komputerowi. Szkoły muzyczne kształcić
będą w duŜej mierze pod kątem obsługi instrumentów elektronicznych
wspomaganych przez komputer, a plastyczne sztalugę i pędzel zastąpią
programem graficznym i myszką.
Posiadanie przez firmy własnych –wewnętrznych sieci komputerowych,
słuŜących do wymiany informacji, powodować będzie konieczność zatrudniania
osób o odpowiednich kwalifikacjach, gdyŜ nawet krótkotrwała przerwa w
przepływie danych w takich przedsiębiorstwach jak np. bank, moŜe
spowodować wielkie straty finansowe.
Coraz popularniejsze staje się wykorzystywanie Internetu do
przeprowadzania operacji bankowych. DuŜa część bankowców będzie musiała
podnieść swoje kwalifikacje - w przeciwnym razie straci pracę. Na szeroką skalę
rozwija się takŜe sprzedaŜ przez Internet, która zagrozi z pewnością drobnym
wytwórcom i przedsiębiorcom. JuŜ teraz istnieją sklepy internetowe, gdzie
zmawiać moŜna płyty CD czy ksiąŜki lub inne artykuły np. ogrodnicze.
Polacy coraz częściej korzystają z róŜnego rodzaju usług ubezpieczeniowych.
Ubezpieczenia zdrowotne na Ŝycie są popularne na zachodzie od wielu lat.
5
Reorientacja zawodowa nauczycieli …
RównieŜ w Polsce cieszą się one coraz większym zainteresowaniem. Doradcy
podatkowi w naszym kraju to jednak nadal rzadkość. W miarę bogacenia się
społeczeństwa powstawać będą zawody specjalizujące się w doradztwie
ubezpieczeniowym czy inwestycyjnym.
Powoli na rynku pracy gościć zaczyna menedŜer kultury. Produkcje
filmowe, imprezy kulturalne mają szansę powstania dzięki sponsorom, stąd
konieczność zatrudniania pośredników pomiędzy artystami i wielkim biznesem,
tzw. menedŜerów kultury, orientujących się w problematyce rynku oraz
znających moŜliwości inwestycyjne firm.
Funkcjonowanie polskiej słuŜby zdrowia pozostawia wciąŜ wiele do
Ŝyczenia. Przeprowadzona reforma, według wielu opinii przyniosła więcej
zamieszania niŜ korzyści. Tego rodzaju sytuacja, spowodowana w duŜym
stopniu brakiem odpowiednio przygotowanych pracowników, którzy umiejętnie
zarządzaliby Kasami Chorych. W Stanach Zjednoczonych powoływani są w tym
celu wyspecjalizowani menedŜerowie. W efekcie poprawy sytuacji słuŜby
zdrowia równieŜ w Polsce spodziewać się moŜna powstania zawodu, którego
domeną będzie ekonomiczne zarządzanie budŜetem kas. Profesjonalna słuŜba
zdrowia to taka, która ma na względzie równieŜ osoby w podeszłym wieku To
właśnie im kasy chorych będą musiały poświęcić więcej wydatków, tym
bardziej, Ŝe ludzie starsi Ŝyją coraz dłuŜej. Koniecznością zatem będzie
zatrudnianie przedstawicieli rzadko spotykanych dziś zawodów: dietetyków,
rehabilitantów, fizjoterapeutów. Niezbędni będą specjaliści, którzy osobom w
wieku 60-70 lat pomogą być pełnowartościowymi członkami społeczeństwa.
Z myślą o osobach najbardziej zapracowanych oraz emerytach
posiadających duŜą ilość wolnego czasu powstawać będą na podobieństwo
krajów zachodnich obiekty rozrywkowo–rekreacyjne. Ideą takich obiektów w
Stanach Zjednoczonych jest organizacja wolnego czasu wszystkim tym, którzy
w sposób racjonalny pragną go wykorzystać. MoŜna zatem przypuszczać, Ŝe
lista nowych zawodów powiększy się w przyszłości o organizatora czasu
wolnego.
Wobec dynamicznie wzrastającej liczby chętnych do spędzania czasu za
granicą. ludzie coraz częściej deklarują efektywną formę wypoczynku. Biura
podróŜy przeŜywają oblęŜenie juŜ nie tylko w czasie wakacji czy ferii
zimowych. Zachodnie agencje turystyczne zatrudniają tzw. travel managerów,
którzy zajmują się organizacją wyjazdów zagranicznych.. Polscy organizatorzy
podróŜy zajmować się będą w przyszłości ekonomiczną stroną wyjazdów,
zwaŜając na zwiększenie zysków.
Reklama dźwignią handlu, a odpowiednio zareklamowany towar przyciąga
rzesze klientów. W dobie tak duŜej konkurencyjności na polskim rynku, wzrasta
wciąŜ zapotrzebowanie na twórców reklam, którzy potrafiliby efektywnie
sterować tą dźwignią. Dobrze zareklamowany towar sprzedaje się jak świeŜe
Maciej Kusiński
6
bułeczki. Wiedzą o tym doskonale producenci i właściciele firm. Dlatego coraz
częściej słyszy się o zawodzie copywritera, który układa teksty reklamowe.
Warto teŜ zwrócić uwagę na telepracowników, którzy korzystając z
dobrodziejstw Internetu mogą pracować na odległość. Taka sytuacja stwarza
miejsca pracy tym wszystkim, którzy z róŜnych względów nie mogą pracować w
zakładzie pracy, oraz wszystkim tym, którzy nie opuszczając domu, chcą
pomnaŜać zasobność własnej kieszeni. Liczba telepracowników będzie stale
wzrastać, w miarę jak coraz powszechniejszy będzie dostęp do Internetu. Nowe
zawody wyrastają jak przysłowiowe grzyby po deszczu. Wiele przyszłych
zawodów pozostaje w sferze wyobraŜeń, nie moŜna jednak ich lekcewaŜyć.
Pojawią się bowiem wraz z rozwojem technologicznym i dąŜeniem Polski do
członkostwa w Unii Europejskiej.
ChociaŜ wiele tradycyjnych zawodów zostało zepchniętych w przeszłość, to
z drugiej strony pojawiają się moŜliwości pracy dla tych, którzy wcześniej nie
mogli na nią liczyć. Komputeryzacja otwiera drzwi do lepszego świata osobom
kalekim, które dzięki telepracy mogą poczuć się w pełni wartościowymi
członkami społeczeństwa. Trudno jednoznacznie ocenić, czy zmiany dokonujące
się na polskim rynku pracy przemawiają do końca na korzyść.
Z analiz zawartych w Raporcie Międzyresortowego zespołu do
Prognozowania Popytu na Pracę4 wynika, iŜ w obszarze edukacji najwyŜszym
tempem wzrostu będzie charakteryzował się dział róŜnorodnych szkoleń.
Pojawiły się nowe zawody jak np. trener w szkolnictwie czy teŜ dyrektor
programów szkoleniowych. DuŜy wzrost następuje równieŜ w obszarze edukacji
z wykorzystaniem technologii informatyczno-komunikacyjnych (e-learning)
oraz Internetu (webeducation). Kształtuje to powstanie zupełnie nowego zawodu
specjalisty edukacji wspomaganej komputerowo.
PoniŜszy materiał opracowany został na podstawie publikacji "Nowe
zawody oraz elastyczne formy zatrudnienia" przygotowanej przez
Międzyresortowy zespół do Prognozowania Popytu na Pracę i zawiera
zestawienie przykładowych zawodów przyszłości dla sektora edukacji.
4
Nowe zawody oraz elastyczne formy zatrudnienia. „Studia i Materiały”, t. VI, Rządowe
Centrum Studiów strategicznych, Warszawa 2001,
7
Reorientacja zawodowa nauczycieli …
TABELA 1.
Zawody przyszłości - edukacja
Nazwa zawodu
Broker edukacyjny
Specjalność
Synteza zawodu (cel
wykonywania)
Broker edukacyjny pośredniczy w zawieraniu i wykonywaniu
umów w zakresie kształcenia, dokształcania, doskonalenia,
szkolenia i przekwalifikowania zawodowego w imieniu i na
rzecz klienta (osoby fizyczne i osoby prawne). Świadczy
usługi informacyjno-doradcze na temat rynku edukacyjnego i
rynku pracy, identyfikuje i gromadzi dane dotyczące popytu i
podaŜy usług dydaktyczno-szkoleniowych. Jednocześnie pełni
funkcje pełnomocnika klienta wobec polskich i zagranicznych
podmiotów edukacyjnych
Zestaw zadań
zawodowych
Wykonywanie badań marketingowych rynku edukacyjnego i
rynku pracy.
Projektowanie indywidualnego programu szkolenia i
doskonalenia zawodowego zgodnie z rozpoznanym
zapotrzebowaniem klienta.
Udzielanie porad klientom przy zawieraniu umów na usługi
edukacyjne w kraju i za granicą.
Współpraca z instytucjami oświatowymi oraz specjalistami od
prowadzenia zajęć edukacyjnych (nauczycielami, edukatorami,
tutorami, trenerami, opiekunami itp.)
Dokonywanie właściwego wyboru instytucji edukacyjnej
zgodnie z Ŝyczeniami, potrzebami i predyspozycjami klienta.
Ocenianie jakości usług edukacyjnych (kadra pedagogiczna i
infrastruktura dydaktyczna, jakości prowadzonych zajęć
edukacyjnych) dla zapewnienia bezpieczeństwa i komfortu
klientom.
Wykonywanie analizy porównawczej jakości usług
świadczonych przez róŜne instytucje edukacyjne.
Budowanie własnych i korzystanie z istniejących baz danych z
ofertami usług instytucji edukacyjnych. Negocjowanie
kosztów usług pomiędzy instytucją edukacyjną a klientem.
Zawieranie umów i prowadzenie w imieniu klienta nadzoru
prawnego i jakości usług edukacyjnych.
Pobieranie opłat za wykonywanie usług brokerskich od klienta.
Dodatkowe
czynności moŜliwe
do wykonywania w
tym zawodzie
Pośredniczenie w uzyskiwaniu kredytów na kształcenie,
doskonalenie i szkolenie zawodowe lub załoŜenie firmy
edukacyjnej. Doradztwo prawne w zakresie zawieranych
umów na indywidualne i grupowe szkolenie, doskonalenie i
Ekspert ds. technologii dydaktycznych
Teletutor (propozycja: teleedukator)
Ekspert ds. technologii dydaktycznych w edukacji szkolnej
Ekspert ds. technologii dydaktycznych w edukacji
pozaszkolnej
Ekspert ds. technologii dydaktycznych jest przygotowany do
wykonywania zadań związanych z unowocześnianiem
środowiska dydaktycznego, projektowaniem, organizacją,
dobieraniem, wdraŜaniem i oceną stosowanych w procesie
edukacyjnym dzieci, młodzieŜy i osób dorosłych
nowoczesnych środków i pomocy dydaktycznych. Udzielania
pomocy metodycznej, konsultacji, doradztwa nauczycielom i
organizatorom oświaty szkolnej i pozaszkolnej w zakresie:
optymalnego stosowania technologii informacyjnych i
komunikacyjnych w dydaktyce, konstruowania i modernizacji
programów nauczania, jak równieŜ tworzenia multimedialnych
pakietów dydaktycznych.
Projektowanie nowych form, metod, technik nauczania i
uczenia się z wykorzystaniem technologii informacyjnych i
komunikacyjnych.
Stosowanie w działalności dydaktycznej róŜnorodnych,
przyjaznych dla uŜytkownika, środków prezentacji informacji
(hardware i software).
Integrowanie dorobku róŜnych nauk i dyscyplin przy
organizowaniu działalności i środowiska dydaktycznego.
Badanie skutków zastosowania w praktyce edukacyjnej
określonych rozwiązań organizacyjnych, metod, środków i
materiałów dydaktycznych.
Projektowanie, testowanie i wdraŜanie do praktyki
dydaktycznej narzędzi kontroli osiągnięć uczących się,
mierzenia jakości kształcenia i ocenie pedagogicznej.
Programowanie czynności uczącego się i nauczyciela z
wykorzystaniem multimedialnych pakietów edukacyjnych.
Opracowywanie nowych i modernizacja istniejących
programów nauczania i ich obudowy technodydaktycznej.
Udzielanie naukowo-metodycznego wsparcia nauczycielom,
organizatorom oświaty szkolnej i pozaszkolnej oraz
administracji oświatowej w zakresie optymalizacji procesu
dydaktycznego i doskonalenia technologii kształcenia.
Wykonywanie ekspertyz na zlecenie zainteresowanych
podmiotów oraz usług konsultacyjno-doradczych w zakresie
unowocześniania procesu i środowiska dydaktycznego.
Wykonywanie badań marketingowych w zakresie
innowacyjnych rozwiązań technologii kształcenia.
Prowadzenie wzorcowych (pokazowych) zajęć edukacyjnych
dla promowania nowych rozwiązań technologii kształcenia.
Teleedukator - specjalista ds. medialnych środków
dydaktycznych
Teleedukator - specjalista-metodyk ds. dydaktyki medialnej
Teleedukator jest specjalistą zajmującym się kształceniem na
odległość (w formach szkolnych i pozaszkolnych). Jest
przygotowany do prowadzenia zajęć zarówno metodą
synchroniczną (bezpośredni kontakt z uczącym się za pomocą
interaktywnych łączy informatycznych) jak i asynchroniczną
(wymiana materiałów edukacyjnych bez kontaktu w czasie
rzeczywistym). Podstawowym celem wykonywania zawodu
jest kierowanie procesem samokształcenia uczniów i
studentów z wykorzystaniem technologii informacyjnych, w
szczególności poprzez telewizję i interaktywne media.
Projektowanie programów nauczania na odległość.
Przygotowanie w formie elektronicznej materiałów
metodycznych przeznaczonych dla teleedukatorów do
prowadzenia kształcenia na odległość z wykorzystaniem
technologii informacyjnych.
Przygotowanie dla uczących się multimedialnych pakietów
edukacyjnych w formie elektronicznej. Opracowywanie,
walidacja i ewaluacja testów pomiaru dydaktycznego:
diagnostycznych, formatywnych i sumatywnych.
Prowadzenie wykładów telewizyjnych i radiowych, w
szczególności z wykorzystaniem łączy interaktywnych.
Organizacja i prowadzenie telekonferencji, w tym prowadzenie
dyskusji i przewodniczenie grupom problemowym w czasie
telekonferencji.
Sprawdzanie prac kontrolnych uczniów i studentów
nadsyłanych drogą elektroniczną.
Branie udziału w projektowaniu multi i hipermedialnych
prezentacji komputerowych określonych treści kształcenia, w
projektowaniu tematycznych baz danych do
rozpowszechniania informacji w sieciach komputerowych oraz
edukacyjnych stron WWW.
Programowanie komputerów do celów edukacyjnych.
Opiekowanie się, udzielanie porad i konsultacji uczącym się
metodą na odległość. Badania marketingowe zapotrzebowania
na usługi edukacyjne prowadzone metodą na odległość z
wykorzystaniem technologii informacyjnych. Diagnoza i
Maciej Kusiński
Wymogi
kwalifikacyjne
Regulacje prawne
normujące
wykonywanie
zawodu
Informacje
uzupełniające o
zawodzie
przekwalifikowanie zawodowe. Pełnienie funkcji doradcy
zawodowego w podstawowym, informacyjnym zakresie.
Współpraca z administracją oświatową oraz systemem
urzędów pracy
Kwalifikacje pedagogiczne na poziomie szkoły wyŜszej (co
najmniej licencjat). Specjalizacja pedagogiczna w zakresie
organizacji i zarządzania oświatą (co najmniej kurs
kwalifikacyjny) Biegle posługiwanie się komputerem i
standardowym oprogramowaniem. Kompetencje
komunikacyjne: dobra prezencja, dykcja, właściwy wygląd
zewnętrzny wzbudzający zaufanie, miła barwa głosu,
umiejętności retoryczne. Kompetencje moralne i etyczne
właściwe dla kadry menedŜerskiej.
Organizowanie warsztatów metodycznych dla kadry
pedagogicznej. Współuczestniczenie w badaniach nad
rozwojem technologii kształcenia. Przygotowywanie
prezentacji multimedialnych i opracowań metodycznych.
Dyplom ukończenia studiów wyŜszych (magisterskich).
Kwalifikacje pedagogiczne (pełne lub kurs kwalifikacyjny).
Przygotowanie informatyczne. Biegłe posługiwanie się
komputerem. Język angielski w podstawowym zakresie.
Praktyka dydaktyczna (minimum 3 lata). Edukacyjne
doświadczenie projektowo-badawcze.
Formalne wprowadzenie zawodu do klasyfikacji zawodów i
specjalności występujących w gospodarce. Certyfikowany
egzamin państwowy. Akredytacja programu studiów
podyplomowych. Wprowadzenie specjalizacji w zawodzie
brokera. Forma przekwalifikowania dla nauczycieli
zagroŜonych utratą pracy.
Broker jest zawodem wielowymiarowym, łączącym
kwalifikacje pedagogiczne, ekonomiczne, prawnicze,
psychologiczne, menedŜerskie, doradcze i organizatorskie.
Osoby uprawiające ten zawód powinny wykazywać cechy
przedsiębiorczości, samodzielności i odpowiedzialności.
Zawody pokrewne: organizator szkoleń, doradca zawodowy,
doradca personalny, broker ubezpieczeniowy i inni brokerzy.
Formalne wprowadzenie zawodu do klasyfikacji zawodów i
specjalności występujących w gospodarce. Certyfikowany
egzamin państwowy. Akredytacja programu studiów
podyplomowych. Specjalizacja zawodowa nauczycieli i
pracowników naukowo-badawczych.
Zawód wymaga interdyscyplinarnej wiedzy z takich dziedzin
jak: pedagogika, psychologia, socjologia, ekonomia,
cybernetyka, informatyka, matematyka, ergonomia, teoria
komunikacji, teoria programów szkolnych, pomiar
dydaktyczny, ewaluacja, multimedia, technologie
informacyjne i komunikacyjne. Zawody pokrewne: nauczyciel
metodyk, pracownik naukowo-badawczy, informatyk,
teleedukator.
8
konserwacja sprzętu teleinformatycznego. Zarządzanie
informatycznymi sieciami edukacyjnymi
Kwalifikacje pedagogiczne na poziomie szkoły wyŜszej (co
najmniej licencjat). Przygotowanie informatyczne co najmniej
na poziomie średnim (tytuł technika) biegłe posługiwanie się
komputerem i specjalistycznym oprogramowaniem
wykorzystywanym w środowisku multimedialnym i
sieciowym. Znajomość języka obcego co najmniej na poziomie
średnim (np. First Certificate z j. angielskiego).
Przynajmniej 5-letnia praktyka pedagogiczna.
Udokumentowane doświadczenie projektowo-badawcze w
zakresie dokumentacji programowych. Kompetencje medialne:
dobra dykcja, wygląd zewnętrzny właściwy prezenterom
telewizyjnym, komunikatywność w przekazie telewizyjnym,
radiowym i pisemnym. Kompetencje moralne i etyczne
właściwe nauczycielom
Formalne wprowadzenie zawodu do klasyfikacji zawodów i
specjalności występujących w gospodarce. Certyfikowany
egzamin państwowy. Akredytacja programu studiów
podyplomowych. Specjalizacja zawodowa nauczycieli i
pracowników naukowo-badawczych.
Teleedukator stanowi poszerzenie zawodu nauczyciela o
kompetencje związane z wykorzystaniem mediów i technologii
informacyjnych do prowadzenia procesu dydaktycznego na
odległość. Dlatego osoby chcące wykonywać ten zawód
powinny najpierw uzyskać wykształcenie pedagogiczne
potwierdzone praktyką w placówkach edukacyjnych. Obok
wykształcenia pedagogicznego teleedukator powinien posiadać
wykształcenie techniczne informatyczne. Potrafi
zaprojektować materiały metodyczne i pakiety edukacyjne w
formie elektronicznej i przygotować je do przesyłania sieciami
informatycznymi. Na bieŜąco ocenia postępy uczniów i
studentów na podstawie otrzymywanych od nich prac
kontrolnych. Przygotowuje testy pomiaru dydaktycznego
diagnostycznego, formatywnego i sumatywnego. Sprawdza
wyniki testowania i na tej podstawie ocenia postępy uczących
się jak teŜ jakość samych testów. Jest doradcą w zakresie
merytorycznym jak teŜ w zakresie wyszukiwania i
przetwarzania informacji naukowej. Potrafi programować
komputery w zakresie programów edukacyjnych, projektować
edukacyjne bazy danych, tworzyć strony WWW, zarządzać
informatycznymi sieciami edukacyjnymi. Zawody pokrewne
to: ekspert ds. technologii dydaktycznych (Specjalista ds.
technologii kształcenia), nauczyciel, - prezenter radiowy i
telewizyjny, - informatyk.
9
Reorientacja zawodowa nauczycieli …
2. Reorientacja zawodowa nauczycieli na przykładzie „Nowej Edukacji”
„Nowa Edukacja” to projekt skierowany do pracowników oświaty zagroŜonych procesami
restrukturyzacyjnymi. Jest on realizowany przez Państwową WyŜszą Szkołę Informatyki i
Przedsiębiorczości w ŁomŜy, w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju
Regionalnego, działanie 2.4 Reorientacja zawodowa osób zagroŜonych procesami
restrukturyzacyjnymi. Celem projektu jest w szczególności wyposaŜenie nauczycieli w umiejętności
umoŜliwiające wykonywanie nowego zawodu i zdobycie nowego zatrudnienia w publicznych i
niepublicznych instytucjach rynku pracy oraz organizacjach pozarządowych działających na rzecz
edukacji dorosłych, w tym wykorzystujących środki EFS. Cel projektu będzie realizowany poprzez
ofertę kompleksowej usługi reorientacji zawodowej obejmującej: informację zawodową, poradnictwo
zawodowe z metodologią indywidualnych planów działań, szkolenia zawodowe oraz pośrednictwo
pracy. Kompleksową usługą reorientacji zawodowej objęci zostaną beneficjenci na terenie całego
województwa ze szczególnym uwzględnieniem 10 powiatów zmarginalizowanych wskazanych przez
Instytucję WdraŜającą – Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku. W realizację projektu
zaangaŜowana zostanie sieć 14 powiatowych punktów informacyjno-rekrutacyjnych - Centrów
Aktywizacji Rozwoju (CAR) utworzonych przez PWSIiP oraz Białostocką Fundację Kształcenia
Kadr, na bazie jednostek samorządu terytorialnego. Ogólnym i długofalowym celem projektu jest
przygotowanie profesjonalnych kadr na rzecz rozwijającego się instytucjonalnego otoczenia rynku
pracy.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, a w szczególności integracja polskiej gospodarki z
Jednolitym Rynkiem Europejskim niewątpliwie okazuje się katalizatorem procesu restrukturyzacji
wielu sektorów gospodarki. Proces transformacji musi przejść takŜe sektor oświaty, którego
konieczność spowodowana jest niŜem demograficznym oraz restrukturyzacją struktur samego systemu
oświaty.
Dlatego teŜ w szczególnej sytuacji pozostaje grupa docelowa działania związana z edukacją, czyli
pracownicy szkół na terenach zmarginalizowanych i dotkniętych procesami restrukturyzacyjnymi.
Pracownicy ci naraŜeni są bowiem na dodatkowe koszty trudnej sytuacji ekonomicznej regionu jakimi
są niŜ demograficzny oraz wymuszone na samorządach terytorialnych oszczędności w sektorze
oświaty. Charakterystyka tej grupy, a zwłaszcza wysokie wykształcenie kierunkowe, utrudnia jej
znacznie znalezienie nowych ofert pracy, powstających w związku z realizacją projektów
inwestycyjnych w ramach działania 3.2 i 3.1 ZPORR. Analiza powstających miejsc pracy wskazuje na
duŜy udział w ofercie zatrudnienia – stanowisk pracy związanych z wykształceniem technicznym i
zawodowym, których nie mogą podejmować nauczyciele i pracownicy oświaty.
Z drugiej jednak strony procesy restrukturyzacyjne implikują oraz intensyfikują w regionie
działania wspierające, realizowane w ramach EFS. Kilkadziesiąt instytucji w regionie wdraŜa dziś
projekty w ramach II priorytetu ZPORR, zatrudniając zespoły specjalistów realizujących poradnictwo
zawodowe i szkolenia dla osób zagroŜonych bezrobociem, generując nowe miejsca pracy, szczególnie
atrakcyjne dla pracowników posiadających doświadczenie zawodowe w działaniach edukacyjnych,
doradczych i szkoleniowych.
Rozwijający się sektor instytucji otoczenia rynku pracy wymaga wykwalifikowanych kadr
posiadających kompetencje wspierania osób dorosłych w takich dziedzinach jak:
- poradnictwo zawodowe
- pośrednictwo pracy
- informacja zawodowa
- organizacja szkoleń
Nauczyciele mają wszelkie predyspozycje, aby pełnić te funkcje pod warunkiem uzupełnienia
kwalifikacji. Dlatego teŜ zakładana w projekcie grupa docelowa po uzyskaniu wsparcia moŜe liczyć
na podjęcie zatrudnienia w rozwijających się instytucjach rynku pracy.
Intensywny rozwój organizacji pozarządowych i instytucji rynku pracy staje się waŜną szansą dla
osób zagroŜonych bezrobociem pracujących w szkolnictwie na obszarach zmarginalizowanych,
których endogenny kapitał nie jest w stanie wygenerować nowych miejsc pracy, dla osób dobrze
wykształconych, w innych sektorach. Realizacja projektu przeciwdziałać będzie zatem procesowi
Maciej Kusiński
10
migracji do większych miast osób z wyŜszym wykształceniem, czyli dalszej marginalizacji społecznej
rejonów dotkniętych restrukturyzacją. Pedagodzy i nauczyciele odchodzący ze szkolnictwa w wyniku
restrukturyzacji powinni znaleźć alternatywną pracę w zakresie edukacji i reorientacji dorosłych w
miejscu dotychczasowego zamieszkania, tak by nie osłabić jeszcze bardziej potencjału społecznego
obszarów zmarginalizowanych.
Ideą projektu jest zatem nie tylko utrzymanie w lokalnej strukturze zatrudnienia udziału osób z
wykształceniem wyŜszym, pedagogów i nauczycieli wspierających społeczność lokalną w trudnej
rzeczywistości wysokiego bezrobocia, ale takŜe wykorzystanie tego kapitału do projektowania i
realizowania systematycznych rozwiązań przeciwdziałających bezrobociu. Przygotowanie
profesjonalnych kadr do pracy w Powiatowych Urzędach Pracy, instytucjach szkoleniowych oraz
samorządach róŜnych szczebli w miejscu zamieszkania grup zagroŜonych, przyczyni się do
efektywniejszego wykorzystania przyszłych środków EFS poprzez lepszą dostępność usług i realizację
priorytetu równości szans. Przygotowany w ramach projektu kapitał personalny i merytoryczny
obszarów zmarginalizowanych pozwoli wszystkim instytucjom rynku pracy w regionie na
doskonalenie swojej oferty usług oraz, co najwaŜniejsze, poszerzenie jej zasięgu i dostępności.
Projekt ma przełamać podstawową barierą, przed jaką stoją nauczyciele zagroŜeni bezrobociem,
czyli niewystarczające dostosowanie oferty szkoleniowej projektów realizowanych w ramach
priorytetu II ZPORR. Spowodowane jest to skupieniem się projektodawców często jedynie na
wykorzystaniu szans związanych z nowymi miejscami pracy generowanymi przy realizacji projektów
inwestycyjnych w regionie. Dlatego teŜ, oferta szkoleniowa tych projektów skierowana jest przede
wszystkim do osób z wykształceniem zawodowym i technicznym, mogących podjąć pracę w
zawodach budowlanych i transportowych. Tematyka tych szkoleń nie koresponduje z potrzebami
reorientacji zawodowej nauczycieli ze specjalistycznym wykształceniem wyŜszym. Istotną barierą,
przed jaką stoją nauczyciele jest zatem brak projektów skierowanych wyłącznie do tej grupy
docelowej - dostępnych i uwzględniających jej specyficzne potrzeby. Analiza realizowanych
projektów w ramach działania 2.4 ZPORR wskazuje na nierównomierne zaangaŜowanie
potencjalnych grup docelowych w projektach. Wysoki udział sektora słuŜby zdrowia utrudnia
pracownikom oświaty dostęp do oferowanych w ramach działania usług. Realizacja projektu
specjalnie dostosowanego do potrzeb nauczycieli zredukuje wymienione bariery, z drugiej natomiast
strony pozwoli na podjęcie specjalnych działań promocyjnych i rekrutacyjnych gwarantujących
efektywność samego projektu. Strategią tych działań jest zintegrowanie reorientacji nauczycieli z
rozwojem systemu instytucji rynku pracy poprzez realizację kierunkowych szkoleń zawodowych oraz
zaangaŜowanie do powiatowych seminariów przedstawicieli samorządów terytorialnych
nadzorujących szkoły i publiczne instytucje rynku pracy.
Kolejną barierą jest charakterystyka samej grupy docelowej. MoŜna zauwaŜyć małą aktywność
nauczycieli w projektach reorientacji zawodowej. Spowodowane jest to wysokim i specjalistycznym
wykształceniem ograniczającym moŜliwe kierunki reorientacji oraz brakiem wiedzy samych
nauczycieli w jakich kierunkach mogą się efektywnie reorientować. Powoduje to niską motywację
tych osób do podjęcia trudu przekierunkowania zawodowego. Niska aktywność nauczycieli w
procesie reorientacji związana jest takŜe z kontekstem społecznym i prestiŜem zawodu nauczyciela,
który w małych miejscowościach i na obszarach zmarginalizowanych kojarzony jest z misją
społeczną. Reorientacja nauczycieli w kierunku zawodów wspierających i edukacyjnych
finansowanych poza sektorem oświaty znacznie niweluje te barierę, gwarantując nauczycielom
doradzającym osobom w trudnej sytuacji Ŝyciowej, moŜliwość zachowania swojej dotychczasowej
pozycji i roli społecznej. Seminaria powiatowe i konferencje realizowane w ramach projektu mają
wpływać na świadomość misji społecznej i prestiŜu pracowników instytucji rynku pracy oraz ukazać
moŜliwość podjęcia atrakcyjnej pracy w tym sektorze.
Realizacja programów strukturalnych staje się okazją rozwoju lokalnych organizacji
podejmujących działania przeciwdziałające bezrobociu w regionie poprzez tworzenie struktur
instytucji otoczenia rynku pracy przejmujących dobrze wykształcone kadry związane z edukacją i
szkolnictwem. Przykładem takich struktur moŜe być sieć 14 powiatowych Centrów Aktywizacji
Rozwoju (CAR) utworzona przez Wnioskodawcę w partnerstwie z Białostocką Fundacją Kształcenia
Kadr i Starostwami. Sieć CAR, zgodnie z intencją partnerstwa staje się systemowym rozwiązaniem
11
Reorientacja zawodowa nauczycieli …
uzupełniającym działania szkoleniowe i doradcze Powiatowych Urzędów Pracy, szczególnie w
kontekście potrzeb osób uczących się i pracujących. Szansą uzupełniających rozwiązań w systemie
usług rynku pracy jest więc zainicjowanie współpracy CAR z nauczycielami z Regionalnego
Porozumienia na Rzecz Rozwoju Poradnictwa Zawodowego i sieci 40 akredytowanych Ośrodków
Kariery w szkołach ponadgimnazjalnych. ZaangaŜowanie tych nauczycieli w działania instytucji
rynku pracy jest aktualną potrzebą rozwijającego regionu, ale takŜe, co naleŜy podkreślić, efektywną
metodą aktywizacji zawodowej nauczycieli.
Ogólnym rezultatem projektu będzie dostosowanie kwalifikacji zawodowych nauczycieli do pracy
w publicznych i niepublicznych instytucjach rynku pracy oraz organizacjach i instytucjach
wdraŜających w regionie działania EFS. Stąd teŜ najogólniejszym rezultatem projektu będzie
przygotowanie zasobów personalnych do profesjonalnych działań przeciwdziałania bezrobociu w
regionie, ze szczególnym uwzględnieniem osób uczących sie oraz pracujących i zagroŜonych
bezrobociem, rozumianej jako dopełnienie istniejącej struktury instytucji rynku pracy orientującej się
wokół osób bezrobotnych.
Rezultat ten będzie osiągnięty poprzez realizację poszczególnych, wymiernych i bezpośrednich
rezultatów projektu:
• Przeprowadzone zostaną 2 konferencje regionalne oraz 14 seminariów powiatowych, w ramach
których 700 osób uzyska usługę informacji zawodowej.
• 450 osób z terenu wszystkich powiatów województwa uzyska usługę poradnictwa zawodowego
realizowanego w formie warsztatów grupowej, co stanowić będzie łącznie 136 godzin usług
grupowego poradnictwa zawodowego.
• 370 osób wybranych na podstawie rezultatów poradnictwa grupowego uzyska usługę
Indywidualnego Planu Działania na łaczną liczbę 1480 godzin indywidualnych usług poradnictwa
w projekcie, realizowanych przez doświadczonych doradców zawodowych, psychologów i
doradców biznesowych zgodnie z metodologią poszczególnych modułów IPD.
• 340 osób uzyska usługę szkoleniową poprzez udział w jednym z 34 szkoleń zawodowych. Łączna
liczba godzin szkoleniowych w projekcie wyniesie 3312 godzin prowadzonych przez specjalistów
i wysokowykwalifikowanych trenerów.
• 370 osób, uzyska usługę pośrednictwa pracy.
W ramach 34 szkoleń zawodowych zrealizowanych zostanie:
• 18 szkoleń informatycznych: Bazy danych na rzecz informacji zawodowej i pośrednictwa pracy,
Administrowanie sieciami informacyjnymi i portalami w zakresie udostępniania informacji o
rynku pracy, Praktyczna obsługa generatora wniosków i arkuszy kalkulacycjnych w zakresie
przygotowywania projektów EFS, Internet jako źródło informacji o rynku pracy i narzędzie
zdobywania pracy - przygotowanie do prowadzenia internetowego klubu pracy.
• 8 szkoleń z przedsiębiorczości - Usługi doradcze i konsultingowe w zakresie EFS w ramach
własnej firmy, Usługi doradcze i szkoleniowe na rzecz instytucji rynku pracy, Doradca
przedsiębiorczości, Trener w instytucjach szkoleniowych.
• 8 szkoleń z poradnictwa: Eurodoradztwo z językiem obcym, Pośrednictwo Pracy, Poradnictwo
Zawodowe IPD dla pracujących, Doradca Kariery dla młodzieŜy. Umiejętności interpersonalne w
poradnictwie zawodowym, Umiejętności trenerskie w grupowym poradnictwie zawodowym.
Szczegółowy zakres programów w ramach 3 grup tematycznych zaleŜeć będzie od wyników
powiatowych konsultacji z lokalnymi instytucjami rynku pracy i kandydatami na szkolenia
przeprowadzonych w ramach seminariów powiatowych. Ideą leŜąca u podstaw elastycznej oferty
szkoleniowej jest dopasowanie jej do specyficznych uwarunkowań kaŜdego powiatu.
W ramach projektu przeprowadzone zostaną badania ankietowe w trakcie seminariów
powiatowych oraz przygotowana zostanie publikacja na temat instytucji rynku pracy i roli edukacji
ustawicznej w regionie.
Maciej Kusiński
12
4. Zakończenie
ZałoŜenia wyŜej opisanego projektu pokazują, iŜ w procesie restrukturyzacji gospodarki bardzo
waŜną rolę odgrywa reorientacja zawodowa pracowników, w kierunku zawodów, które są lub w
niedługim okresie będą deficytowymi. Oznacza, to Ŝe podaŜ pracy powinna ciągle ewaluować i
dopasowywać się do zmieniającego popytu. Zaproponowany Projekt jest przykładem pomocy dla
pracowników sektora edukacji w określeniu i podjęciu właściwych działań na rzecz dostosowania
kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy w województwie podlaskim. Działania te pozwolą
na ograniczenie bezrobocia wśród nauczycieli w okresie niŜszego przyrostu naturalnego.
Literatura
1. Nowe zawody oraz elastyczne formy zatrudnienia. „Studia i Materiały”, t. VI, Rządowe Centrum
Studiów strategicznych, Warszawa 2001
2. Podlaski Regionalny Plan Działań na rzecz zatrudnienia na rok 2006. Białystok 2006.
3. Ramowy Plan Realizacji Działania na rok 2006. Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku,
Białystok 2006.
4. Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013, MENiS Warszawa 2005.
5. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku (projekt). Urząd Marszałkowski
Województwa Podlaskiego, Białystok, październik 2005.