W świecie książek

1
Opracowała:
Hanna Łobza
nauczyciel bibliotekarz SP 34
W świecie książek
Program zajęć literackich z elementami biblioterapii
dla klas 0-III
1.Wstęp
Program zajęć literackich z elementami biblioterapii zakłada
intensyfikację działań związanych z książką i czytelnictwem na terenie szkoły
podstawowej wśród dzieci klas 0-III.
Literatura piękna od zarania dziejów miała wielki wpływ na
człowieka poprzez przedstawienie takiego spojrzenia na świat, które albo jest mu dobrze
znane albo zupełnie nowe, oferując przez to wzory do myślenia, przeżywania czy
zachowania. Ma swój olbrzymi udział w rozwoju osobowości, pomaga zachować
równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami –smutkiem, żalem,
lękiem, gniewem, uczy nowych zachowań, daje wreszcie wzory zachowań. Tak szerokie
spektrum jej działania spowodowało, że już na początku XX wieku zaczęto
wykorzystywać jej możliwości w celach terapeutycznych.. Powstała zupełnie nowa
dziedzina, nazwana biblioterapią ( z greckiego biblion – książka, i therapeo – leczę ).
Wykorzystują ją do swoich potrzeb lekarze, psycholodzy, pedagodzy, wychowawcy,
nauczyciele i bibliotekarze.
Do celów szkolnych dobre zastosowanie ma definicja biblioterapii
wychowawczej ( rozwojowej ), w której stosuje się książki dostosowane do potrzeb
użytkowników zdrowych w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających do
rozwiązania jakieś istotne dla nich problemy. Za jedno z najważniejszych zadań
biblioterapii uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnieniu się ucznia poprzez
dostarczenie mu takiej literatury ( bodźca ), która umożliwi mu twórcze i aktywne
działanie prowadzące do rozwiązania jego problemów .
Dzieje się tak nie tylko poprzez ogrom zawartych w literaturze doświadczeń, ale przede
wszystkim przez sposób docierania do czytelnika. Dziecku niezbędne są wzory
osobowościowe. Dzięki nim uczy się ono, jakie cele wybierać i jak je realizować. Często
dom rodzinny nie dostarcza ich lub nie potrafi przeciwstawić się wzorcom negatywnym,
którymi dziecko jest bombardowane z ekranu telewizora i komputera. Takim wzorem
może być bohater książkowy ( np. z książek A. Lidgren, M. Musierowicz,
M. Jaworczakowej, K. Makuszyńskiego ).
Szczególną rolą w literaturze cieszy się baśń, która w wyjątkowy
sposób wzbogaca świat wewnętrzny dziecka łącząc w sobie elementy świata realnego i
fikcyjnego. Wyraźny podział na dobro i zło sprawia, że uczy się ono nie tylko pokonywać
trudności, lecz także zdobywa cenną wiedzę na temat systemu wartości i właściwych
wzorców postępowania. Przekonanie, iż dobro zawsze zwycięża, uczy, że warto w życiu
postępować zgodnie z zasadami. Baśń uczy dziecko współczucia i empatii. Rozwija
2
wyobraźnię i fantazję, wyzwala emocje. Może być ona wykorzystywana w zajęciach
literackich z elementami biblioterapii jako wzorzec określonych zachowań, ułatwia
projekcję własnych doznań, pomaga wejrzeć we własne problemy i wzmacnia
wewnętrznie.
Wielkie usługi może oddawać biblioterapia rodzicom. Jest ona
metodą o wprost nieocenionych możliwościach. Zarówno rodzice jak i nauczyciele
doskonale wiedzą jak mało efektywne jest tak zwane prawienie morałów czy kazań.
Profesjonalnie dobrana książka i odpowiednio poprowadzone zajęcia potrafią zdziałać
cuda bez zbędnego moralizowania. Dlatego ideałem byłoby przynajmniej uświadomić
rodzicom istnienie takich możliwości . W nauczaniu zintegrowanym (klasy O-III )
książka i biblioteka odgrywają istotną rolę w przygotowaniu dziecka do obcowania ze
światem sztuki. Dzieci chętnie uczestniczą w organizowanych w bibliotece spotkaniach
edukacyjnych, które przyczyniają się do rozwoju ich zainteresowań, kształtowania
nawyków czytelniczych, wyrabiania gustów i stylów czytania.
Propozycje dla klas 0-III przedstawiłam jako jednolity blok
programowy, zakładając te same treści i tą samą literaturę, ale różnicowanie stopnia
trudności przy pracy z wybraną książką. Wiedząc, że poziom rozumienia czytanego na
głos tekstu przekracza o kilka lat poziom rozumienia przy samodzielnym czytaniu, można
sobie na to pozwolić. I tak w klasie „O” i pierwszej zajęcia mają charakter zabawy
opierającej się na czytanym tekście i wykonywaniu do niej ilustracji, w klasie drugiej
można podnieść stopień trudności o samodzielne opowiadanie, recytację także elementy
inscenizacji a wreszcie w klasie trzeciej dzieci piszą list, układają krótkie wierszyki,
wymyślają dalsze losy bohaterów ( niekoniecznie głównych) lub wypełniają krzyżówkę.
Przedstawiony przeze mnie program współgra zarówno z programem
wychowawczym jak i z programem nauczania zintegrowanego w SP 34, można go
realizować we współpracy z nauczycielem nauczania zintegrowanego, psychologiem,
pedagogiem szkolnym bądź w ramach samodzielnych zajęć. Nawiązuje również do
szeroko propagowanej w mediach akcji „Cała Polska czyta dzieciom”, do której aktywnie
się włączyłam. W celu ułatwienia realizacji programu załączone zostały scenariusze zajęć
literackich z elementami biblioterapii. Aby całość przedsięwzięcia łatwo można było
zweryfikować załączyłam również arkusz ewaluacji w postaci ankiety a dla dzieci
najmłodszych rysunki ułatwiające zobrazowanie emocji.
3
2.Cele główne programu
Rozwijanie i kształtowanie zainteresowań czytelniczych.
Rozbudzanie umiejętności poszukiwań literackich.
Kształtowanie nawyku czytania i zdobywania wiedzy.
Wzmocnienie i wzbogacenie zasobów dziecka tak, aby lepiej potrafiło radzić sobie z
trudnościami życiowymi.
Zapobieganie uzależnieniu od telewizji i komputerów
3. Szczegółowe cele zajęć literackich z elementami biblioterapii
Po zrealizowaniu programu zajęć literackich z elementami biblioterapii na I etapie
edukacyjnym szkoły podstawowej, dziecko:
- chętnie i samodzielnie czyta książki
- zna i docenia terapeutyczną rolę literatury
- rozwija swoje zainteresowania czytelnicze
- samodzielnie przychodzi do biblioteki
- potrafi określić swoje potrzeby czytelnicze
- czyta ze zrozumieniem
- czuje się zauważone i docenione
- ma poczucie własnej wartości
- wzbogaca swoją wiedzę o świecie i ludziach
- rozpoznaje, nazywa i wyraża swoje uczucia
- stara się panować nad własnymi emocjami
- rozwija poczucie empatii
- jest wrażliwe na potrzeby innych
- potrafi pracować z grupą
- potrafi skutecznie komunikować się z grupą
- poznaje różne sposoby rozwiązywania sytuacji trudnych.
4. Prowadzący zajęcia
Zajęcia literackie z elementami biblioterapii prowadzić może nauczyciel bibliotekarz po
uprzednim ukończeniu kursu Elementy biblioterapii w pracy nauczyciela bibliotekarza.
5.Uczestnicy zajęć.
Zajęcia przewidziane są dla uczniów klas O-III korzystających z zajęć:
- dla relaksu,
- ze względu na zainteresowania literackie,
- potrzebujących pomocy ze względu na:
- problemy rodzinne
4
- problemy zdrowotne ( np. niepełnosprawność)
- brak akceptacji ze strony grupy rówieśniczej
- trudności w nauce
- inne trudności życiowe
6.Zasady prowadzenia zajęć:
- integracja uczestników zajęć
- swoboda uczestnictwa
- uwzględnianie zainteresowań literackich
- uwzględnianie potrzeb i preferencji
- dostosowanie poziomu i tempa zajęć do poziomu intelektualnego i fizycznego
uczestników
7.Organizacja zajęć:
systematyczne, cotygodniowe spotkania
8.Proponowane techniki pracy:
- głośne, samodzielne czytanie tekstów przez dzieci,
- czytanie wybranych tekstów literackich przez lidera grupy lub prowadzącego zajęcia,
- słuchanie tekstów o różnym charakterze (np. relaksacyjne, aktywizujące),
- dyskusja nad czytanym utworem,
- pisanie listu do bohatera,
- wymyślanie innego zakończenia utworu,
- wymyślanie dalszych losów postaci niekoniecznie pierwszoplanowych,
- wchodzenie w rolę wybranego bohatera i przedstawianie scenek,
- wykonywanie ilustracji do czytanego utworu,
- ilustrowanie własnego nastroju i emocji,
- gry i zabawy literackie: wymyślanie krótkich tekstów literackich i poetyckich,
fraszek , zagadek, krzyżówek,
- tworzenie ilustrowanych katalożków do literatury dziecięcej.
9. W świecie książek. Szczegółowy plan zajęć literackich z elementami
biblioterapii.
W świecie książek.
Szczegółowy plan zajęć literackich z elementami biblioterapii
L.p.
Szczegółowe cele
kształcenia i wychowania
Materiał nauczania
- zakres pojęciowy-
Opis osiągnięć ucznia
- uczeń potrafi
1.
Wskazanie na dydaktyczną
funkcję literatury.
Pobudzanie do
odpowiedzialności
za drugiego człowieka.
Temat cyklu: Dobrze jest mieć
przyjaciela.
1.W naszej klasie
Opowiadanie M. Musierowicz pt.
„Kredki”
-Odróżnić zachowanie pozytywne od negatywnego,
-przeciwstawić się zachowaniu negatywnemu.
-Zająć odpowiedzialną postawę wobec przyjaciela,
2.Umiem dawać chcę też brać.
Opowiadanie M. Musierowicz pt „Bijacz” - oczekiwać odpowiedzialnej postawy wobec siebie.
3.Dziś prawdziwych przyjaciół
już nie ma?
Fragment utworu
-Korzystać z literackich wzorów osobowościowych,
- opowiedzieć o swoich
uczuciach, emocjach i postawach,
6
A. de Saint Exupery’ego pt. „Mały
Książe”
-współpracować z innymi
dziećmi w grupie.
.
2.
3.
Literatura może bawić i
leczyć.
Rozwijanie wyobraźni
dziecka.
Radzenie sobie ze strachem.
- recytuje wybrane wiersze o strachu,
Śmiech to zdrowie – czyli jak poeci
radzą nam rozprawić się ze strachem. - - wie, gdzie je odszukać w bibliotece
- zwerbalizować swój strach,
- 2 jedn. lekcyjne
- zdystansować się od swoich lęków,
-wie, że dobrym lekarstwem na strach jest śmiech,
Przysłowia związane ze strachem
-potrafi przelać swój strach na papier (narysować) i
Wybrane wiersze o strachu
zniszczyć go (podrzeć i wyrzucić),
M..Strzałkowskiej
-poznaje terapeutyczne działanie utworu literackiego.
Klasyka dziecięca – poznanie Temat: „Proszę Państwa oto miś” –
sylwetki
spotkanie z poezją Jana Brzechwy.
pisarza i jego utwory.
Zapoznanie z zabawową
funkcją literatury.
Rozwijanie zainteresowań
czytelniczych.
.
-Poznaje sylwetkę poety,
-poznaje wybrane wiersze J. Brzechwy,
- poznaje rozrywkową funkcję czytania ,
-potrafi opowiedzieć o wpływie wybranych
utworów na zmianę własnego nastroju,
- czyta ze zrozumieniem.
7
4.
Poszukiwanie literatury
Jestem inny a nie gorszy – J.
zgodnie z
Korczakowska „Spotkanie nad
zainteresowaniem.
morzem”
Terapeutyczna funkcja
literatury.
Wskazanie na problem
inności, niepełnosprawności.
-Potrafi odszukać interesującą go książkę w
bibliotece
- umie zorientować się w jej treści,
- akceptuje cudzą niepełnosprawność,
- stara się być tolerancyjny wobec
rówieśników.
Klasyka dziecięca – poznanie Razem jesteśmy silni – A. Lindgren
pisarki i jej
„Dzieci z Bullerbyn”
utworów.
Problem umiejętności
współdziałania w grupie.
- Zapoznaje się z biografią pisarki, ciekawymi
fragmentami jej życia,
- poznaje wzory zachowań i myślenia swoich
rówieśników. Stara się je akceptować.
Klasyka dziecięca – poznanie Nikt nie chce być osłem – C. Collodi
biografii
„Pinokio”. Książka a film
pisarza i jego utworu.
Kwestia niepowodzeń w
nauce szkolnej.
-Poznaje sylwetkę pisarza,
- wie co to jest adaptacja filmowa,
- wzmacnia własną motywację do nauki,
- odróżnia przyjaciół prawdziwych od „fałszywych”
5.
6.
8
7.
Klasyka dziecięca- pisarka i
jej książki.
Tak wiele zależy ode mnie –F.H.
Burnett „Mała Księżniczka”
-Zapoznaje się z bibliografią książek F.H.
Burnett, także ich miejscem w
księgozbiorze szkolnej biblioteki,
-jest świadomy, że nawet z pozornie
beznadziejnych sytuacji można znaleźć
wyjście.
Jaki jestem na prawdę – J.CH.
Andersen „Brzydkie kaczątko”
-Poznaje sylwetkę pisarza oraz bogatą listę jego
utworów,
- umie odszukać je w katalogach i na półkach w
bibliotece,
-po analizie baśni wzmacnia poczucie własnej
wartości,
- wie, że inny nie znaczy gorszy.
Bezmyślne zachcianki –
-„Klementynka” baśń prowansalska
-Poznaje miejsce baśni w bibliotece,
-docenia znaczenie baśni w literaturze
dziecięcej,
- poznaje wartość dobra, docenia
znaczenie poświęcenia.
Radzenie sobie ze smutkiem
i rozpaczą
8.
Klasyka dziecięca -J. CH.
Andersen jego
utwory, ich znaczenie w
światowej literaturze
dziecięcej.
Problem braku akceptacji ze
strony rówieśników
9.
Baśnie francuskie.
Szczególne znaczenie baśni
w życiu dziecka.
Umiejętność zapomnienia o
własnych problemach i
niesienia pomocy innym.
9
10.
Baśnie polskie.
Bycie bezinteresownym.
Nie wszystko złoto co się świeci -„O
dobrym przewoźniku i dwóch
siostrach rusałkach”
- Rozumie, że dobro zawsze zwycięża,
jest cenną i upragnioną wartością.
11.
Baśnie polskie.
Szczęście się mnoży, gdy się je dzieli „Szczęście”
- Stara się akceptować samego siebie,
- wzmacnia poczucie własnej wartości.
Odkrywanie własnych
talentów i możliwości
12.
Baśnie polskie.
Na szczęście trzeba w życiu
czasem poczekać.
13.
Odwaga, szlachetność, dzielność to
Baśnie polskie.
Przeżywanie szczęścia jest cechy bohaterów -„ Pierścień orlicy”
pełne,
jeśli się je dzieli z innymi
ludźmi.
Za serce płaci się sercem - „O tym
jak Zuzanka poszła w kumy do
utopców”
- Uczy się się, że gotowość
poświęcenia i umiejętność dzielenia
się z innymi, przynosi zadowolenie i
radość.
- Dowiaduje się , że szlachetność i odwaga
to cechy, które budzą ludzki szacunek,
- stara się dzielić z innymi tym, co ma,
pomaga innym,
- jest świadomy, że taka postawa może
być źródłem zadowolenia i szczęścia.
10
- Wie, że literatura potrafi dostarczyć przykładów
Nikt mnie nie chce i nie lubi – „Bajka „ z życia” i poprzez identyfikację może pomóc
-potrafi przeciwstawić się krzywdzącemu
o Pajączku”
zachowaniu kolegów,
- rozwija uczucie empatii
- buduje poczucie własnej wartości.
14.
Bajki edukacyjne.
Poszukiwanie w literaturze
pomocy w rozwiązywaniu
własnych problemów.
Poniżanie, wyśmiewanie
się, przezywanie jest złe.
Budowanie poczucia
własnej wartości przez
odrzucone dziecko.
Uświadomienie, że nikt nie
jest lepszy od innych.
15.
Bajki edukacyjne.
Uświadomienie, że porażka
Jestem do niczego – „Bajka o
jest wpisana w sukces, a
Pszczółce”
rozczarowanie w oczekiwanie
sukcesu.
16.
Bajki edukacyjne.
Kształtowanie pozytywnego
wizerunku samego siebie.
- Uczy się, że każdy ma inne zdolności i
predyspozycje,
- zdaje sobie sprawę, że aby wygrać nie raz trzeba
też przegrać.
Nie jestem sam – „Bajka o Mróweczce” -Akceptuje siebie,
- kształtuje pozytywne cechy charakteru(odwaga)
- docenia osiągnięcia własne i innych.
11
10. Ewaluacja
Ankieta
1. Czy lubisz uczestniczyć w zajęciach literackich w bibliotece
a. tak
b. nie
2. Co podoba Ci się w nich najbardziej
a. zabawy na wstępie zajęć
b. czytane teksty literackie
c. zabawy związane z czytanym tekstem
d. co jeszcze.................................................................
3. Po zakończonych zajęciach jesteś:
a. zmęczony
b. w dobrym nastroju
4. Narysuj swój nastrój.
12
11. Bibliografia
Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań, Media
Rodzina, 2002
Borecka I., Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum. Materiały dydaktyczne dla
nauczycieli i bibliotekarzy, Wałbrzych , Wydawnictwo Unus, 2002
Arkuszewska E., Kanas M., Krawiec B.W magicznym świecie baśni i bajek. Szkolny
program edukacyjno-profilaktyczny. Biblioterapeuta 2002 nr 1 s. 7 - 11
Bajarka opowiada. Zbiór baśni z całego świata. Oprac. Maria Niklewiczowa.
Warszawa, Zrzeszenie Księgarstwa, 1983
Zaklęty pierścień. Baśnie, podania i legendy polskie. Zebrała Maria Kochanowska.
Warszawa, Nasza Księgarnia, 1982
Gałczyńska Natalia. Firoseta i czary. Bajki znad Morza Śródziemnego. Warszawa,
Nasza Księgarnia, 1980
Saint-Exupery Antoine de : Mały Książę. Warszawa, PAX, 1981
Collodi Carlo: Pinokio. Poznań, GMP, 1990
Korczakowska Jadwiga: Spotkanie nad morzem. Warszawa, Nasza Księgarnia,1997