K - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017
K
[1. litera
oznaczająca
spółgłoskę
k;
2. spółgłoska
tylnojęzykowa,
bezdźwięczna,
twarda;
3. litera
oznaczająca w numeracji porządkowej:
jedenasty]
–
(kemény
zöngétlen
mássalhangzó és jele)
k
– k; kilo, ezer (10 a harmadikon; 103)
K
– K; kilo, 1024 (2 a tizediken; 210)
K [Przedrostek oznaczający pomnożenie przez
1000, np. 1 kHz równa się 1000 Hz] – k-,
kilo- (ezer)
Kaat, Kehat (czekanie, posłuszeństwo) [syn
Lewiego; dziadek Mojżesza i Aarona;
zmarł w Egipcie w wieku lat 133. Jego
potomkowie
mieli
za
zadanie
transportowanie przedmiotów należących
do przybytku; jednak nie wolno im było
ich dotykać, ani się na nie patrzeć.] –
KEHÁT (gyűlés, gyülekezet) [Lévi (1)
második fia (1Móz 46,11)]
Kaatyci, Kehatyci [potomkowie Kaata, Kehata]
– KEHÁTITÁK [Kehát leszármazottai;
Mózes és Áron is közéjük tartoztak (2Móz
6,16.18.20); a kehátita léviták hordozták a
frigyládát és a szent sátor eszközeit (4Móz
4,1-20).]
kab [miara wagi około 2,5 kg] – kab
[szárazűrmérték: 4 log; 1,22 l]
kaba [Kaaba (Al-Kaba; z arab. ka'ba(h) =
'sześcian, kostka') - świątynia w Mekce,
najważniejsze święte miejsce islamu.
Wyznawcom innych religii wstęp jest tu
zabroniony.] – (arab) kába; [Kába
szentély, vagy Kába (arabul:‫ ) ال ك ع بة‬ismert
még mint al-Kaabat al-Musarrafa (arabul:
‫)ال م شرف ة ال ك ع بة‬, al-Baytu l-Atík (arabul:
‫„ ال ع ت يق ال ب يت‬Az ősi ház”), vagy al-Bajtu
l-Harám (arabul: ‫„ ال حرام ال ب يت‬A szent
ház”) a mekkai nagymecset (al-Maszdzsid
al-Harám) belső udvarán álló szentély,
amelyben a rejtélyes Fekete követ őrzik. 2. a
mohamedánok által szentnek tartott fekete
meteorkő a mekkai mecset udvarában Az
iszlám építészet szent emlékét a hagyomány
szerint Ibráhim (Ábrahám) és fia, Iszmáil
építette. A Kába szó jelentése: négyszögletes
épület. "Az iszlám dobogó szíve" 12 m
hosszú, 10 m széles és 15 m magas.
Megemelt alapzaton áll, fekete brokáttal
borítva. Az ajtón lévő függönyökön és a
külső falán körbefutó szegélyen arannyal
hímzett feliratok láthatók. A márványépület
és a szürke kő négy sarka a négy égtáj felé
tekint. – Kába szentélyében arany és
ezüstlámpák ontják a fényt. A legfontosabb
k
2362
tárgy a Fekete Kő (hadzsár), melyet a
zarándokoknak hétszer kell körbejárniuk és
megcsókolniuk. Ezzel ér véget a háddzs, a
mekkai zarándoklat. – A Fekete Kő eredete
misztikus ködbe vész, szentté azonban
bizonyosan Mohamed tette. A geológusok
szerint meteorit egy darabja, s mint a
hagyomány is tartja, egyenesen az égből
hullt az Édenkertbe. Ádam (a bibliai Ádám)
kapta meg, miután Allah kikergette a
Paradicsomból, hogy a kő elnyelje a bűneit.
– A legenda szerint eredetileg fehér volt, de
az idők folyamán megfeketedett a magába
szívott sok emberi bűntől... Később a
hagyomány szerint Dzsibríl angyal (a bibliai
Gábriel) Ibráhimnak (a bibliai Ábrahámnak)
ajándékozta, hogy templomának a sarokköve
legyen.]
kabacik [zdrobnienie od kabat - rodzaj surduta]
– kabátka; rékli
kabaczek [roślina z rodziny dyniowatych] – tök;
spárgatök
o kabaczek (Curcubita pepo) [zob. dynia
szparagowa] – Főzőtök (Cucurbita pepo)
o Csillagtök (Cucurbita pepo L. conv. Mrlopepo
L. provar pattisonina greb.)
o Kabaczek
(Cucurbita
pepo
convar.
giromontiina
Greb.)
[odmiana
dyni
zwyczajnej . Odmianę wyselekcjonowano we
Włoszech i stąd pierwotna nazwa cukinia.] –
Cukkini (Cucurbita pepo L. Var. Giromontiina)
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
2363
kabalista [znawca kabały w judaizmie],
kabalistka – varázsló, kabalista (ffi/nő)
kabalarka [wróżka, kobieta układająca kabałę]
– kártyavetőnő, jövendőmondó asszony,
jósnő
kabalarz [mężczyzna umiejący kłaść kabałę] –
jós
kabalistyczny, -a, -e [1. dotyczący kabały lub
kabalistyki; 2. magiczny, tajemniczy,
zagadkowy] – kabalisztikus, kabbalisztikus
kabalistyka, kabała) [1. religiozn. zespół doktryn
mistycznych
i
okultystycznych
rozwiniętych w judaizmie, opartych na
kabale. 2. astrol. wróżenie; 1. w judaizmie:
zespół doktryn mistycznych opartych na
kabale lub nawiązujących do niej; 2.
wróżenie
za
pomocą
kabały;
wróżbiarstwo] – (héber-gör.) kabalisztika; a
kabalával kapcsolatos eljárások összessége,
különösen betű-, szám- és névmisztika
kabalek – kábelke
kabała (heb. ‫ קבלה‬- tradycja) [1. to nurt
filozoficzno-religijny wywodzący się z
judaizmu. Kabaliści wierzą, że posiedli
tajemną wiedzę o wszechmocnym, bożym
dziele stwarzania świata oraz roli
człowieka w tym dziele. 2. z wyrazu
hebrajskiego
kabal,
przyjmować
i
kabbalach,
„nauka
przyjęta
przez
podanie”, którą była u dawnych Żydów
wiedza, objaśniająca w ich mniemaniu
tajemnicę stworzenia świata i pierwotnych
dziejów rodu ludzkiego. „Kabbała,” obok
pewnych prawd i zdań trafnych,
obejmowała
wiele
fantastycznych
bałamuctw, bajecznych wymysłów i
symboliczną teorję liczb (podobną do
pytagorejskiej), która dała początek
wieszczbom i guślarskim kombinacjom,
klecącym
na
zasadzie
pewnych
rachunków jakieś odpowiedzi i wyroki.
Użycie kart do tych wróżb upowszechniło
„wróżbiarską kabałę” na całym zachodzie
Europy, skąd obyczaj ten przyszedł do
Polski głównie za pomocą broszur i
książek francuskich i niemieckich w XVII
i XVIII wieku.] – (héber) kabala v. kabbala
[(héber ‫ ָה ַלבַק‬qabbālāh)]; szerencsét hozó
tárgy v. cselekedet: (wróżenie z kart)
kártyavetés, jövendőmondás; babonás hit;
-
Wersja 01 01 2017
(átv.) titkos tudomány, varázslat; zavar, baj,
szorult
helyzet,
cselszövény;
(rel.)
hagyomány; a zsidóság középkori titkos
tudománya
kabałowy, -a, -e – varázskaban [daw. wieprz lub dzik] – süldő
kabanos [1. cienka, sucha, wędzona kiełbasa;
2. daw. gatunek cygara] – turistakolbász,
vadászkolbász; száraz, füstölt kolbász;
(dawno) szivarfajta
kabareciarz
[pot. osoba zajmująca
się
tworzeniem
kabaretu;
artysta
kabaretowy] – kabarészerző, kabarészínész
kabaret [to forma sztuki widowiskowej, mająca
charakter
zazwyczaj
satyryczny.
Widowiska kabaretowe tworzone są przez
kilkuosobowe grupy artystów. Zazwyczaj
są to grupy stałe. Ekspresja sztuki w
przypadku
kabaretu
polega
na
prezentowaniu krótkich form, skeczy.
Czasami grupy kabaretowe łączą się lub
wymieniają członkami, wprowadzając
dzięki temu nowe środki wyrazu.] – (fr.)
kabaré (kocsma); rövidebb, szórakoztató
prózai és zenés számokból álló, rendszerint
szatírikus élű műsor; ilyeneket bemutató
színház; (átv.) nevetséges helyzet, jelenet;
(rekeszes, kerek tál)
kabaretki [1. ażurowe pończochy noszone
niegdyś przez tancerki występujące w
kabaretach;
2.
rodzaj
ażurowych
pończoch lub obecnie także podkolanówek
z
charakterystycznym
wzorem
utworzonym z siateczki w kształcie
rombów. Takie pończochy nosiły niegdyś
aktorki występujące w kabaretach
francuskich, stąd wzięła się ich nazwa.] –
necc harisnyanadrág
kabaretowy, -a, -e [przymiotnik od: kabaret, np.
aktor kabaretowy] – kabaré-
2364
kabat (z perskiego kaba) [1. dawniej noszony
krótki kaftan lub serdak; 2. Kabat,
kabacik, od wyrazu perskiego kaba,
znaczącego krótki kaftan. „Kabatkowie”
– przezwisko mieszkańców okolicy jeziora
Łebskiego, noszących, długie kabaty.
Kabaty były już w XVI wieku męskie i
żeńskie.
Rachunki
pośmiertne
kr.
Zygmunta Augusta obejmują obok
żupanów,
kopieniaków,
koletów
i
„kabaty.”; 3. zob. płaszcz; 4. co do kabata
zdania są podzielone i nie istnieje tylko
jedna definicja tego odzienia. Przyjmuje
się, iż jest to ubiór wierzchni, zazwyczaj
męski w formie kaftana lub kurtki, szyty z
płótna, adamaszku zamszu lub skóry,
bramowany
aksamitem
i
czasem
podszywany płótnem. Używany od XV do
XVII wieku. 5. krótki kaftan, strój
otwarty zupełnie z przodu, z tyłu
sznurowany, nieco podobny do munduru,
ponieważ miewał mankiety innej barwy.
Noszony przez kobiety i mężczyzn.
Kabaty niemieckie modne za panowania
Zygmunta III i Władysława IV, bywały ze
złotogłowiu, haftowane. W XVIII wieku
kabat damski był dłuższy, sznurowany z
tyłu i bez fałdu. Potem kabat był
ubraniem raczej dla dzieci, jako kabacik.
6. rodzaj krótkiego płaszcza z podpinką] –
kabát [A kabát perzsa eredetű szó,
valószínűleg cseh vagy szlovák közvetítéssel
került be a magyar nyelvbe. Első
előfordulása 1751-ből való. A divatban a 19.
század végére váltak a férfiak téli és ünnepi
öltözködésének egyik fontos elemévé.
Erdély kivételével a női ujjas néhány
testhezálló változatát is kabát névvel
jelölték. Ezek gyakran plüssből vagy
bársonyból készültek és a jómódot jelölték.
Kabátféle felsőruha vászonból is készült
(vászonkabát). Kabát egy általában csípőn
alul érő, esetleg derékban szabott, hátul
hasított vagy toldott, szögletes szárnyú,
gyakran kétsorgombos ruhadarab (ujjas).
Nők és férfiak egyaránt használják.
Általában sötét színű szövetből (szürke,
-
Wersja 01 01 2017
barna,
fekete)
készülnek,
ritkábban
bársonyból, vagy báránybőrből. Kihajtható
gallérja gyakran prémes.]
Kabbon (Chabra; Chabbon) [według biblijnej
Księgi Jozuego 15:40 - miasto judzkie w
Szefeli. – Według greckiej Septuaginty to
Chabra, dlatego niektórzy utożsamiają ją
z Chirbat Hibra (5 km na południowy
zachód od Lachisz, inni kierują się nazwą
hebrajską i utożsamiają je z Al-Kubajta
(Chorbat Kefar Lachisz) w Izraelu, ok. 5
km na południowy zachód od Bajt
Dżibrin (Bet Guwrin).] – KABBON (vár,
erődítmény, végpont). [Város Júdában (Józs
15,40), valószínűleg "Makbéná"-val azonos
(1Krón 2,49).]
1
kabel [1. gruby przewód utworzony ze splotu
drutów
metalowych,
wzajemnie
izolowanych; 2. pot. donosiciel; 3. żegl.
jednostka długości stanowiaca dziesiątą
część mili morskiej] – (fr.) kábel, vezeték;
kábel, drótkötél, huzal, sodrony; többágú,
többszörösen szigetelt vezeték; csatoló;
(átv.) kábel, távirat, sürgöny
kabel2 [tekstylia z ciągłych filamentów, znacznie
cieńszych niż pakuły, najczęściej o
grubości 200-1000 tex. Przetwarzane
najczęściej na materiał podłogowy.] –
fonószalag [Vágott vagy tépett mesterséges
szálakból álló, a fonókábelnél jelentősen
finomabb szálköteg (összefinomsága 2001000 tex), amelyből közvetlenül fonal
fonható.]
kabel aluminiowy – alumíniumkábel
kabel do przewodów powietrznych [Kabel
oznaczony,
posiadający
certyfikat
odporności na ogień i wytwarzający
minimalną ilość dymu. Może być
instalowany
w
przestrzeni
między
sztucznym sufitem a podłogą lub górnym
sufitem,
zwanych
przestrzeniami
powietrznymi.] – légkábel [teljes értékű
szigetelést biztosító, de földbefektetést nem
igénylő elektromos kábel. A légvezeték
szigeteletlen (általában sodrott) huzalból áll,
amelyet porcelánszigetelőkön helyeznek el,
hogy a tartóoszloptól (és egymástól)
elszigeteljék.]
kabel dwużyłowy – kéterű kebel v. vezeték
kabel elektryczny – villamos kábel, elektromos
kábel
kabel ekranowany – árnyékolt kábel
Kabel kategorii 3 [Kabel oparty na skrętce
czteroparowej ekranowanej lub nie
ekranowanej
zakwalifikowany
do
przesyłania głosu, wykorzystywany w
prywatnych
cyfrowych
systemach
telefonicznych i w sieciach lokalnych.
2365
obecnie często wykorzystywany jako
ustalone okablowanie telefoniczne w
nowych budynkach, ale nigdy nie
powinien być wykorzystywany w nowych
instalacjach przemysłowych - zamiast
niego
powinniśmy
stosować
kabel
Kategorii 5.] – 3. kategóriás kábel
Kabel Kategorii 5 [Nominalnie najwyżej
oceniany kabel ze skrętką czteroparowa
ekranowaną
lub
nieekranowaną
stosowany w sieciach lokalnych. Jednak
różni producenci wprowadzili kabel
Kategorii 5e (e od enhenced) lub nawet
Kategorii 6 - kabel ten jest przede
wszystkim testowany przy zastosowaniu
znacznie ostrzejszych standardów w
zakresie przenoszenia częstotliwości i
przesłuchów zbliżnych.] – 5. kategóriás
kábel
kabel koaksjalny [kabel koaksjalny do instalacji
audio/video wysokiej jakości] – koaxiális
kábel [körkeresztmetszetű összekötőkábel,
nagyfrekvenciás jelek átvitelére. Belül
egyetlen fémszál fut (ez gyakran ezüstözve
van), kívül hálószerű burkolat árnyékolja, a
kettő között szigetelőanyag helyezkedik el.
A
koaxiális
kábeleket
szabványos
hullámimpedanciájú kivitelekben gyártják
(50, 60 és leggyakrabban: 75 ohm).]
kabel koncentryczny (ang. coaxial cable) [1.
przewód miedziany otoczony izolacją,
wspólnym ekranem oraz zewnętrzną
koszulką ochronną, wykorzystywany np.
jako medium transmisyjne w sieciach
Ethernet (np. 10BASE5) z szybkością do
10 Mb/s, w instalacjach antenowych do
radia i telewizora, jak również w
aparaturze
pomiarowej.
2.
kabel
telekomunikacyjny składający się z dwóch
żył
miedzianych,
umieszczonych
współosiowo jedna wewnątrz drugiej; 3.
Często określany jako koncentryk, składa
się
z
dwóch
współśrodkowo
umieszczonych
przewodników.
Przewodniki te mają dosłownie wspólną
oś. Najczęściej w środku takiego kabla
biegnie pojedynczy przewód miedziany
izolowany warstwą izolatora, dookoła
której umieszczona jest następna warstwa
cylindrycznego litego lub plecionego
przewodnika
izolowanego
następna
warstwą izolatora, a cała struktura
powleczona jest ochronną koszulką z
polichlorku winylu (PCW) lub teflonu.] –
koncentrikus kábel, koaxiális kábel [1. olyan,
a híradástechnikában használt vezetéktípus,
amely
egy
belső
vezető
érből,
dielektrikumból, fémhálóból és külső
szigetelésből áll. A fémháló szerepe az
-
Wersja 01 01 2017
árnyékolás, azaz a belső éren továbbított
jelek megóvása a külső zavaroktól.
Elsősorban
rádiófrekvenciás
jelek
továbbítására használják. 2. A single copper
conductor, surrounded with a heavy layer of
insulation, covered by a thick surrounding
copper shield and jacket. A constantimpedance unbalanced transmission line. 3.
Az eszköz már a nevében jelzi szerkezete
lényegét (koaxiális: azonos tengelyen
nyugvó). A koaxiális kábel egy vezető
rézhuzalból és a huzalt hengerszerűen
körbevevő,
sűrű
szövésű
árnyékoló
vezetőből áll, amelyet műanyag szigetelés
választ el a huzaltól. Az egészet kívülről
szintén szigetelés védi. A koaxiális kábel az
árnyékolás miatt a külső zavarokkal szemben
teljesen
érzéketlen,
ezért
a
helyi
hálózatokban
ezt
használják
a
leggyakrabban. A sodort érpárnál drágább,
viszont nagyobb adatátvitel sebességet tesz
lehetővé. Két változata létezik, az alapsávú
és a szélessávú. Az alapsávú kábel 50 ohmos
és ezen a biteket 0 és 5 voltos
feszültségszintekkel továbbítják (az egyik
szint a 0 bitnek, a másik az 1 bitnek felel
meg). A szélessávú koaxiális kábelen a
biteket egy nagyfrekvenciás vivőjelre ültetik
rá és ezt változtatják. Az alapsávú kábelen
egyszerre csak egy adat továbbítható
(szaknyelven:
egycsatornás),
míg
a
szélessávú megengedi több adat egyidejű
adását is. Ez azonban drágább, ezért a
legjobban az alapsávú koaxiális kábel terjedt
el.]
kabel opancerzony – páncélozot v. vértezett kábel
kabel optyczny inaczej światłowód (ang. Optical
fiber)
[służy
do
przesyłania
promieniowania świetlnego] – optikai kábel
(üvegszál) [Az optikai kábel nem más, mint
egy nagyon tiszta kvarcüvegből vagy
műanyagból igen vékonyra kihúzott szál,
amelyet egy külső védőburok vesz körül. A
szálban
nagyon
gyorsan
lehet
fényimpulzusokat továbbítani. Ezt úgy
valósítják meg, hogy az üvegszál egyik
végén egy erre a célra szolgáló eszközzel
(LED dióda) bevilágítanak, és fényt a szál
másik végen egy ugyanilyen eszközzel
érzékelik. A világítás intenzitását változtatva
a továbbított jelek megkülönböztethetők. A
fény
az
üvegszálban
sorozatos
fénytörésekkel terjed, és mindvégig a szálon
belül marad. Az optikai szál átmérője sokkal
kisebb a hagyományos kábelekénél, ezért
több szálat kötegekbe kötnek, és így több
kapcsolatot építenek ki egyszerre. Ma már a
telefonközpontok összekötésére is ilyen
kábeleket használnak. Mivel az üvegszál
fényimpulzusokat továbbít, a zavaró
elektromos hatásoknak kitűnően ellenáll.
Ugyanakkor ez a kábeltípus a legdrágább a
három leggyakrabban használt hálózati kábel
közül.]
2366
kabel podmorski – tengeralatti kábel
kabel podwodny – tengeralatti kábel
kabel podziemny – földbe fektetett kábel
kabel siecowy – hálózati kábel
kabel
skrzyżowany
[W
sieci
Ethernet
standardowy kabel połączeniowy posiada
parę służącą do transmisji danych
połączoną z końcówkami l i 2 złącza, a
parę do odbierania danych połączoną z
końcówkami 3 i 6 po obu stronach kabla.
Takie połączenie nazywa się połączeniem
prostym. Jednak niekiedy możemy chcieć
podłączyć do siebie bezpośrednio dwie
jednostki sieci Ethernet (na przykład
jeden hub z innych hubem). Może to
wymagać
zastosowania
kabla
skrzyżowanego,
którym
para
do
transmisji jest połączona z parą do
odbioru, a para do odbioru - z parą do
transmisji.
Powinniśmy
oznaczyć
wszystkie kable skrzyżowane, ponieważ
nie będą działały w normalnych
zastosowaniach.]
–
(informatika)
keresztezett kábel
kabel szerokopasmowy internet i telefon w
pobliu telewizji przemysowej – szélessávú
koaxiális kábel [1. Ez a fajta koaxiális
kábelrendszer
a
kábeltelevíziózás
szabványos kábelein keresztüli analóg
átvitelt teszi lehetővé. Mivel ezek a
szélessávú
hálózatok
a
szabványos
kábeltelevíziós technikát használják, ezért az
analóg jelátvitelnek megfelelően – amely
sokkal kevésbé kritikus mint a digitális – a
kábelek
közel
100 km-es
távolságig
300 MHz-es (időnként 450 MHz-es) jelek
átvitelére alkalmasak. Digitális jelek analóg
hálózaton keresztül átviteléhez minden
interfésznek tartalmaznia kell egy konvertert,
amely a kimenő digitális jeleket analóg
jelekké, és a bemenő analóg jeleket digitális
jelekké alakítja. Egy 300 MHz-es kábel
tipikusan 150 Mbit/s-os adatátvitelt tesz
lehetővé. Mivel ez egy csatorna számára
túlzottan nagy sávszélesség, ezért a
szélessávú rendszereket általában több
csatornára osztják. Az egyes csatornák
-
Wersja 01 01 2017
egymástól függetlenül képesek pl. analóg
televíziójel, csúcsminőségű hangátviteli jel,
vagy digitális jelfolyam átvitelére is. Az
alapsávú és a szélessávú technika közötti
egyik legfontosabb különbség az, hogy a
szélessávú rendszerekben analóg erősítőkre
van szüksg. Ezek az erősítők a jelet csak az
egyik irányba tudják továbbítani, ezért csak
szimplex adatátvitelt képesek megvalósítani.
A probléma megoldására kétféle szélessávú
rendszert fejlesztettek ki: a kétkábeles és az
egykábeles
rendszert.
A
kétkábeles
rendszerben két azonos kábel fut egymás
mellett. A két kábelen ellentétes irányú az
adatforgalom.
Egykábeles
rendszerben
egyetlen
kábelen
két
különböző
frekvenciatartomány van az adó (adósáv) és
a vevő (vevősáv) részére. A szélessávú
rendszerek nagy előnye, hogy egyazon
kábelen egyidejűleg egymástól függetlenül
többféle kommunikációt valósíthatunk meg,
hátránya azonban a telepítés és az
üzemeltetés bonyolultsága és a jelentős
költségek. 2. Ez a fajta kábelrendszer a
kábeltelevíziózás
szabványos
kábelein
keresztüli analóg átvitelt teszi lehetővé. A
szabványos kábeltelevíziós technikából
adódóan az ilyen szélessávú hálózatok esetén
az analóg jelátvitelnek megfelelően, amely
sokkal kevésbé kritikus, mint a digitális, a
kábelek akár 100 km-es távolságra is 300
MHz-es, de akár néha 450 MHz-es jelek
átvitelére is alkalmas. A digitális jelek
analóg hálózaton való átviteléhez minden
interfésznek tartalmaznia kell egy konvertert,
amely a kimenő digitális jeleket analóg
jelekké, és a bemenő analóg jeleket digitális
jelekké alakítja. A szélessávú rendszereket
általában több csatornára osztják. Az
alapsávú és szélessávú technika közötti egyik
legfontosabb különbség az, hogy a
szélessávú rendszerekben analóg erősítőkre
van szükség. Ezek az erősítők a jelet csak az
egyik irányba tudják továbbítani, ezért csak
szimplex adatátvitelt képesek megvalósítani.
A probléma megoldására kétféle szélessávú
rendszert találtak ki: az egykábeles,
amelyben egyetlen kábelen két különböző
frekvenciatartomány van az adó és a vevő
között, és a kétkábeles rendszert, amelyben
két azonos kábel fut egymás mellett. A két
kábelen ellentétes irányú az adatforgalom.]
szélessávú koaxiális kábel
taśma z włókien ciągłych, pakuła
[materiał z ogólnie cienki, więcej niż 10
ktex, zrobiony z grupy ciągłych
chemicznych filamentów, które są ułożone
równolegle; nie są skręcone i nie są
łączone w żaden sposób. Produkowany
procesem konwertowania (przetwarzania
kabla w taśmę) i dalej przetwarzany na
przędzę, może być 100% lub być
mieszanką
z innymi
materiałami
przędzionymi.] – fonókábel (2) [Igen hosszú
("végtelen"),
mesterségesen
előállított
elemiszálakból álló folytonos szálköteg,
amely közvetlenül a szálképző fejből lép ki.
A szálak párhuzamosak, azokat sem sodrat,
sem más nem köti egymáshoz. A köteg
összfinomsága meghaladhatja a 10 ktex-et. A
fonókábelből vágással vagy szakítással
rövid, ún. vágott szálakat nyernek, vagy
vágó- ill. tépőkonverterrel közvetlenül
fonószalaggá alakítják azt.]
kabel wysokiego napięcia – erősáramú kábel
kabestan [1. urządzenie do wyciągania i
luzowania kotwic, cum itp.; 2. urządzenie
do
przesuwania
przedmiotów
po
pokładzie statku liną nawijaną na bęben;
3. urządzenie o podobnym zastosowaniu
co winda lub wciągarka, ale z bębnem
usytuowanym na osi pionowej, a nie na
poziomej.] – (hajózás) járgány, gugora
kabina [1. niewielkie pomieszczenie na statkach
lub
w
samolotach;
2. wydzielone
pomieszczenie
dla
jednej
osoby,
wyposażone w odpowiednie urządzenia] –
(fr.) kabin, fülke; (hajózás) háló- v.
utasfülke; (fürdők, strandok) strandkabin;
öltözőfülke v. kisebb faházikó; próbafülke;
(repülés) gép- v. repülőgép vezetőjének
fülkéje
kabina do głosowania – választófülke
kabina do rozbiernia się – vetkőző
kabina do ubierania się – öltözőkabin
kabina dźwiękoszczelna – hangszigetelt fülke
(filmfelvételhez)
kabina dźwiękowa – hangfülke
kabina hermetyczna – légmentes kamra
kabina kąpielowa – fürdőkabin
kabina kierowcy – vezetőfülke
kabina mikserska – hangzáró fülke, keverőfülke
kabina natryskowa – tusoló
kabina operatora dźwięku – hangmérnöki szoba,
hangszoba
kabina pilota – pilótafülke; pilótaülés
kabina projekcyjna – vetítőhelyiség, mozigépház
kabina prysznicowa – zuhanyozó, zuhanyozófülke
kabina statku kosmicznego – űrkabin
kabel,
2367
-
Wersja 01 01 2017
kabina sterowania – vezérlőfülke
kabina telefoniczna – telefonfülke
kabina wyborcza – szavazófülke
kabinet [dawny mebel w formie dwuczęściowej
szafki z licznymi szufladkami i z
otwieranym pulpitem] – (fr.) kabinet
(szekrénytípus) [eredetileg kis szoba
(Cabinet). Ebből fejlődött a K. átvitt
értelemben való használása, t. i. az a szoba,
melyben a kormány tagjai az államfőnek
megteszik jelentéseiket.]
kable sieciowe – hálózati kábelek [Két számítógép
közvetlen fizikai összeköttetésének az
eszköze. A használt kábelek típusa
jelentősen befolyásolja a hálózatadatátviteli
sebességét. A kiválasztást körültekintően kell
elvégezni,
mivel
kábelcsere
esetén
gyakorlatilag az egész hálózat újraépítését
kockáztatjuk!
A
ma
létező
helyi
hálózatokban alapvetően a következő típusú
kábelek használatosak: Sodort érpár;
Alapsávú és szélessávú koaxiális kábel;
Egymódusú és többmódusú optikai szál
(üvegszál)]
kablobeton [beton wzmocniony kablem lub
prętem stalowym] – huzalbeton
kablobetonowy, -a, -e – huzalbetonkablogram [telegram przekazany kablem
podmorskim] – kábelsürgöny, kábeltávirat
kablować [1. przesyłać depeszę za pomocą
podmorskiego kabla telegraficznego;
2. pot. donosić na kogoś] – (fr.) kábelezni,
sürgönyözni; kábelen sürgönyt küldeni
kablowiec [statek przeznaczony do układania
kabli na dnie morskim] – kábelfektető hajó
kablowy, -a, -e [przymiotnik od: kabel] – kábeles,
kábelkablówka [pot. «telewizja kablowa] – kábeltévé
kabłaczek – kicsi boltozóállvány, mintaállvány
kabłąk [1. wygięcie w łuk; 2. przedmiot wygięty
w łuk; też: element konstrukcyjny w
takim
kształcie]
–
boltozóállvány,
mintaállvány
kabłąkowato – ívesen, boltozatosan
kabłąkowatość – ívesség, íveltség
2368
kabłąkowaty, -a, -e [mający kształt kabłąka] –
íves, ívelt, ív alakú, boltozatos
kabłąkowy, -a, -e [przymiotnik od: kabłąk] –
bolt-, boltozat-, íves
kabney [1. element tradycyjnego stroju
bhutańskiego (gho), noszony jedynie przez
mężczyzn. Ma formę prostokątnego
jedwabnego szala (3mx90cm), noszonego
podczas świąt i ważnych spotkań. W
zależności
od
statusu
społecznego
mieszkańca nosi on kabney w określonym
kolorze i tak np. jedynie król ma prawo
założyć
szal
purpurowy.
Kabney
przewiązuje się przez lewe ramię. 2. to
jedwabny szal, który jest częścią gho,
tradycyjnego stroju bhutańskiego. Jest
noszony tylko przez mężczyzn, zakładany
na specjalne okazje - na ważne spotkania
lub w święta. Ma długość 3 m oraz
szerokość 90 cm. Przewiązuje się go przez
lewe ramię. Szal ten jest w różnych
kolorach; kolor świadczy o statusie
społecznym mężcyzny.] – (ang.) kabney;
(bhutan) gho (bal vállon átvetett ruhadarab)
kabotaż [1. żegluga między portami jednego
państwa; 2. żegluga przybrzeżna] –
kabotázs (cabotage,
francia
eredetű)
[szállítási vagy fuvarozási tevékenység, egy
adott ország területének két pontja között,
amelyet az adott országban nem honos
gazdasági szereplők végeznek. Eredetileg
hajózási kifejezés, a tengeri államok saját
kikötői közötti, illetve a nemzetközi
folyamok egy államhoz tartozó szakaszán
zajló forgalomra vonatkozott. A kabotázs
megnevezést már régóta használják a
szárazföldi és egy ideje a légiforgalomra is.];
parthajózás
kabotażowy, -a, -e – kabotázs-; parthajózási
kabotyn [osoba zachowująca się w sposób
obliczony na efekt] – ripacs, komédiás
kabotynizm [postawa charakterystyczna dla
kabotyna, polegająca na zgrywaniu się,
-
Wersja 01 01 2017
tanim efekciarstwie], kabotyństwo –
ripacskodás, komédiázás
kabotynka [kobieta postępująca niemoralnie,
niepoważnie] – ripacsnő, komédiásnő
kabotyński, -a, -ie – ripacs-, komédiáskabotyńsko – ripacs módon, komédiásan
kabriolecik – homokfutó, cséza; kocsis helye v.
ülése (a postakocsin)
kabriolet [1. samochód mający składany lub
zdejmowany dach; też: nadwozie takiego
samochodu;
2. dawny
jednokonny,
resorowany pojazd dwukołowy] – (fr.)
kabriolet;
felnyitható
tetejű
(kisebb)
gépkocsi; egylovas, kétkerekű könnyű kocsi
kabura [skórzany futerał na rewolwer lub
pistolet] – (wojsko) pisztolytáska
kabza (łc. capsa ‘torebka’) [1. daw. woreczek na
pieniądze; 2. W języku greckim kapsa, w
łacińskim capsa, zwał się futerał na zwoje
rękopisów i wogóle pudełko, a capsula –
pudełeczko, skrzyneczka. Z łaciny w
średnich wiekach przeszedł ten wyraz do
języka polskiego. 3. hist., pot. sakiewka,
woreczek na pieniądze] – tarisznya, táska;
tarsoly (eredetileg széles táska, tarisznya
vagy erszény volt); (pénzes) zacskó,
pénztárca, bugyelláris; (átv.) pénzeszsák;
persely; láda, ládikó
kabza, kabsa [kieszeń] – [Słowniczek języka
śląskiego] zseb
kac [1. pot. złe samopoczucie po wypiciu
większej ilości alkoholu; 2. pot. poczucie
winy z powodu czynu niezgodnego ze
swoim sumieniem] – (ném.) katzenjammer;
másnaposság, macskajaj
kac poalkoholowy – alkohol utáni másnaposság
kacabaja [daw. ciepły kaftan damski lub męski
albo ciepła, krótka peleryna damska] –
kacabajka, kiskabát, (női) mellényke
kacabajka [ubranie kobiece, rodzaj mantylki] –
kiskabátka
kacerek [mała siatka na kiju do łowienia raków;
zdrobnienie od kacerz] – rákhalász háló
kacerka – eretnek nő
kacerski, -a, -ie – eretnekkacerstwo [1. daw. wyznawanie jakiejś herezji
lub którejś z religii protestanckich; 2.
dawn. herezja] – eretnekség
2369
kacerz [1. dawniej: odstępca od wiary, heretyk;
2. sieć do połowu ryb i raków; 3. Wyraz
ten w znaczeniu agitatora czyli apostoła
sekciarstwa wzięli Polacy z języka
czeskiego, w znaczeniu zaś siatki rybackiej
wzięli z wyrazu niemieckiego Kesser,
Kezzer.] – eretnek; (halászat) kosárháló
kacet [pot. hitlerowski obóz koncentracyjny] –
koncentrációs tábor
kacheksja [daleko posunięte wyniszczenie
organizmu] – kachexia; (orvosi) senyvedés,
teljes
elerőtlenedés,
csonttá-bőrré
soványodás; senyvesség
kachla [kafelka] – [Słowniczek języka śląskiego]
csempe
kachlok [piec kaflowy] – [Słowniczek języka
śląskiego] cserépkályha
Kacper, Kasper, Gaspar [imię męskie
pochodzenia perskiego (pers. Gathaspar).
Pochodzi
od
słowa
oznaczającego
podskarbi,
stróż
lub
wspaniały.
Domniemane imię jednego z trzech
mędrców (królów, magów) z Nowego
Testamentu.] – Gáspár [perzsa – héber
eredetű férfinév, jelentése: kincset őrző.]
Kacperek – Gazsi
kacyk [1. przywódca plemienny w Afryce,
Australii lub Ameryce Środkowej i
Południowej;
2. pot.
urzędnik
prowincjonalny, sprawujący władzę w
sposób samowolny] – (indián) kacika;
közép- és dél-amerikai indián törzsfőnök;
(átv.) kiskirály, basa; gazdag, befolyásos
ember Latin-Amerikában
kacykowski, kacykowy, -a, -e – kiskirály-, basakacykostwo [nadużywanie władzy przez kacyka]
– kiskirálykodás, basáskodás
kaczan [bot. kolba (kukurydzy); głąb (brukwi;
kapuściany itp.).] – torzsa, csutka;
törpefenyő
kaczan kukurydzowy; kaczan kukurydzy –
kukoricacsutka
kaczany kapusty – káposztatorzsa
kaczątko [pisklę kaczki] – kiskacsa
kaczeniec (Caltha palustris L.) [Knieć błotna] –
gólyahír
-
Wersja 01 01 2017
kaczka [1. ptak mający spłaszczony dziób,
krótkie nogi oraz palce spięte błoną;
2. potrawa z tego ptaka; 3. wiadomość
nieprawdziwa; 4. układ samolotu, w
którym usterzenie poziome znajduje się
przed skrzydłami; 5. naczynie używane
przez mężczyzn do oddawania moczu bez
wstawania z łóżka] – kacsa, kiskacsa, réce,
ruca; kacsázás (vízen); (átv.) kacsa; (orvosi)
vizelőüveg, kacsa
Lengyel Gabi – Kacsa
kaczka (samica) – kacsa, kacsatojó
kaczka czarna – fekete kacsa
kaczka dziennikarska [termin określający
nieprawdziwą,
zmyśloną
informację,
często celowo rozpowszechnioną przez
dziennikarzy,
najczęściej
w
celu
zaciekawienia czy zaszokowania odbiorcy
i podniesienia w ten sposób nakładu lub
oglądalności. Częstymi tematami kaczek
dziennikarskich
są
zjawiska
paranormalne i doniesienia z dziedziny
kryptozoologii. Zdarzają się też tego typu
publikacje z dziedziny sportu (rzekoma
zmiana klubu czy przyjęcie obywatelstwa
przez wybitnego sportowca) czy polityki.]
– hírlapírói kacsa, hírlapi kacsa [1.
Büchmann ezt az Európa minden nyelvében
élő kifejezést
Luther Márton ama
szójátékából (Predigt am 25. Sonntag nach
der heiligen Dreifaltigkeit, Anno 1537, in
templo parochiae) eredőnek véli, mely a
legenda szóból lugenda-t csinált. 2. Reuter
K. egy 1596. megjelent könyvében Luther e
szójátéka már lügente, vagyis a kacsa első
alakja. 3. Grimm német szótárában nem
fogadja el e származtatást és mivel a hírlapi
kacsa. németül valamikor blaue ente is volt,
a kék-ből akarja deriválni a dolgot. 4. Mások
szerint a kacsa eredete a jejdai újságban
keresendő, mely egyszer azt a hirt közölte,
hogy valahol háromorrú kacsa kelt ki a
tojásból.]
kaczka edredonowa – dunnakacsa;
(puhatollú) kacsa
kaczka krzyżówka – tőkés réce
2370
-
edredon
kaczki taplały się w kałuży – a kacsák tocsogtak a
pocsolyában
kaczki zakwakały – a kacsák hápogtak
kaczkonosy, kaczkodzioby, -a, -e [mający nos
podobny do dzioba kaczki] – kacsacsőrű
kaczkowato – kacsa módon, kacsaszerűen
kaczkowaty, -a, -e [taki jak u kaczki] – kacsa-,
kacsaszerű
kaczkowy, -a, -e – kacsa-, kacsás
kaczor [samiec kaczki] – gácsér
kaczorek [zdrobnienie od: kaczor] – (włosy)
hajfürt, hajtincs, üstök
kaczory [irysy] – (gör.) írisz; (növ.) pompás
nőszirom
kaczuszka, kaczuchna, kaczusia – kis kacsa
kaczy, -a, -e [dotyczący kaczki] – kacsakaczyna – sovány kacsa; kacsahús
Kaczyna [wieś w Polsce położona w
województwie małopolskim, w powiecie
wadowickim, w gminie Wadowice. W
latach
1975-1998
miejscowość
administracyjnie
należała
do
województwa bielskiego. Znajduje się w
Beskidzie Małym w dolinie Choczenki, u
podnóża Gancarza.] – Kaczyna (lengyel
falu)
kaczyniec
[roślina
błotna
z
rodziny
jaskrowatych; kaczeniec, knieć] – gólyahír
kaczyniec błotny – mocsári gólyahír
kadaryzm [zob. gulaszowy komunizm] –
kádárizmus („gulyáskommunizmus”)
kadeci [ob. Korpus kadetów] – kadétok;
hadapródok, katonaiskolai növendékek,
tisztjelöltek
Wersja 01 01 2017
kadecik [zdrobnienie od: kadet] – kis hadapród,
kadétka
kadecki, -a, -ie – (wojsko) hadapród-, hadapródi;
(történelmi) kadetpárti
kadencja (z wł. candeza, dosł.: upadek)
[1. określony ustawą czas urzędowania
obieralnego urzędnika lub organu; 2. jęz.
intonacja opadająca; 3. obniżenie tonu we
fragmencie utworu muzycznego, będące
sygnałem jego zakończenia; 4. w utworach
koncertowych:
solowa
wstawka
o
charakterze
wirtuozowskim
i
improwizacyjnym] – (lat.) kadencia;
(sądów) ülésszak; megbizatás; (irodalom)
esés, kádencia; (zene) kádencia, zárlat (a
zene
értelmi
tagozódásának
legfőbb
eszköze); versenyművekben a szólóhangszer
külön zenekari kíséret nélküli szólama
kadencja (forma muzyczna) [1. melodycznoharmoniczny postęp o charakterze
zakończonym (zob też clausula); w sensie
klasycznym jest to połączenie akordów
tworzące bardziej lub mniej szeroko
rozbudowane zakończenie utworu lub
jego części, alebo nawet mniejszego
fragmentu, np. frazy, okresu; kadencja
doskonała (autentyczna) jest połączeniem
akordu dominantowego (na V stopniu) z
akordem tonicznym (na I stopniu);
przykłady najprostszych kadencji w
tonacji C-dur:
2. nieokreślonej długości odcinek utworu o
charakterze wirtuozowskim; wykonuje go
solista bez udziału towarzyszących mu
instrumentów; typowa kadencja przy
końcu pierwszej części formy koncertu,
oparta na motywach tej części, była do
końca XVIII w. zawsze improwizowana
przez wykonawcę partii solowej; krótkie
kadencje,
często
nie
skrępowane
podziałem taktowym, notowane są w
utworze zwykle małymi nutami; w
niektórych utworach wykonanie kadencji
kompozytor
pozostawia
uznaniu
wykonawcy (candeza ad libitum).] –
kadencia, zárlat
kadencja doskonała – (zene) egész zárlat
kadencja niedoskonała – (zene) félzárlat
kadencja
parlamentu
–
országgyűlés
megbizatásának az időtartama
2371
kadencja plagalna, kadencja kościelna – egyházi
v. plagális kádencia v. zárlat, félzárlat
kadencja prezydenta – az elnöki megbizatás
időszaka
kadencja sądów przysięgłych – esküdtbíróságok
megbízatásának határideje
kadencja sejmu – országgyűlés megbizatásának
ideje
kadencyjny, -a, -e [związany z kadencją] – (jog)
megbizatási, (zene) kádenciás
Kades,
Kadesz,
Kades-Barnea,
Myspat
(poświęcony, odseparowany) [miejsce
bitwy między królami mezopotamskimi;
tam Lot został wzięty do niewoli. Izraelici
mieli dłuższy postój w czasie wędrówki do
Ziemi
Świętej,
stamtąd
wysłano
wywiadowców; tam zmarła Maria,
Miriam, siostra Mojżesza. Tam Mojżesz
uderzył w skałę i otrzymał wodę (''wodę
kłótni''). Tam Izraelici wykazali, że
posłuchali głosu Boga przy wzywaniu ich
do wyjścia z Egiptu (świata) ale zawiedli w
posłuszeństwie w wędrówce po puszczy, za
co, zamiast paru miesięcy, musieli
wędrować po niej przez 40 lat.] – KÁDES
(szent legyen, szent, tiszta, felszentelt;
szentség) ["Mispát kútja" néven is ismeretes
("Hén Mispát") (1Móz 14,7); hely, mintegy
100 km-nyire Hebrontól (1) délre, amelynek
környékén Izráel (2) 38 éven át vándorolt a
pusztában (5Móz 1,46; 4Móz 33,36-37;
5Móz 2,14); itt halt meg Miriám (1) (4Móz
20,1); innen küldte el Mózes Kánaánba (2) a
kémeket (4Móz 13,21-26; 5Móz 1,19-25); itt
hívta ki Mózes maga ellen Isten
nemtetszését, amikor ahelyett, hogy csak
szólt volna, botjával megütötte a sziklát
(4Móz 20,2-13); gyakran "Kádes-Bárneá"nak is nevezi az Írás (4Móz 32,8; 5Móz
2,14).]
Kadesz-Barnea, Kedesz, (święte miejsce), EnMiszpat (źródło sądu) [według informacji
biblijnej z Księgi Liczb, podwójne miejsce
obozowania Izraelitów (w drugim i
czterdziestym roku) w czasie wędrówki z
Egiptu do Ziemi Obiecanej pod
dowództwem Mojżesza na Pustkowiu Cin.
W tym miejscu zmarła Miriam (siostra
Mojżesza). Następnie Mojżesz i Aaron
utracili przywilej wejścia do Ziemi
Obiecanej, ponieważ sprzeniewierzyli się
Bogu Jahwe w związku z niezwykłym
dostarczeniem wody
Izraelitom w
pobliskim Meribat-Kadesz lub Meriba
w Kadesz, tam też Izraelici kłócili się
z Jahwe przy wodach Meriba w czasie
pobytu w Kadesz. W tych okolicach
Korach razem z Datanem, Abiramem i
-
Wersja 01 01 2017
Onem, oraz z 250 przedstawicielami ludu
izraelskiego, zbuntowali się przeciwko
Mojżeszowi i Aaronowi. Bóg za
pośrednictwem
Mojżesza
nakazał
Izraelitom usunąć się
z obrębu
zamieszkania
Koracha,
Datana
i
Abirama. Potem "rostąpiła się ziemia pod
nimy i otworzyła swą paszczę i pochłonęła
ich razem z ich rodzinami, jak również
wszystkich ludzi, którzy połączyli się z
Korachem, wraz z całym ich mieniem",
zostali zakryci przez ziemie wraz z 250
buntownikami. Mimo wyroku Bożego,
następnego dnia cały naród znowu
szemrał
przeciwko
Mojżeszowi
i
Aaronowi za to Bóg zesłał plagę, od której
zginęło 14 700 szemraczy. — W
późniejszych latach Izraelici pod wodzą
Jozuego zdobyli tereny od Kadesz-Barnea
po Gazę (Księga Jozuego 10:41), a KadeszBarnea znalazło się na południowej
granicy Judy (Księga Jozuego 15:41). W
czasach Abrahama miejsce to znane było
jako En-Miszpat (Księga Rodzaju 14:7;
20:1) — Miejsce to utożsamiane jest z
źródłami Ajn Kadajs, Ajn al-Kudajrat i
Ajn al-Kusajma w Nahal Kadesz Barnea
na północno-zachodniej części półwyspu
Synaj w muhafazie Synaj Północny w
Egipcie, przy granicy z Izraelem, ok. 10
km na południowy zachód od miasta AlKusajma.] – KÁDES v. "Kádes-Bárneá"
(szent legyen, szent, tiszta, felszentelt;
szentség)
Kadesz [miasto i twierdza w starożytnej Syrii
(obecnie Tel Nebi Mend) nad Orontesem
niedaleko Damaszku. W 1282 p.n.e. pod
murami
miasta
doszło
do
nierozstrzygniętej, słynnej bitwy między
wojskami egipskimi faraona Ramzesa II a
armią hetycką Muwatallisa II, będącej
największą
bitwą
długiej
wojny,
zakończonej dopiero w 1259 p.n.e.
podpisaniem
traktatu
pokojowego,
uzupełnionego przymierzem obronnym
między obydwoma krajami, dającego
początek długiemu okresowi pokoju i
równowagi na Bliskim Wschodzie.] –
Kádes (vagy Kinza, esetleg Qádes, Ḳādeš,
akkádul KIDŠU, mai nevén Tall al-Nabī
Mandū Szíriában, arabul ‫تل النبي مندو‬, nem
tévesztendő össze a dél-izraeli Kádessel,
vagy a kánaánita Kedessel) [fontos ókori
városállam. A hasonló nevű települések
miatt néha Orontész-menti Kádesnek is
nevezik. Az ókorban a levantei kereskedelmi
utak egyik ellenőrzőpontja, kiemelt stratégiai
fontosságú település.]
2372
kadet [I 1. uczeń szkoły wojskowej; 2. zawodnik
z kategorii wiekowej juniorów młodszych;
II członek rosyjskiej partii politycznej
utworzonej w 1905 r., skupiającej
liberalną
burżuazję,
inteligencję
i
szlachtę] – (fr.-ném.) kadét; hadapród,
katonaiskolai növendék, tisztjelölt; (pol)
orosz politikai párt tagja 1905-ben
kadet, konstytucyjny demokrata – (tört.) kadet,
konstinucionális demokrata
kadi [sędzia muzułmański] – (arab, a törökök
kázi-nak ejtik) kádi, a mohammedán
népeknél a vallástörvény szerint itélő biró
[1. A török birodalomban a kádi-hivatal
rendes szervezettel bír és a Sejkh ul iszlám
főhatósága alá van rendelve. 2. A vallási
törvények és a szokásjog alapján ítélkező
bíró a mohamedán országokban. Főként
egyházi családi és örökösödési ügyekben
illetékes.A magyarországi hódoltság (16-17.
század) idején a kádik a keresztények felett
nem ítélkeztek. Csak muszlimok, illetve
muszlimok és keresztények közös pereiben
ítélkezett. Közjegyzői feladatokat is ellátott.]
kadka – kád, puttony
kadłub [1. zob. tułów w zn. 1.; 2. element
konstrukcji
stanowiący
jej
trzon;
3. wydrążony kloc drzewa, używany
dawniej jako naczynie na materiały
sypkie] – (pień) fatörzs; (műszaki) váz; törzs,
alváz, test; (repülés) törzs; (bonctan) törzs
kadłub okrętu, kadłub statku – (üres) hajótest,
hajótörzs
kadłub samochodu – gépkocsi alváz
kadłub wozu – kocsiváz
kadłubek [(1.1) pot. zdrobn. kadłub (w
znaczeniu: tułów); (1.2) przest. naczynie z
kory drzewnej; (1.3) przest. wydrążony
pniak drewniany, który wkłada się na
wbity w ziemię pal, służący do naciągania
powroza mostowego; (1.4) reg. pułapka na
szczury; (1.5) reg. budka dla szpaków
wieszana na drzewach] – törzsecske;
patkánycsapda, madáretető
kadłubiasty, -a, -e – vázas; kivájt, odvas, üres,
üreges
kadm [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały
metal] – (gör.-lat.) kadmium, Cadmium
(Cd); (vegytan) ezüstfehér színű lágy fém
kadmowy, -a, -e – kadmium-; kadmiumos
kadr [1. obraz zarejestrowany na klatce taśmy
filmowej; też: ta klatka; 2. obraz widoczny
w wizjerze aparatu fotograficznego lub
kamery, przeznaczony do zarejestrowania
na
taśmie;
3. fragment
obrazu
zarejestrowanego na taśmie, wybrany do
powiększenia; 4. pole widzenia kamery
-
Wersja 01 01 2017
film. a. TV; klatka taśmy film.;
skomponowany plastycznie (skadrowany)
obraz filmowy, najmniejsza pod względem
kompozycji plast. cząstka filmu] – kocka,
filmkocka
kadra [1. zespół pracowników jakiejś instytucji;
2. oficerowie, chorążowie i podoficerowie
zawodowi; 3. czołowi zawodnicy danej
dyscypliny sportu; 4. podstawowy zespół
wykwalifikowanych,
aktywnych
pracowników instytucji, przedsiębiorstwa,
organizacji,
działu
pracy,
wojsk.
zawodowych (pod)oficerów; (k. narodowa)
zespół sportowców, z którego wybiera się
reprezentację państwa] – (fr.) káder;
(wojsko) törzs; keret, katonai egységek
állandó állománya; káder, dolgozó
kadra finansowo-księgowa –
pénzügyikönyvelési dolgozó
kadra menedżerska – vezetés; vezetőség
kadra
narodowa
[zespół
zawodników
reprezentujący swój kraj w spotkaniach
międzynarodowych] – nemzeti keret,
nemzeti válogatott
kadra partyjna – pártkáder
kadra wykwalifikowana – szakképzett dolgozó
kadra olimpijska – olimpiai keret
kadrować [1. wybierać fragment obrazu do
fotografowania; 2. powiększać wybrany
odcinek negatywu] – fényképezni, filmezni
kadrowicz [zawodnik należący do kadry
reprezentacyjnej],
kadrowiczka
[zawodniczka
należąca
do
kadry
reprezentacyjnej],
kadrowiczka
–
(sportoló v. sportolónő) a nemzeti válogatott
tagja; válogatott játékos
kadrowiec [1. zawodnik należący do kadry
reprezentacyjnej;
kadrowicz;
2.
pracownik biura kadr] – válogatott
versenyző; káder
kadrowiec techniczny – műszaki káder
kadrowy, -a, -e [przymiotnik od: kadra] – káder-;
személyzetis; (wojsko) pót-, keret-, káder
kadrowy, kadrowiec [1. urzędnik pracujący w
dziale kadr; 2. urzędnik pracujący w
kadrach] – káder, káderhez tartozó; káderes
kadry [dział instytucji prowadzący ewidencję
pracowników] – (wojsko) keret, káder,
káderek
kadry kierownicze – vezető káderek
kadry polityczne – politikai káderek
kadry rewolucyjne – forradalmi káderek
kadry robocze – munkáskáder
kadry techniczne – műszaki káderek
kadryl [I salonowy taniec figurowy popularny w
XIX w.; też: muzyka do tego tańca; II
daw. pośledni gatunek salcesonu] – (zene)
francia négyes; (koskás selyemszövet);
(dawno) (véres) disznósajt
2373
Henri de Touluose-Lautrec (1864-1901) –
Kadryl w Moulin Rouge, 1892 r.
kadubek
[1. budka lęgowa dla ptaków,
karmnik; 2. zobacz też: kadłubek] –
[Słowniczek języka śląskiego] keltetőház;
madáretető
kaduceusz [1. kaduceusz staroż. symboliczna
laska
heroldów,
posłów;
jej
konwencjonalne
wyobrażenie:
kij
opleciony parą wężów, zwieńczonych parą
skrzydełek; wg mit. gr. laska poselska
Hermesa, którą uśmierzał spory; stąd symbol pokoju i handlu; 2. W mitologii
greckiej kaduceusz to laska, stanowiąca
atrybut Hermesa, którą uśmierzał spory i
godził wrogów. – Kaduceusz to rówież
symboliczna laska posłów i heroldów.
Najczęściej przedstawiana w postaci kija
oplecionego parą wężów i zwieńczona
skrzydełkami. Uważana za symbol pokoju
i handlu. ] – caduceus; Hermesz pálcája,
Merkurbot, caduceus (gör. kerykeion) egy
hírnökbot, amely köré két kígyó tekeredik. A
kereskedelem ősi asztrológiai szimbóluma,
melyet Hermésszel a görög mitológia
istenével azonosítottak. Ábrázolása:
kaduceusz
A pálcát néhol szárnyakkal, néhol két
rákötözött fehér szalaggal ábrázolják.
Tulajdonképpen a szalagok alakultak át a
nyolcas alakban tekergő kígyókká. A nyolc,
fontos alapszám az asztrológiában. A legtöbb
kultúra a nyolcashoz a feltámadás és a
-
Wersja 01 01 2017
megváltás képzetét társítja. – Néhány
esetben a görög kerykeion ábrázolása
jelentősen eltér a hagyományos caduceusétól (lásd a jobboldali képet). Ezen
ábrázolások sajátossága hogy a rúdon lévő
kígyók úgy keresztezik egymást, hogy kört
alkotnak és fejeik szarv-szerűen tekintenek
egymásra. Ez a forma határozottan
emlékeztet a Merkúr bolygó szimbólumára.
A Merkúr tulajdonképpen Hermész római
neve aki a kerykeion, vagy caduceus
hordozója. A szimbólum jelentése:
A hetedik században a caduceus a korai
nyugati orvoslás szimbóluma lett, elsősorban
az alkímia és a Hermetikus asztrológia elvei
nyomán, amely a bolygókat és csillagokat
gyógyerőként használta a betegségek
leküzdésében. A caduceust – igen
helytelenül
–
gyakran
összekeverik
Aszklépiusz botjával, — Aszklépiusz botja
valódi orvosi szimbólum, míg a caduceus a
kereskedelem megjelenítője. Történelmileg,
e két asztrológiai jel egymástól teljesen
eltérő tartalommal bír az alkímia és a
csillagászat elvei alapján. Néha a caduceus
egybefonódó kígyó alakjait a DNS duplahelixéhez is hasonlíthatjuk. – A szimbólum
eredete egészen i.e. 2600-ig, a korai
Mezopotámiába nyúlik vissza. A Bibliában
is
található
utalás
caduceus-szerű
szimbólumra, pl. Mózes 4. könyvében
(Számok) 21:4–9 és a Királyok második
könyve 18:4 verseiben. A Kivonulás
(Exodus) alatt, Mózes az Úr tanácsára egy
rézkígyót csináltatott és egy póznára tűzve a
pusztába állította. Akit csak megmart egy
mérgeskígó és föltekintett e botra, héber
nevén
Nehustanra,
életben
maradt,
meggyógyult. Jelentését tekintve Isten
hatalmának bizonyítéka, akire föltekint az
imádkozó ember. Ez a jelentés az idők során
értelmét vesztette, de Ezékiel uralkodásáig
“tömjénezték”, ahogy az a Királyok második
könyvében 18:4-ben olvasható.
kaduczek – kis gazdátlan hagyaték
kaducznie – (jog) jogtalanul, ördögien, pokolian,
gyalázatosan
kaduczny, -a, -e [w dawnym prawodawstwie:
związany ze spadkiem bezdziedzicznym i
beztestamentowym, lub z prawem do
takiego spadku] – háramlási; jogtalan; (átv.)
ördögi, nyavalyatöréses, nehézkóros
kaduk (łac. jus caducum, jure caduco) [1. w
dawnym
prawodawstwie:
spadek
bezdziedziczny i beztestamentowy; też
prawo do takiego spadku; 2. daw. diabeł;
3. w prawie rz. dziedzictwo, które nie
mogło być objęte; prawo o dobrach
bezdziedzicznych i beztestamentowych;
2374
dawn. zaborca opuszczonego mienia; stąd
prawem kaduka - pot. bezprawie, bez
podstawy prawnej; por. Iure caduco; med.
dawn. padaczka; 4., znaczyło spadek
bezdziedziczny i beztestamentowy (z łac.
cado, upadać, caducus spadający)] –
caducitas, (lat.), a justiniánusi jog szerint
minden vagyon, mely a fiskusra száll (res
vacans); voltak könyvelők, kik a fiskusra
szállt javakat nyilvántartották (librarii
caducorum); (tört.) gazdátlan hagyaték;
háramlás, az államkincstár öröklése; (átv.)
törvénytelenül; (népies) ördög, fene, hóhér;
nyavalyatörés, nehézség, eskór
kadukowy, -a, -e [przymiotnik od: kaduk] –
hárulási, háramlási; (átv.) törvénytelenül
szerzett, bitorolt
kadzenie – füstölés, tömjénezés; túlzott dicsőítés
kadziciel, kadzicielka – tömjénező, füstölő, égető,
fertőtlenítő (ffi/nő)
kadzić [1. palić kadzidło; 2. przesadnie kogoś
chwalić; 3. palić wonności, kadzidło; 4.
przesadnie prawić komplementy, często
dla uzyskania czegoś; 5. wyraz ten, użyty
w polskich przekładach, znaczy spalanie
wonnych materiałów przy modłach,
ofiarach i uwielbianiu Boga. Kadzenia
przeszły z czasem w czczy zwyczaj
pozbawiony prawdziwego znaczenia i
stały się obrzydliwością dla Pana. Zwyczaj
ten praktykowany był także wśród pogan,
którzy kadzili Baalowi, przyłączali się do
nich i Izraelici nawet sam Salomon.] –
tömjénezni, füstölőket égetni, füstölni, illatos
füstöket eregetni; (tréf.) fingani
kadzić jałowcem – borókával tömjénezni
kadzić umarłemu – füstölni a halottnak; a
megholtat tömjénezni; (átv.) tömjénezni
kadzić w pokoju – füstölőket égetni a szobában
Kadzidla
Cartera,
kadzidłowiec
Cartera
(Boswellia sacra Flueck.) [gatunek rośliny
z rodziny osoczynowatych. Występuje w
Somalii i w południowej części Półwyspu
Arabskiego.] – Valódi v. arab tömjénfa
(Boswellia sacra); Tömjénfa (Boswellia
carterii, Boswellia papyrifera, Boswellia
thurifera, lebônach vagy levônâh) [A tömjén
földrajzi elterjedésére ugyanaz mondható,
mint a mirhára. Legtöbbet Sébából hoztak a
tevekaravánok (Ézs 60,6 és Jer 6,20), de
ezen az útvonalon Izrael csak közbülső
állomás volt. A pogány tradíció sokáig
megmaradt, erre vall, hogy a zsidók gyakran
a tömjént Baál tiszteletére használták fel (2
Kir 17,11; 18,4; 2 Krón 9,29; 28,4 és 34,25).
Mózes II. és III. könyve többször említi a
tömjénfüst áldozatot Izrael Ura előtt (2 Móz
30,1.7.9.34 és 3 Móz 2,1—2; 5,11; 6,15 stb).
-
Wersja 01 01 2017
Zakariás épp egy tömjénáldozat bemutatása
közben értesül — látomás formájában —
hogy fia fog születni (Lk 1,9—10). A
gyermek Jézusnak a Háromkirályok tömjént
is hoztak mirhával és arannyal együtt, a
hódolat jeleként (Mt 2,11).]
kadzidlany, -a, -e; kadzidłowy, -a, -e – tömjénkadzidło (hebr. ketoret, gr. libanos, thymiana, łac.
tus, incensum, thus) [1. żywica różnych
drzew, wydająca wonny zapach przy
spalaniu;
2.
substancja
żywiczna,
wydająca wonny zapach przy spalaniu,
używana do celów kultu w wielu religiach
(m.in. buddyzmie, taoizmie, szintoizmie,
judaizmie, chrześcijaństwie); 3. Od
starożytności kadzidło jest przedmiotem
używanym do celów kultu. W jego skład
najczęściej wchodzi żywica i wonne zioła,
które przy spalaniu w kadzielnicy
wydzielają przyjemny zapach. – W liturgii
chreścijańskiej kadzidło jest symbolem
modlitwy "unoszącej się" do Boga jako
miła Mu ofiara. W nauczaniu apostolskim
sami wierzący są zaproszeni, by stać się
dla całego świata "miłą wonią" Chrystusa
(Flp 4,18; Ap 8,4); 4. które się na ogień do
kadzielnicy sypie, jest to żywica sucha,
zapach aromatyczny wydzielająca, oliban
drobny, zbierana z drzewa bosvelia sacra,
rosnącego w Arabii i Afryce wschodniej.
W braku kadzidła prawdziwego używają
się benzoes (wonna żywica), storax, piżmo
i bursztyn. Robi się z nich rozdrobniona
mieszanina, którą się sypie na gorejące
węgle. 5. wonna mieszanina z tartych w
proszek korzeni i żywic, którą prószono
na rozżarzone węgle kadzielnicy w celu
wyprodukowania pachnącego dymu. W
skład wchodziły: onycha (żywica z mirry),
skorupki pewnego gatunku muszelek,
galban (mieszanina żywic pewnych roślin
z okolic Morza Śródziemnego) i inne.] –
tömjén (olibanum) [1. Erősen illatozó anyag,
amelyet gyantából és fűszerekből készítettek,
hogy kultikus és istentiszteleti alkalmakon
elégessék. A templomban használatos tömjén
összetételét Isten pontosan meghatározta
(2Móz 30,23kk.). Tömjént égettek minden
este és reggel a szent sátorban és a
templomban (2Móz 30,1-10); a nagy
engesztelési napkor pedig a szentek
szentjében is füstöltek vele (3Móz 16,12-13);
a tömjén egyike volt azoknak az
ajándékoknak, amelyeket a napkeleti bölcsek
Jézusnak adtak (Mt 2,11). A tömjén
jelképezi a hívők imádságait is (Zsolt 141,2;
Jel 5,8; 8,3-4). 2. A Napkeleti Bölcsek három
ajándékának egyike. Az egyik legősibb
kultikus füstölőszer, füstje jelképezi az
Istenhez felszálló hálaimát. Az ókorban
valamennyi templomban égették, hogy
kiűzze, távol tartsa a gonosz erőket és
megtisztítsa a teret; az arannyal és egyéb
drágakövekkel egy rangban álló illatszer
volt, ezért a hatalom jelképének is számított.
Palesztinába importálták, Sába királynője
számított az egyik legnagyobb szállítónak,
emiatt vállalkozott veszélyes útjára Salamon
királyhoz. A tömjénfüst belélegzése ma is a
lélekre és a közérzetre egyaránt felemelően
és nyugtatólag hat.]; füstölő, füstölőszer;
(átv.) tömjénezés, dicsőítés
2375
kadzidłowy, -a, -e – tömjén-, illatos
kadzielnica (thuribulum, thymiamaterium) [1.
naczynie do spalania kadzidła; 2.
(trybularz)
metalowe
naczynie
umocowane na łańcuszkach, zamykane
perforowaną pokrywką, w którym spala
się kadzidło; 3. Kadzielnicą zowie się
naczynie srebrne, czy posrebrzone, w
którym, w naczynku wewnętrznym,
zwykle żelaznym, mieszczą się gorejące
węgle, służące do palenia kadzidła w
czasie obrzędów liturgicznych. Wisi ona
na trzech łańcuszkach metalowych,
przytwierdzonych do okrągłego daszku, za
pomocą haczyków. Kadzielnica ma swoje
przykrycie wypukłe, podnoszące się za
pomocą czwartego łańcuszka, cokolwiek
krótsze niż tamte, które przechodzi przez
ów okrągły daszek, cokolwiek z boku, i
kończy się pierścieniem. Tenże daszek ma
jeszcze inny na środku pierścień, za który
kadzielnicę się trzyma. 4. metalowe
naczynie o pojemności około dwóch
filiżanek z dziurkowaną pokrywą, przez
którą przedostaje się dym ze spalonego
kadzidła; po bokach trzy uszka, do
których przyczepione są liszki połączone u
góry. Salomon kazał narobić kadzielnic ze
złota.] – füstölő, tömjéntartó, tömjénező
[Tömjén elégetésére szolgáló edény (4Móz
16,6-7.39); a templomi tömjénezők aranyból
készültek (1Kir 7,50; 2Krón 4,22)]
-
Wersja 01 01 2017
kadzielniczka – tömjéntartócska, füstölőcske
kadziować [doprowadzać barwniki kadziowe do
postaci rozpuszczalnej w wodzie] –
csávázni
kadziowanie – csávázás
kadziowy, -a, -e [przymiotnik od: kadź] – kád-,
dézsa-, csávakadziówka [cegła ogniotrwała do wykładania
kadzi odlewniczych] – (az öntőüstöt bélelő
tűzálló tégla)
kadź [1. zbiornik lub aparat na ciecz, używany w
różnych procesach technologicznych;
2. roztwór zredukowanych barwników
kadziowych; 3. daw. duże naczynie w
kształcie ściętego stożka] – kád, puttony;
szapuló; faedény
kadź do płukania – öblítőkád
kadź fabriarska – festőkád
kadź filtracyjna – szűrőkád
kadź filtracyjna do oddzielania wysłodzin –
szűrőkád a sörtörköly leülepítéséhez
kadź mieszalna – keverőkád
kadź zalewna – áztatókád
kaem [karabin maszynowy] – géppuska
kaemista [środ. żołnierz obsługujący kaem] –
géppuskás
kafar [maszyna do wbijania w grunt pali; też
blok stanowiący zasadniczą część tej
maszyny] – cölöpverő, verőmű; (átv.)
behemót nagy v. nagy darab ember
kafar mechaniczny – cölöpverőgép
kafar parowy – gőzüzemű cölöpverő
kafar pneumatyczny – pneumatikus cölöpverő
pneumatyczny kafar
kafar ręczny – kézi cölöpverő
2376
kafarowy, -a, -e [przymiotnik od: kafar] – cölöp-,
cölöpverőkafarowy [pracownik zatrudniony przy kafarze]
– cölöpöző v. cölöpverő munkás
kafeja [zgrubienie od: kafejka] – kávéház,
presszó
kafejka [niewielka kawiarnia] – kávéház, presszó;
kávézó
kafejka internetowa – internetes kávézó
kafel (z niem. Kachel) [1. płytka ceramiczna
używana do wykładania ścian pieców; 2.
Ogrzewanie mieszkań w porze zimowej
musiało być bardzo wadliwem w dawnych
czasach, skoro jeszcze w XIII w. widzimy,
jak w Anglii po każdej lekcyi w szkole
pozwalano uczniom biegać dla rozgrzania
się.] – csempe, kályhacserép
kafelek [1. płytka ceramiczna używana do
wykładania ścian i podłóg; 2. zdr. od
kafel] – csempécske, csempe, falicsempe,
padlócsempe
kafelka – csempe
kafelkowy, -a, -e [przymiotnik od: kafelek] –
cserepes, csempézett, csempés, csempe-,
cserépkaffa [tkanina sprowadzana do Polski z
zagranicy za doby saskiej. W r. 1703
naznaczono 3 złote cła „od sztuki tabinu
wązkiego i kaffy” (Vol. leg. t. VI, f. 133).] –
(daw., hist.) szövetfajta
Kaffeńskie biskupstwo [Gdy genueńczycy
opanowali r. 1266 miasto Kaffę w Krymie,
założone tam zostało 1268 r. biskupstwo
łacińskie, które istniało aż do połowy XV
w. Kaffa, naciskana przez wdzierających
się do Krymu Turków i Tatarów, szukała
w r. 1462 pomocy u Kazimierza
Jagiellończyka i pragnęła przejść w
poddaństwo Polski, ale 1475 r. zdobytą
została przez Turków za pomocą zdrady
Wołochów.] – (vall.) Kaffai püspökség
[Theodoszia (középkorban: Kaffa, ma:
Feodoszija); 1427 Hadzsi Girej tatár serege
élén legyőzi a genovai haderőt s Kafa
(Feodoszija) városra adót vet ki. Megalakul a
Krími Kánság ]
kaflarski, -a, -ie – csempézőkaflarstwo [wyrób kafli] – csempegyártás
kaflarnia [zakład, w którym wyrabia się kafle] –
csempeégetű műhely, csaempegyár
kaflarz [1. rzemieślnik wytwarzający kafle,
trudniący się kaflarstwem; 2. reg. krak.
zdun] – csemperakó, csempéző, kályhás
kafle z zieloną polewą – zöldmázas csempe
kaflowy, -a, -e [przymiotnik od: kafel] – csempe-,
cserép-, csempés
-
Wersja 01 01 2017
kaftan [1. luźna kurtka używana jako ubranie
robocze;
2. ubranie
wierzchnie
z
rękawami, sięgające poniżej pasa, będące
częścią stroju ludowego; 3. dawniej górna
część ubioru męskiego, wkładana pod
odzież wierzchnią; 4. u ludów Wschodu:
długa szata wierzchnia; 5. Kaftan, wyraz
turecki, oznaczający zwłaszcza suknię
jedwabną honorową, którą monarchowie
na
wschodzie
zwykli
rozdawać
przedniejszym urzędnikom państwa,
kiedy otrzymują nową posadę, odznaczą
się jakim czynem lub przynoszą jaką
radosną wiadomość, jak również i posłom
obcych mocarstw.] – (perzsa) kaftán; keleti
eredetű, hálóköntöshöz hasonló hosszú
felsőruha; hosszú kabát; ujjas; zeke [1.
Keleti eredetű, hosszú, elöl nyitott,
köpenyszerű ruhadarab 2. az ókori
Mezopotámiából származó, a Közel-Keleten
általánosan hordott, bokáig érő férfiviselet.
Rendszerint pamutból vagy selyemből,
esetleg mindkétféle szövetből készül. – A
kaftánnak hosszú, bő ujjai vannak. Elöl
nyitott. Gyakran selyemövvel fogják össze.
Kaftánnak nevezik azt a hosszú, fekete,
köpenyszerű kabátot, amelyet a hászid
zsidók viselnek a középkor óta. – Női estélyi
öltözetként a XX. század közepén divatba
jött egy bokáig érő, bő ujjú, kabátszerű
ruhadarab, amelyet ugyancsak kaftánnak
neveznek.]
kaftan (1) [lekki męski żakiet z długimi lub
krótkimi rękawami; czasami jest to cześć
stroju ludowego, a czasami jest noszony
przez kobiety.] – Camisole [Eredetileg
könnyű férfi kabát, mely hosszú esetleg
rövid ujjú lehet, népviseleti jegyeket is
hordozhat. Ma bevonult a női ruhadarabok
közé is, mint kivágott, derékig érő top.]
kaftan (2) [długie, luźne okrycie wierzchnie,
które ma otwierany przód, szerokie
rękawy i czasami ma pasek. Pierwotnie w
Oriencie część garderoby i część
oficjalnego ubioru dla Ortodoksyjnych
Żydów.] – kaftán [Hosszú, bő, elöl nyitott
felsőkabát, bő ujjakkal. Néha övvel viselik.
Keleti eredetű, a törökök, de az ortodox
zsidók is hordják.]
Magyar kaftán
kaftan bezpieczeństwa [bluza z długimi
rękawami wiązanymi na plecach, służąca
do obezwładniania chorych psychicznie] –
kényszerzubbony
kaftan kobiecy – női hosszú kabát, női köntös
-
Wersja 01 01 2017
kaganek [używana dawniej mała lampka w
kształcie miseczki z dziobkiem i
uchwytem] – lámpás, mécs v. mécses;
bányamécs, kahanec
2377
kaftan płócienny – vászonkabát
kaftaniczek [zdrobnienie od: kaftanik] –
kaftánka; kabátka
kaftanik [1. koszulka niemowlęca zawiązywana
na plecach; 2. zdrobnienie od: kaftan] –
kabátka; lajbi; rékli; ujjas
kaftanik flanelowy – flanellkabát
kaftanik niemowlęcy – kocsikabát, rékli
kaftyrek [z franc. caffetière, imbryk do kawy.
Gdy w XVIII w. zaczęto używać kawy w
domach polskich, podawano ją do
rozlania na filiżanki w dzbanku (z
dziobkiem),
który
nazywano
z
francuskiego kaftyrkiem lub z turecka
imbrykiem. Nazwa pierwsza wyszła
wprędce z użycia, a druga ustaliła się.] –
kávéskanna
kagan (właściwie: kağan; chan chanów) [tytuł
używany przez władców mongolskich,
tureckich, chazarskich, awarskich i
bułgarskich pretendujących do władania
większą grupą plemion. Używali go
warescy władcy Rusi Kijowskiej, a także
przywódcy Awarów.] – kagán [szakrális
királyi hatalommal bíró egyeduralkodó volt a
közép-ázsiai nomád és félnomád népeknél. A
cím eredete bizonytalan, az első kínai
források a 3. századból valók, fel-felbukkan
a cím a szienpi törzsek címei között, de
akkortól játszik jelentős szerepet, amikor a
zsuanzsuanok uralkodói címe lett. Egyes
feltételezések szerint talán a kán cím
megduplázásáról van szó és így a kánok
kánjáról lenne szó, de ez a magyarázat nincs
bizonyítva.
A
későbbi
török
nyelvfejlődésben a g elnémult és a kagánból
ka'an lett.]
kaganiec [1. druciana lub skórzana plecionka,
zakładana zwierzętom na pysk; 2. koszyk
żelazny lub garnek z palącym się
wewnątrz ogniem, służące do oświetlania]
– szájkosár, kolonc; fáklya, mécs, mécses,
lámpás; kokszkosár
kaganiec oświaty – (átv.) a tudomány dízse v.
kiválósága v. fárosza
kagańcowy, -a, -e [1. przymiotnik od: kaganiec;
2. dotyczący kagańca dla zwierząt;
3. tłumiący swobodę słowa] – lámpa-,
fáklya-; kolonckagańczyk – szájkosárka; lámpáska
kagańcowy artykuł – (a lengyel nyelv nyilvános
gyűléseken való használatát megtiltó porosz
törvény)
kahał [żydowska gmina wyznaniowa; też: zarząd
tej gminy] – kagal, kahal (zsidó hitközség ill.
elöljárósága)
kahał w Strzyżowie – Strzyżów-i zsidó hitközség
Kaifasz (obniżenie, spadek) [właściwie nazywał
się Józef Kaifasz; został mianowany
najwyższym kapłanem (arcykapłanem)
przez rzymskiego prokonsula Witeliusza
Gratusa w roku 26. Z urzędu tego został
złożony w roku 36 przez rzymskiego
2378
prokonsula
Witeliusza.
Kaifasz
prorokował, że Jezus miał umrzeć za
naród. Pod jego przewodnictwem zebrali
się w jego pałacu i inni arcykapłani i starsi
ludu, aby zadecydować o śmierci Jezusa.
Zaprowadzono Jezusa najpierw do
Annasza, byłego arcykapłana i teścia
Kaifasza. Kaifasz był obecny w czasie, gdy
apostołowie Piotr i Jan stali przed
sanhedrynem.] – KAJAFÁS (kőfaragó;
elnyomás) [Főpap Kr. u. 18-36. Részt vett a
Jézus elleni összeesküvésben, és jelentős
része volt Jézus elítélésében (Mt 26,3-5.57;
Lk 3,2; Jn 18,28)]
Kain [pierwszy syn Adama i Ewy. Nie rozumiał i
nie chciał rozumieć znaczenia upadku
człowieka i sposobu przebłagania Boga.
Ofiara jego była bezduszna (bez krwi).
Zabił brata swego, który był naturą
duchową i rozumiał wolę Boga. Kain boi
się Boga, ale Go nie przeprasza; jest
typem człowieka działającego wg własnej
woli, tworzącego własną religię.] – Káin v.
KAIN (szerzemény, nyereség, tulajdon;
alkotó, alapító; kovács; alkotott, képmás) [1.
Ádám és Éva első fia, aki megölte Ábelt, a
testvérét (1Móz 4). 2. az Ószövetség és a
Korán szerint Ádám és Éva első fia, aki
földművelő volt. Testvére, a pásztor Ábel
volt, akit irigységből megölt, mivel Isten
előtt kedvesebb volt a pásztorkodással
foglalkozó Ábel áldozata. A későbbi zsidó
bibliamagyarázat
Ábel
erényességével
szemben Káin gonoszságát hangsúlyozta.]
Kainici [1. niewielka gnostycka grupa religijna
istniejąca w II wieku we wschodniej części
Cesarstwa Rzymskiego. Twierdzili oni, iż
Stary Testament jest w całości dziełem
Saklasa, władcy otchłani i materii,
noszącego pewne znamiona szatana, a
Żydzi są jego wyznawcami. Jahwe
identyfikowany był tu z Saklasem, i
uważany za pomniejszego demiurga.
Osoby pozytywne w pismach Starego
Testamentu
uznawane
były
przez
kainitów za sługi Zła, a osoby oceniane
negatywnie w Starym Testamencie za
dzieci dobrego i najwyższego Boga.
Ideałem i wzorem do naśladowania był
dla nich Kain oraz Sodoma i Gomora,
które
jako
jedyne
oparły
się
satanistycznym wierzeniom. Jednym z
przypisywanych tej sekcie tekstów
apokryficznych jest Ewangelia Judasza,
różna jednak od Ewangelii Judasza
odnalezionej w 1970 roku. 2. religijna
sekta gnostyczna, działająca w II w.
Głosiła
dwoistość
istoty
boskiej:
Najwyższego Boga i Demiurga - Stwórcy
-
Wersja 01 01 2017
wszechświata. Wg tej teorii Kain był
synem Boga Najwyższego, Abel zaś BogaStwórcy. Usprawiedliwiali zatem czyn
Kaina, jako popełniony w imię Boga
Najwyższego. Odrzucali Stary Testament,
przyjmując z niego tylko przykłady
przeciwstawiania się lub nieposłuszeństwa
wobec Boga-Stwórcy: sodomitów, Ezawa,
Koracha.
Za
swojego
wielkiego
poprzednika
uznawali
Judasza.
Twierdzili, że wydanie przez niego Jezusa
było
skutkiem
umiejętności
przewidywania, że tak będzie lepiej dla
człowieka. Swoje poglądy podbudowywali
księgą
apokryficzną
Wniebowzięcie
świętego Pawła. Kainitów nazywano także
judaitami, ze względu na powoływanie się
na
Ewangelię
Judasza,
a
także
kwintylianami od Kwintylli, kobiety,
która zgodnie z przekazem Tertuliana
udała się do Afryki i zdeprawowała
chrześcijan.] – kainiták [1. Gnosztikus,
zsidóellenes szekta, amely a Jahve tiszteletet
elvetette és helyette Kaint, Ézsaut és Júdást
részesítette tiszteletben. 2. A kainiták népies
gnosztikus szekta volt a II. században,
melyet már Ireneus is ismert (Adv. Haer. I.
31), sőt Salamiszi Epiphaniosz is írt róluk
(Haer 38). Ezek a felsőbbrendű Isten mellett
egy alsóbb rangút is, a Demiurgoszt is
imádták, akit az alvilág urának tekintettek.
Ez az evangélium tehát abba az apokrif, és
tegyük
hozzá,
eretnek
evangélium
kategóriába tartozik, amely Júdást pozitívan
értékeli, és árulását is pozitív tettnek
minősíti. Azt sugallja, hogy az apostolok
meg akarták menteni Mesterüket a
kereszttől, és csak Júdásnak volt elég
bátorsága, hogy árulásával előmozdítsa a
megváltás művének beteljesedését. Ez az
evangélium tehát a kainitákat két csoportra
osztja: a Krisztust tisztelőkre, akik Júdásban
egyszerű árulót látnak, valamint azokra, akik
az árulóban és az árulásban az üdvösség
elősegítőjét vélik felfedezni.]
kainowa zbrodnia [bratobójstwo (Rdz 4,8):
Rzekł Kain do Abla, brata swego:
«Chodźmy na pole». A gdy byli na polu,
Kain rzucił się na swego brata Abla i zabił
go.] – Káin gyilkossága; testvérgyilkosság
[Káin megölte testvérét, Ábelt]
kainowe znamię [piętno zbrodniarza, bratobójcy
(Rdz 4,8–16): Rzekł Bóg: «Cóżeś uczynił?
Krew brata twego głośno woła ku mnie z
ziemi! Bądź więc teraz przeklęty na tej
roli, która rozwarła swą paszczę, aby
wchłonąć krew brata twego, przelaną
przez ciebie. Gdy rolę tę będziesz
uprawiał, nie da ci już ona więcej plonu.
2379
Tułaczem i zbiegiem będziesz na ziemi!»
Kain rzekł do Pana: «Zbyt wielka jest
kara moja, abym mógł ją znieść. Skoro
mnie teraz wypędzasz z tej roli, i mam się
ukrywać przed tobą, i być tułaczem i
zbiegiem na ziemi, każdy, kto mnie
spotka, będzie mógł mnie zabić!» Ale
Jahwe
mu
powiedział:
«O,
nie!
Ktokolwiek by zabił Kaina, siedmiokrotną
pomstę poniesie!» Dał też Jahwe znamię
Kainowi, aby go nie zabił, ktokolwiek go
spotka. Po czym Kain odszedł od Jahwe i
zamieszkał w kraju Nod, na wschód od
Edenu.] – Káin-bélyeg [a biblia szerint (I.
Mózes, 4, 15.) az a jegy, amelyet isten a
testvérgyilkos Kainra nyomott, hogy «senki,
aki megtalálja, meg ne ölje őt».]
Kair (arab. ‫[ ;ةرهاقلا‬al-Qāhirah]) [jest stolicą i
największym miastem Egiptu] – Kairó
(arabul al-Káhira) [Egyiptom fővárosa]
Kairos (Kajros) [grecki bożek szczęśliwego
zbiegu
okoliczności,
szczęśliwego
momentu
lub
wręcz
odwrotnie:
niewykorzystanej szansy. Kairos był łysy,
poza długą grzywką. Ten, kogo mijał,
miał jedynie krótką chwilę, mgnienie, by
go uchwycić, a wraz z nim swoją
szczęśliwą szansę. Kiedy Kairos minął,
nikt już nie mógł go złapać. Jego
podobiznę z I w. p.n.e. znaleziono w
chorwackim miasteczku Trogir nad
Adriatykiem. Płaskorzeźba przedstawia
uskrzydlonego łysego młodzieńca o bujnej
grzywce, trzymającego w ręku wagę.
Oryginał znajduje się w przyklasztornym
muzeum w Trogirze.] – kairosz (καιρός) [1.
újszövetségi szó: egy adott időpontot jelöl;
alkalmas időpont, "betelt idő", amikor éppen
elérkezett valaminek az ideje. 2. A kairosz
egy ősi görög szó, ami ’megfelelő, helyes,
alkalmas pillanat’-ot jelent. Az ógörögök
szóhasználatukban megkülönböztették az
események egymás utáni történésének
leírására szolgáló „folyó” időt, amit
kronosznak (Χρόνος) hívtak, és az
események közötti azon meghatározatlan
időpillanatot, amikor valami különleges
történik, amit kairosznak neveznek. Hogy mi
ez a különös valami, az nyilván a szó
használójától függ. Míg a kronosz
természetszerűen egy mennyiség, addig a
kairoszt egyfajta minőségnek tekinthetjük. A
késő római–görög mozaikokon Kronoszt egy
hosszú fehér szakállú, öreg, bölcs emberként
ábrázolták, aki a zodiákuskereket forgatja.
Ezt a figurát gyakran Aeonnak is hívták, ami
görögül ’örök idő’-t jelent. Kairosz ezzel
szemben az ábrázolásokon egy meztelenül
futó fiatalember, szárnyakkal a lábán (néha a
-
Wersja 01 01 2017
hátán), homlokán előrenyúló göndör hajjal
és hátul kopasz fejjel.]
Kaiserschmarrn
Kaiserschmarrn
(omlet
cesarski)
[niem.
Kaiserschmarrn
("Kaiser",
meaning
"emperor", and "Schmarrn", "nonsense") "császármorzsa" or simply "smarni" — 1. to
rodzaj omletu - porwanego i puszystego
omletu, ale w wersji austriackocesarskiej; 2. Kaiserschmarrn, czyli omlet
cesarski, po raz pierwszy jadłam w Café
Central w Wiedniu w kwietniu tego roku.
Wracając
do
Polski
przywiozłam
tradycyjny przepis na ten śniadaniowodeserowy przysmak. Nie dość, że jest
pyszny, to jeszcze nie ma możliwości, by
się nie udał.] — császármorzsa (más néven
smarni vagy grízsmarni [egy osztrák
eredetű, zsírban sült tésztadesszert. A bécsi
konyha legismertebb édessége, mely a volt
Osztrák–Magyar Monarchia országaiban a
mai napig népszerű étel. A császármorzsa
eredetére két köznépi legendát ismerünk, az
egyik szerint Erzsébet magyar királyné, azaz
Sisi hercegnő udvari szakácsa készítette
először a császári pár számára, a másik
szerint maga Ferenc József találmánya.
Eredeti nevét (Kaiserschmarrn) valóban a
császár után kapta, mely szó szerinti
fordításban császármorzsát jelent. Szegeden
és környékén cicvara vagy csicsvara néven
is emlegetik, mely a térségben közismert,
hasonló módon készülő étel. Alapvetően
palacsintatésztából, zsíron történő pirítással
készül, de leggyakrabban liszt helyett
búzadarát használnak. Általában porcukorral
meghintve, lekvárral fogyasztják.]
kaj? [gdzie?] – [Słowniczek języka śląskiego] hol?
kaj tam – gdzie tam [Słowniczek języka śląskiego]
ugyan! még mit nem! dehogy! hogyisne! szó
sincs róla!, á!, á, dehogy!
Kaja – Kata
kajać się [przyznawać się ze skruchą do winy] –
bánni, megbánni; sajnálni
kajać się nad kim – sajnálni vkit
kajać się z czego – bánni, megbánni vmit;
vezekelni v. lakolni vmiért; óvakodni vmitől
-
Wersja 01 01 2017
kajać się z grzechów – bűneit bánja v. megbánja;
bűneit bevallja
kajak [1. niewielka łódź zakryta z wierzchu, z
otworem na pomieszczenie jednej, dwu
lub czterech osób, poruszana wiosłami o
dwu piórach; 2. pot. bardzo duża stopa;
3. pot. bardzo duży but] – (eszkimó) kajak;
együléses, zárt eszkimócsónak; kis merülésű,
könnyű sportcsónak; (átv.) túl nagy láb v.
cipő
2380
kajman
kajak
kajak płaskodenny – laposfenekű kajak
kajakarka [kobieta uprawiająca kajakarstwo] –
kajakozónő, kajakosnő
kajakarski, -a, -e – kajakos
kajakarstwo [dyscyplina sportów wodnych i
turystyki uprawiana na kajakach] –
kajakozás; kajak (sport)
kajakarz
[zawodnik
uprawiający
sport
kajakowy lub osoba pływająca kajakiem]
– kajakozó, kajakos
kajakować [pływać kajakiem, uprawiać sport
kajakowy] – kajakozni
kajakowicz [1. turysta kajakarz; 2. osoba
pływająca kajakiem] – kajakos
kajakowiec [zawodnik uprawiający sport
kajakowy] – kajakos
kajakowy, -a, -e [przymiotnik od: kajak (np.
spływ kajakowy)] – kajakkajanie się – bűnbánat, vezeklés
kajdaniarski, -a, -ie [daw. więzienny lub
katorżniczy] – fegyenc-, rab-; betyárkajdaniarstwo – zsiványság, betárság
kajdaniarz – betyár, zsivány
kajdaniarz [więzień zakuty w kajdany],
kajdaniarka – vasravert rab, fegyenc (ffi/nő)
kajdanki [para metalowych obręczy z
zatrzaskiem, połączonych
ze sobą,
zakładanych na przeguby rąk] – kézbilics
kajdany [1. żelazne łańcuchy do skuwania rąk
lub nóg więźniom; 2. brak swobody lub
niewola; 3. coś, co jest uciążliwe] – bilincs,
béklyó, rablánc; rablánc; vas
kajdany obcej niewoli – idegen rabság bilincsei
kajecik – füzetke
kajet [przestarzale: zeszyt] – füzet, irka (zeszyt)
kajman [1. gad podobny do krokodyla; 2.
krokodyl z Ameryki Środkowej i
Południowej podobny do aligatora] –
(indián→sp.) kajmán; Amerikában és
Kínában honos, hat méterre is megnövő
krokodilfajta
Kajman okularowy, kajman krokodylowy
(Caiman crocodilus) [gatunek gada z
rodziny aligatorowatych] – pápaszemes
kajmán (Caiman crocodilus) [a hüllők
(Reptilia vagy Sauropsida) osztályának a
krokodilok (Crocodilia) rendjéhez és a
aligátorfélék (Alligatoridae) családjához
tartozó faj.]
Kajman szerokopyski (Caiman latirostris)
[gatunek gada z rodziny aligatorowatych]
– Sakáre-kajmán (Caiman latirostris) [a
hüllők
(Reptilia
vagy
Sauropsida)
osztályának a krokodilok (Crocodilia)
rendjéhez és az aligátorfélék (Alligatoridae)
családjához tartozó faj]
kajuta [pomieszczenie mieszkalne na statku] –
(holland.) kajüt, kabin, háló- és utasfülke
kajuta dwuosobowa – kétszemélyes kabin
kajuta jednoosobowa – egyszemélyes kabin
kajuta okrętowa – hajófülke, kajüt, kabin
kajutka [zdrobnienie od: kajuta] – kis kabin
kajutowy, -a, -e [przymiotnik od: kajuta] – kajüt, kabinKajetan [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"pochodzący z Kajety", miasta w Italii.
Na Kresach imię to cieszyło się szczególną
popularnością
wśród
mniejszości
ormiańskiej] – Kajetán [latin eredetű
férfinév, jelentése: gaetai].
Kajtek – a Kajetán beceneve
kajzerka [1. okrągła bułka pszenna, z wierzchu
nadkrojona na krzyż; 2. mała, okrągła
bułeczka pszenna z charakterystycznymi
nacięciami na wierzchu (tradycyjnie z
czterema w Krakowie, pięcioma w
Warszawie - wzór obecnie najbardziej
rozpowszechniony w Polsce, głównie za
sprawą wielkich sieci handlowych). Masa
kajzerki wynosi około 50 gramów, może
być posypana makiem lub sezamem,
rzadziej innymi ziarnami] – császárzsemle
2381
kakadu [papuga z charakterystycznym czubem
na głowie] – (majli) kakadu; a papagájhoz
hasonló, Ausztráliában és a délnyugat-ázsiai
szigeteken élő madár
Kakadu żółtoczuba (kakadu
złotoczuba)
(Cacatua galerita) [ptak z rodziny
papugowatych, zamieszkujący wschodnią
i północną Australię, Tasmanię, Melanezję
i Nową Gwineę. Na większości obszaru
występowania ptak liczny.] – sárgabóbitás
kakadu (Cacatua galerita) [a madarak (Aves)
osztályának
a
papagájalakúak
(Psittaciformes) rendjéhez, ezen belül a
kakadufélék
(Cacatuidae)
családjához
tartozó faj]
kakao [1. proszek z nasion owoców kakaowca;
2. napój z tego proszku sporządzony na
wodzie lub mleku; 3. nasiona owoców
kakaowca] – kakaó
Kakao (nah. cacauatl – ziarno kakaowe) [nasiona
z owoców kakaowca, z których proszek
stosowany jest jako składnik wielu
wyrobów
cukierniczych:
tabliczek
czekolady, napojów, polew, wiórków
czekoladowych,
mas
czekoladowych,
cukierków] – kakaófa (cocoa)
[a
mályvavirágúak (Malvales) rendjében a
kakaóformák (Byttnerioideae) alcsaládjának
legismertebb nemzetsége, a legkedveltebb
élvezeti növények egyike. A csokoládé
alapanyaga]
kakao owsiane – zabpelyhes kakaó (gyermek
tápszer)
kakao rozpuszczalne – instant, azonnal oldódó
kakaó
kakao w proszku – kakaópor
kakao z pianką – kakaó habbal v. tejszínhabbal
kakaowiec [1. krzew lub niskie drzewo rosnące
w dżunglach Ameryki Południowej i w
Ameryce Środkowej; 2. krzew lub niskie
drzewo
z
rodziny
zatwarowatych
-
Wersja 01 01 2017
(Theobroma), rosnące w Ameryce
Środkowej oraz w dżunglach Ameryki
Południowej;
drzewo
kakaowe]
–
kakaócserje
Kakaowiec właściwy (Theobroma cacao L.)
[gatunek rośliny z rodziny ślazowatych
(Malvaceae), dawniej zaliczany do
zatwarowatych (Sterculiaceae). Pochodzi z
wilgotnych lasów tropikalnych Ameryki
Południowej i Środkowej, poza tym jest
szeroko rozpowszechniony w uprawie.
Obecnie największe powierzchnie upraw
znajdują się w Afryce. Z nasion kakaowca
właściwego wytwarza się kakao oraz
masło kakaowe, a z nich z kolei napoje i
czekoladę.] – kakaócserje (Theobroma
cacao L.)
kakaowy, -a, -e [przymiotnik od: kakao] – kakaókakemono [1. w sztuce japońskiej: rolka
jedwabiu lub papieru z kompozycją
malarską
lub
kaligraficzną,
do
zawieszenia na ścianie; 2. w sztuce
japońskiej: rolka jedwabiu lub papieru,
na którym jest obraz lub napis] – (japán)
kakemonó
 nagy alakú selyem- v.
papírszalagra festett összecsavarható kép; két
vízszintes rúdra feszített összecsavarható
papír v. selyemfestmény
kakofonia (z gr. kakophonia = brzydkie albo
nieprzyjemne brzmienie) [1. nieprzyjemnie
2382
brzmiąca
mieszanina
dźwięków;
2. mieszanina form, kolorów, treści itp.; 3.
zbiór
nieprzyjemnych
i
nieuporządkowanych
dźwięków
lub
melodii; 4. jest to współbrzmienie i
następstwo nie powiązanych harmonicznie
i melodycznie dźwięków, dających
nieprzyjemne wrażenie estetyczne] – (gör.)
kakofónia; hangzavar, hangzás
kakofoniczny, -a, -e [nieprzyjemnie brzmiący;
będący mieszaniną dźwięków lub kolorów,
treści itp.] – kakofóniás; rossz hangzású,
rosszul hangzó
kaktus [roślina o soczystych, zgrubiałych
łodygach pokrytych kolcami, rosnąca na
pustynnych
obszarach
Ameryki
Środkowej i Południowej] – (gör.) kaktusz
[Amerikában őshonos, vastag, tövises szárú a
szárazságot jól tűrő, sokféle válrozatban
tenyésztett dísz- és szobanövény]
kaktus aloesowy – áloekaktusz
kaktus brodawkowy – szemölcsösz kaktusz
kaktus figowy – fügekaktusz
kaktusik [zdrobnienie od: kaktus] – kaktuszka,
kis kaktusz
kaktusiarz [hodowca lub miłośnik kaktusów] –
kaktusztermesztő,
kaktusztermesztéssel
foglalkozó ember
kaktusowaty, -a, -e [o cechach kaktusowatych
(rodzina roślin)] – kaktuszszerű, kaktusz
formájú
kaktusowy, -a, -e [przymiotnik od: kaktus] –
kaktuszkala [typ chorału syryjskiego, pieśń śpiewana
zwykle pomiędzy wersetami psalmu;
enjana] – enjana (szír kórusmű)
kalać [1. okrywać hańbą; 2. daw. brudzić,
plamić; 3. szkalować, opluwać, zniesławić]
– beszennyezni, bemocskolni, bepiszkítani,
bekenni, foltossá tenni
kalać honor – (átv.) becsületet beszennyezni, a
becsületen foltot ejteni
kalać łoże małżenskie – (átv.) a hitvesi ágyat
beszennyezni
kalać się [daw. «ulegać zabrudzeniu] –
beszennyeződni, bepiszkolódni; beszennyezi
v. bepiszkítja magát
-
Wersja 01 01 2017
kalać
się
krwią
–
ártatlanok
vérével
beszennyeződni
kalać się lichwiarstwem – uzsoráskodni
kalać się niesprawiedliwością – igazságtalanul
járni el
kalać się występkami – bűnözni, bűnt elkövetni
kalafior (Brassica cretica subsp. botrytis (L.) O.
Schwartz.) [1. podgatunek kapusty
kreteńskiej; 2. warzywo o mięsistym,
jadalnym kwiatostanie; też: jadalna część
tej rośliny] – (ol.-ném.) karfiol (Brassica
oleracea convar. botrytis var. botrytis) [a
vadkáposzta (Brassica oleracea) egy
termesztett változata]; kelvirág
kalafior szparagowy – csirágkarfiol
kalafior zwyczajny – kertikarfiol
kalafiorek – kis karfiol
kalafirowaty, -a, -e – karfiolformájú, karfiolszerű
kalafirowy, -a, -e – karfiolkalafonia, kalofonia [substancja pochodzenia
naturalnego,
pozostałość
po
oddestylowaniu terpentyny z żywicy
drzew iglastych (głównie sosny).] –
kolofónium;
fenyőgyanta,
gyanta
(hegedűgyanta)
kalait [zob. turkus w zn. 1.] – (ásvány) kallait;
türkisz
kalam [1. (arab. pióro), w islamie dyskusja, a
także teologia dogmatyczna, odwołująca
się do danych spisanych, lecz również
rozumowych; 2. muzułmańska teologia
spekulatywna] - kalám (arab: ‫مالكلا ملع‬,
jelentése:
beszéd,
beszélgetés,
vita,
eszmecsere) [az iszlám vallásfilozófia egyik
ága, amely a teológia kérdéseit dialektikus
úton közelíti meg. Ilm al-kalám az Istenről,
Isten ügyéről vitatkozók beszéde, egyfajta
tudományos eszköz és módszer a hittételek
észérvekkel történő bizonyításához. Követői
és terjesztői mutakallimunok (beszélők)
néven ismertek, tudósai az iszlám
skolasztikus teológusok.]
kalambur
[gra
słów
wykorzystująca
dwuznaczność
lub
podobieństwo
wyrazów] – szóvicc, szójáték
kalamburowy, -a, -e [przymiotnik od: kalambur]
– szójátékos, tréfás
kalambury [z franc. calembourg, gra wyrazów z
podwójnem znaczeniem, służąca za
dowcip i rozrywkę towarzyską, nader
rozpowszechniona od czasów Ludwika
XIV we Francyi, skąd dostała się w XVIII
w. do Polski, gdzie jednak spopularyzował
ją dopiero na szeroką skalę Aloizy
Żółkowski (ojciec) w drugiem i trzeciem
dziesięcioleciu XIX w.] – (fr. calembourg)
szóviccek,
szójátékok;
szójáték,
2383
legalsóbbrendü, csekély értékü élc, a szavak
hasonló hangzásán, vagy egy szó különféle
értelmén alapul
kalamburzysta [człowiek piszący, układający
kalambury] – szójátékgyártó, szóvicceket
kedvelő v. gyártó ember
kalamin [zob. hemimorfit] – (ásvány) hemimorfit,
kalamin,
galmáj
(ásvány,
kalamin,
cinkszilikát stb.)
kalamus [Piórko Trzcinowe; Trzcinowy pisak ze
śladami inkaustu z II w. n.e.. Narzędzie to
wprowadzili do Egiptu Grecy. Używany
był do pisania hieratyki i demotyki.] –
(lat.) calamus; szár; az ókorban használt,
nádból készült íróeszköz; különösen a nádé
(írónád)
kalan
[materiał
ceramiczny
o
dużej
wytrzymałości mechanicznej i dobrych
właściwościach
dielektrycznych]
–
kerámiaanyag
Kalanchoe, żyworódka, płodnolist (Kalanchoe
Adans.) [rodzaj roślin z rodziny
gruboszowatych.
Liczy
kilkadziesiąt
gatunków rosnących w tropikalnych
obszarach na obu półkulach. Gatunkiem
typowym jest Kalanchoe laciniata L.] –
Korallvirág (Kalanchoe)
 Kalanchoe blossfeldiana Poelln.– żyworódka
Blossfelda (kalanchoe Blossfelda)

Kalanchoe daigremontiana Raym.-Hamet &
H. Perrier – żyworódka Daigremontiana
(kalanchoe Daigremontiana)

Kalanchoe pinnata (Lam.) Pers. – żyworódka
pierzasta (kalanchoe pierzaste)


Kalanhoe thyrsiflora Harv.

Kalanchoe tomentosa Baker– żyworódka
omszona (kalanchoe omszone)
Kalanchoe delagoensis Eckl. & Zeyh., syn. K.
tubiflora (Harv.) Raym.-Hamet – żyworódka
wąskolistna (kalanchoe wąskolistne)
kalander [1. maszyna stosowana do nadawania
papierowi lub tkaninie odpowiedniej
grubości i określonych cech powierzchni;
2. maszyna do wytłaczania matryc
stereotypowych; 3. rodzaj prasy używanej
w
przemyśle
poligraficznym,
papierniczym, włókienniczym, gumowym i
tworzyw
sztucznych;
gładziarka;
wygładnica] – (gör.) kalander, simítógép,
szatinálógép; több egymás fölé szerelt
hengerből álló gép a kezelt anyag egyenletes
vastagságúra v. símára, fényes felületűvé
alakítására
-
Wersja 01 01 2017
kalander uniwersalny – lemezzel v. gumilemezzel
egyvező kalander
kalandra [1. ptak o upierzeniu płowoszarym z
czarnymi plamami na szyi; 2. ptak z
rodziny skowronków] – pacsirtafajta
 kalandra;
skowronek
kalandra;
Melanocorypha – Melanocorypha [a madarak
osztályának verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe és a pacsirtafélék (Alaudidae)
családjába tartozó nem]
 kalandra dwuplamista; Melanocorypha
bimaculata (ptak z rodziny skowronków) –
hegyi
kalandrapacsirta
(Melanocorypha
bimaculata)
 kalandra; kalandra szara; Melanocorypha
calandra – kalandrapacsirta (Melanocorypha
calandra) [a madarak osztályának verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe és a pacsirtafélék
(Alaudidae) családjába tartozó faj]
 kalandra białoskrzydła; Melanocorypha
leucoptera
–
fehérszárnyú
pacsirta
(Melanocorypha leucoptera)
 kalandra
długodzioba;
Melanocorypha
maxima (ptak z rodziny skowronków) –
óriáspacsirta (Melanocorypha maxima)
 kalandra posępna; skowronek dwuplamisty;
Melanocorypha
bimaculata
–
hegyi
kalandrapacsirta (Melanocorypha bimaculata)
 kalandra
czarna
(Melanocorypha
yeltoniensis) – szerecsenpacsirta v. tatárföldi
pacsirta (Melancocorypha yeltoniensis) [a
madarak
osztályának
verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe és a pacsirtafélék
(Alaudidae) családjába tartozó faj]
kalandrować [wyciskać, wytłaczać za pomocą
kalandra]
–
kalanderezni,
vasalni,
mángorolni, simítani
kalandrowanie,
wygładzanie
[wykończenie
stosowane na bawełnie, jedwabiu, i
czasami na wełnianej tkaninie, podczas
którego tkaniny przechodzą między
dwoma wałami. Jeśli tkaniny są twarde
wówczas wały są zrobione ze stali, jeśli
tkanina
jest
miękka
wały
mają
powierzchnię papierową lub bawełnianą.
Nacisk
nadaje
tkaninom
gładki,
błyszczący wygląd.] – kalanderezés [Pamut, selyem, esetenként gyapjúszöveteken
alkalmazott kikészítési eljárás. A kelme
legalább két, nagy erővel összenyomott
henger között halad át, amelyek közül az
egyik henger kemény acél, a másik papír-
2384
vagy pamutszövet-bevonatú. A kelme e
kezelés hatására sima, fényes felületet, telt
fogást kap.]
kalandrowanie – simítás, kalanderezés, vasalás,
mángorlás
kalandrowy, -a, -e [przymiotnik od: kalandra] –
kalander-, mángorlókalanie – bemocskolás, beszennyezés
kalatos (gr. kálathos ‘kosz wiklinowy’) [1. staroż.
wiklinowy koszyk wąski na dole i
rozszerzający się ku górze noszony w
antycznej Grecji w procesjach ku czci
bogini
Demeter;
także
naczynie
ceramiczne w kształcie takiego kosza. 2.
wiklinowy koszyk, wąski na dole i
rozszerzający się ku górze. Atrybut bogini
Demeter. Także naczynie ceramiczne o
tym kształcie. Określenie stosowane w
stosunku do głowicy kolumn w porządku
korynckim i głowic spoczywających na
głowach kanefor. 3) koszyk upleciony z
wikliny, wąski u dołu i rozszerzający się
ku górze, atrybut bogini Ateny Ergane
oraz Demeter. Duże kalatosy niesiono w
procesji ku czci Demeter z Aten do
Eleusis. 4) ceramiczne naczynie o kształcie
kosza; 5) w architekturze nazwa kapitelu
spoczywającego na głowie kariatydy.] –
(gör.) kalatosz; kehelyalaku fonott, fölül
nyitott kosár, melynek alakjára csinálták
állítólag a korintusi oszlopfőt.
kalarepa [warzywo o jadalnym, kulistym
zgrubieniu łodygi; też: jadalna część tej
rośliny] – karalábé (Brassica oleraceae
convar. acephala var. gongylodes); kalarábé
[egy zöldségnövény]
kalarepa
kalarepa
złykowaciała
–
a
karalábé
megszálkásodott v. fás lett
kalarepka [zdrobniale: kalarepa] – karalábécska
kalcedus [obuwie rzymskie, zrobione z jednego
kawałka skóry tworzącego zarazem
podeszwę i cholewkę.] – (hist.) római cipő
-
Wersja 01 01 2017
Kalceolaria
mieszańcowa,
Pantofelnik,
Calceolaria [to roślina pochodząca z
Chile]
–
Papucsvirág
(Calceolaria)
[Előfordulása trópusi éghajlatú területeken,
őserdőkben jellemző. Őshazája KözépAmerika és Dél-Amerika]
kalcjometr – kalciméter; műszer a talaj v. vmely
más anyag szénsavas mésztartalmának
meghatározására
kalcjum [wapń; chem. pierwiastek chemiczny o
symbolu Ca i liczbie atomowej 20] –
(vegytan) kalcim (Ca); az alkáli földfémek
közé tartozó vegyi elem; egyik legfontosabb
vegyülete a mész
kalcyferol [1. każdy związek organiczny z grupy
witamin D; 2. witamina D2] – kalciferol (Dvitamin); gyűjtőnév, több azonos biológiai
hatású, de kémiailag egymástól különböző
anyagot jelölnek vele; általában D2 vitamin
kalcynacja [1. prażenie (soli, wapniaków, sody,
rud); 2. prażenie substancji w celu
usunięcia z niej dwutlenku węgla, wody
lub innych składników lotnych] –
kalcináció;
pörkölés,
elmeszesítés;
Kémiailag megkötött víz eltávolítása vmely
anyagból hevítéssel; mészlerakódás
kalcynować – (lat.) kalcinálni, elmeszesíteni,
pörkölni; (vegytan) nagy hőmérsékleten
oxidálás,
redukálás
v.
cseppfolyós
alkatrészek eltávolítása céljából hevíteni
kalcynacyjny, -a, -e [związany z kalcynacją] –
kalcinációs
kalcyt [szpat wapniowy, węglan wapnia] – (lat.)
kalcit, mészpát; kőzetalkotó ásvány
Kaldera [wielkie zagłębienie w szczytowej części
wulkanu, powstałe wskutek gwałtownej
eksplozji niszczącej górną część stożka
wulkanicznego (np. Krakatau, Mount St.
Helens), albo wskutek zapadnięcia się
stropu komory pomagmowej wraz ze
stożkiem wulkanicznym (np. Kīlauea i
Mauna Loa na Hawajach)] – (geol) kaldera
[vulkáni eredetű felszíni képződmény, a
kráterhez hasonló horpadály, amit a vulkán
kirobbanása és önmagába roskadása hoz
létre. Tévesen gyakorta egyfajta vulkáni
kráternek tekintik. Neve az ’üst’, ’kazán’
jelentésű spanyol caldera szóból ered, amely
az azonos jelentésű latin caldaria szóra
vezethető vissza]
Kaleb (pies) [syn Jefunnego z pokolenia Judy.
On i Jozue zdali dobre sprawozdanie z
wywiadu do ziemi Kanaan. Kaleb jest
typem człowieka (chrześcijanina) chętnie
czyniącego wolę Boga, polegającego na
Bogu wbrew wielkiej opozycji.] – KÁLEB
(eb, a harapós, elhárító, ugató, kiáltó;
merész, heves) [1. Jefunné (1) fia, Júda
2385
fejedelme, egyike a 12 férfinek, akiket
Mózes az ígéret földjének kikémlelésére
küldött (4Móz 13,7); ő Józsuéval (1) együtt
jót tudott mondani arról a földről, ezért csak
ők ketten mehettek be az ígéret földjére
(4Móz 13-14; Józs 14-15). 2. Júda
dédunokája, Hecron (1) fia, (1) alatti
nagyapja (1Krón 2,18.19.42), valószínűleg
azonos az 1Krón 2,9-ben említett "Kélubai"jal.]
kalectwo [niedorozwój, brak lub nieodwracalne
uszkodzenie narządu albo części ciała i
związane z tym ograniczenie sprawności
fizycznej] – rokkantság, csonkaság; testi
fogyatékosság v. fogyatkozás v. hiba,
csonkaság
kalectwo na skutek nieszczęśliwego wypadku –
baleseti rokkantság
kalectwo ślepoty – vakság, világtalanság
kaleczenie
–
csonkítás,
megcsonkítás;
megnyomorítás, megsebzés; (átv.) elrontás,
megnyomorítás
kaleczenie się – csonkulás, megcsonkulás;
megrokkanás; öncsonkítás
kaleczyć [1. uszkadzać ciało; 2. ranić] –
megcsonkítani, csonkítani, megsebesíteni,
megsebezni, nyomorékká tenni, nyomorítani,
megnyomorítani;
(átv.)
elnyomorítani,
megnyomorítani,
megsérteni,
rontani,
elrontani, elferdíteni, elcsúfítani
kaleczyć język – töri a nyelvet, kerékbetöri a
nyelvet
kaleczyć nazwisko – szégyent hoz a nevére
kaleczyć nożem – késsel megsebezni v. megvágni
v. megsérteni
kaleczyć rytm, kaleczyć takt – elrontani az ütemet
kaleczyć słowa – elferdíteni a szavakat
kaleczyć się [ranić samego siebie] – megsebesülni,
nyomorékká
válni,
megnyomorodni;
megsebzi önmagát
kalefaktor, kalifaktor [1. daw. w klasztorach,
więzieniach itp.: zakonnik lub więzień
wykonujący czynności porządkowe i
pomocnicze; 2. w dawnych szkołach
klasztornych: ubogi uczeń pełniący pewne
posługi w zamian za utrzymanie; do jego
obowiązków należało m.in. sprzątanie,
palenie w piecach, czasem ogólniej utrzymywanie porządku (w tym karanie
cielesne winowajców), stąd zwany nieraz
"porządkowym"; 3. (jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Kalefaktor (z łac.
calefacere, grzać, palić w piecu). Przez
cały czas istnienia szkół jezuickich i
pijarskich w Polsce znani byli pod tą
nazwą ubodzy chłopcy wiejscy (od lat 18 –
22), przyjmowani przez zwierzchność
-
Wersja 01 01 2017
szkolną do posług, a mianowicie do
palenia w piecach i utrzymania porządku
w gmachu szkolnym, za co dostawali
utrzymanie i możność korzystania z nauki
w szkole. Kalefaktor miał zwykle
wyznaczany sobie piec i klasę, dla której
drewka rąbał, palił i zamiatał; zdolniejszy
zasiadał razem z żakami na ławie szkolnej,
a kiedy który uczeń skazany został na
plagi, wykony wał wyrok za zasłoną u
zapiecka. Jeżeli nie okazy wał większych
zdolności, po nauczeniu się czytania i
pisania szedł na organistę, klechę,
rzemieślnika, kucharza, woźnicę lub
powracał na wieś do pługa.] – (lat.)
kalefaktor; (dawno) iskolaszolga, fűtő;
rendszerint szolgadiák; (átv.) besúgó, spicli,
bajkeverő; kópé, csínytevő
kalefaktorować – iskolaszolgai teendőket végezni
v. ellátni; (átv.) besúgni
kalefaktorstwo – iskolaszolgai v. hivatalszolgai
állás
kalejdoskop [zabawka, przyrząd optyczny,
zawierający
różnokolorowe
szkiełka
luzem, które przy każdym poruszeniu
przyrządu tworzą inną kombinację
układu a. odbijając się w kilku ukośnie
wprawionych lusterkach przybierają
kształt symetrycznego wzoru; przen.
szybko zmieniające się widoki, sceny,
wrażenia, wydarzenia itp.] – (gör.)
kaleidoszkóp;
optikai
játékszer:
ha
megmozgatják, a benne elhelyezett színes
üvegdarabok és egyéb csillámló anyagok
folyton változó képet mutatnak; (átv.)
vminek gyors változások során más-más
képet mutató megjelenése, lefolyása
kalejdoskopowo – kaleidoszkópszerűen
kalejdoskopowy, -a, -e [przymiotnik od:
kalejdoskop]
–
kaleidoszkópikus,
kaleidoszkópszerű v. kaleidoszkópszerűen
változó
kaleka [1. człowiek dotknięty kalectwem; 2. o
kimś niezręcznym lub niezaradnym] –
nyomorék, rokkant
kaleki, -a, -ie [1. dotknięty kalectwem;
2. niedoskonały;
3. uszkodzony]
–
nyomorék, rokkant, csonka
kaleki człowiek – nyomorék (ember)
kalekie dziecko – nyomorék gyermek
kalendarium, calendarium [wym. kalendarium]
[1. zob. kalendarz; 2. chronologiczny
zestaw dat ważnych wydarzeń z jakiegoś
okresu, z jakiejś dziedziny lub z czyjegoś
życia] – (lat.) kalendárium; időrendi mutató,
naptár
2386
kalendarium życia i twórczości – az író életének
és műveinek időrendi mutatója
kalendarz [śrdw.łac. kalendarium 'kalendarz' z łac.
'książka
rachunkowa
lichwiarza'
od
Kalendae '1. dzień miesiąca; termin płacenia
długów'; 1. system rachuby dni i dłuższych
odstępów czasu; 2. spis dni całego roku, z
podziałem na tygodnie i miesiące; też:
notes, broszura lub plakat zawierające
taki spis; 3. planowany układ terminów
wykonywania jakichś prac; 4. (jak czytamy
u Zygmunta Glogera) Po grecku kaleo
znaczy: zwołuję, że zaś u Rzymian
arcykapłan na początku każdego miesiąca
zwoływał lud i ogłaszał jego długość, oraz
przypadające w nim święta, stąd pierwszy
dzień miesiąca zwał się po łacinie
Calendae, a księga, w której zapisywano
rachunki pieniężne, oraz dni, święta i
odmiany księżyca, zwała się Calendarium.
Juljusz Cezar, pragnąc uporządkować
rachubę czasu, sprowadził z Egiptu do
Rzymu astronoma Sosigenesa, którego
reforma zastosowana jedynie do roku
słonecznego, przeprowadzona na 45 lat
przed narodzeniem Chrystusa, dała
początek „Kalendarzowi Juljańskiemu.”
On to czterem miesiącom nadał po dni 30,
siedmiu po 31, a lutemu 28 lub 29,
początek roku przeniósł z 1-go marca na
1-szy stycznia, a rok 709 od założenia
Rzymu był pierwszym rokiem tej jego
rachuby, która rozszerzyła się szybko po
całem państwie Rzymskiem i później
przyjętą została przez chrześcijan. Tylko
chrześcijanie zaniechali liczenia lat od
założenia Rzymu, a przyjęli narodzenie
Chrystusa za początek nowej ery.
Ponieważ kalendarz Juljański przyjął
jako długość roku słonecznego dni 365 i
godzin 6, zaś w rzeczywistości obrót
roczny ziemi dokoła słońca trwa dni 365,
godzin 5, minut 48 i sekund 48, zatem z
owych 11 minut i 12 sekund pomyłki
powstawał w ciągu 128 lat jeden dzień
różnicy między kalendarzem Juljańskim a
czasem rzeczywistym. Papież Grzegorz
XIII, aby błąd ten naprawić, polecił w r.
1582, żeby po dniu 4-ym października
dodać dni 10 i nazajutrz liczyć dzień nie 5ty, ale 15-ty tegoż miesiąca. Tym
sposobem, aczkolwiek sprostowanie błędu
nie zostało w zupełności osiągnięte, ten
jednak jest tak mały, że nie co 128 lat, ale
co lat kilka tysięcy uczyni 1 dzień różnicy.]
– lat. kalendárium; naptár, évkönyv,
ünnepnapok naptára
-
Wersja 01 01 2017
kalendarz astronomiczny – csillagászati naptár
kalendarz cywilny – polgári naptár
kalendarz ekologiczny – ökológiai naptár
kalendarz gospodarski – gazdasági naptár
kalendarz gregoriański, nowego stylu [kalendarz
słoneczny używany obecnie w większości
krajów świata] – Gregorián-naptár;
gregorián naptár; Gergely-naptár (XIII.
Gergely pápától 1582-ben a szökőnapok
beiktatásával rendezett naptár)
kalendarz juliański, starego stylu [kalendarz
słoneczny, w którym po trzech latach
mających po 365 dni, następuje rok
przestępny] – Julián-naptár
kalendarz kartkowy – leszakítható lapnaptár v.
letéphető falinaptár
kalendarz kieszonkowy – zsebnaptár
kalendarz kościelny [kalendarz oparty na
systemie słonecznym i księżycowym,
wyznaczający
datę
Wielkanocy
i
zależnych od niej świąt] – egyházi naptár
kalendarz księżycowy, lunarny [mierzenie czasu
oparte na zmianie faz Księżyca] –
holdnaptár
kalendarz na biurko – asztali v. előjegyzési naptár
kalendarz produkcji – termelési naptár
kalendarz
republikański,
rewolucyjny
[kalendarz wprowadzony we Francji po
Wielkiej Rewolucji Francuskiej] –
forradalmi v. köztársasági kalendárium
kalendarz słoneczny, solarny [mierzenie czasu
oparte na zmianie pór roku związanej z
obiegiem Ziemi dokoła Słońca] –
-
kalendárium (amely a Nap járását veszi
alapul)
kalendarz szczepień – oltási naptár
kalendarz ścienny – falinaptár
Wersja 01 01 2017
7.
8.
Tiszri
miesiąc
kalendarz ilość
gregoriański dni
wydarzenie /
święto
1.
Nissan
marzeckwiecień
30
7 dni Pesach
2.
Ijar
kwiecieńmaj
29
Dzień
Niepodległości
Izraela oraz
Rocznica Zagłady
3.
Siwan
majczerwiec
30
Szawuot (w 7. tyg.
po Pesach)
4.
Tamuz
czerwieclipiec
29
Tamurz, symbol
niewoli i post
upamiętniający
zdobycie i
zburzenie
Jerozolimy
5.
Aw
lipiecsierpień
30 9 dni dalszego postu
i dni półpokutnych
ku pamiątce
zdobycia
Jerozolimy po
których następuje
Tisza be-Aw
upamiętniający
zburzenie obu
świątyń
6.
Elul
sierpieńwrzesień
29
przygotowanie do
Nowego Roku
30 Rosz ha-Szana oraz
Jom Kippur, 7 dni
Sukkot zakończone
Szmini Aceret oraz
Simchat Tora
Cheszwan październik- 29
listopad
lub
30
9.
Kislew
listopadgrudzień
30
lub
29
10.
Tewet
grudzieństyczeń
29 post upamiętniający
oblężenie
Jerozolimy
11.
Szewat
styczeń-luty 30
Tu bi-szwat (15
dzień miesiąca)
12.
Adar
luty-marzec 30
lub
29
Purim; czytanie
Księgi Estery
13.
Adar 2*
2387
kalendarz sportowy – versenynaptár
kalendarz wyborczy
[daty
dokonywania
czynności wyborczych ustalane przed
każdymi
wyborami
na
podstawie
przepisów ordynacji wyborczej]
–
választási naptár
Kalendarz żydowski – zsidó naptár
wrzesieńpaździernik
Chanuka
marzeckwiecień*
kalendarze – kalendáriumok, naptárak [(lat.)
calendae: a hónap első napja a római
naptárban] [gdy przychodzi Nowy Rok,
kupujemy jakiś kalendarz, by mieć
rozeznanie w czasie. Kalendarz mały czy
duży, ścienny czy kieszonkowy wyznacza
rytm naszych kolejnych dni, przypomina
nam też o nieuchronnym przemijaniu
czasu, rzeczy i zjawisk. – amikor eljön az
Újév, vásárolunk valamilyen naptárat, hogy
legyen eligazodás az időben. A naptár kicsi
vagy nagy, fali- vagy zseb-, meghatározza a
mi egymás utáni napjainknak ritmusát,
emlékeztet minket az idő, dolgok és
jelenségek elkerülhetetlen múlására.]
kalendarzowy, -a, -e [przymiotnik od: kalendarz
(np. rok kalendarzowy)] – naptári, naptárkalendarzyk – kis naptár; kiírás, naptár, naptári
beosztás, napló, programm, terv; notesz,
jegyzőkönyvecske
kalendarzyk kieszonkowy – zsebnaptár
kalendarzyk mobilizacyjny – mozgósítási tervezet
kalendarzyk obrad – kongresszusi naptár,
tanácskozások programmja
kalendy, kalendae ['1. dzień miesiąca; termin
płacenia długów'; kalendy pierwszy dzień
miesiąca w kalendarzu rz] – (lat.) kalendae
(a lat. calare, 'kikiáltani' igéből) a római
naptárban [1) Juno, ill. Janus szent napja, 2)
a hónap három nevezetes napjának egyike: a
hónap első napja, hónapkezdet. - Elnevezése
arra utal, hogy a holdnaptár használatakor az
újhold utáni első nap volt a hónap első napja
(holdhónap), amikor a pontifexek a
Capitoliumon a szenátusnak és a népnek
kihirdették („kikiáltották”), hogy az első
holdnegyed napjáig 5 v. 7. napot kell
2388
számítani. - Napjelölés céljára a kk. végéig
használták. ]; a hónap első napja
kalenica [1. górna pozioma krawędź styku
dwóch przeciwległych połaci dachowych;
2. (jak czytamy u Zygmunta Glogera)
Kalenica, grzbiet czyli strop strzechy. Ta
atoli zachodzi różnica między stropem a
kalenicą, że pierwszy oznacza najwyższe
miejsce pod strzechą czyli wewnątrz, a
kalenica grzbiet zewnętrzny na dachu,
robiony z perzu lub słomy targanej, dla
lepszego złączenia snopków bokowych, i
przyciskany koźlinami z kołów. Linde i
Karłowicz wywodzą ten wyraz od kału
czyli gliny, którą miano grzbiety strzech
oblepiać. Co do nas, to takich strzech już
nigdzie nie napotkaliśmy, ale za to
znaleźliśmy ślady, że grzbiety wałów
grodziskowych (czyli ich
kalenice)
oblepiano gliną dla nadania im stromości.
Nie należy także zapominać, że kalenica
mogła być nazywana kolenicą, jako szereg
koźlin z kołów.] – szalmatető; tetőgerinc,
szarufa
kalenicowy, -a, -e – szalmatető-; tetőgerinc-,
szarufakalesony [1. trykoty z długimi nogawkami,
noszone przez mężczyzn pod spodniami;
2. chłopięce i męskie majtki; są różnej
długości, często posiadają rozporek z
przodu.
Wytwarzane
z
tkanin
bawełnianych lub lekkich dzianin. 3. część
bielizny męskiej. Rodzaj obcisłych spodni
z miękkiej i elastycznej dzianiny,
najczęściej
trykotu
bawełnianego,
najczęściej
z długimi
do
kostek
nogawkami
(kalesony
długie)
lub
sięgających powyżej połowy uda (kalesony
krótkie), zwykle z rozcięciem z przodu
umożliwiającym mężczyźnie oddawanie
moczu bez konieczności zdejmowania
bielizny.] – alsónadrág [Férfiak ill. nők által
viselt alsóruházat: rövid szárú nadrág,
amelyet a derekán rugalmas pánt tart meg.
Férfi-alsónadrágok esetén az elején sok
esetben hasítékot is kiképeznek. Többnyire
pamutkelméből
gyártják.],
hosszú
alsónadrág; jégeralsó
-
Wersja 01 01 2017
kaleta [1. daw. woreczek skórzany na pieniądze,
noszony przy pasie; 2. Po arabsku złupić
lub zedrzeć korę z drzewa lub skórę ze
zwierza, zowie się charat, a stąd mieszek
skórzany na pieniądze po arabsku charita.
Turcy przejęli ten wyraz, dając sakwie
skórzanej nazwę chalita lub kalta, a Polacy
od Turków, tworząc wyraz kaleta,
kaletka. 3. mały woreczek skórzany,
noszony przy pasie lub w kieszeni. Znany
w modzie kobiecej pod rozmaitymi
nazwami, zawieszany bywał na pasku w
okresach obcisłych sukienek.] – (dawno)
zacskó, erszény
kaletka (tur. kal(i)ta) [1. zdrobnienie od: kaleta;
2. zwykle w liczbie mnogiej: rodzaj
szerokich zębów, będących zakończeniem
dolnego brzegu gorsetu noszonego przez
kobiety wiejskie; 3. kaleta, kalita;
woreczek ze skóry lub tkaniny na
pieniądze lub drobiazgi noszony często
przy pasie używany w średniowieczu.] –
zacskócska; kis pénzeszacskó; erszény
Kaletka z XV wieku. Wykonana na podstawie
niemieckiego obrazu sakralnego. Mosiężna konstrukcja i
zdobienia. Sakiewka dekorowana frędzlami i perłami.
2389
Kaletka - sakiewka męska zawieszana na pasku.
Wykonana z czerwonego aksamitu. Na mosiężnej
konstrukcji. Zdobienia z mosiądzu.
kaletnik [rzemieślnik zajmujący się wyrobem
toreb, portfeli, pasków itp. ze skóry];
kaletniczka – bőrdíszműves, bőröndös
(ffi/nő)
kaletnictwo (tur. kal(i)ta ‘sakiewka’) [1. rzemiosło
kaletnika; 2. technol. wyrób drobnej
galanterii skórzanej, np. pasków, torebek;
n.os. kaletnik rzemieślnik wytwarzający tę
galanterię. Na zachodnich ziemiach
dawnej Polski kaletnicy mieli od XIV w.
podobny do miechowników asortyment
produkcji, na innych obszarach szyli swe
wyroby z gorszej jakościowo skóry. Od
XVIII w. kaletnictwo zastąpiło zanikające
miechownictwo.]
–
bőrdíszműves
foglalkozás; bőrdíszműves ipar
kaletniczy, -a, -e [dotyczący kaletnictwa] –
bőrdíszműves, bőröndös
kalfas [1. pojemnik na zaprawę murarską; 2.
dzieża murarska] – [Słowniczek języka
śląskiego] malterosláda
kalia [roślina o grubych kłączach i niewielkich
kwiatostanach w postaci kolby otoczonej
białą lub żółtą pochwą] – hólyagosfa
kaliber [1. średnica lufy broni palnej albo kuli
lub pocisku mierzona w calach lub
milimetrach;
2. wielkość
czegoś;
3. znaczenie lub wartość jakiejś rzeczy,
osoby lub zdarzenia] – (gör.) kaliber;
(wojsko) kaliber, méret, öb, űrméret, a
lövedék külső átmérője; (műszaki) kaliber, a
csőfurat belső átmérője; a vas- és fémipari
hengerlésnél használt két együvé tartozó
henger közti nyílás nagysága és formája;
kaliberidomszer,
mérőeszköz
a
fémforgácsolással
előállított
ipari
készítményeknél a vastagság és a furatok
mérésére; (átv.) kaliber; minőség, érték,
nagyság, méret, alak
kalibracja
[ogół
czynności
służących
wzorcowaniu przyrządu pomiarowego] –
-
Wersja 01 01 2017
(gör.) kalibráció; a kaliber megadása v.
ellenőrzése; a mérőműszerek hitelesítése;
forgácsolással a kívánt keresztmetszetre való
alakítás;
kalibrálás,
hitelesítés,
összehasonlítás
kalibrować [1. żłobić wewnątrz lufy broni palnej
rowki, nadające kuli ruch obrotowy;
2. kontrolować
formy
i
wymiary
przedmiotów, owoców, warzyw itp. oraz
sortować je; 3. wyznaczać podziałkę na
urządzeniach lub naczyniach służących do
mierzenia przez porównanie ze skalą
wzorcową] – kalibrálni, kaliberezni
kalibrować lufy – fegyvercsöveket kaliberre fúrni
kalibrować
rurki
termometryczne
–
hőmérőcsöveket kalibrálni v. graduálni v.
hitelesíteni v. fokozni
kalibrować walce – hengereket méretezni v.
kalibrálni v. kaliberre megmunkálni
kalibrowanie – kalibrálás
kalibrowy, -a, -e [przymiotnik od: kaliber] –
kaliber-, kalibrált
kalibrówka – kalibrálás, mércézés, hitelesítés,
fokozás, fokbeosztás
kalibryczny, -a, -e – kaliberezett, méretezett,
mércézett , hitelesített
kalić sie [opłacać się, np. To mi sie niy kali = To
mi się nie opłaca, chmurzyć (Chmurzy się
nad Mikołowem = Kali się nad
Mikołowem)]
–
[Słowniczek
języka
śląskiego] kifizetődni; érdemes, megéri
kalif (od arab. chalifa – następca) [tytuł świeckich
i
duchownych
przywódców
muzułmańskich; też: osoba nosząca ten
tytuł] – (arab) kalifa (régebben khalifa
írásmóddal is); a próféta utóda [mohamedán
uralkodók v. egyházfők címe; az iszlám
legfelsőbb vallási vezetőjének kijáró cím
volt, amely eleinte világi főhatalommal is
párosult]; muzulmán politikai vezető [Az
oszmán-törökök
1517-ben
ragadták
magukhoz a kalifa címet Egyiptomban, az
Abbászita-dinatiszta utolsó uralkodójától. A
17. századi oszmán udvari krónikások szerint
I. (Vad) Szelim szultán (1512-1520) szerezte
meg ekkor a kalifák hatalmát jelképező
nevezetes köntöst. Ettől kezdődően a török
szultánok viselték a kalifa címet egészen
1924-ig, amikor a polgári Törökország
parlamentje eltörölte a kalifa címet és magát
a kalifátust is. ]
kalifat (arab. ‫ ةفالخ‬chilāfa) [1. muzułmańska
organizacja
społeczno-polityczna;
2. władza i urząd kalifa; 3. islamskie
państwo o ustroju religijnym, na którego
czele stał kalif (arab. ‫ ةفيلخ‬chalīfa). Na
początku
obejmowało
wszystkich
2390
muzułmanów. Kilkakrotnie zmieniały się
ośrodki władzy kalifów: pierwsi rządzili z
Medyny, dynastia Umajjadów wybrała
Damaszek, Abbasydzi - Bagdad (przez
pewien czas panowali z Samarry). W
czasie rządów tych ostatnich państwo
zwane było kalifatem bagdadzkim. Na
skutek wojen domowych nastąpiło
rozbicie polityczne i podział kalifatu.] –
(arab-lat.) kalifátus; a kalifa birodalma; a
kalifa méltósága
Kalifornia (ang. California) [najludniejszy,
najbogatszy oraz trzeci co do wielkości (po
Alasce i Teksasie) stan USA. Położony na
zachodnim wybrzeżu USA, nad Oceanem
Spokojnym. Na północy graniczy ze
stanem Oregon, na wschodzie ze stanem
Nevada, na południowym wschodzie z
Arizoną, a na południu z meksykańskim
stanem
Baja
California.
Cztery
największe miasta stanu to: Los Angeles,
San Francisco, San Diego i San José.] –
Kalifornia [az Amerikai Egyesült Államok
legnépesebb állama, az ország délnyugati
csücskében, a Csendes-óceán partján
helyezkedik el. Észak felől Oregon, keletről
Nevada, délkeletről Arizona, délről pedig a
mexikói Baja California állam határolja.]
kalifornijski, -a, -ie [związany z Kalifornią] –
kaliforniai
kaliga
[obuwie
wojowników
rzymskich,
przywiezione z Galii. Podobne do naszych
sandałów, było po prostu podeszwą
przytwierdzoną do stopy rzemieniem.
Zdobiono je brązowymi gwoździami,
czasem złotymi.] – (hist.) római katona
lábbelije, szandál
-
Wersja 01 01 2017
zsinórírást, amelynek többféle változata van,
jelenleg mindegyik kiveszőben; szépírás
kaligraficznie – (gör.) kalligrafikusan
kaligraficzny, -a, -e [1. czytelnie, starannie
napisany; 2. związany z kaligrafią] – (gör.)
kalligrafikus; dyszesen, művésziesen írott
(betű, írás)
kaligrafować [pisać starannie, ładnie, zgodnie z
prawidłami kaligrafii] – szépen v.
szépírással írni (rajzolja a betűket);
kicirkalmazni,
kalligrafálni;
nagy
igyekezettel vésni v. róni a betűket
kaligrafować na szkle – üvegre kalligrafálni
kaligrafowanie – kalligrafálás; szépírás
kalikant [człowiek pompujący powietrze do
miechów organowych] – fújtatót kezelő
kaliko [płótno używane do oprawy książek] –
(nyomdászat) kalikó (szövet); vékony
szálakból szőtt sűrű vászon, főleg nyomott
pamutszövet (az indiai Calicut város
nevéből)
kalikó szövet
kaligraf , kaligrafista [osoba pisząca pięknym,
ozdobnym, starannym pismem] – (gör.)
kalligráfus
kaligrafia [1. sztuka pięknego i wyraźnego
pisania; 2. czytelne, staranne pismo;
sztuka pięknego i ozdobnego pisania. Do
ok. 1960 była w Polsce przedmiotem
nauczania początkowego, mającym na
celu doskonalenie pisma odręcznego] –
(gör.) a kalligráfia a (görög καλλος kallos
„szépség” + γραφος grafosz „írás”
szavakból) a díszes, szép (folyó) kézírást,
annak művészi fokú gyakorlását nevezik.
Kalligrafikus írásnak szokás nevezni a
rendezett, szabályos folyó vagy folyamatos
kalikować (z łac. calcare, deptać) [1. pompować
powietrze do miechów organowych
dawnego typu za pomocą dźwigni; 2.
znaczy deptać, naciskać drągi miechów
organowych w kościele podczas gry na
organach] – (ol.) calcare; 'lenyom;
(le)tapos'; (zene) a fújtatót taposni
(orgonánál)
kalikowanie (z łac. calcare = deptać) [jest to
czynność
napełniania
miechów
organowych powietrzem za pomocą
mechanizmu ręcznego lub pedałowego;
kalikant - wykonawca tej czynności;
specjalnie
zatrudnianych
dawniej
kalikantów podczas gry na organach
zastąpił obecnie powszechnie motor
elektryczny] – lenyomás, taposás (orgona)
Kalikst I, łac. Callixtus (zm. w 222 w Rzymie)
[papież w latach 217-222, święty Kościoła
katolickiego] – Kallixtusz (latinosan:
Callixtus/Callistus) [a 16. pápa Szent Péter
örökén. 217 és 222 között viselte ezt a címet.
Az ő uralkodásának kezdetén lépett fel a
történelem első ellenpápája, Hippolütosz.]
Wersja 01 01 2017
Pęd z kwiatostanami
kalina
2391
[1. drzewo lub krzew z rodziny
przewiertniowatych; owoc tego drzewa 2.
drzewo lub krzew o czarnych, czerwonych
lub żółtych owocach; też: owoc tego
drzewa lub krzewu] – Kalina, bangita;
labdarózsa; ostorménfa
Kalina
(Caprifoliaceae)
–
Bodzafélék
(Caprifoliaceae) [Bodzabokor, Fekete bodza,
Festőbodza, Gyepűbodza; (lat) Sambucus
nigra laciniata, Sambucus nigra var. laciniata
Miller]
Kalina (Viburnum L.) [rodzaj roślin zaliczany w
systemach
APG
do
rodziny
piżmaczkowatych (Adoxaceae), wcześniej
wyodrębniany był w monotypową rodzinę
kalinowatych (Viburnaceae) lub włączany
był
do
przewiertniowatych
(Caprifoliaceae). W obrębie rodzaju
wyróżnia się 175 gatunków, z czego Polsce
dziko rosną 2 gatunki, ponadto liczne
gatunki są uprawiane jako rośliny
ozdobne lub znajdują się w kolekcjach
ogrodów
botanicznych.
Większość
gatunków rośnie w strefie klimatu
umiarkowanego na półkuli północnej,
poza tym rosną w górach w strefie
międzyzwrotnikowej.
Gatunkiem
typowym jest Viburnum lantana L.] ––
Bodzafélék
Kalina hordowina (Viburnum lantana) [1.
gatunek kaliny o białych kwiatach i
czarnych owocach; 2. gatunek krzewu
należący do rodziny kalinowatych (w
systemie Reweala); 3. gatunek krzewu
należący do rodziny piżmaczkowatych
(Adoxaceae),
czasem
zaliczany
do
monotypowej
rodziny
kalinowatych
(Viburnaceae). Rodzimy obszar jej
występowania to Europa, niektóre rejony
Azji
i
Afryka
Północna,
ale
rozprzestrzenia się też gdzieniegdzie poza
tymi rejonam. W Polsce jest rzadka,
prawdopodobnie jest antropofitem.] –
Ostorménbangita (Viburnum lantana)
-
kalina koralowa (Viburnum opulus L.) [gatunek
krzewu
należący
do
rodziny
kalinowatych] – kányafa (Viburnum opulus
L.) gányafa (növ., molnárcseresznye,
bangitafa, kányabangita, kányabegye, néhol
kakasfa v. gényefa, Viburnum L.),
kányabangita
(Viburnum
opulus)
[a
bodzafélék
cserjéje;
a
kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályának a mácsonyák
(Dipsacales) rendjéhez, ezen belül a
pézsmaboglárfélék
vagy
loncfélék
(Adoxaceae) családjához tartozó faj.
Kertekben termesztett változata a labdarózsa
(Viburnum opulus var. roseum).]
Morfologia (kalina koralowa)
kalina ogrodowa – hólabda, kerti labdarózsa
kalina śliwolistna (Viburnum prunifolium) –
szilvalevelű
bangita
(Viburnum
prunifolium) a mácsonyák rendjébe, a
pézsmaboglárfélék
családjába
tartozó
növényfaj.
kalina włoska – sóskaborbolya (Berberis vulgaris)
Kalinik z Gangry, gr. Καλλίνικος ο εν Γάγγραις,
cs. Muczenik Kallinik, gr. Καλλίνικος (zm.
29 lipca ok. 250 lub później w Gangrze w
Azji Mniejszej, dzisiejsze Çankırı w Turcji)
[męczennik
za
panowania
cesarza
Decjusza, święty Kościoła katolickiego i
prawosławnego] – Szent Kallinik [Kallinik
Kilikiából
származott.
Szülei
istenfélelemben és keresztény vallásban
nevelték. Miután felnőtt, szomorúan látta,
hogy az emberek sokasága az élettelen
bálványokban hisz és azokat imádja.
2392
Elhatározta, hogy terjeszteni fogja a
keresztény hitet. Megfordult sok városban és
helységben, hirdette Jézust és sok pogányt
nyert meg a keresztény hitnek. Ankira
városában is ezt tette, amíg a pogányok el
nem fogták és át nem adták a helytartónak. A
helytartó, ruhátlan testét megverette, majd
testébe vasszögeket veretett. Aztán éles
szögekkel kivert vascipőbe dugták lábait és a
messzire levő Gangrába vezették. Kallinik út
közben is folytatta térítő tevékenységét.
Július lévén és nagy forróság, a katonák is, a
lovak is eltikkadtak, de sehol sem volt víz,
amiből ihattak volna. Kallinik imái hatására
azonban csodás módon vízre leltek.
Felüdülve, tovább folytatták útjukat.
Gangrába érve sajnálták megmentőjükét
tüzes kemencébe dobni, de félvén a helytartó
bosszújától, mégis megtették azt. Kallinik a
tüzes kemencében halt meg, pontosan nem
ismert időben.]
kalinowy, -a, -e – bangitaKalipso (gr.. Καλυψώ Kalypso) – w mitologii
greckiej nimfa żyjąca na wyspie Ogygia
(gr. Ὠγυγία), identyfikowanej z różnymi
rzeczywistymi wyspami na Morzu
Śródziemnym i Oceanie Atlantykim –
Kalüpszó
(gör.
Καλυψώ,
jelentése:
„elrejtem”) a titán Atlasz leánya, tengeri
nimfaként élt szolgálóival Ogügia szigetén.
A sziget közelében szenvedett hajótörést
Odösszeusz, a nagy utazó.
kalium [zob. potas] – (arab) kálium (K); az
alkálifémek közé tartozó vegyi elem
kalka [1. papier powleczony z jednej strony
farbą, wkładany między dwa arkusze
papieru, aby na drugim otrzymać kopię
tego, co jest pisane na pierwszym; 2.
półprzezroczysty papier służący do
kopiowania rysunków i przenoszenia ich
na inny papier; 3. wierne odtworzenie
jakiegoś wzoru, schematu lub sytuacji w
nowych okolicznościach lub nowym
miejscu; 4. jęz. wyraz lub wyrażenie
złożone z rodzimych składników, lecz
zbudowane na wzór obcego wyrazu lub
wyrażenia; 5. replika, odbitka – wyraz lub
wyrażenie
stanowiące
dosłowne
tłumaczenie i kopię obcego wzoru] – [(fr.)
calque: tükörszó; vmely idegen nyelvi
elemnek szolgai lefordítása egy másik
nyelvre]; másolópapír, indigó, indigópapír,
karbonpapír (átütő másolópapír; egyik
oldalán fekete festék és kemény viasz
keverékével
bevont
vékony
papír),
pauzapapír; sokszorosító vászon; másolat,
kópia, pauzarajz; (nyelvtan) tükörszó
-
Wersja 01 01 2017
kalka
językowa
lub
odbitka
językowa
[bezpośrednie przetłumaczenie wyrazu
lub całego zwrotu z języka obcego na
język
ojczysty,
bez
uwzględnienia
istniejących
ojczystych
wyrazów
opisujących to samo pojęcie, rzecz.] –
tükörfordítás [1. idegen nyelvű szó vagy
kifejezés szóról-szóra, vagy morfémárólmorfémára való lefordítása; 2. tükörszó]
kalka maszynowa – gépi indigó
kalka ołówkowa – kéziindigó
kalki polskie z wyrazów łacińskich – latin
kifejezések lengyel tükörszavai
kalkomania [1. kolorowy obrazek przeniesiony
na coś z odpowiednio przygotowanego
papieru; też: papier z takim obrazkiem;
2. technika nanoszenia takich obrazków] –
matrica, levonókép
kalkować [sporządzać kopię rysunku posługując
się kalką] – másolni, átmásolni; kopírozni,
sokszorosítani
(indigóval);
átrajzolni,
utánarajzolni; pauzálni, átpauzálni; (átv.)
utánozni, leutánozni; lekopírozni
kalkowanie – sokszorosítás, másolás, átmásolás,
pauzolás, utánarajzolás
kalkowy, -a, -e [przymiotnik od: kalka] – kopír-,
karbon, indigó-, sokszorosítókalkulacja
[1. obliczenie
kosztów
przypadających
na
jednostkę
wytwarzanych,
sprzedawanych
lub
nabywanych
towarów
i
usług;
2. rozważanie szans na powodzenie
jakichś działań i planowanie ich
przebiegu] – (lat.) kalkuláció, számítás,
vminek a kiszámítása, számvetés; (átv.)
takarékosság, érdek
kalkulacja analityczna – analitikus kalkuláció
kalkulacja cenowa – árkalkuláció
kalkulacja ceny sprzedażnej – eladási kalkuláció
kalkulacja gospodarcza – gazdasági kalkuláció
kalkulacja kosztów własnych – önköltség
kalkuláció
kalkulacja kosztu wytworzenia – előállítási
költség kalkuláció
kalkulacja produkcji – termelési kalkuláció
kalkulacja sprawodawcza – kalkulációs jelentés,
utókalkuláció
kalkulacja prowizoryczna, kalkulacja wstępna –
előzetes kalkuláció
kalkulacja sprawozdawca – végleges kalkuláció
kalkulacja wstępna – előkalkuláció, előzetes
árvetés
kalkulacyjny, -a, -e [związany z kalkulacją] –
(lat.) kalkulációs; számvetési
kalkulant,
kalkulator
[1. urządzenie
elektroniczne do wykonywania obliczeń
matematycznych; 2. osoba zatrudniona do
wykonywania
kalkulacji]
–
(lat.)
kalkulátor; (osoba) igen takarékos ember,
kalkulációt végző személy, számoló,
számításokat végző személy; normás;
(urządzenie) kalkulátor, számológép
kalkulator biurowy – irodai számológép
kalkulator elektroniczny – zsebszámológép
2393
kalkulator nawigacyjny [przyrząd do obliczania
prędkości lotu statku latającego i kąta
znoszenia]
–
fedélzeti
navigációs
számítógép
kalkulatorek [zdrobnienie od: kalkulator] –
zsebszámológép
kalkulatorka
[kobieta
zatrudniona
do
przeprowadzenia kalkulacji] – igen
takarékos nő
kalkulatorski, -a, -ie – kalkulátori, kalkulációs,
számvetési
kalkulować [obliczać, rozważać] – (lat.)
kalkulálni,
kikalkulálni,
kalkulációt
készíteni; kiszámítani, számvetést készíteni,
számot
vetni,
számolni,
kiszámolni;
számítgatva tervezni
kalkulować cenę – árat kalkulálni
kalkulować coś – kalkulálni vmit
kalkulować oszczędności – a megtakarított
összeggel kalkulálni
kalkulować zysk – kalkulálni v. kiszámítani a
nyereséget
kalkulować się [1. opłacać się; 2. być wynikiem
kalkulowania] – kifizetődni (to się nie
kalkuluje: ez nem fizetődik ki, ez nem
kifizetődő); kalkulálódni
kalkulowanie – (lat.) kalkulálás, kiszámítás,
számvetés
Kalkuta [stolica Bengalii Zach., największe
miasto i port. Indii] – Kalkutta [Indiai
város, Nyugat-Bengál fővárosa]
Kalliope [w mitologii greckiej była pierwszą z 9
muz, a zarazem bliską towarzyszką Apolla
Musagetesa (jedną z jego żon). Córka
Zeusa i tytanidy Mnemosyne. Kalliope
zsyła natchnienie epickim poetom.
Uważano ją za najstarszą i najmądrzejszą
z muz. Jest muzą pieśni bohaterskiej.] – a
Kalliopé görög eredetű női név, jelentése:
szép szavú. az eposzírás v. az elbeszélő
költészet múzsája [(görögül: Καλλιόπη szép
szavú) a görög mitológiában Zeusz és
-
Wersja 01 01 2017
Mnémoszüné lánya, az epikus költészet
múzsája. Hésziodosz szerint Kalliopé volt a
múzsák karának legidősebb és legelőkelőbb
tagja. Alakja Homérosz révén vált ismertté,
mint az Iliász és az Odüsszeia eposzok
inspirálója, megihletője.]
kalmar [1. głowonóg o ciele w kształcie torpedy z
ramionami uzbrojonymi w przyssawki; 2.
głowonóg posiadający walcowate ciało z
licznymi ramionami otaczającymi otwór
gębowy,
poruszający
się
ruchem
odrzutowym,
żyjący
gromadnie
w
Atlantyku i Morzu Śródziemnym;
kałamarnica; loligo] – tintahal, polip;
kalmár
Kalmar [miasto w południowej Szwecji; ośrodek
administracyjny hrabstwa pod tą samą
nazwą] – Kalmar (város Svédország déli
részén)
kalmia wielkolistna (Kalmia latifolia) – Hegyi
Babér (Kalmia latifolia)
kalmus [1. dawniej: tatarak; 2. gatunek wódki
przygotowanej
jako
nalewka
na
korzeniach
tataraku;
kalmusówka;
ajerówka] – kálmos; az acorus, illetve
magyarul
kálmos,
a
kontyvirágfélék
(Araceák) egyik nemzetsége. Két faja van,
melyek közül az egyik az orvosi kálmos,
latinul: (Acorus calamus L.) Ennek népies
neve: bécsi sás, kalmus, kálmus, orvosi
kálmos, vizililiom. , a kontyvirágfélék füve,
2 faja (hazánkban 1) mind a két földségnek
É-i vidékén él. Torzsavirágzatát a kardalaku
s levélnemü virághüvely nem takarja, hanem
inkább oldalra tolja. Az A. Calamus L. levele
kardforma, tőkéje tagolt, taplós-húsos. Szára
1-1,25 m. magas, virága apró, bogyója piros.
Tavak környékén elvadul. Eredetileg
Indiából került a görögök földjére (indikos
kalamos), innen Arábiába, meg a Vöröstenger mellékére, innen ismét Európába
hurcolták. Német- és más országba csak a
XV. században jutott, s ugy terjedt tovább.
Erős, zamatos illatú, hámozva fűszeres ízü,
tőkéje
kálmosgyökér
(radix
calami
aromatici) nevén ismeretes. Ható anyaga az
illóolaj és az akorin nevü glikozid. Orvosok
ma már nem igen haszálják a kálmost,
ellenben a közönség gyakran megkisérli azt
házi szerül emésztetlenség és felfuvódás
ellen, minthogy illatos olaja az emésztő
nedvek elválasztását fokozza, a belek
mozgását élénkíti, az akorin pedig a gyomorés belekbeli erjedéseket hátráltatja. A másik
az Acorus gramineus, a törpe kálmos.
2394
(Acorus calamus L.)
kalmusowy, -a, -e – kálmosKalne (zupełny) * Achad – KÁLNÉ (talán:
egészség, teljesség) [Város, amelyet Nimród
alapított az özönvíz után Mezopotámia déli
részén (1Móz 10,10; Ám 6,2). Lásd még:
KANNE.]
kalno woda [mętna] – zavaros víz
kalo [handel: strata na wadze towaru,
spowodowana
wyschnięciem
przy
transportowaniu lub przechowywaniu] –
(ol.) calo, caló, dacalo, káló, apadék; hiány,
elkallódás,
veszteség,
amely
anyag
átdolgozása v. szállítása közben jön létre;
bizonyos
árucikkeknél
(pl.
húsnál)
bekövetkező
természetes
selejt
(pl.
súlyveszteség)
kalokagatia (gr.. καλοκἀγαθία kalokagathia, od
καλὸς κἀγαθός kalos kagathos – dosł.
"piękny i dobry") – termin filozoficzny
oznaczający idealne połączenie piękna
fizycznego i doskonałości moralnej. Cel i
ideał wychowania w starożytnej Grecji] –
(gör.) kalokagatia; az erkölcsöt és aszépséget
szoros összefüggésben tekintő ókori görög
eszmény
kalomel [Kalomel, Hg2Cl2 (gr. kalós = piękny +
mėlas = czarny) - chlorek rtęci (I) (wg
dawnej nomenklatury chlorek rtęciawy) –
nieorganiczny związek chemiczny, sól
rtęci. W temperaturze pokojowej jest to
biała substancja krystaliczna, dość,
nierozpuszczalna
w.
Kalomel
jest
stosowany m.in. do wyrobu, do barwienia
porcelany, jako środek ochrony roślin,
dawniej w bardzo małych ilościach czasem
jako środek przeczyszczający.] – (vegytan)
kalomel (Hg2Cl2)
kaloria [1. ilość ciepła potrzebna do podniesienia
temperatury jednego grama wody o 1°C;
-
Wersja 01 01 2017
2. jednostka
wartości
energetycznej
pokarmu] – (lat.) kalória; a hő
mennyiségének egysége; a táplálkozásban az
élelmiszerek,
tápszerek
tápértékének
mértékegysége; az a hőmennyiség, amely 1 g
14,5 0C-ú vizet 15,5 0C-ra melegít
kalorycznie – kalorikusan
kaloryczność [miernik wartości odżywczej
artykułów żywnościowych] – élelmiszerek
kalóriatartalmának mértékegysége
kaloryczny, -a, -e [pełen kalorii, zawierający
wiele kalorii (zazwyczaj o posiłku)] –
kalorikus, kalóriás
kaloryfer [1. grzejnik centralnego ogrzewania; 2.
urządzenie w mieszkaniach nagrzewane
najczęściej przez wodę służące do
ogrzewania mieszkania] – (lat.) kalorifer;
fűtőtest,
radiátor;
légfűtéses
kályha;
hősugárzó
kaloryfer parowy – gőzfűtőtest
kaloryferowy, -a, -e [przymiotnik od: kaloryfer]
– fűtőtest-, radiátorkaloryfery – bő v. széles nadrág
kaloryfery grzeją – a fűtőtestek melegítenek
kaloryfery w podłodze – fűtőtest a padlóban
(padlófűtés)
kalorymetr [1. urządzenie wykorzystywane do
mierzenia ilości ciepła pobieranego lub
oddawanego przez ciało; 2. przyrząd do
pomiaru ilości ciepła wydzielonego lub
pochłoniętego przez dane ciało w
procesach fizycznych lub chemicznych] –
(lat.+gör.) kaloriméter; hőértékmérő; a
fajlagos hő mérésére szolgáló készülék [A
táplálékkal
való
energiafelvételvizsgálatokra a kalorimétereket annak
mérésére használják, hogy egy adott
anyagból mennyi energia szabadulhat fel
(hány kalóriát / joule-t tartalmaz), ill. hogy
az emberi szervezet mennyi hőt ad le. (Ez
utóbbi a táplálékkal bevitt energiával
ekvivalens.)
Ezekből
a
mérésekből
következtethetünk az ember átlagos napi
energiaszükségletére.]
kalorymetr wodny – vízkaloriméter
kalorymetria [nauka zajmująca się mierzeniem
ilości ciepła pobieranego lub wydzielanego
w procesach fizycznych i chemicznych] –
kalorimetria
[A
fizika
v.
kémia
folyamatokban hő formájában átadódó
energia mérése (pl. egy folyadékban
feloldódó szilárd anyag által a környezetéből
felvett energiának vagy egy anyag
elégetéséből
származó
energiának
a
mérése).]
2395
kalorymetryczny, -a, -e [odnoszący się do
kalorymetru
lub
kalorymetrii]
–
kalorimetrikus, kaloriméter szerinti
kaloryzacja [powlekanie metali cienką warstwą
aluminium w procesie dyfuzji] –
kalorizálás; fémtárgyaknak alumíniummal
való bevonására szolgáló eljárás; izzítással
végzik
kaloryzator [w przemyśle spożywczym: parowy
ogrzewacz soków lub przecierów] –
kalorizátor, gőzinjektor, izzítófej
kaloryzować – kalorizálni
kalosz, kalosze [gumowy but z cholewką] –
sárcipő, kalucsni, gumicipő, gumicsizma
kalpa (skt.), eon [1. w hinduizmie: jednostka
czasu w skali Kosmosu; 2. termin z
zakresu kosmologii hinduistycznej i
buddyjskiej oznaczający określony zakres
czasu, różny dla każdej z religii] – kalpa
(era)
kalumet [fajka pokoju Indian amerykańskich] –
(fr.) kalumet; az észak-amerikai indiánok
békepipája
kalumnia [1. krzywdzące oskarżenie; (u
zygmunta Glogera) kalumnja; wyraz
łaciński, przyjęty przez wszystkie warstwy
w języku polskim, pomimo tylu słów
rodzimych tego znaczenia, jak: potwarz
obmowa, oszczerstwo, szalbierstwo] –
rágalom, rágalmazás, megszólás
kalumniator
[przestarzale:
oszczerca],
kalumniatorka – rágalmazó (ffi/nő)
kalumniować – rágalmazni, megrágalmazni
kalumniowanie – rágalmazás, megrágalmazás
kalwakata [błędnie tak mówiono i pisano
zamiast kawalkata, wyraz bowiem wzięty
był żywcem z włoskiego cavalcata (od
cavallo – koń, z łac. caballus – koń
roboczy). Kalwakata oznaczała orszak
konny ze sług i dworzan złożony,
towarzyszący karecie swego pana.
Kawalkator, później znany z niemiecka
berejterem, objeżdżacz koni, ten, co konie
dobrze ćwiczyć umie.] – kavalkád [lat.
cavalcata; pl. Cavalcata Sarda (Szardíniai
Kavalkád): a legfőbb laikus esemény
Szardíniában]
-
Wersja 01 01 2017
Kalwaria (Calvaria - łac. nazwa Golgoty) [zespół
kościołów lub kaplic symbolizujących
stacje
Męki
Pańskiej,
zakładany
zazwyczaj na wzgórzach, tak by
przypominał
swym
położeniem
Jerozolimę.] – Kálvária (lat. neve egy
Jeruzsálem melletti hegynek, ahol a Biblia
szerint Jétust megfeszítették)
kalwaria (łac. czaszka, trupia głowa) [1. zespół
kaplic lub kościołów rozmieszczonych na
pagórkowatym terenie, będących stacjami
drogi
krzyżowej;
2. cierpienie
lub
okoliczności i miejsca z nim związane; 3.
(u Zygmunta Glogera) Kalwarja, po
hebrajsku Golgota, nazwana tak od
łacińskich słów Ewangelii: „Quod est
Calvariae locus”, pagórek pod Jeruzalem,
na którym ukrzyżowany został Zbawiciel,
miejsce, będące przedmiotem czci i celem
nieustannych pielgrzymek chrześcijan
całego
świata.
Pobożność
naszych
przodków była powodem nadania
podobnej
nazwy
niektórym
miejscowościom w dawnej Polsce. 4.
miejsce,
na
którym
Pan
został
ukrzyżowany. Zwane także Golgota.
Nazwa ta jest wyrazem hebrajskim
pochodzenia aramejskiego. (gulgulta).
Trudno ustalić, gdzie to miejsce było. W
czasie zamordowania Pana było widocznie
za bramami Jerozolimy. Jednak nie za
daleko od miasta. Miejsce to mogło
znajdować się na północnej stronie
Jerozolimy, skąd także blisko było do
grobu, gdzie złożono ciało Pana.] – (lat.)
calvaria; kálvária; az orrcsontok nélküli
koponya; (vallás) rendszerint magaslatra
felvezető kép- v. szoborsorozat, amely Jézus
keresztútjának állomásait és kínszenvedését
ábrázolja [14 darabból álló kép- vagy
domborműsorozat,
amely
Jézus
keresztútjának állomásait ábrázolja]; (átv.)
kínszenvedés, szenvedéssel teli élet; sok
hányattatással, keserves vesződséggel járó
esemény, ügy (annak a hegynek a latin
nevéből, ahol Jézust keresztre feszítették)
Kálvária
2396
Kalwaria Zebrzydowska [liczące 4,5 tys.
mieszkańców miasto na południu Polski,
w województwie małopolskim, w powiecie
wadowickim, w gminie miejsko-wiejskiej
Kalwaria Zebrzydowska, której jest
siedzibą. Położona jest na pograniczu
Beskidu
Makowskiego
i
Pogórza
Wielickiego, nad rzeką Skawinką, u stóp
góry Żar. Miasto przecina droga krajowa
nr 52 z Krakowa do Bielska-Białej,
ponadto zbiegają się tu linie kolejowe z
Krakowa do Zakopanego i do BielskaBiałej (w mieście są dwie stacje kolejowe).
Kalwaria
jest
ośrodkiem
ruchu
pielgrzymkowego
do
sanktuarium
pasyjno-maryjnego oo. bernardynów, w
skład
którego
wchodzi
klasztor
bernardynów, Bazylika Matki Boskiej
Anielskiej oraz zespół 42 kapliczek i
kościółków
(tzw.
Dróżki).
Ten
manierystyczno-barokowy zespół z XVII i
XVIII wieku został w 1999 r. wpisany na
listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Odwiedza go rocznie 300 tys. turystów i
pątników.] – Kalwaria Zebrzydowska
[évszázadok óta dél Lengyelországnak híres
vallási központja. A Mikołaj Zebrzydowski
által XVII. század elején épített szentély a
legérdekesebb természeti és építészeti
műemlékek közé tartózó és gyakran
látogatott
búcsújáróhely.
Az
alapító
kívánságára az Ordo Fratum Minorum
ferencesek
gondozzák,
akiket
Lengyelországban Bernárdyni-nak hívnak. A
szentély barokk stílusú székesegyházból,
kolostorból,
templomok
együtteséből,
valamint barokk és manierista kápolnákból,
az úgy nevezett “Kalwariai keresztútból” áll.
Ezek az épületek szépen illeszkednek a
Beszkidek festői tájképébe. Kalwaria
domborzata Jeruzsáleméhez hasonlít és
jeruzsálemi kálváriát utánozza. A Kalwariai
Szentély 1999 óta az UNESCO listán
szerepel.]
Kalwaria Zebrzydowska
-
Wersja 01 01 2017
kalwaryjski, -a, -ie [1. przymiotnik od:
Kalwaria, Kalwaria Zebrzydowska; 2.
przymiotnik
od:
Góra
Kalwaria;
górskokalwaryjski]
–
kálváriai,
kínszenvedéses, szenvedéssel teli
kalwila [odmiana jabłoni] – (fr.) kalvil,
kalvilalma; simahéjú, igen ízletes almafajta
kalwin
[potocznie:
członek
Kościoła
ewangelicko-reformowanego; kalwinista],
kalwinka – kálvinista, református (ffi/nő)
Kalwini [Tak nazywano w Polsce wyznawców
zasad Jana Kalwina, mianowicie od r.
1569, w którym podczas sejmu lubelskiego
otrzymali oni przywilej na cmentarz
własny w Krakowie, gdzie nazwani są
następcami
Kalwina
w
wyznaniu
helweckiem czyli szwajcarskiem.] –
kálvinisták, Kálvin követői
kalwinista
[potocznie:
członek
Kościoła
ewangelicko-reformowanego;
kalwin],
kalwinistka – kálvinista, református; Kálvin
János tanait követő protestáns (ffi/nő)
kalwinizm [1. system teologiczny Kościołów
ewangelicko-reformowanych; 2. jedna z
ważniejszych
doktryn
i
wyznań
protestanckich. Kalwinizm zaliczany jest
do ewangelicyzmu historycznego tj.
wyznań wywodzących się wprost z
reformacji. Kalwinizm wywodzi się z
reformacji
szwajcarskiej,
której
działaczem był m.in. Huldrych Zwingli.
Ostateczną postać nadał jej Jan Kalwin.
Kalwinizm odegrał znaczną rolę w
formowaniu
się
wielu
ruchów
protestanckich: purytanów, hugenotów,
anabaptystów, szkockich prezbiterian.
Obecnie stanowi dominujące wyznanie w
Szkocji oraz wielu kantonach Szwajcarii.
Ponadto
najwięcej
osób
wyznaje
kalwinizm w Republice Południowej
Afryki, Niemczech i w USA. Do lat 60. XX
wieku był dominującym wyznaniem w
Holandii. W Polsce liczy blisko 4000
wyznawców, zrzeszonych w Kościele
Ewangelicko-Reformowanym
w
RP,
Kościele Dobrego Pasterza oraz w
Konfederacji Kościołów Reformowanych.]
– kálvinizmus [a kálvinizmus v. református
vallás egy keresztény teológiai rendszer,
amely a protestanizmushoz tartozik. egy
teológiai
rendszer
és
irányzat
a
kereszténységen belül. A kereszténységen
belül
a
protestantizmushoz
tartozó
kálvinizmus, a reformáció egyik kimagasló
alakja, Jean Calvin munkássága nyomán jött
létre Svájcban a 16. században. Követőit
kálvinistáknak, de gyakran reformátusoknak
is nevezik, akik szervezetileg különböző
2397
önálló nemzeti egyházakba tömörülnek,
amelyeket
„evangéliumi
református
egyházaknak” is szokás nevezni. Ezeket a
Református
Egyházak
Világszövetsége
tömöríti egybe, amely több mint 75 millió
tagot számlál.]
kalwiński, -a, -ie [odnoszący się do kalwinizmu,
kalwinistów] – kálvinista, református (ref.)
kalyka [kaleka] – [Słowniczek języka śląskiego]
nyomorék, rokkant
kalymba [wielka dziewczyna (obelż.)] – nagy
lány
kał (inaczej stolec, ekskrementy, odchody,
opróżnienie) [odpadowe produkty procesu
trawienia] – sár, iszap; (odchody) ürülék,
bélsár, szar; széklet; (átv.) fertő, mocsár;
(halfajta)
kałakucki, -a, -ie [przest. pochodzący z Kalkuty]
– kalkuttai
kałamajka [1. tkanina wełniana w pasy jasnych
kolorów. Panowie na ranne suknie czyli
szlafroki i na plecy do żupanów, kobiety
wiejskie i mieszczki na spódnice, a chłopi
na pasy używali kałamajki. Przez
podobieństwo
brzmienia,
taniec
kołomyjkę nazywano także „kałamajką.”
2. jedwabny materiał w piękne kolorowe
pasy,
noszony
w
prążkowanej
"tygrysowatej" modzie za Stanisława
Augusta. Używana była na ranne suknie i
szlafroki, które bywały w pasy jak teraz
piżamy. Później przeszła na spódnice
chłopek
i
mieszczek]
–
(dawno)
szövetanyag, ruhaanyag; (átv.) kalamajka;
kavarodás, rendetlenség, felfordulás; tánc
kałamarnica, kalmar [Kałamarnica olbrzymia,
kalmarzec (Architeuthis dux) należy do
głowonogów i jest największym znanym
mięczakiem na świecie. Posiada dziesięć
ramion (w tym dwa dłuższe z
haczykowatymi przyssawkami). Średnica
oczu tej kałamarnicy dochodzi nawet do
40 cm, a długość jej ciała nawet do 17
metrów - tyle liczył, wraz z ramionami,
najdłuższy znaleziony w 1887 roku okaz. –
kalmár; tintahal, polip
Kałamarnica olbrzymia, kalmarzec (Architeuthis
dux) [należy do głowonogów i jest drugim
po
Mesonychoteuthis
hamiltoni
największym znanym mięczakiem na
świecie. Posiada dziesięć ramion (w tym
dwa
dłuższe
z
haczykowatymi
przyssawkami).
Średnica
oczu
tej
-
Wersja 01 01 2017
kałamarnicy dochodzi nawet do 30 cm, a
długość jej ciała nawet do 18
(maksymalnie 24 metrów - tyle mierzył,
wraz z ramionami, najdłuższy znaleziony
w 1887 roku okaz).] – óriáskalmár
(Architeuthis dux) [a kalmárok (Teuthida)
rendjébe
és
az
óriás
kalmárok
(Architeuthidae) családjába tartozó faj]
kałamarnice (Teuthoidea) [jest to podrząd
głowonogów z rzędu dziesięciornic
(według innego podziału rząd z gromady
głowonogów
–
Teuthida),
zamieszkujących pelagiel, o następujących
cechach] – tintahalak
kałamarz [naczynie na atrament], kałamarzyk –
kalamáris;
tintatartó;
(nyomdászat)
festékvályú
kałamarz hermetyczny – légmentesen elzárt
tintarató
kałamarz szklany – üveg tintatartó, tintásüveg
kałamarzowy, -a, -e – tintatartó
kałamaszka [1. odkryty pojazd czterokołowy bez
resorów; 2. odkryty jednokonny pojazd
czterokołowy bez resorów, używany
dawniej na Kresach; 3. mały wózek
jednokonny,
forma
zdrobniała
od
kolimaga – wóz pakowny z budą. Wyrazy:
kolimaga i kałamaszka dostały się do
języka polskiego z gwary białoruskiej i
ukraińskiej; 4. niewielki pojazd konny,
rodzaj czterokołowej bryki. Był to pojazd
jednokonny (rzadziej dwukonny) o bardzo
prostej budowie. Nie był wyposażony w
resory i nie miał budy, która mogłaby
ochronić pasażerów przed deszczem.
Drewniane koła osadzone były na
drewnianej
początkowo
osi,
która
smarowana
była
mazią
w
celu
zmniejszenia oporów ciernych. W XVII
wieku kałamaszka pojawiła się na
Białorusi a w XVIII upowszechniła się na
Ukrainie i Litwie. W XVIII wieku dotarła
również do Polski, gdzie była bardzo
popularny wśród ubogiej szlachty. Z
użycia wyszła całkiem pod koniec XIX
wieku.] – (dawno) (egylovas könnyű kocsi,
kordé) egylovas kocsi; szekér
-
Wersja 01 01 2017
ścieków; 2. coś, co jest rozlane; 3.
niewielki zbiornik wody lub innej cieczy
na
powierzchni
ziemi,
najczęściej
występujący po intensywnych opadach
deszczu.] – pocsolya, tócsa; láp, sár; kátyú;
fertő; latyak
2398
kałdun [1. posp. duży brzuch; rubasznie o
brzuchu; 2. w gwarze łowieckiej ciepłe
wnętrzności zwierzyny łownej] – (brzuch)
bendő; pocak; átv. potroh; átv. nagybélű,
pocakos, potrohos (potroh)
kałdunek – pocakoska
kałduniasty, -a, -e – potrohos, pocakos, nagybélű,
nagybendőjű, falánk
kałdunowy, -a, -e – pocak-, potrohKałmucja (ros. Калмыкия, kałm. Хальмг
Таңһч),
pełna
nazwa:
Republika
Kałmucji (ros. Республика Калмыкия,
kałm.
Хальмг
Таңһчин
балһсн)
[autonomiczna republika w Federacji
Rosyjskiej] – Kalmük Köztársaság
kałmucki, -a, -ie [przymiotnik od: Kałmucja] –
rakoncátlan, zabolátlan, féktelen, szilaj;
kalmük
Kałmuk [1. pogard. mieszkaniec azjatyckiej
części byłego ZSRR; 2. mieszkaniec
Kałmucji] – kalmük
Szwoch Franciszek (1863-1939) Kałmuk (olej)
kałmuk [1. pogard. o człowieku zacofanym i
prostackim; 2. mały, krępy koń stepowy;
mały koń stepowy plemion koczowniczych
w Azji; 3. pogardliwie o człowieku o
skośnych oczach i płaskiej twarzy
mieszkającym w azjatyckiej części byłego
ZSRR; 4. pogardliwie o prostaku i gburze;
5. gruba tkanina bawełniana; swanboy] –
kalmük; kalmük ló
kałowy, -a, -e [przymiotnik od: kał] – bélsár-,
kopor-, székletkałożerstwo [jedzenie kału] – bélsárevés,
koprofágia (kutyánál)
kałuża [1. niewielkie zagłębienie na powierzchni
ziemi z błotnistą wodą z opadów lub
kałuża krwi – vértócsa
kałużka – tócsácska, pocsolyácska
kałużnia, kałużnica [duży chrząszcz o czarnych
pokrywach, żyjący w wodzie] – csíkbogár
Kałużnica czarnozielona (Hydrophilus piceus)
[gatunek
owada
z
rodziny
kałużnicowatych z rzędu chrząszczy] –
közönséges óriáscsíbor (Hydrophilus piceus,
gyakran még mint: Hydrous piceus) a
rovarok (Insecta) osztályának a bogarak
(Coleoptera) rendjéhez, ezen belül a
csíborok (Hydrophilidae) családjához tartozó
faj.
kałużowaty, -a, -e; kałużysty, -a, -e – sáros,
pocsolyás, tócsákkal borított, felázott
kałużowy, -a, -e [przymiotnik od: kałuża] –
pocsolya-, pocsolyás, iszapos
kałużysko – nagy tócsa v. pocsolya, nyakig érő sár
Kama – Kamilácska, a Kamila beceneve
kamamber, camembert – (fr.) camembert; lágy,
kövér sajt
kamarada (camarada) [towarzysz – słowo
oznaczające kolegę, przyjaciela lub
sojusznika. W miarę upływu czasu od
znaczenia ściśle militarnego słowo zyskało
nowe znaczenia.] – (fr.) camarade, kamarád;
elvtárs
kamaryla [1. grupa dworzan faworyzowanych
przez panującego, wywierająca wpływ na
bieg spraw publicznych; 2. grupa osób
wykorzystująca swoje stanowiska dla
własnych
korzyści
i
uprawiania
stronniczej polityki; 3. klika, grupa osób
skupiona wokół panującego] – (sp.)
kamarilla (szobácska); vmely uralkodó
2399
környezetéhez tartozó, az államügyek
irányítását döntő módon befolyásoló szűk
körű titkos csoport
kamaryla dworska – (udvari) kamarilla
kamaryla hiszpańska – kamarilla
Kamaryna, Kamarina [1. kolonia Syrakuz na
południu Sycylii. Założona w roku 598
p.n.e. Około roku 550 p.n.e. miasto zostało
zniszczone przez Syrakuzy; 2. (u Zygmunta
Glogera) Było w Sycylii miasto Kamaryna,
którego mieszkańcy wysuszeniem jeziora
tejże nazwy, nad którem leżało, ułatwili
zdobycie grodu nieprzyjaciołom swoim
Syrakuzanom. Powstało stąd przysłowie
łacińskie: „Camarinam ne moveas” = nie
ruszaj Kamaryny, które przeszło w
wyrażenie przysłowiowe u dawnych
pisarzy polskich. Bielski, np. mówi: „aczci
Kamaryny, jak ono mówią, ruszył, i kłopotu
niepotrzebnego sobie nabył.”] - Kamarína
(görögül Καμὰρινα) [egy ókori romváros,
Szicília délkeleti partja mentén, mintegy 27
kilométerre délkeletre Gela városától,
Ragusa közigazgatási területén.
Kamasutra, Kama Sutra, Kama [traktat
indyjski
w
sanskrycie
na
temat
seksualności i zachowań seksualnych.
Pełen tytuł to vātsyāyana kāma sūtra
("Aforyzmy o miłości napisane przez
Vatsyayana").
Autorstwo
tekstu
przypisuje się Watsjajanie (Vātsyāyana
Mallanaga) żyjącemu prawdopodobnie
pomiędzy I a VI wiekiem naszej ery. Brak
dokładnych
danych
źródłowych
uniemożliwia
dokładną identyfikację
wieku, w którym powstał traktat - jednak
jak sam autor podawał - nie była to
jedyna ówcześnie znana rozprawa o
miłości.
Traktat
przeprowadza
wszechstronną
analizę
współżycia
seksualnego dostarczając wielu informacji
pobocznych na temat kultury, gdyż
omawia nie tylko teorię i praktykę sztuki
miłosnej, lecz zawiera także informacje
np. o prostytucji, jej roli w życiu
społecznym i kulturze dawnych Indii.
Kamasutra uważana jest za tekst
filozoficzny, wzbogacający ars amandi w
płaszczyźnie życia szczęśliwego. W Polsce
tekst ukazał się w roku 1985 jako
"Kamasutra, czyli traktat o miłowaniu" w
przekładzie Marii Krzysztofa Byrskiego.]
– A Kámaszútra [jelentése: „a szerelem
vezérfonalai”) a „szerelem tudománya”, az
emberi
szexualitás
kultúrájának
ősi,
szanszkrit nyelvű összefoglalója, Vátszjájana
indiai filozófus műve. A Kámaszútra az élet
érzéki örömeinek egyik legősibb könyve,
-
Wersja 01 01 2017
jelentéstartalmában azonban túlmutat a
nyugati fogalmak szerinti „szexuális
tankönyv” fogalmán, valójában az életre
tanító mű. A Kámaszútra műfordításai
gyakran
válogatás
alapján
vagy
közvetítőnyelv segítségével készültek, nem
pedig az eredeti műből. Jelenleg sokféle
szövegváltozat van forgalomban, és ezeknek
megfelelően az értelmezési hagyományban is
némiképp eltérő irányok mutatkoznak.
Magyar nyelvre történő átültetése más
erotikus művek, mint az Anangaranga, a
Sukaszaptati, a Gíta Govinda fordítását
eredményezte.]
kamasz [1. but bez zapięcia, z krótką cholewką i
gumowymi wstawkami z boku, noszony
dawniej przez mężczyzn; 2. daw. but
sznurowany z cholewką do kostek] –
kamásli v. kamásni; lábszárvédő, bokavédő;
cugóscipő
kamasze skórzane – bőr lábszárvédő
kamaszek [zdrobnienie od: kamasz]
–
lábszárvédőcske
kamaszniczy, -a, -e – cipőfelsőrész-készítői;
lábszárvédő-készítői
kamasznictwo
–
cipőfelsőrész-készítés;
lábszárvédő-készítés
kamasznik
[daw.;
zob.
cholewkarz],
kamaszniczka
–
cipőfelsőrész-készítő;
lábszárvédő-készítő
kamb (ang. Cambrian) [najstarszy okres ery
paleozoicznej] – (földtan) kambrium;
(geológia) a földtörténeti ókor kezdő
szakasza (Cambria, Wales kelta nevéből)
kambierz [wekslarz, odmieniacz pieniędzy;
kambierstwem
nazywano
handel
wekslowy, kambierją – kram wekslarski.
Wyrwicz w Geografii (Wilno,1794) pisze:
„Handel kambierski zamienia pieniądze,
dając one na jednym miejscu dla odebrania
na drugim.”] – pénzváltó, börzés
Kambodża,
Królestwo
Kambodży
(kambodżański
trl.
Kâmpǔchéa,
Preăhréachéanachâkr Kâmpǔchéa) [w
latach 1976-1989 Kampucza – państwo w
południowo-wschodniej
Azji,
na
Półwyspie Indochińskim, nad Zatoką
Tajlandzką. Graniczy od zachodu i
północy z Tajlandią (długość granicy –
803 km), od północy z Laosem (541 km), a
od wschodu z Wietnamem (930 km).] –
Kambodzsa [egy Magyarországnál csaknem
kétszer nagyobb ország a Thai-öböl (vagy
Sziámi-öböl) partján. Az ország neve egy
mimózaféle fa indonéz nevéből keletkezett.
A volt francia gyarmat 1953-ban nyerte el
függetlenségét. A vietnami háború alatti
2400
(amerikai, dél-vietnami) megszállását húsz
évig tartó polgárháborús időszak követte.]
kambra [wyraz oznaczający według starych
słowników
rąbek,
tylko
bardziej
przeźroczysty] – (dawno) vékony áttetsző
fejkendő
kambryjski, -a, -ie – kambriumi
kambuz, kambuza [kuchnia na statku] –
hajókonyha
kambuzowy, a, -e – hajókonyhakamcha (z persk. kamcha, podobno chińskiego
pochodzenia) [1. rodzaj atłasu jedwabnego,
drogiego, wyrabianego na wschodzie; 2.
materiał jedwabny chiński lub turecki, a
także suknia z niego zrobiona. Był to
rodzaj adamaszku w wielkie bukiety
kwiatów. Władysław Jagiełło kazał
wojewodzie wołoskiemu, by składał mu
jako coroczną daninę sto sztuk kamchy. 3.
suknia wykonana z chińskiego lub
tureckiego jedwabiu.] – (perzsa→török)
kamha; damasztszövet, kamuka [mintás
szövésű kelme; nevét attól a finom, mintás
anyagtól örökölte, amelyet Damaszkuszban
szőttek a középkorban. A valódi damaszt
eredetileg selyemből készült, de az
elnevezést egyre inkább a jellegzetes mintára
használták, függetlenül attól, hogy a kelmét
milyen szálból szőtték.]
Kamczatka [duży półwysep w azjatyckiej części
Rosji. Rozdziela Morze Ochockie i Morze
Beringa.]
–
Kamcsatka
(Półwysep
Kamczatka: Kamcsatka-félsziget), Ázsia
ÉK-i részében fekvő, hosszukás nagy
félsziget a Bering-Okhocki-tenger és
Gizsiginszk kerület közt, 270,483 km2
területtel és mintegy 10,000 lak. A félsziget
Primorszkája orosz szibériai
tartomány
Petropavlovszk kerületét alkotja.
Kamczatka – Kamcsatka
kamea [szlachetny albo półszlachetny kamień z
wypukłą rzeźbą jaśniejszą od tła] – (ol.)
kámea
(női
név
„cammeo”-szóból:
domborúan védett ékkő); domborműves
ábrázolással készült drágakő
-
Wersja 01 01 2017
Broszka złota z kameą
kamel, kamela [wielbłąd] – [Słowniczek języka
śląskiego] teve, kétpupú teve (Camelus
bactrianus)
kamelka [rumianek], kamelki – [Słowniczek
języka śląskiego] (növ) kamilla, (ital)
kamillatea
kamelka [stokrotka, słyszane koło Gliwic] –
(növ.) százszorszép (Bellis perennis L)
kameowy, -a, -e – kámea-
Wigry – kościół i były klasztor zakonu kamedułów
Kameduli [zakon utworzony ok. 1012 przez św.
Romualda
z
Camaldoli.
Nazwa
zgromadzenia
powstała
od
nazwy
miejscowości Camaldoli w Toskanii, w
której
powstał
pierwszy
erem.
Zgromadzenie zakonne miało charakter
eremicko-monastyczny.
Mnich
żył
samotnie we własnej pustelni. Pustelnie
tworzyły jeden organizm ze wspólnym
kościołem i przełożonym. Reguła zakonna
przewidywała jedynie wspólną modlitwę.
Pierwszy erem w Polsce kameduli
utworzyli w 1604 roku. Był to do dziś
istniejący erem na krakowskich Bielanach
(Srebrna Góra). Do dziś istnieje również
klasztor w Bieniszewie koło Konina. Inne
eremy istniały w Rytwianach, Bielanach
koło
Warszawy
(do
powstania
styczniowego), Pożajściu (obecnie na
Litwie), Wigrach i Kamedułach koło
Szańca, ale zostały zniesione w XIX wieku.
Po II wojnie światowej reaktywowano,
oprócz istniejącego na krakowskich
Bielanach, erem bieniszewski. Mała
Reguła św. Romualda jest wyjątkowo
surowa. Zakonnicy są zobowiązani do
pracy fizycznej, modlitwy, pokuty oraz
życia pustelniczego. Mnisi żyją we
2401
własnych domkach, zachowując milczenie
i zbierając się tylko na modlitwy (oraz
kilka razy do roku na wspólne posiłki).
Wyrzekają się potraw mięsnych. Od
charakterystycznych białych habitów
pochodzą nazwy "Bielany" w Krakowie i
Warszawie.] kamalduliak (lat. Congregatio
Monachorum Eremitarum Camaldulensium
Ordinis S. Benedicti, OSBCam): szemlélődő,
monasztikus rend. [1. Szt Romuald és
Damjáni Szt Péter monostorokat megújító és
a remeteséget újjáélesztő reformja nyomán
fejlődött ki. Nevüket →Camaldoliról (Itália,
Arezzótól É-ra) kapták, ahol 1012: (Szt)
Romuald 5 remetecellát épített. Elöljáró
vezetése alatt, szigorú böjtben, hallgatásban,
cellában és magányban való kitartásra
kötelezve éltek. A majki műemlékegyüttes
Oroszlány
külterületén
(Majkpuszta)
található, valaha kamalduli szerzetesek éltek
falai között, különálló kis cellaházakban. A
barátlakokon kívül a komplexum része a
templomból megmaradt, ma csonkán álló
torony, illetve a főépület is, amelynek falai
között – miután II. József rendelete nyomán
a rendet megszüntették – az Esterházyak
alakították ki vadászkastélyukat. 2. A rendet
Romuald herceg, a lombardiai hercegi
család sarja (később Szent Romuald)
alapította 1009-ben Itáliában, egy Malduli
nevű gazda által felajánlott vadregényes
birtokon, mint Campo Malduli nevű
remeteséget. A rend tagjai a lelki
tökéletességre törekedtek, ennek elérése
érdekében magányosan, elmélyülten éltek.
"Fehér barátoknak" is nevezték őket,
ruhaviseletük miatt. Fehér csuhájukat elölhátul kötény egészítette ki, ezt derekukon
jellegzetes barátzsinór fogta össze. Lábukon
leginkább sarut, ritkábban csizmát hordtak.
Fejük tetejét borotválták, tarkójuknál
félkörívben rövidre nyírt hajat és hosszú
szakállt
viseltek.
Egymással
nem
kommunikálhattak, és nem érintkezhettek a
külvilággal sem. A némasági fogadalom alól
csak a december 28. és január 2. közötti
napok
voltak
kivételek:
ekkor
a
refektóriumban gyűltek össze, máskor
azonban cellaházuk telkét is csak engedéllyel
volt szabad elhagyniuk. Magyarországon a
XVII. században telepedtek le a kamalduliak.
Az ismert alapítások sorában a majki
remeteség a negyedik, egyben utolsó is volt.
(Az első kamalduli remeteséget a Nyitra
melletti Zobor-hegyen alapították 1691-ben.
A Sopron vármegyei Lánzsér váránál lévő
remeteséget 1700-ban alapította Esterházy
Pál herceg, nádor, a remeteség 12 lakással
-
Wersja 01 01 2017
épült meg. A Szepes vármegyei Lechnic-en
1710-ben alakult meg a remeteség.)]
kamedulski, -a, -ie [dotyczący lub zakonu
kamedułów lub kamedułek albo kameduły
bądź kamedułki; kameduli] – kamaldoli v.
kamelduli
kameduła
[członek
katolickiego
zakonu
kontemplacyjnego] – kamaldoli szerzetes [a
Szt. Benedek-rend egyik ága; 1012.
alapította Szt. Romuald, aki 1027. halt meg.
Az Arezzo melletti Casentino-völgyben
telepítette meg szerzetestagjait az Aretini
Maldolótól átengedett birtokon, a Campo
Maldolón; innen vették a kamaldoli nevet.
Tagjai szigorú remeteéletet élnek külön
cellákban; csak közös imára gyűlnek össze.
Most három kongregációra oszlanak.
Magyarországon is voltak kolostoraik, de II.
József feloszlatta azokat. Tagjaik közül
többen kitűntek az irodalom terén is;
soraikból emelkedett a pápai székre XVI.
Gergely. –Vannak kamaldoli apácák is,
akiknek öt kolostoruk van Olaszországban.]
kamedułka – kamaldoli apáca
kameleon [1. gad łatwo zmieniający ubarwienie;
2. o człowieku często i łatwo zmieniającym
poglądy, zainteresowania, sympatie] –
(gör.) kaméleon (Chamaeleon); túlnyomóan
Észak-Amerikában, fán élő rovarevő
gyíkfajta,
amely
bőrének színét
a
környezetnek megfelelően tudja változtatni;
(átv.) színét változtató v. ingatag ember;
köpönyegforgató, szélkakas; a mindenkori
helyzethez elvtelenül alkalmazkodó ember
kameleonowy, -a, -e [przymiotnik od: kameleon]
– kaméleonszerű, kaméleoni, kaméleonkamelia [wiecznie zielone drzewo lub krzew o
błyszczących, skórzastych liściach i
dużych,
białych,
różowych
lub
czerwonych kwiatach; też: kwiat tej
rośliny], kamelijka – kamélia; a teafélékhez
tartozó, díszes virágú örökzöld cserje (G.
Camelli olasz szerzetes nevéről); (átv.)
félvilági hölgy
kamelia
2402
Kamelia japońska (Camellia japonica) [gatunek
rośliny
z
rodziny
herbatowatych
(Theaceae). Pochodzi z górskich rejonów
Japonii, północnych Chin i Korei, gdzie
stanowi podszycie lasów.] – (dísznövény)
japán kamélia (Thea japonica); a
teabokorhoz hasonló ázsiai cserje, nagy fehér
v. piros virága van
kameliowaty, -a, -e [1. o cechach kameliowatych
(rodzina roślin); 2. podobny do kwiatu
kamelii] – kaméliafajta, kaméliaszerű,
kaméliás
kameliowy, -a, -e [przymiotnik od: kamelia] –
kaméliás, kaméliakamelor (niem. Kamelhaar) [„Włos z kamelu czyli
kozy azyatyckiej”. (Ł. Gołębiowski, Ubiory
w Polszcze, Warszawa 1830, s. 163).
Przędza wełniana z sierści koziej lub
wielbłądziej. Używana do haftu i
dziergania dziurek.] – (daw) teveszőr
kamelot (camelot) – (fr.) camelot; teveszőr szövet;
utcai újságárus, rikkancs
kamena [1. mit. rzym. każda z nimf źródeł;
2. daw. poezja] – forrásistennő, múzsa;
dawn. poézis; költészet
kamera1 [biuro, pokój, cela więzienna albo
szpitalna] – (lat.) camera, (komora) kamra,
fülke, szoba, kisszoba, cella, rekesz
kamera2 [camera; 1. urządzenie do rejestracji
obrazu (czasem dźwięku); 2. komora
między obiektywem a kliszą aparatu; 3. w
dawnej Polsce urząd zarządzający
dobrami
królewskimi;
4. dawniej:
zamknięte pomieszczenie, cela, komora] –
(dawno) kamara, királyi kincstár; (jog)
kereskedelmi,
ipari
v.
értelmiségi
érdekvédelmi testület; (fényképezés) kamera,
fényképezőgép, felvevőgép; videokamera
kamera cyfrowa – digitális kamera
kamera dezinfekcyjna – fertőtlenítő kamra
kamera
dźwiękowa
–
hangos
kamera;
fényhangkamera
kamera filmowa – kamera, filmkamera,
filmfelvevő gép
kamera
fotograficzna
–
fényképezőgép;
sötétkamara
[Cyfrowa
kamera
fotograficzna: digitális fényképezőgép]
kamera
fotogrametryczna,
pomiarowa
[przyrząd
do
wykonywania
zdjęć
fotograficznych, zapewniający wierne
odwzorowanie
perspektywiczne
fotografowanego
obiektu]
–
fotogrammetriai (mérő) kamera
kamera internetowa (ang. webcam) [kamera
cyfrowa, podłączana bezpośrednio do
komputera, zazwyczaj za pomocą złącza
USB. Kamera może transmitować obrazy
-
Wersja 01 01 2017
statyczne (co pewien czas, zwany czasem
odświeżania, przesyła pojedynczy obraz)
lub transmisja może odbywać się w sposób
ciągły (tzw. streaming cams). Najprostsze
modele oparte są na tańszej matrycy
CMOS, o niewielkich
rozmiarach,
rozdzielczości 640x480 pikseli i przydadzą
się użytkownikom mało wymagającym i
mającym
niezbyt
wydajne
łącze
internetowe. Przeważnie spełniają swoje
zadania, ale jakość obrazu, wykonanie i
szybkość działania pozostawiają wiele do
życzenia. W słabszym oświetleniu pracuje
wyraźnie gorzej. Coraz częściej spotyka
się modele pracujące z prędkością 30
klatek/s, w rozdzielczości 800x600 pikseli.
Kamery internetowe wykorzystuje się
często także do nagrywania amatorskich
filmów.]
–
webkamera
[1.
internetkapcsolattal
rendelkező
számítógépekhez kapcsolt kis videokamera,
melynek képét akár más internetezők is
nézhetik]; WebCam (Webcam) (Live Cam,
Cam)
webkamera,
élőképrögzítő
távkamera, 'WebCam' [a világ különböző
(érdekes) pontjain elhelyezett kamerák
segítségével folyamatos élő videofelvételt
vagy rendszeres időközönként készített
állóképeket közvetítő szolgáltatás-fajta a
Web-en; többnyire "push" vagy realvideo
technológiát használnak a képek frissítésére;
2. Webkamera, élőképrögzítő távkamera egy
adott földrajzi pontban parancsra vagy
önműködően felvett képsorokat továbbító
rendszer a Weben. A képek egy Webböngészővel az erre kijelölt Web-oldalon
időnként vagy folyamatosan megtekinthetők.
3. egy adott földrajzi pontban parancsra vagy
öműködően felvett képsorokat továbbító
rendszer a Weben; a képek egy Webböngészővel az erre kijelölt Web-oldalon
időnkint vagy folyamatosan megtekinthetők;
(elsősorban a Netscape 3.0 és utódai
támogatják); a felvevőkamerák bármely
jellegzetes megfigyelőpontban felállíthatók
(ahonnan internetkapcsolat lehetséges), így
pl. a természetben, tornyokban, vagy akár
űrszondákban is, ahonnan rendszeresen
aktualizált képeiket egy Web-oldalra
betáplálhatják; a lehívás lehet a néző
parancsára, de lehet önműködő kézbesítés
(server push) alapján is; a Világhálón a
képsorok
napi
24
órán
keresztül
megtekinthetők, legyenek azok egy berlini
toronyból, egy francia meteo-műholdról, a
new-yorki 'Central Park'-ból vagy egy chilei
csillagvizsgálóból; némely esetben panoráma
képsorokat
kérhetünk
le
általunk
távirányított kameráktól; egy látványos
jövőbeli WebCam-alkalmazás várható a
NASA egyik távoli űrszondájáról: 2000-ben
lővik napkörüli pályára a TRIANA bolygót,
mely a földtől 1,6 millió km távolságból
küldi majd rendszeres időközökben pillanatfelvételeit a földre, iskolai és más
természetmeg- figyelő célokra]
2403
kamera koksownicza – kokszolókamra
kamera lucida – (lat.) camera lucida; rajzoláshoz
való segédeszköz, mely ábrázolandó képet v.
tárgyat tükrök v. prizmák segítségével
papírra vetíti
kamera lustrzana – tükörreflexes kamera
kamera obskura – (fényképészet) (lat.) camera
obscura; sötétkamra; fénymentesen elzárt
doboz, melynek hátsó falán a szemben lévő
kis nyíláson v. az ottlevő gyűjtőlencsén
keresztül az előtte levő tárgy fordított és
kicsinyített
képe
jelenik
meg.
Fényképezőgépeknél a camera obscura
hosszúságát változtatni lehet, hogy a kép
beállítása a tárgy távolsága és nagysága
szerint éles legyen. A camera obscura hátsó
falára fényképezésnél fényérzékeny lemezt
helyeznek
kamera podziemna – bányakamra, bányatérség
kamera powitrzna – szellőzőkamra, légkamra
kamera rapidowa – nagysebességű kamera
kamera ratunkowa – mentőfülke
kamera reporterska – kézikamera
kamera standardowa – normálkamera
kamera szíbkobieżna – nagysebességű kamera
kamera telewizyjna – TV-kamera; televíziós
felvevő kamera
-
Wersja 01 01 2017
kamera w obudowie dźwiękoszczelnej –
hangszigetelt kamera
kamera
wizyjna
[uproszczona
kamera
telewizyjna,
przeznaczona
do
bezpośredniej pracy z monitorem] –
látványkamera
kameralista [1. kompozytor lub wykonawca
muzyki kameralnej; 2. zwolennik lub
przedstawiciel kameralizmu w ekonomii];
kameralistka – (zene) kamarazenész (ffi/nő)
kameralistyczny, -a, -e – kamarazene-,
kamarazenei
kameralistyka [1. muzyka kameralna; 2. zob.
kameralizm w zn. 1] – kamarazene;
pénzügytan, államszámviteltan
kameralizacja
[nadawanie
czemuś
lub
nabieranie przez coś kameralnego
charakteru] – kamaraelőadásra alkalmazás
kameralizm (łac. camera - komnata) [1. ekon.
odmiana merkantylizmu o wyraźnym
nastawieniu fiskalnym; 2. kameralność
czegoś;
3.
doktryna
ekonomiczna
rozwinięta w Niemczech i Austrii w XVIIXVIII w., uznająca za nadrzędny cel
polityki gospodarczej państwa pełne
wykorzystanie zasobów ludzkich
i
zdolności
produkcyjnych
w
celu
zwiększenia dochodów władcy; odmiana
merkantylizmu.] – kameralizmus [az
államkincstár
(kamara)
jövedelmének
gyarapítását célzó gazdaságpolitika a 17-18.
században, illetve az ezt támogató elmélet; a
merkantilizmus németországi és ausztriai
változata]
kameralizować – kamaraelőadásra alkalmazni
(zeneművet, színdarabot)
kameralnie – kamarailag, kamarálisan
kameralność – kamaraiság
kameralny, -a, -e [1. o wnętrzu lub przestrzeni:
niewielkich rozmiarów, dający wrażenie
spokoju i przytulności; też: o nastroju
takiego miejsca; 2. odbywający się w
niewielkim pomieszczeniu lub z udziałem
niewielu osób; 3. ograniczony do
niewielkiej
przestrzeni,
warunków;
niewielki, zamknięty] – kamara-; kamarai,
kincstári; szobai, irodai, laboratóriumi;
kamarai, kicstári, cameralis
kameraman (kamerzysta) – (ang.) camera-man,
kameraman; a rendező munkatársa a
filmművészetben a forgatással kapcsolatos
összes teendők elvégzésében; filmfelvételnél
a
felvevőgéppel
dolgozó
szernéty;
filmoperatőr
kamerdyner [lokaj w dawnych możnych domach
nadzorujący
prace
porządkowe
i
2404
podawanie do stołu lub osobisty lokaj
pana domu] – komornyik, inas
kamerdynerski, -a, -ie – komornyikkamerdynerstwo – komornyikság; komornyik
foglalkozás
kamerlik
[komórka] – [Słowniczek języka
śląskiego] kamra; kis kamra, cella,
szobácska; szerszámoskamra, sufni
kamerton [diapazon to przyrząd służący do
strojenia instrumentów muzycznych] –
(stroik) hangvilla [különleges ötvözetből
készült kétszárú villa alakját mutató
szerszám, amely hőfokfüggetlen, pontos
zenei hangot (általában az a1 = 440 Hz)
szolgáltat]; villa; (zene) kamarahang,
kamarahangolás; a hangolás nemzetközi
mértéke: a 440 rezgésszámú A-hang,
amelyhez a többi hangot igazítják
kamerton niski – alacsony (kamara) hangolás
kamerton normalny – rendes (kamara) hangolás
kamerton wysoki – magas (kamara) hangolás
kamertonowy, -a, -e [przymiotnik od: kamerton]
– kamarahangkamerzysta [operator kamery] – (ang.) cameraman, kameraman; operatőr, mozifelvevő gép
kezelője
kamerzystka [operatorka kamery] – női operatőr
kamerzystka
[kto
robi
przebranie
a.
przebieranie] – öltöztetőnő
kamfora [substancja o przenikliwym zapachu,
ulatniająca się szybko już w temperaturze
pokojowej] – (szanszkrit) kámfor; (vegytan)
átható szagú, erősen illanó, kristályos szerves
vegyület; a kámfora (Cinamonum camphora)
illatos
gyantája,
celluloidgyártáshoz
nélkülözhetetlen, gyógyszerkészítéshez is
használják
(főleg
Formosa
szigetén
termesztik)
kamforowiec [drzewo rosnące w Japonii i
Chinach, dostarczające kamfory] –
kámforfa (növ., Camphora Nees) [a
babérfélék
fája,
130
faja
(a
Cinnamomummal egyesítve), Ázsia és
Ausztrália forró vidékein terem]
kamforowiec lekarski, bot. długowieczne drzewo
[z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae);
pochodzi z Chin, Japonii; uprawiany
tamże i na Płw. Malajskim; wys. do 50 m;
dostarcza olejku kamforowego; drewno
wartościowe, nieniszczone przez owady] –
kámforfa
kamforowy, -a, -e [przymiotnik od: kamfora] –
kámforos, kámforkamgarn [1. wełniana przędza dobrego gatunku;
2. gładka tkanina z wełny czesankowej] –
(ném.) kammgarn, kamgárn; fésűsfonal,
-
Wersja 01 01 2017
fésűsgyapjú; fésűsgyapjúfonal és a belőle
készült kelme
kamgarnowy, -a, -e [przymiotnik od: kamgarn]
– kamgarn-, fésűsfonal-, fésűsgyapjúkamica [choroba polegająca na powstawaniu
kamieni w nerkach, drogach żółciowych i
moczowych] – (orvosi) kő
kamica nerkowa (moczowa) (łac nephrolithiasis,
urolithiasis) [choroba polegająca na
powstawaniu złogów (tzw. "kamieni") w
drogach moczowych] – vesekövesség,
vesekőbetegség
(nephrolithiasis)
[a
vizeletkiválasztó
rendszer
betegsége,
melynek tünetei a vese kövei és a vesegörcs.
A vesekövek lehetnek homokszemcse
nagyságúak, de akár akkorák is, mint egy
golflabda vagy egy tojás. Lehetnek sárgás és
barnás színűek.]; vesekő [nephrolith
(nefrolit)]
kamica
żółciowa
(łac.
Cholelithiasis,
choledocholithiasis,
cholecystolithiasis)
[choroba polegająca na powstawaniu tzw.
złogów, czyli kamieni żółciowych w
drogach żółciowych] – epekő
kamicowy, -a, -e [przymiotnik od: kamica] – kő-,
köves
kamieniaki albo kamienne [goździk brodaty,
dobre myśli, kartuz] – Törökszegfű
(Dianthus barbatus)
kamieniarczyk – kőfaragó-segéd
kamieniarka [1. elementy kamienne używane w
budownictwie; 2. zob. kamieniarstwo] –
(nő) kőfaragó felesége; (munka) kőfaragás;
kőfejtés; (dawno) (rugózatlan utazókocsi,
bricska); (gép) kőtörőgép
kamieniarnia – kőfaragó műhely, kőfaragó üzem;
kőfejtő
kamieniarski, -a, -ie – kőfaragó-, kőtörő-, kőfejtőkamieniarstwo [obróbka kamienia użytkowego
oraz montaż elementów kamiennych] –
kőfaragás; kőfejtés
kamieniarz (zawód ) – kőfaragó, kőtörő
kamieniarz zacuzał laskowanie kolumny – a
kőfaragó megkezdte az oszlop barázdálását
kamienica
2405
kamienica [1. murowany dom mieszkalny o
kilku piętrach i wielu mieszkaniach;
2. mieszkańcy tego domu] – kőház; ház,
(kőböl épült) ház; bérház, lakóház
kamienica czynszowa – bérház
kamienica dwupiętrowa – kétemeletes bérház
kamienica mieszczańska – polgári lakóház
kamienica na Rynku – kőház a Ryneken
kamienica na starym rynku – kőházacska a régi
piacon
kamienica po remoncia – lakóházacska renoválás
v. felújítás alatt
kamienica w Gdyni – bérház Gdyniában
kamienica we Lwowie – bérház Lvovban
kamieniczka [zdrobnienie od: kamienica] –
bérházacska, kőházacska
kamienicznik [właściciel kamienicy czynszowej]
– háztulajdonos; háziúr
kamieniczniczka – háztulajdonosnő
kamieniczny, -a, -e – házkamienie do gry – játékkő
kamienie licowe – díszítő v. burkoló kő
kamienie łamać – követ törni
kamienie nerkowe [kamica układu moczowego]
– vesekő
kamienie polne – terméskő
kamienie półszlachetne [minerały o nieco
mniejszej twardości, trwałości lub o mniej
pięknym
wyglądzie
od
kamieni
szlachetnych] – félnemes- v. féldrágakövek
kamienie z góry się toczyły – a kövek a hegyről
gurultak v. gördültek
kamienie żółciowe [kamica żółciowa] – epekő
-
Wersja 01 01 2017
kamienieć [1. stawać się kamieniem; 2. stawać
się twardym jak kamień; 3. stawać się
nieruchomym; 4. stawać się nieczułym i
obojętnym] – kővé válni; megkövülni,
megdermedni
kamienieć z przerażenia – kővé dermedni v. válni
az ijedtségtől
kamienieć z boleści – megdermedni a fájdalomtól
kamienienie [zob. petryfikacja w zn. 2.] –
kővéválás, megdermedés; kérlelhetetlenség,
csökönyösség, merevség
kamieniołom [kopalnia odkrywkowa litych
surowców skalnych]; kamieniołomy –
kőfejtő, kőbánya
kamieniołomowy, -a, -e – kőbányai
kamienioryt [technika graficzna wklęsła] –
kőrajz, kőnyomat
kamieniowanie [rzucaniem kamieni na ludzi
wykonywano wyroki śmierci w czasach
starożytnych. W ten sposób zamordowano
Szczepana
w
obecności
Saula,
późniejszego oddanego Bogu apostoła.] –
megkövezés [A törvény által előírt
leggyakoribb kivégzési mód a régi Izráelben:
istenkáromlásért
(3Móz
24,16),
bálványimádásért (5Móz 13,6-10), a szombat
megtöréséért (4Móz 15,32-36), emberáldozat
bemutatásáért
(3Móz
20,2),
okkult
cselekményekért (3Móz 20,27); a kivégzés
mindig a lakott helységen kívül történt
(3Móz 24,14; 4Móz 15,35-36; 1Kir 21,1013; ApCsel 7,58).]
kamienioznawstwo – litológia, kőzettan
kamienistość – kövessé, köves volta vminek
kamienistość gruntu – a talaj kövessége,
kőtartalom
kamienisty, -a, -e [pokryty kamieniami lub
zawierający dużo kamieni] – köves
kamienisty grunt – köves talaj
kamiennik,
kamienne
kule
i
pociski
[Kamiennikami
nazywano
wogóle
moździerze, przeznaczone do wyrzucania
kul kamiennych i do pocisków, a raczej
koszyków
napełnionych
kamieniami.
Daleko większa, niż dzisiaj, drogość żelaza
w dawnych czasach była powodem
obrabiania większych kul z kamieni
polnych granitowych.] – kőgolyók és
lövedékek
2406
kamienność – keménység, kövesség, kőszerűség
kamienny, -a, -e [1. mający związek z kamieniem
– bryłą skalną; 2. twardy; 3. nieruchomy
lub nieczuły; 4. głęboki, zupełny] – kő-;
köves, kövezett, kőböl való; (átv.)
rendíthetetlen, hideg, érzéketlen
kamienna płyta – kőlap, kőtábla
kamienne milczenie – síri csend v. hallgatás
kamienne ogrodzenie – kőkerítés
kamienne serce – kőszív v. kőszívű ember
kamienne schody – kőlépcső
kamienny most – kőhíd
kamienny pomnik – kőszobor
kamienny wał – kőgát
kamienować [uśmiercać kogoś przez obrzucanie
go kamieniami] – megkövezni, vkire követ
dobni
kamienowanie – megkövezés
kamień [1. twarda, spoista i ciężka bryła skalna;
też: niewielki odłamek takiej bryły;
2. odmiana
niektórych
minerałów
używanych do ozdabiania przedmiotów
luksusowych; 3. twardy osad tworzący się
na ścianach naczyń, kotłów pod wpływem
gotowanej albo stojącej w nich wody;
4. twór
powstający
na
skutek
nieprawidłowej
przemiany
soli
mineralnych np. w nerkach, drogach
żółciowych, moczowodach] – kő, kőzet;
figura, kő, játékkő, báb; ásvány; lerakódás,
kő; (dawno) (régi súlymérték: 24-60 font);
(dawno) (250 doboz gyufa egy csomagban)
kamień, kamienny, z kamienia – kő
kamień ałunowy [zob. ałunit] – alunit
(névváltozata: timsókő)
kamień ciosany – faragott kő [minden oldalán
megmunkált kő]
-
Wersja 01 01 2017
kamień brukowy – burkolókő v. útburkolókő
kamień budowlany, kamień budulcowy [kamień
używany w budownictwie] – építőkő
kamień by się poruszył – a követ is megindítaná v.
meghatná
kamień diabelski – az ördög köve; ingókő
kamień do zapalniczki – tűzkő; kova
kamień dziki – terméskő, rusztika
kamień elewacyjny – homlokzatburkoló kő
kamień filozoficzny [według średniowiecznych
poglądów
alchemików:
tajemnicza
substancja pozwalająca zamieniać metale
nieszlachetne w złoto] – (átv.) a bölcsek köve
(Harry Potter i kamień filozoficzny: Harry
Potter és a bölcsek köve)
kamień fundamentowy [ten był pierwszym,
który kładziono na placu budowy] –
alapkő [egy épületnek első, ünnepélyes
körülmények között elhelyezett köve]
kamień graniczny – határkő
kamień grobowy – sírkő
kamień hutniczy, miedziowy [1. stop siarczku
miedzi z siarczkiem żelaza; 2. półprodukt
uzyskiwany
w
procesie
przeróbki
metalurgicznej
(wytapiania)
rud
siarczkowych
miedzi,
w
wyniku
oddzielenia skały płonej z rud i
koncentratów miedzi od składników
metalonośnych.
K.h.
jest
stopem
siarczków miedziawego i żelazawego,
zawierającym ok. 25% siarki, 10-65%
miedzi oraz 25-55% żelaza. K.h. poddaje
się
tzw.
świeżeniu
w
procesie
konwertorowym do czasu wydzielenia się
miedzi metalicznej (tzw. miedzi surowej
konwertorowej).]
–
(vasszulfidos)
félgyártmány
kamień ikrzasty – ikrakő, oolit
kamień kałowy – koprolit, bélsárkő
2407
kamień kilometrowy – kilométerkő
kamień klinowaty – éktégla, boltozótégla
kamień konchowy – kagylókő (kő a kagylóban)
kamień kotłowy [zob. kamień w zn. 3.] – kazánkő,
vízkő
kamień
litograficzny
[wapień
łupkowy,
drobnoziarnisty, o jednolitej budowie] –
litográfiai kő
kamień łupany – fejtett kő
kamień milowy [kamienny słupek przy drodze
wyznaczający odległość równą jednej mili]
– mérföldkő
kamień młyński [w młynie żarnowym: jedna z
dwu okrągłych płyt kamiennych, między
którymi rozcierane jest ziarno] –
malomkő; őrlőkő
kamień moczowy – vizeletkő, hugykő
kamień mu z serca spadł – nagy v. egy kő esett le
a szívéről
kamień nagrobny [płyta kamienna na grobie lub
nagrobek z płytą wmurowaną w ścianę
kościoła] – sírkő
kamień naturalny – terméskő, természetes kő
kamień nazębny [twardy osad powstający na
zębach] – fogkő
kamień nerkowy [nephrolith (nefrolit)] – vesekő
[nephrolith (nefrolit)]
kamień obrazy – botránykő, botrányt okozó
körülmény
kamień ogrodowy i budowlany – kerti- és
építőkövek
kamień pęcherzowy – (orv.) húgykő
kamień piekielny (Srebra(I) Azotan(V), lapis,
Ag(NO)3
[bezbarwna
substancja
krystaliczna; temp. topn. 209°C; posiada
własności utleniające i bakteriobójcze,
działa gryząco na skórę; stosowany m.in.
do otrzymywania innych soli srebra,
wyrobu luster, farb do włosów, w
lecznictwie oraz w rafinacji srebra] –
(vegyt.) pokolkő, lápisz
kamień polny – terméskő
kamień półszlachetny – féldrágakő
kamień
probierczy
[oszlifowany
łupek
krzemionkowy, służący do określania
przybliżonej
zawartości
metali
szlachetnych w stopach jubilerskich] –
próbakő
kamień runiczny – rúnakövek
kamień spadł mi z serca [ktoś poczuł ulgę w
związku z czymś; zniknął problem i czuje
„lekkość w sercu”] – nagy kő esett le a
szívemről
kamień szilfierski [kamień o porowatej
powierzchni, służący do wygładzania
-
Wersja 01 01 2017
powierzchni metali, kamieni itp.] –
köszörűkő, fenőkő
kamień szlachetny – nemes- v. drágakő (nemeskő)
kamień szlifierski [kamień o porowatej
powierzchni, służący do wygładzania
powierzchni metali, kamieni itp.] –
csiszoló- v. köszörűkő
kamień upamiętniająncy – emlékkő
kamień wapienny – mészkő
kamień węgielny [1. kamień narożny w
fundamencie budynku; 2. podstawa
czegoś (Ps 118,22): Kamień odrzucony przez
budujących stał się kamieniem węgielnym.
Gdzieś był, gdy zakładałem ziemię?
Powiedz, jeżeli znasz mądrość. Kto wybadał
jej przestworza? Wiesz, kto ją sznurem
wymierzył? Na czym się słupy wspierają?
Kto założył jej kamień węgielny ku uciesze
porannych gwiazd, ku radości wszystkich
synów Bożych? (Hi 38,4-7) 3. jest to
kamień silny i ciężki, który jak dawniej
tak i dziś kładzie się pod węgieł, gdzie
schodzą się dwa mury. Pan nasz nazwany
został Kamieniem Węgielnym ze względu
na ważność w dziele, wykonanym dla
człowieka i Boga.] – alapkő, talpkő, sarokkő
[Épületek - különösen nagyobb, emlékszerü
épületek, mint templomok, színházak
satöbbi
alapozásánál
bizonyos
ünnepélyességekkel elhelyezett első kő.]
kamień wiorstowy – (dawno) mérföldkő
kamień wodny – vízkő
kamień żółciowy – (kamica żółciowa) epekő
kamikadze, kamikaze – kamikaze
Kamil [imię męskie oznaczające po arabsku "w
całości",
"kompletny",
także:
"doskonały".] – Kamill [férfinév eredete és
jelentése bizonytalan, esetleg etruszk
eredetű, de egyes vélemények szerint a latin
camillus szóból származik. Camillusnak
hívták a rómaiak a vallási szertartásokban
segédkező,
nemesi
származású
fiúgyerekeket. A név származhat a görög
gaméliosz szóból is, aminek a jelentése
ünnepi.]
Kamila, Kamilla [żeński odpowiednik imienia
Kamil, pochodzenia łacińskiego.] – (lat.)
Kamilla [a Kamill férfinév női párja, egyúttal
egy gyógynövény neve. A jelentése nemesi
születésű, aki az áldozatoknál szolgált.]
Kamilek – a Kamill beceneve
kamion, camion [samochód ciężarowy] – (fr.)
camion, kamion; tehergépkocsi
kamionka [1. twardy materiał ceramiczny,
nieprzezroczysty
i
nieprzesiąkliwy;
wyroby ceramiczne otrzymywane z glin z
dodatkiem
szamotu
lub
piasku
kwarcowego; 2. wyrób z tego materiału;
3. gatunek maliny; gatunek byliny z
rodzaju jeżyna, należącego do rodziny
różowatych; 4. inna nazwa kuny
domowej] – kőedény, samott; vörösáfonya v.
málnafajta; (áll.) nyest
2408
Kamionka (51 miejscowości w Polsce i
miejscowości zagraniczne; 2. 28 cieków
wodnych w Polsce; 3. 4 jeziora w Polsce i
inne) – Kamionka (népszerű földrajzi név
Lengyelországban és a határain túl)
kamionkowy, -a, -e [przymiotnik od: kamionka]
– agyagos
kamionkowa ruda żelazna – agyagos vasérc
kamit – (könnyfakasztó harcgáz)
kamizela [1. zgr. od kamizelka; 2. część stroju
ludowego: długi, lniany kaftan z
rękawami; 3. część ubioru, zgrubienie od:
kamizelka] – (ujjatlan) mellény
kamizelczyna – ócska v. rossz mellény v. zeke
kamizeleczka – mellényke
kamizeleczka w kratki – kockás mellényke
kamizelka [1. krótki żakiet lub sweter bez
rękawów
i
kołnierza;
2.
Luźno
dopasowana górna część garderoby z
dekoltem,
czasami
ze
specjalnym
zapięciem na przodzie, może być jedno lub
dwurzędowy.
Przednia
cześć
jest
wykonana z tego samego materiału co
marynarka, a tylni część jest wykonana z
podszewki.
Pierwowzory
kamizelki
pojawiły się w czasach Ludwika w wieku
XIV., wówczas miała rękawy tego samego
kształty co płaszcz i bardzo często noszona
była w domu jako szlafrok. W XVIII
wieku „zgubiła“ rękawy, skrócono, stała
się ważną częścią odzieży męskiej. W
dzisiejszych czasach nie jest już tak często
noszona. 3. element stroju zarówno
męskiego jak i kobiecego. Może być szyta
z różnych tkanin lub robiona z dzianiny.
Jest to ubiór bez rękawów, zwykle
zapinany lub w wersji „swetrowej”
wkładany przez głowę. W eleganckich
męskich kamizelkach tył szyty jest z
lżejszego materiału niż przód i schowany
-
Wersja 01 01 2017
pod marynarką.] – (fr.) camisole; mellény
[Szorosan a felsőtestre simuló, egyvagy
kétsoros gombolású ruhadarab. Az elejét
rendszerint ugyanabból a szövetből készítik,
mint az öltöny többi részét, a hátát viszont
bélésszövetből. A mellény eredete XIV.
Lajos korára vezethető vissza, amikor még
ujjakkal látták el és ugyanolyan szabású volt,
mint egy felsőkabát, az eleje színes volt és
otthon viselték házikabát gyanánt. A 18.
században elhagyták az ujjakat, rövidebbre
készítették. A biedermeier korában (a 19.
század első felében) vált a férfiak
öltözködésének hangsúlyos darabjává, majd
a 20. században az öltöny részévé vált.
Amikor az irodák és a nyilvános helyek
hatékony fűtését bevezették, vesztett a
jelentőségéből.]; rövid ujjas zeke; zeke
kamizelka do fraka, kamizelka frakowa –
frakkmellény
kamizelka do garnituru [element smokingu. Jest
dopasowana, ma duży dekolt, jest jednolub dwurzędowa z klapami w stylu szala.
Zwykle produkowana z tej samej tkaniny,
co marynarka.] – szmokingmellény [A
szmokingöltönyhöz viselt mellény. Szorosan
testhezálló, mély nyakkivágású, egyvagy
kétsoros gombolású, sálszerű reverrel készült
mellény. Rendszerint ugyanabból az
anyagból készítik, mint az öltöny többi
részét.]
kamizelka ochronna – védőmellény
kamizelka pikowana – steppelt mellény
kamizelka ratunkowa [kamizelka zrobiona z
lżejszego od wody materiału, utrzymująca
człowieka na powierzchni wody] –
mentőmellény
kamizelka stebnowana – steppelt mellény
kamizelka garniturowa [jedno albo dwurzędowa
z głębokim, spiczastym dekoltem. Jest
produkowana z białego materiału a tył
wyrobu jest zaciskany poprzez klamerkę
przy pasku. Część stroju wieczorowego.] –
frakk-mellény [Egy- vagy kétsoros mellény,
mély, V-alakú nyakkivágással. Fehér
szövetből készül, a hátán a derekánál szűkítő
csat található. Frakk alatt viselik.]
2409
kamizelka sztuczkowa – más anyagból készült
mellény
kamizelka z dzianiny – kötött mellény
kamizelkowy- -a, -e [przymiotnik od: kamizelka]
– mellénykamlot (niem. Schamlot; fr. camelot, tur. kamlet,
ar. chamlet; arab. dżamel – wielbłąd, arab.
hamlat – plusz wełniany) [1. miękka
tkanina z wełny czesankowej; 2. „materya
z włosów kozy angolskiej albo też i z wełny”.
(Ł. Gołębiowski, Ubiory w Polszcze,
Warszawa 1830, s. 163). Nazywany też
czamlotem, szamlotem, od XVIII w.
występuje określenie „kamlot”. W
średniowieczu tkanina wyrabiana z wełny
kóz
armeńskich
lub
wielbłądziej.
W XIX w. była to tania tkanina z
szorstkiej wełny czesankowej, farbowana
na pastelowe zwykle kolory. Stosowana do
-
Wersja 01 01 2017
wyrobu różnych rodzajów odzieży. 3.
materia tkana z runa wielbłąda. Tkanina
ta była znana w Polsce od dawna, gdyż już
poseł króla cypryjskiego w roku 1429
wręczył Jagielle kilka sztuk kamlotu jako
praktyczny podarunek. Potem fałszowano
ją włosami kozy angorskiej albo po prostu
zwykłą wełną i wtedy stała się modna w
Polsce, szczególnie za Stanisława Augusta,
na letnie żupany i kontusze, a także na
niewieście
stroje.]
–
kamelott,
kamelottszövet
kamlotowy, a, -e [wykonany z kamlotu] –
kamelottKamos, Kemosz, Chamos (rozbójnik) [bożek
Ammonitów i Moabitów. Salomon
zbudował mu kaplicę.] – KÁMOS
(kényszerítő, leigázó, elnyomó; tűz(hely))
[Moábita bálvány (4Móz 21,29; Jer 48,713.46); az ammoniták is tisztelték (Bír
11,24); egyik pogány felesége kedvéért
Salamon
is
bevezette
kultuszát
Jeruzsálemben (1Kir 11,7.33).]
kampament lub „okazowanie” [oznaczało popis
rycerstwa, wielką musztrę, przegląd
wojska, ćwiczenie wojenne. Szlachta, jako
stan rycerski, zgromadzała się wszystka
na takie popisy i lustracje pod wodzą
senatora, najstarszego, jaki się znalazł na
popisie. Płatne zaś wojsko kwarciane
składało z hetmanami koła generalne.] –
(daw., hist.) lovagi torna; katonai szemle;
hadi bemutató; hadgyakorlat
Chorągiew gwardii pieszej koronnej trzymana przez
żołnierza tego regimentu, przed nim grenadier tegoż
regimentu. Fragment obrazu Jana Christiana Mocka
”Kampament wojsk polskich i saskich na polach
Królikarni i Czerniakowa, 1732”
kampan – kampániai márvány
kampana [1. kompana, kompanka, srebrna lub
złota wzorzysta, ząbkowana siateczka w
stroju niewieścim, zwłaszcza balowym w
XVIII w.; 2. siateczka srebrna lub złota,
wzorzysta do stroju. Jak wskazuje nazwa,
pochodzenia zapewne włoskiego, modna w
okresie renesansu.] – ezüst v. arany szálas
szövés női ruhán
2410
kampania [1. ciąg działań wojennych na jakimś
terytorium objętych wspólnym planem;
2. szereg
zorganizowanych
działań
nastawionych na osiągnięcie celu] – (fr.)
kampány; (wojsko) hadjárat, a hadműveletek
összessége; (átv.) (hadjárat) kampány, akció,
üzemi kampány; a szokottnál intenzívebb,
rövid időtartamú munka vmely alkalmi
feladat gyors megoldására; (műszaki) évad,
idény
kampania agitacyjna – agitációs hadjárat v.
kampány, propaganda hadjárat
kampania
alarmistyczna
–
pánikot
v.
nyugtalanságot keltő hadjárat v. kampány,
riadalomkeltés
kampania
antykomunistyczna
–
kommunistaellenes kampány v. hadjárat
kampania cukrownicza – cukorkampány
kampania dyplomatyczna – diplomáciai hadjárat
kampania dziennikarska – sajtókampány,
sajtóhadjárat
kampania fabryczna – gyártási idény v. kampány
kampania prasowa – sajtókampány; sajtóhadjárat
kampania propagandowa – propaganda-hadjárat
kampania
reklamowa
–
reklámkampány,
reklámhadjárat
kampania wyborcza – választási kampány,
választási hadjárat
kampania żniwna – aratási kampány
kampanijny, -a, -e – kampánykampanila, campanila (wł. campanile) [1.
dzwonnica w formie wysmukłej wieży,
stanowiąca osobny budynek przy kościele;
2. dzwonnica tego typu wykształciła się
we
Włoszech
w
okresie
wczesnochrześcijańskim. Występuje w
architekturze
romańskiej
(przy
baptysteriach), gotyckiej i renesansowej.
Najbardziej znanym przykładem takiego
rozwiązania jest Krzywa Wieża w Pizie.] (ol.) campanile [ol. campana = harang];
kampanile [a neve az ókeresztény
építészetben a templomtól különálló
harangtoronynak], (dzwonnica) harangtorony
kampanula [1. roślina leśna lub ogrodowa o
dużych, niebieskich kwiatach; 2. roślina
zielna z rodziny dzwonkowatych; 3.
motyw dekoracyjny złożony z kwiatów w
kształcie dzwonka, zwróconych w dół.
Najczęściej w formie zwisu złożonego z
kwiatów o stopniowo zmniejszających się
kielichach, przybiera też postać girlandy.
Ornament charakterystyczny dla okresu
regencji w budownictwie, rzeźbie i
snycerstwie.] – harangvirág (Campanula)
-
Wersja 01 01 2017
kampazel [czworograniasty sznurek węgierski,
którym wyszywano czamarki i kapoty
dawnego kroju. Powszechnie w użyciu za
czasów
Stanisława
Augusta.]
–
négyszögletes magyar zsinór
Kampeszyn, drzewo kampeszowe (Haematoxylon
campechianum) [cierniste drzewo (wys. do
15 m) z rodziny brezylkowatych;
występuje w Ameryce Środk. i na
Antylach, zarówno w stanie dzikim, jak
też jako drzewo uprawne; plantacje k.
spotykane są również w tropikalnych
rejonach Azji; liście pierzaste, kwiaty
żółte, w gronach; owoc - strąk; świeże
drewno ma barwę czerwonobrunatną, na
powietrzu brązowofioletową; używane do
wyrobu
luksusowych
mebli
oraz
sporządzania wyciągów, zawierających
barwnik
kampesz]
–
Börzsönyfa
(Haematoxylon campechianum)
kamping [kemping (zob. camping)] – kemping
kampingowy, -a, -e (kempingowy) – kempingkamracki, -a, -ie [odnoszący się do kamrata,
należący do kamrata] – baráti, bajtársi,
pajtási
kamractwo [przyjacielstwo]
– barátság,
bajtársiasság, pajtásság
kamrat1 [towarzysz, kompan] – barát, bajtárs,
pajtás
kamrat2 [kolega, kompan, przyjaciel, towarzysz
(ziemia rybnicko-raciborska)] – [Słowniczek
języka śląskiego] barát, bajtárs, pajtás
kamrateczka [przyjaciółka, powierniczka] –
[Słowniczek języka śląskiego] barátnő,
pajtás, bajtársnő
kamratka [(matematyka) wesoła towaszyszka] –
barátnő, pajtás, bajtársnő
kamuflaż [1. zręczne ukrycie prawdziwego stanu
rzeczy; 2. zamaskowanie jakiegoś obiektu]
– (fr.) Camouflage, kamuflázs; álcázás;
(mod) (Kifejezés a natúrszínű zavaros-foltos
terepmintás divatra.); általában zöld, vagy
khaki színű, foltos mintázatú anyagból
készült ruha
2411
kamuflaż
kamuflować [skrywać, ukrywać, chować się] –
álcázni
kamuflować się [ukrywać swoje prawdziwe
zamiary, uczucia lub charakter] – álcázza
magát
kamuszek [zdrobnienie od: kamień] – kövecske,
kis kő
kamut – kamutmás; khorasan búza [egy olyan ősi
búzafajta, amely leginkább talán a
durumbúzához hasonlítható. Napjainkban
ismét kezd előtérbe kerülni termesztése, de
egyenlőre leginkább Amerika területén. A
búzához képest alacsonyabb a szénhidrát és
élelmirost-tartalma, magasabb a fehérje -,
zsír-, valamint az ásványianyag-tartalma.
Elsősorban manapság a tésztaipar használja
alapanyagként. Mivel glikémiás indexe
alacsony, a kamutból készített termékek jól
beilleszthetők a cukorbetegek étrendjébe.]
kamzucik [szeroki, wykładany kołnierz damski z
batystu lub muślinu, zapinany na plecach,
okrywający piersi i tył, ale raczej
ramiona, i tak długi, że poły przechodziły
pod paskiem. Był to więc rodzaj pelerynki,
obrzeżonej krezą lub płaską koronką.] –
(daw) széles, kihajtott muszlin v. batiszt női
gallér (pelerin fajta)
kamyczek [zdrobnienie od: kamyk] – kis
kövecske
kamyczkowaty, -a, -e – kövecses, kövecskés
kamyczkowy, -a, -e – köves, kövecses, kövecskés,
kőkamyk [1. mały kamień; 2. kamień szlachetny
albo jego imitacja służące jako ozdoba; 3.
kamień w kształcie krążka służący jako
figura w grach towarzyskich], kamyczek –
kis kő, kövecske
kamyk do zapalniczki – tűzkő
kamykowaty, -a, -e – kövecses, köves, kőszerű,
kavicsos
-
Wersja 01 01 2017
kamykowy, -a, -e – köves, kövecses
kana, kanka [bańka (np. na mleko)] –
[Słowniczek języka śląskiego] kanna;
tejeskanna
Kana [1. Miejscowość w Aser. 2. Kana
Galilejska. Tam Jezus uczynił swój
pierwszy cud, przemieniając wodę w wino.
Stąd pochodził Natanael.] – KÁNA
(nádszál, nád; nádas) [1. Város Tírusztól
mintegy 12 km-nyire délkeletre, Áser törzsi
területének határán (Józs 19,28). 2. Város
Galileában, nem messze Názárettől; Nátánael
szülőhelye; Jézus itt cselekedte az első
csodát (Jn 2,1-11; 4,46-54; 21,2). 3.
Határpatak Efraim és Manasse törzsi területe
között (Józs 16,8; 17,9).]
Kana Galilejska [znana z Ewangelii świętego
Jana [J 2, 1-12] miejscowość, w której
Jezus
Chrystus
dokonał
swojego
pierwszego cudu przemiany wody w wino
na godach weselnych. — Kana Galilejska
stała się tematem wielu dzieł sztuki.
Obraz pod tym właśnie tytułem
namalował na początku XIV wieku Giotto
di Bondone, a później, w 1563 − włoski
malarz epoki renesansu, Paolo Veronese.
Literackie opisy Kany to przede
wszystkim
góralska
gawęda
Jana
Kasprowicza, Kana Galilejska (1926) oraz
napisany
nieco
wcześniej
poemat
narracyjny
Henry'ego
Wadswortha
Longfellowa, The Marriage in Cana (1851)
wchodzący w skład misterium − Chrystus:
A Mistery. Longfellow wzbogacił obraz
weselnych godów o fragmenty dialogu
pomiędzy Oblubieńcem a Oblubienicą
zaczerpnięte z Pieśni nad Pieśniami. —
Chociaż różne współczesne miejscowości
pretendują do miana ewangelicznej Kany,
tradycja
chrześcijańska
utożsamia
biblijną Kanę z miejscowością Kafar
Kanna w północnym Izraelu. To w Kafar
Kanna
znajduje
się
sanktuarium
Pierwszego
Cudu
Jezusa,
którym
opiekują się franciszkanie z Kustodii
Ziemi Świętej. — Z Kany Galilejskiej
pochodził Bartłomiej, jeden z Apostołów,
zwany również Natanaelem. W Kafar
Kannie znajduje się kaplica jemu
poświęcona.] – Kána történelmi település a
Közel-Keleten, Galileában. [1. A bibliai
Kána: Kána település neve háromszor fordul
elő a Bibliában, mindháromszor csak János
evangéliumában. Először a kánai menyegző,
másodszor a királyi tisztviselő fia
meggyógyításának helyszíneként jelenik
meg; harmadszor János apostol pedig akkor
említi Kána városát, amikor felsorolja a
Tibériás tavánál jelen lévő tanítványokat,
2412
akiknek a feltámadt Jézus Krisztus
megjelent. A galileai Kánát nem említi a
Biblia egyetlen más könyve és más kortárs
forrás sem. 2. A kánai menyegző helyszíne:
Kána elsősorban az újszövetségi kánai
menyegző
helyszíneként
ismert.
A
szinoptikus evangéliumokban nem, csak
János evangéliumában szerepel (Jn 2,1),
amely szerint itt tette a Názáreti Jézus első
csodáját, amikor is a vizet borrá változtatta.
3. A királyi tisztviselő fiának meggyógyítása:
A második bibliai utalás Kána városára
szintén csak János evangéliumában található
(Jn 4,46). Jézus újra a galileai Kánába ment,
ahol egy királyi tisztviselő megkérte, hogy
gyógyítsa meg haldokló fiát. Ez a királyi
tisztviselő fia meggyógyításának csodatétele.
4. A Tibériás tavánál: Egy harmadik esetben
is említi az Újszövetségben János apostol
Kána városának nevét (Jn 21,2), mégpdig
amikor a feltámadt Krisztus megjelent a
tanítványoknak - és köztük a kánai
Natánaelnek - Tibériás tavánál. Nátánaelt a
szinoptikus evangéliumok Bertalanként
említik. Kána vitatott elhelyezkedése: Kána
pontos helye vitatott, János evangélista
helymegjelölése a következő: "a galileai
Kánában". ]
Máig több feltételezés él, hogy hol is lehetett
pontosan a település:
 Kafr Kanna: falu Názárettől hét kilométerre
északkeletre. Itt áll az ún. Menyegző temploma,
amely állítólag azon a helyen áll, ahol a csoda
történt.
 Hirbet Kána (magyarul: Kána romjai), falu
14 km-re északra Názárettől. A legújabb
régészeti feltárások szerint itt lehetett a
Bibliában említett település.
 Libanoni Kána: falu Libanon déli részén,
amelyet a libanoni keresztények a bibliai
Kánaként tisztelnek.
 Ain Kana, település, közelebb Názárethez
Kanaan, Chanaan (hebr. ‫ ַןעְּנְּכ‬Kəná’an lub ‫ַןעָנְּכ‬
Kənā’an, stgr. Χαναάν Chanaan, arab.
‫ ک ن عان‬Kan’ān) [starożytna kraina na
wschodnim
wybrzeżu
Morza
Śródziemnego
(teren
późniejszej
Palestyny, Syrii i Fenicji). Południowa
część
tych
obszarów
(Palestyna)
wymieniana jest w Biblii jako ziemia
obiecana Izraelitom przez Boga.] – Kánaán
(akkádul ma-at Ki-in-a-ni, vagy ma-at ki-ina-nimKI, föníciai nyelven: ‫כענע‬, Kana'n) [egy
terület ókori neve, ami magába foglalja a mai
Izrael, Palesztina, Jordánia, Libanon
területét, Szíria nyugati részét valamint az
egyiptomi Szináj-félszigetet. Az ókorban a
területet a sémi nyelvek családjába tartozó
kánaánita nyelveket beszélő népek lakták.
-
Wersja 01 01 2017
Kánaán az ún. „termékeny félhold” középső
része, kulcsfontosságú terület a civilizáció
korai fejlődése, a mezőgazdaság és az írás
kialakulása szempontjából.]; az ígéret földje
BIBLIAI TÉRKÉPEK
KÁNAÁN AZ ÓSZÖVETSÉGI IDŐKBEN
http://scriptures.lds.org/hu/biblemaps/10?sr=1
Kanaan (niska okolica) [kraj ten obejmował
ziemie położone między rzeką Jordan a
wybrzeżem Morza Śródziemnego, które
ciągnęły się od jeziora El Hule na północy
do pobliża dolnego, południowego, krańca
Morza Martwego. Dlatego mówiono, że
Kanaan sięga od Dan do Beer-Szeby. Po
rozpadnięciu się królestw Izraela i Judy
ziemie te z czasem dostały nazwę:
Palestyna. Grecy nazwali ten kraj:
Palaistinae Syria i wliczali do tego także
niektóre połacie ziemi położone dalej po
wschodniej stronie Jordanu, a Rzymianie
dali jej nazwę: Palaestina. Dziś znajduje
się tam państwo Izrael, powstałe w roku
1948, i niektóre części państw należących
do Zjednoczonej Republiki Arabskiej.
Starotestamentowa nazwa ''Kanaan''
pochodzi od imienia Kanaan, syna Chama
i wnuk Noego. Ziemia ta miała pagórki,
góry, wody, piękne równiny i dobrą glebę;
była krainą ''mlekiem i miodem płynącą''.
Mieszkali na niej potomkowie Chama,
ludzie nie wielbiący prawdziwego Boga,
prowadzący
życie
nie
moralne,
uprawiający sodomizm. Bóg obiecał ją
2413
Abrahamowi, człowiekowi, który słuchał
głosu Boga i wierzył w niego. Był to głos
który odzywa się w każdym żywym
człowieku. Bóg cenił tę wiarę Abrahama i
syna jego Izaaka i wnuk Jakuba (zwany
także Izraelem). Ci trzej nazywali siebie
jeszcze Syryjczykami. Ten ostatni z nich
był ojcem dwunastu pokoleń, z których
powstał naród wielbiący prawdziwego
Boga. Z Kanaan Izraelici wędrowali z
powodu głodu jeszcza za życia Jakuba
(Izraela)
do
Egiptu,
skąd
po
kilkusetletnim pobycie i czterdziestoletniej
wędrówce na puszczy osadzili się na ziemi
Kanaat (około roku 1450 przed
Chrystusem). Jednak nazwa Kanaan
długo jeszcze była utrzymana. Nawet
język starohebrajski, którym mówili
Izraelici nazywano ''językiem Kanaanu''.
Izraelici uważali język ten jako język ludu
Bożego.
Stąd
widocznie
pochodzi
powiedzenie:
''On
mówi
językiem
Kanaanu'', gdy mowa o człowieku, który
mówi o Bogu i o znajomych ewangelistach
w celu wykorzystania prawdziwych
chrześcijan, którym nie jest znany; sam
jednak nigdy Chrystusa nie poznał; tego
rodzaju oszuści zatrzymują się tylko
bardzo krótko na jednym miejscu, w
obawie zdemaskowania. Ziemia ta miała
także i inne nazwy: ''Ziemia Święta'',
''Ziemia
Immanuela'',
''Ziemia
Obiecana'', ''Ziemia Chananejska''. W
Starym Testamencie spotykana jest także
nazwa
''Ziemia
Filistyńska''.
Po
wkroczeniu
Izraelitów do Kanaan
przestała padać manna i Izraelici zaczęli
żywić się płodami tej ziemi, która została
im dana. Tam mieli najpierw usunąć
wszystko, co miało być szkodliwe w życiu
na nowym miejscu. To jest typiczne dla
życia prawdziwego chrześcijanina, który
po nawróceniu się wkracza na nowy grunt
i musi usunąć wszystko, co będzie
szkodliwe w nowym jego życiu dla Boga.]
– KÁNAÁN (lapály, mélyföld; megalázás,
leigázás) [1. Hám (1) fia, Nóé unokája,
akinek utódai Kánaán (2) földjén telepedtek
le (1Móz 9,18.22; 10,6.15-18). 2. Palesztina
ősi neveinek egyike, a kananeusok földje,
amelyet később az izráeliták elfoglaltak
tőlük. Az "Amarna-levelek"-ben (kb. Kr. e.
1400) ez a név a föníciai tengerpartot jelöli.
Mózes könyveiben és Józsué könyvében a
kananeusok
jelentik
egyetemesen
mindazokat a népeket, amelyek Izráel (2)
előtt ott laktak, beleértve a Jordántól keletre
lévő vidéket. Az izráeliták soha nem tudták
őket földjükről teljesen kiirtani.]
-
Wersja 01 01 2017
Kanada (ang. i fr. Canada) [państwo położone w
Ameryce Północnej, rozciągające się od
Oceanu Atlantyckiego na wschodzie do
Oceanu Spokojnego na zachodzie i
Oceanu Arktycznego na północy.] –
Kanada (angolul és franciául Canada, ejtése
angolul, franciául [kanada]) [egy ország
mely az észak-amerikai kontinens nagy
részét lefedi. Az ország területe az Atlantióceántól a Csendes-óceánig terjed, északon
pedig az Jeges-tengerig ér. Délen és
északkeleten
az
Amerikai
Egyesült
Államokkal határos.]
Kanadyjczyk [obywatel Kanady], Kanadyjka –
kanadai (ffi/nő)
kanadyjka [1. krótka kurtka zmarszczona w
pasie i wszyta w pasek; 2. lekka, krótka
łódź bezsterowa dla jednej lub dwóch osób
wiosłujących w pozycji klęczącej wiosłem
o jednym piórze; 3. nazywana także canoe
lub kanu – niewielka łódź turystyczna lub
sportowa. Napędzana wiosłem o jednym
piórze (pagajem). Załoga klęczy lub siedzi
twarzą do kierunku płynięcia 4. rodzaj
krótkiej sportowej kurtki wzorowanej na
górnej
części
munduru
armii
kanadyjskiej. Posiada duże nakładane
kieszenie, zapięcie pod szyją i pasek lub
marszczenie w talii. Popularna w czasie; II
wojny światowej i później.] – 1. canoe,
kenu; az észak-amerikai indiánok könnyű,
kivájt fatörzsből készült csónakja; nyitott,
magas falú sportcsónak, melyben féltérdre
ereszkedve eveznek; 2. cippzáros bőrkabát v.
blúz
kanadyjka (łóżko) [nazwa składanego łóżka
stosowanego powszechnie w namiotach
typu NS lub "10" (dziesiątka) w wojsku i
harcerstwie. Konstrukcja łóżka oparta
jest na trzech krzyżakach połączonych
czterema podłużnymi elementami na
które nawleczona jest derma stanowiąca
po rozłożeniu leżysko. Usztywnienie
konstrukcji następuje po założeniu u
wezgłowia i w nogach zapałek (zwanych
też rozpórkami, poprzeczkami czy
usypiaczami). Złożona konstrukcja jest
zwartym pakunkiem długości około 1 m i
waży około 15 kg, jest wykonana
najczęściej z płótna, plandeki i drewna.
Dwie dołączone zapałki mają około 60 cm
szerokości i są z metalu. Istnieją również
wersje z drewnianymi rozpórkami.
Wersje te nie są wzajemnie zgodne i
rozpórki te nie mogą być wymieniane
pomiędzy różnymi modelami. Komplet z
łóżkiem stanowią wykonane z dermy od
dołu i materiału od góry pikowane
materace grubości około 5 cm wypełnione
watoliną lub ścinkami materiału.] –
(wojsk) tábori ágy
kanadyjkarski, -a, -ie – kajak-; kajakos
kanadyjkarstwo [dział sportów wodnych
obejmujący wyścigi kanadyjek] – (sp)
kenuzás
2414
kanadyjkarz [sportowiec startujący w wyścigach
kanadyjek] – kenus
kanadyjski, -a, -ie [związany z Kanadą] –
kanadai
kanak [1. noszony dawniej szeroki naszyjnik
płasko leżący na szyi, złoty i wysadzany
drogimi kamieniami; 2. turecka ozdoba
fryzury w postaci sznurów pereł lub
drogich kamieni; 3. Kanak, z tatarsk.,
naszyjnik. Kanaki noszone przez kobiety
przywożono ze wschodu, a z nimi wzięto i
ich nazwę. 4. naszyjnik, często bardzo
kosztowny. Konieczne do niego były
manele na ręce, a do uszu kolczyki, czyli
nausznice.] – (dawno) nyakék, drágaság;
dédelgetett kedvenc
kanalarz [robotnik pracujący przy czyszczeniu i
konserwacji kanałów ściekowych] –
csatornázó; csatornatisztító
kanalia [pogard. człowiek podły, nikczemny] –
gazember; bitang; csürhe, banda
kanalik [1. mały otwór lub przewód o niewielkiej
średnicy; 2. mały przewód w organizmie;
3. wąski rów] – 1. csatornácska; 2.
(műszaki) kötélhorony; (bonctan) csatorna,
vezeték
kanalik drożny – gyökércsatorna
kanalik łzowe – könnycsatorna
kanalikowy, -a, -e – csatorna-, vezetékkanalizacja [1. zespół urządzeń sanitarnych
przeznaczonych
do
odprowadzania
ścieków oraz wód opadowych; też: zespół
urządzeń do oczyszczania ścieków;
2. system kanałów burzowych; 3. kopanie
takich kanałów] – csatornázás, (urządzenie)
(system kanalizacyjny) csatornarendszer
kanalizacja
miejska
–
városcsatornázás,
közcsatornázás
kanalizacyjny, -a, -e [związany z kanalizacją] –
csatornázási, csatorna-
-
Wersja 01 01 2017
kanalizator – csatornaépítő, csatornázó (munkás);
(műsz) kanalizator; feladata az, hogy a
megfelelően
beállított
robbanómotor
kipufogógázának
károsanyag-tartalmát
csökkentse
kanalizować
[1. zakładać
kanalizację;
2. kierować czyjąś działalność w inną
stronę] – csatornázni
kanalizowanie – csatornázás
kanał [1. przekop łączący rzeki, jeziora, morza
rozdzielone lądem; 2. ściek podziemny
odprowadzający nieczystości i wodę
deszczową;
3. rów
osuszający
lub
nawadniający; 4. przewód w organizmie
zawierający nerwy, naczynia chłonne,
tętnicze lub żylne; 5. przewód w murze
służący do wentylacji pomieszczeń lub
odprowadzania spalin; 6. urządzenie
łączące m.in. procesor z pamięcią
komputera; 7. wykop w garażu, na
parkingu lub w warsztacie, ułatwiający
dostęp do podwozia pojazdu; 8. w
telekomunikacji:
zespół
środków
umożliwiających przekazywanie sygnałów
od nadawcy do odbiorcy; też: droga
przekazywania
sygnałów;
9. miejsce
między sceną a widownią, przeznaczone
dla orkiestry; 10. droga wysyłania i
otrzymywania informacji; 11. pot. trudna,
niesprzyjająca
sytuacja;
12.
W
teleinformatyce
jednolub
dwukierunkowa ścieżka komunikacyjna
łącząca i przekazująca informację z
urządzenia
wysyłającego
do
przyjmującego. Kanał odnosi się do
wszystkich mediów transmisyjnych.] –
(lat.) kanális; csatorna, cső, vezeték, árok;
lefolyó; (tévé) tévécsatorna; (távk.) csatorna
[valamilyen
információ
átviteléhez
szükséges és (vagy) rendelkezésre álló
frekvenciasáv; Hz, kHz v. MHz]
kanał audytywny – auditív csatorna
Kanał Augustowski – augusztówi csatorna
kanał alfa (ang. alpha channel) [w grafice
komputerowej jest kanałem, który
definiuje przezroczyste obszary grafiki.
2415
Jest on zapisywany dodatkowo wewnątrz
grafiki razem z trzema wartościami barw
składowych RGB. (Skrót RGB z ang.
oznacza Red, Green, Blue czyli trzy kolory
podstawowe - czerwony, zielony i niebieski.)]
– alpha channel (alfa-érték) [Az átlátszóság
mértékét a blending technikában az alfa
értéke adja meg. Ez az érték általában 0 és 1
között van, és két kép keverésének arányát
határozza meg. Ha egy kép minden pixeléhez
rendeltek alfa-értéket, akkor beszélünk alfacsatornáról.]
kanał burzowy [kanał odciążający sieć
kanalizacyjną
od
nadmiaru
wód
opadowych] – viharcsatorna, esőcsatorna
kanał dla orkiestrowy; kanał orkiestrowy –
zenekari árok
kanał dopływowy – beömlőcsatorna
kanał drugi – kettes program v. csatorna
Kanał Dunaj-Morze Czarne – Duna-Feketetengeri csatorna
kanał dymowy – füstvezeték
kanał dystrybucji – elosztási csatorna
kanał dźwiękowy – hangcsatorna (televízióközvetítésnél a kísérőhang továbbítására
szolgál és az 50…10000 Hz-es frekvenciasáv
átvitelére alkalmas)
kanał efektów dźwiękowych – effektcsatorna
kanał energetyczny [kanał doprowadzający lub
odprowadzający wodę do elektrowni
wodnych lub cieplnych] – energetikai
csatorna
kanał foniczny – hangfrekvenciás csatorna
kanał głosowy – garatüreg
kanał informacji – információs csatorna
kanał irygacyjny – öntözőcsatorna
kanał kodowany – kódolt csatorna
kanał kominowy – kéménycsatorna, kéményakna;
légcsatorna
Kanał Koryncki w Grecji – a Korinthoszicsatorna Görögországban
kanał La Manche a. La Manche (z fr. Kanał; ang.
English Channel, „Kanał Angielski”) [kanał
morski oddzielający Wielką Brytanię od
Francji. Poprzez Cieśninę Kaletańską
łączy Morze Północne z otwartymi
wodami Oceanu Atlantyckiego] – La
Manche csatorna [La Manche (jelentése
franciául „az Ingujj”, értelmező utótaggal:
La Manche csatorna, másik nevén: a
Csatorna, angolul pedig English Channel,
„Angol-csatorna”)]
kanał lateralny [kanał żeglowny biegnący obok
rzeki lub jeziora, pozwalający na
ominięcie przeszkód na szlaku wodnym] –
laterális v. oldalcsatorna
-
Wersja 01 01 2017
kanał limfatyczny – nyirokcsatorna
kanał moczowy – (bonctan) húgyvezető
kanał morski [kanał żeglowny łączący dwa
morza lub oceany bądź odgałęziający się
od morza w głąb lądu] – tengeri csatorna
kanał nawadniający – öntözőcsatorna
kanał nawigacyjny, Kanał Żeglugowy –
hajózható csatorna
kanał odbiorczy – vevőcsatorna
kanał oddechowy – légcső
kanał odpływowy – lefolyócsatorna; vízlevezető
csatorna
kanał odprowadzający – levezetőcsatorna
kanał optyczny (Fibre Channel) [Standard
szybkiej
sieci
komputerowej
umożliwiającej przekaz danych (w
różnych topologiach) między składnikami
sieci z szybkością od 155 MHz (12,5 MB/s)
do 1062 MHz (ponad 100 MB/s).] – (ang.)
Fibre Channel (szó szerinti fordításban
szálcsatorna)
kanał pacierzony – (anatómia) gerinccsatorna
Kanał Panamski [sztuczny kanał wodny
budowany w latach 1904-14, położony w
Panamie, na Przesmyku Panamskim,
łączący wody Oceanu Atlantyckiego
(przez Morze Karaibskie) z wodami
Oceanu Spokojnego.] – Panama-csatorna
(spanyolul: Canal de Panamá) [KözépAmerikában,
Panamában
található
mesterséges csatorna, amely a Csendes- és
Atlanti-óceánt köti össze. Hossza 77 km.]
kanał pierwszy [zob. Pierwyj kanał (pl: Program
Pierwszy)] – egyes program v. csatorna
kanał portowy [kanał łączący poszczególne
części portu lub port z morzem] – kikötői
csatorna
kanał powietrzny (organy) – szélcsatorna
(orgona)
kanał przesyłowy – átviteli csatorna
kanał radiofoniczny [pasmo częstotliwości
potrzebne do przesłania określonej emisji
radiowej] – radiofonikus csatorna
kanał sąsiedni – szomszédos csatorna
kanał ściekowy – szennyvízcsatorna
Kanał Sueski (arab. ‫[ سيوسلا ةانق‬Qanā alSuways]) [wykopany w latach 1859-1869
kanał
głębokowodny
dla
statków
morskich, łączący Morze Śródziemne z
Morzem Czerwonym. W południowej
części trasa kanału przebiega przez
jezioro At-Timsah, Wielkie Jezioro
Gorzkie i Małe Jezioro Gorzkie.] – Szuezicsatorna (arabul: ‫سيوسلا ةانق‬, Qanā alSuways) [a Sínai-félsziget nyugati részén
épült tengeri csatorna. Hossza 163 km, a
2416
legkeskenyebb részén 300 m széles. Ez a
mesterséges viziút Egyiptomban a földközitengeri Port Said (Būr Sa'īd) és a vöröstengeri Szuez (al-Suways) városokat köti
össze.]
kanał (ściekowy) – csatorna, kanális
kanał
telewizyjny
[pasmo
częstotliwości
przyznane danej stacji telewizyjnej do
przesyłania obrazu i dźwięku] –
tévécsatorna
kanał ucha zewnętrznego – hallójárat
kanał wentylacyjny [przewód w murze
doprowadzający do pomieszczeń świeże
powietrze lub odprowadzający zużyte] –
ventillációs csatorna, szellőzőcsatorna
kanał wiatrowa – hangrekesz (orgona)
kanał wirtualny VCC (ang. Virtual Channel
Connection)
[połączeniem
logicznym
pomiędzy
dwoma
urządzeniami
końcowymi poprzez sieć przełączaną];
kanał wirtualny (w sieci ATM, logiczne
połączenie pomiędzy dwoma jednostkami,
np.: użytkownicy czy sieci) – (kat.:
informatyka) VCC (ang. Virtual Channel
Connection); Virtuális csatorna kapcsolat
(egy ATM-logikai kapcsolat)
kanał wlotowy – bevezetőcsatorna
kanał wodociągowy – vízvezetékcsatorna
kanał wolny – üresen hagyott csatorna
kanał zbytu – értékesítési csatorna
kanał, droga przesyłowa sygnału – (átviteli)
csatorna
kanał żeglowny – hajózási csatorna
kanałami dyplomatycznymi – (átv.) diplomácii
úton
kanałowy – csatornatisztító (ember)
kanałowy, -a, -e [przymiotnik od: kanał] –
csatornakanapa [mebel z oparciem i poręczami,
przeznaczony do siedzenia lub leżenia dla
kilku osób] – (gör.) konopéion: hálós ágy;
(fr.) kanapé, dívány, heverő, pamlag, kerevet
-
Wersja 01 01 2017
kanapa
kanaparz,
kanafarz,
szafarz
klasztorny,
braciszek, laik, mający klucze od śpiżarni
i piwnicy klasztornej (z średniowiecznołacińskiego canaparius – piwniczy). –
(daw., rel.) kulcsár [pl. Fr. Fabianus
Sandreczkj [polonus canaparius]]
kanapeczka [zdrobnienie od: kanapka] –
heverőcske, kanapécska
kanapka – (mała kanapa) kis dívány, kanapé
kanapka [1. mała kanapa; 2. kromka pieczywa z
masłem, serem lub wędliną] – (krajanka
chleba) szendvics, rakott kenyérszelet; apró
szendvics
kanapka z jajkiem i kawiorem – kaviáros és
tojásos szendvics
kanapka z kawiorem – kaviáros szendvics
kanapka z kiełbasą – kolbászos szendvics
kanapka s salami – szalámis szendvics
kanapka z serem – sajtos szendvics
kanapka z szynką – sonkás szendvics
kanapkowy, -a, -e [przymiotnik od: kanapka] –
szendvicskanapotapczan – rekamié
kanapowy, -a, -e [przymiotnik od: kanapa] –
kerevet-, pamlag-, dívány-, kanapékanar [I roślina, której nasiona używane są jako
pokarm dla ptaków; też: ziarno tej
rośliny; II pogard. kontroler biletów w
miejskich środkach komunikacji] –
(dawno) finom nádcukor (a Kanári
szigetekről), kanárieledel v. madáreledel;
(tréf.) ellenőr (járművön)
kanar [tak nazywano wina z wysp Kanaryjskich
i cukier z trzciny na tychże wyspach
obficie uprawianej] – (daw., hist.) Kanáriszigetekről származó borkészítmény
Kanarecznik, drzewo kanarkowe, komiężnik
(Canarium L.) [rodzaj zawsze zielonych
drzew
z
rodziny
osoczynowatych
(Burseraceae Kunth), który liczy ok. 90
gatunków.
Pochodzą
ze
strefy
międzyzwrotnikowej Azji i Afryki.] –
kanárifa
kanarek [1. mały ptak o żółtym upierzeniu,
żyjący na Wyspach Kanaryjskich,
Maderze i Azorach; 2. ptak z rodziny
łuszczaków,
żyjący
na
Wyspach
Kanaryjskich, hodowany dla pięknego
śpiewu] – kanári, kanárimadár
2417
kanarkowy, -a, -e [1. dotyczący kanarka;
2. jasnożółty] – kanárisárga
kanarkowe rękowiczki – kanárisárga kesztyű
kanarzyca [samiczka kanarka] – nőstény kanári
kanawac [1. płótno lniane lub konopne do
usztywnienia odzieży. Wyraz ten oznaczał
również materiał jedwabny czasem
bawełniany w prążki. 2. zob. kanwa] – (fr.)
canevas; kanavász
kancelaria [1. część instytucji lub oddzielna
instytucja zajmująca się załatwianiem
spraw organizacyjnych, przyjmowaniem
interesantów,
prowadzeniem
dokumentacji i korespondencji urzędowej
itp.; 2. biuro prawnika] – (lat.) kancellária;
a kancellár hivatala; iroda, irodahelyiség;
hivatal; (középkor) középkori királyi
udvaroknál az okiratok kiállítására, írásbeli
teendők elvégzésére létesült hivatal, melyből
idővel a legfőbb kormányhatóság fejlődött ki
kancelaria adwokacka – ügyvédi iroda
kancelaria gminna – községi iroda
kancelaria
Naczelnego
Dowództwa
–
Főparancsnokság hivatala
Kancelaria Notarialna – Közjegyzői Hivatal
kancelaria parafialna – plébániahivatal
Kancelaria Premiera – Miniszterelnöki Hivatal
(MEH)
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów –
Miniszterelnöki Hivatal
Kancelaria Prezydenta – Köztársasági Elnöki
Hivatal (KEH)
kancelaria pułkowa – ezrediroda
kancelaria sądowa – bírósági iroda
kancelaryjny, -a, -e – irodai, irodakancelista [niższy urzędnik kancelaryjny] – (lat.)
kancellista; írnok
kancer1 [rozszerzająca się choroba; podobnie
jak rak] – (dawno) (orvosi) rák
kancer2 [uszkodzony znaczek pocztowy];
kancera – hibás postabélyeg
kancerek [kasarek, podbierak, rodzaj worka do
wyjmowania ryb] – (halászat) kéziháló,
rákászháló
-
Wersja 01 01 2017
kancerka [zdrobnienie od kancera] – sérült
bélyeg
kancerofobia [1. łac. cancer 'krab; rak'; med.
chorobliwy lęk przed zachorowaniem na
raka; 2. lęk przed zachorowaniem na
nowotwór złośliwy]; karcinofobia – (orv.)
kancerofóbia = félelem vmilyen daganatos
betegségtől
kancerogen
[med.
zewnętrzny
czynnik
rakotwórczy] – kancerogén (rákot előidéző,
rákkeltő) (cancerogenus)
kancerować [1. uszkadzać znaczki pocztowe;
2. pot. kaleczyć kogoś lub niszczyć coś na
powierzchni]
–
kirágni,
roncsolni,
elroncsolni, megtámadni
kancerówka – sérült v. hibás bélyeg
kanciarstwo – szélhámosság, becsapás, átverés
kanciarz
[pot.
człowiek
świadomie
wprowadzający kogoś w błąd] – szélhámos,
svihák (megbízhatatlan, léha ember;
szélhámos, széltoló), szélhámos, csaló;
svindler (csaló, szélhámos)
kanciasto – szögletesen, sarkosan
kanciasto zakończony – szögletben végződő
kanciastość – szögletesség, sarkosság
kanciasty, -a, -e [1. mający kanty; 2. niezgrabny
lub nieforemny; 3. szorstki w stosunku do
innych] – szegletes v. szögletes; sarkos, éles
kanciaste ruchy – szögletes mozdulatok
kancik – peremke, párkányka, szegletke; csalás
kanister [mały, przenośny zbiornik na paliwo;
też: zawartość tego zbiornika] –
olajoskanna
kanister na benzynę – benzinkanna
kancjonalik – énekeskönyvecske
kancjonał [zbiór pieśni religijnych lub śpiewów
liturgicznych] – (egyház) kancionálé,
énekeskönyv
kancjonały (łac. śred. cantionale, od cantio =
śpiew) [jest to nazwa zbiorów religijnych
pieśni z XVI i XVII w., zawierających
teksty i melodie opracowane nieraz na
kilka głosów] – (egyház) kancionálék,
egyházi énekeskönyvek
kanclerski, -a, -ie – kancellári
2418
kanclerstwo – kancellárság
kanclerz [1. szef rządu niektórych państw; 2. w
niektórych instytucjach: tytuł urzędnika
kierującego pracą kancelarii lub
sprawami
administracyjnoorganizacyjnymi;
też:
urzędnik,
któremu przysługuje ten tytuł; 3. w
dawnej
Polsce:
wysoki
urzędnik
kierujący kancelarią królewską, od XV
w. pełniący funkcję ministra spraw
wewnętrznych i zagranicznych] – (lat.)
kancellár; (tört.) az oklevelek és uralkodói
rendeletek, iratok szerkesztését és kiadását
intéző, olykor a kormányzásba is belefolyó
udvari tisztviselő a középkorban
kanclerz akademii krakowskiej – a krakkói
egyetem kancellárja
kanclerz austriacki – osztrák kancellár
kanclerz izby finansowej – pénzügyminiszter
(Angliában)
kanclerz królowej – a királynő kancellárja
kanclerz prymasa – a prímás kancellárja
kanclerz wielki litewski [urzędnik centralny
Wielkiego Księstwa Litewskiego. – Urząd
ten powołał król Aleksander Jagiellończyk
w 1504. Posiadał podobny zakres władzy
jak kanclerz wielki koronny. Przyjęło się
iż kancelaria litewska zajmowała się
polityką wschodnią Rzeczypospolitej, a
koronna
kontaktami
z państwami
zachodnimi. Od czasu unii lubelskiej
(1569)
wprowadzono
tzw.
zasadę
kompetencji terytorialnej. gdy monarcha
przebywał na Litwie kancelaria litewska
przejmowała
prowadzenie
spraw
ogólnopaństwowych. - W senacie kanclerz
wielki litewski zasiadał za koronnym, choć
oba te urzędy były równoważne] – (tört.)
litván nagykancellár
kanclerzostwo – kancellárság; a kancellár és
felesége, a kancellárék
kanclerzowa – a kancellár felesége, kancellárné
kanclerzować – kancellár v. kancellári méltóságot
v. hivatalt betölteni
kanclerzowanie
–
kancellárság,
kancellári
méltóság v. hivatal betöltése
kancona [zob. canzona] – (ol.) canzone;
meghatározott szerkezetű szakaszokból álló
francia és olasz vers; (zene) dal, ének
kanconeta [zob. canzonetta] – (zene) canzonetta
(canzonette v. canzonettas); dal
Kandaces
[tytuł
królowej
Etiopii;
jej
urzędnikiem był Eunuch.] – KANDAKÉ (a
szolgák királynője) [Valószínűleg az etióp
királynők címe, mint ahogy az egyiptomi
uralkodóké a "fáraó" (ApCsel 8,27)]
-
Wersja 01 01 2017
kandelabr, kandelaber (świecznik) [1. duży,
stojący,
kilkuramienny
świecznik;
2. ozdobna
kilkuramienna
latarnia
uliczna; 3. Dla świec o obu stronach
krzyża, na predelli, tj. na stopniu, w tyle
ołtarza umieszczonym, stoją kandelabry.
Nie mogą ich zastąpić ani do ołtarza
przybite lichtarze, ani równoramienne
świeczniki, które dopiero, po postawieniu
potrzebnej liczby kandelabrów, jako
dodatkowe, stawiać można. Podstawa
kandelabrów jest albo okrągła, albo
trójkątna, stosownie do tego, jaki jest styl
ołtarza i jego krzyża. Co do materiału nie
ma przepisu; bogatsze kościoły mają
bogatsze
kandelabry;
im
większa
uroczystość, tym zdobniejsze kandelabry
się stawiają. Na ołtarzu wielkim stawia się
zwykle sześć, a na ołtarzach bocznych
najmniej dwa; w razie potrzeby dodaje się
mniejsza lub większa ich liczba.] – (lat.)
kandeláber [1. Különleges alkalmakkor,
rendszerint temetéskor használt, tálban
végződő oszlopszerű állvány, amelyben
világító v. füstölő szert égetnek. 2. Nagy
méretű díszes lámpa- v. gyertyatartó. 3. fém,
fa v. kő gyertyatartó, gyakran gazdag
szobrászati dísszel]; csillár, lámpatartó,
gyertyatartó; lámpaoszlop
kandeláber
kandelabr figuralny brąz – bronzfigura
kandeláber
kandelabr kryształowy – kristály lámpatartó v.
gyertyatartó v. csillár
2419
kandelabr stołowy – többkaru asztali gyertyatartó
kandelabr wiszący – csillár
kandelabrowy, -a, -e [przymiotnik od:
kandelabr] – kandeláberkandy [gdzie, którędy, dokąd] – [Słowniczek
języka śląskiego] hol, merre, honnan
kandyba [koń rosły a niezgrabny. Nazwa ta stąd
miała powstać, że mieszkający na
Ukrainie pułkownik Kandyba skwapliwie
skupował konie, choć stare i niezgrabne,
byle rosłe. Gdy chciano więc wyrazić się o
kim, że wielki a niezgrabny, mówiono:
„posłać go do Kandyby.”] – (daw.) otromba,
estlen ló; (átv.) estlen, otromba, suta
kandybura (zob. perkal) [1. perkal w wielkie
kwiaty, modny w ostatnich latach
panowania Stanisława Augusta. Używany
początkowo na sukienki, później na meble
i firanki. 2. perkal w wielkie kwiaty,
modny w ostatnich latach panowania
Stanisława Augusta. Używany początkowo
na sukienki, później na meble i firanki.] –
(perzsa→fr.) perkál, karton
kandydacki, -a, -ie [związany z kandydatem] –
kandidátusi, jelölési, jelölt
kandydat [osoba ubiegająca się np. o jakieś
stanowisko lub o członkostwo w jakiejś
grupie] – (lat.) candidatus [fehér ruhába
öltözött], kandidátus; pályázó, jelölt (így
nevezték Rómában azokat, akik állami
hivatalt akartak elnyerni); valamely hivatalra
pályázó; (tudomány) olyan tudós, kutató, aki
megszerezte az első akadémiai tudományos
fokozatot
kandydat filologii adwokacki – ügyvédjelölt
kandydat do fotela prezydenckiego – az elnöki
szék várományosa v. jelöltje
-
Wersja 01 01 2017
kandydat
do
Nagrody
Kartezjusza
(komunikacja) – Deskartes-díj jelöltje
kandydat do ożenku – vőlegényjelölt
kandydat do Parlamentu Europejskiego – az
Európai Parlement képviselőjelöltje
kandydat do Pokojowej Nagrody Nobla – a
Nóbel-békedíj jelöltje v. várományosa
kandydat do samorządu – önkormányzati
képviselőjelölt
kandydat do Sejmu; kandydat na posła do
Sejmu – képviselőjelölt
kandydat do Senatu – szenátusi képviselöjelölt
kandydat do spadku – örökség várományosa
kandydat
filologii
–
szigorló
bölcsész,
nyelvtudomány
v.
nyelvtudományok
kandidátusa
kandydat na burmistrza – polgármesterjelölt
kandydat na członka – tagjelölt
kandydat na członka partii – (dawno) pártagjelölt
kandydat na posła – képviselőjelölt
kandydat na prezydenta – elnökjelölt
kandydat na profesora – tanárjelölt
kandydat niezależny – független jelölt
kandydat, „osoba ubiegająca się o stanowisko” –
pályázó
kandydat partyjny – pártjelölt
kandydat prawa – jogszigorló
kandydat sądowy – joggyakornok
kandydatka – (lat.) candidatus v. handidátus nő
kandydatura [1. wniosek, w którym proponuje
się kogoś jako kandydata na jakieś
stanowisko lub na członka grupy;
2. występowanie w roli kandydata] – (lat.)
kandidatúra; jelöltség, jelölés; a kandidátus
rangja, tudományos fokozata; (jelölté)
fellépés
kandydować – (lat.) kandidáni; jelöltként fellépni,
pályázni,
jelölni,
kijelölni
(állásra,
tisztségre); kandidátusi fokozatot szerezni
kandydować w wyborach – indulni a választáson
kandydowanie – kandidálás, jelölés
kandyz [grubo skrystalizowany cukier] – (ang.)
candy; (arab-ném.) kandiscukor; fehér
kandicukor; sűrű cukros oldatból fonalra
kikristályosított cukor
kandyz brunatny – barna jegeccukor
kandyzacja [1. smażenie owoców w cukrze,
2. krystalizacja
cukru;
3.
sposób
konserwacji
niektórych
owoców
polegający na smażeniu w cukrze;
pokrywanie cukrem], kandyzowanie –
kandírozás; jegecesítés, kristályosítás
kandyzować [1. krystalizować cukier; 2. smażyć
w cukrze, pokrywać warstwą cukru] –
2420
(arab-ném.)
kandírozni;
jegecesíteni,
kristályosítani;
kandyzować owoce – (arab-ném.) gyümölcsöket
kristályos cukorréteggel v. cukorral bevonni
v. kandírozni
kandyzowany, -a, -e – kandírozott
kanefora (gr. kanephóros ‘niosąca kosz’) [1. w
starożytnej Grecji: dziewczyna niosąca na
głowie
kosz
z
ofiarami
podczas
uroczystych
procesji
kultowych;
2. malowidło,
relief,
rzeźba
przedstawiające postać kobiecą z koszem
na głowie; 3. w antycznej Grecji – jedna z
kobiet, które w czasie procesji niosły na
głowach kosze z kwiatami lub owocami. 4.
arch. motyw architektoniczny w postaci
kobiety z koszem na głowie; także taki
motyw w malarstwie wazowym i reliefie.]
– (gör.) canephor, kanefora; fején kosarat
vivő nő, aminőt szobrokon ábrázolnak; fején
áldozati kosarat vivő leányalak; épületen az
oszlop szerepét tölti be
kanelury (żłobki, kanele) [płytkie, wklęsłe
pionowe wyżłobienia, zdobiące na całej
długości trzon kolumny lub pilastra, albo
inną powierzchnię. Wyżłobienia te stykają
się ze sobą ostrymi krawędziami, ale mogą
też być przedzielone płaskimi listewkami
(patrz ilustracja).] – (lat.) kannelúra (gör.
rhabdosisz); görög-római oszloptörzsön
hosszában futó rovátka, vájolat [a görögrómai s az ezek alapján álló stílusokban az
oszloptörzsön hosszában futó, íves vagy
elliptikus keresztmetszetű rovátka. A
kannelúrák a görög-dór oszloprendben élben
metsződnek, a többiben az oszloptörzs
felülete hosszirányú keskeny lemezek
alakjában marad meg közöttük: számuk
különböző, a dórban 16-20 között változik.]
kanewas (ang. canevas) – (fr.) canevas; kanavász,
fehérítetlen gyolcs; színes fonalból szőtt lenv. pamutvászon; alapraj
kangur [zwierzę o bardzo silnych tylnych
nogach, poruszające się skokami, żyjące w
Australii]
–
(ausztrál)
kenguru;
Ausztráliában élő erszényes emlősállat
-
Wersja 01 01 2017
Kangur olbrzymi (Macropus giganteus) [duży
torbacz z rodziny kangurowatych,
endemit kontynentu australijskiego, jeden
z najbardziej popularnych kangurów,
często mylony z kangurem szarym,
łapanym dla skór i mięsa już przez
Aborygenów.
Przez
Europejczyków
widziany po raz pierwszy w 1770 r. Obok
kangura rudego i szarego należy do
największych
wśród
współcześnie
żyjących torbaczy.] – keleti szürke
óriáskenguru (Macropus giganteus) [a
kúszóerszényes-alakúak
(Diprotodontia)
rendjébe, ezen belül a kengurufélék
(Macropodidae) családjába tartozó faj]
Kangur rudy (Macropus rufus) [torbacz z
rodziny kangurowatych. Duży ssak
roślinożerny, największy z torbaczy.
Występuje pospolicie w całej Australii z
wyjątkiem
części
południowego
i
wschodniego wybrzeża oraz północnych
lasów równikowych] – vörös riáskenguru
(Macropus rufus) [a Diprotodontia rendhez,
ezen belül a kengurufélék (Macropodidae)
kangurka
kangurka [1. lekki płaszczyk z bawełnianej lub
wełnianej
tkaniny,
z
rękawami
reglanowymi, ukrytym zapinaniem oraz
krótkim kołnierzem klapowym. Zwykle
produkowany jako płaszcz męski. 2.
rodzaj lekkiej sportowej kurtki wkładanej
przez głowę. Posiada kaptur i ułatwiające
zakładanie rozcięcie pod szyją zapinane
na
guziki,
rzepy
lub
ściągane
2421
sznureczkami. Na przodzie w części
piersiowej lub trochę niżej znajduje się
duża kieszeń. Czasem ocieplana od
wewnątrz warstwą polaru.] – kenguru;
Slipon [Pamut- vagy gyapjúszövetből készült
könnyű férfi-felsőkabát, raglán szabással,
rejtett gombolással, zsebfedős zsebekkel,
rövid reverrel, amely felgombolva is
hordható.]
kangurowy, kangurzy, -a, -e – kengurukangurzyca – nőstény kenguru
kani, -ia, -ie – kányakania1 (kania ruda Milvus milvus; kania czarna)
[ptak drapieżny o długich skrzydłach i
długim, rozwidlonym ogonie] – kánya
Kania czarna (Milvus migrans) [duży ptak
drapieżny z rodziny jastrzębiowatych] –
Barna kánya (Milvus migrans)
Kania
czubajka [zob. Czubajka kania
(Macrolepiota procera)] – nagy őzlábgomba
(Macrolepiota procera)
Kania ruda (k. rdzawa) (Milvus milvus (L., 1758))
[duży ptak drapieżny z rodziny
jastrzębiowatych, zamieszkujący Europę,
Azję Środkową, północną Afrykę oraz
Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego
Przylądka] – vörös kánya (Milvus milvus) [a
madarak (Aves) osztályának a vágómadáralakúak (Accipitriformes) rendjéhez, ezen
belül a vágómadárfélék (Accipitridae)
-
Wersja 01 01 2017
kania
syberyjska (Milvus migrans lineatus)
[Daleki Wschód] – keleti barna kánya
(Milvus lineatus)
2
kania (czubajka kania) [jadalny grzyb o dużym,
brązowym kapeluszu pokrytym łuskami]
– őzlábgomba
kanianka [pasożytnicza roślina o łodydze
nitkowatej, bezlistnej, owijającej się wokół
innych roślin] – (növény) aranka (Cuscuta)
kanianka dzięcielina – lenfojtó aranka
Kanianka koniczynowa (Cuscuta trifolii Bab. &
Gibson) [gatunek jednorocznej rośliny
pasożytniczej z rodziny powojowatych
(Convolvulaceae). Występuje w Europie
Zachodniej, do Europy Środkowej
zawleczony na przełomie XIX i XX wieku.
W Polsce antropofit zadomowiony] –
herefojtó v. kisaranka (Cuscuta trifolii Bab.)
[lóherén és lucernán élősködik, vékony
szálú, ún. „ördögcérna”]
Kanianka lnowa (Cuscuta epilinum Weihe)
[gatunek rośliny jednorocznej należący do
rodziny powojowatych (Convolvulaceae).
Jest pasożytem całkowitym lnu. Pochodzi
z obszaru śródziemnomorskiego. W
polskiej florze jest archeofitem. Niegdyś
była rośliną dość pospolitą w uprawach
lnu, obecnie w Polsce jest rośliną
wymarłą.] – lenfojtó aranka (Cuscuta
epilinum Weihe). [A lenfojtó aranka a
lenvetésben tesz kárt, de megél a lóherén és
lucernán is, amelyen különben a herefojtó és
az illatos aranka él.]
Kanianka macierzankowa (Cuscuta epithymum
L.) [gatunek rośliny pasożytniczej z
rodziny powojowatych (Convolvulaceae).
Zasięg geograficzny obejmuje Europę,
północną Afrykę, zachodnią i środkową
Azję. W Polsce gatunek w południowowschodniej części kraju na niżu pospolity,
na pozostałym obszarze rzadki] –
kakukkfűfojtó aranka (Cuscuta epithymum
/L./ L.) [károsíthat lucernában, de főként
különböző füveken élősködik]
Cuscuta europaea L.
Kania ruda
Kanianka pospolita, kanianka europejska
(Cuscuta europaea L.) [gatunek rośliny
jednorocznej z rodziny powojowatych
(Convolvulaceae). Występuje w Europie, w
2422
północnej Afryce (Algieria) oraz na
rozległych obszarach Azji znajdujących
się
pod
wpływem
klimatu
umiarkowanego.
Gatunek
rozpowszechniony także w Polsce, od nizin
po tereny górskie] – közönséges aranka, v.
Aranyfonalfű (Cuscuta europaea L.) [szára
vöröslő v. sárgás, leginkább sziromtalan
növényeken él (fűzfa, csalán, komló stb.), de
előfordul csillagfürtön is.]
kanibal [ludożerca, androfag, antropofag; przen.
okrutnik, zwyrodnialec, dzikus, człowiek
krwiożerczy] – (indián) kannibál, emberevő;
(átv.) kegyetlen, vad, vérszomjas ember
kanibalizm
[1.
ludożerstwo;
pożeranie
osobników własnego gatunku (u zwierząt);
2. praktyka zjadania osobników własnego
gatunku, dość rozpowszechniona w
naturze.
Występuje
u
owadów,
pajęczaków, ryb, płazów, ptaków, a także
niektórych ssaków. Może się nasilić ze
względu na zbytnie zagęszczenie populacji
lub w następstwie głodu. Do najbardziej
znanych
gatunków
praktykujących
kanibalizm
należy
modliszka.]
–
kannibalizmus, emberevés
kanibalski, -a, -ie – kannibál; emberevő
kanię [pisklę kani] – kányafióka
kanikularny, -a, -e [przymiotnik od: kanikuła];
kanikułowy, -a, -e [upalny; letni] –
kánikulás, kánikulai; vakációs
kanikuła [najgorętszy okres lata; upały] – (lat.)
kánikula; (letnie upały) forróság, hőség; a
nyár legforróbb része; (ferie) nyári szünidő v.
vakáció
kanion [dolina rzeczna o wąskim dnie i
stromych, skalistych zboczach] – (sp.)
meredek, sziklás falú folyóvölgy [ott
keletkezik, ahol vmely erős esésű folyóvíz
sziklákon át vájt magának medret
(Colorado)]
kanister [mały, przenośny zbiornik na paliwo;
też: zawartość tego zbiornika] – kanna
kaniuk amerykański, biały [ptak pokrewny kani,
o biało-czarnym upierzeniu] – amerikai
kuhi (Elanus leucurus) [a madarak
osztályának sólyomalakúak (Falconiformes)
rendjébe, ezen belül a vágómadárfélék
(Accipitridae) családjába tartozó faj.]
kaniula – kanül, cső; üreges tű gyógyszerek
befecskendezésére
vagy
vér,
genny
levezetésére
kaniula dożylna obwodowa (zwykle nazywana
wenflonem)
[plastikowa
rurka
umieszczana tymczasowo w żyle, wraz z
zewnętrzną częścią pozwalającą na
-
Wersja 01 01 2017
przyłączenie strzykawki] – kanül, cső;
vénakanül (ang.) peripheral venous catheter
(PVC v. peripheral venous line v. peripheral
venous access catheter) [1. Hajlékony cső,
amely végén általában trokár található,
amely a test üregeibe, csatornáiba, vagy
ereibe van bevezetve. A bevezetés célja lehet
folyadékok
leengedése,
gyógyszerek
beadása, stb... 2. A perifériás vénakanül vagy
branül a B. Braun cég találmánya, a kanülök
családjába tartozik. A branül név a termék
fantázianevéből, a Braunüle-ből származik.]
kanka [1. reg. blaszane naczynie używane do
przechowywania płynów; też: zawartość
tego naczynia; 2. rurka stanowiąca
sztywne zakończenie gumowej rurki lub
gruszki irygatora] – (orvosi) csőtű, üreges
tű
kankan [taniec francuski polegający na
wysokich wymachach nóg i potrząsaniu
uniesionymi spódnicami; też: muzyka do
tego tańca] – (fr.) kánkán; (zene) Algírból
származó, vad, duhaj, gyors ütemű, érzéki
francia tánc a XX. századforduló táján
kankanowy, -a, -e – kánkánkankanista – kánkántáncos
kankanistka – kánkántáncosnő
kankanowy, -a, -e [przymiotnik od: kankan] –
kánkánKANOLDY - cukierki (toffi, irysy) – KANOLDY
(cukorka)
kanon [1. ogólnie przyjęta w danej epoce norma,
np. etyczna lub estetyczna; 2. zbiór zasad,
ustaw, tekstów o podstawowym znaczeniu;
3. zbiór ksiąg uznanych przez Kościół za
święte; 4. utwór polifoniczny, w którym
linię melodyczną głosu rozpoczynającego
powtarzają kolejno wszystkie występujące
głosy; 5.
w prawie kościelnym:
pojedynczy
przepis
prawny;
2423
6. najważniejsza
część
mszy;
też:
modlitwa eucharystyczna odmawiana
podczas tego aktu; 7. druk. stopień pisma;
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
Kanon, wyraz grecki, znaczący pierwotnie
języczek (lingula) na wierzchu szali
(trutina), który wskazuje, czy przedmiot
ważony równa się danej wadze. Znaczy
także pręt mierniczy, węgielnicę i wogóle
stałą miarę wszystkiego. Ze znaczenia
fizycznego przeniesiono wyraz ten do
moralnego dla oznaczenia każdej ścisłej
normy, do której nic dodać, ani ująć od
niej nie można. Kanon więc znaczy
porządek (ordo), prawidło (regula),
normę, formułę, modłę. Kanonem Biblii
nazywa się spis ksiąg Starego i Nowego
Testamentu przez Kościół przyjętych.
Kanonem Mszy św. jest postanowiony w
niej raz na zawsze porządek modlitw i
ceremonii. Kanonem w skarbowości
Królestwa Kongresowego nazwany został
czynsz wieczysty z dóbr, przez rząd pruski
rozdarowanych, lub za cesarza Mikołaja I
rozprzedanych osobom prywatnym, z
obowiązkiem płacenia „kanonu”, jako
procentu
od
1/3
wartości
dóbr,
pozostawionej na hypotece (z możliwością
spłaty przez nabywców). Niemniej
kanonem zowie się czynsz z placów
miejskich,
wieczyście
przez
skarb
wydzierżawionych. Szczegóły dokładne o
tych opłatach znaleźć można w rozprawie
W. Trzetrzewińskiego „O podatkach
gruntowych stałych, w Królestwie Polskiem
obecnie istniejących” (Bibl. Warszawska,
r. 1860, IV, 342 i w oddzielnej broszurze).]
– (gör.-lat.) (zene, egyház) kánon (zsinór),
nádszál, egyenes bot, szintezőléc, vonalzó;
mérővessző, zsinórmérték, mérték, szabály,
norma,
hivatalos
jegyzék;
(átv.)
zsinórmérték, irányadó mérték, szabály,
(vallás) egyházi előírás, törvény; a szentírási
szövegek megváltoztathatatlan összessége;
(művészet) eszményi arány; egy bizonyos
korban kötelezőnek tartott képzűművészeti
módszerek v. szabályok összessége; (zene) a
dallamot több, egymás után induló
szólamban megszólaltatö forma; (rel.)
azoknak a könyveknek a gyűjteménye és
szentírássá való egyesítése, amelyek isteni
sugalmazás alapján íródtak és így a
keresztény hit normái [1. A Szentírás
könyveinek - hitelesnek vagy apostolinak elismert és mértékadó jegyzéke. 2. A mise
legfontosabb, változhatatlan áldozati része.]
A kánon szó a bibliai iratokra alkalmazva a
hit szabályát tartalmazó, az Istentől ihletett
iratok együttesét, gyűjteményét jelenti. A
-
Wersja 01 01 2017
kanonizáció kifejezés azt jelenti, hogy az
egyház elismerte az egyes iratok isteni
ihletettségét (Isteni eredetét) és ezzel a
kánonhoz való tartozását. Ha a kanonizáció
folyamatáról beszélünk, akkor arról van
szó, hogy mikor, miként ismerték fel, vagy
ismerték el az egyes iratok kanonikus voltát
és csatolták véglegesen a kánonhoz. A
katolikus Biblia kanonizációja a 4.
században zárult le, a protestáns kánon
pedig a 16. századi reformáció idején
alakult ki. A Biblia könyveihez hasonló, de
az egyház által hamisítványnak ítélt és ezért
a
kánonból
kihagyott
könyveket
apokrifoknak nevezik. Például közel 30
különböző – sokszor a keresztény
erkölcsnek, életigenlésnek ellentmondó –
evangéliumból
választották
ki
az
egyházatyák azt a négyet, amely ma a
keresztény Biblia része (Máté, Márk,
Lukács, János evangéliuma).
A kánon szó görög eredetű és „vesszőt”,
„vonalzót”, „botot”, „mérővesszőt” jelent.
Valószínűleg közös eredetű a héber kaneh
szóval, amely „nád”, „sás”, „vessző”,
„mérővessző” jelentésű (Ezékiel könyve 40:3
és 42:16). Már az ókori klasszikus
irodalomban is használták „norma”,
„szabály”, „példa”, „minta” értelemben, és
az Újszövetségben is megtaláljuk (Második
levél a korintusiaknak 10:13, Levél a
galatáknak 6:16, stb.).
A kánon szó a bibliai iratokra alkalmazva a
hit szabályát tartalmazó, az Istentől ihletett
iratok együttesét, gyűjteményét jelenti. Már
a 2. századtól fogva találkozunk a
keresztény
irodalomban
olyan
kifejezésekkel, mint az egyház kánona, az
igazság kánona, a hit kánona. A kifejezést
először és egyértelműen Athanasius püspök
alkalmazta a Bibliára Kr.u. 350 körül.
A kanonikus irat a kánonhoz tartozó bibliai
iratot jelent. A kanonikus gyűjtemény
kifejezés arra utal, hogy a Biblia az Istentől
ihletett iratokat teljességükben tartalmazza.
A kanonizáció kifejezés azt jelenti, hogy az
egyház elismerte az egyes iratok isteni
ihletettségét és ezzel a kánonhoz való
tartozását. Ha a kanonizáció folyamatáról
beszélünk az ó- és újszövetségi egyházban,
akkor arról van szó, hogy mikor, miként
ismerték fel vagy ismerték el az egyes iratok
kanonikus voltát és csatolták véglegesen a
kánonhoz.
kanon doskonałości – a tökéletesség zsinórmértéke
kanon wielogłosowy – többszólamú kánon
kanona [armata] – [Słowniczek języka śląskiego]
ágyú, löveg
kanonada [silny, długotrwały ogień artyleryjski;
też: towarzyszący mu huk] – kanonád;
ágyuzás, ágyudörgés, ágyutűz; tüzelés
2424
kanonada
kanonfuter [mięso armatnie] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach]
– ágyútöltelék
kanonia [1. urząd kanonika, 2. dom mieszkalny
usytuowany
w
pobliżu
kościoła,
przeznaczony dla świeckich księży
kanoników należących do kapituły] –
(gör.) kanonoki méltóság, kanononokság;
kanonoki lakás
kanonici [Polscy kanonici: Tadeusz Płoski, Stefan
Biskupski, Wenanty Zubert, Remigiusz
Sobaski,
Ireneusz
Bruski,
Krzysztof
Nitkiewicz] – kanonokok; a székeskáptalan
tagjai, a r.kat. püspök tanácsosai
kanonicki, -a, -ie [związany z kanonikiem] –
kanonoki
Kanonicy
regularni,
kanonicy
regularni
laterańscy, CRL [1. najstarszy zakon
klerycki zorganizowany według reguły
św. Augustyna. Genezy zakonu należy
upatrywać w przykładzie życia pierwszej
wspólnoty chrześcijan, o której czytamy w
Dziejach Apostolskich. 2. najstarszy
katolicki zakon klerycki - zorganizowany
wg reguły św. Augustyna. Wywodzi się z
tzw. biskupich wspólnot kanonickich
tworzonych od przełomu IV i V w. i
objętych wielką reformą po synodzie
laterańskim
1059
(oficjalna
data
powstania zakonu). W 1105 otrzymali
parafię na Lateranie, wokół której
zawiązała się kongregacja laterańska
(1544 papież Pius IV przyznał jej prymat
wśród wszystkich zakonów katolickich). 3.
każde ze zgromadzeń zakonnych opartych
na regule św. Augustyna] – C.R.L.
Congregatio Canonicorum Regularium Ss.
Salvatoris
Lateranensis;
Lateráni
Szabályozott Kanonokok Kongregációja;
lateráni kanonokok; ágostonrendi szerzetes
kanonokok
Kanonicy regularni w Polsce dzielili się
na: 1) Lateraneńskich, 2) Stróżów grobu
jerozolimskiego, 3) S. Mariae Demetri de
Urbe i 4) Szpitalników Ducha św. de Saxia. –
1) Lateraneńskich nazywano w Polsce
„Bożeciałkami,” od kościoła Bożego Ciała na
-
Wersja 01 01 2017
Kazimierzu pod Krakowem, skąd i do innych
jeszcze miejsc u nas zaprowadzeni zostali. .
– 2) Stróżów grobu jerozolimskiego
nazywano w Polsce ,,Bożogrobcami” albo
„Miechowitami.” 3) Kanonicy regularni S.
Mariae Demetri de Urbe, zwani byli w
Polsce „markami”, od głównego klasztoru
przy kościele świętego Marka w Krakowie, na
Litwie zaś „białymi augustjanami” od białej
sukni z czerwonym krzyżem na piersiach. 4)
Kanonicy regularni, t. zw. Szpitalnicy
Ducha św. de Saxia, pospolicie nazywani w
Polsce „duchakami,” poświęceni usłudze
szpitalnej, nosili na czarnej sukni krzyż biały
na piersiach.
kanoniczka
[1. członkini
żeńskiego
zgromadzenia
zakonnego,
będącego
odpowiednikiem kanoników regularnych;
2. członkini świeckiego stowarzyszenia
kobiet obowiązanych do posłuszeństwa
przełożonej] – (egyház) kanonissza,
kanonokrendi apáca
kanonicznie
–
kanonikusan;
kánonilag;
kánonjogilag, egyházjogilag
kanoniczność – kanonicitás, kánoni jelleg
kanoniczność ksiąg świętych – a szentkönyvek
kánoni jellege v. kanonicitása
kanoniczny, -a, -e [1. ogólnie przyjęty jako
norma; 2. należący do kanonu zasad,
ustaw prawnych, tekstów; 3. dotyczący
przepisów
prawa
kościelnego;
4. dotyczący kanonika; 5. mat. najprostszy
lub
najkorzystniejszy
pod
jakimś
względem] – (gör.) kanonikus, kánoni,
egyházjogi; egyházi előíráson alapuló, a
kánonnak megfelelő; mintaképül vett, a
kánonon alapuló; az egyházi kánonok által
megállapított; a kánonba tartozó (ti. könyv)
kanonier (zob. artylerzysta) [1. najniższy stopień
wojskowy w artylerii; też: żołnierz mający
ten stopień; (u Zygmunta Glogera)
Kanonjer – żołnierz, stanowiący obsługę
przy armatach – artylerzysta. Stosownie
do czynności, wykonywanych przy
działach, kanonjerzy w wojsku polskiem
nazywali się: „od lontowników”, „od
wałków” i t. d. B. Gem.] – tüzér,
lövegkezelő
kanonier
kanonierka [niewielki okręt wojenny]
ágyunaszád; naszád
kanonierski, -a, -ie – tüzér-, kezelői
lövegkezelői
kanonierstwo – tüzérség
-
–
v.
2425
kanonik [1. w Kościele katolickim: członek
kapituły; 2. tytuł honorowy nadawany
duchownym] – (gör.) kanonok (canonicus);
papi méltóság a katolikus egyházban;
káptalan tagja; a püspököt segítették az
egyházban
kanonik kapitulny – káptalani kanonok
kanonik katedralny – székeskáptalan tagja;
kanonok
kanotier (fr. canotier znaczy wioślarz) [1.
słomkowy kapelusz z niską płaską główką
i niedużym rondkiem, ozdobiony czarną
jedwabną wstążką (czasami białą). 2.
rodzaj
słomkowego
kapelusza
z
niewielkim rondem i niską główką z
płaskim denkiem. Bywa ozdobiony czarną
lub białą jedwabną wstążką. Kapelusz
typowo letni, znany od drugiej połowy
XIX wieku. W pierwszej połowie XX
wieku moda na noszenie kanotierów
zanika.] - (fr. canotier = csónakos)
szalmakalap fajta
kanotier
kanonizacja [w Kościele katolickim lub
prawosławnym: oficjalne uznanie osoby
zmarłej za świętą] – (gör.) kanonizáció;
(lat.) canonisatio; szentté avatás; (átv.)
törvényesítés, szabállyá változtatás
Wersja 01 01 2017
kanonizacyjny, -a, -e [związany z kanonizacją] –
kanonizációs, szentté avatási
kanonizować [w Kościele katolickim lub
prawosławnym: oficjalnie uznać, uznawać
osobę zmarłą za świętą] – kanonizálni,
szentté avatni
kanonizować kogoś – kanonizálni, szentté avatni
vkit
kanonizowanie – kanonizálás, szentté avatás
kanonowy, -a, -e [przymiotnik od: kanon] –
(zene) kánonkanony – kánonok; kánontábla; zsinati törvények,
egyházi írott szabályok
kanony indukcji eliminacyjnej, kanony Milla
[log. reguły rozumowania uogólniającego,
służące do wykrywania
związków
przyczynowych na podstawie obserwacji
faktów jednostkowych] – Mill-féle
kánonok
John Stuart Mill (1806—1873) elsősorban
logikával foglalkozott, és arra keresett
választ, hogy miként lehet logikai
módszerekkel megkülönböztetni a tények
véletlen és törvényszerű összefüggéseit. E
módszerek a Mill-féle kánonok (1. Az
egyezés módszere. 2. A különbözés
módszere. 3. Az egyezés és különbözés
módszerének egyesítése. 4. A maradékok
módszere. 5. A párhuzamos változások
módszere.) ― Mill tudományosztályozása
természettudományokat
és
szellemtudományokat különböztetett meg.
Jellemző pozitivista megnyilvánulás, hogy a
történelmet
mint
ténytudományt
a
természettudományokhoz
sorolta.
Szellemtudományok a pszichológia, az
erkölcstan és a szociológia.
kanony ołtarzowe [Wolno na ołtarzu zostawiać,
po ukończeniu mszy św., tak zwane
kanony ołtarzowe, choć według wielu
liturgistów, lepiej jest je usuwać,
szczególniej z wielkiego ołtarza, a zawsze
wtedy, gdy jest na ołtarzu wystawienie
przenajświętszego Sakramentu, a nie
odprawia się msza święta. Kanony te są to
tabliczki mniej lub więcej ozdobne,
stosownie do uroczystości i ołtarza,
oprawne w ramki, często za szkłem, na
których wydrukowane są pewne części
mszy św. Środkowa nazywa się tabella
secretarum;
po
stronie
ewangelii
umieszczona: In principio, a po stronie
epistoły: Lavabo. Kanony te, oparte o
predellę lub o kandelabry, są wielką
wygodą dla celebrujących mszę św., gdyż
nie potrzebują oni zwracać się co chwila
do mszału i mogą odmawiać modlitwy
mszalne po jednej stronie ołtarza, chociaż
mszał leży po drugiej.] – kánonok az
oltáron
2426
kanony ołtarzowe
kant [1. ostro załamany brzeg czegoś; 2. pot.
oszustwo] – (krawędż) perem, szél, él,
párkány, párkányzat; szeglet, szöglet;
szegély; ferde él, sarok, szög; (egyház) ének,
kantus; (u spodni) vasalat, él; (oszustwo)
(ang.) cant; mese, csalás, társadalmi
képmutatás, kétszínűség, svindli, átejtés; a
legalóbb rétegek beszédmodora, tolvajnyelv
kant gregoriański – gregorián ének
kant kościelny – templomi ének
kant spodni – él, nadrágél
kant stołu – az asztal éle
kantar [skórzana lub parciana uzda bez
wędzidła, z kółkiem u dołu do
umocowania łańcucha] – kötőfék; kantár,
szár
kantarek – kantárka, száracska; póráz
kantaryda [1. chrząszcz, którego krew zawiera
kantarydynę; 2. majka lekarska, zielony
chrząszcz zwany też hiszpańską muchą,
używany dawn. do wyrobu leków,
afrodyzjaków, plastrów, ze względu na
zawartą
w
tkankach
drażniącą
substancję, kantarydynę] – kőrisbogár
(Lytta vesicatoria L.) [a fedelesszárnyuak
rendjébe, a külön lábtőízesek csoportjába
és a hólyaghúzók családjába tartozó
bogárfaj. 12-15 cm. hosszu, fénylő
smaragdzöld szinü. Kiválóan a kőrisfán,
fagyal- és orgonabokrokon tesz károkat,
amennyiben lombjaikat igen sokszor
teljesen lerágja. Jun.-jul.-ban röpül,
Közép-Európában közönséges.
A kőrisbogarakban, különösen a már
teljesen
kifejlődött
rovarnak
nemzőszerveiben, igen nagy méreg: a
kantaridin van. A frissen szedett
bogarakból már 1,5 g. halálos lehet. Az
állatgyógyászatban
tett
tapasztalatok
kétségen kivül igazolják, hogy a
kőrisbogár porának a nemi ösztönt fokozó
tulajdonságai
vannak;
emberen
is
bekövetkezhetnek a kőrisbogár bevétele
után eféle izgatottságnak jelei, de rendesen
már csak akkor, mikor a vesék és a
húgyutak a méreg által erősen, igen
-
Wersja 01 01 2017
sokszor halálosan, izgatva vannak. A vele
történt mérgezés jeleI. nehéz nyelés, égető
érzés és hólyagképződés a szájban vagy a
garatban, erős szomjuság, véres hányás és
hasmenés, vizellési inger, fájdalom a vesék
táján, olykor görcsök és priapizmus. A
gyógyulás mindig lassan történik, rendesen
krónikus vesebajok hátrahagyásával. A
gyógykezelés hevenyés mérgezés esetében
nyálkás italoknak és langyos ülőfürdőknek
rendelésében áll; tilos belsőleg olajos
szereket (ricinusolajat) adni, mert ezekben
a kantaridin jobban oldódván, könnyebben
szivódik fel.]
kantata [utwór muz. na głosy solowe, ewent.
chór i orkiestrę, złożony zwykle z kilku
oddzielnych części (XVII-XVIII w.; XX
w.)] – (ol.) cantata, kantáta; énekdarab v.
költemény; mely recitativókból, áriákból és
karokból van összeállítva; zenekarra,
énekkarra és magánének-szólamokra írott
többtételes, lírai zenei mű
kantatowy, -a, -e [przymiotnik od: kantata] –
(zene) kantétakanton [1. kraj związkowy wchodzący w skład
Szwajcarii; 2. w niektórych krajach:
jednostka terytorialno-administracyjna] –
(fr. Canton) kanton, kerület, járás; (wojsko)
szállás, hadkiegészítő terület, kanton
 kanton – kraj wchodzący w skład
Konfederacji Szwajcarskiej
–
jednostka
podziału
administracyjnego w Federacji Bośni i
Hercegowiny
kanton
–
jednostka
podziału
administracyjnego w Ekwadorze
kanton
–
jednostka
podziału
administracyjnego w Kostaryce
kanton
–
jednostka
podziału
administracyjnego Francji
kanton
–
jednostka
podziału
administracyjnego Luksemburga
kanton (fr. canton, ang. township) –
jednostka administracyjna w Kanadzie, w
niektórych regionach prowincji Quebec (zwł.
Estrie) i hrabstwach wschodniego Ontario
kanton – w weksykologii – górne czołowe
(tzn. znajdujące się u góry przy drzewcu)
pole płata flagi
 kanton






 kanton – w heraldyce – figura zaszczytna w
górnym lewym lub prawym rogu tarczy
herbowej
2427
Kanton (chiń. Guangzhou pismo trad.:,
uproszcz.:; pinyin: Guǎngzhōu, kantoński
jyutping: gwong2 zau1) [1. miasto w
południowych Chinach, stolica prowincji
Guangdong. 2. polska nazwa Guangzhou,
miasta w Chinach] – Kanton (kínai város)
kantonista [w Imperium Rosyjskim (przed 1858)
chłopiec kształcony (w tzw. szkołach
kantonistów – кантонистские школы)
na
zawodowego
wojskowego.
Kantonistami były głównie sieroty, dzieci
żołnierzy i pochodzące z ubogich, nie
mających środków do życia rodzin.],
kantonisci – (dawno) nemlakó v. kintlakó
katona; (a kantonrendszer szerint tartósan
szolgáló katona) [A kantonisták intézményét
I. Péter cár 1712-ben hívta életre. Az
elnevezés Poroszországból származik, ahol is
a körzetenként hadra fogható férfiak voltak a
kantonisták. Oroszországban viszont az
egyes ezredek mellett kötelező jelleggel
megszervezett 50, idővel sokkal több fős
iskolák tanulóit hívták így. Ők 5-15. életévük
között a hadsereg altiszti és tiszti, továbbá
adminisztratív és egészségügyi (felcseri)
utánpótlásának céljából kapták meg ezekben
az iskolákban az alapképzést.]
kantonowy, -a, -e – kantoni, kantonális, kantonkantony szwajcarskie – svájci kantonok; a svájci
köztársaságba tartozó szövetségi állam
kantor1
[1.
przest.
biuro
fabryki,
przedsiębiorstwa;
kancelaria
kupca,
przemysłowca, bankiera; instytucja handl.
a. bankowa; przedstawicielstwo handl.,
biuro pośrednictwa; lada w sklepie; dawn.
duże biurko. 2. miejsce, w którym można
wymienić
walutę;
3. instytucja
pośrednicząca w jakichś transakcjach; 4.
daw. «biuro fabryki lub przedsiębiorstwa;
5.
lada w sklepie] – (kereskedelmi)
pénzváltó, iroda; íróasztal, eladóasztal, pult,
eladópult
kantor wymiany – pénzbeváltó
kantor
wymiany
walut
–
pénzbeváltó,
pénzbeváltóhely
kantor2 [1. osoba wykonująca partie solowe
śpiewów
liturgicznych
w
kościele
protestanckim lub katolickim albo
modlitw żydowskich w synagodze;
2. dawniej w kościele protestanckim:
dyrygent chóru i organista; 3. dyrygent
chóru, kapeli kośc.; organista; śpiewak
solista a. przodownik chóru w Kośc.
protestanckim; gł. śpiewak w synagodze;
4. urząd duchowny w kapitułach, którego
-
Wersja 01 01 2017
obowiązkiem była baczność nad śpiewem
choralnym i choralistami] – (egyház)
kántor, előénekes; orgonista, a gyülekezeti
éneklés vezetője
kantor (łac. cantare - śpiewać) [zakonnik, także
osoba świecka intonująca śpiew w
kościele, kaplicy; zakonnik prowadzący
Liturgię Godzin (brewiarz)] – kántor (lat.
cantare - énekelni) [a templomban vagy
kápolnában előéneklő szerzetes, aki a
liturgikus órákat is vezeti]
kantor bankowy – bankiroda
kantor fabryczny – gyáriroda
kantor walutowy – pénzváltó
kantor wymiany, kantor wymienny – váltóüzlet,
pénzváltó
kantorek [zdrobniale: biuro fabryki, sklepu] –
irodácska, pultocska; (dawno) íróasztal,
papírszekrény
kantorowicz, kantorzysta – (dawno)
írnok
(kancellista), gyakornok; irodista
kantorowy, -a, -e [przymiotnik od: kantor] –
iroda-, ügynökségi, irodai
kantorski, -a, -ie; kantoralny, -a, -ie – kántori
kantorstwo – kántorság, kántori teendők
kantować [1. pot. oszukiwać; 2. zginać coś tak,
aby tworzył się kant] – 1. élezni, leélezni,
szélezni, peremezni, szegélyezni, sarkítani,
lesarkítani; 2. becsapni, átejteni
kantowanie – 1. élezés, leélezés; szélezés,
szegélyezés, peremezés, sarkítás, lesarkítás;
2. becsapás, átejtés
kantowatość
–
sarkosság,
szögletesség;
leélezettség
kantowaty, -a, -e – élezett, leélezett, szegélyezett,
peremes, beszegett; sarkos, lesarkított
kantowski, -a, -ie – kanti, kantiánus; Kant
filozófiájával kapcsolatos
kantówka [zob. krawędziak] – (linijka)
háromszögű vonalzó; háromszög (∆);
négyélű vonalzó; élezett gerenda, élfa;
(wojsko) huzagolt v. vont csövű fegyver;
csiszolt üveg; (almafajta)
kantyczka
[1. popularna
pieśń
religijna;
2. książka zawierająca zbiór pieśni
religijnych]
–
(egyházi)
énekecske,
himnuszocska; (egyház) énekgyűjtemény,
cantionale, énekeskönyv
kantycznki (z łac. canticum = pieśń) [są to zbiory
pieśni religijnych, szczególnie kolęd i
pastorałek]
–
cantionalék;
(egyház)
énekgyűjtemény, énekeskönyvek
Kantyczki albo kancjonaliki [t. j. książeczki,
zawierające w sobie zbiór pieśni polskich
nabożnych, zwłaszcza pastorałek i kolęd,
2428
Narodzenie Chrystusa opiewających] –
vallásos énekgyűjtemények, énekes könyvek
kantyczki krakowskie – krakkói énekeskönyv
kantyczkowy, -a, -e – (egyház) énekkantyk, canticum [wym. kantikum] [w liturgii
rzymskokatolickiej: pieśń o tekście
podniosłym, podobna do psalmu] –
(dawno) (egyházi) ének, himnusz
kantylena [1. melodia o charakterze lirycznym;
2. w średniowieczu: świecka kompozycja
wokalna; 3. krótka pieśń epicka w poezji
średniowiecznej; 4. kunsztowna strofa
sześciowersowa, oparta na dwóch rymach]
– (zene) kantiléna; gazdagon, szélesen
kidomborodó, vezető dallam vagy szólam
kantylenowy, -a, -e [przymiotnik od: kantylena]
– kantilénakantyna [bufet na terenie jednostki wojskowej
lub jakiejś instytucji] – (ol.-ném. fr.) kantin;
használati cikkeket is árusító katonai v.
üzemi étkezde, kocsmaüzlet; likőrös doboz v.
mintadoboz; útiüveg
kantyniarz [ten, kto prowadzi kantynę],
kantyniarka – kantinos, kantinosnő
kantysta [zwolennik systemu filozoficznego
Kanta lub kierunku nawiązującego do
doktryny
Kanta]
–
kantiánus;
a
kantizmusnak, Kant filozófiájának követője,
híve
kantyzm [1. system filozoficzny Kanta; 2. pogląd
lub kierunek nawiązujący do doktryny
Kanta; 3. system filoz. myśliciela nm.
Immanuela Kanta; poglądy i kierunki
filoz. nawiązujące do doktryny Kanta] –
kantiánizmus; Immanuel Kant német
filozófusnak (1724-1804) és követőinek
agnosztikus,
szubjektív
idealizmusba
torkolló filozófiai rendszere
kanwa [1. sztywna tkanina siatkowa używana
jako podkład do wyszywania i in. robót
ręcznych; przen. tło, podstawa; 2. Tkanina
produkowana z grubych nici albo plastiku
służąca jako podkład do haftowania. Jest
bardzo sztywna, o różnej gęstości i
kolorze. Można wyszywać ją bawełną,
lnem, włóczką albo jedwabiem. Istnieją
również kanwy z gotowym nadrukiem,
który potem pokrywa się nicią. Kanwą
nazywa się również cieniutki materiał
stosowany jako płótno pomocnicze do
haftu na tkaninach o nieregularnym
splocie. 3. rzadka i przejrzysta tkanina
bawełniana, podobna do płótna, służąca za
tło do haftu. Splot jej jest tak od siebie
oddalony, że łatwo można przeprowadzić
przezeń igłę z nitką użytą do wyszywania.
Haftuje się więc na kanwie włóczką, czyli
nićmi wełnianymi lub jedwabiem.] – (fr.)
-
Wersja 01 01 2017
canevas; 1. kanavász (anyag); a fakeretre
kifeszített fehérítetlen lenvászon, a kanavász
Itáliában a 14. században jelent meg
táblaképek alapjaként [Sima szövésű pamut,
Különféle
nehezítésben,
alkalmas
bútorszövetnek székekre, olcsó függönynek,
párnahuzatnak, ponyvának, kerti használatra.
Ekrü színben kapható, védőhuzatnak, durva
pamutanyagként vagy jóval finomabb
szövésben festett erős színekben.] ; 2. vázlat,
terv
kanwa [sztywna, ciężka bawełniana lub lniana
tkanina, która jest bardzo rzadka i ma
płócienny splot i znana jest jako płótno do
haftowania, która przypomina bardzo
regularną kratownicę. Wykorzystywana
na wzmacnianie odzieży i ręczne
haftowanie; z miękkim wykończeniem jest
stosowana na letnie bluzki i spódniczki.
Specjalny typ tej tkaniny – z przędzy
zgrzebnej – najczęściej wełnianej – używa
się na tkaniny dywanowe ręcznie tkane.] kézimunka-szövet
[Merev,
nehéz,
vászonkötésből levezetett kötésű, pamut
vagy len típusú szövet, kötésmódja jól
látható. A fonalcsoportok között nyílások
vannak, ami rácsszerűvé teszi a szövetet.
Kézi hímzéseket készítenek rá. Ha
keményítés nélkül készítik, nyári blúzok és
ingek anyaga is lehet. Durva fonalakból többnyire gyapjúból - készítve kéziszövésű
szőnyegként is használható.]
kanwa, tkanina płócienna [szorstka, chropowata
bawełniana tkanina ciężka, o płóciennym
splocie z charakterystyczną kratownicą,
wyglądem przypominającym Panamski
splot. Wykorzystywana na płaszcze i
żakiety, najczęściej w stylu sportowym.
Nazwa pochodzi z języka angielskiego.] kanavász
[Durva,
nehéz,
rusztikus,
vászonkötésű
pamutszövet,
rácsszerű
szerkezettel,
ami
a
panamakötésre
emlékeztet.
Sportos
kabátok,
zakók
2429
készítésére használják. Az elnevezés az
angol "canvas" szóból ered, aminek régi
jelentése: ponyva.]
kanwa Java [rzadka, szorstka bawełniana
tkanina z szorstkiej przędzy o płóciennym
splocie.
Wykorzystywana
jako
wzmocnienie odzieży do haftu i na
obrusy.] – stramin, rácsvászon [Laza
beállítású, vastag fobnalakból készült
vászonkötésű pamut típusú szövet. Hímzések
alapszövete.]
kanwowy, -a, -e [przymiotnik od: kanwa] –
kanavász-; vázlatos
kańczug (bicz) (z tur. kamcze = bicz) [1. pleciony
skórzany bicz z rękojeścią; w carskiej
Rosji
nazywany
nahajką
i
wykorzystywany jako narzędzie chłosty;
2. bicz z plecionego rzemienia osadzonego
na krótkim kiju; też: uderzenie tym
biczem] – (tör., or.) kancsuka; szíjakból font
korbács; erős, többágú bőrkorbács
kaolin [osadowa skała ilasta, której głównym
składnikiem jest kaolinit] – (ásvány) kaolin
(glina
kaolinowa);
porcelánföld;
alumíniumhidroszilikát
(H2Al2Si2,O9);
földpátok elmállása folytán keletkezik,
nedvesen igen plasztikus
kaolinowy, -a, -e [przymiotnik od: kaolin] –
kaolinkaotyczny, -a, -e – (gör.) kaotikus; rendezetlen,
zűrzavaros
kap. (kapitan) – szds., százados
kap! [wyraz nazywający dźwięk spowodowany
odgłosem spadających kropel] – potty! (a
csepegés hangja)
kapa [I 1. nakrycie na łóżko; 2. derka do
przykrywania konia; 3. w Kościele
katolickim: ozdobna szata liturgiczna w
kształcie peleryny z kapturem; 4.
zwierzchnia główna suknia, zwłaszcza
kapłańska, pluwjał, opończa — II
czerwona płachta używana w walkach
byków do ich drażnienia] – (przykrycie)
takaró, terítő, ágyterítő; (przykrycie na
konia) lópokróc; kéményfedő, kéménykalap;
(egyház) vecsernyeköpeny, papi palást;
(bikaviadalon) vörös szövet
kapa [przód (nos) buta, narzutka na łóżko, itp.]
– [Słowniczek języka śląskiego] cipőorr;
ágytakaró
kapa aksamitna – bársonytakaró
kapa fioletowa – violaszínű palást
kapa kapłańska – kápláni palást
kapa kominowa – kéményfedő, kéménykalap
kapa koronkowa – csipketerítő
kapa na łóżko – ágytakaró
-
Wersja 01 01 2017
kapa nad kuźnia – kovácsfújtató, kovácsfedő,
kovácssisak
kapa żałobna – feketeszínű papi palást
(gyászszertartáshoz)
kapacytacja (uzdatnianie) [zmiany zachodzące w
plemniku w drogach rodnych samicy
umożliwiające zapłodnienie. Czas trwania
kapacytacji wynosi około 3-7 godzin. W
tym czasie osłonka glikoproteinowa leżąca
nad akrosomem i białka płynu nasiennego
zostają
usunięte,
następuje
hiperaktywacja plemnika. Plemnik musi
przejść kapacytację, aby mogła nastąpić
reakcja akrosomowa – kolejny etap w
procesie wnikania plemnika do oocytu.
Reakcja ta jest odwracalna.] – (lat.-ném.)
kapacitás; befogadóképesség, űrtartalom,
nagyság; felfogó képesség, teljesítőképesség
kapać — kapnąć [1. spadać, ściekać kroplami;
2. wylewać coś wolno kroplami; 3. dawać
komuś niewielką sumę pieniędzy] –
csepegni (kapie z dachu – csepeg az eresz),
csöpögni, csurogni; lecsepegni
Kapadocja [1. mały kraj położony we
wschodniej części Azji Mniejszej. Stamtąd
Żydzi przybyli do Jerozolimy w czasie
wylania Ducha Świętego. 2. kraina
historyczna w Tureckiej Anatolii, znana
przede wszystkim z charakterystycznych
form tufowych tworzących księżycowy
krajobraz oraz z domów i kościołów
wykutych w tufowych skałach. Kapadocja
była aż do średniowiecza silnym
ośrodkiem chrześcijaństwa oraz miejscem
narodzin idei życia klasztornego.] –
KAPPADÓCIA (görögül: Καππαδοκία;
törökül Kapadokya) (nádas vidék) [1.
Tartomány Kisázsia keleti részében, melynek
lakói árja származásúak voltak (ApCsel 2,9;
1Pt 1,1). 2. egy Kis-Ázsiában (ma
Törökország) fekvő terület ősi neve, melyet
délen a Toros-hegység, északon a Feketetenger, keleten az Eufrátesz határolt. A térség
részét képezte az asszírok által Hattumnak
nevezett földrajzi és politikai egységnek, és
körülbelül megegyezik a Hettita Birodalom
korának Felső-Hatti nevű régiójával.]
kapalin [z średniowieczno-łacińskiego capellina,
rodzaj szyszaka stalowego] – (sp) capellina;
sisak; védőfegyver a régi szálfegyverek ellen
[a kifelé hajló peremmel ellátott, «siska»-alju
vaskalap (Eisenhut, franc. chapel, hanapier,
chapeau d"armes; ang. iron hat; spany.
cervellera, capellina), mely különösen a
királyoknak volt megkülönböztető hadi
viselete; a Képes Krónika is ilyennek
ábrázolja Róbert Károly királyunkat]
2430
kapalin
kapanie – csepegés, csurgás
kapanina – csepegés
kapar [1. drzewo, krzew lub pnącze rosnące w
strefie tropikalnej; 2. pąk kwiatowy lub
młody owoc kaparu ciernistego, używany
jako przyprawa; 2. Kapary kapar
(Capparis L.) rodzaj drzew, krzewów lub
pnączy
należących
do
rodziny
kaparowatych. Należy do niego ok. 250
gatunków występujących w strefie
tropikalnej.] – kapri; kapri cserje v. bokor;
kapribogyó; Kápri-cserje (Capparis sicula,
Capparis
spinosa,
tapher,
kapor)
[Olívaolajban és sósvízben szokták a déliek
elkészíteni, főleg a nehéz húsételekhez
kedvelik, de fogyasztják önmagában is. A
Bibliában csak egy helyütt, ott is mellékesen
szerepel (Préd 12,5—7), talán a zsidók
idejében kevéssé ismerhették.]
Kapar ciernisty, kapar zwyczajny (Capparis
spinosa) [naskalny półkrzew o owalnych
liściach i białych lub różowych kwiatach]
– közönséges kapri
kaparek [1. młody owoc kaparu; 2. pąk
kwiatowy tej rośliny] – kapricska
-
Wersja 01 01 2017
kaparowy, -a, -e [przymiotnik od: kapar] –
kaprikapary oliwie – kapri olajban
kapcan (zob. kapcon, niezgrabjasz, flejtuch,
brudas, wogóle plebejusz) [1. pogard.
Niedołęga; 2. daw. biedak; 3. Dawniej
oznaczał człowieka, który nie chodził w
butach ale w kapciach czyli w chodakach,
pantoflach,
papuciach
ze
skóry
niewyprawnej lub pilśni. Od nazwy
podobnego obuwia poszło i przezwisko
człowieka, podobnie jak powstały nazwy:
kurp’, kierpcarz, postolnik, pantoflarz od:
kurpie, kierpce, postoły, pantofle.] –
éhenkórász, sóher; kétbalkezes, pancser,
paccer, balek; „kapcás”
kapcanić – kontárkodni, elrontani, elfuserálni
kapcanić się – elromlani
kapcanieć [pot. tracić zapał i energię do życia] –
elszegényedni, lerongyolódni; legyengülni
kapcanienie – elszegényedés, lerongyolódás;
legyengülés; kontárkodás, elpackázás
kapcański, -a, -ie – közönséges, hitvány
kapcański obiad – hitány ebéd v. közönséges ebéd
kapcaństwo
–
közönségesség,
hirványság,
rendetlenség,
nyomorúság,
koldusság,
mocskosság
kapcie – papucs, bocskor; kapca, harisnya
kapcie (regionalnie pantofle, papucie, laczki itp.)
[1. obuwie chłopskie (podług Lindego)
zimowe, ze skóry koziej na jedną stronę
wyprawnej;
2.
rodzaj
obuwia
przeznaczony do noszenia w mieszkaniu.
Czasem jako kapcie używane są inne
rodzaje obuwia takie jak: klapki,
drewniaki, pantofle. W niektórych
regionach Polski słowo kapeć oznacza
bardzo zużyty but lub inny rodzaj obuwia.
Na Górnym Śląsku najpopularniejsza jest
nazwa laćki (laczki), na wschodzie kraju ciapy,
natomiast
w
okolicach
Częstochowy- chapcie. Terminem kapeć
określa
się
także
koło
pojazdu
(wyposażone w oponę pneumatyczną), z
którego zeszło powietrze. Tak zwanego
kapcia
możemy
"złapać"
przedziurawiając oponę w samochodzie.]
– papucs; bocskor [egyetlen darabból szabott
talpú és felső részű, sarkatlan, elöl kerek
vagy hegyes orrú, bocskorszíjjal felköthető
könnyű lábbeli, amely a talpat, a talp széleit
és a lábujjakat védi. Anyaga lehetett
kikészített bőr, de készítettek bocskort
szőrösen hagyott, kikészítetlen bőrből is.
Formája szerint lehetett: egylábas, tehát
bármelyik lábra felhúzható, vagy féllábas (a
Felső-Tisza vidékén), tehát a jobb és bal láb
szerint külön formájú.]
2431
kapcie damskie – női papucs
kapcie damskie pompony – pomponos női papucs
kapcie młodzieżowe – gyerek papucs
kapcie męskie – férfi papucs
kapciuch (tur. kapczuk) [dawniej: woreczek na
tytoń] – dohányzacskó, (átv.) ócska kalap
kapec [ciepły but filcowy] – meleg filc cipő
kapeczka, kapeńka – cseppecske
kapeć [1. domowy pantofel; 2. znoszony but;
3. opona lub dętka, z której uszło
powietrze; 4. (zwykle w liczbie mnogiej) a)
miękki, wygodny but do chodzenia po
domu; łapeć, papeć, papuć; b) potocznie:
stary,
przechodzony
but;
5. potocznie, często w wyrażeniu "złapać
kapcia": opona lub dętka, z której zeszło
powietrze, zwykle na skutek uszkodzenia;
guma (często w wyrażeniu "złapać
gumę"); także o piłce, z której uleciało
powietrze; flak] – ócska cipő, papucs,
házipapucs
kapela [1. zespół muzyczny wykonujący muzykę
ludową;
2. zespół
grający
muzykę
rockową; 3. dawniej: chór śpiewaków
przy katedrach, klasztorach i na dworach
albo zespół wokalno-instrumentalny lub
instrumentalny; 4. J. Karłowicz wskazuje
przejście znaczenia tego wyrazu z
płaszczyka świętego Marcina na kaplicę, z
kaplicy na wszystkich, którzy należeli do
służby bożej w kaplicy, więc i na
muzyków, w niej przygrywających, czyli
na orkiestrę, której wszystkie rodzaje lud i
szlachta nazywali „kapelą,” a jej
przewodnika „kapelmistrzem.” Już w XVI
i XVII w. prawie wszyscy magnaci polscy
utrzymywali na swych dworach kapele,
które nietylko przygrywały im w dni
powszednie
i
podczas
wszystkich
uroczystości domowych, ale nadto
towarzyszyły w podróżach.] – (ol.) capella,
karének, kórus; zenekar
kapela górnicza – bányászzenekar
-
Wersja 01 01 2017
kapela janczarska [turecka orkiestra wojskowa
janczarów
z
przybocznej
gwardii
sułtańskiej] – janicsár zenekar
kapela ludowa – népi együttes, népi zenekar
kapela wojskowa – katonazenekar
Kapelan – starszy kapelan [1. ksiądz wojskowy;
2. ksiądz w wojsku; 3. duchowny w
wojsku; 4. ksiądz w mundurze; 5.
duchowny wojskowy; 6. w Wojsku
Polskim II RP tytuł duchownego
wojskowego
wyznania
rzymskoi
greckokatolickiego,
prawosławnego,
ewangelicko-augsburskiego, ewangelickoreformowanego, odpowiadający randze
kapitana – kapitana marynarki (starszy
kapelan – odpowiednio randze majora –
komandora podporucznika).] – (wojsk)
káplán, főkáplán; tábori lelkész
kapelan [1. duchowny pełniący obowiązki
duszpasterskie w wojsku, więzieniu,
szpitalu, lub w zakonie żeńskim albo w
prywatnej kaplicy; 2. duchowny w
Kościele
rzymskokatolickim,
prawosławnym,
greckokatolickim,
anglikańskim i ewangelickim, spełniający
funkcje liturgiczne przy kaplicy zakonnej,
szpitalnej lub przydzielony przez władzę
kościelną do obsługi duszpasterskiej
pewnej grupy osób lub środowisk (np.
kapelan wojskowy, więzienny, szpitalny,
uczelniany). Kapelanem nazywany bywa
także duchowny diecezjalny bądź zakonny
pomagający biskupowi przy czynnościach
biskupich i będący jego sekretarzem; 3.
kapłan usługujący innemu kapłanowi; 4.
ksiądz oddelegowany; 5. ksiądz katolicki
pełniący specjalną rolę - duszpasterza
grupy osób] – (lat. capellanus) káplán,
segédlelkész
kapelan [1. niewielka ryba żyjąca gromadnie w
Morzu Arktycznym; 2. gatunek ryby
żyjącej w stadach, w wodach mórz
północnych; 3. gromadnik (Mallotus
villosus); 4. ryba z rodziny dorszowatych;
5. niewielka ryba żyjąca gromadnie w
Morzu Arktycznym] – halfajta; Kapelán
lazac (Mallotus villosus)
Kapelan – starszy kapelan [w Wojsku Polskim II
RP tytuł duchownego wojskowego
wyznania rzymsko- i greckokatolickiego,
prawosławnego,
ewangelickoaugsburskiego,
ewangelickoreformowanego, odpowiadający randze
kapitana – kapitana marynarki (starszy
kapelan – odpowiednio randze majora –
komandora podporucznika).] – káplán –
főkáplán
2432
Kapelan
(urząd
dworski)
[duchowny
przebywający na dworze królewskim
uważany
za
domownika
rodziny
królewskiej. Otwierał modlitwą każdy
posiłek (bez niego prawie nigdy nie
zasiadano do stołu). W każdej chwili miał
wolny
dostęp
do
króla.
Poza
sprawowaniem funkcji religijnych na
dworze i opieki nad naczyniami
liturgicznymi prowadził dworski zespół
muzyki kościelnej. Jego pomocnikami byli
wikariusze i nadworni kaznodzieje.] – 1.
Az udvar főnöke az Archicapellanus
(főkáplán) a királyi kápolna feje (Capella
Regia). A tábori főkáplánok Bécsben éltek,
fizetésüket az udvartól kapták. 2. udvari
káplán
Kapelan harcerski [kapelan, sprawujący
duszpasterską opiekę w harcerstwie.
Głównym celem służby kapelana jest
sprawowanie posługi religijnej na rzecz
harcerstwa. Powinien też działać na rzecz
rozwoju duchowego i religijnego harcerek
i harcerzy poprzez współudział w ich
wychowaniu do odpowiedzialności i
społecznej dojrzałości, w poszanowaniu
godności człowieka. Ponadto buduje i
organizuje współpracę pomiędzy komendą
harcerskiej jednostki organizacyjnej i
odpowiednią władzą kościelną.] – katolikus
cserkész káplán
kapelan wojskowy – tábori pap v. lelkész
kapelani (zob. daw. kapelanje) [Obok kościołów
biskupich i klasztornych istniały tylko
prywatne kościoły i kapelanje, które były
zawiązkiem tworzenia się parafii, biskupi
bowiem dawali prywatnym kapelanom
prawo udzielania Sakramentu Chrztu i
wogóle sprawowania pieczy dusz.] –
káplánok [1. a katolikus egyházban olyan
egyházi személy, aki felszentelt pap.
Beosztását tekintve a plébánosok mellé
segítségül a püspök által kinevezett
(disponált). Szolgálati tevékenységét a
plébános határozza meg. A szentségek
kiszolgáltatása
terén
teljes
papi
joghatósággal rendelkezik. Káplánt ki lehet
nevezni az egész plébánián, vagy a plébánia
egy bizonyos lelkipásztori csoportjában,
vagy akár több plébánián egy bizonyos
szolgálat végzésére. Rendes esetben a
plébános helyettesítését is ellátja. A káplán
köteles a plébánián lakni. Szabadság idejét
illetően a plébánossal azonos jogai vannak.
A püspök megfelelő okból elmozdíthatja. 2.
Angol nyelvterületen elterjedten alkalmazzák
a káplán szót a tábori lelkészekre. Sokszor –
tartalmilag hibásan – egyszerűen káplánként
-
Wersja 01 01 2017
fordítják az angol nyelvben rövidítve
használt „military chaplain” szót.]
kapelański, -a, -ie [przymiotnik od: kapelan] –
káplánkapelaństwo – káplánság
kapelka [beret] – [Słowniczek języka śląskiego]
baret, barett, sapka, süveg, svájci sapka
kapelmistrz [1. kierownik orkiestry wojskowej,
górniczej lub strażackiej; 2. muzyk
kierujący dawniej orkiestrą, chórem lub
kapelą na dworze królewskim lub
magnackim] – karmester, karnagy
kapelmistrzostwo – karmesterség
kapelmistrzować [dyrygować; prowadzić kapelę,
orkiestrę] – karmesterkedni
kapelmistrzowski, -a, -ie – karmesteri, karnagyi
kapelonek [wikary] – [Słowniczek języka
śląskiego] vicarius, vikárius, helyettes;
(vall.) helynök
kapelusik [mały kapelusz] – kalapka, sapka
kapelusik z podwiniętym rondem – pörgekalap
kapelusina – ócska kalap
kapelusz [1. nakrycie głowy składające się
zwykle z główki i ronda; 2. górna
część owocnika grzyba osadzona na
trzonie; 3. borsalino lub panama; 4.
na głowie; 5. panama lub sombrero;
6. "...pełen deszczu"; 7. dawny
składak – szapoklak; 8. sombrero lub
melonik; 9. można go zamówić u
modystki; 10. męskie lub damskie
nakrycie głowy; 11. słomiany na
głowie;
12.
in.
kapeluszysko,
kapelusina, kapeluszyk; 13. in.
kapelusik, kapeluch, kapelusisko; 14.
jest
prostem
spolszczeniem
średniowieczno-łacińskiego capellus;
15. nakrycie głowy zarówno męskie
jak i kobiece składające się z ronda i
główki. Kapelusze produkowane są
obecnie z filcu, skóry, tkaniny lub
wyplatane ze słomy. Mogą być
usztywniane bądź miękkie, w różnych
kolorach i fasonach. Dodatkowo
kapelusze damskie często są zdobione,
np.
wstążkami,
broszami,
czy
piórami.] – kalap; gombakalap; (sp)
2433
összerakható kajak [1. A bíborosi
méltóság jelvényei a vörös kalap,
galerus v. pileus cardinalitius, capellus
rubrus; a vörös főveg, birretum pileolus,
caputium és solideo; a biboröltöny, a
zafir gyürü, anulus cardinalitius; az u. n.
ombrellino, a fejök felett hordott
mennyezet; használhatják egyházaikban
a püspöki jelvényeket s egy mitrát, s
cimereik felett a kalapot alkalmazzák. 2.
Pápai kalap: A XVII. század óta
általánossá vált hétköznapi egyházi
viselet az alacsony, kerek karimájú
szövetkalap. Nevezik római kalapnak is
(olaszul cappello romano), népies neve,
a „saturno" pedig a Szaturnusz gyűrűire
emlékeztető karimája miatt ragadt rá.
Egészen az 1970-es évekig a többi
egyházi személy is ilyet viselt, rang és
méltóság szerint változó színben és
díszítéssel. (Az Államtitkárság 1969-es
„Ut sive sollicite" utasítása óta például a
bíborosok is csak fekete színűt
hordhatnak, mint a püspökök - az
előbbiek vörös-arany, az utóbbiak pedig
zöld
méltóságjelző
szalaggal
és
zsinórzattal.) II. János Pál korai éveiben,
elsősorban utazások alkalmával viselte,
majd elhagyta használatát. XVI.
Benedek a nyári hónapokban viseli
ismét. A pápai kalap piros színű
bársonyból vagy gyapjúból készül, piros
selyemszalaggal és arany hímzéssel. Az
eredetileg a karima kétoldali felhajtását
szolgáló aranyzsinór végét ugyanolyan
színű
makkok
díszítik.
(Néha
pontatlanul galero néven is emlegetik,
pedig az a bíborosok ennél sokkal
szélesebb karimájú, tizenöt-tizenöt
bojttal ellátott bíborszínű díszkalapja
volt, amit 1969-ben eltöröltek, és ma
már csupán a bíborosi címerben
látható.)]
kapelusz [damskie lub męskie okrycie głowy.
Posiada miękki i trwały kształt i
produkowany jest z filcu, irchowego
materiału, słomy, itp. Składa się z główki i
ronda. Kapelusz był znany w czasach
starożytnych.] – kalap [Férfiak vagy nők
számára készült fejfedő, fejrészből és
-
Wersja 01 01 2017
karimából áll. Készülhet puha vagy kemény
kivitelben, nemezből, bőrből, szövetből,
kötött kelméből, szalmából stb. (Lásd még:
keménykalap, cilinder, kürtőkalap). Már az
ókorban is ismert ruhadarab volt.]
kapelusz biskupi – püspök kalap; a püspöki
méltóság jelvénye
kapelusz damski – női kalap
kapelusz do twarzy – archoz illő kalap
kapelusz filcowy – filckalap, nemez kalap
kapelusz góralski – górál kalap
kapelusz grzyba – gombakalap
kapelusz kardynalski [czerwony kapelusz o
szerokim
rondzie,
ze
zwisającymi
jedwabnymi sznurkami, noszony przez
kardynałów] – bíboros kalap
kapelusz nie pasuje do płaszcza – a kalap nem
illik a felöltőhöz
kapelusz panama – panama-kalap
kapelusz pilśniowy – nemezkalap
kapelusz pleciony [ciasno przylegające okrycie
głowy, produkowane z dzianiny i
zakończone rondem.] – kötött sapka
[Szorosan a fejre simuló fejfedő, amit
kötéssel állítanak elő; a szélét szegély zárja
le.]; fonott kalap
kapelusz pleciony
Kötött sapka
kapelusz słomkowy a. słomiany – szalmakalap
-
Wersja 01 01 2017
kapelusznik
[rzemieślnik
zajmujący
się
robieniem kapeluszy] – kalapkészítő,
kalaposmester; kalapos
kapeluszowy, -a, -e [tyczący się kapelusza] –
kalapos, kalap-, kalapszerű
kapeluszowy grzyb – kalapos gomba
kaper [właściciel statku lub marynarz, który
podczas dawnych wojen morskich z
upoważnienia jednej ze stron grabił lub
konfiskował okręty nieprzyjaciela] –
kalózhajó, kalóz
2434
kapelusz tropikalny – trópusi kalap
kapelusz trójgraniasty – háromszögletű kalap
kapelusz
tyrolski
[tradycyjny
kapelusz
mieszkańców
Tyrolu
o
wąskim
wywiniętym z tyłu rondzie. Główkę
kapelusza okala pleciony sznur, za który
zatknięte jest piórko. Produkowane są
tradycyjnie w kolorze zielonym z dobrej
jakości filcu.] – tiroli kalap
kapelusz z szerokim rondem – széles karimájú
kalap
kapelusze – kalapok
kapelusznictwo [rzemiosło kapelusznika] –
kalapkészítés, kalaposság, kalaposmesterség
kapeluszniczka [rzemieślniczka zajmująca się
wyrobem kapeluszy] – kalapkészítő nő,
kalaposnő; a kalapos felesége, kalaposné
kapeluszniczy, -a, -e [dotyczący kapelusznictwa]
– kalapos-, kalapkészítő
Kapernaum, Kafarnaum [tam Pan często
przebywał. Zwane także miastem Pana.
Tam działy się rzeczy, za które Pan je
zgromił. Było położone w pobliżu jeziora
Genezaret.] – KAPERNAUM (Náhumfalva,
a vigasztaló faluja) [Város a Genezáret-tó
északnyugati partján, ahol Jézus galileai
működése idején lakott (Mt 4,13; Mk 2,1);
sok nagy csodát vitt itt véghez (Mt 8,5-13;
Mk 2,1-12; Jn 4,46-54). A "maga városa"
(Mt 9,1).]
Kafarnaum (hebr. ‫ עְּחַנ ַןפְּכ‬Kefar Nahum - Wioska
Nahuma, dosł. Wioska Pocieszyciela.) Przez Arabów
nazywane Tal Hum. — Nazwa miasta nie jest nigdy
wymieniana w Starym Testamencie, wiadomo
jednak, że istniało już w II wieku p.n.e. W czasach
Chrystusa miało pewne znaczenie, będąc miastem
nadgranicznym, siedzibą oddziału wojsk rzymskich i
miejscem poboru podatku celnego (Mt 8,5 nn oraz Mt
9,9 nn). Przez Kafarnaum przechodził jeden z
ważniejszych szlaków łączących Galileę z
Damaszkiem - tzw. Via Maris 200 m na północ od
białej synagogi, w pobliżu rzymskiego mauzoleum
odkryto kamień milowy z czasów Hadriana z
napisem: Imperator Cezar Trajan Hadrian August,
syn Trajana, wnuk boskiego Nerwy. Miasteczko
rozciągało się na przestrzeni około 3 km wzdłuż
brzegów Jeziora Genezaret w kierunku pobliskiej
Tabghi. Żydowski historyk Józef Flawiusz, mówiąc o
Tabdze w swym dziele zatytułowanym Wojna
Żydowska (III, 10, 8) nazywa ją "Źródłami
Kafarnaum". Mieszkańcy Kafarnaum trudnili się
przede wszystkim rolnictwem i rybołówstwem.
Kafarnaum znajduje się na wysokości ok. 210
metrów p.p.m. — Jak podaje Ewangelia wg św.
Mateusza, Chrystus na początku swej publicznej
działalności opuścił rodzinny Nazaret i udał się na
granicę pomiędzy dwoma pokoleniami Zabulona i
Neftalego i osiedlił się w Kafarnaum, które stało się
jego miastem. To w nim nauczał w miejscowej
2435
synagodze, uzdrawiał chorych (teściową Piotra, córkę
Jaira, paralityka, sługę centuriona) i wypędzał złe
duchy. Po Zmartwychwstaniu Jezusa w Kafarnaum
obok lokalnej gminy Żydowskiej ukonstytuować
miała
się
jedna
z
pierwszych
gmin
judeochrześcijańskich, której miejscem spotkań stać
się miał dom św. Piotra Apostoła.
Kafarnaum vagy Kapernaum (héber ‫ נחום כפר‬Kefar
Nachum, „Nahum tanyája”) település volt a Galileaitó partján, bibliai újszövetségi helyszín, amelyet
mintegy Kr. e. 150-től a 11. századig laktak. Helyén
ma részben feltárt romok találhatók. — Lukács
evangéliuma szerint több apostol is innen származott:
Péter, András, Jakab, János és innen jött az
adószedőből lett evangélista Máté is. A Máté
evangéliuma 4:13 szerint maga Jézus is lakott itt. —
Kafarnaumban a régi zsinagóga romjai alatt feltártak
egy épületet, amely azonos lehetett azzal a
zsinagógával, ahol Jézus is tanított. 2000
márciusában II. János Pál pápa is meglátogatta a
kafarnaumi romokat. 2000-ben a Galileai-tó melletti
többi településsel együtt felkerült a Világörökség
javaslati listájára. — Lukács evangéliuma arról
számolt be (4:31-44), hogy a szabbat napjain Jézus a
kafarnaumi zsinagógában tanított. Kafarnaumban
történt, hogy Jézus meggyógyított egy embert, akibe
ártó szellem költözött, és Simon Péter lázban
szenvedő anyósát is. A Máté-evangélium 8:5-17
szerint itt történt az is, hogy egy szavával, távolról
meggyógyította egy pogány százados szolgáját. A
százados szájából hangzott el a híres mondat: „Uram,
nem vagyok méltó, hogy hajlékomba jöjj, hanem csak
egy szóval mondd, és meggyógyul az én szolgám.” E
mondat naponta sokezerszer hangzik el a világ
keresztény templomaiban, hiszen apró változtatással
része a katolikus misék liturgiájának: „Uram, nem
vagyok méltó, hogy hajlékomba jöjj, hanem csak egy
szóval mondd, és meggyógyul az én lelkem.” — Máté
evangéliumában a város kevéssé kedvező színben
tűnik fel, amikor Jézus azokkal a városokkal együtt
(Korozain, Betszaida) korholja (Mt 11,20-24), ahol a
legtöbb csodát tette, lakóik mégsem tartottak
bűnbánatot. „És te, Kafarnaum! Azt hiszed, az égig
emelkedel? A pokolba süllyedsz. Ha Szodomában
történtek volna a nálatok történt csodák, mind a mai
napig fennállna. Azt mondom nektek: Szodoma
földjének tűrhetőbb sorsa lesz az utolsó ítélet napján,
mint neked, Kafarnaum.” — Az ókori Kaparnaum
romjait az amerikai Edward Robinson fedezte fel
újra, 1838-ban. Az első idelátogatók számára a hely
elhagyottnak és szomorúnak tűnt.
A zsinagóga romjai
kaperski, -a, -ie – kalózkaperstwo (korsarski) – kalózkodás
-
Wersja 01 01 2017
kapiarmus [beczułka powleczona workiem
skórzanym, ściągającym się za pomocą
rzemienia, której używano w artyleryi
polskiej podczas oblężeń dla donoszenia w
niej prochu do dział. B. Gemb.] – (daw.,
hist.)
bőrhuzattal
ellátott,
lőportartó
hordócska
kapica [daw. habit, kaptur] – (dawno) szerzetes
kámzsa, barátcsuha; szerzetesi csuha,
csuklya
kapicella [jakaś tkanina zagraniczna, od której
cło takie samo, jak od kitajek, naznaczone
w r. 1643, wymienione jest w Vol. leg. t. IV
str. 81.] – (hist.) vmilyen szövetfajta
kapik, kapiki [1. ubiór jedwabny kobiecy na
głowę za czasów Augusta II Sasa. 2. strój
kobiecy na głowę za czasów Augusta II,
podobny do kaptura, ale mniej osłaniający
głowę.] – (dawno) női selyem fejfedő
kapilara [1. najwęższe naczynie krwionośne;
2. fiz. rurka szklana o bardzo małym
przekroju wewnętrznym, w której na
skutek zjawiska włoskowatości następuje
podniesienie lub obniżenie poziomu
cieczy;
3. wąski
kanalik
między
cząsteczkami gleby]
– (lat.) kapilláris
(capillaris), hajszálcső; med. hajszálér
kapilarność – (lat.) kapillaritás; hajszálcsövesség
[1. a folyadéknak az a képessége, hogy igen
vékony csőben (hajszálcsőben) a vele
közlekedő folyadék felszínéhez viszonyítva
felemelkedik v. lesüllyed; 2. A felületi
feszültség megnyilvánulása: a folyadékok a
felületi
feszültség
hatására
keskeny
csövekben (kapillárisokban) felemelkednek,
lyukacsos szilárd anyagokban szétterjednek;
oka az, hogy a szilárd anyag más-más erővel
vonzza a folyadék és a levegő molekuláit.
Másképpen fogalmazva a különböző
érintkező anyagok esetén eltérő az adhézió
és a kohézió.]
kapilarny, -a, -e [włoskowaty, cienki] – (lat.)
capillaris, kapilláris, hajszálcsöves, hajszál-,
hajszálnyikapinos [1. profil nadany dolnej powierzchni
(gzymsu, płyty poziomej wystającej poza
lico ściany itp.) przez wyżłobione
podcięcie, wymuszający na spływającej
wodzie deszczowej opadanie przed licem
budynku.
Często
nieprawidłowo
nazywany kampinosem. 2. {m.} [bud.] (też:
łzawnik)] – (ép) eresz alsó szegély
(„kapinos”)
kapiszon
[1. niewielka
ilość
materiału
wybuchowego okryta papierkiem, służąca
do strzelania z zabawkowych pistoletów;
2. daw. kaptur noszony osobno lub
przyszyty
do
kołnierza
okrycia
wierzchniego; 3. w dawnej ręcznej broni
palnej: mosiężna spłonka zawierająca
masę palną] – (kaptur) csuklya, kapucni;
(wojsko) gyutacs, gyutacshüvely, kapszli;
kupak
2436
kapiszonowy, -a, -e [przymiotnik od: kapiszon] –
gyutacs-; (dawno) csuklyás, csuklya
kapiszonówka [broń kapiszonowa; strzelba
dawnego typu, w której zapalnikiem jest
kapiszon nakładany na panewkę] –
(dawno) gyutacsos puska v. pisztoly
kapitalik [czcionka dużej litery alfabetu mająca
wysokość liter małych] – (nyomdászat)
kapitälchen
kapitalista [w systemie kapitalistycznym:
właściciel znacznego kapitału w postaci
przedsiębiorstwa, z którego czerpie zyski],
kapitalistka – kapitalista, tőkés, nagytőkés;
tőkepénzes (ffi/nő)
kapitalista prywatny – magántőkés, kapitalista
kapitalistyczny, -a, -e – tőke-, tőkés-, kapitalista
kapitalizacja
[1. wprowadzanie
systemu
kapitalistycznego; 2. obliczenie wartości
majątku
na
podstawie
osiąganego
dochodu i aktualnej wysokości stopy
procentowej; 3. przekształcenie majątku
w kapitał pieniężny; 4. ekon. zsumowanie
kwot opłat periodycznych w kwotę płatną
jednorazowo; 5. wartość wszystkich akcji
wybranej spółki lub wszystkich spółek
notowanych na danej giełdzie obliczona
według ostatniego kursu; 6. w terminologii
używanej
na
giełdach
papierów
wartościowych jest to wartość giełdowa
spółki równa iloczynowi aktualnego kursu
akcji i liczby akcji spółki w obrocie
giełdowym.] – kapitalizálódás, kapitalizálás,
tőkésedés, tőkésítés
kapitalizacja nieruchomości – ingatlantőkésítés
kapitalizacja renty – a járadék tőkésítése
kapitalizm
[system
społeczno-gospodarczy
oparty na prywatnej własności, wolnej
konkurencji i rozwiniętej gospodarce
rynkowej]
–
(lat.)
kapitalizmus,
tőkésrendszer; tőkés gazdasági rendszer v.
-
Wersja 01 01 2017
tőkeuralom; az a társadalmi rend, amelyben
a termelőeszközök a tőkések birtokában v.
magántulajdonában vannak és ennek alapján
a bérmunkásokat kizsákmányolják
kapitalizm kułacki – (dawno) kulákkapitalizmus
kapitalizm monopolistyczny – (gör.+lat.)
monopolkapitalizmus; imperializmus
kapitalizm monopolistyczny państwowy –
állammonopolista
kapitalizmus
(állami
monopolkapitalizmus); a monopóliumok és
az államaparátus összenövése, a tőkésállam
alárendelése a fináncoligarchiának; [a tőkés
termelési viszonyok megjelenési formája a
fejlett tőkés országokban a 20. sz. második
felében. A kapitalista állam és a
monopóliumok összefonódása, és az
államnak a gazdasági életbe való jelentékeny
beavatkozása
jellemzi.
A
monopolkapitalizmusból
kifejlődött
állammonopolista kapitalizmus főként a II.
világháború után szilárdult meg. Rendszerré
válása jelentős változásokat eredményezett
az elosztási, az áru- és pénzviszonyokban , a
tulajdonviszonyokban stb.]
kapitalizm państwowy – államkapitalizmus; a
kapitalista társadalmi-gazdaságirendszernek
az a formája, amelyben a tőkésnek, a
munkáltatónak a szerepét egészben vagy
jelentős részben az állam veszi át
kapitalizm
przedmonopolistyczny
[okres
rozwoju kapitalizmu charakteryzujący się
istnieniem
wolnej
konkurencji
poprzedzającej powstanie monopolu] –
szabadversenyes kapitalizmus
kapitalizm światowy – világkapitalizmus
kapitalizować – (lat.) kapitalizálni; tőkésíteni, az
értéktöbbletet v. kamatait a tőkéhez csatolni
kapitalizować dochód – jövedelmet tőkésíteni
kapitalizować odsetki [powiększać co pewien
czas sumę wpłaconą na rachunek
oszczędnościowy przez klienta o kwotę
ustaloną między bankiem a klientem] –
kamatot tőkésíteni
kapitalizowanie – kapitalizálás; tőkésítés
kapitalnie – kapitálisan; roppantul, nagyon,
kitűnően, nagyszerűen
kapitalność
–
nagyszerűség,
kitűnőség,
tökéletesség (ja rozumiem kapitalność tego
filmu: értem ennek a filmnek a
nagyszerűségét)
kapitalność tego krótkiego wiersza – ennek a
rövid versnek a nagyszerűsége
kapitalny, -a, -e [1. mający duże znaczenie lub
rozmiary; 2. bardzo dobry; 3. łow. o
zwierzynie łownej: duży i silny] – (lat.)
kapitális; (główny) fő, általános, alapvető;
(wspaniały) nagyszerű, kitűnő, kiváló,
2437
remek; főbenjáró, nagyfontosságú; óriási,
roppant,
kapitalne głupstwo – óriási v. kapitális butaság,
roppant nagy v. bődületes (nagy) szamárság
v. hülyeség
kapitalne stare wino – nagyszerű ó-bor
kapitalny pomysł – nagyszerű ötlet, kiváló
gondolat
kapitalny remont – generáljavítás, főjavítás,
alapos tatarozás; általános javítás
kapitał [1. środki trwałe oraz aktywa finansowe
zainwestowane w produkcję i mające
przynosić dochód; 2. majątek w gotówce
lub papierach wartościowych; 3. grupa
osób dysponująca takim majątkiem;
4. dorobek intelektualny lub artystyczny
jakiejś osoby lub grupy, z którego będzie
ona mogła korzystać w przyszłości] –
(ném.) tőke (pénz)
kapitał akcyjny [wymieniona w statucie spółki
suma
pieniężna
wpłacona
przez
akcjonariuszy] – részvénytőke
kapitał aktywny – működő tőke
kapitał amortyzacyjny – amortizációs tőke,
amortizáló tőke; törlesztéses tőke
kapitał bankowy – banktőke
kapitał budowlany – építkezési tőke
kapitał cynny [kapitał będący stale w obrocie] –
aktív tőke
kapitał dobrze ulokować – tőkét jól elhelyezni
kapitał dobrze zainwestować w coś – a tőkét jól
befektetni vmibe
kapitał dobrze zainwestowany – jól befektetett
tőke
kapitał fikcyjny – fiktív tőke
kapitał finansowy [kapitał powstały z połączenia
kapitału bankowego z przemysłowym] –
finánctőke;
(közgazdaság)
egybeolvadt
monopolisztikus ipari tőke és banktőke
kapitał handlowy – kereskedelmi tőke
kapitał krajowy – hazai tőke
kapitał lichwiarski – uzsoratőke
kapitał
martwy
[kapitał
nieprzynoszący
dochodów] – holttőke
kapitał międzynarodowy – nemzetközi tőke
kapitał monopolistyczny – monopoltőke
kapitał obcy – idegen tőke
kapitał obiegowy – forgótőke
kapitał obligacyjny – kötvénytőke; befizetett tőke
kapitał obrotowy [środki produkcyjne zużywane
całkowicie w ciągu jednego cyklu
produkcyjnego] – forgótőke
kapitał państwowy – állami tőke
kapitał pieniężny – pénztőke
-
Wersja 01 01 2017
kapitał pionierski – induló tőke, kezdőtőke
kapitał początkowy – kezdeti tőke
kapitał pożyczkowy – kölcsöntőke
kapitał produkcyjny – termelőtőke
kapitał przemysłowy – ipari tőke
kapitał prywatny – magántőke
kapitał rezerwowy – tartaléktőke
kapitał społeczny – társadalmi tőke
kapitał
spółkowy
–
társasági
tőke;
részvénytársasági alaptőke
kapitał stały [kapitał wydatkowany na środki
produkcji, którego wartość nie wzrasta w
procesie produkcji i jest przenoszona na
wytwarzany produkt] – állótőke, állandó
tőke; rögzített tőke
kapitał statutowy, kapitał trwały [środki
produkcji zużywane stopniowo w ciągu
wielu cykli produkcyjnych] – alaptőke
kapitał towarowy – árutőke
kapitał trwały [środki produkcji zużywane
stopniowo
w
ciągu
wielu
cykli
produkcyjnych] – maradandó tőke
kapitał umysłowy – szellemi tőke
kapitał udziałowy – résztőke
kapitał ustatowy – alaptőke
kapitał wkładowy – betéti v. befektetett tőke
kapitał własny – saját tőke
kapitał wolny – szabad tőke
kapitał wpłacony – befizetett tőke
kapitał wytwórczy (produkcyjny) – termelési
tőke
kapitał zagraniczny – külföldi tőke
kapitał zakładowy [majątek wniesiony przy
zakładaniu przedsiębiorstwa] – alaptőke;
törzstőke
kapitał zakładowy (akcyjny) – alaptőke
kapitał zapasowy – tartaléktőke
kapitał zmienny [kapitał wydatkowany na siłę
roboczą,
pomnażany
w
procesie
produkcji] – változó tőke
kapitała [łacińskie pismo składające się z samych
wielkich liter o liniach prostych] –
(nyomdászat) kapitális, nagybetű
kapitałka [tasiemka lub skórka przyklejona do
górnego i dolnego brzegu grzbietu książki
przygotowanej do twardej oprawy] –
(nyomdászat) oromszalag, kapitális szalag
kapitałochłonność – tőkeigényesség
kapitałochłonność
produkcji
–
termelés
tőkeigényessége
kapitałochłonny, a-, -e [zużywający stosunkowo
dużą ilość środków trwałych dla
uzyskania
określonego
efektu
gospodarczego] – tőkeigényes
2438
kapitałochłonne inwestycje – tőkeigényes
beruházások
kapitałooszczędność – tőkemegtakarítás
kapitałowy, -a, -e – tőkekapitan (kpt.) [Kapitän 'kapitan' od śrdw.łac.
capitaneus; 1. najwyższy stopień w grupie
oficerów młodszych we wszystkich
rodzajach sił zbrojnych; też: oficer
mający ten stopień; 2. dowódca statku
albo
jachtu;
3. dowódca
samolotu
pasażerskiego;
4. przedstawiciel
i
kierownik drużyny sportowej w czasie
zawodów; 5. kierownik kapitanatu portu]
– (lat.) capitaneus; (fr.) capitaine, (ang.)
captain; kapitány, százados (szds.); (hajó)
hajóskapitány; (sport) kapitány
kapitan artylerii – tüzérszázados
kapitan drużyny – csapatkapitány
kapitan kawalerii – lovaskapitány; lovassági
százados
kapitan Kloss – Kloss kapitány (Andrzej Zbych:
Kockázat)
Stanisław Mikulski
kapitan korwety – korvettkapitány; (wojsko)
őrnagyi rangban levő tengerészkapitány
kapitan okrętu – parancsnok, hajóparancsnok;
hajóskapitány; (wojsko) sorhajókapitány
-
Wersja 01 01 2017
kapitan okrętu wojennego – sorhajókapitány
(németül Linienschiffskapitän) [az OsztrákMagyar Haditengerészet ezredesi rangnak
megfelelő rendfokozata volt. A Monarchia
felbomlása után az utódállamok egy része,
mint például a jugoszláv haditengerészet
tovább használta ezt a rendfokozatot. ]
kapitan portu [kierownik kapitanatu portu] – a
kikötői kapitányság vezetője v. főinspektora
kapitan statku – hajóskapitány
kapitanat [1. urząd portowy kierujący ruchem
statków w porcie i na redzie, zajmujący
się sprawami administracyjnymi portu;
2. komisja ustalająca skład kadry w danej
dyscyplinie sportu] – (dawno) kapitányság
kapitanostwo [kapitan z żoną] – 1. százados v.
kapitány
és
felesége;
századosék,
kapitányék; 2. századosság, századosi rang v.
rangfokozat
kapitanowa [żona kapitana] – századosné,
kapitányné
kapitański, -a, -ie [odnoszący się do kapitana] –
századosi, kapitányi
kapitaństwo [kapitanostwo] – századosság,
századosi rang v. rangfokozat
kapitel [1. późn.łac. capitellum 'główka; jw.'
zdrobn. od łac. caput; archit. głowica,
ozdobne zwieńczenie kolumny, pilastra a.
FILARA; 2. zob. głowica w zn. 2.] –
(capitel, lat. Capitulum = fejecske) fejezet;
oszlopfő [a támasz – oszlop, pilaszter,
oszlopköteg – fejének építészeti kialakítása,
amely a támasz és a tartó között közvetít]
kapitel gotycki – gót stílusú oszlopfő
kapitel kielichowy [archit. kapitel rozszerzający
się ku górze w kształcie kielicha
kwiatowego] – (ép.) kehelyfejezet
kapitelik – oszlopfőcske
Kapitol (łac. Mons Capitolinus) [jedno z siedmiu
wzgórz (łac. Septimontium) na których
powstał Rzym. Wzgórze ma (miało) dwa
wierzchołki,
południowy
zwany
Capitolium (gdzie w starożytności stała
świątynia Jowisza) i północny zwany Arx,
na którym znajdowała się cytadela.] –
Capitolium (Rómában)
Kapitol Stanów Zjednoczonych (ang. United
States Capitol) [budynek położony na
Wzgórzu Kapitolskim (ang. Capitol Hill)
w Waszyngtonie, pełniący funkcję siedziby
Kongresu
Stanów
Zjednoczonych
(amerykańskiego
parlamentu)]
–
Capitolium (angolul United States Capitol)
az Egyesült Államok Kongresszusa, a
szövetségi kormányzat törvényhozó ágának
székhelye. Washington, D.C.-ben van
(Columbia Kerület), a Capitolium-dombon
2439
(Capitol Hill), a National Mall nevű nagy
park keleti végén. Az amerikai nép és az
amerikai törvényhozás szimbóluma, egyúttal
egy jelentős amerikai művészeti kiállításnak
is otthont ad.
kapitoliński, -a, -ie [przymiotnik od: Kapitol
(wzgórze w Rzymie)] – kapitóliumi
kapitolińskie gęsi [poświęcone bogini Junonie,
których krzyk uratować miał Rzym przed
nocnym atakiem Gallów (ok. 390 r. p.n.e.)]
– kapitóliumi libák [Kapitólium libái a
gágogásukkal megmentették Rómát.]
kapitulacja [1. poddanie się nieprzyjacielowi;
też: umowa określająca warunki poddania
się; 2. rezygnacja z planów, zaprzestanie
działalności z powodu trudności nie do
pokonania] – (lat.) kapituláció, kapitulálás;
(wojsko)
fegyverletétel,
megadás,
meghódolás; a gyengébb v. legyőzött félre
kényszerített feltétel nélküli megadási
szerződés; (átv.) lemondás; (pl. váré) feladás
kapitulacja bezwarunkowa – feltétel nélküli
megadás
kapitulacja z honorami wojskowymi –
fegyverletétel
a
katonai
rendjelek
meghagyásával
kapitulacyjny, -a, -e [związany z kapitulacją] –
kapitulációs, megadási, fegyverletételi
kapitulancki, -a, -ie – kapitulációs, kapitulánskapitulant [1. strona, która skapitulowała przed
wrogiem;
2. osoba
poddająca
się,
ustępująca
przed
trudnościami]
–
kapituláció, kapituláns
kapitularny, -a, -e – káptalani
kapitularz [1. pomieszczenie w kościele lub
klasztorze przeznaczone na zebrania
kapituły; 2. wyciąg z prawa kościelnego
oraz
rozporządzeń
i
przepisów
obowiązujących w danej diecezji] –
(egyház) káptalanterem, (tört.) capitulare
kapitulny, -a, -e; kapitularny, -a, -e – káptalani,
papi tanácsi
kapitulować [1. poddać się, poddawać się,
zaprzestać, zaprzestawać walki; 2.
książkowo, przenośnie: zrezygnować,
rezygnować z czegoś z powodu przeszkód]
– (lat.) kapitulálni, letenni a fegyvert;
megadja magát; (átv.) megadja magát,
-
Wersja 01 01 2017
kapitulál; vitában, versengésben elismerni a
másik fél igazát, jogát; visszavonulni
kapitulowanie – (lat.) kapitulálás, fegyverletétel,
megadás
kapituła [1. kolegium honorowe nadające
niektóre odznaczenia i ordery; 2. w
Kościele katolickim: kolegium kanoników
przy katedrze lub kolegiacie; też:
posiedzenie tego kolegium; 3. w Kościele
katolickim: rada przełożonych zakonu i
delegatów prowincji lub zakonu; też:
zjazd tej rady] – (lat.) capitulum, (egyház)
káptalan [1. A püspökök tanácsadó és segítő
testülete. Magyarországon 1874-ig, a
közjegyzői
intézmény
bevezetéséig,
hiteleshelyként is működtek.]; a kanonokok
testülete [1. egyházi testület, egy-egy terület
–
püspökség
–
belügyeinek
és
vagyonkezelésének intézésére, bizonyos
előírt szertartási – ima – kötelezettségekkel
jelentékeny függetlenséget élvező, tanácsadó
testület a püspök (megyés püspök) mellett; 2.
A r.kat. egyházban egy templomhoz tartozó
papi testület.]
kapituła
(łac.
capitulum)
[zgromadzenie
zakonników, podczas którego omawiane
są sprawy dotyczące całego zakonu
(kapituła generalna), danej prowincji
zakonnej
(kapituła
prowincjalna),
klasztoru (kapituła klasztorna)] – káptalan
(lat. capitulum) [szerzetesi gyűlés, amelyen
megtárgyalják az egész rend (generális
káptalan), az adott szerzetesi provincia
(provinciai káptalan), vagy a kolostor (házi
káptalan) ügyeit illető kérdéseket]
kapituła domowa [w funkcji formacji zakonnej.
W
bezpośredniej
funkcji
formacji
zakonnej kapituły domowej należy wziąć
pod
uwagę:
spotkanie
braterskie,
wyznanie win - poprawianie wspólnotowe,
collatio albo rozmowę duchową.] – házi
káptalan [a szerzetesi közösség (kolostor)
tagjainak gyűlése, itt hozzák meg a közösséget
érintő fontosabb döntéseket, itt osztják szét az
elvégzendő feladatokat, valamint itt választják
meg a kolostor vikáriusát és ökonomusát.]
kapituła
generalna
(zob.
kapituła)
[1.
zgromadzenie przełożonych i wybranych
delegatów zakonu, podczas którego
omawiane są sprawy dotyczące całego
zakonu. Kapituła gen. jest najwyższą
władzą w zakonie. Podczas kapituły
wybierane są również odpowiednie władze
zakonne. 2. oficjalne zebranie większej
liczby członków zakonu lub zgromadzenia
zakonnego,
którzy
będąc
przedstawicielami swoich prowincji czy
krajów, mają prawo podejmować decyzje
2440
ważne dla przyszłości wspólnoty (np.
wybór przełożonego generalnego).] –
generális káptalan [az elöljárók és a rendek
választott küldöttségének gyűlése, amelyen
megtárgyalják az egész rendet érintő ügyeket. A
generális káptalan a legmagasabb hatóság a
rendben. A káptalan alatt választják meg a
felelős vezetőket is.]
kapituła katedralna – székeskáptalan
kapituła klasztorna [zgromadzenie wszystkich
członków danej wspólnoty zakonnej
(klasztoru), w celu podjęcia ważniejszych
decyzji, dotyczących tej wspólnoty;
również dokonania podziału funkcji i
wyboru np. wikariusza czy ekonoma w
klasztorze.] – kolostori káptalan
kapituła
prowincjalna
[zgromadzenie
przedstawicieli (z prawa i wyboru)
prowincji zakonnej; jest najwyższą
władzą w prowincji i w kustodiach
prowincjalnych, które również mogą
zwoływać własną kapitułę. Celem k.p. jest
dokonanie wyboru delegatów na kapitułę
gen. oraz urzędników prow. (np.
prowincjała,
ekonoma)
oraz
rozpatrywanie spraw prowincji.] –
provinciai káptalan v. provinciális káptalan [a
szerzetesi provincia képviselőinek gyűlése a
provinciában, és a provinciális kusztódiákban
(akik szintén összehívhatnak káptalant) a
legfensőbb hatóság. A provinciai káptalan célja
a küldöttek kiválasztása a generális káptalanra,
valamint
a
provincia
tisztviselőinek
megválasztása (pl. provinciális, ökonomus),
továbbá a provincia ügyeinek áttekintése.]
kapituła zakonna – szerzetes káptalan
kapka [1. kropla wydzieliny śluzowej z nosa;
2. mała ilość czegoś] – takarócska,
terítőcske, ágyterítőcske; csepp; sapka, tető;
cipőorr
kapka na dziecinny wózek – gyermekkocsi teteje
kapka wina – egy csepp v. egy kis bor
kapkę [trochę, cokolwiek] – cseppet, keveset; egy
kevés, kevéssé; akármi, akármit; bármi,
bármit; (nieco) egy keveset, valami, valamit
kaplica
[1. niewielka
budowla
sakralna;
2. oddzielne pomieszczenie z ołtarzem do
odprawiania nabożeństw; 3. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) wyraz średniowiecznołaciński capella ma zajmujące dzieje,
oznaczał
bowiem
pierwotnie
jako
zdrobnienie od cappa: płaszczyk. Stąd
jeszcze przed VII wiekiem, mały budynek,
w którym przechowywano płaszcz i inne
relikwie św. Marcina, zaczęto nazywać
capella. Później nazwa ta stała się
pospolitą
i
przeszła
do
krajów,
przyjmujących chrześcijaństwo, jako
-
Wersja 01 01 2017
określenie każdego małego budynku,
szopki,
przykrycia,
daszku,
przeznaczonego na ochronę jakiejś
świętości i modlitwę. Do Polski wyraz ten
dostał się (jak utrzymuje Karłowicz) przez
Czechy, gdzie brzmiał: kapla, kaple i
kaplice. Możniejsi stawiali przy swych
dworach kaplice do modlitwy z grobami
dla zmarłych, ubożsi stawiali tylko
ochronne daszki na słupach dla postaci
Chrystusa, Matki Boskiej lub figur innych
świętych, które też nazywano pospolicie
„świętemi figurami.” Pobożna szlachta,
mieszczanie i kmiecie, budowali wszędzie
takie kapliczki i figury. Przy każdem
miasteczku, dworze, wsi i drogach
rozstajnych znajdowało się ich po kilka.] –
(ol.) capella (kis köpeny), kápolna;
istentiszteletre szolgáló templomszerű kis
épület, esetleg nagy templom fülkéje külön
oltárral; (zene) a templomi énekkar helye
kaplica boczna – oldalkápolna
kaplica
cmentarna
–
temetői
kápolna,
temetőkápolna
kaplica Mariacka – Mária-kápolna
kaplica przedpogrzebowa [kaplica, w której
wystawiona jest trumna ze zwłokami] –
kápolna, amelyben koporsóban mutatták be
a halottat; ravatalozó kápolna
kaplica przydrożna – útszéli kápolna
Kaplica Sykstyńska [papieska kaplica w Pałacu
Watykańskim. Budowana w latach 14751483 z fundacji papieża Sykstusa IV (stąd
jej nazwa).] – Sixtus-kápolna [A kápolna a
Vatikánban, a Szent Péter-bazilikával
szembe állva a bazilikától jobbra található.
A pápák magánkápolnája, ezen kívül itt
tartják a pápaválasztásokat is. Elsősorban
mennyezetfreskójáról világhírű. Másik,
ugyancsak helyes, és az olasz nevet
(Cappella Sistina) tükröző elnevezése a
"Sixtusi-kápolna". Mindkét név az építtető
IV. Sixtus pápára utal.]; a pápa kápolnája a
Vatikánban (IX. Sixtus pápa építtette,
Michelangelo és más nagy mesterek freskói
díszítik)
2441
kaplica w pałacu; kaplica pałacu – palotakápolna
kaplica w pałacu prezydenckim – kápolna za
elnöki palotában
kaplica zamkowa – várkápolna; a vár kápolnája
kaplicowy, -a, -e [przymiotnik od: kaplica] –
kápolnakapliczka
[niewielka
budowla
kultowa,
wznoszona przy drogach lub rozdrożach
w celach wotywnych, dziękczynnych,
obrzędowych itp., w najprostszej formie
drewniana skrzynka z obrazem lub rzeźbą
– świątkiem Jezusa, Matki Bożej lub
świętego zawieszona na drzewie lub słupie.
W formie rozbudowanej niewielka forma
architektoniczna
drewniana
lub
murowana, czasami mała kaplica.] – kis
kápolna, kápolnácska; képes oszlop [a
szabadban, legtöbbször utak mentén állított
vallásos tárgyú falazott oszlop, kis képes v.
szoborfülkével]
Kapliczka zbójnicka [kapliczka na polanie Stare
Kościeliska w Dolinie Kościeliskiej w
Tatrach
Zachodnich]
–
Kapliczka
zbójnicka (Zsivány-kápolna)
kapliczny, -a, -e [przymiotnik od: kaplica] –
kápolna-, kápolnai
kapłan [1. osoba wykonująca czynności kultowe
w którejś z religii pierwotnych lub
politeistycznych;
2. w
Kościołach
chrześcijańskich:
duchowny
mający
święcenia uprawniające do odprawiania
nabożeństw i udzielania sakramentów;
3. przen. osoba oddana jakiejś idei lub
sprawie] – káplán, lelkész, pap
Kapłan [w Starym Testamencie oznacza
człowieka pośredniczącego między Bogiem
a ludźmi, uprawnionego do składania
ofiar i wzywania imienia Pańskiego. To
czynili Noe i Abraham. Przy nadawaniu
Zakonu
Izraelici
zostali
narodem
kapłańskim,
jednak
z
powodu
nieposłuszeństwa prawo to nadane zostało
tylko Aaronowi i jego potomkom i całemu
pokoleniu Lewitów. Pierwszą osobą,
noszącą ten tytuł jest Melchisedek, król
Salemu. Jemu Abraham dawał dziesięcinę
-
Wersja 01 01 2017
a dopiero około 500 lat później (1450
przed
Chrystusem)
wprowadzono
kapłaństwo Aaronowe czyli kapłaństwo
Starego Zakonu. Pierwszym najwyższym
kapłanem (arcykapłanem) był Aaron, brat
Mojżesza. Drugim był syn Aarona,
Eleazar. Stanowisko to było w Starym
Testamencie dożywotnie; chociaż wyłom
w tej regule zrobił Salomon, który złożył z
urzędu Abiatara a ustanowił Sadoka.
Najwyższy kapłan miał inny strój od
reszty
kapłanów.
W
okresie
chrześcijaństwa (w sza-farstwie łaski)
Chrystus jest Najwyższym Kapłanem, a
zrodzeni z jego krwi są kapłanami. Pan
nasz nie jest kapłanem wg porządku
Aaronowego, który był z Lewitów, bo Pan
był z pokolenia Judy. Zaznaczmy tu
nawiasem, że wyraz kapłan brzmi w
hebrajskim języku: ''Kohn'', co wyjaśnia
nam pochodzenie pospolitego nazwiska
Kon, Kohen, Kohn, Cohn wśród obecnych
Żydów.] – (egyh.) pap [Az ÚSZ-ben a "pap"
szó a "szent"-tel kapcsolatos, és olyan
embert jelent, aki szent dolgoknak van
odaszánva és elkötelezve; a pap héber szava
(kohen) ismeretlen eredetű, eredetileg
olyasmit jelenthetett, mint "néző", azaz olyan
ember, aki isteni dolgokban forgolódik;
papnak nevezték valamely vallás vagy
pogány kultusz szolgálattevőjét (1Móz
41,45; ApCsel 14,13), kivált az ÓSZ-i
világban (Mt 8,4; 1Pt 2,5.9); kezdetben
egyes személyek (1Móz 4,3-4), később
családfők (1Móz 12,7; 13,18); a Sínaihegynél Isten Mózes által Áront, annak fiait
és azok utódait rendelte, hogy papjai
legyenek (2Móz 28,1); az ároni papságot
rendkívül
szigorú
rendelkezések
szabályozták (3Móz 21,16-24); a szentélyben
való szolgálatuk alkalmával különleges
ruházatot viseltek, és egy meghatározott
szertartásnak voltak alávetve; 24 papi rendbe
sorolták
be
őket,
amelyek
közül
mindegyiknek bizonyos időnként egy-egy
hetet kellett templomi szolgálatban eltöltenie
(1Krón 24,1-19); képviselték a népet Isten
előtt, bemutatták az áldozatokat, és
imádkoztak a népért. A főpap bűnért való
áldozatot mutatott be (3Móz 4), és ő mutatta
be az áldozatot a nagy engesztelési napon
(3Móz 16); ő szerzett bizonyosságot Isten
akarata felől az "urim és tummim" (lásd ott),
a melltáblácska szent sorsvetése által (4Móz
27,21; Neh 7,65); az ároni papok segítői a
léviták voltak (4Móz 3). Az ÚSZ úgy beszél
Jézusról, mint "Melkisédek rendje szerint
való főpap"-ról (Zsid 5,6.10; 6,20; 7,1-17);
Vele megszűnt az ároni főpapság (Jn 14,6;
2442
1Tim 2,5-6; Zsid 5,7-10). Az Általa
bemutatott áldozat Ő Maga volt, s ezért ezt
soha többé nem kell megismételni; halálával
engesztelést szerzett egyszer s mindenkorra
az emberek bűneiért; az ÚSZ minden hívő
papságáról tanít. A hívőknek részük van
Jézus papi munkájában, az emberekhez
viszik Krisztus Igéjét, és ezáltal sokakat
Krisztushoz vezetnek (Ef 2,18; Zsid 10,1925; 13,15; 1Pt 2,5.9; Jel 1,5-6).]
kapłan katolicki – katolikus pap
kapłan nauki – (átv.) a tudomány papja
kapłan pogańskich Węgrów – I. sámán [a
szibériai eredetű samanizmus központi
alakja, a közösség olyan tagja, aki elődeitől
átszármaztatott képességei révén kapcsolatot
tud teremteni a közösség és a túlvilág
között]; ― II. (magyar) táltos [a magyar népi
hitvilág természetfeletti erejű személye, a
magyar ősvallás főpapja. Tevékenységük
egyesítette a papi, orvosi, lélekgyógyász,
szertartásvezető, bírói és jós szerepet]
kapłanka [1. kobieta wykonująca czynności
kultowe w jakiejś religii; 2. osoba oddana
jakiejś idei] – (dawno) papnő
kapłanka ogniska domowego – a házi tűzhely
papnője
kapłanka Westy – Vestaszűz, Vesta papnője
kapłański, -a, -ie [przymiotnik od: kapłan] –
papi, lelkészi
kapłaństwo – papság; papi rend, papi tisztség;
papszentelés
kapłon [kastrowany kogut kury domowej] –
kappan
kapłoni, -ia, -ie – kappankapłonka – kappanka
kapłonić [kastrować koguta] – (kakast) herélni,
kappanozni
kapłonienie – kappanozás, herélés v. kakasherélés
kapnąć [zob. kapać] – cseppenni, lecseppenni;
csepegni, lecsepegni; (átv.) lehullani, leesni;
csöppenni, csurranni-csöppenni
kapnięcie – cseppenés
kapnik [1. wysunięty brzeg dachu; okap; 2. (Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) Kapnik,
biczownik w kapę bractwa swego ubrany.
Kapnicy z zakrytemi głowami w czasie
obchodu wielkopiątkowego na pamiątkę
pięciu ran Chrystusowych biczowali się
przez całe Miserere w 5-ciu kościołach lub
5 razy w jednym. Starszy bractwa dawał
znak, kiedy mają krzyżem leżeć, smagać
się, krzyż całować, dalszą procesję
rozpoczynać. W późniejszych czasach, że
to
było
widowisko
zbyt
rażące,
zwierzchność
kościelna
zabroniła
-
Wersja 01 01 2017
biczowania się, ale bractwa występowały
w swoich kapach jeszcze w XIX w.,
mianowicie na wspaniałej procesyi Bożego
Ciała w Krakowie.] – (gót díszítő elem);
(cappát
viselő
vezeklő)
flagelláns,
önostorozó, önsanyargat; (cseppkő)
kapo [1. (etymologia niejasna: 1. niem. z wł. capo
- przywódca, naczelnik; 2. niem. skrót od
KameradenPolizei) - oznaczenie jednej
funkcji pełnionej przez więźniów w
hitlerowskich obozach koncentracyjnych.
- Kapo był szefem komanda roboczego. 2.
w
hitlerowskich
obozach
koncentracyjnych:
więzień
pełniący
funkcję dozorcy innych więźniów] – (fr.)
kapó (koncentrációs táborban); a hitleri
kényszermunkatáborokban kisegítő rendőri,
fegyelmező és munkairányító feladatokat
ellátó,
több-kevesebb
kedvezményben
részesülő fogoly
kapok [1. kamizelka ratunkowa; 2. włókno
odznaczające się zdolnością utrzymywania
na wodzie dość dużego ciężaru] – kapok
(szövet); mentőmellény
kapołka [serwetka (ziemia lubliniecka)] –
[Słowniczek języka śląskiego] szalvéta,
asztalkendő
kapot [osłona wystających elementów płatowca]
– motorháztető
kapota [1. pot. wierzchnie okrycie, podniszczone
lub gorszego gatunku; 2. daw. wierzchnie
okrycie męskie, przypominające krojem
surdut; 3. obszerny, wygodny surdut,
zwłaszcza XIX wieczny. Także wierzchnie
okrycie, podobne do dzisiejszego płaszcza,
szczególnie do podróży.] – köpeny,
nagykabát
kapota od wielkiego świąta – ünnepi ruha, köntös,
palást, nagypalást
kapotaż [1. wypadek lotniczy, polegający na
przewróceniu się samolotu na nos lub
przez nos podczas lądowania, rzadziej
startu. Na skutek kapotażu samolot stawał
podparty na nosie i podwoziu, lub
przewracał się podwoziem do góry.
Zdarzał się na samolotach z podwoziem
klasycznym, bez koła przedniego, dlatego
obecnie jest rzadszym wypadkiem. Często
był efektem przeszkód na powierzchni
lotniska. 2. wypadek lotniczy, polegający
na przewróceniu się samolotu przez nos
na plecy (kołami podwozia do góry). 3.
kapotaż wywrócenie się samolotu do góry
ogonem a. kołami przy starcie lub
lądowaniu; wywrócenie się samochodu
kołami do góry] – (fr.) capotage; felborulás
(gépkocsi),
bukóforduló
(repülő);
sebességmérésd (hajózás)
kapotka albo budka [odmiana damskiego
kapelusza noszonego od XVIII wieku do
lat 60. XX wieku] – (dawno) (női kalap); kis
köpeny v. palást
2443
Kapotka z Magazynu Mód. Dziennika Przyjemnych
Wiadomości – 1837 rok
kapotować [o samolocie, samochodzie: ulec,
ulegać kapotażowi] – felborulni
kapotowy, -a, -e – köpenyes, kabátos, köpeny-,
kaputos
kapować [1. pot. rozumieć coś lub orientować się
w czymś; 2. pot. donosić komuś] –
megérteni, felfogni, pedzeni, kapiskálni;
(átv.) spicliskedni, besúgni
kapować na kogo – árulkodni vkire; besúgni vkit
kapować się – kapiskálni, megérteni, leesik neki (a
tantusz)
kapral (kpr.) [1. najniższy stopień podoficerski;
też: wojskowy mający ten stopień; 2. o
osobie mającej grubiańskie maniery; 3.
wyraz spolszczony ze średniowiecznej
łaciny, w której caporalis, caboralis
oznaczał dowódcę] – (fr. caporal, ol.
caporale) káplár; tizedes (tiz.)
kapralski, -a, -ie – tizedesi, káplári
kapralstwo – tizedesi rendfokozat, káplárság;
(dawno) (wojsko) szakasz; durvaság,
őrmesteri hang
kaprawiec – csipás; vastag szemhéjú, busa
szemöldökű ember
kaprawy, -a, -e [1. łzawiący, ropiejący,
zaczerwieniony; 2. potocznie: kiepski,
lichy, pośledni] – folyton könnyező (szemű),
csipás
kapreola [taniec w XVI w. z Włoch do Polski
zaprowadzony] – (hist., daw.) olasz eredetű,
lengyel tánc
Kasper Miaskowski pisze o nim:
-
Wersja 01 01 2017
Ale poczet Bachusów mija, gdzie się sieką,
Woląc skoczyć ku górze capreolę lekką,
I galardę okrągłym wieść z panienką kołem.
kapriola (w hippice: skok pionowy konia) – (fr.,
ol.) capriole; bakugrás, a lónak egy helyben
való maradó táncugrása
kapryfolium, caprifolium [wym. kaprifolium]
[pnącze o różowych, białych lub żółtawych
kwiatach] – (lat., növ.) caprifolium
kaprys [1. chwilowa zachcianka; 2. nagła,
zaskakująca zmiana w pogodzie, modzie
itp.; 3. w okresie baroku: polifoniczny
utwór instrumentalny; 4. w XIX w.:
krótki solowy utwór instrumentalny o
charakterze improwizacji; 5. w rysunku,
malarstwie i grafice: przedstawienie
odbiegające od powszechnie przyjętych
zasad kompozycji, ujmujące temat w
sposób fantastyczny, humorystyczny lub
karykaturalny] – (fr.-ném.) kapric, kaprisz;
(zachcianka) szeszély; (zene) caprice,
capriccio (szeszélyes, csapongó, kötetlen
formában írt zenemű); kis vánkos v. kispárna
kaprys losu – a sors szeszélye
kaprysić [narzekać bez widocznego powodu] –
szeszélyeskedni, makrancoskodni
kaprysik [zdrobnienie od: kaprys] – szeszélyke
kaprysy pogody – az időjárás szeszélye v.
szeszélyei
kapryszenie – szeszélyeskedés, önfejűsködés,
különcködés
kapryśnica – szeszélyes nő v. perszóna
kapryśnie – szeszélyesen, nyűgösen, bogarasan
kapryśnik [mężczyzna kapryśny] – szeszélyes v.
önfejű ember, különc, önfejű, különcködő ffi
kapryśnik umysł – szeszélyesség, különc
gondolkodás
kapryśność
–
szeszélyesség,
nyűgösség,
bogarasság
kapryśny, -a, -e [1. mający zmienne usposobienie
lub często mający kaprysy; 2. zmienny,
niestały] – szeszélyes, szeszélyeskedő;
nyűgös, bogaras; hóbortos
kapsel [1. metalowa przykrywka używana do
zatykania butelek; 2. zob. kapiszon w zn.
3.] – kapszli; kupak; söröskupak, koronazár
kapsla [1. ogniotrwała skrzynka, w której
umieszcza się wyroby porcelanowe lub
fajansowe podczas wypalania; 2. daw.;
zob. kapsel w zn. 1.; 3. zob. kapiszon w zn.
3.] – (ném.) kapszli; gyutacs; kupak,
tengelyfedél, tengelyveret; hüvely, keret, tok
kapsla legitymacja – igazolványtok
kapslować [I nakładać kapsle na butelki; II
umieszczać wyroby porcelanowe w
2444
kapslach] – kupakkal lezárni, tokba tenni;
gyutacsolni; kapszlizni, bekapszlizni
kapslowanie – lezárás, tokba tevés; kapszlizás,
bekapszlizás
kapslownica [maszyna do nakładania kapsli na
butelki] – palackdugaszoló gép
Kapsztad (afrik. Kaapstad, ang. Cape Town)
[drugie pod względem liczby mieszkańców
miasto w Republice Południowej Afryki,
legislacyjna stolica tego kraju oraz
Prowincji Przylądkowej. Liczy ok. 3,5
miliona
mieszkańców.]
– Fokváros
(afrikaansul "Kaapstad"; xhosaul "iKapa";
angolul "Cape Town") [a Dél-afrikai
Köztársaság törvényhozási fővárosa és
negyedik legnagyobb települése, a Nyugati
Fokföld tartomány székhelye, a Dél-afrikai
Parlament és sok más kormányhivatal
otthona. Nevét onnan nyerte, hogy közel
fekszik az afrikai kontinens legdélibb
pontjához, a Jóreménység fokához.]
kapsuła [1. szczelnie zamykana część sztucznego
satelity, statku kosmicznego, okrętu
podwodnego itp., oddzielająca się od
obiektu macierzystego; 2. duży, zamknięty
pojemnik] – (lat.) capsula, kapsulla; kabin v.
űrkabin; tok
kapsułka (łac. Capsula, -ae) [stała postać leku,
przeznaczona do stosowania doustnego (z
możliwością
uwalniania
substancji
leczniczej w różnych odcinkach przewodu
pokarmowego)
lub
rzadziej
dopochwowego i doodbytniczego. Może
też służyć jako opakowanie dawki leku
przeznaczonego
do
rozpuszczania,
rozpylania lub wcierania.] – kapszula,
ostya
kapsułkowy, -a, -e [przymiotnik od: kapsułka] –
kapszulás
kaptiwus [gra w dawnych szkołach polskich,
polegająca na bieganiu do mety, przy
którem brano jeńców. Zwano ją także
plinie od słowiańskiego plen (niewola),
-
Wersja 01 01 2017
gonitwą o więźnie, obozem.] – (dawno) régi
lengyel iskolai játék
kaptować [pozyskiwać kogoś na swego
zwolennika lub sprzymierzeńca] –
kapacitálni, rábeszélni
kaptowanie – kapacitálás, rábeszélés
kaptur1 [nakrycie głowy w kształcie stożka;
osłona, okap; w sokolnictwie - czapeczka,
zasłona na głowę drapieżnych ptaków
łowczych; w dawnej Polsce - konfederacja
w okresach bezkrólewia zawiązywana dla
obrony porządku wewn. i granic państwa;
sąd kapturowy, sąd szlachecki działający
w czasie bezkrólewia] – (kapiszon) csuklya,
sapka, kámzsa; sapka, süveg, sisak, huzat v.
védőhuzat, fedő; fürdősapka
kaptur (1) [luźne okrycie głowy podobne do
kaptura, zrobione w taki sposób aby
zakrywać głowę ale nie twarz. Może być
częścią wiatrówki, płaszcza przeciw
deszczowego lub żakietu. Jest przyszyty
do tylnej części dekoltu lub jest
doczepiany. Produkowany jest także
oddzielnie i używany w złą pogodę.] –
csuklya [1. A kapucnihoz hasonló fejfedő,
amely körülveszi a fejet és csak az arcot
hagyja
szabadon.
Esőkabátokon,
széldzsekiken alkalmazzák, azok szerves
részét
képezi.
Vagy
bevarrják
a
nyakkivágásba, vagy úgy erősítik oda, hogy
ha nem kell, eltávolítható is legyen. Készítik
teljesen önállóan is, ez esetben rendszerint
gyapjúból, hideg elleni védelem céljára. 2.
(daw) (a régieknél kuklya is), a csuhának,
szürnek a fejre huzható, háromszögletes
gallérja (Kaputze); különösen szerzeteseké;
azután a szerzetesek köpenyege is. Csuklya a
székelyeknek és erdélyi oláhoknak egy 60-70
cm. széles és 1,0-1,20 m. hosszú, fehér
halinaposztóból készült utazási felszerelése,
mely alsó végén össze van varrva. Szép
időben szijára akasztva iszáknak, esőben
fejre akasztva és eső ellen fordítva
védőköpenyegnek használják. 3. eredetileg
önálló ruhadarab volt, de összeötvöződött
különféle ujjas és ujjatlan felsőruhákkal,
magyar területen a szűrrel és a zekével.]
kaptur (2) [okrywa głowę ale nie twarz. Może
służyć jako ochrona przed złą pogodą.
Doszyta do dekoltu lub jest odpinany.
Najczęściej
spotykamy
w
odzieży
sportowej lub chroniącej przed deszczem.]
– kapucni [A fej betakarására szolgáló
csuklyaszerű ruhadarab, ami azonban az
arcot fedetlenül hagyja. Célja az időjárás
viszontagságai
elleni
védelem.
A
nyakkivágásba varrják be, vagy levehető és
visszatehető módon gombokkal vagy
húzózárral
rögzítik.
Sportruházatokon,
esőkabátokon alkalmazzák.]
-
Wersja 01 01 2017
na bagnach we wschodniej części Ameryki
Północnej] – Sarracenia [észak-amerikai
húsevő növények egy nemzetsége, 9 (mások
szerint legfeljebb 13) fajjal]
2445
kaptur górniczy – bányászsapka
kaptur kominka – kandallópárkány
kaptur mniszy – barátcsuklya
kaptur okrągły – kerek csuklya
kaptur płaszcza nieprzemakalnego – esőkabát
csuklyája
kaptur śpiczasty – hegyes csuklya
kaptur żeglarski – tengerészsapka
kaptur2 [1. w dawnej Polsce: konfederacja
zawiązywana po śmierci króla na czas
bezkrólewia; 2. zob. sąd kapturowy
kaptury,
kapturowe
sądy:
czasie
bezkrólewia
jurysdykcya
czasowa,
sądząca sprawy kryminalne i wykroczenia
przeciwko spokojności i bezpieczeństwu
publicznemu] – (tört. Interregnum idején
létrejött
szövetkezés
a
régi
Lengyelországban); vészbíróság
kapturek [1. zdr. od kaptur; 2. dopochwowy
środek
antykoncepcyjny
osłaniający
szyjkę macicy] – (kis) csuklya, kapucni;
(műszaki) sapka, sisak, süveg, védő, fedő,
fedél, borító, takaró; (lóé) szemellenző;
(növény) sisakvirág
kapturek dziecinny – gyermeksapka
kapturek siatki – szennyfogó
kapturkowaty, a, -e; kapturowaty, a, -e – csuklya
alakú v. formájú
Kapturnica (Sarracenia L.) [rodzaj roślin
owadożernych
z
rodziny
kapturnicowatych,
obejmujący
9
gatunków i liczne mieszańce. Występują
Bíbor kürtvirág, (Sarracenia purpurea L.)
kapturowy, -a, -e – csuklyakapucyn [kapucyn członek Zakonu Braci
Mniejszych Kapucynów (habity brązowe
ze
spiczastym
kapturem;
brody),
wyodrębnionego (od franciszkanów) w
1619 r. we Włoszech, poświęconego gł.
głoszeniu misji i rekolekcji, kierowaniu
tercjarstwem; w Polsce od 1681. r.;
członek zakonu katolickiego o ostrej
regule] – (lat.) kapucinus (szerzetes); a
ferences rend egyik ágát alkotó kolduló
szerzetesrend tagja; a Ferences-rendnek
későbbi reformágához tartozó szerzetes
(szakállat visel)
kapucyn (wł. Cappuccino [1. gołąb domowy o
szyi obrośniętej piórami na kształt
kaptura; 2. daw. czarna kawa z niewielką
ilością mleka lub śmietanki; 3. wulg.
penis] – (ol.) capuccino; (ném.) kapucíner;
félbarna kávé; feketekávé kevés tejszínnel v.
tejjel; (állat) parókás galamb; (vulg.) pénisz
kapucynek [zdrobnienie od: kapucyn; zob.
kapucyn w zn. 4.] – félbarna kávé; (vulg.)
pénisz
Kapucyni (zob. Zakon Braci Mniejszych
Kapucynów) – kapucinusok [A Ferencesrendből 1525-ben kivált szerzetesrend. Nevét
ruháján viselt csuklyájáról (caputium) kapta.]
kapucynka1 [członkini katolickiego zakonu
żeńskiego] – kapucinus apáca
kapucynka2 [1. niewielka małpa szerokonosa,
mająca na wierzchołku głowy owłosienie
tworzące rodzaj kapturka; 2. małpa z
rodziny długoogoniastych, zamieszkująca
tereny Ameryki Południowej] – csuklyás
majom
2446
kapucyński, -a, -ie – kapucinus
kapusta [1. roślina warzywna w kształcie kuli z
gęsto ułożonych liści; 2. potrawa z liści tej
rośliny] – káposzta
Kapusta
(Brassica)
[rodzaj
z
rodziny
krzyżowych, ok. 100 gatunków z obszaru
śródziemnomorskiego oraz z Azji (Indie,
Chiny). Obecnie wiele gatunków kapusty
jest szeroko uprawianych na całym
świecie jako rośliny olejodajne, pastewne,
warzywa, przyprawy.] – Brassica v.
„káposzta nemzetség” [a káposztafélék
(Brassicaceae)
családjának
névadó
nemzetsége. Bármely más génusznál több
mezőgazdasági
jelentőségű
növényfajt
tartalmaz. Gyomnövények is tartoznak ide,
köztük vad és elvadult fajok is. Több mint 30
vad faj és hibrid, számos nemesített fajta és
hibrid tartozik közéjük. Legtöbbjük egyvagy kétnyári, de néhány cserje is van
köztük.]
kapusta
brukselska
zob.
brukselka
–
rózsakáposzta, bimbóskáposzta, brüsszeli
káposzta, „brokedli”, kelbimbó
Kapusta chińska (Brassica chinensis) [uprawiana
na Dalekim Wschodzie jako warzywo i
jako olejodajna, nie tworzy główek] –
Bordáskel (Brassica chinensis)
Bordáskel
fekete mustár
-
Wersja 01 01 2017
Kapusta czarna, kapusta gorczyca, gorczyca
czarna (Brassica nigra) [1. gatunek rośliny
z rodziny kapustowatych. Rośnie dziko w
Afryce Północnej, na znacznej części Azji
(Azja Zachodnia, Armenia, Kazachstan,
Indie, Nepal, Pakistan, Chiny) i w całej
niemal Europie. Rozprzestrzenia się też
gdzieniegdzie poza tymi obszarami i jest
uprawiana niemal w całej Europie, Azji,
Ameryce i Afryce. W Polsce spotyka się ją
często w stanie zdziczałym (antropofit
zadomowiony). Obecnie zaliczana do
rodzaju kapusta (Brassica), w starszych
systematykach figuruje jako gatunek
rodzaju gorczyca (Sinapis). 2. Jako rośliny
przyprawowe,
m.in.
do
wyrobu
musztardy, używane są kapusta czarna
(gorczyca czarna - Brassica nigra) oraz
kapusta sarepska (Brassica juncea).] –
fekete mustár v. francia mustár (Brassica
nigra) [Európában és Ázsiában gyakori
egynyári, lágy szárú növény, amely 1 m
magasra is megnőhet. A szár alsó részének
levelei szeldeltek, feljebb ép szélűek és
lándzsásak.
Sárga
virágai
fürtökbe
rendeződnek. Négyélű becőtermése, amely
majdnem párhuzamos a főtengellyel, apró
fekete gömb alakú magokat rejt, melyeket
fűszer készítésére használnak fel.]
kapusta czerwona – vöröskáposzta
kapusta dokisła – a káposzta teljesen
megsavanyodott
kapusta faszerowana [zob. gołąbek] – töltött
káposzta
kapusta głąbista – gömbölyű v. fejes káposzta
kapusta głowiasta (Brassika oleracea var.
capitata) [pochodzi od kapusty rosnącej
dziko
na
morskich
wybrzeżach
południowej i zachodniej Europy. W
starożytnym Rzymie uważano ją za
roślinę dietetyczną i leczniczą. Uprawiane
odmiany kapusty głowiastej białej,
czerwonej i włoskiej to efekt wieloletniej
hodowli i selekcji. Obecnie kapusta jest
najbardziej
rozpowszechnionym
warzywem w klimacie umiarkowanym.] –
fejes káposzta (Brassika oleracea var.
capitata)
kapusta kędzierzawa – fodros káposzta
kapusta kwaszona, kapusta kiszona – savanyú
káposzta v. savanyúkáposzta
Kapusta morska, modrak morski (Crambe
maritima), gatunek z rodziny krzyżowych.
- Tengerparti tátorján (Crambe maritima)
kapusta ogrodowa – kerti káposzta
Kapusta pastewna (Brassica oleracea var.
medullosa) [do 1 m wysoka, również nie
tworzy główek, a stosowana jest głównie
jako roślina pastewna, rzadziej jako
ozdobna.] – vörös v. fehér magas törzsű kel
(Brassica oleracea var. medullosa)
Kapusta pekińska (Brassica pekinensis) [1.
roślina
o
jasnozielonych,
lekko
karbowanych i wydłużonych liściach,
tworzących miękką główkę; 2. tworzy
wydłużone, luźne główki] – Kínaikel
(Brassica pekinensis); pekingi káposzta;
kínai kel
2447
Kapusta polna (rzepa, rzepik) [to gatunek
rośliny rocznej lub dwuletniej z rodziny
kapusiowatych występujący w stanie
dzikim
Afryki
Północnej
i
Azji
Zachodniej. W Polsce występuje jako
roślina dzika, ale także jako uprawna.] –
tarlórépa (Brassica rapa)
Kapusta polna (Brassica campestris) [posiada
dwie ważne odmiany uprawne: bulwiastą,
czyli rzepę jadalną (Brassica campestris
var. rapa), niegdyś, przed wprowadzeniem
uprawy ziemniaka, bardzo ważną roślinę
uprawną w Europie Środkowej, oraz
olejodajną, czyli rzepik lub rzepę oleistą
(Brassica campestris var. oleifera), szeroko
uprawianą na olej.] – vadkáposzta
(Brassica rapa subsp. sylvestris,. Brassica
campestris)
kapusta rzepak (Brassica napus var. oleifera);
Kapusta rzepak (Brassica napus L.) [1.
pospolicie uprawiany w naszym kraju,
jedna
z
najważniejszych
roślin
olejodajnych świata. Odmianą bulwiastą
rzepaku jest brukiew (Brassica napus var.
napobrassica),
do niedawna często
uprawiana, obecnie coraz rzadsza. 2.
gatunek
rośliny
jednorocznej
lub
dwuletniej,
należący
do
rodziny
kapustowatych.
Nie
rośnie
dziko,
występuje tylko w uprawie, czasami
jednak przejściowo dziczeje z upraw.
Status gatunku we florze Polski: kenofit,
efemerofit] – repce (Brassica napus) [a
káposztafélék (Brassicaceae) családjának
Brassica nemzetségébe tartozó, értékes ipari
növény; a magjából olajat ütnek]
-
Wersja 01 01 2017
kapusta szparagowa (zob. brokuł) (Brassica
oleracea var. botrytis italica) – brokkoli
(Brassica oleracea convar. botrytis var.
italica)
Kapusta warzywna (Brassica oleracea) [ta jest
jednym z najczęściej spożywanych
warzyw w klimacie umiarkowanym.
Wytworzyła wiele bardzo różniących się
od siebie odmian, takich jak: kalarepa
(Brassica oleracea var. gongyloides), o
bulwiasto zgrubiałej szyi korzeniowej,
kalafior (Brassica oleracea var. botrytis) o
jadalnych,
białych,
zbitych
kwiatostanach.] – Brassica oleracea [a
Brassica nemzetségbe tartozó faj. Dél- és
Nyugat-Európa partmenti területein őshonos,
ahol só- és kalcium-karbonát-tűrése,
ugyanakkor a más növényekkel való
versenyképtelensége többnyire a tenger
közeli mészkősziklákra kényszerítette. — A
vadkáposzta (Brassica oleracea oleracea),
Brassica oleracea vad alfaja, kétnyári
növény, első évben levelei tőrózsát
formáznak,
a
többi
Brassica-fajnál
húsosabbak és vastagabbak, a mostoha
környezetben a víz és a tápanyagok
tárolására módosultak. A második évben a
tápanyagok felhasználásával 1–2 méter
magas szárat növeszt, amin számos sárga
virágot hoz.]
kapusta włoska [roślina o karbowanych liściach
tworzących miękką główkę] – kelkáposzta;
olasz káposzta
Kapusta włoska (Brassica oleracea var. italica)
[wytwarza główki o liściach mocno
pomarszczonych, zaś kapusta głowiasta
(Brassica oleracea var. capitata) ma liście
gładkie, a główki bardzo twarde, zbite.
Może występować jako kapusta biała lub
czerwona.] – Brokkoli, avagy spárgakel
(Brassica oleracea var. italica)
2448
Kapusta właściwa, żepa właściwa (Brassica rapa
L.) [gatunek rośliny należący do rodziny
kapustowatyh (dawniej zwanej rodziną
kżyżowyh). Rośnie dziko w Afryce
Pułnocnej (Algieria, Libia, Maroko,
Tunezja). Jest uprawiany w wielu rejonah
świata w licznyh odmianah. W Polsce jest
rośliną uprawną, ale występuje także w
postaci zdziczałej (arheofit, efemerofit)] –
Kapusta właściwa typowa, rzepa właściwa
typowa, najczęściej jednak nazywana w
skrócie rzepą (Brassica rapa subsp. rapa)
[podgatunek kapusty właściwej, należący
do rodziny kapustowatych (dawniej
zwanej rodziną krzyżowych). Znany jest
wyłącznie z uprawy, nie rośnie dziko.] –
Kapusta właściwa polna, kapusta polna,
brzoskiew
–
podgatunek
kapusty
właściwej (Brassica rapa L. subsp.
campestris)
[Obszar rodzimego jej
występowania to Afryka Północna
(Algieria, Maroko, Tunezja, Libia),
rozprzestrzeniła się też w Europie i Azji.
W Polsce archeofit] – tarlórépa (Brassica
rapa) [egy a Brassica nemzetségbe tartozó
káposztaféle.
A
fajon
belül
több
haszonnövényt
is
megkülönböztetünk,
ilyenek például a kínai kel, a vízitorma vagy
a réparepce]
Kapusta właściwa polna
kapusta z farszem – káposzta töltelékkel
kapusta zajęcza [zob. szczawik zajęczy] Erdei
madársóska (Oxalis acetosella L.)
kapusta zawiązuje się – a káposzta fejesedik
kapusta zwyczajna – közönséges v. kerti káposzta
kapustka
[zdrobnienie od:
kapusta] –
káposztácska
-
Wersja 01 01 2017
kapustnik, bielinek kapustnik [motyl, którego
gąsienice żerują głównie na liściach
kapusty] – káposztaföld; káposztalepke
Kapustowate (Brassicaceae Burnett) [rodzina
roślin zielnych, rzadziej drzew i krzewów,
należąca do rzędu kaparowców. Dawniej
nosiła nazwę krzyżowych (Cruciferae
Juss.). Liczy około 3.500 gatunków.] keresztesvirágúak
v.
káposztafélék
(Brassicaceae) [a kétszikűek egyik családja,
a Brassicales rend névadó családja. A valódi
kétszikűek rosids kládján belül az eurosids II
kládba tartozik.]
kapuś [pot. donosiciel lub tajny informator] –
kém, áruló, besúgó, spicli; pandúr, fogházőr
kapuścianka [1. zupa z kapusty; 2. sok z
kwaszonej kapusty] – káposztaleveles,
káposztalé
kapuściany, -a, -e – káposzta-, káposztás
kapuściana głowa – tökfej, tökfejű, fafejű
kapuścisko [1. zgr. od kapusta; 2. pole, na
którym rosła kapusta] – kis káposzta;
káposztaföld
kapuśniaczek [1. drobny deszcz; 2. zdr. od
kapuśniak w zn. 1.; 3. pasztecik
nadziewany kapustą] – permetező v. szitáló
eső; dara; (zupa) káposztaleves, korhelyleves
kapuśniak [1. zupa z kapusty; 2. zgr. od
kapuśniaczek w zn. 1.; 3. (jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Kapuśniak lub
kapustniak.
Do
zup
polskich
najulubieńszych,
obok:
barszczu,
krupniku, rosołu, czerniny i grochówki,
należał kapuśniak. Polacy lubili potrawy
kwaśne, kapuśniak gotowano też z
kapusty kwaszonej, lub ze słodkiej,
uszatkowanej, kwasem nalanej; musiał
być zawiesisty, t. j. z dużą ilością kapusty,
ze świninką, słoninką lub kiełbasą.
Zwykle podawano do kapuśniaku groch
próżony czyli sypki, który mieszano z nim
razem. Stąd też powstało wyrażenie
przysłowiowe, gdy co bez ładu było
zmieszanego, że „jak groch z kapustą.”
Mawiano także jako o potrawie
gospodarskiej najlepszej: „Groch z
kapustą: kwaśno, słono i tłusto.”] –
káposztaleves, korhelyleves (sav. káposzta);
káposztaleves; (átv.) permetező eső
kapuśniak z kwaszonej kapusty – korhelyleves
2449
kapuśniak ze świeżej kapusty – káposztaleves
kaput! [wym. kaput] [pot. wyraz oznaczający
koniec, klęskę lub zły stan czegoś] – (lat.ném.) kaput!; vége (van)! oda van!
tönkrement! kampec (neki)!
kapuza (od łac. cappa – nakrycie głowy, caput –
głowa) [1. dawne nakrycie głowy w postaci
kaptura; 2. (u Zygmunta Glogera) Kitowicz
powiada, że do połowy panowania
Augusta III nosiła „kapuzy” dragonja i
gwardja konna koronna. Typowa kapuza
staropolska była to czapka futrzana z
czterema
takiemiż
klapami,
które
podniesione na zewnątrz związywano nad
głową, lub w silny mróz opuszczano na
kark, uszy i policzki (ob. Czapka, t. I, str.
263). Jest pewna analogja pomiędzy
kapuzą i husarskim kapalinem żelaznym,
mającym nakarcznik, nauszniki i daszek
nad czołem. 3. czapka najczęściej
futrzana, z lisa lub łapek baranich,
głęboka, spuszczana na kark, a nawet
zasłaniająca twarz. Zwykle z czterema
klapami wiązanymi na czubku głowy,
opuszczanymi
w
mrozy.
Kapuzą
nazywano również kaptur na głowę, stąd
nazwa "kapucyna" zakonnika noszącego
takie przybranie głowy; 4. rodzaj męskiej
czapki. Miała ona opuszczane klapy do
osłonięcia uszu lub również karku.
Używana była w Europie i Azji od czasów
średniowiecza, lub nawet wcześniej.
Wykonana była najczęściej z futra i
wówczas określana była również nazwą
pochodną od rodzaju futra, np. lisiurka –
od lisa. Czasem kapuzy wykonywane były
także z materiału, np. z sukna lub
jedwabiu (znane z XVIII-wiecznej Polski).
Od kapuzy pochodzi przypinany lub
przytwierdzany na stałe do kurtki,
płaszcza lub peleryny – kaptur (j. niem.
kapuze). Obecnie mianem kapuzy określa
się nakrycie głowy w niektórych typach
wojskowego umundurowania w wersji
zimowej. Jedną z mutacji kapuzy był
szłyk. Był on bardziej zwężany ku górze.
Od szłyka z kolei wywodzą się wścieklice i
rozłupy, powszechne wśród chłopstwa
europejskiego (z wyłączeniem regionów
południowych). 5. dawne nakrycie głowy
w formie kaptura; kapuca] – (lat.) cappa
[eredetileg az egész embert takaró, ujjatlan,
gyakran csuklyával ellátott, pelerinszerű
köpeny. - Az ókortól a középkor végéig az
úton lévő laikusok és egyháziak közös
viselete]; (futrzana) kucsma, prémsapka;
csuklya
-
Wersja 01 01 2017
Csuklya
kar [zob. kocioł w zn. 6.: wielka, półkolista nisza
o wklęsłym dnie, ograniczonym z trzech
stron ścianami skalnymi, opadająca ku
dolinie stromym progiem] – üstdob
1
kara [1. środek wychowawczy stosowany wobec
osoby, która zrobiła coś złego; 2. środek
represyjny
względem
osób,
które
popełniły przestępstwo] – büntetés,
fenyíték, fenyítés, bírság (za karę:
büntetésül, büntetésből); (med.) büntetés
[punishment] [A válasz erősségének
csökkentésére használt eljárás kellemetlen
vagy fájdalmas inger adásával a válasz
minden megjelenésére. Jegyezzük meg,
hogy ez az inger így használva büntetés, de
megvonva negatív megerősítőként hat,
megerősíti azt, ami a megvonásához
vezetett.]
BÜNTETÉS. - A szülők megverését vagy
megsértését, istenkáromlást, a szombattörvény
megszegését, varázslást, házasságtörést, nemi
erőszakot, vérfertőzést, gyermekrablást és
bálványimádást halállal büntette a törvény
(2Móz 21,15.17; 3Móz 24,14-16.23; 4Móz
15,32-36).
A
legrosszabb
büntetés
a
megkövezés volt (5Móz 22,24), a rómaiak
bevezették a lefejezést (Mt 14,10) és a keresztre
feszítést (Mk 15,21-25); egyéb súlyos büntetési
módok: szétfűrészelés, vasboronával való
szétszaggatás, halálra korbácsolás, elégetés;
általános alapelv volt, hogy a büntetés a
bűnnek megfelelő legyen (szemet szemért, fogat
fogért) (2Móz 21,23-25). Krisztus gondoskodott
róla, hogy az ember elnyerhesse Isten
bocsánatát, amikor a kereszten Magára vette a
bűnért való büntetést (ApCsel 2,38; 10,38-42).
kara cielesna – testi fenyíték
kara dożywotniego więzienia – életfogytiglani
börtönbüntetés
kara dyscyplinarna – fegyelmi büntetés
kara go nie ominie – a büntetést nem kerüli el
kara konwencjonalna [kara za niedotrzymanie
umowy, ustalona w przepisach prawnych]
– (kara umowa) kötbér
2450
kara knuta – korbácsbüntetés
kara łączna – összbüntetés
kara pieniężna – pénzbüntetés, pénzbírság
kara
porządkowa
[kara
za
drobne
przekroczenia przepisów dotyczących
zachowania
porządku
w
miejscu
publicznym] – rendészeti bírság, rendbírság
kara sądowa – bírósági büntetés
kara śmierci – halálbüntetés
Kara śmierci (kara główna, kara ostateczna,
najwyższy wymiar kary) [kara polegająca
na
pozbawieniu
życia
sprawcy
przestępstwa stosowana od początków
istnienia prawa, różnie w zależności od
krajów, systemów prawnych i epok,
najczęściej
za
czyny
uniwersalnie
pojmowane jako zbrodnie takie jak
zabójstwo lub zdrada stanu, ale także za
drobniejsze
przestępstwa,
w
tym
skierowane przeciw mieniu lub nawet
występki obyczajowe, jak cudzołóstwo.
Była bądź jest też zapisana w prawach
religijnych
różnych
wyznań.]
–
halálbüntetés [a legsúlyosabb büntetési
forma, a bűnösnek talált személy életének
kioltása, az élettől való megfosztása jogi
eljárás keretében]
kara umowa – kötbér
kara wadialna [przepadek wadium w razie
niewywiązania
się
z
zaciągniętych
zobowiązań] – elveszett bánatpénz
kara więzienia – börtönbüntetés; fogházbüntetés
kara za występkiem chodzi – a bűnnel együtt jár a
büntetés
2
kara (kary) – (dawno) (kétkerekű) taliga, kordé;
kocsi v. szekér eleje
kara [taczka] – [Słowniczek języka śląskiego]
talicska, targonca, talyiga, kordé
kara do błota – trágyahordó taliga
karabela [1. szabla z rękojeścią w kształcie
stylizowanej głowy orła, noszona przez
szlachtę polską jako element stroju
paradnego; 2. szabla krzywa, wązka,
cienka i lekka, bez kabłąka przy rękojeści,
bogato oprawna, jakiej Polacy używali do
stroju uroczystego od czasów Zygmunta I,
który chodził z karabelą i pochowany z
nią został. 3. lekka i często ozdobna szabla
szlachty polskiej o otwartym jelcu i
rękojeści ukształtowanej na wzór głowy
orła, nie przeszkadzająca w walce.
Doskonale sprawdzająca się w walce
pieszej, stąd noszona często przy stroju
codziennym, a zatem zwykle bogato
zdobiona.
Szabla
była
była
charakterystyczna dla sarmatyzmu polskiej kultury artystycznej II połowy
-
Wersja 01 01 2017
XVII i XVIII wieku. Broń wywodziła się z
Turcji jednak w wyniku wielowiekowego
użytkowania przez szlachtę polską
uzyskała lokalny charakter. 4. krzywa
szabla turecka, bogato zdobiona. Rzadko
służyła jako broń, noszoną ją od parady,
stanowiła nieodłączną część stroju
staropolskiego. Przypinało się ją idąc
nawet do najserdeczniejszego przyjaciela.
Dopiero gospodarz prosił gościa o
odpięcie, brał ją wtedy służący pod swoją
opiekę. Właśnie na tego służącego woła
Podkomorzy.
Nazwa
pochodzi
od
arabskiego miasta Karabala, leżącego w
dzisiejszym Iraku, lub od nazwiska
płatnerza Karabeli.] – (dawno) kard v.
nemesi díszkard
KARABELA POLSKA
z 1764 roku Stanisław August
Karabele z początku XIX wieku
karabelowy, -a, -e – díszkardkarabelka – díszkardocska
karabin [1. ręczna broń palna o długiej lufie, na
której można umocować bagnet; 2.
indywidualna długa broń strzelecka z lufą
gwintowaną] – puska, karabély, lőfegyver
karabin automatyczny – géppuska
karabin dalekonośny – messzehordó puska
karabin maszynowy [karabin, z którego można
strzelać ogniem ciągłym, pojedynczym lub
seriami] – géppuska, gépfegyver
2451
karabin
maszynowy
przeciwlotniczy
–
légvédelmi géppuska
karabin myśliwski – vadászpuska, karabély
karabin przenosi – a puska túlhord v. messzire
hord
karabin samoczynny – ismétlőfegyver v. puska
karabinek [1. broń strzelecka o takiej samej
budowie jak karabin, lecz krótsza i
lżejsza; 2. rodzaj haczyka zamykanego
sprężyną, służącego do zaczepiania
różnych rzeczy; karabińczyk] – karabély,
puska; (ném.) karabiner, zárókapocs,
(műszaki) fémcsat, amire más tárgyakat lehet
erősíteni
karabinek odtylcowy – hátultöltő puska
karabinek sportowy [karabinek z bocznym
zapłonem przystosowany do strzelania
nabojami małokalibrowymi] – sportpuska
karabinek szermierczy [atrapa karabinu
używana do ćwiczeń i walki szermierczej
w wojsku] – kis kaliberű gyakorló puska
karabinier [1. włoski żandarm lub policjant;
2. hiszpański żołnierz straży granicznej;
3. wyborowy żołnierz kawalerii i piechoty
w
dawnych
armiach
europejskich
Karabinjer; 4. (u Zygmunta Glogera) W
tych pułkach jazdy polskiej, które były
naogół lancami uzbrojone, znajdowały się
oddziały
(niekiedy
połowę
pułku
stanowiące) uzbrojone dla pełnienia
służby flankierskiej, prócz lancy lub
zamiast niej, karabinkami a nazwane
karabinjerskimi. – W pułkach strzelców
pieszych
Królestwa
kongresowego
karabinjerami nazywali się żołnierze,
których w piechocie linjowej zwano
grenadjerami. B. Gemb.] – (wojsk)
karabélyos; (olasz) carabiniere, csendőr;
spanyol határőr
-
Wersja 01 01 2017
karabinierski, -a, -ie – csendőr-, rendőr-, határőr-,
karabélyoskarabinowy, -a, -e [przymiotnik od: karabin] –
puskás, karabélyos, puska-, karabélykarabinczyk – karabiner v. órakarabiner
karabon [wóz skórą czarną obity, używany w w.
XVIII. Nazwa ta przechowała się dotąd na
Litwie] – (daw., hist.) fekete bőrrel bevont
kocsi
karacena (Karacena, Łuskowy Pancerz) [1.
zbroja z łusek metalowych na podkładzie
ze skóry lub grubego płótna, używana w
starożytności i w średniowieczu; 2. (Jak
czytamy u zygmunta Glogera) Karacena,
zbroja złożona z żelaznych łusek
naszytych na grubą skórę. Nazwa
pochodzi z łac. coria, skóra, rzemień, kora.
Stąd w średniowiecznej łacinie zwano taką
zbroję: corazina, coratia, coratium.
Karaceny bywały ozdobne, miewały np.
łuski stalowe nakładane prążkami złota.
Dołączony tu rysunek przedstawia
karacenę
króla
Jana
Sobieskiego,
przechowywaną
w
muzeum
drezdeńskiem. Na każdej łusce piersiowej
tej karaceny znajduje się wykładany
złotem
krzyżyk.
„Karacennikiem”
nazywano tego, który karaceny i inne
zbroje robił, „kiryśnikiem” zaś – jeźdźca
okrytego karaceną. 3. Polska zbroja
łuskowa z XVII w. Wcześniej używana w
legionach rzymskich. Łuski z brązu lub
stali (późniejsze wersje) nawiercano i
łączono ze sobą za pomocą rzemienia.
Karacena składała się z napiersnika
(mocowanego za pomocą szelek na
plecach) i naplecznika. Czasami zbroje te
dekorowano
rozmaitymi
wzorami
pochodzącymi z mitologii. Na broję
zarzucano czasami ozdobną skóre z
lamparta. Używana przede wszystkim
przez dowódców dla podkreślenia swojej
władzy.
Wśród
naszych
królów
szczególnie przypadła do gustu Janowi III
Sobieskiemu. 4. pancerz zrobiony z
metalowych łuseczek naszytych na
materiał albo połączonych drutami. Miał
ją na sobie Filistyńczyk Goliat; była z
miedzi i ważyła 5000 syklów (57 kg)] –
pikkelypáncél, sodronying
2452
karacenowy, -a, -e, karaceński, -a, -ie – páncélkaraczan [czarny lub brązowy owad o owalnym,
spłaszczonym ciele] – svábbogár, csótány
(karaluch)
Karaczan argentyński (Blaptica dubia) – Argentín
csótány (Blaptica dubia)
Karaczan brazylijski (Blaberus craniifer) Karaczan kubański (Dubia Byrsotria fumigata) –
csótány (Dubia Byrsotria fumigata)
Karaczan prusak (Blatella germanica) [owad z
rzędu
karaczanów,
rodziny
prusakowatych (Blattellidae)] – német
csótány (Blatella germanica)
Karaczajo-Czerkieska
Autonomiczna
Socjalistyczna Republika
Radziecka,
Karaczajo-Czerkieska
[republika
autonomiczna w Związku Radzieckim,
wchodząca
w
skład
Rosyjskiej
Federacyjnej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej] – Karacsáj- és Cserkeszföld
karać [1. wymierzać komuś karę; 2. nakładać,
wymierzać karę] – büntetni, megbüntetni;
fenyíteni, megfenyíteni; sújtani
karać czym – büntetni vmivel
karać embargiem – embargóval sújtani
karać grzywną – pénzbüntetésre ítélni
karać kogo/co – vkit/vmit büntetni v. megbüntetni
karać kogoś – büntetéssel sújtani; büntetni vkit
karać więzieniem – börtönre v. börtönbüntetésre
ítélni
karać wygraniem – száműzni v. száműzésre ítélni
karać za co – vmiért büntetni v. megbüntetni
karać się [wymierzać sobie karę] – megbünteti
magát
karafeczka [zdrobnienie od: karafka] –
vizeskancsócska, korsócska, kancsócska
karafinka – kis üveg, (kis) díszüveg
karafinka do octu – asztali ecetesüveg
karafinka na kwiaty – virágtartó pohár, üvegváza
karafioł [1. aksamitka, turek; 2. Najrozmaitsze
nazwy roślinne splotły się w tej jednej.
Mówimy powszechnie o karafiołach,
-
Wersja 01 01 2017
zamiast (i obok) dawniejszych kalafiorów,
kaułafiorów (włos. cavo-loflore, caulifior,
franc. choufleur, niem., przetłumaczone
dosłownie, łllnmenkohl, boć to łac. caulis ,
‘kieł’, i flores, ‘kwiaty’). Rzadsza już
nazwa’gwoździków’ (‘dianthus’): karafjor
i karafjol, karofial, czes. karofi(l)at, z
łaciny gariofilum, włos. gariofilata, franc
girofle, z greckiego karyofyllon (‘kwiat
orzechowy« — ale nazwę obcą, indyjską,
niezrozumiałą,
Grek
swojskiem
brzmieniem zastąpił), łac. cariophyllum.
Nako-niec tu przyłączył Karłowicz
karpiele, nazwę ‘brukwi’ (miejscowo i
‘buraków’, ‘ziemniaków« i inne), u nas
tylko znaną; Czesi wzięli swoją z polskiej.]
– büdöske v. bársonyvirág (Tagetes)
karafka [pękata butelka z wąską szyjką; też:
zawartość tej butelki] – vizeskancsó, korsó,
kancsó,
üveg;
likőrösüveg,
dugós
likőröspalack
karafka gliniana w kształcie chłopa Michasia –
Miska kancsó
karafka z likierem – likőrösüveg
karafka z wodą – vizeskancsó, vizesüveg
karafułka [część smyczka, ruchomy klocek, do
którego przymocowane jest pasmo włosia;
przesuwany wzdłuż pręta smyczka za
pomocą specjalnej śruby umożliwia
odpowiednie naprężenie włosia; żabka] –
(smyczek) vonó (hegedű); hegedűvonó
fogója
Karagana syberyjska 'Pendula' [to krzew lub
małe drzewko o pokroju zwisającym
(„płaczącym”), długie gałęzie zwisają
blisko pnia i najczęściej dotykają ziemi. W
sprzedaży roślina zazwyczaj dostępna w
formie szczepionej na pniu, jej wysokość
zależy od tego, na jakiej wysokości była
szczepiona, zazwyczaj docelowa wysokość
wynosi 1–1,5 m.] – Borsófa (Caragana
arborescens Pendula) [Törzsre oltott csüngő
koronájú fácska.]
karaim [Karaim, Karaita członek niewielkiej
grupy
etnicznej
pochodzenia
tur.,
wyznającej mozaizm (przejęty od sekty
żyd. VIII w., odrzucającej Talmud),
2453
zamieszkałej gł. na terenach byłego ZSRR
i w Polsce.] – (egyház) karaita
karako, karraka [1. statek żaglowy z XV i XVI
w., mający trzy lub cztery maszty i
wystającą poza dziób nadbudówkę
przednią oraz wysoką, wielopokładową
nadbudówkę rufową; 2. gładki żakiecik,
poprzednik górnej części obecnego
kostiumu. Wyglądał jak stanik z
rękawami
i
fałdzistym
ogonkiem,
marszczonym, noszony był do sztywnej
spódniczki. Z początkiem XVIII stulecia
biały karako był ubiorem mieszczanek, a
przejęty został do stroju wykwintnego
najpierw w ubiorze do konnej jazdy i do
polowania.
Potem,
w
latach
osiemdziesiątych
stawał
się
coraz
modniejszy i w zakresie kobiecego ubioru
konkurował z angielskim fraczkiem. Za
Marii Antoniny otrzymał wycięte i
przedłużone poły, wyłogi, podobne jak u
fraka klapy kołnierza, a nawet takie same
guziki. W Polsce modny był od czasów
stanisławowskich
do
Księstwa
Warszawskiego. Karako był prototypem
damskiego kostiumu jako dwuczęściowego
swobodnego stroju, podobnego do ubioru
męskiego.] – (fr.) caraco; XV-XVI. sz.-i
vitorláshajó fajta; (ubranie) női kabátfajta
Karakorum1 (góry) [łańcuch górski na
pograniczu Indii, Pakistanu i Chin, drugi
po Himalajach pod względem wysokości
na Ziemi.] – Karakorum (1. K. (Karakoram,
Muz-tag), hatalmas, mintegy 750 km. hosszu
hegylánc Ázsia belsejében)
Karakorum2 [stolica mongolskiego imperium w
XIII wieku. Początkiem była baza
wojenna założona przez Czyngis-chana w
1220.]
–
Karakorum
(Hola-ho-lin,
Karakuren) [a régi mongol császárok
székvárosának romjai, amelyeket Paderin
orosz utazó 1873. fedezett föl s amelyek az
Orkhon jobb partjától 7-8 km.-nyire és az
Ugeitótól 50-60 km.-nyire vannak]
karakter (charakter) – (gör.) karakter; jellem,
jellemszilárdság, lelkierő; jellegzetesség,
jellemző vonás
karakter polski (charakter polski) – lengyel
karakter v. jellem [Nowy karakter polski –
książka wydana przez Jana Januszowskiego
w 1594 roku w Oficynie Łazarzowej w
Krakowie.]
karakterystyczny, -a, -e (charakterystyczny) –
(gör.) karakterisztikus; jellemző, jellegzetes
karakterystyczny styl – jellemző v. jellegzetes
stílus
karakuł [1. owca pochodzenia azjatyckiego,
której jagnięta mają sierść zwiniętą w
-
Wersja 01 01 2017
charakterystyczne loki; 2. wyprawiona
skóra jagnięcia tej owcy; 3. azjatycka
owca tłustoogoniasta; 4. (zwykle w lm karakuły) futro z owiec o tej samej
nazwie] – karakül juh; a Khiva és Buhara
vidékén tenyésztett juhfajta; néhány napos
bárányainak
bőréből
készítik
a
perzsaszőrmét (az Üzbég azonos nevű
oázisáról)
karakułowy, -a, -e [przymiotnik od: karakuł] –
karakül-, perzsa
karakuły [1. futro lub jakaś inna część
garderoby z wyprawionych skór jagniąt
karakułów (gatunku azjatyckich owiec); 2.
czarne futro ze specjalnych rosyjskich
owiec, bardzo drogie i stosowne dla pań w
dojrzałym wieku] – karakül, közép-ázsiai
juhfajta finom prémje, perzsaszőrme
(persiana prém); perzsabunda; (átv.)
írkafirka, ákombákom
karalność – büntetendőség [Valamely emberi
magatartás büntetni rendeltsége a jogalkotó
értékítéletét közvetíti a társadalom felé az
adott magatartás kapcsán. Ezt az értékelő
folyamatot
folytatja
a
büntetőigazságszolgáltatás egy konkrét elkövető
egyedi cselekménye viszonylatában.]
karalny, -a, -e [podlegający karze] – büntetendő
karaluch [duży, brunatnoczarny owad, żyjący w
kuchniach, magazynach itp.] – svábbogár,
csótány
karaluch, karaczan wschodni (Blatta orientalis,
przestarzałe z tur. - karakon) [1. owad
synantropijny (żyjący w siedliskach
człowieka).
Żyje
w
kuchniach,
magazynach,
wyjadając
produkty
żywnościowe.] – hangya (Blatta orientalis)
karambol [1. zderzenie się ze sobą wielu
pojazdów naraz; 2. w bilardzie: uderzenie
bili w dwie inne bile naraz; 3. odmiana
bilarda rozgrywana trzema bilami na stole
bez otworów, w której punktowane jest
uderzenie bili w dwie pozostałe] – (fr.ném.) karambol, összeütközés, közlekedési
baleset; (biliárd) karambol, a két idegen
golyó eltalálása a saját golyóval
karambol
samochodowy
(wypadek
samochodowy) – autókarambol
karambol tramwajowy – villamos-összeütközés
2454
karambola [1. tropikalne drzewo o podłużnych
owocach, mających w przekroju kształt
gwiazdy; też: owoc tego drzewa;
2. czerwona kula bilardowa] – (fa)
Karambola; Csillaggyümölcs (Averrhoa
carambola); (biliárd) vörös biliárdgolyó
karambolować [robić karambole w grze
bilardowej]
–
(fr.)
karambolozni;
összeütközni, összeütközést csinálni v.
okozni v. idézni elő
karambolować się – (fr.) összeütközni; összeüti
magát vmivel; (biliárd) karambolozni
karambolowanie – karambolozás; összeütközés
karambolowy, -a, -e [przymiotnik od: karambol]
– karambol-; összeütközési,
karanie – büntetés, megbüntetés; fenyítés
karaniem jednego wielu się odstraszy – egynek a
megbüntetése sokakat elriaszt a bűntől
karany, -a, -e – büntetett, megbüntetett; fenyített,
rovott múltú
karara, karrara, karar, karrar [zob. marmur
kararyjski] – karrarai márvány
kararyjski, -a, -ie [1. przymiotnik od: Carrara
(miasto we Włoszech); karraryjski; 2.
marmur kararyjski - biały marmur
wydobywany w okolicach Carrary, miasta
we Włoszech; karrara, karara, karrar
(rzadziej), karar (rzadziej), marmur
karraryjski] – karrarai
karasek [1. zdrobniale karaś; 2. o karasiu w
południowo-wschodnich rejonach Polski]
– kárászka, kis kárász; (játék) kacsázás,
kacsadobás
karasiokarp – kárászponty; Carpio Kollarii
HECK. Velencze. Minden halász állítja, hogy a
kárász és a ponty keveréke.
karasiowaty, -a, -e [podobny do karasia] –
kárászszerű
karaskać się – késlekedni, bajlódni, vesződni
karasol, karyzol [karuzela (Górny Śląsk)] –
[Słowniczek języka śląskiego] karusszel;
lovasjáték, körhinta
karaś (Carassius) [1. rodzaj ryb z rodziny
karpiowatych obejmujący gatunki: 2.
ryba słodkowodna] – kárász (Carassius) [a
csontos halak (Osteichthyes) főosztályának
sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii)
osztályába, a pontyalakúak (Cypriniformes)
rendjébe tartozó nem]
karaś rzeczny – folyami kárász
-
Wersja 01 01 2017
karat [1. jednostka masy stosowana w obrocie
kamieniami szlachetnymi i perłami;
2. dawna miara zawartości złota w
stopach] – (gör.) karát, a szentjánoskenyér
magja; a drágakövek mérésénél használatos
súlyegység
(0,205
g);
aranyötvözet
finomságának
mértéke:
1/24
rész
aranytartalom, 24 K = 100 % arany
karate [japońska sztuka walki, w której stosuje
się ciosy pięścią, kantem dłoni i nogami,
uprawiana jako dyscyplina sportowa] –
karate [egy szabadkezes japán küzdősport. A
karate jelentése szó szerint: üres kéz, értelem
szerint pedig, olyan fegyver nélküli
harcművészet, melyben a karatéka saját
testét használja fegyverként. Karate - do
jelentése: a Karate útja.]
karateka [człowiek trenujący karate] – karatézó
v. karatéző
karatowy, -a, -e [przymiotnik od: karat] –
karátos
karawaka, karawika [1. Gdy w miasteczku
hiszpańskiem Caravaca zasłynął krzyż o
dwuch poprzecznicach jako cudowny
przeciwko morowemu powietrzu i stał się
głośnym zwłaszcza r. 1545 we Włoszech
podczas zarazy morowej w mieście
ówczesnego soboru Trydencie (uważany
za skuteczny, kto się przed takim modlił
lub go nosił) – wówczas pielgrzymi zaczęli
przynosić do Polski relikwiarzyki w
kształcie małych krzyżyków tej samej
formy i tak samo nazywanych. Pobożni w
czasie morowego powietrza stawiali
„karawaki” przy wsiach i miasteczkach,
aby zaraza je mijała, i modlili się na
książkach tak samo nazywanych. 2.
Karawaka, krzyż choleryczny, krzyż św.
Benedykta, krzyż morowy pochodzi z
XVI/XVII wieku z miasta Caravaca w
Hiszpanii [Caravaca de la Cruz, miasto w
południowo-wschodniej
Hiszpanii
w
prowincji Murcja, położone ok. 65 km na
północny zachód od miasta Murcja]. W
czasie trwania zaraz rozprzestrzenił się na
wschód, bardzo popularny w Polsce pod
2455
koniec XVIII, w XIX i na początku XX
wieku. Krzyż tworzy pionowy pień i dwie
poprzeczki z których górna jest trochę
krótsza od środkowej. Znaczna część
karawak w Polsce miała obydwie
poprzeczki o równej długości. Krzyż w
formie krzyża z Caravaca (karawaka) był
też amuletem, popularnym nie tylko w
Hiszpanii,
zapobiegającym
wielu
nieszczęściom i chorobom. Chroni przed
wypadkami i nagłymi zgonami, klątwami,
kradzieżami, burzami, piorunami. Leczy
bezsenność. Wiesza się go na drzwiach
wejściowych
(od
wewnątrz)
lub
przechowuje w szkatułce owinięty w
fioletowy jedwab, nosi w formie
medalionu, tzw. medalion św. Benedykta.
Stał się talizmanem popularnym nie tylko
wśród katolików. W Polsce popularny był
jako krzyż chroniący przed zarazą.
Krzyże choleryczne, tak jak i powiązane z
nimi medaliony św. Benedykta, były
dostępne jako medaliki do noszenia przy
sobie - często występowały na jednym
medaliku. Krzyż na jednej, a medalion na
drugiej stronie.] – Caravaca kereszt
karawan [1. pojazd używany do przewożenia
trumny ze zwłokami; 2. w XVII–XVIII
w.: rodzaj wielkiego wozu towarowego] –
halottaskocsi, gyászkocsi; „Szent Mihály
lova” ; (dawno) nagy áruszállító kocsi
karawan, caravan [wym. karawan] [samochód
campingowy] – lakókocsi, lakóautó
karawana [1. grupa pielgrzymów lub kupców
podróżujących przez pustynie lub stepy
Afryki i Azji na wielbłądach, osłach itp.;
2. o grupie jadących pojazdów] – (perzsa)
-
Wersja 01 01 2017
karaván; kereskedők v. zarándokok együtt
utazó csoportja Afrika v. Ázsia sivatagos v.
gyéren lakott hegyvidékein; (átv.) nagy
csoportban együtt haladó személyek v.
járművek hosszú sora
karawana – karaván
karawaniarski, -a, -ie – halottvivő, halottszállító;
(átv.) gyászos, búval bélelt, síri
karawaniarz [osoba przewożąca zwłoki] –
halottvivő, halottszállító, gyászhuszár; (átv.)
búval bélelt ember
karawaning [zob. caravaning] – lakókocsi;
lakókocsis utazás
karawanowy, -a, -e [przymiotnik od: karawan,
karawana]
–
karaván-;
halottas,
halottszállító
karawanseraj [wym. karawanseraj] [w Azji
Zachodniej i Środkowej: zajazd będący
miejscem postoju karawan] – (perzsa)
karavánszeráj;
karavánok
szálláshelye,
vendégfogadó
karawany gwiazd – (átv.) a karaván (vezérlő)
csillaga
karawel [jednopokładowy żaglowiec z XV–
XVIII w.] – (fr.) caravelle, karavella;
(középkorban) 300-500 tonnás, három v.
négy árbócos vitorlás; kisebb gyors
vitorláshajó, kis hadihajó (Törökországban)
karazja, karazyja [1. (u Zygmunta Glogera) Tak
nazywano pierwotnie u nas grube sukno
hiszpańskie, a następnie zaczęto tak
nazywać grube śląskie sukno i domowej
roboty samodział — było to grube sukno,
używane na opończe i do codziennego
użytku; 2. sukmana krakowska, dawniej
rodzaj grubego sukna; kierezja] – 1. (daw.,
hist.) vastag spanyol szövet 2. (lengyel
2456
parasztok hosszú kabátja); 3. (dawno)
(vastag szövetből készült egyenes szabású
krakkói) szoknya
karb
[1. nacięcie
wyrżnięte
na
czymś,
rejestrujące liczbę czegoś; 2. daw. fala na
włosach; 3. daw. określony porządek lub
dyscyplina] – rovás, berovás; bevágás,
vésés, bevésés; rovátka; redő, bodrozás,
fodor
karb na maglownicy – mángorlórovátka
karb-, karbo- (w złożeniach: węgiel, węglo-,
węglowy) – (lat.) karbo-, karbon-; szénkarbamid [zob. mocznik] – karbamid; CO(NH2)2
(színtelen, szagtalan, négyzetes oszlopok v.
tűk, melyek forró vízben minden arányban
oldhatók) [fehérje-anyagcsere végterméke]
karbid [węglik wapnia, służący do wyrobu
acetylenu] – (lat.-gör.) karbid (vegytan) a
szén fémes vegyülete; a szénnek kalciummal
alkotott vegyülete
karbid
kalcjum
(nazwa
systematyczna
acetylenek wapnia, bywa też nazywany
węglikiem wapnia) [CaC2 jest związkiem
nieorganicznym należącym do grupy
węglików jonowych] – klcium-karbid (a
továbbiakban csak karbid) (Ca C2), karbid;
szürke, kristályos anyag, melyből vízzel
leöntve az acetilén világítógáz (C2 H2)
fejlődik; az acetilénfejlesztés alapanyaga
karbid
wapniowy
[karbid
kalcjum]
–
kalciumkarbid [mészkarbid] (ebből fejlesztik
vízzel keverve a világítási célokra használt
acetiléngázt)
karbidowy, -a, -e [przymiotnik od: karbid] –
karbidkarbidówka (rodzaj lampy; lampa karbidowa) –
karbidlámpa
Karbieniec pospolity (Lycopus europaeus L.)
[gatunek byliny z rodziny jasnotowatych.
Występuje w Europie. W Polsce jest
pospolity na całym obszarze.] – vízi
peszérce (egyéb elnevezései: virginiai
peszérce, vízi peszterce) tudományos nevén
(Lycopus europaeus) [az árvacsalánfélék
(Lamiaceae)
családjába
tartozó
gyógynövény]
-
Wersja 01 01 2017
karbik [1. zdr. od karb; 2. wygięcie utworzone
przez skręcające się włoski wełny owczej
lub włókna sztucznego] – rováska;
bevágáska, véséske; redőcske, fodrocska
karbikowanie
[wygląd regularnego prucia,
osiągnięty przez zbieranie ogromnej ilości
materiału tekstylnego, za pomocą czego
jest on przerobiony na fałdy, znane jako
marszczenie. Dekoracyjny element w
odzieży damskiej, zapożyczony z odzieży
folkowej.] – hullámkreppelés [Kikészítési
eljárás,
amellyel
a
kelmét
teljes
szélességében
tömörítik,
hogy
keresztirányban hullámszerű gyűrődések
keletkezzenek rajta. A népviseletből átvett
díszítési mód női ruhákon.]
karbikowaty, -a, -e [o wełnie: układający się w
karbiki, pofałdowany] – redős, redőzött;
hullámos, gyűrt
karbikowatość
–
redősség,
redőzöttség;
hullámosság, gyűrtség
karbikować [1. wyrzynać karbiki; 2. skręcać w
karbiki sztuczne włókno] – róni, beróni;
vésni, rovátkolni; fodrozni
karbocykliczne związki [związki organiczne
zawierające w cząsteczce pierścień
atomów węgla; dzielą się na związki
alicykliczne i związki aromatyczne.] –
karbociklusos
aromás
vegyületek
[karbociklusos vegyületek azok a zárt
szénláncú, gyűrűs szénvegyületek, amelyek
gyűrűje tisztán szénatomokból áll. Ezek
között a legelterjedtebbek az aromás
vegyületek, amelyek egy vagy több
(kondenzált) tisztán szénatomokból álló
gyűrűt tartalmaznak.]
karbol [1. roztwór wodny fenolu, stosowany jako
środek
odkażający;
2.
fenol:
hydroksybenzen, kwas karbolowy; pop.
karbol; 3. wodny roztwór fenolu, używany
jako środek odkażający] – (vegytan) karbol
v. karbolsav
karbolineum [olej otrzymywany ze smoły
węglowej, służący do impregnacji drewna]
– (vegytan) karbolineum; fakátrány; a
kőszénkátrány lepárlásakor visszamaradó,
faoszlopok impregnálására és kártevők ellen
használt olaj
karbolit – (vegytan) karbolit
karbolizować – karbolozni; karbolsavval átitatni v.
telíteni
karbolizowanie – karbolozás, karbollal v.
karbolsavval való átitatás
karbolowy, -a, -e [przymiotnik od: karbol] –
karbolkarbon [1. geol. piąty okres ery paleozoicznej; 2.
piąty okres ery paleozoicznej] – (földtan)
karbon (kor v. korszak); karbonkorszak;
kőszénkorszak
karbona, karbonka lub skarbona [skarbonka,
puszka kościelna do zbierania jałmużny i
ofiar na cele pobożne] – (dawno) persely
2457
karbonada, carbonada [wym. karbonada]
[pieczeń z rusztu] (w gwarze poznańskiej:
schab) – (ném.) karbonádli, karmenádli;
marhapecsenye; tűzdelt bélszín; bordaszelet
sütve
karbonado
[1.
drobnoziarnista
odmiana
diamentu, o barwie czarnej lub szarej; 2.
minerał,
drobnoziarnista
odmiana
diamentu] – (sp) karbonádó; szennyezések
folytán sötét, átlátszatlan gyémántfajta;
fúrószerkezethez használják
karbonariusze [węglarze, wł. tajna org.
rewolucyjna (1806-31), utworzona w
Kalabrii do walki z Napoleonem I, dążąca
do niepodległości i zjednoczenia Włoch] –
(ol.) karbonarik; az idegen elnyomás ellen és
Olaszország egyesítéséért harcoló titkos
mozgalom a 19. század elején (a. m.
szénégetők); egykori olasz politikai titkos
szövetség a franciák ellen; végcéljuk
Olaszország felszabadítása. A nápolypiemonti
forradalom
bukása
után
Franciaországban Párizs lett központjuk.
karbonaryzm [w pierwszej połowie XIX w., w
Europie:
tajny
ruch
polityczny,
skierowany przeciw absolutyzmowi] –
karbonári mozgalom, karbonárizmus
karbonizacja,
karbonizowanie
(uwęglanie)
[1. proces technologiczny polegający na
wzbogacaniu substancji organicznych w
węgiel; 2. zob. uwęglanie; 3. pokrywanie
odwrotnej strony formularza specjalną
farbą, zastępującą kalkę; 4. chemiczne
usuwanie z tkanin lub z surowej wełny
przeznaczonej
do
przędzenia
zanieczyszczeń pochodzenia roślinnego] –
karbonizálás, karbonizálódás, karbonizáció,
szenítés, szenesítés, elszenesítés
karbonizacyjny, -a, -e – karbonizációs,
karbonizáló; szenesítő, szenesesítő
karbonizator (łc. carbo, -onis ‘węgiel’) [tech.
kolumna do otrzymywania sody przez
wysycanie
solanki
amoniakalnej
dwutlenkiem węgla, tzw. metodą Solvaya.]
– karbonizátor
-
Wersja 01 01 2017
karbonizator ORK X1
karbonizować
–
karbonizálni;
szeníteni,
szenesíteni, elszenesíteni
karbonizowanie – karbonizálás, karbonizálódás,
karbonizáció;
szenítés,
szenesítés,
elszenesítés
karbonowy, -a, -e – (földtan) karbonkori; (vegytan)
karbon-, karbonos
karboński, -a, -ie – karbonkarborund, węglik krzemu (SiC) [1. bardzo
twarde, bezbarwne lub ciemne kryształy,
odporne chemicznie. Otrzymywany w
piecach elektrycznych, w temperaturze
2000°C, z mieszaniny węgla z krzemionką,
stosowany jako materiał szlifierski. 2.
techn. węglik krzemu, stosowany jako
materiał ognioodporny (w piecach elektr.)
i
formierski
(w
odlewniach)]
–
karborundum; szén és szilícium öntvénye,
magas hőfok mellett homokból, szénből és
sókból ötvözik (igen kemény, üvegvágásra
alkalmazzák)
karbować [1. robić na czymś karby; 2. układać w
karby; 3. fałdować lub marszczyć] – 1.
róni, beróni; rovátkolni, berovátkolni;
recézni, csipkézni, bevésni, bevágni; róni;
felróni, felvésni; ráncolni; 2. (włosy) sütni,
bodorítani, fodrozni, redőzni
karbować sobie co w pamięci v. w głowie – (átv.)
emlékezetébe vési v. felvés magának vmit
karbować w ząbki – kicsipkézni, kifogazni
karbować włosy – hajat hullámosítani v. bodorítani
karbowali liczbę zwiezionych snopków –
feljegyezték v. felrótták az összekötött kévék
számát
karbowanie – rovás, rovátkolás, berovás,
berovátkolás; recézés, csipkézés, bevésés,
bevágás,
fogazás; felrovás,
felvésés;
bodorítás, fodrozás, redőzés
karbowaniec [dawna waluta ukraińska] –
(dawno) (rubel, ezüstpénz, pénz)
karbownica – kézi mángorló; bádoghenger;
(dawno) rovásos bot; botosispánné
karbownica do włosów – (haj) kreppelő
karbowy, karbownik [1. osoba nadzorująca
roboty polowe w dawnym majątku
ziemskim; 2. (u Zygmunta Glogera)
gospodarz gumienny, zwany także w
różnych
okolicach
karbownikiem,
gumiennym lub włodarzem, który rejestr
na karbach utrzymuje. Każdy karbowy
miewał dawniej laskę czworokanciastą,
aby na czterech jej bokach mógł karbić
czyli zacinać karby. Laskę taką zwano
„karbem” lub „karbą.” „Karbnikiem”
(carbarius) nazywano urzędnika żupnego,
a „karbarją” – żupę solną. Wyrazy te, jak
2458
twierdzi
Karłowicz,
pochodzą
w
średniowiecznej
łacinie
z
języka
polskiego.] – ispán, botosispán, (majorsági)
gazda
karbówka, karbówki – kreppelő (hullámosító
vas); sütővas
Karbówka [wieś warmińska w Polsce położona
w województwie warmińsko-mazurskim,
w powiecie lidzbarskim, w gminie
Lubomino] – Karbówka (lengyel falu)
karbunkuł [1. przest. med. czyrak mnogi a.
gromadny; 2. dawn. drogi kamień koloru
czerwonego (rubin, granat); 3. kamień
szlachetny, czerwony, znajdował się w
drugim rzędzie napierśnika najwyższego
kapłana (pektorału, wg Biblii Tysiąclecia).
Był także nakryciem (ozdobą) szatana,
(króla Tyru)] – (lat.) karbunkulus
(széndarab); 1. vörös színű drágakő; 2.
(orvosi) kelevény, pokolvar, darázsfészek,
karbunkulus; több furunkulus egymás
mellett;
fekélyek
(furunkulusok)
összeolvadásából
keletkezett
heveny,
gennyes kötőszöveti gyulladás
karbunkuł styryjski – stájer vörösgránát
karbunkułowy, -a, -e [przymiotnik od:
karbunkuł] – karbunkulus
karburacja [wytwarzanie mieszanki palnej z
paliwa płynnego i powietrza] – (lat.)
karburálás, karburáció; 1. fűtőgázok fűtő és
világító képességének fokozása széntartalmú
anyagok hozzáadásával; 2. porlasztás
karburator (1. przest. techn. gaźnik (w silniku
spalinowym;
2.
urządzenie
do
wytwarzania mieszanki paliwa i powietrza
w silnikach) – karburátor, porlasztó,
gázosító; gázmotoroknál a benzin stb.
tüzelőanyag elporlasztására, levegővel való
keverésére szolgáló készülék, mely a motor
részére a robbanásra kész gázkeveréket
szállítja
karburowanie, karburacja, karburyzacja –
karburáció, karburálás; porlasztás, gázosítás
karcenie – megrovás, dorgálás, feddés, korholás;
megfékezés, megzabolálás
karcer [1. cela karna w więzieniu pozbawiona
okna i pryczy; 2. kara odbywana w takiej
celi] – (lat.) karcer; fogda, zárka; iskolai
zárka
karcerowy, -a, -e [przymiotnik od: karcer] –
börtönkarciania – kártyaszoba, kártyázó helyiség
karciany, -a, -e – kártyakarciany oszust – hamiskártyás
karciarstwo – kártyaszenvedély, kártyajáték
karciarz1 – játékkártyagyáros
-
Wersja 01 01 2017
karciarz2, karciarka [nałogowy gracz w karty] –
szenvedélyes
kártyajátákos;
kártyás,
kártyázó, kártyajátékos (ffi/nő)
karciciel, karcicielka – büntető, megbüntető,
fenyítő (ffi/nő)
karcić [udzielać nagany] + T. – dorgálni,
megdorgálni; feddni, megfeddni; lehordani,
megróni;
korholni,
szidni,
leszidni,
megszidni; fenyíteni; fékezni, megfékezni;
zabolázni, megzabolázni; fegyelmezni vkit
karcić dzieci – gyermeket megdorgálni v.
megfeddni
karcić namiętności – szenvedélyt fékezni v.
megfékezni
karcić słowami, karcić słowem – korholni, szóbeli
fenyítést alkalmazni; dorgáló v. feddő v.
korholó szavakkal illetni
karcić zbuntowanych – a lázadókat megfékezni
karcić się [karcić samego siebie] – szidja magát;
fegyelmezi magát
karcięta [pot. o kartach do gry] – lapocska, (w
książce) oldalacska, kártyácska, jegyecske
(karta)
karcynogen – karcinogén [Rákkeltő hatások
(például sugárzás), anyagok. A sejtekben
mutációkat
hoznak
létre.
Rövid
sejtciklusidővel korlátlan osztódású beteg
sejtek
keletkezhetnek,
amelyek
más
szervekben is hasonló elváltozásokat
indukálhatnak. A karcinogének általában
mutagének is, fordítva azonban ez nem
mindig érvényes.]
Karcynogeny fizyczne
 promieniowanie jonizujące
 promieniowanie UV
Karcynogeny chemiczne






arsen (→ rak wątroby i oskrzeli),
azbest (→ rak oskrzeli i śródbłoniak),
aminy aromatyczne (→ rak pęcherza),
benzen (→ białaczki),
nikiel (→ rak oskrzeli i zatok przynosowych),
chlorek
winylu
wątrobowokomórkowy),
(→
rak
 alkohol (→ rak jamy ustnej, przełyku i krtani),
 alkilowane cytostatyki (→ białaczki),
 stilbestrol - DES (→ gruczolak wątroby, rak
pochwy),
 oxymetholon - syntetyczny androgen (→ rak
wątroby),
 thorotrast - kontrast do analizy rentgenowskiej
(→ naczyniomięsak),
 związki powstające w czasie niepełnego
spalenia (niekoniecznie papierosów), wskutek
zbyt małej ilości tlenu:
o wolne rodniki
o związki aromatyczne: substancje smoliste
(w tym węglowodory aromatyczne –
antraceny,
benzopiren),
aminy
aromatyczne, nitrozaminy
 dioksyny
 aflatoksyna – wytwarzana przez pleśń z
rodzaju Aspergillus
Karcynogeny biologiczne
Zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory,
nie wynikające z ingerencji w materiał
genetyczny jest związane z takimi patogenami
jak:
 HIV – sam nie jest wirusem onkogennym, ale
2459
zwiększa
ryzyka
wystąpienia
różnych
nowotworów z powodu obniżenia odporności
organizmu, który słabiej zwalcza komórki
nowotworowe, a także w związku z
transaktywacją innych, onkogennych wirusów
(HPV i Epsteina-Barr)
 Schistosoma haematobium [przywra krwi]
–
zwiększone ryzyko raka
pęcherza
moczowego (ze względu na zwiększoną
proliferację nabłonka urotelialnego)
 Helicobacter
pylori – prawdopodobnie
(niepotwierdzone)
zwiększone
ryzyko
chłoniaka żołądka z komórek B, a także raka
żołądka
karcynoma
(rak)
[1.
raki
podstawnokomórkowe, rak; 2. nowotwór rozwijający
się z tkanki nabłonkowej, np. skóry, płuc
lub gruczołów] – (orvosi) karcinóma
(carcinoma); rák; a hám rosszindulatú
daganata
[A
rákos
megbetegedés
megjelölésére szolgáló szakkifejezés. A
köznapi nyelvben mindenfajta rosszindulatú
daganat (függetlenül attól, hogy honnan
ered) megnevezésére szolgál.]
karcz [zob. karpa w zn. 1] – fatönk, (levágott)
fatörzs
karczek
karczek [1. zdr. od kark; 2. osobno skrojona,
górna część bluzki, sukni, fartucha itp. 3.
element konstrukcyjny odzieży w formie
górnej, odciętej części tyłu lub przodu
ubioru górnego (np. płaszcza) bądź
dolnego (np. spodni). Karczek może być
doszywany – tzn, że jego odcięta krawędź
-
Wersja 01 01 2017
doszyta jest do ubrania i stanowi z nim
jedną całość , luźny – jego krawędź nie
jest połączona z wyrobem odzieżowym lub
nakładany – gdy wszyty jest tylko do
wykroju szyi lub przypinany na guziki] –
nyakacska; nyakhús, tarja; tarkócska; gallér
karczek bez kości – kicsontozott tarja
karczek wieprzowy – sertéstarja
karczek u koszuli – inggallér
karczemka – kiskocsma, italmérés; butik
Karczemka Gardkowska (kaszb. Gôrdkòjskô
Karczémkô) [osada kaszubska w Polsce na
Pobrzeżu Kaszubskim położona w
województwie pomorskim, w powiecie
wejherowskim, w gminie Choczewo na
północnym skraju Lasów Lęborskich.
Osada jest częścią składową sołectwa
Łętowo.] – Karczemka Gardkowska (kasub
település)
karczemnie – durván, alpárian, aljasan, kocsmai
módon
karczemny, -a, -e [1. ordynarny; 2. odnoszacy się
do karczmy] – kocsmai, kocsma-, csapszék; alpári, aljas, kocsmai, durva
karczemna gęba – nagyszájú kocsmahős,
hordópolitikus
karczemna zwada – kocsmai perpatvar, durva
veszekedés
karczemne słowo – kocsmai hang
karczma [1. na dawnej wsi: budynek spełniający
rolę gospody, zajazdu; 2. (u Zygmunta
Glogera) Już za doby piastowskiej
karczmy pospolite były po wsiach i
miasteczkach polskich, jako gospody dla
podróżnych i miejsca do narad i biesiad
miejscowej ludności. W czasach, gdy
kościoły były rzadko po kraju rozsiane,
ludność, przybywająca w dnie świąteczne
zdaleka, musiała mieć przy kościele dach
gościnny na popas, sami więc proboszcze
starali się o to, aby w pobliżu świątyni
była obszerna gospoda. 3. wyraz ten został
użyty tylko jeden raz w Nowym
Testamencie dla oznaczenia miejsca
postoju, gospody.] – kocsma, csárda,
talponálló, csapszék; italbolt, italmérés
karczma (często na puszcie) – csárda
karczma dobrego nie zepsuje, kościół nie
poprawi – jót a kocsma el nem rontja,
rossznak az imáság sem segít
karczma przydrożna – útszéli kocsma
karczmarka [kobieta pracująca w karczmie;
kobieta
posiadająca
karczmę]
–
kocsmárosné
karczmarka
karczmarski, -a, -ie – kocsmárosi
2460
karczmarstwo [Prowadzenie karczmy, gospody
czy szynku. W karczmach sprzedawano, a
niekiedy warzono piwo oraz sycono miód
pitny, a od XVI w. pędzono gorzałkę.
Niektóre karczmy usytuowane przy
ważnych drogach zapewniały nocleg i
obrok dla koni (gościńce). Karczmy były
miejscem tańców i zabaw, czasem
odbywały się tu sesje sądu wiejskiego.
Niekiedy sprzedawano w nich produkty
spożywcze, a także odzież. Do XVI w.
prowadzenie karczem było dziedziczone,
potem szlachta starała się zmienić ten stan
i wprowadzić ich dzierżawę (arenda),
którą coraz częściej powierzano Żydom.
Szynkowano w nich piwo i gorzałkę
produkcji dworskiej, co było jednym z
podstawowych źródeł dochodu szlachty.
W 1. poł. XVII w. dzierżawne karczmy
znajdowały się w 25% wsi szlacheckich w
Wielkopolsce i Małopolsce. Mniej liczne
były na obszarach wielkiej własności
ziemskiej. W XVIII w., gdy liczba
karczem znacznie wzrosła i istniały one w
większości
wsi
szlacheckich,
karczmarstwo stało się jednym z
podstawowych zajęć Żydów w małych
miasteczkach i na wsiach.] – kocsmárosság,
a kocsmárosék
karczmarz [człowiek prowadzący karczmę] –
kocsmáros; csaplár, csapláros, csapos [a
-
Wersja 01 01 2017
földesúr vagy a város saját kezelésében
tartott kocsmájában, azaz csapszékében
meghatározott évi bérért vagy kommencióért
alkalmazott borkimérő]
karczoch
[1. śródziemnomorska
roślina
warzywna o jadalnych koszyczkach
kwiatowych; 2. ozdoba architektoniczna
przypominająca wyglądem tę roślinę] – 1.
articsóka, a fészkesek családjába tartozó tehát fészkes virágzatú -, mediterrán eredetű
nagy, bogáncsszerű, évelő zöldség-, dísz-, és
gyógynövény. Bogáncsféle, módosult, még
fel nem nyílt virágzatkezdeményei, és levelei
ehetőek. Kellemes, fűszeres íze miatt
ínyencségnek számít.; 2. articsóka díszítés
Karczoch – articsóka
karczoch hiszpański – spanyol articsóka
karczoch koczasty – tövises articsóka
Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) [gatunek
wieloletniej rośliny zielnej należący do
rodziny astrowatych. Pochodzi z rejonu
Morza Śródziemnego, obecnie uprawiany
w całej Europie i Ameryce Północnej.] articsóka (Cynara cardunculus vagy
Cynarae
scolymus)
[Észak-Afrikában
őshonos
fészkesvirágú
zöldségés
gyógynövény, Európában termesztik. A
görögök
óta
népszerű
zöldségféle.
Magyarországon sokáig dísznövényként
tartották.]
2461
karczochowaty, -a, -e – articsókaszerű; articsóka
alakú
karczochowy, -a, -e – articsókakarczować [usuwać drzewa i krzewy wraz z
korzeniami lub pniaki po ściętych
drzewach] – (grunt) megtisztítani, (las)
irtani, kiirtani
karczować lasy – erdőt irtani
karczowanie – irtás, erdőirtás
karczowisko [miejsce wykarczowane; też:
miejsce pokryte karczami] – irtás, irtvány;
vágás (erdőben)
karczownica [zob. karczownik w zn. 2.] –
tuskóirtógép; fűnyírógép
karczownik
[1. człowiek
zajmujący
się
karczowaniem; 2. urządzenie do usuwania
pniaków ściętych drzew wraz z częścią
korzeni; 3. gryzoń wielkości szczura
podgryzający korzenie roślin] – erdőirtó
Karczownik, karczownik ziemnowodny, polnik
ziemnowodny, szczur wodny (Arvicola
amphibius)
[gatunek
gryzonia
z
podrodziny nornikowatych w rodzinie
chomikowatych. Zamieszkuje brzegi wód
Europy oraz północnej i środkowej Azji.
Niekiedy wyrządza szkody w zagajnikach
i szkółkach.] – közönséges kószapocok v.
régebben vízipocok (Arvicola amphibius,
korábban Arvicola terrestris) [az emlősök
(Mammalia) osztályának a rágcsálók
(Rodentia) rendjéhez, ezen belül az egérfélék
(Muridae) családjához és a pocokformák
(Arvicolinae) alcsaládjához tartozó faj]
karczówka – irtófejsze; erdőirtás
karczunek – irtványföld, irtás, irtásos terület,
tarvágat, erdőirtás (karczowanie)
karczysty, -a, -e – vastag nyakú v. erős nyakú;
bikanyakú
kardamom; Kardamon malabarski (Elettaria
cardamomum (L.) Maton) [gatunek byliny
należący do rodziny imbirowatych
(Zingiberaceae Lindl.). Posiada wiele
synonimów: kardamon cejloński, długi,
indyjski, jawajski, zwyczajowo nazywany
jest po prostu kardamonem. Występuje w
stanie dzikim na Półwyspie Indyjskim i na
Cejlonie,
Chinach
i
Indonezji,
przeniesiony i zaaklimatyzowany w
Ameryce Środkowej.] – kardamom
(Elettaria kardamum W.M.) [régies nevén
kardamon, kardamomi vagy kardamomum
egy fűszernövény. A „Cardamomum” név
talán a görög kardia = szív és amomum =
fűszer
szavakból
származik.
Nem
tévesztendő össze a fekete kardamommal
(Amomum subulatum)]
-
Wersja 01 01 2017
kardan [zob. przegub krzyżakowy] – (műszaki)
kardán,
kardánytengely;
(műszaki)
gépkocsiknak az a csuklós hajtószerkezete,
amely a főtengely forgását átviszi a
keréktengelyre (feltalálójának az olasz G.
Cardanonak nevéből)
kardanowy, -a, -e [przymiotnik od: kardan] –
kardántengelykardasz, kierdasz [po turecku brat, druch.
Używali też Polacy niekiedy wyrazu
„kardasztwo” w znaczeniu braterstwa,
przyjaźni] – (dawno) barát
W Stryjkowskim czytamy:
„Z małego wielkie państwo męstwem rozszerzyli,
A kierdaszów tatarskich często łby krwawili.”
kardasztwo [zob. braterstwo,
(dawno) barátság
kardichirurg – (orvosi) szívsebész
kardichirurgia
–
(orvosi)
(cardiochirurgia)
przyjaźń]
–
szívsebészet
kardigan
kardigan, cardigan [wym. kardigan] [1. sweter
zapinany, z wycięciem pod szyją, bez
kołnierza; 2. rodzaj swetra zapinanego z
przodu na guziki lub zamek błyskawiczny.
Zwykle wełniany lub bawełniany, robiony
maszynowo lub ręcznie. Dekolt w kształcie
litery V jest szczególnie popularny dla
tego rodzaju swetra, aczkolwiek spotyka
się również wszystkie inne rodzaje. Nazwa
swetra pochodzi od tytułu brytyjskiego
generała Jamesa Thomasa Brudenella
(1797-1868)
–
hrabiego
Cardigan.
Poprowadził on zwycięską dla Anglii
bitwę pod Bałakławą w Wojnie
Krymskiej.
Chcący
skorzystać
na
popularności hrabiego kupcy brytyjscy
nazwali „cardiganem” wełnianą kamizelę
zapinaną na guziki, którą rzekomo
Brundell miał nosić podczas kampanii.] –
(ang.) kardigán [1. derékon alul érő, testhez
simuló, végig gombolt kötött kabát; 2. egyvagy kétsorosan gombolt gallér nélküli zakó
2462
V-kivágással; 3. Gallér nélküli, gombos
kabát V-kivágással, Általában kötött
kelméből, de néha szövetből is készül. ]
kardigan - rozpinany sweter [sportowa
marynarka lub bluza, która jest zawsze
bez kołnierzyka i ma otwarty dekolt lub
dekolt w kształcie litery V. Dekolt i brzegi
mają ściągacz. Jest to część odzieży, która
może sięgać do talii, ale najczęściej poniżej
bioder. Rękawy są odpowiednie do
trendów mody, mogą być długie lub
krótkie, ale bez rękawów też są popularne.
Na przedniej stronie ma duże kieszenie.
Może mieć także pasek, który jest wiązany
w węzeł. Może być wykonany z dzianiny
lub tkaniny.] – kardigán [Gallér nélküli,
kerek vagy V-alakú nyakkivágással készült
kötött kabát. A hossza változó, legalább
derékig, de inkább a csípőig ér. Készülhet
hosszú vagy rövid ujjal, sőt ujjatlanul is,
ahogy a divat kívánja. Nagy rátett zseb is
lehet rajta. Hordható övvel is.]
kardio- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
sercem] – (gör.) kardio, kardi, cardi-; szívkardiograf [1. aparat do rejestrowania fali
skurczów serca; 2. przyrząd do kreślenia
kardioid] – (gör.) kardiográf; 1. készülék a
szív működésének grafikus szemléltetésére;
orosi eszköz, mely a szivlökéseknek
papiroson való feljegyzésére szolgál. 2. a
szív izomzatának összehúzódása által termelt
és a végtagokon levehető ún. akciós
áramgörbe felrajzolására szolgáló készülék.
A régibb rendszerű húros v. lengő tekerccsel
ellátott
galvanométerrel
felszerelt
kardigráfok az akciós áramgörbét rajzolják
fel. A modern erősítő lámpákkal felszerelt
kardiográfok az akciós feszültségi görbét
rajzolják, tehát a szívizomzat összehúzódása
által termelt elektromos erőt.
-
Wersja 01 01 2017
kardiograf
ultradźwiękowy
[zob.
ultrasonokardiograf]
–
ultrahangos
kardiográf
kardiografia [metoda badania czynności serca za
pomocą kardiografu] – kardiográfia;
szívvizsgálat
kardiograficzny, -a, -e – kardiográfiai
kardiogram [zapis skurczów serca sporządzony
za pomocą kardiografu]
– (gör.)
kardiogramm; 1. (dawno) a szivlökést
feltüntető
rajz.
A
kardiogrammon
legtöbbszor három kisebb emelkedést lehet
látni. Az első kiemelkedés a szivpitvarok
összehúzódásának felel meg és a szivkamara
vérrel való telődése által okozott emelkedés.
A többi két emelkedést a szivkamara
összehúzódása okozza; az egyik az
összehúzódás tetőfokának felel meg, a
második akkor jelentkezik, midőn a
szivkamarának összehúzódott állapota az
elernyedés stádiumába átmegy.
kardiogram akustyczny – szívhangfelvétel
kardiomiopatie (łac. cardiomyopathia) [to grupa
chorób mięśnia serca prowadząca do jego
dysfunkcji jako pompy.] – (lat.)
cardiomyopathia; szívizombántalom
kardiomiopatia
zaporowa (cardiomyopathia
obstructiva) – (lat.) (cardiomyopathia
obstructiva); elzáródásos szívizombántalom
kardiomiopatie przerostowe (Cardiomyopathiae
hypertrophicae) – (lat.) (Cardiomyopathiae
hypertrophicae)
túltengéses
szívizombántalom
 Cardiomyopathia
hypertrophica
nonobstructiva · Túltengéses szívizombántalom
kiáramlási szűkület nélkül
 Cardiomyopathia hypertrophica obstructiva:
Túltengéses
szívizombántalom kiáramlási
szűkülettel
kardiomiopatie zastoinowe
congestivae) – (lat.)
congestivae)
(cardiomyopathia
(cardiomyopathia
 cardiomyopathia
congestiva
dilatativa:
tágulásos pangásos szívizom-elfajulás
kardiomiopatie zaciskające (cardiomyopathia
constrictivae) – (lat.) (cardiomyopathia
constrictivae) összeszorító szívizombántalom
kardiolog [specjalista w zakresie kardiologii] –
kardiológus, szívgyógyász
kardiologia [1. dział medycyny zajmujący się
chorobami serca i układu krążenia;
2. oddział kardiologii w szpitalu] –
kardiologia; szívgyógyászat
kardiologiczny, -a, -e – kardiológiai, szívkardynalnie – alapvetően, sarkalatosan
2463
kardynalny, -a, -e [główny, zasadniczy,
podstawowy] – kardinális; alapvető,
sarkalatos, fontos, nagy fontosságú
kardynalny błąd – kardinális hiba, szarvashiba
kardynalski, -a, -ie – bíborosi, bíbornoki,
kardináliskardynalstwo – bíborosság, bíborosi méltóság
kardynał [1. najwyższy po papieżu dostojnik w
hierarchii Kościoła katolickiego; 2. ptak o
szkarłatnoczerwonym
upierzeniu,
z
wydatnym czubem na głowie] – (lat. cardo:
sarok) bíboros, bíbornok; prímás; kardinális
[eredetileg a főbb római templomok
püspökei; 1059 óta a pápa választására
jogosult főpapok]; (növény) lángalma, (állat)
virginiai fülemüle; (fehérbort, narancsot és
cukrot tartalmazó ital)
kardynał Sztefan Wyszyński
-
Wersja 01 01 2017
kardynałny, -a, -e – fő; bíborosi, bíbornoki,
kardináliskardynałkowate, Apogonowate (Apogonidae)
[rodzina małych, drapieżnych
ryb
okoniokształtnych.
Niektóre
gatunki
spotykane w hodowlach akwariowych.
Nazywane również kardynałami lub
kardynałkami (nie mylić z kardynałkiem
chińskim z rodziny karpiowatych).] –
kardinálishal-félék
(Apogonidae)
[a
sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii)
osztályának és a sügéralakúak (Perciformes)
rendjéhez tarozó család]
kare [1. środek wychowawczy stosowany wobec
osoby, która zrobiła coś złego; 2. środek
represyjny
względem
osób,
które
popełniły przestępstwo] – (fr. carreau)
karré; (wojsko) négyszög
karelo-fiński [Kalevala: Karelo-finski narodnyi
epos] – karél-finn
kares [daw. pieszczotliwy gest lub czułe słowo] –
kedveskedés, hízelgés, babúsgatás, becézés,
becézgetés, cirógatás
karesować – ölelni-csókolni; becézni, becézgetni;
ölelgetni, csókolgatni; (dawno) babúsgatni,
kedveskedni
karesować się – ölelkezni, csókolódzni; nyaljákfalják egymást; szerelmeskedni
kareta [1. powóz czterokołowy na resorach, z
nadwoziem w kształcie zamkniętego
pudła; 2. w grze w pokera: układ czterech
jednakowych kart w każdym z kolorów] –
kocsi, hintó; fogat
virginiai fülemüle
kardynał protodiakon – (egyh.) protodiakónus
bíboros
kardynał, kardynałek [ryba morska z rodziny
apogonowatych] – kardinálishal
kardynałek chiński (Tanichthys albonubes) [1.
ryba
słodkowodna
z
rodziny
karpiowatych; 2. słodkowodna ryba z
rodziny karpiowatych. Często spotykana
w akwariach] – kolibrihal (Tanichthys
albonubes) [Kínában őshonos]
kardynałek czubaty (Paroaria coronata) –
Koronás kardinálispinty (Paroaria coronata)
kardynałek [mała ryba o oliwkowozielonym
ubarwieniu z dwiema mieniącymi się
pręgami wzdłuż boków] – kardinálishal
kardynałka – (körte v. szilvafajta); (női) pelerin
karetka
[1. samochód
przystosowany
do
przewozu chorych, poczty itp.; 2. mała
jednokonna kareta do wynajmowania za
opłatą] – kordé; (műszaki) kocsi
karetka pocztowa – postakocsi
karetka
pogotowia,
karetka
pogotowia
ratunkowego – mentőautó, mentőkocsi;
sebesültszállító
karetka reanimacyjna [samochód wyposażony w
urządzenia
umożliwiające
natychmiastową reanimację chorego] –
reanimációs (újjáélesztő) mentőkocsi
karetka w maszynie do pisania – az írógép kocsija
karetka więzienna – rabszállító
2464
karetki kardiologiczne (karetki K) [które są
bardzo zbliżone do karetek wypadkowych
lub reanimacyjnych (oznaczane wtedy
jako Rk), lecz posiadają w składzie załogi
lekarza specjalizującego się w kardiologii
lub chorobach wewnętrznych, wyposażone
w lepszej jakości sprzęt służący do
diagnostyki chorób układu krążenia (np.
aparat EKG wysokiej klasy, z możliwością
transmisji
zapisu
do
ośrodka
specjalistycznego,
specjalistyczny
defibrylator, pompy infuzyjne, zestaw
dodatkowych leków). Znajdują się one
jedynie w dużych aglomeracjach.] –
kardiológiai mentőkocsik
karetki neonatologiczne (karetki N, enki)
[używane w podobnych sytuacjach jak
karetki R, ale do transportu noworodków
i niemowląt (do 1 roku życia). Często
oznaczone jako NR (Neonatologiczna
eRka)] – neonatológiai mentőkocsi újszülött
mentőautók
karetki przewozowe (karetki P) [używane do
transportu chorych nie wymagających
intensywnego nadzoru lub transportu np.
krwi,
najczęściej
z
kierowcą
i
ratownikiem.
Obecnie
karetki
przewozowe nazywane są transportowymi
i oznaczone literką (T) ponieważ wg
ustawy o ratownictwie medycznym po
2010
r.
oznaczenie
literowe
P
przysługiwać będzie wyłącznie karetkom
podstawowym
(P).(obecnie
w
województwie
warmińsko-mazurskim
obowiązuje nowe oznaczenie zgodne z
kontraktowaniem zrm przez NFZ)] –
betegszállító mentőautók
karetki reanimacyjne (karetki R, erki) [używane
w sytuacji bezpośredniego zagrożenia
życia. W karetce reanimacyjnej musi być
lekarz. Najczęściej ich załoga składa się z
lekarza (powinien być to lekarz specjalista
określonych specjalizacji lub lekarz
specjalizujący
się
w
medycynie
ratunkowej), ratownika i kierowcy. Po
2010 roku wszystkie karetki (R) zostaną
zastąpione przez karetki specjalistyczne
(S).(obecnie w województwie warmińskomazurskim obowiązuje nowe oznaczenie
zgodne z kontraktowaniem zrm przez
NFZ)]
–
reanimációs
(újjáélesztő)
mentőkocsik
karetki wypadkowe (karetki W) [wysyłane do
urazów, wypadków i zachorowań, w
których nie jest konieczny wyjazd karetki
R lub gdy wyjazd karetki R jest potrzebny
ale dyspozytor nie ma do dyspozycji w
danej chwili żadnego zespołu R. Pod
względem wyposażenia niewiele różni się
-
Wersja 01 01 2017
od karetki R, czasami ma identyczne
wyposażenie. Obsada karetki składa się z
trzech osób: pielęgniarki lub ratownika
medycznego i kierowcy. Po 2010 roku
wszystkie karetki (W) zostaną zastąpione
przez karetki podstawowe (P).(obecnie w
województwie
warmińsko-mazurskim
obowiązuje nowe oznaczenie zgodne z
kontraktowaniem zrm przez NFZ)] – eseti
mentőautók
karetnictwo – kocsigyártás
karetniczy, -a, -e – kocsigyártó-,
karetnik – kocsigyártó munkás
karetowy, -a, -e – kocsi-, hintó-, bérkocsi-
kariatyda
kariatyda [1. podpora architektoniczna w formie
postaci, najczęściej kobiecej, spełniająca
funkcję kolumny podtrzymującej gzyms
lub balkon czy belkowanie; 2. Kariatyda podpora architektoniczna w formie
postaci, najczęściej kobiecej, spełniająca
funkcję kolumny podtrzymującej gzyms
lub
balkon
czy
belkowanie.
Charakterystyczna
zwłaszcza
dla
porządku jońskiego. Nazwa pochodzi od
greckiego karyatides czyli "dziewczyny ze
wsi Karyai". Chodzi tu o kobiety
sprzedane w niewolę po zburzeniu
sprzyjającej Persom wsi Karyai. Były one
zmuszane do ciężkiej pracy. Najbardziej
znanym przykładem kariatyd są rzeźby z
Erechtejonu, przybytku kultu dwóch
bogów: Ateny i Posejdona. Wznosił się on
na
północnym
krańcu
ateńskiego
Akropolu.
Męskim
odpowiednikiem
kariatydy jest atlant (inaczej atlas).] –
(építészet)
kariatida
(karyatida);
párkányzatot,
erkélyt
tartó,
oszlopot
helyettesítő, kőböl faragott nőalak [oszlop
helyett alkalmazott nőalak, erkély- vagy
párkányhordozó az ókori görög építészetben.
Az ókorban leginkább az ión oszlopokat
helyettesítette, legszebb antik példája az
athéni Erekhteion oszlopcsarnoka.]
karier
[najszybszy
bieg
u
zwierząt
czworonożnych] – négylábú állatok
leggyorsabb futása
kariera [1. zdobywanie coraz wyższej pozycji w
jakimś zawodzie lub w jakiejś dziedzinie;
też: sukces odniesiony w tym zawodzie lub
w
tej
dziedzinie;
2. zaskakująca
popularność czegoś; 3. przebieg czyjejś
2465
pracy zawodowej w ciągu całego życia] –
(fr.)
karrier,
pályafutás,
életpálya,
előmenetel; sikeres pályafutás, emelkedő
előmenetel; (sport) a ló leggyorsabb
vágtatása
kariera pełna przeszkód – rögös karrier
kariera wyboista – rögös pálya
kariera wojskowa – katonai pálya v. pályafutás
kariera zawodowa – pályafutás
karierowicz [1. człowiek dążący za wszelką cenę
do zrobienia kariery 2. człowiek, którego
głównym celem życiowym jest zrobienie
kariery] – (fr.-lat.) karrierista, stréber,
törtető, akarnok, könyöklő; csak önnön
érvényesülésével törődő elvtelen, nem
tisztességes eszközök felhasználásától sem
visszariadó ember
karierowiczostwo [chęć zdobycia za wszelką
cenę stanowiska, majątku, itp.; arywizm]
– (fr.-lat.) karrierizmus, karrierhajhászat,
törtetés; eszközökben nem válogató hajsza az
egyéni sikerért
karierowy, -a, -e – karrierKarina, Karyna [imię żeńskie, pochodz.
prawdopodobnie z jęz. niemieckiego;
forma zdrobniała od imienia Katarina
(pol. Katarzyna). Inna hipoteza mówi, że
wywodzi się od słowa cara, które po
łacinie oznacza "kochana, droga" lub w
galickim "przyjaciel". Jeszcze inna
hipoteza mówi, że pochodzi od nazwy
konstelacji kil, nazwanej w związku kilem
statku Jazona — 1. imię żony Wysockiego;
2. świętuje 11 lipca, 2 sierpnia, 7
listopada; 3. Wojciechowska, Miss Polonia
1991; 4. urzędowo: Karinka, Kara, Ina; 5.
Kunkiewicz (ur. 1974r.) – aktorka i
prezenterka telewizyjna; 6. Szafrańska,
polska aktorka filmowa] – Karina (női név)
Karinka – Karinka
kariogamia [1. zlewanie się haploidalnych jąder
komórek rozrodczych (gamet) w czasie ich
kopulacji w jedno diploidalne jądro
powstałej zygoty; 2. proces zespolenia się
dwóch pojedynczych jąder: komórki
jajowej i plemnika w jedno jądro zygoty,
stanowiący
istotę
zapłodnienia]
–
kariogámia; sejtmag egyesülés
karioka, carioca [wym. karioka] [taniec
towarzyski
będący
południowoamerykańską
odmianą
fokstrota; też: muzyka do tego tańca] –
(sp.) carioca; néger eredetű tác
kariokineza [podział jądra komórkowego,
któremu towarzyszy wyodrębnianie się
chromosomów i precyzyjny podział
materiału genetycznego między jądra
-
Wersja 01 01 2017
potomne (rozróżniamy k. redukcyjną i k.
somatyczną)]
–
kariokinézis
[bonyolódottabb mitózis vagy kariokinézis.
Ennek lényege az, hogy a sejtmag
kromoszóma-állománya
olyképpen
osztódjon el a két leánysejtmag között, hogy
mindkettő
egyenlő
mennyiségű
kromoszómához jusson]
kariolka [jednokonny, lekki, odkryty powóz
dwukołowy] – carriole; könnyű, kétkerekű
kocsi, kordély; kordé, targonca
carriole
Kariota łagodna, palma orzechowa (Caryota
mitis) [gatunek rośliny z rodziny
arekowatych, pochodzący z południowej
Azji (Indonezja, Filipiny) i Indii,
uprawiany w różnych krajach świata.] –
halfarokpálma (Caryota mitis)
kariotyp [właściwa danemu organizmowi suma
chromosomów
o
charakterystycznej
liczbie i budowie] – (gör.) kariotípus [Az
egyed kromoszómáinak összessége, iIl. az
egyed kromoszómáinak száma, alak és
nagyság szerinti meghatározottsága.]
kark [tylna część szyi granicząca z grzbietem] –
nyak, nyakszirt, tarkó (potylica); tarja (u
wieprza); (plecy) hát
kark konia – a ló nyaka
karkas [1. szkielet lub korpus jakiegoś
przedmiotu; 2. pocisk zapalający o
kształcie elipsoidalnym używany dawniej
w artylerii; 3. (u Zygmunta Glogera) pocisk
podługowaty, do zapalania budynków
służący. Składał się z dwuch żelaznych,
dwoma
podobnież
żelaznemi
krzyżującemi się obręczami połączonych,
„kadłubem karkasowym” nazwanych
czaszek. Kadłub ten, w worek drelichowy
obszyty, napełniał się palną zawartością,
poczem, dla większej mocy, cienkim
oplatał się sznurkiem; dla zabezpieczenia
zaś od wilgoci, roztopioną oblewał się
smołą. B. Gemb. Karkasem nazywano
także
w
kornetach
białogłowskich
druciany szkielet, niby żebra, na których
kornet był obszyty. 4. żeberka druciane,
na których w dawnej Polsce szyto damski
kornet] – váz; (dawno) drótváz (kalapé)
2466
karkas
karkołomnie – nyaktörően, kockázatosan
karkołomność – kockázatosság
karkołomny, -a, -e [1. grożący śmiercią lub
kalectwem; 2. bardzo śmiały i niosący
ryzyko niepowodzenia] – nyaktörő,
kockázatos
karkołomne schody – nyaktörő lépcső
karkowy, -a, -e [przymiotnik od: kark] – tarkókarkówka [mięso z karku wieprzowego,
wołowego, baraniego lub cielęcego] – tarja
karkówka wędzona – füstölt tarja
karkówka wieprzowa – sertéstarja
karleć [1. maleć lub tracić zdolność wzrostu;
2. zob. karłowacieć w zn. 2.] – eltörpülni
karleć się – összeszugorodni, megkisebbedni;
törpülni, eltörpülni, elkorcsosulni, satnyulni,
elsatnyulni
karlenie
–
összezsugorodás,
kisebbedés,
megkisebbedés, eltörpülés, elkorcsosulás,
elsatnyulás
karlę – törpe; csenevész v. nyomorék v. satnya
gyermek
karli, -ia, -ie; karłowy, -a, -e [1. niski; 2. zob.
karłowaty w zn. 3.] – törpe, korcs, satnya,
csenevész
karlica, karliczka – törpe nő v. lány
Karliczka (Porzana pusilla) – törpevízicsibe
(Porzana pusilla) [a madarak osztályának
darualakúak (Gruiformes) rendjébe, a
guvatfélék (Rallidae) családjába tartozó faj]
karlik [niewielki nietoperz o małych uszach i
wąskich skrzydłach] – törpe; korcs, törpefa;
törpekarfiol; gyalogborsó; törpegalamb
Karlowe Wary
-
Wersja 01 01 2017
Karlowe Wary (cz. Karlovy Vary; niem. Karlsbad)
[miasto w zachodnich Czechach, znana
miejscowość uzdrowiskowa] – Karlovy
Vary
(németül
Karlsbad)
[város
Csehországban, az ország legnagyobb
gyógyfürdőhelye. Évente 70 országból
85.000 vendég és 2 millió átutazó keresi fel.]
karlsbadski, -a, -ie – karlsbadi
karlus [przystojny chłopak] – [Słowniczek języka
śląskiego] jóképű fiú
Karłątek kniejnik (Ochlodes venatus = Ochlodes
sylvanus = Ochlodes faunus) [owad z rzędu
motyli, z rodziny powszelatkowatych ( =
warcabnikowatych) (Hesperiidae)] – erdei
busalepke (Ochlodes venatus) [a rovarok
(Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera)
rendjéhez, ezen belül a busalepkefélék
(Hesperiidae) családjához tartozó faj]
karłatka [karłowata palma bez pnia, o
wachlarzowatych liściach] – pálma,
törpefenyő
karłatka niska – törpepálma
karłowacenie – elkorcsosítás, elkorcsosulás,
elsatnyítás,
elsatnyulás;
eltörpítés,
eltörpesedés
karłowacić
–
elkorcsosítani,
elsatnyítani;
eltörpíteni, törpévé tenni
karłowacieć [1. stawać się karłowatym; 2. tracić
początkową wartość] – korcsosodni,
elkorcsosodni; korcsulni, elkorcsosulni,
elsatnyulni; eltörpülni
karłowato – törpe módra, satnyán
karłowatość – törpeszerűség, satnyaság
karłowaty, -a, -e [1. o człowieku lub zwierzęciu:
mający nienormalnie mały wzrost; 2. o
roślinie: mający wymiary mniejsze niż
przeciętne dla danego gatunku; 3. mający
niewielką wartość] – törpe, csenevész,
satnya, eltörpült, korcs
karłowata sosna – törpefenyő
karłowate drzewo – törpefa
karłowate ludy [populacje ludzkie - w większości
szczątkowe - b. niskiego wzrostu
(mężczyźni 140-155 cm); występują w
Afryce Środk. (Pigmeje) i płd. (Buszmeni)
oraz na wyspach i płw. Azji Płd.-Wsch.;
pochodzenie nieznane] – törpenépek
karm [pokarm dla zwierząt; karma] –
takarmány, abrak
2467
karm do krów – tehéntakarmány
karma [pokarm dla zwierząt lub ptaków] –
takarmány, abrak; eledel
karma dla koni – lótakarmány
karma, karman [w indyjskich religiach i
indyjskiej filozofii: suma uczynków
człowieka, decydująca o charakterze
wcielenia w łańcuchu reinkarnacji] –
(szanszkrit) karma; 1. (bölcsészet) a
hinduizmus egyik tétele: az élőlények jó v.
rossz sorsát a különböző életeikben, főleg
pedig a megelőző életükben elkövetett tettek
határozzák meg; 2. az élőlények jó vagy
rossz sorsát előző életükben elkövetett tetteik
nyomán meghatározó erő
karmaniola (fr. Carmagnole, od Carmagnola,
miasta we Włoszech) [1. taniec z okresu
Wielkiej
Rewolucji
Francuskiej
wykonywany
przy
wtórze
pieśni
rewolucyjnej z 1792 o tej samej nazwie. 2.
wierzchni kaftan z długimi rękawami, z
połami prostymi. Ma kołnierz wyłożony,
kieszenie i dwa rzędy dużych guzików z
metalu lub z kości. Przeniesiona do
Francji przez piemonckich robotników,
noszona później przez lud marsylski,
przyjęta została jako demonstracyjny
strój wielkiej rewolucji. Karmaniola była
noszona ze spodnią kamizelką, zwykle
czerwoną i z pantoflami w paski o
barwach narodowych.] – (fr.) carmagnole;
francia forradalmi dal és tánc; (mod) francia
eredetű hosszú újjú felsőkabát kihajtott
gallérral, zsebbel,
karmazsin
karmazyn [1. kolor intensywnie czerwony;
2. dawna cenna tkanina takiego koloru;
3. w dawnej Polsce: szlachcic, któremu
przysługiwało
prawo
noszenia
karmazynowego żupana; 4. drapieżna,
czerwono ubarwiona ryba morska;
5. kura o upierzeniu mahoniowym z
metalicznym połyskiem i o żółtych
nogach; 6. odcień ciemnej czerwieni z
niewielką domieszką błękitu. Tradycyjnie
określany jako kolor krwi żylnej
(ciemnej). 7. Karmazyn (kolor) to samo,
co
karmin,
szkarłat.
Najgłębszym
-
Wersja 01 01 2017
źródłosłowem tego wyrazu, podług
Karłowicza, jest sanskryckie krmi albo
krimim, robak, czerw(iec), z którego
robiono tę barwę. Po arabsku kirmiz –
czerwiec, a kirmezi – karmazynowy; po
turecku kyrmyzy oznacza tenże kolor.] –
(perzsa→ném.) karmazsin, haragosvörös;
(tört.) (karmazsinba öltözött) nemes v.
mágnás; (állat) karmazsinbogár, bíbortetű,
(halfajta)
karmazynka – folyosópille; (tyúk fajta)
karmazynowy, -a, -e – karmazsinkarmazynowy baldachim – karmazsinmennyezet
karmel [brązowa ciągliwa masa otrzymywana
przez ogrzewanie sacharozy, glukozy lub
cukru] – (fr., sp.) karamell, égetett cukor,
festőcukor
karmel biały [syrop będący mieszaniną skrobi i
cukru] – fehér karamell
karmel [zakon karmelitański] – karmelita
szerzetesrend
Karmel (hebr. = "Ogród") [1. zob. Góra Karmel,
(właściwie pasmo górskie, ciągnące się
przez 25 km, w najwyższym punkcie
osiągające 546 metrów n.p.m.) położona
koło Hajfy w Izraelu. Uważana była lub
jest za świętą przez żydów, chrześcijan,
muzułmanów, bahaitów, czcicieli Baala i
starożytnych Greków („Góra Zeusa”). 2.
biegnący ze środkowej Palestyny w
kierunku pn.-zach. łańcuch górski, stromo
zakończony
nad
brzegiem
Morza
Śródziemnego. Z nadejściem wiosny
zdobiła go bogata roślinność, którą latem
wypalało słońce.] – Karmel-hegy; átlag 500
m magas hegylánc Palesztinában, kb. 50 km
hosszú; legmagasabb pontja 550 m. Rajta áll
a karmelitarend első kolostora
Karmel (miasto w biblii; Joz. 15.55) – Karmel;
Város Júda törzsi területén, Hebrontól (1)
mintegy 10 km-nyire délre (Józs 15,55;
1Sám 25,2.5)
karmelek [cukierek z karmelu twardy lub
nadziewany] – (fr., sp.) karamella v.
karamell, égetett cukor
karmelek ananasowy – ananász-karamella
karmelek malinowy – málnakaramella
Karmelici (pełna nazwa po łac. Ordo fratrum
Beatae Virginis Mariae de monte Carmel)
[katolicki zakon kontemplacyjny Marii
Panny z góry Karmel o surowej regule.] –
Kármelita
Rend,
Kármel-hegyi
Miasszonyunk
Rendje,
vagy
néha
egyszerűen Kármel-hegy (latinul Ordo
fratrum Beatæ Virginis Mariæ de monte
Carmelo); karmeliták [1. A palesztínai
Karmel hegyén letelepedett és 1226-ban
2468
pápai megerősítést nyert szerzetesrend.
1240-ben Európába költöztek. 2. a 12.
században alapított katolikus szerzetesrend.
Az 1185 után elhunyt kalábriai Szent Bertold
vezetésével alapították a Kármel-hegyen,
amely a mai Izrael északi részében,
Ciszjordániában helyezkedik el. A rend a
hegyről kapta a nevét. Utódja Brocard a
jeruzsálemi
patriárkától,
Alberttől,
szabályokat nyert a kolostor számára,
amelyeket III. Honorius erősített meg 1224.
1237-44. sokat szenvedtek a szaracénoktól,
ezért előbb Ciprus szigetére s onnan
Európába jöttek át. Itt enyhébb szabályokat
vettek fel s mindinkább távoztak eredeti
szigoruságuktól, ugy hogy II. Pius idejében
éppen e miatt szakadás támadt közöttük s
megalkották az obszervantok v. karmelhegyi
mezitlábasok, a konventualisok, azaz sarus
karmelita papok s a terciáriusok testületét.
— Nagy Lajos király édesanyjának gyóntatói
kármeliták voltak. A rendet a király
telepítette le Magyarországon. Budán a mai
Fazekas utcában, a Margit körútnál, a
ferencesek szőlőskertje mellett lehetett a
házuk. A rendház alapítását 1372. július 28án kelt levelében rendelte el XI. Gergely
pápa. Hazánkban csak Győrött vannak s
teljes nevök a Karmel hegyéről nevezett
bold. Szűz rendje. A karmelita-apácák
rendjét Soreth János alapította 1452.]
Karmelici bosi [1. katolicki zakon, odłam zakonu
karmelitów o surowszej regule, powstały
wskutek reformy rozpoczętej 1580 przez
św. Teresę z Ávila i św. Jana od Krzyża.
Celem reformy był powrót do pierwotnej
reguły i odrzucenie nadużyć, które
wkradły się przez wieki. W Polsce od 28
listopada 1605 (pierwsza kaplica w
Krakowie,
w
dawnym
zborze
ewangelickim). Obecnie w Polsce są dwie
prowincje
karmelitów
bosych
warszawska i krakowska. 2. Karmelici
bosi w Polsce pojawili się najprzód r.
1605, gdy Klemens VIII wyprawił 3-ch
członków tego zgromadzenia (jednego
włocha i dwuch hiszpanów) na misję do
Persyi. Obrawszy drogę na Polskę, mieli
stąd przez Moskwę udać się do Azyi.] –
katolikus szerzetesrend
Prowincja Warszawska Zakonu Karmelitów
Bosych
Nazwa i początki naszego Zakonu związane są z
Górą Karmel w Palestynie. Począwszy od św.
proroka Eliasza, na przestrzeni wieków
przebywali tam pustelnicy pielęgnując ducha
modlitwy i służąc ludziom. Pustelnikom tym w
XIII wieku św. Albert, patriarcha Jerozolimy
nadał Regułę Życia. W XVI wieku w Hiszpanii
-
Wersja 01 01 2017
zakon został zreformowany przez św. Teresę od
Jezusa i św. Jana od Krzyża.
karmelicki, karmelitański, -a, -ie – karmelita
karmelita [członekzakonu katolickiego] –
karmelita, karmelita szerzetes; a Karmel
hegyén
(a
Szentföldön)
alapított
szerzetesrend tagja
karmelita bosy – mezítlábas karmelita
karmelita trzewikowy – sarus karmelita
karmelitanka [członkini katolickiego zakonu
żeńskiego], karmelitka – karmelita apáca
Karmelitanki [1. żeńska gałąź zakonu
karmelitów. Do powstania zakonu
karmelitanek doszło w wyniku przejęcia
pod
kierownictwo
karmelitów
stowarzyszeń pobożnych niewiast, tzw.
beginek. W oparciu o bullę papieża
Mikołaja V z 1452 r. generał karmelitów,
bł. Jan Soreth założył 5 klasztorów sióstr.
2. W stosunku do liczby klasztorów
męskich, niewiele Polska posiadała
klasztorów żeńskich tej reguły. Dwa były
zaledwie
konwenty
karmelitanek
trzewiczkowych dawnej obserwy: we
Lwowie i Dubnie na Wołyniu, oraz 8
klasztorów karmelitanek bosych, a
mianowicie: w Krakowie i Lublinie po 2, a
w Wilnie, Lwowie, Warszawie i Poznaniu
po jednym. Z tych wszystkich pozostały
już tylko dwa klasztory w Krakowie, t. j.
jeden dawny, a drugi przeniesiony w r.
1875 z Poznania. — Kościół Karmelitanek
Bosych został wybudowany w 1667 r. z
fundacji Ludwiki Marii Gonzagi u zbiegu
ulic Psiej (obecnie Szkolna) i Koziej. Do
kościoła
przylegały
zabudowania
klasztorne. Zespół został silnie uszkodzony
na początku XVIII w. czasie oblężenia
Poznania przez Rosjan i Sasów, następnie
odbudowany. W 1855 zabudowania
przeznaczono na szpital. W latach 1878 81 wzniesiono nowe skrzydło szpitalne
rozbierając kościół i przebudowując
klasztor wraz z podwyższeniem o jedną
kondygnację.]
–
karmelita
apácák
[kármelita
apácák,
Kármelhegyi
Boldogságos Szűz Mária Rendje Sarutlan
Apácái
(lat.
Ordo
Carmelitarum
Discalceatarum,
OCD)
[pápai
jogú,
szemlélődő
szerzetes
intézmény.
Gueldernben (É-Rajnavidék) a beginák
kérték a csatlakozást a kármeliták rendjéhez,
amit B. Soreth János generális 1452:
elfogadott. Ezzel megalapította a karmelita
apácák rendjét, melyet V. Miklós pápa (ur.
1447-55) Cum nulla bullájával 1452-ben
megerősített.]
karmelitański, -a, -ie – karmelita
2469
-
karmelitek – szirti galamb
karmelizacja [proces cieplnego rozkładu cukru]
– karamellizáció; a cukor oxidációja
karmelizować – karamellizálni
karmelkowaty, -a, -e [przypominający karmelki]
– karamellszerű; szirupszerű
karmelkowy, -a, -e [przymiotnik od: karmelek] –
karamell-; (átv.) szirupos, szirupszerű,
édeskés, mézédes, émelyítő
karmelkowe słowa – édeskés beszéd, mézédes
szavak
karmelkowy papierek – cukorkacsomagoló
(mintás) papír
karmelkowy poeta – fűzfapoéta
karmelkowy wiersz – fűzfa vers
Karmelkowy Wiersz
Adam Asnyk
Bywało dawniej, przed laty,
Sypałem wiersze i kwiaty
Wszystkim dziewczątkom,
Bom mylał, o piękne panie,
Że kwiat lub słowo zostanie
Dla was pamiątką.
Wersja 01 01 2017
karmiąca matka – szoptató v. szotatós anya
Matka Boska Karmiąca
karmiciel, karmicielka – etető, kenyéradó, tápláló,
fenntartó (ffi/nő)
karmić
[1. dawać
jeść
lub
dostarczać
pożywienia; 2. o kobiecie lub samicy
ssaków: żywić potomstwo własnym
mlekiem] – táplálni, etetni; (dziecko)
szoptatni; (zwierzęta) etetni, takarmányozni,
hizlalni, (átv.) táplálni, áltatni
Wierzyłem -zwyczajnie młody,
Że jeszcze nie wyszło z mody
Myleć i czuć,
Że trocha serca kobiecie
Świetnej kariery na wiecie
Nie może psuć.
Aniołków brałem na serio
I z mieszną donkiszoterią
Wielbiłem lalki,
I gotów byłem, o zgrozo,
Za Dulcyneę z Tobozo
Stanąć do walki!
Magdalena Nehring-Gugulska: Warto karmić piersią: Érdemes
mellekkel szoptatni
Lecz dzi komedię salon
Jak człowiek dobrego tonu
Na wylot znam;
Z serca pożytek niewielki,
Więc mam w zapasie karmelki
Dla dam.
[przed latem 1868]
karmelować – karamellizálni; karamellt készíteni;
cukrot égetni
karmelowy, -a, -e [przymiotnik od: karmel] –
karamellkarmelówka – meggypálinka cukorsziruppal
karmić chorego – beteget táplálni
karmić kogo bażantami – csemegével etetni vkit
karmić kogo obietnicami – vkit igéretekkel áltatni
karmić kogoś czegoś – etetni vkit vmivel
karmić (piersią) kogoś, karmić piersią
–
szoptatni vkit
karmić młode – (áll) szoptatja a kicsinyeit
karmić wieprze – sertést hizlalni
karmić zwierzęta – állatot etetni, takarmányozni
karmić się [karmić samego siebie] – táplálkozni,
enni; élni vmivel; legelni; (átv.) táplálja v.
tápláltatja magát; vmiből élni; foglalkozni
vmivel
karmić się nadzieją – reménnyel táplálkozni;
remélni
karmidło [automatyczne urządzenie powodujące
opadanie sypkich pasz z zasobnika do
koryta w miarę ich wyjadania przez
zwierzęta] – etető
karmiący, -a, -e – szopató, szoptatós; tápláló,
hízlaló
karmidło
automatyczne
[służy
do
automatycznego
karmienia
ryb
akwariowych] – automata etető
karmienie – táplálás, etetés, (dziecka) szoptatás,
(zwierząt) etetés, takarmányozás, hizlalás;
(átv.) táplálás
karmienie dziecka – gyermekszoptatás
2470
karmik dla ptaków – madáretető
karmin [1. kolor jaskrawoczerwony; 2. barwnik
takiego koloru] – (perzsa→fr.) kármin;
kárminlakk; bíborvörös; vörös színű könnyű
por, piros festék. Mexikói kaktuszokon élő
bíbortetűk
megszárított
testéből
áll
(cochenille).
Karmin – a Kármin magyar eredetű női név,
jelentése: kármin (bíborpiros szín).
karminadel, karbinadel [kotlet mielony] –
[Słowniczek języka śląskiego] fasírozott,
vagdalthús, fasírt
karminować [daw. barwić usta, policzki na kolor
karminu] – pirosítani, kárminszínűre
festeni,
(nyomdászat)
kárminfestékkel
bekenni
karminowo – kárminpirosan
karminowy, -a, -e [przymiotnik od: karmin] –
kármin-, kárminpiros
karmnik [deseczka z daszkiem, na którą sypie
się pokarm dla ptaków] – madáretető; ól,
hizlalda, etető, disznóól; hízó, hízódisznó;
hízott liba
karmnik automatyczny [zob. karmidło] –
automata etető
Karmnik bezpłatkowy (Sagina ciliata) – pillás
zöldhúr (Sagina ciliata)
karmnik kolankowaty (Sagina nodosa) – csomós
zöldhúr (Sagina nodosa) [a kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
a
szegfűvirágúak (Caryophyllales) rendjéhez,
ezen belül a szegfűfélék (Caryophyllaceae)
családjához tartozó faj.]
karmnik kurzy – tyúkól
karmnik ościsty (Sagina subulata) - Szálkás
zöldhúr (Sagina subulata ) [egy virágos
növény, és nem moha. Lassan terjedve egy
sűrű, örökzöld, a mohához hasonló
szőnyeget alkot. Tolerálja a homokos, vagy
sziklás talajokat, a napfényes, illetve a
-
Wersja 01 01 2017
félárnyékos fekvést. Apró fehér virágai
április végétől hosszan díszítik a növényt.]
karmnik rozesłany (Sagina procumbens) - Sagina
procumbens L. – (Apróhúr. – Term. r.:
Szegfűfélék. Caryophyllaceae.) [Évelő. 5–15
cm. Szára lecsepűlt, tövén gyökerező.
Levelei fonalszerűek; kocsányai elvirítás
után
legörbültek;
csészelevelei
nem
szálkahegyűek. Szirmai kicsinyek, sokkal
kisebbek mint a csésze; esetleg hiányzanak
is. Terem kissé nedves, homokos vagy
agyagos
helyeken
hazánk
minden
dombvidékén.]; heverő és a sziromtalan
zöldhúr (Sagina procumbens, S. apetala)
karmnik skalny (Sagina saginoides) - Havasi
zöldhúr (Sagina saginoides) [Általában
magashegyekben él faj]
karmnikowy, -a, -e – madáretetőkarmny, -a, -e [zob. tuczny] – hízlaló-, etető-,
tápláló; hízó, hízlalt, hízott, tömésre v.
hízlalásra befogott; tömött, hízó
karmna gęś – hízóliba
karmne cielę – hízóborjú
karmowy, -a, -e [przymiotnik od: karma] –
takarmány-, a takarmányra vonatkozó
karnacja [1. koloryt skóry; 2. tonacja nadawana
ciału ludzkiemu przez malarza] – karnáció;
hússzín [húsrózsaszín, húsbarna, húsvörös,
húspiros, húslészín; színtartomány: vörös,
árnyalat: barnásvörös]
karnal [kapturek kładziony sokołom myśliwskim
na głowę dla zasłonięcia im oczu] –
(dawno) csuklya (sólyomra)
karnalit (KMgCl3·6H2O) [minerał krystalizujący
w układzie rombowym. Bezbarwny, biały,
żółty lub czerwony. Gorzki, łatwo
rozpuszczalny w wodzie, występujący w
górnych warstwach złóż solnych, obok soli
kamiennej i sylwinu, używany do
otrzymywania metalicznego magnezu, soli
potasowych
i
produkcji
nawozów
sztucznych.] – (ásvány) karnallit, carnallit;
kősótelepek felső rétegében található,
rombos rendszerben kristályosodó ásvány
(Karnall német bányamérnök nevéről).
karnawał [1. okres zabaw i balów trwający od
święta Trzech Króli do środy popielcowej;
2. (u Zygmunta Glogera) od carn-aval,
mięsożerswo, u nas pospolicie zapustem
zwany. Ściśle biorąc, tylko 3 dni ostatnie
przed
popielcem
stanowią
zapust,
obszerniej – cały czas od Nowego roku lub
Trzech Króli aż do popielca tak się
nazywa. W wiekach średnich sposobiono
się do wielkiego postu wstrzemięźliwością
od mięsa (stąd ruska maślanica). Stąd
zapusty w ówczesnym stylu kościelnym
2471
carnis-privium – mięsopust, porzucenie
mięsa się zwały. Karnawał winien swój
początek świętom pogańskim, lupercalia i
bacchanalia
zwanym.
Odgłosem
i
zabytkiem owych czasów są karnawałowe
biesiady, tańce i maszkary.] – (ol.)
karnevál, farsang; jelmezes, táncos vidám
felvonulás; népünnepély
karnawałowo – farsangiasan
karnawałować – farsangolni
karnawałowy, -a, -e [przymiotnik od: karnawał]
– farsangi
karnąć się [1. przejechać się; 2. pot. przejechać
się
pożyczonym
rowerem
bądź
samochodem; 3. dawać karniaka, kajtnąć
się] – [Słowniczek języka śląskiego] utazni,
utazgatni; kerékpározgatni, autózgatni
karnecik [zdrobnienie od: karnet] – noteszka
karneol, karniol [to minerał, odmiana
chalcedonu, krystalicznej, kwarcowej
krzemionki (SiO2). Nazwa pochodzi od
łac. carnis = ciało, mięso. Jest
brązowoczerwoną, przeświecajacą lub
nieprzezroczystą odmianą chalcedonu.
Chromoforem jest w nim żelazo. Wskutek
podgrzewania barwę można pogłębić.] –
(lat.) karneol; (ásvány) hússzínű féldrágakő
karnet [1. bilet umożliwiający wstęp na kilka
imprez rozrywkowych lub skorzystanie z
kilku przejazdów środkami komunikacji
publicznej; 2. notesik służący dawniej
kobietom na balu do wpisywania
kolejności
tańców
i
tancerzy]
–
tanúsítvány, bizonylat, notesz; színházbérlet,
színházi bérlet, mozibérlet
karnet celny – vámbizonylat
karnet młodzieżowy – ifjúsági bérlet
karniak [1. pot. kieliszek wódki podawany osobie
spóźnionej; 2. pot. rzut karny] –
„büntetőpohár”(a fogadásra későn érkező
személy számára töltött nagyobb méretű
pohár)
karnie – büntetéssel, bírsággal
karniol, karneol [minerał, odmiana chalcedonu;
krwawnik] – (ásvány) karneol; hússzínű
féldrágakő; vörösre festődött kalcedon
karniol włóknisty – rostos karneol
karniolowy, -a, -e – karneolkarnisz [1. drążek albo listwa nad drzwiami lub
oknem, służące do zawieszania firanek lub
zasłon; 2. daw. poziomy występ w murze,
-
Wersja 01 01 2017
meblu, nad kominkiem itp.] – (fr.) karnis;
függönyrúd, függönytartó
karno-sądowy, -a, -e – döntőbírósági
karność – fegyelem, fegyelmezettség
karność klasztorna – zárdai fegyelem
karność obozowa – tábori fegyelem
karność wojskowa – katonai fegyelem
karny, -a, -e [1. dotyczący kary lub będący karą;
2. wdrożony do posłuszeństwa] – (związany
z karą) büntető, büntetési, büntetőjogi;
(posłuszny, zdyscyplinowany) fegyelmezett;
(sport, rzut karny) büntető; tizenegyes
karne oddziały
żandarmerii
–
büntető
csendőrcsapatok, csendőr büntetőosztag
karne wojsko – fegyelmezett katonaság v.
hadsereg
karny uczeń – fegyelmezett tanuló
karń [rud. bryła twardego żelaziaka brunatnego]
– 1. barnás, nehéz öntöttvas tömb; 2.
örvénygyökér
(fészkesviráfgzatú
évelő
növény)
karo [I 1. jeden z czterech kolorów w kartach,
oznaczony czerwonym rombem; 2. karta
do gry w tym kolorze; 3. dekolt w sukni
lub bluzce w kształcie kwadratu; II o
kartach do gry: mający kolor oznaczony
czerwonym rombem] – (fr. carreau,
négyszög) káró; a francia játékkártya egyik
színe; csúcsára állított piros színű rombusz
van rajta
karoca [1. czterokołowy powóz kryty, używany
na dworach królewskich i książęcych; 2.
duża kareta, z włoskiego carrozza.] –
(dawno) hintó, kocsi
Karol [imię męskie pochodzenia frankijskiego
oznaczające człowieka mężnego lub
wojownika.
Staroskandynawskie
znaczenie - człowiek, mąż. Od tego imienia
(za sprawą Karola Wielkiego) pochodzi
słowo król w wielu językach słowiańskich,
w tym w polskim, czeskim (král) i
rosyjskim (король - korol). Imię również
rozpowszechnione w krajach latynoskich.]
2472
– Károly [régi magyar férfinév, a török
eredetű
karul,
karvaly
madárnévből
származik. Már a középkorban azonosították
azonban a germán eredetű német Karl
névvel, mivel ennek a latinosított Carolus
formája az -us végződés nélkül hasonlóan
hangzott, mint a magyar név. A germán név
jelentése: szabad (férfi), legény, paraszt. Női
párja: Karola.]
Karol dziesiąty, Karol X Gustaw Wittelsbach
(ur. 8 listopada 1622 w Nyköping, zm. 13
lutego 1660 w Göteborgu) [hrabia palatyn
i
książę
Palatynatu-ZweibrückenKleeburg w latach 1652-1660, król Szwecji
w latach 1654-1660. Syn księcia Jana
Kazimierza
Wittelsbacha
księcia
Palatynatu--Zweibrücken-Kleeburg
i
Katarzyny córki króla Szwecji Karola IX
(zatem po kądzieli był wnukiem króla
Karola IX).] – X. (tizedik) Károly, X.
Károly Gusztáv (Nyköping, 1622. november
8. – Göteborg, 1660. február 13.) Svédország
királya 1654 és 1660 között.]
Karol dziewiąty, Karol IX Waza, Karol IX
Sudermański, książę Karol - Hertig Karl
(ur. 4 października 1550, na zamku
sztokholmskim - zm. 30 października
1611, w Nyköping) [regent Szwecji w
latach 1599-1604, król Szwecji w latach
1604-1611 (koronowany 15 marca 1607)] –
IX. (kilencedik) Károly (Stockholm, 1550.
október 4. – Nyköping, 1611. október 30.)
[svéd király, Södermanland hercege.
Édesapja I. Gusztáv, a családban a harmadik
gyerekként látta meg a napvilágot.]
Karol Marks (niem. Karl Heinrich Marx; ur. 5
maja 1818 w Trewirze, w Prusach, zm. 14
marca 1883 w Londynie) [filozof,
ekonomista i działacz rewolucyjny.
Twórca
marksizmu,
współzałożyciel
Pierwszej Międzynarodówki.] – Karl
Heinrich Marx (magyarosan Marx Károly)
(Trier, 1818. május 5. – London, 1883.
március 14.) [német filozófus, közgazdász, a
szocialista munkásmozgalom teoretikusa, a
marxizmus névadója]
Karol Robert Andegaweński (1288 - 16 lipca
1342) [pierwszy z Andegawenów na tronie
węgierskim (od 1308), koronowany w
1310. Syn Karola Martela, tytularnego
króla Węgier w latach 1290-1295 i
Klemencji Habsburg. Jego siostrą była
Klemencja Węgierska, królowa Francji
jako druga żona Ludwika X, matka króla
Jana I Pogrobowca.] – (Anjou) Károly
Róbert (Nápoly, 1288. – Visegrád, 1342.
július 16.) [I. Károly néven ismert magyar
király hivatalosan 1308 – 1342 között
uralkodott, ő volt a magyar Anjou-ház
-
Wersja 01 01 2017
alapítója. Caroberto néven született, Anjou
Martell Károly és Habsburg Klementia
(Habsburg Rudolf német király leánya)
házasságából.]
Karol Wielki (łac. Carolus Magnus , fr.
Charlemagne, niem. Karl der Große) (ur. 2
kwietnia 742, zm. 28 stycznia 814 w
Akwizgranie)
[król
Franków
i
Longobardów, od 25 grudnia 800 roku
cesarz
Imperium
Rzymskiego.
Najwybitniejszy władca średniowiecznej
Europy. Wnuk Karola Młota. Karol
Wielki był synem Pepina Krótkiego z
dynastii Karolingów i Bertrady z Laon –
córki Heriberta, hrabiego Laon.] – I. Nagy
Károly, lat. Carolus Magnus vagy Karolus
Magnus, franc./angol. Charlemagne (* Prüm,
valószínűleg
742
vagy
747,
de
legvalószínűbb a 748. április 2-i dátum –
† Aachen, 814. január 28.) [Martell Károly
unokája, Kis Pippin fia, frank király 768-tól.]
Karolek – Karcsi, Karesz
karolek – (mezei) kömény (Carum carvi)
Karolina [żeński odpowiednik imienia Karol.
Innym żeńskim odpowiednikiem imienia
Karol jest Karola. Imię Karolina jest
pochodzenia starogermańskiego, od słowa
charal, carl. Francuski odpowiednik
imienia Karolina to Charlotte] – Karolin [a
Karolina magyar becenevéből önállósult
név], Karolina (a Karola továbbképzése);
Karola [a Károly férfinév latin alakjának, a
Carolusnak a női párja]
Karolinka, Karolka – Karcsi; a Karolin beceneve
karolkowy, -a, -e – ánizs-, köménykaroseria
[blaszana obudowa pojazdu,
osłaniająca silnik, kabinę, pasażerów i
miejsca na bagaż] – (fr.) karosszéria,
kocsiszekrény
karoseria samochodowa – autókarosszéria;
kocsiszekrény, gépkocsiszekrény
karoseryjny, -a, -e – karosszéria
karosz [koń czarnej maści, kary] – pej v. pejló
karota
2473
karota (Daucus carota L.) [wczesna odmiana
marchwi o krótkim korzeniu] – 1. murok,
sárgarépa,
karotta;
kerekded
alakú
sárgarépafajta; 2. (átv.) megvágás, tarhálás,
gyűjtés (karotaż)
karotaż [1. badanie geologiczne przeprowadzane
w otworach wiertniczych; 2. nauka
zajmująca się badaniem fizycznych
własności
skał
i
procesów
fizykochemicznych
zachodzących
w
otworach
wiertniczych;
geofizyka
wiertnicza] – megvágás, tarhálás, gyűjtés,
pumpolás
karoten [żółty lub czerwony barwnik roślinny
nadający barwę owocom] – (gör.) karotin;
(vegytan)
A-vitamint
tartalmazó
vörösessárga, kristályos festékanyag
karotenowy, -a, -e – karotinkarotka, karota [wczesna odmiana marchwi o
krótkim korzeniu] – karottka
karotować – megvágni, megtarhálni vkit; pánzt v.
ajándékot kicsalni vkiből
karotowanie – megvágás, tarhálás
karowy, -a, -e – káró
Karp z Berei, Karpos, cs. Swiaszczennomuczenik
Karp, apostoł ot 70-ti [równy apostołom,
jeden z 70. uczniów Jezusa Chrystusa,
biskup i męczennik, święty Kościoła
katolickiego oraz prawosławnego.] – Szent
Karpus püspök, vértanú, apostol
Karp z Tiatyry, Karpus, cs. Muczenik Karp,
jepiskop Fiatirskij (Piergamskij) [biskup i
męczennik,
święty
Kościoła
ewangelicznego,
katolickiego,
ormiańskiego oraz prawosławnego] –
Szent Karpus püspök, Szent Papilus
diakónus, Szent Agatoniké, ennek felesége,
vértanuk + 161 k. [Tiatira, Thyatira,
Thyatiren város Lidiában a Pergamonból
Szárdeszbe vezető út mentén. Eredetileg
makedón katonai kolónia volt, de fontos
keresk. és ipari közp-tá fejlődött. Egyike a 7
kis-ázsiai egyháznak, melyek „angyalához”
János levelet intézett (Jel 1,11). —
Fönnmaradt vértanúságuk egykorú hiteles
története, és ebben olvassuk: „Keresztény
vagyok és tisztelem Krisztust, Isten fiát, Az
élők nem áldoznak a holtaknak” mondta
Karpus a bíráknak. A többiek is. Máglyára
ítélték. Amikor a karóhoz szegezték Karpust,
mosolygott. Bámulva kérdezték a körülállók:
„Miért mosolyogsz?” „Láttam az Úr
dicsőségét és örültem.” A tűzet gerjesztő
katonához fordulva „Azonegy Éva anyánk
van, és nekünk is húsból van a testünk, De az
igaz ítélet színe előtt mindent eltűrünk.”
Krisztusnak ajánlotta lelkét a hős püspök, aki
mosolyogva tudta fogadni a szenvedést, mert
-
Wersja 01 01 2017
látta az Úr dicsőségét és az igaz ítélet színe
előtt tudta magát.]
Karp (Cyprinus carpio) [ryba z rodziny
karpiowatych.] – ponty (Cyprinus carpio)
[a sugarasúszójú csontos halak közé tartozó
típusfaj, a pontyalakúak rendjének és a
pontyfélék
családjának
névadója.
Palearktikus elterjedésű halfaj. Eredeti
őshazája Ázsia, valamint Európa keleti fele
(Kelet-Európa és a Duna-medence), de
tenyésztési céllal máshova is betelepítették,
így ma már gyakorlatilag minden földrész
édesvizeiben megtalálható. A mérsékelt
égövi alföldi vidékek tavait és lassú vizű
folyóit kedveli.] (ulica Karpia: Ponty utca)
karp błotny – mocsári ponty
karp królewski – tükörponty, királyponty, tükrös
ponty
karp rzeczny – folyami ponty
karpa [1. pniak i korzeń pozostałe po ścięciu
drzewa; 2. podziemna część rośliny u
niektórych
gatunków
wieloletnich],
karpina – vízből kiálló gyökér; fatönk,
fatuskó, rönk; tőke
karpaccy górale – a kárpáti gurálok v. góralok
karpacki, -a, -ie [przymiotnik od: Karpacz,
Karpaty] – karpaczi; kárpáti
karpacka jodła – kárpáti fenyő
2474
Kárpátia [węgierski zespół muzyczny grający
rock narodowy, założony w 2003. Teksty
zespołu koncentrują się na historii
Węgier, szczególnie tej najnowszej. W
wielu utworach występuje sentyment do
ziem etnicznie węgierskich oderwanych na
mocy Traktatu w Trianon oraz nostalgia
za utraconą świetnością Królestwa
Węgierskiego, a także nawiązanie do
czasów irredenty prowadzonej przez
Miklósa Horthyego w okresie II wojny
światowej.] – Kárpátia [egy 2003-ban
alakult magyar nemzeti rock együttes]
Karpaty (węg. Kárpátok; rum. Carpaţi; ukr.
Карпати, czes. i słow. Karpaty) [łańcuch
górski w środkowej Europie (jeden z
największych w tej części świata),
ciągnący się łukiem przez terytoria Czech,
Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy i
Rumunii. Najwyższy szczyt Gerlach ma
wysokość 2655 m n.p.m.] – Kárpátok (az
Európai Központi Hegységrendszer 1500 km
hosszúságú
keleti
része,
Ausztriától
Romániáig.)
karpi, -ia, -ie [przymiotnik od: karp; karpiowy]
– pontykarpia łuska – pontypikkely
karpik [zdrobnienie od: karp] – pontyocska
karpioleszcz – keszegponty (erythropthalmus)
karpiowaty, -a, -e – pontyfajta, pontyszerű
karpiówka [dachówka ceramiczna w formie
płytki z piętką] – lapos cserép v. tetőcserép;
hódfarkú cserép
karpowy, -a, -e – rönk-, tönk-, törzsi; tőkekarpyntel [potencjometr (regulator w radiu)
(zob. → zwroty śląskie)] – [Słowniczek
języka śląskiego] potenciométer v. potméter
karst (kras) – karszt [olyan háromdimenziós
felszínforma, amelyet a kőzettömeg –
többnyire karbonáttartalmú, mint a mészkő,
vagy a dolomit – egyes rétegének vagy
rétegeinek mállása alakított ki. A karszt vizet
vezető vagy már száraz csatornák rendszere,
gyakran egyetlen hatalmas közlekedőedény,
amely sokszor a felszínen is kialakít jól
felismerhető
alakzatokat.
A
karszt
méreteiben változó, akár barlangok ezreiből
is állhat.] ; szénsavas vízben oldható
kőzetekből (mészkő, dolomit stb.) álló
hegységek
sajátságos
képződményei;
mészkőhegység
karta [1. kawałek papieru z nadrukiem,
przeznaczony do wpisywania różnych
informacji;
2. każdy
z
kompletu
kartoników
oznaczonych
umownymi
znakami, służących do gry, stawiania
pasjansa itp.; 3. część składowa książki,
-
Wersja 01 01 2017
zeszytu, czasopisma itp., obejmująca dwie
stronice; 4. spis i cennik potraw w
restauracji,
jadłodajni,
kawiarni;
5. dokument uprawniający do korzystania
z czegoś, zajmowania się czymś lub
stwierdzający
posiadanie
jakichś
umiejętności; 6. prostokąt z tworzywa
sztucznego z zakodowanymi na nim
magnetycznie lub cyfrowo informacjami,
używany m.in. do korzystania z
bankomatu; 7. płytka z zamontowanymi
układami elektronicznymi, stanowiąca
rozszerzenie podstawowych
układów
komputera; 8. deklaracja dotycząca praw
i przywilejów jakiejś grupy społecznej lub
zawodowej,
wspólnego
programu
działania itp.; 9. daw. mapa; 10. do gry
wynalezione zostały w średnich wiekach
na zachodzie Europy] – (gör.) charta;
karton, lap, ív; egy darab papír; (w książce)
oldal, lap; kártya, lap; (jadłospis) étlap;
(politika)
charta,
alapokmány;
(uprawniająca do wstępu, przejazdu) jegy,
lap, irat; (dawno) térkép
karta adapterowa – adapterkártya [1. Ezt a
speciális
perifériakártyaként
kapható
eszközt, az adapterkártyát, a hálózat
állomásaként használni kívánt valamennyi
személyi
számítógépbe
beépítik.
Az
adapterkártya
tartalmazza
a
logikai
kapcsolatvezérlést, és a közeghozzáférést
vezérlő funkciókat megvalósító hardvert és
förmvert (firmware); 2. Egy PC-be vagy
OPTO22 kontrollerbe telepített áramkör,
amely kommunikációt tesz lehetővé egy
eszközzel]
karta bankowa – bankkártya
karta biblioteczna – könyvtári kártya v. olvasójegy
[1. Karta biblioteczna wydawana jest na
czas określony; 2. Karta biblioteczna jest
dokumentem identyfikującym czytelnika;
3. Karty biblioteczne drukowane są na
kartonie o gramaturze 190 g/m; 4. Karta
biblioteczna wykonana jest z kartonu
offsetowego o gramaturze 190-200 g/m2]
karta chorego – beteglap
karta choroby, karta chorobowa [dokument
zawierający dane dotyczące przebiegu
choroby i leczenia pacjenta w szpitalu] –
beteg kártya, beteglap, kórlap
karta członkowska – tagsági lap
karta (dań) – étlap, menü, menükártya
karta do głosowania – szavazólap, szavazócédula
karta do gry – játékkártya
karta dziurkowana [1. zob. karta perforowana;
2. nośnik danych stosowany do zapisu
informacji
w
maszynach
z
automatycznym przetwarzaniem danych.
2475
Używana do programowania komputera
począwszy od ich konstrukcji aż do lat 80.
XX wieku, stosowana współcześnie z
papierową
taśmą
dziurkowaną
–
lyukkártya
karta dźwiękowa (ang. sound card, audio card) [1.
wymienny
element
komputera
umożliwiający nagrywanie, odtwarzanie
lub wytwarzanie dźwięku w komputerze
2. komputerowa karta rozszerzeń,
umożliwiająca rejestrację, przetwarzanie i
odtwarzanie dźwięku. Poprawnym jest też
równie często stosowany termin karta
muzyczna] – hangkártya [egy számítógépbővítőkártya, ami hangot fogad és ad ki,
számítógépes programok utasítására. Tipikus
felhasználási
területei:
multimédiás
alkalmazások, hang és videószerkesztések,
és szórakozás (filmnézés, zenehallgatás,
játékok).]
karta elektroniczna, karta chipowa (ang. smart
card) [uniwersalny nośnik danych w
postaci karty wykonanej z plastiku z
umieszczonym na niej (lub wewnątrz niej)
jednym lub kilkoma układami scalonymi
(chip), które pozwalają na ochronę
procesu logowania użytkownika, kontrolę
dostępu i zawartych na niej danych. Może
być odczytywana za pomocą urządzeń
automatycznych, np. przy zawieraniu i
rozliczaniu transakcji finansowych oraz w
kasach cyfrowych. Karty elektroniczne
mają rozmiar i wygląd zbliżony do
tradycyjnych kart kredytowych z paskiem
magnetycznym. Często posiadają również
taki pasek i mogą być odczytywane w
urządzeniach nie obsługujących kart
elektronicznych.] – (ang. smart card, chip
card) intelligens kártya, chip kártya
[Intelligens kártya beépített memóriával,
processzorral és operációs rendszerrel.]
karta ewidencyjna – nyilvántartási lap
karta hotelowa gościa – szobacédula
karta geograficzna – (dawno) térkép
karta graficzna [1. wymienny element
komputera umożliwiający wyświetlenie
grafiki i tekstów na ekranie monitora; 2.
karta
rozszerzeń
komputera
odpowiedzialna za renderowanie grafiki i
jej konwersję na sygnał zrozumiały dla
wyświetlacza] – videokártya, videoadapter,
grafikus kártya v. grafikus adapter [1. A
monitor vezérlését végző bővítőkártya. A
videokártyán a kijelzőt vezérlő áramkörök
mellett videomemória is található, amely a
megjelenítendő képet tárolja. 2. A
számítógép alkotórésze. Feladata, hogy a
számítógép által küldött képi információkat
-
Wersja 01 01 2017
feldolgozza, és egy megjelenítő egység
számára értelmezhető jelekké alakítsa. Ez az
egység lehet CRT monitor, LCD monitor,
LCD modul, HDTV vagy kivetítő is. A
grafikus kártya és a megjelenítő különböző
grafikus szabványok szerint kommunikálhat
egymással. A videokártya a kivitelezés
alapján lehet alaplapra integrált vagy
bővítőkártya.]
karta grafiki kolorowej CGA; karta CGA
(dawny rodzaj karty graficznej) – CGA,
Color Graphics Adapter (grafikus kártyák
egyik fajtája)
karta gwarancyjna [dokument wystawiony przez
wytwórnię lub sklep, gwarantujący
użytkownikowi bezpłatne usunięcie wad
zakupionego przedmiotu, ujawnionych w
okresie gwarancyjnym] – garanciális levél;
garancialevél [151/2003. (IX. 22.) Korm.
rendelet. az egyes tartós fogyasztási cikkekre
vonatkozó kötelező jótállásról.]; jótállási
bizonylat
karta kalkulacyjna – kalkulációs lap
karta katalogowa [kartonik zawierający opis
książki lub innego obiektu należącego do
danej biblioteki, zbioru itp.] – katalógus
kártya
karta kontrolna – ellenőrző karton
karta kredytowa [płytka magnetyczna z
wytłoczonym numerem identyfikacyjnym
uprawniająca do zakupów do określonej
sumy] – hitelkártya
karta książki – könyvlap
karta łowiecka – vadászati engedély
karta magazynowa – raktárkarton
karta magnesowa, karta magnetyczna [1. płytka
z
tworzywa
sztucznego
pokryta
materiałem
magnetycznym,
z
zakodowanymi na niej informacjami,
służąca
zwykle
jako
identyfikator
użytkownika
lub
umożliwiająca
korzystanie z niektórych urządzeń; 2.
karta, w której nośnikiem danych jest
pasek magnetyczny. Odczyt danych
odbywa się przez przeciągnięcie karty w
czytniku reagującym na zmiany pola
magnetycznego.] – mágneskártya
karta maszynowa – gépkarton
karta materiałowa – anyagkarton
karta meldunkowa – bejelentőlap; kijelentő lap
karta mobilizacyjna [pisemne wezwanie do
służby
wojskowej
w
wypadku
powszechnej mobilizacji] – behívóparancs,
mozgósítási parancs, SAS-behívó
karta mocna – (átv.) erős lap
karta na pobyt – tartózkodási engedély
2476
Karta Narodów Zjednoczonych [Karta została
podpisana 26 czerwca 1945 r. W San
Francisco przez 50 krajów (Polska
podpisała ją dwa miesiące później) i
weszła w życie 24 października tego
samego roku, po ratyfikowaniu jej przez
pięć krajów założycielskich (Chiny,
Francja, Stary Zjednoczone, Wielka
Brytania i Związek Radziecki) oraz
większość
sygnatariuszy.
Kraje
podpisujące Kartę zobowiązują się do
przestrzegania jej postanowień, jako
prawa międzynarodowego.] – az ENSZ
alapokmánya
karta nawigacyjna – (dawno) hajózási térkép
karta obecności – jelenléti ív
karta obiegowa [formularz służący do
rozliczenia się pracownika z zakładem, z
którego odchodzi] – körlevél
karta okolicznościowa – üdvözlőlap
karta osobowa – személyi lap
karta pacjenta – betegnyilvántartó lap, karton
karta papieru – papírlap
karta perforowana (ang. punched card)
[przestarzała
już
technologia
przechowywania
danych
na
dziurkowanym
nośniku
papierowym
poprzez
kombinacje
dziurek
w
poszczególnych kolumnach. Całkowicie
zastąpiona nośnikami elektronicznymi,
magnetycznymi i optycznymi] – lyukkártya
v. Hollerith-kártya [olyan adathordozó,
elsődlegesen adatbeviteli eszköz, ahol a
digitális információt a keménypapírból
készült kártyán adott pozícióban meglevő
lyukakkal ábrázolják]
karta płatnicza (karta bankowa) – bankkártya
karta pobyta – tartózkodási kártya
karta pocztowa [zob. pocztówka] – levelezőlap
karta powołania, wcielenia [pisemne wezwanie
do odbycia czynnej służby wojskowej] –
behívó, sorozólap
-
Wersja 01 01 2017
karta pracy [formularz służący do zapisywania
przebiegu czyjejś pracy] – munkalap
karta przedtytułowa – (nyomd) szennycímlap
karta rejestracyjna [dokument stwierdzający
zarejestrowanie
pojazdu
lub
przedsiębiorstwa
w
odpowiednim
urzędzie] – regiszterkártya; törzslap
Karta sieciowa (ang. NIC – Network Interface
Card) [1. karta rozszerzenia, która służy
do przekształcania pakietów danych w
sygnały, które są przesyłane w sieci
komputerowej. Karty NIC pracują w
określonym standardzie, np. Ethernet,
Token
Ring,
FDDI,
ArcNet,
100VGAnylan. 2. karta rozszerzeń
udostępniająca
szybkie
łącze
komunikacyjne dla połączenia komputera
z siecią komputerową.] – hálózati kártya
[számítógépek hálózatra kapcsolódását és az
azon történő kommunikációját lehetővé tevő
bővítőkártya. Manapság már az alaplapok
többsége integrált formában tartalmazza. Az
az egység, amely minden hálózatra kötött
számítógépben megtalálható. A hálózati
kártya teszi lehetővé, hogy a hálózat fizikai
közegéhez
(legtöbbször
kábelezés)
kapcsoljuk a számítógépünket.]
karta SIM (ang. Subscriber Identity Module:
moduł identyfikacji abonenta) [plastikowa
karta elektroniczna wielkości karty
kredytowej (85 × 54 mm, starszy typ),
wielkości paznokcia (25 × 15 mm, nowszy
typ) lub najmniejsza (15 x 12 mm) z
wbudowaną
pamięcią
i
mikroprocesorem.] – SIM kártya
karta stałego pobytu – letelepedési engedély
karta struktury splotu tkackiego, wzornica
[splot zobrazowany przez rysowanie
punktów
wiążących
osnowy
na
kwadratowym papieże punktowym, gdzie
przerwy w pionie przedstawiają nici
osnowy oraz przerwy w poziomie
przedstawiają nici wątku.] – kötésrajz,
patronrajz (szöveté) [1.
A szövet
szerkezetének
kötéspontokkal
való
ábrázolása,
amelyen
a
függőleges
vonalközök egy-egy láncfonalat, a vízszintes
vonalközök
egy-egy
vetülékfonalat
jelentenek. 2. A szövet kötésének ábrázolása,
a fonalak kereszteződésének rendszerét
mutatja. Négyzethálós papíron készül,
amelyen minden függőleges oszlop egy-egy
láncfonalat, a vízszinte sorok pedig a
vetülékfonalakat ábrázolják. A függőleges
oszlopok
és
vízszintes
sorok
kereszteződéseiben kialakuló négyzetek a
kötéspontokat jelentik. Ahol a kötéspontban
a láncfonal van felül, azt a négyzetet
2477
besötétítik, ahol a vetülékfonal van felül, az a
négyzet fehér marad.]
karta świąteczna – üdvözlőlap
karta telefoniczna [to karta będąca nośnikiem
danych typu pre-paid z zakodowaną
informacją
o
ilości
impulsów,
umożliwiająca
prowadzenie
rozmów
telefonicznych za pomocą automatu
telefonicznego. W Polsce w użyciu są karty
Telekomunikacji Polskiej i Netii.] –
telefonkártya
karta
tytułowa
[pierwsza
lub
trzecia
zadrukowana
stronica
książki,
zawierająca m.in. tytuł dzieła, nazwisko
autora, nazwę instytucji wydawniczej] –
címlap
karta ubezpieczeniowa – biztosítási kártya
karta video; karta wideo – videokártya
karta win – itallap
karta wizytowa – névjegy, névjegykártya
karta wstępu – belépőkártya, beszállókártya;
belépőjegy
karta wyborcza – szavazólap, szavazócédula
karta z życzeniami – üdvözlőlap
karta zamówieniowa – megrendelő levél
karta zamówień – rendelőlap
karta zapisu – készletkarton
karta zarobkowa – kereseti karton
karta zeszytu – füzetlap
karta zgłoszenia – jelentkezési lap
karta zużycia materiałów – anyagfelhasználási
karton
karta żywnościowa – (dawno) élelmiszerjegy
kartacz [pocisk artyleryjski używany od XVI do
połowy XX w.] – (ol.) kartács;
acéltörmelékkel, szöggel
stb. töltött
bádogburkolattal
körülvett
lövedék
(közelharcban alkalmazták. Hatótávolsága
400-500 m)
kartaczować – kartácsolni
kartaczowanie – kartácsolás
kartaczownica – kartácslöveg
kartaczowy, -a, -e [przymiotnik od: kartacz] –
kartácsKartagina [Nowe Miasto (łac. Karthago, późn.
Carthago, fenickie Qrt-ḥdšt = Kart Chadaszt,
arab. ‫ = جق رطا‬Kartadż lub hebr. ‫= קכתגו‬
Kartago) [starożytne miasto-państwo w
północnej Afryce na wybrzeżu Morza
Śródziemnego w pobliżu dzisiejszego
Tunisu, założone w IX w. p.n.e. przez
Fenicjan z Tyru. Bardzo ważny ośrodek
handlowy. Szczyt potęgi Kartagina
osiągnęła w III w. p.n.e. W tym samym
stuleciu wdała się w serię wojen z
-
Wersja 01 01 2017
Rzymem, które zakończyły się zagładą
miasta w 146 p.n.e. Po kilkudziesięciu
latach Kartagina odrodziła się, jako
rzymska kolonia. Po podboju Północnej
Afryki przez Arabów w VII w. miasto
zaczęło tracić na znaczeniu i w końcu
opustoszało.] – Karthágó (a föníciai QartHadasht-ból, mely új várost jelent,
magánhangzók nélkül írva QRT HDŠT) [ősi
város Észak-Afrikában, a Tuniszi-tó keleti
partján,
közel
Tunézia
fővárosához,
Tuniszhoz. Ma népszerű turisztikai célpont.
Az ókorban a város lakói a pun nyelvet
beszélték, melyet föníciai eredetűnek
tartanak.]
Kartagińczyk [obywatel Kartaginy] – karthágói
ffi
kartan, kartana, kartauna [po łac. quartana –
murołom,
rodzaj działa wielkiego,
podobno dlatego tak nazwanego, że
wyrzucano kule 25 funtowe, więc
ćwierciocentnarowe] – (hist., daw., wojsk)
25 fontos ágyú
karteczka [zdrobnienie od: kartka] – lapocska,
(kartka) cédula, jegyzetlap
kartel
[1. monopolistyczny
związek
przedsiębiorstw jednej gałęzi produkcji;
2. umowa między stronami walczącymi,
dotycząca wymiany jeńców wojennych,
rozejmu, zawieszenia broni itp.; umowa
państw posiadających decydujący wpływ
w tej samej lub podobnej branży, mająca
na celu kontrolę nad rynkiem i jego
regulację (cena, podaż, popyt). Nie jest to
oddzielna instytucja. Państwa pozostające
poza kartelem nazywane są outsiderami.
Są one niszczone przez kartele drogą
konkurencji, jeśli staną na drodze ich
interesów. Patrz OPEC oraz kryzysy
naftowe w latach 70. Zazwyczaj są bardzo
trwałe.] – (fr.) kartell; 1. (közgazdaság) a
tőkés országokban a monopóliumok egyik
formája:
több
kapitalista
vállalat
megállapodása a piac elosztására, a
beszerzési és eladási árak közösen történő
megállapítására, a termelés esetleges
korlátopzására; 2. megegyezés (államok,
pártok stb. között)
kartel cukrowników – cukoripari kartell
kartel międzynarodowy – nemzetközi kartell
kartel wyborczy – választási kartell v. szerződés
kartel
[1. monopolistyczny
związek
przedsiębiorstw jednej gałęzi produkcji;
2. umowa między stronami walczącymi,
dotycząca wymiany jeńców wojennych,
rozejmu, zawieszenia broni itp.] – kartell
kartel bankowy – bankkartell
kartel międzynarodowy – nemzetközi kartell
2478
kartel przymusowy – kényszerkartell
kartel surowcowy – nyersanyagkartell
kartelizacja [1. tworzenie karteli; 2. łączenie się
przedsiębiorstw przemysłowych w kartele;
tworzenie
karteli]
–
kartellesedés,
kartellben
egyesülés,
kartellizáció,
kartellizálás
kartelizacja przemysłu – az ipar kartellizálása
kartelizować
–
(fr.-ném.)
kartellesíteni,
kartellizálni; ipari üzemeket kartellbe
tömöríteni
kartelizować się – kartellre lépni, kartellben
egyesülni
kartelowy, -a, -e – kartellkartelusz [1. przestarzałe: kawałek zapisanego
papieru; świstek; 2. pisana kartka z
wyzwaniem na pojedynek], karteluszek –
papírszelet, cédula
karterpilar – (ang.) carterpillar; hernyótalpas
vontató (ciągnik gąsienicowy)
karter [dolna część obudowy mechanizmu
korbowego w silniku spalinowym] – (ang.)
karter, teknőmotor, motorteknő; dugattyús
gépek motorblokkjának alsó része
kartezjanin – karteziánus; a kartezianizmus híve
kartezjanizm
[1. doktryna
filozoficzna
Kartezjusza; 2. późniejsze poglądy i
kierunki filozoficzne nawiązujące do tej
doktryny] – karteziánizmus; René Descartes
francia filozófusnak és követőinek tanítása
kartezjański,
-a,
-ie
[1.
związany
z
Kartezjuszem; 2. układ kartezjański] –
descartesi
kartezjański układ współrzędnych [układ dwóch
współrzędnych
na
płaszczyźnie,
przecinających się pod kątem prostym,
lub trzech współrzędnych w przestrzeni
przecinających się w jednym punkcie pod
kątem
prostym]
–
descartesi
koordinátarendszer
Kartezjusz (fr. René Descartes, łac. Renatus
Cartesius), (ur. 31 marca 1596 r. w La
Haye-en-Touraine (obecnie Descartes) w
Turenii, zm. 11 lutego 1650 r. w
Sztokholmie)
[francuski
matematyk,
filozof i fizyk, jeden z najwybitniejszych
uczonych
XVII
w.,
uważany
za
prekursora
nowożytnej
kultury
umysłowej.] – René Descartes (latinosan:
Renatus Des Cartes, Renatus Cartesius)
(1596. március 31. La Haye (ma Descartes),
Touraine, Franciaország – 1650. február 11.
Stockholm, Svédország) [francia filozófus,
természetkutató és matematikus volt]
-
Wersja 01 01 2017
karting, carting [wym. karting] [wyścigi
gokartów na specjalnych torach] – go-kart
verseny
kartingowy, -a, -e – go-kart
kartka [1. luźny kawałek papieru; też: część
składowa książki, zeszytu, czasopisma itp.
obejmująca dwie stronice; 2. pot. «bon
uprawniający do nabycia jakiegoś towaru;
3. część składowa książki, zeszytu itp.;
4. luźny arkusz papieru; 5. bon
uprawniający do zakupu określonego
towaru; 6. pocztówka] – lap, levélke,
cédula; jegy; papírdarab, papírszelet;
kartotékcédula
kartka do głosowania, kartka wyborcza –
szavazólap; szavazócédula
kartka imieniowa – népnapi üdvözlőlap
kartka meldunkowa – bejelentőlap, kijelentőlap
kartka na żywność v. żywnościowa –
élelmiszerjegy
kartka papieru – papírlap
kartka pocztowa – [carte postale] postai
levelezőlap
kartka ślubna – esküvői üdvözlőlevél
kartka urodzinowa – születésnapi üdvözlőlap
2479
kartka wyborcza – szavazólap
kartka z notatką – jegyzetpapír
kartka z nazwiskiem uczestnika przyjęcia –
helykártya, asztali névkártya
kartka zapiskiem – jegyzetpapír
kartki aprowizacyjne – közellátási jegyek,
élelmiszerjegyek
kartki powylatywały z książki – a lapok
kihullottak a könyvből
kartkować [przewracać szybko kartki książki,
zeszytu itp., pobieżnie czytając] – lapozni
(könyvet, folyóiratot)
kartkowy, -a, -e [przymiotnik od: kartka] –
jegy-, jegyes; levél-, lap-, kártyakartkowy system zaopatrywania ludności w
artykuły spożywcze i towary przemysłowe
–
(dawno)
közellátási
jegyrendszer,
élelmiszer- és iparcikkellátási jegyrendszer
kartkowy system zaopatrzenia – (dawno)
közellátási jegyrendszer
kartkówka [krótka klasówka obejmująca
niewielką część materiału] – röpdolgozat
kartofel, kartofle [ziemniaki] – burgonya,
burgonya [Solanum tuberosum, gumós
növény]; krumpli, kolompér, csucsorka,
pityóka (Dél-Amerikából, az Andokból
származik; Magyarországra Bourgogne-ből
került)
kartofel kiełkują – a burgonya csírát hajt v.
csírázik v. kicsírázik
kartofel pieczony – sültkrumpli
kartofel w łupinkach – héjában főtt krumpli
kartofelek [zdrobnienie od: kartofel] –
krumplicska
-
Wersja 01 01 2017
kartoflanka [pot.
zupa z kartofli]
–
burgonyaleves, krumplileves; burgonyaliszt
kartoflany, -a, -e – burgonya-, krumplikartoflarka
[współczesna
maszyna
do
wykopywania
ziemniaków']
–
burgonyaszedőgép, krumpliszedőgép
kartoflarz
–
burgonyaevő
ember;
burgonyakereskedő
kartofle gotują się – fő a krumpli
kartofle jeszcze twardawe – a burgonya még kissé
kemény
kartofle już się usmażyły – a krumpli már
megpirult v. megsült
kartofle przysmażane – zsírban sült burgonya v.
burgonyazelet
kartofle tarte – tört krumpli, tört burgonya
kartofle w łupinach – krumpli héjában
kartofle w mundurkach a. kartofle w
mundurach
[zob.
ziemniaki
w
mundurkach; ziemniaki gotowane lub
pieczone w łupinach] – héjában főtt krumpli
v. burgonya
kartofle w talarkach – karikára szeletelt burgonya
kartoflisko [1. pole z zasadzonymi kartoflami
lub po wykopanych kartoflach; 2. zgr. od
kartofel] – krumpliföld, burgonyaföld
kartoflowaty, -a, -e; kartoflowy, -a, -e
[przypominający wyglądem kartofla;
kartoflasty] – krumpliszerű, krumpli alakú,
krumplikartoflówka – burgonyapálinka
kartograf [specjalista w dziedzinie kartografii] –
(gör.) kartográfus; térképész, térképrajzoló
kartografia [1. nauka o metodach sporządzania
oraz sposobach wykorzystania map; 2.
nauka zajmująca się mapami w historii i
metodami ich produkcji. Ważna dla
geografii historycznej, ale również dla
badań nad historią nauki, podróży,
świadomości i wyobraźni geograficznej.] –
(gör.)
kartográfia,
térképészet,
térképrajzolás; a térképek szerkesztésének és
sokszorosításának elmélete és gyakorlata
kartograficznie – térképészetileg
kartograficzny, -a, -e – kartográfiai, térképészeti
kartograficzna farba drukarska – térképnyomdafesték
kartogram
[mapa
schematyczna
przedstawiająca graficznie dane liczbowe
dotyczące określonego zjawiska] – (gör.)
kartogramm; térkép, statisztikai térkép
kartogramowy, -a, -e [przymiotnik od:
kartogram] – kartogrammkartometria [dział kartografii zajmujący się
wyznaczaniem długości, powierzchni lub
2480
objętości obiektów geograficznych na
podstawie pomiarów wykonanych na
mapie] – kartometria (térképméréstan) mint
fogalom már több mint 100 éve létezik a
kartográfiában. Magába foglalja azon
eljárások
összességét,
amelyek
arra
szolgálnak, hogy megmérjük a térképen
ábrázolt jelenségek mennyiségi összetevőit,
beleértve ebbe az általuk közölt elemzését is.
kartometryczny, -a, -e – kartometriai
karton [1. gruby, sztywny papier; 2. tekturowe
pudełko; 3. towar w takim opakowaniu; 4.
(u Zygmunta Glogera) rysunek na grubym
papierze lub płótnie stosowany jako wzór
dla kompozycji monumentalnych Kartun,
pewien rodzaj tkaniny bawełnianej.
Karłowicz wywodzi z arabskiego koton,
bawełna. 5. tradycyjna nazwa wyrobu
papierowego o gramaturze od 161 do 315
g/m2. W takim znaczeniu stosowany jest
ten termin w niniejszym cenniku. W
oficjalnym,
normowym
znaczeniu,
zarówno w normach międzynarodowych
ISO, Unii Europejskiej jak i w Polsce
termin ten nie występuje. W języku
potocznym niektórzy stosują ten termin
zamiast terminu „pudło”. Jest to
nieprawidłowe i mylące.] – (fr.) karton
[Papíripari
rostos
féltermékekből
nemezelődéssel
gyártott
180
g/m?-t
meghaladó tömegű termékek. A síkszitás
papírgépen előállított egyrétegű termék pl. a
levelezőlap-karton. Hengerszitás papírgépen
az egyes rétegeket összegaucsolják, ez a
művelet a rakosás. Az ily módon előállított
kartonok többrétegűek. Többszitás és
kombinált papírgépeken állítják elő a
többrétegű duplex és triplex kartonokat.
Több papírt vagy kartonlapot ragasztással
egyesítenek, pl. alabástromkarton. A
hengerszitás lemezgépen több elemi rétegből
rakosással előállított kartonokat a magyar
szakmai szóhasználat kézilemeznek nevezi.],
kartonlap,
keménypapír,
kartonlemez;
kemény, vastagabb, rétegesen ragasztott
papírfajta; kartondoboz; (művészet) karton;
nagy felület díszítéséhez használt, erős
papírra rajzolt, az eredeti mérethez pontosan
igazodó terv; (tex., szövet) könnyű,
színnyomásos pamutvászon
-
Wersja 01 01 2017
tömegű. A fedőréteg rendszerint cellulóz, míg
az
alapréteg
tömegének
60-70%-a
papírhulladék. A fedőréteg tömegének
csökkentésére ún. védőréteg is alkalmazható,
amelynek követelménye az 50-60%-os
fehérség. Főleg hullámlemezek fedőrétegeként
használják.
- Triplex karton: háromrétegű karton. Az
egyes rétegek anyagösszetétele eltérő. 250900 g/m2 tömegű, különböző fedőrétegekkel,
fehér és különböző színekben gyártják
nyomott vagy borított dobozok előállításához.
karton drzewny – fatartalmú karton
karton kreślarski bezdrzewny – famentes
rajzkarton
karton rysunkowy – rajzpapír
kartonaż [wyrób z kartonu lub tektury] –
kartonázs (csomagolóanyag)
kartonować – kartonálni
kartonowy, -a, -e [przymiotnik od: karton] –
karon-, keménypapírkartoteka [zbiór kart zawierających określone
informacje, ułożonych według pewnego
systemu] – (gör.) kartoték, adatgyűjtő,
nyilvántartó; szabványos kartonlapokból álló
rendezett adattár; az ilyen kartonlapok
megőrzésére szolgáló doboz v. más tartó;
dosszié, irattartó
kartoteka interesantów – ügyfélnyilvántartó
kartoteka
kont
[zob.
kontoteka]
–
számlanyilvántartó
kartoteka pacjentów – betegnyilvántartás
kartoteka przestępcy – priusz
kartotekować – kartotékozni
kartotekowy, -a, -e – kartoték-, adatgyűjtőkartować [nanosić na mapę szczegóły terenu na
podstawie materiałów uzyskanych z
pomiarów lub z materiałów źródłowych] –
kártyát keverni; (átv.) forralni v. kifőzni
vmit; töri a fejét vmiben
kartuski, -a, -ie [przymiotnik od: Kartuzy] –
karthauzi
kartus
- Duplex karton: Kétrétegű karton, az egyes
rétegek anyagösszetétele eltérő. 250-300 g/m2
kartusz [1. dekoracyjne obramienie tarczy
herbowej,
tablicy
inskrypcyjnej,
płaskorzeźby itp.; też: ornament w formie
ozdobnej tarczy; 2. ładownica używana
przez dawną jazdę polską; 3. cylindryczny
2481
pojemnik zawierający ładunek prochu do
broni palnej odprzodowej] – (fr. cartouche
= tekercs) kartus [Díszítő keretmotívum,
melynek üresen hagyott középős részére
gyakran feliratot, címert helyeztek. Rajza
változatos és mozgalmas. A szaggatott,
göngyölődő pergamenlap stilizált grafikai
ábrázolásából fejlődött ki. Formája a
gótikában szalag-, a barokk művészetben
pajzsszerű. A rokokóban kagylós, füzéres
kialakítású volt. A liturgikus tárgyakon is
megjelenő kedvelt díszítőforma.], díszítő,
címkeret; címerek, tervek díszes keretbe
foglalása; zsákban v. fémhüvelyben levő
portöltés lövedékek kilövésére; (dawno)
lovascsapatok patrontáskája
kartuszowy, -a, -e [przymiotnik od: kartusz] –
kartus-; tekercses
kartuz [od łac. nazwy osiedla Charteuse –
Carthusia;
członek
zakonu
kontemplacyjnego pustelników, o b.
surowej regule, zał. ok. 1086 r. przez św.
Brunona z Kolonii w miejscowości
Charteuse koło Grenoble we Francji.] –
kartauzi v. karthauzi (szerzetes); néma barát;
szigorú, visszavonult életet élő szerzetesrend
tagja
kartuz [goździk brodaty, dobre myśli,
kamieniaki] – Törökszegfű (Dianthus
barbatus)
karty [gra z użyciem specjalnie oznaczonych
kartoników – kart do gry] – kártya
karty do gry [gra z użyciem specjalnie
oznaczonych kartoników – kart do gry] –
játékkártya
karty kabałowe – vetőkártya
karty rozdawać – (kártya) osztani
karty tarokowe – tarokk-kártya
karty tasować – (kártya) keverni
karty węgierskie – magyarkártya
karuk [1. daw. klej z wygotowanych pęcherzy
rybnych, odpadków skór, rogów i kości
zwierzęcych; 2. żelatyna otrzymywana z
pęcherzy pławnych niektórych ryb
słodkowodnych] – halenyv
karuzel [zabawa rycerska polegająca na
popisach sztuki jeździeckiej i władania
bronią] – karuszelgép
karuzela [1. urządzenie do kręcenia się w koło w
wesołych miasteczkach i na placach
zabaw; 2. szybkie zmienianie się sytuacji,
uczuć, poglądów itp.; 3. urządzenie do
holowania modeli aerodynamicznych po
płaskim torze kołowym] – (fr.) karusszel;
lovasjáték, körhinta
-
Wersja 01 01 2017
karuzela łańcuchowa [karuzela, której siedzenia
zawieszone są na łańcuchach] – lánchinta
karuzelarz [człowiek obsługujący karuzelę,
właściciel karuzeli] – a körhinta kezelője,
tulajdonosa
karuzelowy, -a, -e [przymiotnik od: karuzela] –
körhinta-, karusszelkaruzelówka [zob. tokarka karuzelowa] –
karusszel-eszterga v. esztergapad; vízszintes
síktárcsás esztergapad nagy gépidomok
megmunkálására; csúcseszterga
Kartuzi [katolicki zakon męski i żeński o
surowej regule, założony w 1084 roku
przez św. Brunona z Kolonii. Reguła
zakonna,
zwana
"Consuetudines
Cartusiae", została spisana już po śmierci
założyciela.
Nazwa
pochodzi
od
zlatynizowanej nazwy pierwszej siedziby
Kartuzów – La Grande Chartreuse pod
Grenoble we Francji (łac. Carthusia).] Karthauzi rend (lat. Ordo Cartusiensis,
röviden: OCart) [egy római katolikus
félremete rend, amelyet Kölni Szent Brúnó
alapított. Jelmondatuk: Stat crux dum
volvitur orbis (A kereszt szilárdan áll, míg a
világ forog).]
karthauziak (lat. Ordo Cartusiensis, OCarth):
szemlélődő, remete, férfi szerzetesrend. - Nevük
a Grenoble-tól (Fro.) É-ra, kb. 15 km-re lévő
Cartusia/Cartusium (fr. Chartreuse, ol. Certosa,
ném. Kartause) nevű völgytől származik. Ide
vonult vissza 1084: a karthauziak alapítója, (Szt)
Brunó és 6 társa. Szigorú remeteéletet kezdtek,
egyelőre rendalapítás szándéka nélkül. 1089 k.
Brunót II. Orbán pápa (ur. 1088-99) maga mellé
vette tanácsadónak. Innen Brunó 1091: La Torre
(Calabria) vadonába ment, ahol megalapította a
2. (Santa Maria del'Eremo) remeteséget (11931513: cisztercita monostor). A 3. remeteséget
1115: alapították Portes-ban Chartreuse
mintájára, majd 1200-ig 14 ffi, 2 női monostort
(1147: Prébayon, 1188: Bertaud) alapítottak
(karthauzi apácák). - A rendeet 1176. IX. 2:
hagyta jóvá III. Sándor p. (ur. 1159-81). A 15. sz.
végéig 230 ffi, 17 női mon. alakult. A 15-16. sz:
Csehországban a huszitáktól, Mo-on a
törököktől, Ny-Eu-ban a reformációtól és a
2482
vallásháborúktól szenvedtek, sok szerzetes lett
értanűú A 18. sz: a spanyol és szicíliai
monostorokat állami rendelettel elszakították az
anyaktortól,
Chartreuse-től.
Ausztriában,
Velencében, Toszkanában, Mo-on II. József (ur.
1780-90) egyházellenes reformjai és a francia
forradalom pusztította el kolostoraikat. Egyedül
a portugál La Part Dieu monostora maradt meg.
- 1816: helyreállították az anyaktolostort, mely
megkezdte az itáliai, fr., svájci és sp. monostorok
visszavásárlását és benépesítését. 1901: Fro-ban
törvénnyel tiltották be a rendet; az anyaktorral
együtt 9 ffi és 3 női közösséget oszlattak föl. A
Grande Chartreuse-be a szerzetesek 1940:
térhettek vissza. A II. vh. után Trisulti, Pavia,
Firenze, Pisa és Mougères mon-a jelentkezők
hiányában föloszlott. - Szt Brunó nem írt regulát.
A Grande Chartreuse 5. priorja, Guigo (10831136) 1121-28: állította össze Consuetudines
Cartusiae c. az első, azóta lényegében változatlan
szabályzatot. A II. Vat. Zsin. után átd.
statútumokat VI. Pál p. (ur. 1963-78) 1975:
erősítette meg. 1975: Ange Helly, aki 40 évet
töltött remeteként, s volt prior is, 3 tanítványával
Parisot-ban (Fro., Albi mellett) külön közösséget
alapított,
szorosan követve
Szt
Brunó
életformáját. A karmeliták Szűz Mária
Mennybevételéről és Szt Brunóról nev. Betlehemi
Kis Testvérek és Nővérek Társasága 1951: indult
női, ill. 1976: indult ffi ága 1998. X. 6: pápai jogú
intézmény lett.
karwasz [1. węg. karvas 'naramiennik'; kar
'ramię'; vas 'żelazo'. hist. część zbroi
husarskiej
osłaniająca
przedramię;
mankiet, wyłóg na rękawie; skóra, którą
podszywano spodnie do konnej jazdy; 2.
naramiennik metalowy, część zbroi
husarza; 3. wyłóg na rękawie, mankiet; 4.
(u Zygmunta Glogera) nałokietnik żelazny
w zbroi, służący do zabezpieczenia ręki,
wyraz wzięty z węgierskiego karwas,
znaczącego to samo. „Karwaszem”
nazywali Polacy: wyłogę na rękawie,
obszleg i łatę, „karwasem” – kawał
urwany z odzieży lub ciała. „Karwaszami”
nazywano także spodnie codzienne jazdy
podszywane skórą w kroku i w miejscach,
w których noga dotyka się konia. 5.
Osłony przedramion składające się z łyżki
i bransolety] – (dawno) karvas, karvért
karwat [1. rodzaj szabli, której nazwa, zdaniem
Karłowicza, powstała od Chorwatów; 2.
krótka sukmana, bez połów na wzór
-
Wersja 01 01 2017
odzieży Kroatów] – (hist., daw.) horvát
típusú szablya; (mod) horvát rövid kabát
kary, -a, -e [o maści konia: czarny] – hollófekete
(ló)
kara klacz – hollófekete kanca
kary [koń maści karej], kara – hollófekete ló
[Fekete a ló, ha mind a hosszú, mind a rövid
szőrei kizárólag feketék. Bőre pigmentált.
Árnyalatai: koromfekete, bársonyfekete,
hollófekete.]
kary – (kétkerekű) taliga, szemeteskocsi
kary kościelne – egyházi büntetések
kary mniejsze – (sport) kis büntetés
kary większe – (sport) nagy büntetés
kary za za niszczenie i zanieczyszczanie
środowiska
–
környezetkárosítás
és
környezetszennyezés utáni büntetések
karygodnie – büntetést érdemlően
karygodność
–
büntetendőség,
büntetéstérdemlőség
karygodny, -a, -e [zasługujący na karę] –
büntetendő, elítélendő, büntetésre méltó,
büntetést érdemlő
karygodna
nierozwaga
–
vétkes
meggondolatlanság
karygodny wybryk – büntetendő kihágás
karykatura [1. obraz lub opis uwydatniający i
wyolbrzymiający charakterystyczne cechy
postaci, przedmiotów, zjawisk itp. aż do
śmieszności; 2. zdeformowana postać
czegoś] – (ol.) karikatúra, torzkép; a
jellegzetes vonásokat szándékosan túlzó
módon, torzítva ábrázoló, gúnyos célzatú mű
(főleg rajz); torzítás, túlzás; paródia; (átv.)
gyenge utánzat
karykaturalnie – karikatúraszerűen
karykaturalność – vminek karikatúrába illő volta,
nevetségesség
-
Wersja 01 01 2017
karykaturalny, -a, -e – karikatúrába illő, torz,
torzképszerű, gúnyképszerű
karykaturalna postać – torzalak
karykaturka [zdrobnienie od: karykatura] –
karikatúrácska, torzrajzocska
karykaturować
[1. tworzyć
karykaturę;
2. wyolbrzymiać lub przejaskrawiać] –
karikatúrát rajzolni, karikírozni
2483
karykatury polityczne – politikai karikatúrák
karykaturzysta [artysta rysujący karykatury] –
(ol.)
karikaturista,
karikatúra-rajzoló;
karikatúrát készítő művész
karykaturzystka – karikatúra-rajzoló nő
karykiel [to lekki, dwukołowy pojazd spacerowy,
rodzaj powozu. Popularny w Europie
Zachodniej w połowie XIX wieku.] –
könnyű kocsi, hintó, czéza
karylion [1. zespół dzwonów wieżowych; 2. bicie
wielu dzwonów; 3. kompozycja muzyczna
naśladująca bicie dzwonów ] – toronyóra,
harangszó; (zene) harangjáték
Karyntia [(niem. Kärnten, słow. Koroška, wł.
Carinzia) – kraj związkowy i kraina
historyczna w południowej Austrii.
Graniczy
ze
Słowenią,
Włochami,
Tyrolem, Salzburgiem i Styrią. Stolicą
landu jest Klagenfurt.] – Karintia [(németül
Kärnten, szlovénül Koroška) Ausztria
legdélibb tartománya.]
karyta [kareta] – [Słowniczek języka śląskiego]
kocsi, hintó
karzeł (z niemieck. Kerl, chłop, drab) [1. człowiek
bardzo
niskiego
wzrostu;
2. istota
baśniowa mająca miniaturową postać
ludzką;
3. o
człowieku
mało
wartościowym moralnie; 4. o przedmiocie
lub
zwierzęciu mającym rozmiary
mniejsze niż normalne; 5. niewielka
gwiazda należąca do ciągu głównego;
6. niskopienne drzewo owocowe; 7.
znaczył pierwotnie sługę celnego w
komorach, pobierających myto.] – törpe,
manó; (állat) hangyász; törpe-; pöttöm
(ember)
karzełek [zdrobnienie od: karzeł] – manócska;
pöttöm (ember); törpe
karzełek
karzełek [gra w karty z wieku XVIII, opisana
szczegółowo przez Łuk. Gołębiowskiego w
jego dziele „Gry i zabawy,” Warsz. r.
1831, str. 58.] – (daw.) régi lengyel
kártyajáték
karzełkowaty, -a, -e [przypominający karzełka,
mały, skarlały] – törpe-, törpeszerű
kasa (wł. cassa z łc. capsa ‘skrzynka, torebka’)
[1. skrzynka
lub
szafa
żelazna
przeznaczona
do
przechowywania
pieniędzy,
papierów
wartościowych,
kosztowności itp.; też: zawartość takiej
skrzynki lub szafy; 2. pomieszczenie, dział
instytucji, sklepu, gdzie się wpłaca lub
wypłaca pieniądze, sprzedaje bilety itp.;
3. urządzenie w sklepie do obliczania
należności za zakupiony towar; 4.
instytucja
dokonująca
operacji
pieniężnych; 5. pot. pieniądze, gotówka; 5.
zamykana szafka do przechowywania
pieniędzy
lub
innych
cennych
przedmiotów.] – (fr.) caisse; (ang.) cash,
(ol.) cassa; kassza, pénztár; blokkoló
pénztárgép; pénztárszekrény, pénzszekrény;
páncélszekrény;
pénztár,
hitelintézet;
pénztárhelyiség; (kassza) készpénzállomány,
bevétel
kasa bagażowa – poggyászfelvételi pénztár; vasúti
ruhatári pénztár
kasa biletowa – jegypénztár; menetjegypénztár
kasa biletów miesięcznych – bérletpénztár
Kasa Chorych [1. instytucja zapewniająca
ubezpieczonym i ich rodzinom bezpłatną
pomoc lekarską; 2. polska grupa
bluesowa założona w Białymstoku w roku
1975 przez Ryszarda Skibińskiego i
Jarosława Tioskowa.] – betegsegélyző
betegsegélyezőpénztár; egészségbiztosítási
pénztár
kasa emerytalna – nyugdíjpénztár
kasa finansowa – pénzügyi pénztár
fiskalna
[elektroniczne
urządzenie
rejestrujące dane ze sprzedaży towarów
lub usług i okresowo zapisujące te dane w
pamięci] – az értékesített termék utáni adót
elektronikus úton regisztráló berendezés
kasa główna – főpénztár
kasa kinowa – mozipénztár
kasa kolejowa – vasúti pénztár
kasa miejscówek – helyjegypénztár
kasa międzynarodowa – nemzetközi pénztár v.
jegypénztár
kasa ogniotrwała – tűzbiztos páncélszekrány
kasa oszczędności, kasa oszczędnościowa –
takarékpénztár
kasa pancerna – páncélszekrány, széf; kassza
kasa poborcza – adópénztár
kasa pomocy – önsegélyző takarékpénztár
kasa pożyczkowa – kölcsönpénztár
kasa przedsprzedaży – elővételi pénztár
kasa przedsprzedaży biletów – elővételi
jegypénztár
kasa pułkowa – ezredpénztár
kasa samolicząca – pénztárgép
kasa
samopomocowa
–
önsegély-pénztár;
önsegélyező pénztár v. takarékpénztár
kasa sklepowa – üzletpénztár
kasa spółdzielcza – szövetkezeti pénztár
kasa teatralna, kasa teatru – színházi pénztár
kasa towarowa – árupénztár
kasa w porządku – a pénztár rendben van
kasa wzajemnej pomocy – segélypénztár
kasa zapomogowo-pożyczkowa – segély- és
kölcsönpénztár; segítő egyesület
kasacja
[1. zlikwidowanie,
zniesienie
lub
unieważnienie
czegoś;
2. wycofanie
pojazdu, maszyny itp. z eksploatacji;
3. odwołanie od orzeczenia sądu niższej
instancji skierowane do sądu wyższej
instancji]
–
megszüntetés,
eltörlés,
feloszlatás; (jog) megsemmisítés, eltörlés,
hatálytalanítás, hatályon kívül helyezés
kasacja klasztorów – kolostorok feloszlatása
kasacja wyroku – az ítélet megsemmisítése
kasacyjny, -a, -e [związany z kasacją] –
megsemmisítési,
megsemmisítő,
hatálytalanító
kasak [1. długa bluzka damska wkładana przez
głowę lub zapinana z tyłu; 2. jedwabna
kurtka noszona przez dżokejów; 3. kurtka
męska bez rękawów, noszona dawniej na
zbroi; 4. rodzaj bluzki damskiej, długiej –
sięgającej do bioder, wkładanej przez
głowę. Kasak może mieć rozcięcie pod
szyją z przodu lub z tyłu – zwykle
kasa
2484
-
Wersja 01 01 2017
zapinane na guziki. Czasem posiada
rozcięcia na dole po bokach. Zwykle nosi
się go przepasanego paskiem na spodniach
lub spódnicy. 5. kurtka dżokeja
(kasakowy)] – kazak; háromnegyed női
blúzfajta
kasakowy, -a, -e – kazakkasar [podbierak] – (halászat) kézi háló
kasata [likwidacja zakonu, klasztoru, opactwa
itp.] – (jog) megszüntetés, megsemmisítés,
eltörlés
kasata zakonu jezuickiego – a jezsuita rend
eltörlése
kaseta, kasetka [1. plastikowy pojemnik z taśmą
magnetyczną,
umieszczany
w
magnetofonie lub magnetowidzie; 2. zob.
kasetka; 3. światłoszczelny pojemnik
pozwalający na zakładanie materiału
światłoczułego do aparatu przy świetle;
4. samodzielna, dająca się wyjąć część
komputera lub drukarki] – (fr.) kazetta (fr.
casette = szekrényke), díszes doboz;
hangkazetta, ládikó, szelence; (fényképészet)
kazetta, lemeztok; ékszerdoboz, kézipénztár;
(építészet) osztott mennyezetnek egy-egy
négyszögletes, bemélyülő
mezője
[a
mennyezet mélyített mezeje, amely lehet
íves v. sík mezőben egyetlen, v. többsoros
elrendezésben]; (fényképészet) fényt át nem
eresztő tok filmek v. fényképlemezek
tárolására
kaseta magnetofonowa (CC lub z ang. Compact
Cassette – kaseta kompaktowa) [to kaseta
przeznaczona
do
magnetofonów
kasetowych opracowana przez firmę
Philips w 1963 roku. Służy również jako
nośnik do przechowywania danych.
Standard
kasety
magnetofonowej
opracowany przez Philipsa w 1963 roku.]
– (ang.) Compact Cassette; kazetta,
magnókazetta
[egy
hangrögzítési
technológiára vonatkozó szabvány, valamint
egyben a legelterjedtebb kazettarendszer.
1964-ben kezdték el a sorozatgyártását
Németországban]
2485
kaseta rentgenowska – röntgenkazetta
Kaseta wideo (ang. Video Casette, stąd także
kaseta video) [kaseta z taśmą magnetyczną
przeznaczona do zapisu, przechowywania
i późniejszego odtwarzania sygnału
audiowizualnego
w
magnetowidzie.
Pierwsze standardy budowy i działania
kaset wideo oraz odpowiednich urządzeń
powstały jeszcze w latach 70. Pierwszą
kasetę VHS wyprodukowała japońska
firma JVC. W 1975 r. powstał standard
Betamax, rok później VHS, a pod koniec
lat 70. format Video 2000.] — videokazetta
[kép és hang rögzítésére szolgáló, szalagos
adattároló. A kazettán tárolt filmet
videomagnetofon segítségével nézhetjük
meg TV-n.]
kasetka na kosztowności – ékszerdoboz
kaseton
[wgłębione
pole
czworoboczne
wykonane w drewnie, kamieniu lub
stiuku, będące częścią układu takich pól
zdobiących strop lub sklepienie] – kazettás
mennyezet, kazettálás, kazetta; üreges
födémgerenda; reklámkazetta
kasetonowy, -a, -e – kazettás mennyezetű
kasetonować [zdobić kasetonami] – kazettával
kirakni a mennyezetet
kasetowy, -a, -e – kazettás
kasha [lekka wełniana tkanina; miękka i
mydlana w dotyku, z lekkim płóciennym
lub dwustronnym, o czteroskokowym,
splocie diagonalnym, ma jednolitą okrywę
i charakterystyczny melanżowały wygląd
z przewagą średnio cienkiej przędzy
czesankowej
lub
cienkiej
przędzy
zgrzebnej. Wykorzystywana na męskie
garnitury i spodnie, a także sukienki
damskie.
Nazwa
Kasha
jest
zarejestrowaną
marką
Rodiera,
pierwotnego producenta tego typu
tkaniny.] – kasha [Könnyű, puha, szappanos
fogású, gyapjú típusú szövet, amelynek
finom kallózott és enyhén bolyhozott felülete
elfedi a vászon- vagy sávolykötésű
-
Wersja 01 01 2017
szerkezetet. Közepes finomságú fésült vagy
finom
kártolt
fonalakból
készül.
Férfiöltönyök és női kosztümök készítésére
használják. Az elnevezés eredetileg a párizsi
Rodier cég által bejegyzett márkanév volt.]
Kasia, Kaśka – Kati, Kató, Kata, Katinka, Katica
kasiarstwo – kasszafúrás
kasiarz [pot. złodziej okradający kasy pancerne]
– kasszafúró
kasik, kajsik [gdzieś] – [Słowniczek języka
śląskiego] valahol; valahová
kasja [1. roślina o żółtych kwiatach zebranych w
grona i długich, walcowatych strąkach;
2. odmiana
cynamonowca;
też:
przyprawa z owoców tej rośliny; 3.
roślina wymieniana razem z aloesem i
mirrą. Suszone płatki kwiatów tej rośliny
wydawały miły zapach.] – kasszia;
KASSZIA (Cassia corymbosa) A júliustól
októberig virágzó kasszia, vagy más néven
szenna fűszeres illatú, gazdagon virágzó
balkonnövény, amely sok napsütést igényel.
Kasjan z Imoli (zm. 304) [męczennik, święty
katolicki. O jego życiu niewiele wiadomo.
Zgodnie z legendą był nauczycielem w
Imoli, zabitym przez swoich pogańskich
uczniów, przy pomocy rylców do pisania.
Jako datę jego śmierci podaje się 13
sierpnia 304 roku. Święty Kasjan jest
patronem stenografów. Jego wspomnienie
liturgiczne
w
Kościele
katolickim
obchodzone jest 13 sierpnia.] – Cassianus,
Szt (†Forum Cornelii, É-Itália, 303 k.)
vértanú. [9. sz. legendája szerint brixeni pp.,
akit a pogány hatóságok elűztek; így került
az É-itáliai Forum Cornelii (ma Imola)
városkába. A gyorsírás tanítója volt. A
Diocletianus-féle üldözés alatt fölfedezték,
hogy ker., s mert megtagadta a
bálványáldozatot,
halálra
ítélték.
Tanítványainak kellett íróvesszőikkel halálra
szurkálniuk. Prudentius 403 k. meglátogatta
sírját és himnuszt írt róla. - Ü: aug. 13. Attrib-ai: gyermekek, katedra, stílus]
kasjer [1. pracownik instytucji przyjmujący i
wypłacający
pieniądze;
2. urzędnik
sprzedający bilety teatralne, kolejowe,
kinowe itp.] – pénztáros, pénztárnok
kasjer bankowy – bankpénztáros
kasjer kolejowy – vasúti pénztáros
-
Wersja 01 01 2017
kasjerka – pénztárosnő, kasszírnő (felírónő: a XX.
század elején a kávéházakban a kiszolgálást
irányító alkalmazott)
2486
kasjerka podkradała pieniądze z utargu – a
pénztárnő lopogatott a bevett összegből; a
pénztosnő sikkasztott
kasjerowa – pénztárosné
kasjerski, -a, -ie – pénztárosi, pénztároskasjerstwo – pénztárosság
kasjop [daw.; zob. lutet] – (vegytan) kassziopeium,
lutécium
Kasjusz i Florencjusz, łac. Cassius et Florentius i
siedmiu towarzyszy (zm. w III wieku w
Mechtern w dzisiejszym Bonn) [rzymscy
żołnierze legendarnej Legii Tebańskiej,
męczennicy
chrześcijańscy,
święci
Kościoła katolickiego. Po decymacji
Legionu przez Maksymiana niewielu
żołnierzom udało się zbiec z miejsca
pogromu. Kasjusz i Florencjusz wraz z
towarzyszami ukryli się w Bonn. Zostali
jednak pojmani przez prześladowców
chrześcijan i straceni. Śmierć ponieśli
również inni legioniści, którzy przyjęli
chrześcijaństwo,
znajdujący
się
w
okolicach grupy Kasjusza i Florencjusza:
św. Gereon i 318 towarzyszy oraz św.
Wiktor i 330 towarzyszy w Xanten. Nad
grobem Kasjusza i Florencjusza (zwanego
również
Florentynem)
wybudowano
kościół ich wezwania, na miejscu którego
znajduje się obecnie katedra z XI wieku
również im poświęcona, jak i św.
Marcinowi z Tours. Męczennicy są
również patronami miasta Bonn. W 2008
roku dołączyła do nich św. Adelajda z
Vilich
(obecnie
dzielnica
Kolonii).
Wspomnienie liturgiczne męczenników z
Legii Tebańskiej obchodzone jest 10
października.
Wspomnienie
w
archidiecezji kolońskiej i uroczystość
liturgiczna w Bonn obchodzone są 2
maja.] – Cassius és Florentius
Bonn – Münster bazilika Cassius és Florentius csontjaira
épült
kask [1. nakrycie głowy w kształcie hełmu;
2. hełm
stalowy
z
grzebieniem
ozdobionym kitą, używany dawniej przez
dragonów i kirasjerów] – sisak
kask ochronny – bukósisak, védősisak
kask strażacki – tűzoltósisak
kask tropikalny – trópusi sisak
kaskada [1. wodospad, którego wody spadają z
kilku stopni skalnych; 2. o dużej ilości
czegoś, co skądś spada lub się zwiesza;
3. o dużej liczbie zjawisk szybko
następujących
po
sobie;
4. w
hydrotechnice: szereg współpracujących
ze sobą stopni wodnych na rzece;
5. szeregowy układ urządzeń tego samego
rodzaju] – (fr.) kaszkád (ol. cascare =
esni); lépcsőzetes vízesés, zuhatag, (átv.)
kaszkád, kaszkádok; zuhatag, csörgedezés,
patakzás, folyás, áramlás
kaskada śmiechu – ki-kirobbanó nevetés
kaskader [1. osoba zastępująca aktorów w
scenach niebezpiecznych, wymagających
dużej zręczności i sprawności fizycznej; 2.
osoba zawodowo wykonująca jako dubler
w
filmach
lub
przedstawieniach
teatralnych niebezpieczne sceny takie jak:
wypadki samochodowe, sceny walki,
upadki z dużych wysokości, palenie,
ewolucje konne itp.] – kaszkadőr
kaskaderka – női kaszkadőr
kaskaderski, -a, -ie – kaszkadőr-, a kaszkadőrre
vonatkozó
kaskaderstwo
–
kaszkadőr
foglalkozás,
kaszkadőrködés
kaskadowy, -a, -e [przymiotnik od: kaskada] –
zuhatag-;
kaszkádszerű,
patakzó;
(villamosság) lépcsős, lépcsőzetes; kaszkádkaskadowe arkusze stylów (ang. Cascading Style
Sheets, CSS) [to język służący do opisu
formy prezentacji (wyświetlania) stron
WWW. CSS został opracowany przez
2487
organizację W3C w 1996 r. jako potomek
języka DSSSL przeznaczony do używania
w połączeniu z SGML-em. Pierwszy szkic
CSS zaproponował w 1994 r. Håkon
Wium Lie.] - CSS (angolul Cascading Style
Sheets) [1. a számítástechnikában egy
stílusleíró nyelv, mely a HTML vagy
XHTML típusú strukturált dokumentumok
megjelenését írja le. Ezen kívül használható
bármilyen XML alapú dokumentum
stílusának leírására is, mint például az SVG,
XUL stb. A CSS specifikációját a World
Wide Web Consortium felügyeli. 2. az újabb
HTML verziókban használható stíluslapok,
melyekkel egyszerre több Web-oldalnak is
be lehet állítani a külalakját (színek, betűk,
hátterek stb.); a régi Web-kliensek nem
támogatják ezt a megoldást]
kasłać, kaszleć, kaszlać — kaszlnąć [gwałtownie
i głośno wyrzucać powietrze z płuc] –
köhögni, köhécselni
kaszlący, -a, -e – kehes (ló)
kasować [1. likwidować, znosić lub unieważniać
coś; 2. stemplować lub dziurkować bilety
na znak ich wykorzystania; 3. usuwać z
taśmy magnetofonowej, magnetowidowej,
dyskietki itp. zapisany na nich dźwięk,
obraz lub dane; 4. przeznaczać pojazd,
maszynę itp. do kasacji; 5. uchylać wyrok
sądu niższej instancji] – törölni, kitörölni,
kihúzni; hatálytalanítani, megsemmisíteni,
érvényteleníteni; (bélyeget) lebélyegezni
kasować bilet – jegyet kezelni, lyukasztani v.
érvényesíteni a jegyet (járművön)
kasować polecenie – (inf.) parancsot visszavonni
kasować to, co napisane – a megírottat kihúzni v.
törölni
kasować
testament
–
végrendeletet
érvényteleníteni
kasować wyrok – ítéletet megsemmisíteni
kasować
się
[o
wyrokach
sądowych,
zarządzeniach itp.: znosić się wzajemnie]
– kölcsönösen elszenvedni
kasowalna pamięć tylko do odczytu; pamięć
EPROM – (kat.: informatyka) EPROM,
Erasable Programmable ROM; törölhető,
ROM v. Erasable and Programmable ReadOnly Memory (törölhető és programozható,
csak olvasható memória)
kasowanie – törlés, kitörlés, kihúzás; hatálytanítás,
megsemmisítés, érvénytelenítés; (műsz.) a
mágnesezhető bázisra felvett jel törlése a
mágneses
remanencia
változásainak
megszüntetésével
kasownik [1. urządzenie do kasowania biletów w
autobusach
i
tramwajach;
2. znak
graficzny umieszczany przed nutą,
-
Wersja 01 01 2017
unieważniający zastosowany wcześniej
krzyżyk lub bemol; 3. znak używany w
korekcie
drukarskiej,
oznaczający
usunięcie litery, wyrazu lub znaku
graficznego] – jegykezelő; (nyomdászat)
törlendő (betű, szövegrész); (zene) feloldójel;
(műsz)
bélyegző;
jegykezelő-autómata,
lyukasztó
kasowość [1. prowadzenie kasy i rachunkowość
kasowa; 2. dochodowość, intratność] –
pénztári ügyek, pénztárvezetés
kasowy, -a, -e [1. dotyczący kasy; 2. dotyczący
operacji gotówkowych dokonywanych w
kasie
oraz
związanej
z
tym
rachunkowości; 3. przynoszący ogromny
zysk] – pénztár-, pénztári
Kasper (Kacper) – Gáspár
Kasper Bekiesz (węg. Gáspár Békés, ur. ok.
1520, zm. 1579) [magnat węgierski, hrabia
na Fogarasz, pretendent do tronu w
Siedmiogrodzie, dowódca węgierski w
służbie Rzeczypospolitej.] ― Kornyáti
Békés Gáspár (Bekes Gáspár) (1520 Grodno, 1579. november 7.) [erdélyi
politikus, hadvezér, János Zsigmondn
tanácsosa.]
kasta [hiszp., port. casta 'rasa; ród; rodowód' z
łac. castus 'czysty' — 1. w Indiach:
zamknięta grupa społeczna zajmująca
określoną pozycję w hierarchicznym
układzie społecznym; 2. grupa społeczna
wyróżniająca
się
bogactwem,
przywilejami, specjalnością zawodową
itp.; 3. u niektórych owadów: grupa
osobników różniących się od pozostałych
budową i cechami fizjologicznymi,
przystosowanych
do
pełnienia
określonych funkcji; 4. jedna z warstw,
grup ludności tworzących hierarchiczną
strukturę społ. (zazw. opartą na
dziedzictwie i endogamii), oddzielona od
innych szczelnymi przegrodami społ.,
uświęconymi zwyczajem, prawem a.
religią (np. w Indiach do 1950 r.; zob.
bramin, kszatrija, parias, siudra, wajśja);
przen.
odrębna
grupa
społeczna,
wyróżniająca
się
bogactwem,
dziedzicznymi przywilejami, specjalnością
zawodową itd.] – (portug.) kaszt; az
öröklődő foglalkozáson és az azonos
társadalmi helyzeten alapuló zárt társadalmi
2488
csoport Indiában [bramák (papok), ksatriák
(harcosok), vajsziák (földművesek), szudrák
(kézművesek); kívülük állnak a csandelák
(jognélküli páriák)] és néhány más keleti
országban; (átv.) előjogait féltékenyen őrző,
elkülönülő társadalmi szervezet
kasta braminów – a Brahminok kasztja
kasta pariasów – páriák kaszt
kastaniety [instrument perkusyjny składający
się z połączonych ze sobą muszli
drewnianych, które uderzane o siebie
wydają klekoczące dźwięki] – (spanyol)
kasztanyetta, kasztanyett
(palillo v.
castanuela); (zene) az ujjra húzott és
csattogtatott, kemény fémből készült kis
kagylópár; a spanyol és délolasz táncok
kísérő ütőhangszere; csattogó
kastanietowy, -a, -e – kasztanyettakastet [spojone ze sobą metalowe pierścienie,
nakładane na palce w celu wzmocnienia
uderzenia pięścią] – bokszer, ólmosbot
kastor (łac. castor – bóbr, gr. kástor) [1. gruba
tkanina pilśniowa; 2. kapelusz uszyty z
kastoru (tkaniny); 3. „Gruba tkanina
wełniana w rodzaju syberyny, używana np.
na wierzchy futer męskich; filc z sierści
bobrowej albo z włosów małp, używany na
kapelusze, szczególnie kobiece”. (Słownik
języka polskiego, t. 2, red. J. Karłowicz, A.
Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1952
- 1953, s. 289)] – hódprém, hódszőrnemez,
majomszőrnemez
Kastor i Polluks [1. mit. gr. dwaj synowie Zeusa,
nierozłączni bliźniacy; 2. przen. dwaj
nierozłączni przyjaciele] – Castor és Pollux
[Az ikerpár neve a görög mitológiában
Kasztór és Polüdeukész. A két fiút
Dioszkuroszoknak is nevezik.]
kastoreum
[1.
wydzielina
gruczołów
napletkowych bobra, służąca mu do
natłuszczania futra; 2. wysuszony na
czerwonobrązowy proszek strój bobrowy.
Jest
wydzieliną
gruczołów
bobra
europejskiego
(Castor
fiber)
oraz
kanadyjskiego
(Castor
canadensis).
Aromatycznym składnikiem tej substancji
-
Wersja 01 01 2017
jest przede wszystkim kastoramina.] –
castoreum [a hód mirigyváladéka; orvosi
célokra használt állati anyag, száraz
állapotban sárgásbarna, májszínű, porhanyó,
kesernyés ízzel és rendkívül átható, nem
kellemes szaggal. Ez az castoreum
americanum; de van castoreum sibiricum
(moscoviticum,
russicum,
europaeum,
szibériai castoreum) is, mely azonban
ritkábban fordul elő a kereskedésben.]
kastorowy kapelusz [1. kapelusz zrobiony ze
spilśnionej sierści bobrów. Zwykle miał
formę cylindra. Bardzo kosztowny,
początkowo miał kolor naturalny –
brązowy, później zaczęto je barwić na
czarno. Nakrycie głowy popularne od
wieku XVIII. Noszony zarówno przez
mężczyzn jak i kobiety. Obecnie raczej
nieużywany. 2. kastorowy kapelusz czyli
bobrowy, okrycie głowy zrobione z
ciemnej pilśni bobra, najczęściej w formie
cylindra. Modny od schyłku XVIII wieku,
z początku także dla kobiet. Wtedy te
kapelusze były włochate i niekoniecznie
czarne, więc można było poznać bobrowe
pochodzenie.] – hódprém kalap
Jan Van Eyck, Baudouino De Lannoy portréja, 1435
kastowość [klanowość, klikowość, koteryjność,
kumoterstwo,
mafijność,
nepotyzm,
patologiczny
nacisk,
poplecznictwo,
protega,
protekcja,
protekcjonizm,
załatwiactwo] – 1. kasztrendszer; a
kasztokra tagolt társadalmi rendszer,
különösen Indiában; (átv.) a szűkkörű
érdekek alapján létrejött csoportok megléte,
ezek kiváltságok helyzete; 2. kasztszellem; a
kasztokat összetartó, kiváltságait őrző,
másoktól elzárkózó szellem
kastowość
średniowieczna
–
középkori
kasztszellem
kastowy, -a, -e [przymiotnik od: kasta] –
kasztszerű, kasztkastracja [1. usunięcie chirugiczne gruczołów
płciowych lub zniszczenie komórek
rozrodczych
promieniami
2489
rentgenowskimi;
2. usunięcie
niedojrzałych
pręcików
kwiatów,
poprzedzające sztuczne zapylenie; 3. (od
wł. castrare), zwana też wytrzebieniem,
jedna z metod sterylizacji, polegająca na
chirurgicznym usunięciu gonad męskich
(jąder) lub żeńskich (jajników), obecnie
niemal nie stosowana. Kastracja powoduje
ubezpłodnienie, a także zaburzenie
gospodarki hormonalnej organizmu] –
(lat.) kasztráció; a nemi
mirigyek
eltávolítása; kasztrálás (a herék eltávolítása);
orchiectomia (orchidectomia) [A nemi
mirigyek sebészeti eltávolítása. Hímeknél a
herék,
nőstényeknél
a
petefészkek
eltávolítását jelenti.]
kastracja samców (orchiectomia, castratio) –
hímek kasztrálása; kiherélés [hímek esetén
kasztrálás (a herék eltávolítása)]
kastracyjny, -a, -e [związany z kastracją] –
kasztrációs
kastrat [1. mężczyzna po kastracji, dawniej
śpiewak wykastrowany tuż przed mutacją
w celu zachowania wysokiego głosu;
2. wykastrowany samiec zwierzęcia] –
herélt, kasztrált, eunuch
kastrator [człowiek zajmujący się kastrowaniem
zwierząt] – herélő ember
kastrol [sagan] – [Słowniczek języka śląskiego]
főzőüst, katlan, kazán, nagybogrács, fazék,
vasfazék; kukta
kastrować
[1. usuwać
gruczoły
płciowe
człowiekowi lub zwierzęciu; 2. usuwać
niedojrzałe pręciki z kwiatów, zanim
zastosowane zostanie sztuczne zapylenie;
3. pozbawiać coś istotnych cech lub
elementów] – kasztrálni, herélni, kiherélni,
ivartalanítani
kastrować koguta – kakast kapperozni
kastrować konia – lovat herélni
kastrować wieprza – disznót miskárolni,
handisznót herélni
kastrowanie – (lat.) kasztrálás (a herék
eltávolítása);
a
nemi
mirigyek
(ivarmirigyek)
eltávolítása;
herélés;
orchiectomia (orchidectomia)
Kastylia (hiszp. Castilla) [kraina historyczna w
środkowej Hiszpanii na rozległym
płaskowyżu Meseta na wysokości 6001000 m n.p.m. Nazwa pochodzi od
licznych zamków występujących w jej
granicach w średniowieczu. Kastylia była
kolebką języka kastylijskiego, który jest
utożsamiany ze współczesnym językiem
hiszpańskim. Jest otoczona łańcuchami
górskimi, a środkiem biegnie pasmo
górskie Gór Kastylijskich (Kordyliera
-
Wersja 01 01 2017
Centralna ze szczytem Almanzor - 2592
m) do 2600 m n.p.m.] – Kasztília (spanyolul
Castilla, latinul Castella) [történelmi vidék
az Ibériai-félszigeten, a mai Spanyolország
középső és északi részén terül el. A Kasztília
szó a spanyol Castilla magyarosított
változata. A spanyol szó az óspanyol
Castiella alakból származik, végső forrása
pedig a latin CASTELLA, „erődítmények
[földje]”, a CASTELLVM, ’erőd, vár’
szóból.]
kasyda [1. w klasycznej przedmuzułmańskiej
poezji arabskiej: wiersz panegirycznoliryczny podobny do ody; 2. (z arabskiego
"poemat celowy"), arabski gatunek
literacki,
powstały
w
epoce
przedislamskiej (islam) i występujący w
literaturze wielu narodów Bliskiego i
Środkowego Wschodu. Budowa kasydy
jest ściśle określona: część pierwsza wstęp liryczny (arab. nasib), część druga opis (arab. wasf), i część trzecia - cel (arab.
qasd), który mógł być satyrą lub
panegirykiem, w zależności od intencji.
Często na końcu kasydy występowała
mądrość, sentencja filozoficzna. Kasyda
skadała się z kilku do kilkudziesięciu
wersów. Do XIX w. typowa forma
arabskiej
wypowiedzi
poetyckiej.
Naśladowali go romantyczny, np. A.
Mickiewicz (Farys. Kasyda).] – kaszida;
hosszabb, egészen 70-80 kettős sorra terjedő
arab költeményfajta, melynek irodalmi
hagyománya körülbelül a Kr. u. VI. sz.-ig
vezet vissza
kasyno [1. lokal rozrywkowy przeznaczony do
gier hazardowych; 2. lokal pełniący
funkcję klubu i stołówki dla pewnego
kręgu osób] – (ol.) kaszinó (ol. cacino = kis
ház), házacska, kerti lak; társadalmi
rétegződés, foglalkozás v. politikai nézetek
szerint alakult zárt társaskör; szórakozóhely,
ahol rulett és egyéb szerencsejáték is van;
(kártyajáték)
kasyno oficerskie – tisztiház, tiszti klub,
tisztikaszinó
kasyno gry – játékkaszinó
kasza [1. ziarna zbożowe oczyszczone i
łuszczone; 2. potrawa z tych ziaren; 3. o
czymś
sypkim,
drobnym;
4. pot.
zamieszanie lub zamęt, kaszka] – kása,
gríz, dara
kasza gryczana – hajdinakása
kasza jaglana [obłuskane i polerowane ziarno
prosa] – köles, köleskása
kasza jęczmienna – árpakása
2490
kasza krakowska [ gatunek drobnej kaszy
gryczanej] – krakkói hajdinakása
kasza manna – dara, gríz, búzadara, mannakása
kasza na mleku – tejbekása, tejbegríz
kasza owsiana – zabkása
kasza perłowa [obłuszczone, rozkruszone i
wypolerowane ziarno jęczmienia] –
gyöngykása
kasza tatarczana – tatárka [tatárbúza, hajdina,
haricska, kruppa és pohánka (Fagopyrum
Gaertn.)]
kaszak [guz skórny powstający wskutek
zaczopowania ujścia gruczołu łojowego
tuż pod skórą] – kásadaganat
kaszalot, potwal, potwal olbrotowiec (Physeter
macrocephalus) [gatunek walenia z
rodziny kaszalotowatych, największy
przedstawiciel
podrzędu
zębowców.
Występuje we wszystkich oceanach;
największy z wielorybów] – fizéter; ámbrás
cet; nagy ámbráscet v. óriás ámbráscet
(Physeter macrocephalus, Physeter catodon)
[az emlősök (Mammalia) osztályának a cetek
(Cetacea) rendjéhez, ezen belül a fogascetek
(Odontoceti)
alrendjéhez
és
az
ámbráscetfélék (Physeteridae) családjához
tartozó faj. Nemének és családjának az
egyetlen képviselője.]
kaszana
[pot.
sytuacja
kłopotliwa
lub
zawstydzająca] – botrányos v. buta helyzet
kaszanat, kasanata [Tak nazywano w kuchni
polskiej
rosół
do
utrzymania
ryb
marynowanych: z octu winnego z oliwą,
solą, pieprzem białym, rozmarynem i innemi
zioły i korzeniami.] – (dawno) a pácolt hal
tartósításához használt leves
kaszanka [wyrób garmażeryjny zrobiony z
kaszy i krwi zwierzęcej] – hurka, véres
hurka; májashurka
kaszanka pieczona – sült hurka
kaszanka wątrobiana – (rodzaj kaszanki z wątroby
i ryżu) májas hurka
kaszanka z dodatkiem krwi świni – véres hurka
kaszany, -a, -e [przymiotnik od: kasza] – kásás
kaszarnia [zakład, w którym przerabia się
ziarno na kaszę] – hántoló, hámozómalom
kaszel [gwałtowne wypchnięcie powietrza z
płuc, połączone z głośnym chrząknięciem]
– köhögés
-
Wersja 01 01 2017
kaszelek [zdrobnienie od: kaszel] – köhécselés,
köhintés
kaszerować [powlekać obwoluty książek, okładki
itp. folią z tworzywa sztucznego, tkaniną
itp.] – (fr.-ném.) kasírozni, borítani, elrejteni;
a papírlapot ellenállóbb anyagra (kartonra,
vászonra) ragasztani; (papírossal) burkolni;
kartonból, giszből stb. színházi kellékeket
készíteni
kaszerowanie
[uszlachetnianie
wyrobu
papierniczego poprzez oklejanie cienkim
papierem
(niezadrukowanym
lub
zadrukowanym)
papieru
znacznie
grubszego, kartonu, tektury falistej itp. w
celach
dekoracyjnych
lub
technologicznych. Termin odnosi się także
do oklejania papierem całych powierzchni
z tworzyw sztucznych, a nawet do
oklejania płyt wiórowych specjalną
warstwą
dekoracyjną
(płyty
melaminowane). Typowym przykładem
kaszerowania w celach dekoracyjnych jest
oklejanie
cienkim,
zadrukowanym
ozdobnie papierem powierzchni tektury
falistej przeznaczonej na opakowania
produktów, której nie da się bezpośrednio
zadrukować na maszynie drukarskiej z
powodu jej grubości oraz wewnętrznej
struktury.
Innym
przykładem
kaszerowania są tekturowe książeczki dla
małych dzieci oraz okładki. W celach
technologicznych kaszeruje się, aby
zwiększyć wytrzymałość produktu na
czynniki zewnętrzne lub zmienić strukturę
powierzchni. Kaszerowanie jest związane
z pojęciem laminowania – czasem można
oba pojęcia traktować jako synonimy.] –
kasírozás, ragasztás [Rétegelő eljárás,
amelynek során legalább két vagy annál több
anyagpályát adhéziós kötéssel egyesítenek.
Nedves kasírozás esetén vizes alapú
ragasztóanyagot, száraz kasírozás esetén
szerves
oldószeres
ragasztóanyagot,
viaszkasírozásnál melegömledéket (hot-melt)
alkalmaznak.]
kaszka [1. zdrobnienie od: kasza; 2. potoczna
nazwa byliny z rodziny goździkowatych o
drobnych białych kwiatach, używanej
często do przybierania bukietów; łyszczec
wiechowy]
–
kásácska,
grízecske;
finomdara, kása, darakása; (átv.) könnyű
ügy; gyerekjáték; (gyermekjáték)
kaszka [gipsówka, łyszczec] – fátyolvirág v.
magyar
szappangyökér
(Gypsophila
paniculata L.)
kaszka drobna – apró darakása
kaszka krakowska – krakkói kása
2491
kaszka manna – darakása, tejbedara, tejbegríz;
búzadara
kaszka manna na mleku – tejbedara, tejbegríz
kaszka manna z mliekiem – tejbedara, tejbegríz
kaszka pszenna – búzakása
kaszka z mlekiem – tejbekása, tejbedara
kaszkiecik – sportsapkácska
kaszkiet [1. sztywna, płaska czapka z daszkiem;
2. Kaszkiet pochodzi prawdopodobnie z
okolic XIV wieku, za miejsce jego
narodzin uznaje się Wielką Brytanię i
Włochy. Początkowo nazywany czepkiem,
czapką (z ang. bonnet, cap) - kaszkiet za
„wielką wodę” trafił dopiero w XVIII
wieku, wraz z pierwszymi angielskimi i
irlandzkimi imigrantami. W XIX wieku
na Wyspach nosili go przede wszystkim
przedstawiciele klasy robotniczej, z
czasem moda ewoluowała i stał się on
popularnym elementem stroju ludzi z
wyższych sfer zwłaszcza podczas polowań
czy weekendu za miastem; 3. popularne
nakrycie głowy w formie czapki z
daszkiem o okrągłym płaskim denku.
Pierwotnie była to czapka męska
wojskowa, używana w armii polskiej i
pruskiej.
Później
jednak
została
wprowadzona również jako element mody
kobiecej. Obecnie szyta z najczęściej
materiału.] – sportsapka; (dawno) csákó
kaszlać, kaszleć (kaszlę, -esz) – köhögni,
köhécselni
kaszlanie, kaszlenie – köhögés
kaszlnąć [zob. kasłać] – köhinteni, köhögni,
felköhögni
kaszlnąć krwią – vért köpni v. köhögni
kaszlnięcie – köhögés, felköhögés
kaszmir [1. cienka tkanina tkana z wełny kóz
kaszmirskich; 2. miękka, cienka tkanina z
wełny, a właściwie puszystej części runa
kóz indyjskich z himalajskiego rejonu
Kaszmiru (między Indiami a Chinami).
Używana na lekką odzież. 3. miękka,
lekko
falowana,
lekka
wełniana
tkanina matowa z typowymi skośnymi
prążkami, które są tworzone przez wątek
-
Wersja 01 01 2017
trzy skokowy o diagonalnym splocie.
Produkowana z cienkiej czesanej przędzy
i zazwyczaj drukowana. Wykorzystywana
na damskie sukienki, szale i szaliki. Nazwa
pochodzi od wełny kaszmirowej, z niższej
okrywy wełny owczej, z której pierwotnie
tkaniny były produkowane. 4. tkanina
produkowana z wełny kóz kaszmirskich.
Bardzo miękka i lekka o cieniutkich
włóknach (16 – 18 mikrometrów).
Kaszmirem nazywa się również tkaniny
drukowane
o
splocie
skośnym,
wytwarzane z przędzy czesankowej lub
zgrzebnej, często drukowane i barwione.
Naturalny kolor prawdziwego kaszmiru to
brązowy, biały lub szary. 5. cienka,
miękka tkanina. Splot skośny. Bywa
drukowana we wzory tureckie i inne.
Zastosowanie: sukienki, szale. 6. kraina w
północnych Indiach, słynie z hodowli
cienkowłosych kóz, z których wełny
wyrabia się najdroższe na świecie
kaszmirskie szale. Były one tkane ręcznie
wełną wielobarwną we wzory palm. We
Francji wyprawa Bonapartego do Egiptu
spowodowała modę szarf i kaszmirowych
szalów, już nie tak dobrych, ale jeszcze
ogromnie drogich. Wnet oczywiście
powstała tu fabryka produkująca kaszmir
lżejszy, tańszy, o bardziej regularnych
wzorach.] – kasmir v. kasmirszövet; a
kasmírkecske gyapjából készült finom
gyapjúáru; kasmír szövet [1. A Himaláján
élő cashmere kecske puha pihéje.
Kecskénként csak 100 grammot szabad
kifésülni, különben az állat megfagy; 2.
Finom, sűrű pehelyszőrzet, melyet a
kasmírkecske évente egyszer levedlik. Mivel
világszerte hatalmas rá a kereslet, a piacon
viszont egyre kevesebb van belőle, ezért
nagyon drága; 3. Puha, könnyű, szép esésű,
matt fényű, többnyire nyomott mintás
gyapjúszövet, jellegzetesen átlós irányú
bordázottságot
mutató
háromfonalas
sávolykötésben készül, finom fésült fonalból.
Női ruhák, sálak, kendők alapanyaga. Az
elnevezés az indiai Kasmír tartományról
kapta a nevét - itt készítették először,
kasmírgyapjúból (a kasmírkecske szőréből).]
kaszmirowy, -a, -e [zrobiony z kaszmiru cienkiej i miękkiej tkaniny (np. dywan
kaszmirowy)] – kasmirkaszmirowy elegancki szal – elegáns kasmírsál
2492
Kaszmir-gorset
kasztan
[1. owoc
kasztanowca;
2. zob.
kasztanowiec;
3. śródziemnomorskie
drzewo o podłużnych, skórzastych liściach
i jadalnych owocach, podobnych do
owoców kasztanowca; też: owoc tego
drzewa; 4. kolor rudobrązowy; 5. koń o
rudobrązowej
sierści;
6. kilkucentymetrowa narośl występująca
na kończynach u koni, zebr, osłów itp.] –
gesztenyefa,
gesztenye,
vadgesztenye;
(owoc) gesztenye; (koń) pejló; gesztenyepej
Kasztan jadalny (Castanea sativa Mill.) [gatunek
roślin z rodziny bukowatych (Fagaceae
Dumort.)]
–
szelídgesztenye
v.
szelídgesztenyefa (Castanea sativa) [a
bükkfafélék családjába tartozó, gyors
növekedésű fafajta. Hívják még édes
gesztenyének,
európai
vagy
jóféle
gesztenyének is.]
kasztan kolący – szúrósgesztenye
kasztan pieczony – sült gesztenye
kasztan pospolity, kasztan zwyczajny –
vadgesztenye v. vadgesztenyefa
kasztan słodki, kasztan jadalny – édesgesztenye,
szelídgesztenye; maróni
kasztanek – gesztenyepej; pej
-
Wersja 01 01 2017
kasztanek
kasztanka [klacz o rudobrązowej sierści] –
gesztenyepej kanca
kasztanowaty, -a, -e [1. lekko kasztanowy; 2. o
koniu lub jego maści: brązowożółty; 3.
mający
kolor
kasztana
(owocu
kasztanowca),
kasztanowy,
rudawobrązowy]
–
gesztenyebarna,
gesztenyeszínű;
gesztenyefajta,
gesztenyeszerű
kasztanowiec [drzewo lub krzew o dużych,
dłoniastych liściach i kolczastych owocach
zawierających duże, brązowe nasiona] –
gesztenyefa
Kasztanowiec (Aesculus hippocastanum) –
Bokrétafa,
Lógesztenye,
Vadgesztenye
(Aesculus
hippocastanum)
[vadgesztenyefélék családjába tartozik]
Kasztanowiec zwyczajny, kasztanowiec biały
(Aesculus hippocastanum L.) [gatunek
drzewa z rodziny mydleńcowatych.
Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego.
Uprawiany jest w niemal całej Europie, w
tym także w Polsce. Inne nazwy:
kasztanowiec koński, kasztan dziki,
kasztan gorzki] – közönséges vadgesztenye
v. vadgesztenyefa (Aesculus hippocastanum)
[a szappanfafélék (Sapindaceae) családjában
a vadgesztenye (Aesculus) nemzetség
legismertebb faja]
kasztanowy, -a, -e [1. odnoszący się do kasztana,
kasztanowca lub do owocu któregoś z tych
drzew; 2. o kolorze kasztana (owocu
kasztanowca),
kasztanowaty,
rudawobrązowy]
–
gesztenye-,
gesztenyebarna, gesztenyeszínű
kasztanowe włosy – gesztenyebarna haj
kasztel, (dawno) kastel [1. gród, zamek warowny
lub nieduża twierdza; 2. nadbudówka na
dziobie i rufie dawnych żaglowców; 3. Od
wyrazu łac. castellum, gródek, twierdza,
nazywali
Polacy
każdą
warownię:
kasztelem, kastelem.] – (dawno) vár, erőd,
kastély, várkastély; (nadbudówka) hajóhíd;
formaszekrény
2493
kasztelowy, -a, -e [przymiotnik od: kasztel] –
vár-, erőd-, kastélykasztelan [w dawnej Polsce: urzędnik
zarządzający w imieniu panującego
grodem oraz podległym mu okręgiem,
potem urzędnik ziemski zasiadający w
radzie królewskiej, następnie w senacie] –
castellanus, kasztelán; várúr, várnagy,
várkapitány; (tört.) (a vajda után következő
méltóság)
kasztelan krakowski [on był najwyższym
godnością senatorem świeckim. Mógł być
zarazem i starostą krakowskim, lubo
wogóle żadnemu senatorowi nie wolno
było w swojej ziemi posiadać i sprawować
starostwa
grodowego.
Kasztelan
krakowski z urzędu należał do deputacyi,
czuwającej nad skarbcem królewskim na
Wawelu, w którym przechowywano
klejnoty i insygnia królewskie. Wyższość
urzędu
kasztelana
nad
wojewodą
krakowskim Długosz wyprowadza od
buntu
Skarbimira,
wojewody
krakowskiego,
którego
Bolesław
Krzywousty ukarał (r. 1117) nietylko
oślepieniem, ale i urząd wojewodziński
niżej od kasztelana krakowskiego miał
postawić.] – krakkói várnagy
-
Wersja 01 01 2017
kaszubszczyzna [mowa i kultura Kaszubów] –
(nyelv) kasubság; kasubok , Kasuby
Kaszuby (kasz. Kaszëbë lub Kaszëbskô) [kraina
historyczna w Polsce, będąca częścią
Pomorza, którą zamieszkują Kaszubi
(autochtoniczni
Pomorzanie)
zachodniosłowiańska grupa etniczna,
którą cechuje specyficzny język kaszubski
i wyraźnie zaznaczone poczucie odrębności.]
– kasubok;a kasubok lakta terület
(Lengyelország északi részén)
kasztelan [gra staropolska w karty] – (daw.) régi
lengyel kártyajáték
kasztelania, kasztelaństwo; okręg grodowy
[1. urząd
lub
godność
kasztelana;
2. obszar podległy kasztelanowi; 3.
jednostka
administracyjna
podziału
terytorialnego średniego szczebla w
średniowiecznej Polsce wchodząca w skład
prowincji, ośrodkiem kasztelanii był
zamek lub znaczący gród; kasztelania
odpowiadała późniejszemu (od XV w.)
powiatowi.] – várnagyi v. várkapitányi
hivatal; várnagyság; a kasztelán méltósága
kasztelanic [syn kasztelana] – a várnagy fia, a
kasztelán fia
kasztelanka [córka kasztelana] – a várnagy lánya,
kasztelán leánya
kasztelanostwo – várnagyi hivatal, várnagyság; a
várnagy és felesége, a várnagyék, a kasztelan
méltósága, a kasztelan és felesége
kasztelanowa [małżonka kasztelana] – várnagy
felesége; kasztelan felesége
kasztelański, -a, -ie [odnoszący się do kasztelana]
– várnagyi, kasztelani
kasztelum – castellum; (ang.) castle; várkastély
Kaszub, Kaszuba – kasub (Kasub vidéki lengyel)
kaszubski, -a, -ie – kasub-
kat
[1. osoba wykonująca wyroki śmierci;
dawniej też: wykonawca kar cielesnych;
2. osoba nieludzko obchodząca się z kimś;
3. zob. ciernik; 4. (u Zygmunta Glogera)
Urząd kata nie był pochodzenia polskiego,
ale przyniesiony został do Polski z Niemiec
razem
z
prawami
miejskiemi
i
ustanowiony tylko w miastach. Podług
pojęć niemieckich kat nie był w
obrzydzeniu takiem, jak jego parobek
„butel” czyli „hycel,” ale zaliczał się do
rzemieślników a uważany był jako
urzędnik – wykonawca sprawiedliwości
sądowej,
z
którym
każdemu
mieszczaninowi i rzemieślnikowi godziło
się trzymać towarzystwo i zasiadać u
jednego stołu. Obyczaj polski uznawał
oczywiście stanowisko urzędowe kata pod
względem prawnym, ale obrzydzenie do
tego urzędu miał wielkie, nie wiele
mniejsze niż do profesyi oprawcy czyli
hycla. 4. człowiek, który zawodowo
zajmuje się głównie wykonywaniem
wyroków, skazujących na kary cierpienia,
okaleczenia i na karę śmierci. Poza
torturami, traktowanymi jako środek
karny, kaci zajmowali się również
zadawaniem
cierpienia
w
celu
wymuszenia zeznań.] – bakó, hóhér,
ítéletvégrehajtó; (átv.) fene, hóhér, ördög,
pokol; (hal) tüskés pikó (Gasterosteus
aculeatus)
-
Wersja 01 01 2017
pogrzebowej lub w kościele] – (ol.)
katafalk, ravatal; díszes, magas ravatal v.
jelképes ravatal (nép. Szent Mihály lova)
2494
katowski, -a, -ie [przymiotnik od: kat (np.
katowska profesja); kaci] – bakó-, hóhérkata- [pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: pod, w dół, naprzeciw]
– (gör.) kata-; le-, ellen, szétkata [1. w japońskich sztukach walki: ćwiczenie
prezentujące
technikę
walki;
2. konkurencja w karate, w której
oceniana jest technika walki] – kata [kata a
lelke és az alapja a karate-donak. A kata szó
szerinti fordítása: forma. Az utolsó
mozdulatig előre meghatározott harci
mozdulatsor valós ellenfelek nélkül, más
szóval a kata egy elképzelt ellenfelek elleni
küzdelmet szimbolizál. Okinawán és a
Japánba történt bemutatás után egészen a 30as évekig a karatét csak bázisgyakorlatok,
makivara
vagy
kata
formájában
gyakorolták.]
kata jadalna [zob. khat] – (növ.) "khat"
katabatyczny, -a, -e [ruch katabatyczny:
gwałtowne opadanie mas powietrza
wzdłuż
zanikających
frontów
atmosferycznych lub zboczy górskich] –
katabatikus
katabolizm
[procesy
przemiany
materii
polegające na rozkładzie związków
organicznych, w wyniku którego wyzwala
się energia chemiczna oraz ciepło] – (gör.)
katabolizmus; vegyületeknek az anyagcsere
során történő energiafelszabadulással járó
Iebontása
katafalk [podwyższenie, na którym ustawia się
trumnę
ze
zwłokami
w
kaplicy
katafalkowy, -a, -e [przymiotnik od: katafalk] –
ravatal-, ravatali
kataforetyczny, -a, -e – kataforézises
kataforeza [ruch naładowanych dodatnio
cząstek koloidowych w kierunku katody
pod wpływem pola elektrycznego] – (gör.)
kataforézis; (vegytan) kolloidrészecskéknek
v. szuszpenzióknak villamos áram alatti
áramlása
kataklizm [wielka katastrofa żywiołowa (np.
powódź, potop, trzęsienie ziemi); klęska
społ., niszczący przewrót] – (gör.
kataklysmos)
kataklizma;
nagyobb
katasztrófa;
nagyszíbású
geológiai
katasztrófa (vízözön stb.); szörnyű természeti
csapás v. a társadalomra nézve pusztító
esemény; (orvosi) beöntés
kataklizm dziejowy – történelmi kataklizma
kataklizmowy, -a, -e [przymiotnik od:
kataklizm] – kataklizmaszerű, katasztrofális
katakumba, katakomba [1. podziemny cmentarz
starochrześcijański, który służył też często
jako kaplica; 2. podziemie kościołów lub
budynków cmentarnych, gdzie się stawia
trumny z ciałami zmarłych] – (gör.)
katakomba; az első keresztények föld alatti
temetkező
és
gyülekező
helye;
Magyarországon Pécsett vannak katakombák
[Ókeresztyén földalatti temetkezési hely.
Ezeket a helyeket összejövetelekre is
használták. A név valószínűleg onnan
származik, hogy Rómában egy ilyen hely
szakadék mellett (kata kymbas) volt.]
2495
katakumbowy, -a, -e [przymiotnik od:
katakumby] – katakombakatakumby [1. system podziemnych korytarzy,
wnęk i pomieszczeń pełniących w okresie
wczesnochrześcijańskim
funkcję
cmentarza; 2. podziemia kościołów lub
budynków cmentarnych, gdzie składa się
trumny z ciałami zmarłych] – katakombák
katakumby rzymskie – római katakombák
katalektyczny, -a, -e - (gör-lat) katalektikus;
jelentése: csonka verslábra végződő
kataleksa [1. lit. zjawisko występowania stopy
katalektycznej; 2. w wierszu iloczasowym
zjawisko skrócenia stopy kończącej wers
lub człon wersowy o jedną lub dwie sylaby
stanowiące część lub całość tezy.] – (gör.)
κατάληξις,
katálēxis;
katalektika
(Katalektikus vers; csonka vers)
katalepsja [odrętwienie całego ciała lub
poszczególnych członków występujące w
niektórych chorobach psychicznych] –
(gör.) katalepszia; (orvosi) merecgörcs [az
izomtónus megváltozásának az a formája,
mely némely betegségben (hiszteria,
katatonia) fordul elő s abban nyilvánul, hogy
a beteg végtagjai a megadott helyzetekben
megmaradnak,
bizonyos
testtartásban
megmerevednek. Hipnózisban is látunk
katalepsziát. Rendesen flexibilitas cerea-val
jár.]
kataleptyczny, -a, -e – kateleptikus, katalepsziás
kateleptyk – katalepsziás (beteg)
katalitycznie – (vegytan) katalikusan
katalityczny, -a, -e – katalitikus
kataliza
[zjawisko
przyśpieszenia
lub
spowolnienia
reakcji
chemicznej
zachodzące pod wpływem katalizatora] –
(gör.) katalízis; (vegytan) a vegyi folyamatok
meggyorsítása v. meglassítása katalizátorok
segítségével
katalizator [1. substancja, której obecność
powoduje przyśpieszenie lub spowolnienie
reakcji chemicznej; 2. osoba lub zjawisko
przyczyniające się do powstania jakichś
zmian lub je przyśpieszające] – (gör.)
katalizátor; (vegytan) a vegyi folyamatokat
gyorsító v. lassító, de magában a
folyamatban részt nem vevő anyag
katalizator kontaktowy [stały katalizator
wpływający
na
szybkość
reakcji
chemicznych w układach ciekłych i
gazowych] – kontakt katalizátor [Szilárd
halmazállapotú
katalizátor,
amelynek
felületén játszódnak le a reakciók (heterogén
katalízis)]
katalizować
[1. wywoływać
katalizę;
2. wywoływać jakieś zmiany lub je
-
Wersja 01 01 2017
przyśpieszać] – (gör.) katalizálni (Catalyse);
vegyi
folyamatot
megkönnyíteni
v.
felgyorsítani
katalog [1. uporządkowany spis przedmiotów
określonego zbioru; 2. uporządkowany
zbiór plików komputerowych] – (gör.)
katalógus,
jegyzék,
könyvjegyzék;
tárgyaknak bizonyos rendszer szerint
összeállított, azok kezelését, megtalálását
elősegítő jegyzéke; (iskola) ellenőrző
névsorolvasás főiskolákon; árjegyzék
katalog alfabetyczny – betűrendes katalógus
katalog alfabetyczny według autorów – szerző
szerinti betűrendes katalógus
katalog aukcyjny – árverési katalógus
katalog cennik – árkatalógus, árjegyzék
katalog czasopism – folyóirat katalógus
katalog działowy [katalog rzeczowy dzielący
piśmiennictwo na najogólniejsze działy, a
w ich obrębie segregujący pozycje
logicznie,
chronologicznie
lub
alfabetycznie];
katalog
działów
–
szakkatalógus, tárgymutató; téma szrinti
katalógus
katalog główny (ang. root directory) [katalog w
systemie plików nadrzędny dla wszystkich
innych katalogów (i również plików). W
systemach uniksowych oznaczamy przez
ukośnik (/), a w systemach dosowych przez
odwrotny ukośnik (\). W systemach
uniksowych odnosi się do całego systemu
plików, natomiast w systemach dosowych
do katalogów głównych każdej partycji.
W systemach uniksowych katalog główny
jest jeden, w systemach dosowych może
być ich kilka (tyle, ile partycji).] – (ang.)
root directory - 'gyökér' tartalomjegyzék
[számítógépek 'elágazó fához' hasonlóan
felépített adattárolóinál a "gyökér" magában
foglalja az összes tartalomjegyzék tartalmát;
a tartalomjegyzékek ágainak a jelölése
Windows
rendszereknél
"\",
UNIX
rendszereknél "/"]
katalog gwiazd [spis gwiazd z dokładnym
podaniem ich położenia lub też spis
gwiazd dobranych według jakiejś cechy] –
csillagkatalógus [A csillagoknak egy
kiválasztott időpontra vonatkozó koordinátáit
és egyéb fizikai jellemzőit tartalmazó
jegyzék. Megadja a csillagok látszólagos
fényességét,
színképosztályát,
radiális
sebességét, sajátmozgását stb.]
katalog kartkowy – kartoték, lapokból álló
katalógus
katalog krzyżowy (słownikowy) [1. katalog
łączący w jeden szereg alfabetyczny hasła
autorskie, tytułowe oraz tematyczne; 2.
2496
Rodzaj katalogu rzeczowego. Hasła,
którymi są nazwiska autorów, tytuły i
hasła przedmiotowe, ułożone są według
alfabetu. Każde dzieło umieszczone w nim
wystąpi wielokrotnie - raz pod hasłem
autorskim bądź tytułowym, oraz pod
wszystkimi dotyczącymi go hasłami
przedmiotowymi. W polskich bibliotekach
ten rodzaj katalogu występuje rzadko,
znajduje on zastosowanie głównie w
bibliotekach
amerykańskich.]
–
keresztkatalógus
katalog książek – könyvkatalógus, könyvjegyzék;
a könyvek katalógusa
katalog księgarski – könyvkereskedői árjegyzék
katalog przedmiotowy [katalog rzeczowy
zawierający spis piśmiennictwa ułożonego
alfabetycznie
według
tematów]
–
tárgykatalógus
katalog roślin – növénykatalógus, növényhatározó
katalog rozumowany [katalog, w którym pozycje
bibliograficzne są opatrzone notatką
dotyczącą treści dzieła] – értelmező
katalógus
katalog rzeczowy [sposób uporządkowania
księgozbioru
według
zawartości
tematycznej dzieł] – tárgymutató
katalog systematyczny [katalog rzeczowy
szeregujący według ustalonego schematu
opisy dokumentów wraz z symbolami
klasyfikacji]
–
rendszeres
lajstrom,
szisztematikus katalógus
katalog targowy – vásárkatalógus
katalog towarowy – árukatalógus
katalog wyborów – gyártmánykatalógus
katalogować [1. sporządzać katalog jakichś
przedmiotów
lub
włączać
je
do
istniejącego katalogu; 2. umieszczać pliki
komputerowe
w
odpowiednich
katalogach] – (gör.-ném.) katalogizálni,
jegyzékbe v. katalógusba foglalni; katalógust
készíteni
katalogować coś – katalogizálni vmit
katalogowanie – katalogizálás, jegyzékbe foglalás
katalogowy, -a, -e [przymiotnik od: katalog] –
katalógusKatalonia (kat. Catalunya, hiszp. Cataluña,
oksytański
Catalonha)
[wspólnot
autonomiczna Hiszpanii. W szerszym
znaczeniu – region geograficzny i kraina
historyczna na Półwyspie Iberyjskim z
ośrodkiem
kulturalnym
i
administracyjnym w Barcelonie.] –
Katalónia [Spanyolország egyik autonóm
közössége az ország legészakkeletibb
csücskében.
Északon
Andorra
és
Franciaország, délen Valencia,keleten a
-
Wersja 01 01 2017
Földközi-tenger,
nyugaton
Aragónia
határolja.]
Katalończyk [mieszkaniec Katalonii], Katalonka
– katalán (ffi/nő)
kataloński, -a, -ie [przymiotnik od: Katalonia] –
katalán
katalożek – katalóguska, előjegyzési napló, notesz
katalożek-stroniczek – katalóguska-oldalacska
katamaran [żaglowy statek, jacht lub łódź o
dwóch
równoległych
kadłubach
połączonych
konstrukcją
w
części
nadwodnej] – (tamil) (hajózás) katamarán;
kettős törzsű, gyorsjáratú hajó
Katana (jap. 刀?) [miecz japoński nihontō (jap.
日本刀?),
czasami
zwany
mieczem
samurajskim, o długości głowni powyżej
60 cm, jednosiecznej, o krzywej głowni i
zaokrąglonym lub ściętym sztychu.] –
katana (vagy: ucsigatana) [klasszikus japán
kard, a szamurájok fő fegyvere, köznapi
nevén a „szamurájkard”.]
katanka [1. potocznie: kurtka; 2. kurtka z
krótkimi połami, noszona w wojsku
polskim w XVIII wieku; 3. ludowy
wierzchni strój kobiecy; 4. kurtka, z
połami krótkiemi nad kolano, używana do
jazdy konnej; 5. krótkie, sięgające bioder
odzienie męskie, wierzchnie. Popularne w
XVII i XVIII –wiecznej Polsce. Bywało
ocieplane futrem, zapinane na guzy i
pętlice. W strojach ludowych często
katankami nazywa się również rodzaj
żakietów kobiecych o różnej długości,
często
zdobionych
(np.
katanka
krakowska - sięgająca bioder, bez
kołnierza z długim rękawem, lub katanka
„zagłębiowska” – dłuższa, z kołnierzem i
wykładanymi klapami przy kieszeniach).
Obecnie spotyka się tę nazwę również w
odniesieniu
do
krótkich
kurtek
jeansowych, z mankietami, naszywanymi
kieszeniami i kołnierzykiem. 6. krótki
ubiór do bioder, jak góralska gunia,
zarówno kobiecy jak i męski. Dawni
polscy żołnierze chętnie wkładali do jazdy
konnej takie katanki z odwijanymi z
przodu połami.] – (daw.) lovaglókabát;
félkabát
2497
katanka
kataplazm [gorący, wilgotny okład z nasion
oleistych, piasku, papki kartoflanej] –
(orvosi)
kataplazma, meleg (pépes)
borogatás;
borogatás
lenmagv.
burgonyapépből
kataplazm z siemienia lnianego – legmagtapasz
kataplazmować – borogatni
katapleksja [1. zaburzenie neurologiczne
polegające na nagłej utracie napięcia
mięśniowego i osunięciu się na ziemię lub
nagłym zapadnięciu w sen; 2. rzadka i jak
dotąd nieuleczalna choroba mózgu,
objawiająca
się
utratą
napięcia
mięśniowego, która stanowi główny objaw
narkolepsji. Osoby chore w chwilach
dużej aktywności motorycznej doznają
zapaści, zapadając w rodzaj snu na jawie,
bądź halucynacji, co nazywane jest
narkolepsją.] – (gör.) kataplexia; a testnek
túlerős
ingerek
befolyására
előálló,
múlékony megdermedése (különösen a
pókok és rovarok rendjében nagyon gyakori)
katapulta [1. machina wojenna używana w
starożytności i w średniowieczu do
miotania
pocisków;
2. urządzenie
skracające drogę startu samolotów,
stosowane na lotniskowcach; 3. urządzenie
wyrzucające fotel lub kabinę z pilotem w
razie awarii samolotu] – (gör.) katapult v.
katapulta; követ és nyilat hajító ostromgép a
régi görögöknél és rómaiaknál; (tört.)
(hajózás) hajítógép, katapulta; (repülés)
repítőgép, röpítőszerkezet; az anyahajóról
felszálló
repülőgépek
kezdősebességét
megadókilövő szerkezet; kilövő szerkezet,
amelynek segítségével a pilóta elhagyhatja a
zuhanó v. veszélyben lévő gépét
-
Wersja 01 01 2017
katapultować [1. użyć katapulty do startu
samolotu; 2. spowodować w sytuacji
awarii samolotu wyrzucenie fotela lub
kabiny pilota za pomocą katapulty] –
katapultálni
katapultować się [zostać wyrzuconym z
samolotu wraz z fotelem lub kabiną za
pomocą
katapulty]
–
katapultálni,
katapultálódni
katapultowy, -a, -e [przymiotnik od: katapulta] –
katapult1
katar [zapalenie błony śluzowej nosa, połączone
ze wzmożonym wydzielaniem śluzu] –
(gör.) catarrhus, katarrus, nátha; hurut, a
nyálkahártyák gyulladása; (kiszek, żołądka)
hurut
kataralny, -a, -e – hurutos
katar chroniczny – idült hurut; krónikus hurut
katar kiszek – bélhurut
katar oskrzeli – (bronchit) légcsőhurut
katar pęcherza – hólyaghurut
katar sienny [alergiczne zapalenie błony
śluzowej
nosa.
Wskutek
reakcji
organizmu na alergen (głównie pyłki
roślin)
immunoglobuliny
dróg
oddechowych
uwalniają
histaminę
drażniącą błony śluzowe nosa.] –
szénanátha
katar żołądka – gomorhurut
katar2 [członek grupy religijnej działającej we
Włoszech i Francji w XI–XIII w.] – (tört.)
(egyházi) katarus; a Katalin-kultusz
elterjedése
nyomán „katalináknak”
hívták ezeket a félig vezeklő, félig eretnek
jámbor asszonyokat
katarakta [1. próg skalny w łożysku rzeki
utrudniający spływ i powodujący nagły
spadek wód; 2. zob. zaćma] – (gör.)
kataratka; sellő; (wodospad) vízesés,
zuhatag; (orvosi) hályog, szürkehályog
kataralny, -a, -e – hurutos;
katartyczny, -a, -e [powodujący katharsis; med.
powodujący przeczyszczenie] – katartikus
kataryniarz [uliczny grajek grający na
katarynce] – kintornás, verklis
kataryniarz warszawski – varsói kintornás, verklis
katarynka [mechaniczny instrument muzyczny,
wprawiany w ruch korbą, używany
dawniej przez muzykantów ulicznych] –
kintorna, verkli, sípláda; kártyaasztalka
katarynka na kółkach – forgólant
katarynkowy, -a, -e [przymiotnik od: katarynka]
– kintornás, verklis
15. századi katapult (hajítógép)
-
Wersja 01 01 2017
„katharosz” = „tisztultak” (tiszta, tökéletes
jelentésben)
szóból
eredeztetik,
míg
ellenségeik, a római katolikusok, a latin
„cattus” = „macska” szóból származtatják a
mozgalomnak
az
eretnekséggel
és
boszorkánysággal való összekapcsolása
érdekében. A kathar elnevezés szolgál
alapjául a német
Ketzer (eretnek)
kifejezésnek. A név első írásos emléke a
Kölnben 1181-ben Eckbert von Schönau
által az eretnekségről írt „Hos nostra
germania
catharos
appellat”
című
könyvében található. Egyik legkorábbi délfranciaországi
központjukról,
Albiról
albigenseknek is nevezték őket.]
2498
katarynka
katarzy (katarowie) (od gr. καθαροί katharoi –
"czyści") [przedstawiciele dualistycznego
ruchu religijnego działającego w XI-XIII
wieku w południowej Francji i północnych
Włoszech, uznawani przez Kościół
katolicki za heretyków. — Katarzy
wywodzili się najprawdopodobniej od
bogomiłów i od paulicjan – dwóch sekt
typu manichejskiego. Ruch katarski w XII
i XIII wieku wywierał duży wpływ,
zwłaszcza w Hrabstwie Tuluzy (obecnie
Langwedocja), przyciągając do siebie
ludzi wszystkich stanów. Autorytet
duchowy tego ruchu wzrósł na gruncie
krytyki zaangażowania papiestwa w
politykę oraz braku wykształcenia wśród
niższego duchowieństwa. Wierni byli
przyciągani do tego ruchu dzięki postawie
tak zwanych "doskonałych", pełniących
funkcje
duchownych
i
nauczycieli
katarskich, którzy żyli skromnie (później
często w ukryciu), przestrzegając ścisłych
postów i prowadząc ożywioną działalność
misyjną. Szeregowi adepci nie byli
zmuszeni do podobnych wyrzeczeń, a
mogli liczyć na duchowe pocieszenie
("consolamentum"), będące warunkiem
zbawienia w obliczu śmierci. — Katarski
synkretyzm
gnostyczno-chrześcijański
łączył
podstawowe
pojęcia
wiary
chrześcijańskiej ze zeuropeizowaną wersją
dualizmu
zaratusztriańskomanichejskiego.
Doktryna
katarska
została stosunkowo dobrze poznana,
głównie dzięki zachowanym dokumentom
z dochodzeń inkwizycji.] – katharok (vagy
katarok) [1. katharoszok; tiszták; az óegyházi
novatianusok neve; később több szekte neve.
2. Katharoknak (vagy kataroknak) nevezték
a 10. század közepén a dél-franciaországi
Languedocban feltűnő, a gnoszticizmushoz
hasonló, dualista alapállású eretnek vallási
mozgalom tagjait. Nevüket maguk a görög
Katarzyna [imię żeńskie pochodzące od
greckiego słowa katharós "czysty", "bez
skazy". Do Polski imię to trafiło za
pośrednictwem łaciny.] – Katalin [görög
eredetű női név, a görög Αικατερίνη
(Ekaterini) név magyar változata. Jelentése
nem egyértelmű: elterjedt nézetek szerint a
görög
καθαρός
(katharosz)
szóból
származik, amelynek jelentése: „(mindig)
tiszta”. Mások szerint a görög Αεικαθερινα
(aeikatherina) névből ered, melynek
jelentése: „nyilazó”, „biztosan célzó”. A
magyarba feltehetően a német Katharina
vagy a latin Catharina forma közvetítésével
került. Magyarországon a Katalin az Árpádkor, illetve a keresztes hadjáratok óta a
legkedveltebb nevek közé tartozik.];
Katarina [a Katalin német változatából
származó női név. Rokon nevek: Karina,
Kata, Kati, Katica, Katinka, Kató, Katrin,
Katrina, Kitti.]
Katarzyna Aleksandryjska, cs. Wielikomuczenica
Jekatierina (ur. ok. 282, zm. ok. 300)
[męczennica chrześcijańska, jedna z
Czternastu Świętych Wspomożycieli,
święta
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego] – Alexandriai Szent
Katalin [alexandriai szűz és vértanú,
Maximinus császár idejében élt. A legenda
szerint a bálványok tiszteletére rendezett
áldozatokon keresztényként nem akart részt
venni, és nyíltan ellenszegült a császár
parancsának. Ezért börtönbe vetették és
ötven tanult férfiút küldtek hozzá, hogy a
pogányság számára megnyerjék, de a jámbor
szűz oly bölcseséggel védelmezte hitét, hogy
mind az ötvenen keresztényekké lettek.
Először éles késekkel ellátott kerékkel
akarták szétmarcangolni, ez azonban
darabokra tört, ezért lefejezték 307-ben.
Emléknapja november 25. A bölcselők, a
könyvtárak, a nyomdászok, az ügyvédek, a
filozófusok és a magasabb iskolák
védőszentje.]
2499
Katarzyna Medycejska, wł. Caterina Maria
Romola di Lorenzo de' Medici, (ur. 13
kwietnia 1519, we Florencji - zm. 5
stycznia 1589, w Blois) [księżna z rodu
włoskich Medyceuszy. Delfina a następnie
królowa Francji jako żona Henryka II.] Medici Katalin (Firenze, 1519. április 13. –
Blois, 1589. január 5.) [Franciaország
királynéja (1547–1559), majd második fia
(IX. Károly) mellett régens]
katarzynka [1. piernik o brzegach wycinanych w
półkola; 2. członkini żeńskiego zakonu
zgromadzenia św. Katarzyny; 3. tylko w
liczbie
mnogiej:
dawniej,
wieczór
kawalerskich przepowiedni i wróżb
matrymonialnych, obchodzony w noc z 24
na 25 listopada] – Szent Katalin-rendi
apáca; (körtefajta); (toruńi mézeskalács)
katarzynka
kataster,
kadaster
[1. urzędowy
rejestr
nieruchomości z oszacowaniem ich
wartości i wykazem dochodów; 2. podatek
od wartości nieruchomości] – (ol.)
kataszter, 1. nyilvántartás, telekkönyv; 2.
kataszteri adó, földadó
kataster gruntowy – telekkönyv
kataster podatkowy – adókataszter
katastralny, kadastralny, -a, -e – kataszter-;
kataszteri
katastrofa [nagłe i nieoczekiwane wydarzenie
niosące ze sobą negatywne skutki: straty
materialne oraz straty w ludziach.
Najczęściej odnosi się to do katastrof
antropogenicznych, wywołanych przez
ludzi. Katastrofy naturalne nazywa się
raczej
klęskami
żywiołowymi
lub
kataklizmi.]
–
(gör.)
katasztrófa,
tömegméretű szerencsétlenség; rendkívüli
méretű
elemi
csapás;
összeomlás,
tönkremenés;
sorsfordulat,
hirtelen
bekövetkező végzetes esemény; (irodalom)
végkifejlet,
katasztrófa;
a
tragédia
végkifejlete, a hős bukása
-
Wersja 01 01 2017
New York-i World Trade Center épületeinek ütköző repülőgép
(2001. szeptember 11-én)
katastrofa budowlana – épület szerencsétlenség
katastrofa ekologiczna [trwałe uszkodzenie lub
zniszczenie dużego obszaru środowiska
przyrodniczego] – ökológiai katasztrófa v.
csapás
katastrofa górnicza – bányaszerencsétlenség
katastrofa kolejowa – vasúti szerencsétlenség
katastrofa kolejowa pociągnęła mnóstwo ofiar w
ludziach – a vasúti szerencsétlenség sok
emberáldozattal járt v. sok emberáldozatot
követelt
katastrofa lotnicza – zuhanás; légiszerencsétlenség
katastrofa
samochodowa
–
gépkocsiszerencsétlenség
katastrofa samolotowa – repülőszerencsétlenség
katastrofa w kopalni – bányaszerencsétlenség
katastrofalnie – katasztrofálisan; szerencsétlenül
katastrofalny, -a, -e [1. mający cechy
katastrofy, tragiczny; 2. rozpaczliwy,
beznadziejny] – (gör.) katasztrofális,
katasztrófával fenyegető; szerencsétlen,
végzetes, szörnyű
katastrofalny, -a, -e – katasztrofális
katastrofalne położenie – katasztrofális helyzet
katastrofalny stan mieszkaniowy – súlyos v.
katasztrofális lakásviszonyok
katastroficzność – vminek katasztrofikus volta
katastroficzny, -a, -e [zakładający nieuchronność
katastrofy] – katasztrófikus
katastrofista, katastrofistka – katasztrofista;
pesszimista; a Föld pusztulásában hívő
katastrofizm [1. pesymistyczna postawa życiowa
opierająca się na przeświadczeniu o
nieuchronności zagłady współczesnego
świata; 2. teoria głosząca, że w ciągu
dziejów Ziemi występowały okresowo
gwałtowne
zaburzenia
geologiczne,
zmieniające budowę Ziemi i niszczące
świat
organiczny;
3.
pesymizm,
czarnowidztwo wynikające z przekonania
o
nieuchronności
katastrofy]
–
katasztrofizmus;
válságban,
végzetben,
csapásban való hit
2500
katastrofy ekologiczne – környezeti katasztrófák
katastrofy morskie – tengerei katasztrófák
katastrofy statków kosmicznych – űrhajó
katasztrófák
katastrować, kadastrować [sporządzać kataster spis
nieruchomości
dla
celów
podatkowych]
–
telekkönyvezni;
földhivatali nyilvántartást vezetni
katatonia [objaw zaburzeń psychicznych
polegający na stanach bezruchu, po
których następują okresy podniecenia i
nadmiernej ruchliwości] – (orvosi)
katatónia (pszichiátriai tünet, melyet a
tudathasadásos elmezavarban (skizofrénia)
szenvedőknél lehet megfigyelni. A tünetek
két csoportba oszthatók. Az egyik esetben a
beteg
órákig
vagy
napokig
teljes
mozdulatlanságba dermedve elzárkózik a
külvilágtól, nem akar beszélni és táplálkozni
sem (stupor). A tünetek másik csoportját az
izgalmi tünetek alkotják, a minden ok nélkül
jelentkező
mozgásrohamok,
amelyek
lehetnek ritmusosak is (pl. a beteg föl-alá
sétál). Gyakran előfordul, hogy a beteg
mozgásrohamai közben betöri az ablakot
vagy bútorokat rongál.)
katatoniczka – (orvosi) katatóniában szenvedő nő
katatoniczny, -a, -e [dotyczący katatonii] –
katatóniás
katatonik [człowiek cierpiący na katatonię] –
(orvosi) katatóniában szenvedő ember
katecheta
[1.
nauczyciel
zasad
religii
chrześcijańskiej],
katechetka
[nauczycielka
zasad
religii
chrześcijańskiej;
2.
to
nauczyciel
zajmujący
się
nauczaniem
religii.
Katechetą może być osoba duchowna albo
osoba świecka. Kwalifikacje zawodowe
nauczycieli religii w szkole państwowej
określają władze zwierzchnie kościołów
lub innych związków wyznaniowych - w
porozumieniu z Ministrem Edukacji
Narodowej.] – (egyház) katekéta v.
katechéta (a gör. katékheó, 'értesíteni,
elbeszélni, hírül adni, tanítani' szóból) [a
katekézis vezetője, az illetékes plébános
felterjesztése alapján a megyéspüspöktől
hivatalosan megbízott hitoktató, aki nem
magánemberként, hanem az Egyház hitének
hivatalos képviselőjeként tanít.]; hitoktató
katechetka
[nauczyciel
zajmujący
się
nauczaniem religii - zakonnica albo
wierny świecki. Kwalifikacje zawodowe
nauczyciela (wykładowcy) religii w szkole
publicznej określają władze zwierzchnie
kościołów
lub
innych
związków
wyznaniowych - w porozumieniu z
-
Wersja 01 01 2017
Ministrem Edukacji Narodowej] –
(egyház) katekéta; hitoktató
katechetyka [dział teologii zajmujący się
metodyką
nauczania
zasad
religii
chrześcijańskiej] – (gör.–lat.) kateketika v.
katekétika; hitoktatástan, hitelemzéstan; az
élőszóval való oktatás, újabb időkben
különösen a kérdésekben és feleletekben
való vallásoktatás módját és szabályait
tartalmazó s igy a gyakorlati teologia körébe
tartozó tudomány
katecheza
[1. nauczanie
zasad
religii
chrześcijańskiej; 2. lekcja lub wykład
religii chrześcijańskiej] – (gör.) katechézis
v. katekézis; kérdés-felelet formájában
történő hitoktatás; szóbeli tanítás; az egyház
tanításának kérdés-felelt formájában való
kifejtése; az ifjúság egyházi oktatása
katechizacja
[nauczanie
zasad
religii
chrześcijańskiej] – hitelemzés, hitoktatás
katechista – hitelemző, hitoktató
katechizacyjny, -a, -e [związany z katechizacją] –
hitelemzési, hitoktatási
katechizm [1. wykład podstawowych zasad
religii chrześcijańskiej mający formę
pytań i odpowiedzi; też: książka
zawierająca ten wykład; 2. podstawowe
zasady czegoś] – (gör.) katechizmus;
katekizmus; káté; hittan: 1. valamely tan,
főleg a vallás legfőbb tételeinek kifejtése
kérdés-felelet formájában; 2. a középkor
végén kialakult vallásos irodalmi műfaj,
mely a hit tanítását kérdés-felelet formájában
dolgozza fel; 3. az egyházi tanítást röviden
összefoglaló tankönyv
Katechizm Heidelberski (nazywany także
Katechizmem Palatyńskim) [jeden
z
podstawowych
dokumentów,
zawierających
doktrynę
teologiczną
reformowanego chrześcijaństwa (w tym
kalwinizmu). Został napisany w 1563 w
formie pytań i odpowiedzi oraz
przetłumaczony na wiele języków.] –
heidelbergi káté [1. a Magyar Református
Egyház egyik hitvallási irata (1562); 2. A
heidelbergi káté a református egyház
alapvető hittételeit tartalmazza. Nevezik még
pfalzi vagy palatinátusi káténak is. ―
Szerzői Zacharias Ursinus és Caspar
Olevianus, református hittudósok, akiket III.
Frigyes pfalzi választófejedelem azzal bízott
meg, hogy a Biblia alapján írjanak olyan
vallástani népkönyvet, amelyből minden
korú és állapotú református hívő tisztán és
igazán megismerje a keresztény vallást és
amely a más vallásúakkal szemben hitvallási
irat gyanánt is szolgáljon. Az elkészült
művet a fejedelem, zsinati jóváhagyás után,
2501
1563-ban saját címerével diszítve, előszóval
közrebocsátotta. ― A káté rövid idővel
keletkezése után magyar nyelvterületen is
ismeretessé lett. A szatmárnémeti nemzeti
zsinat 1646-ban kánonilag kimondotta, hogy
a heidelbergi káté mindenütt megtartassék és
taníttassék. Magyar nyelven először 1577ben jelent meg Pápán, Huszár Dávid
nyomdájában. 1648-ban I. Rákóczi György a
heidelbergi kátét Gyulafehérvárott, az általa
létesített könyvnyomdában, Fogarasi István
lugosi lelkipásztor fordításában román
nyelven is kiadta.]
katechizmowy, -a, -e [przymiotnik od:
katechizm] – katekizmuskatechizować – katekizálni
katecholaminy [organiczne związki chemiczne,
pochodne aminokwasu – tyrozyny.
Niektóre z nich to aminy biogenne] –
katekolaminok
[a
monoaminok
egy
csoportja, a tirozin aminosav származékai
(noradrenalin, adrenalin, dopamin – kémiai
átvivő anyagok]
katechumen [człowiek dorosły przygotowujący
się do przyjęcia chrztu] – (egyház)
katekumen; katekumen, katechumen (gör.
'hitújonc'): a keresztségre, ill. a keresztény
beavatás szentségeire készülő felnőtt;
katekumenátus és a katekumenátus jellegű
hitoktatás során a gyermek vagy felnőtt
[Óegyházi
kifejezés
azoknak
a
megjelölésére,
akiket
a
keresztséget
előkészítő oktatásban részesítettek.]
katechumenalny, -a, -e – katekumenkatechumenat
(łac.
catechumenatus,
od
catechumenus,
gr.
κατηχούμενος
katechumenos: "nauczany, instruowany") [1.
przygotowywanie dorosłych do przyjęcia
chrztu; też: okres tego przygotowania; 2.
w chrześcijaństwie okres przygotowania
do przyjęcia chrztu. Okres ten wiąże się z
katechezami wtajemniczającymi w życie
chrześcijańskie. Osobę przygotowującą się
do chrztu nazywa się katechumenem] –
katechumenátus [1. az ősegyházban általános
volt a katechumenátus, azaz a keresztelésre
felkészítő idő, mely 2-3 év is lehetett; 2. Az
egyházi oktatás ideje, ill. az egyházi oktatás]
katechumenka – katekumen nő
katedra [1. główny kościół diecezji Kościoła
katolickiego;
2. naukowo-dydaktyczna
jednostka organizacyjna szkoły wyższej
zajmująca się określoną dyscypliną; też:
stanowisko profesora zarządzającego tą
jednostką; 3. stół lub pulpit wykładowcy,
stojący na podium; też: podium z tym
stołem lub pulpitem] – (gör.-lat.) chatedra;
katedra [1. eredetileg szószék, előadói
-
Wersja 01 01 2017
emelvény; 2. a püspök karosszékének
megnevezése az ókeresztény, később
románkori bazilikában]; 1. katedra, tanári
dobogó;
előadói
emelvény;
(na
uniwersytecie) egyetemi tanszék, katedra; 2.
(kościół) katedrális, székesegyház, dóm;
szószék
katedra chemii organicznej – szerves kémia
tanszék
katedra filologii angielskiej – angol nyelv és
irodalom tanszék
katedra filologii polskiej – lengyel filológiai
tanszék
katedra historii literatury węgierskiej XX wieku
– a XX. sz. magyar irodalom története
tanszék
katedra historii powszechnej – az általános
történelem tanszéke
katedra historii sztuki – művészettörténeti tanszék
katedra języków słowiańskich – szláv nyelvek
tanszéke
katedra kolońska – a kölni dóm
katedra lekarska – orvosi tanszék
katedra lingwistyki ogólnej i stosowanej –
általános és alkalmazott nyelvészeti tanszék
katedra medycyny – orvostudományi tanszék
katedra prawa – jogi tanszék
Katedra św. Zofii w Kijowie [najstarsza,
historyczna katedra łacińska w Kijowie,
siedziba biskupstwa kościoła katolickiego
w diecezji kijowskiej, od 1412 metropolia
lwowska, w województwie kijowskim.
Murowana katedra położona była w
dzielnicy Kijowa Padole, przy klasztorze
Dominikanów.] – Kijevi Szent Szófia
Székesegyház
Katedra św. Zofii w Kijowie
2502
Katedra w Canterbury [katedra w Canterbury
w Wielkiej Brytanii, wpisana do księgi
Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest
siedzibą
Arcybiskupa
Canterbury,
przewodniczącego
Kościoła
Anglikańskiego na Anglię i cały świat. Jej
formalny tytuł to:
Katedralny i
Metropolitalny Kościół Chrystusa w
Canterbury.] – canterburyi katedrális
[Anglia egyik legrégebbi és leghíresebb
keresztény központja, a canterbury-i
anglikán püspökség székhelye. Amint azt
Geoffrey Chaucer Canterburyi mesék című
művéből (is) tudjuk, a katedrális megépítése
óta fontos zarándokhely.]
katedralny, -a, -e – tanszéki; egyh. székesegyházi
katedratyk [z łac. cathedraticum, po polsku przez
Tucholczyka i beneficjantów tak zwany
roczny podatek, składka dawniej opłacana
katedrze biskupiej przez kościoły świeckie
i beneficjantów na znak ich zależności.
Biskupi polscy, zdawna po większej części
dobrze uposażeni, przynajmniej łacińscy,
katedratyku na własną korzyść nie
domagali się. Na korzyść biskupów
unickich był ten podatek, ale r. 1775
prawem świeckiem zniesiony. Dziś
kościelny ten podatek, przy zmienionych
stosunkach beneficjalnych w wielu
krajach, podobnie jak u nas, nie
praktykuje się.] – (lat.) Cathedraticum v.
Synodaticum [1. a püspöki szék iránti
tisztelet jeléül az összes papságtól, a
szerzeteseket kivéve, fizetett, hazánkban nem
divatos adó]; 2. (cathedraticus census) A
középkorban az a pénzösszeg, amit a
püspökök (és más kiváltságos főpapok) a
tized átengedésének egy részéért kaptak a
plébánostól. Esetünkben a protestáns
prédikátor fizette ugyanezért a tizedet bérlő
kamarának, olykor a földesúrnak.]
kategoria [1. grupa ludzi, przedmiotów, zjawisk
itp. wyróżniona ze względu na jakąś cechę
wspólną; 2. ogólne pojęcie, za pomocą
którego w filozofii i nauce ujmowana jest
rzeczywistość] – (gör.) kategória; osztály,
csoport, fokozat; főfogalom, fogalmi rend,
fogalmi kör; sp csúlycsoport
kategoria językowa [zbiór elementów pełniących
tę samą funkcję w systemie językowym] –
nyelvi v. nyelvészeti kategória
kategoria ekonomiczna – gazdasági kategória
kategoria finansowa – pénzügyi kategória
kategoria historyczna – történelmi kategória
kategoria pieniężna – pénzkategória
kategoria podatkowa – adókategória
kategoria semantyczna, syntaktyczna [1. log.
zbiór wyrażeń tak dobranych, że gdy w
-
Wersja 01 01 2017
jakimś zdaniu lub zwrocie sensownym
dane wyrażenie zastąpimy wyrażeniem
należącym do tej samej kategorii
semantycznej lub syntaktycznej, całość
pozostanie sensowna; 2. zbiór obejmujący
wszystkie obiekty posiadające określony
zestaw
cech
semantycznych,
czyli
wchodzące
w
zakres
określonego
znaczenia. W przypadku, gdy znaczenie
powiązane jest z nazwą lub szerzej ze
znakiem językowym (a nie stanowi
czystego pojęcia niezwiązanego z żadnym
znakiem), do zdefiniowanej przez to
znaczenie kategorii semantycznej należą
wszystkie obiekty określane tą nazwą
(stanowiące jej denotację).] – szemantikus,
szintaktikus
kategória;
osztályozás
[Osztályozásnak nevezzük azokat a manuális
vagy gépi eljárásokat, amelyek segítségével
különbséget teszünk egy sokaság tagjai
között. A különbség megállapítása attól függ,
hogy milyen célból állunk neki az „egy kalap
alá vett” dolgok valamilyen elnevezéssel
(kategória)
való
rendszerezett
(szisztematikus)
társításának.
A
leggyakoribb cél, hogy leltárba vegyük egy
tudomány, szakterület témáját alkotó elemek
körét, és valamilyen technikával tükrözzük
ezeknek az elemeknek a viszonyát. Ez a
technika leginkább az egyszerű lista, vagy
máskor strukturált (hierarchikus, esetenként
számozással
is
azonosított)
jegyzék,
felsorolás lehetőleg azonos helyen és időben
– közvetlenül vagy közvetve utalva
(összepárosítva)
a
kategorizálandó
elemekkel.]
kategoria w siatce płac – fizetési fokozat
kategoria wagowa – súlycsoport
kategoria wartościowa – értékkategória
kategorialny, -a, -e – kategóriakategorie gramatyczne – nyelvtani kategóriák
kategorie wagowe zawodników – (sp) a
vesrsenyzők súlykategóriái
kategorii luksusowej – luxuskategóriájú
kategorycznie – (gör.) kategorikusan, határozottan,
feltétlenül, ellentmondást nem tűrőn
kategoryczność
[zdecydowany
i
niedopuszczający
sprzeciwu]
–
határozottság
kategoryczny,
-a,
-e
[zdecydowany
i
niedopuszczający sprzeciwu] – (gör.)
kategorikus, tételes (ítélet); határozott,
feltétlen, ellentmondást nem tűrő
kategoryczne zwrócenie uwagi – nyomatékos v.
kategórikus figyelmeztetés
kategoryzacja [podział rzeczy, zjawisk lub osób
na pewne kategorie lub przypisanie ich do
2503
pewnych kategorii] – kategorizálás;
kategorizáció [az a cselekvés, mely során
tárgyakat, eseményeket közös tulajdonságaik
alapján azonos osztályba vagy kategóriába
sorolunk]
kategoryzacyjny,
-a,
-e
[związany
z
kategoryzacją] – kategorizálási
kategoryzować – (gör.) kategorizálni; kategóriákba
osztani; osztályozni, csoportosítani
katexochen [zob. głównie] – (gör.) katexochén (fr.
par excellence); elsősorban, legfőképpen, a
legjellegzetesebben;
főleg,
főképp,
kiváltképpen, sajátképpen, különösen, kizárólag, valódi vagy saját értelemben,
tulajdonképpen
Dość, że szósty wypiwszy kieliszek, niech siada
ten co wypił już toast jutra, a nam
dozwolikończyć w nieoględności naszej. Jako
medyk, proponuję zdrowie zdrowia katexochen!
niech wam przyszłość ze swéj skarbnicy
niewyczerpanej da jak
najlepsze żołądki, jak najsilniejsze płuca, jak
najdzielniejszy mózg, et caetera, et caetera!
—
Vivat et caetera doktora Branta! — przerwał
Mszyński i z hukiem niezmiernym, olbrzymim,
aż się sala zatrzęsła, a słudzy wlecieli przerażeni
wychylono toast nowy.
Gazeta Warszawska. [R.] 92, 1854, nr 119
http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/plaincontent?id=65514
kateter [zob. cewnik] – (gör.) katéter (catheter);
(orvosi) vékony cső v. gumicső, amellyel a
test üregeiből (főleg a hugyhólyagból)
folyadékot vezetnek el; testüregben lévő
folyadék, különösen vizelet lecsapolására
szolgáló szonda
katetometr [przyrząd do mierzenia odległości
pomiędzy punktami położonymi na jednej
linii pionowej] – (gör. ) katetométer; 1.
kicsiny vagy nagyobb magasságkülönbségek
s hosszuságok mérésére szolgáló eszköz.
Lényegében egy osztályozott függélyes
rúdból áll, melyen a vízszintes távcső
eltolható. A távcsőben levő fonalkeresztet a
lemérendő hosszuság két végére beállítjuk s
akkor a távcső két állásának különbsége
leolvasva az osztályozott rúdon, megadja a
lemérendő hosszuság értékét. 2. kisebb
magasságkülönbségek mérésére való műszer.
Főként
vízszintkülönbségek
mérésénél
használják. Áll függőleges mérőpálcából,
melyre fel- és lemozgatható távcső van
szerelve. A távcsáben levő fonalkeresztet a
lemérendő magasság v. hosszúság két végére
beállítják s a távcső két állásának különbsége
adja a mérendő hosszúságot, melyet a skálán
le lehet olvasni.
katharsis [wym. katar-z-is] [gr. 'oczyszczenie' od
katharós 'czysty'; 1. rozładowanie silnych
-
Wersja 01 01 2017
uczuć w wyniku głębokiego przeżycia;
2. według poetyki Arystotelesa: stan
polegający na wyzwoleniu się od uczuć
strachu i litości dzięki intensywnemu
przeżyciu przez widza tragedii ukazującej
heroizm ludzki; 3. ujawnianie w procesie
psychoanalizy dotychczas wypieranych
przeżyć i usuwanie towarzyszącego im
napięcia
emocjonalnego;
4.
lit.
oczyszczenie,
rozładowanie
uczuć,
wzruszeń (jak np. litość i strach) pod
wpływem sztuki, zwł. tragedii scenicznej]
– (gör.) katarzis; beteljesülés; egy érzelemtől
való megtisztulás; 1. az az erkölcsi
megtisztulás, ami a tragikus mű szenvedő
hősének lelkében végbemegy [Arisztotelész
szerint a tragédia folyamán a főhősben és a
nézőben
bekövetkező
megrendült,
emelkedett,
megtisztult lelkiállapot]; 2. Egy érzelmi vagy
indulati állapot csökkentése közvetlen vagy
közvetett
megfogalmazása,
elsősorban
verbális vagy fantáziában történő kifejezések
által.
kation [atom lub grupa atomów o dodatnim
ładunku elektrycznym] – (gör.) kation;
pozotív töltésű ion
kationowy, -a, -e – kationkatiusza [radziecka wyrzutnia rakietowych
pocisków artyleryjskich, montowana na
samochodach ciężarowych] – (wojsko)
katyusa; sorozatvető
katiusza
katoda [1. w ogniwie galwanicznym: elektroda,
na której zachodzi reakcja redukcji; 2. w
przyrządzie
elektronicznym
lub
elektrycznym: elektroda połączona z
ujemnym biegunem zewnętrznego źródła
prądu] – (gör.) katód (elektroda ujemna); az
áramforrás negatív sarkával összekötött
elektród
katodofon [rodzaj mikrofonu, w którym częścią
odbierającą falę głosową jest zjonizowana
warstewka powietrza, przylegająca do
2504
powierzchni pręcika z tlenków metali.
Pręcik
rozżarzony
zapomocą
umieszczonej w jego wnętrzu spirali
platynowej, wysyła elektrony, które
przyspieszone
pomocniczem
polem
elektrycznem
powodują
jonizację
wspomnianej wyżej warstewki powietrza.
Fala głosowa, padająca na pręt, powoduje
rytmiczne przesunięcia jonów, które to
przesunięcia powodują drobne wahania
napięcia w przyrządzie, przenoszone
zwykle na siatkę lampy wzmacniającej.] –
ionmikrofon, katodofon, katódmikrofon
[annak a széles frekvenciasávot átvivő
hangfelvevőnek a neve, amelyet Vogt, Engl
és Massole fejlesztett ki]
katodowy, -a, -e – (gör.) katódos, katódkatolicki, -a, -ie (kat., katol.) [związany z
katolikiem, katolicyzmem] – (gör.)
katholikus v. katolikus (kat.); egyetemes, az
egész földre kiterjedő
Katolicki Uniwersytet im Pétera Pázmánya –
Pázmány Péter Katolikus Egyetem (PKE)
katolicyzm [religia wyznawana przez członków
Kościoła
katolickiego]
–
(gör.)
katolicizmus; (vallás) a katolikus egyház
képviselte hitbeli felfogás;
a katolikus
egyház szervezeti egésze
katolik [wyznawca katolicyzmu], katoliczka –
(gör.–lat.) katolikus (ffi/nő); a rk. egyház
tanításának híve, annak követője; (rel.) az
örmény orthodox pártiárka címe.
katolizować – (gör.) katolizálni; katolikus vallásra
térni v. mást erre téríteni
katon [człowiek nieugięty i prawy, surowy dla
siebie i dla innych] – erkölcsbíró, szigorú
bíró, állhatatos, feddhetetlen, kátói v. catoi
jellemű (ember)
katoński, -a, -ien [surowy, prawy i nieugięty] –
kátói; szigorú, merev, állhatatos
katoptryczny, -a, -e – katoptrikus; fényvisszaverő,
tüktöző
katoptryka [dział optyki zajmujący się
zjawiskiem odbicia światła od zwierciadeł]
– katoptrika; fényvisszaverődés, tükröződés
katorga [Katorga, z greckiego keteirgon czyli
zmuszać - ciężka praca fizyczna, często
ponad ludzkie siły. Katorga była często
karą dla przestępców politycznych.
Zgodnie z rosyjskim kodeksem karnym z
1847 roku, zesłanie i katorga były karami
powszechnie wymierzanymi uczestnikom
zrywów
narodowościowych
i
wyzwoleńczych. Po dojściu do władzy
bolszewików zesłanie i katorgę zastąpiły
deportacja i łagry. – Katorgą nazywali
Polacy też samo zesłanie na Sybir,
-
Wersja 01 01 2017
praktykowane powszechnie pod zaborem
rosyjskim, któremu towarzyszyły zwykle
nieludzkie warunki zarówno w czasie
drogi do miejsca przeznaczenia jak i w
wyznaczonym miejscu pobytu. Masowe
zesłania na katorgę miały miejsce po
większych zrywach narodowościowych,
takich jak powstanie listopadowe czy
styczniowe] – (gör.) keteirgon; (orosz)
katorga;
kényszermunka;
szibériai
kényszermunkával együtt járó számüzetés a
cári Oroszországban
katorżniczy, -a, -e – gályarab-, kényszermunka-,
fegyházi
katorżnik [w Rosji carskiej: więzień skazany na
katorgę
(przymusowe
roboty
na
zesłaniu)], katorżniczka – kényszermunkás,
fegyenc, kényszermunkára ítélt, rab (ffi/nő)
katować [1. bić w bestialski sposób; 2. zamęczać
kogoś psychicznie lub fizycznie] – kínozni,
megkínozni; gyötörni, kegyetlenkedni
katownia
katować się [1. zadręczać samego siebie;
2. zamęczać się nawzajem psychicznie lub
fizycznie] – gyötri magát; gyötrődni;
kínlódni
katowanie [zob. tortury] – kínzás, gyötrés,
kegyetlenkedés
katownia [miejsce tortur] – kínzókamra, kínpad
katowski, -a, -ie [przymiotnik od: kat (np.
katowska profesja); kaci] – hóhéri, hóhér-;
kegyetlen
katung [karton, kartong (ziemia lubliniecka )] –
[Słowniczek języka śląskiego]
katusza [wielkie cierpienie fizyczne lub
psychiczne] – kínzás, kínvallatás, (męka)
kiszenvedés
katusze [syn. męczarnie, udręka, męka] – kín;
(nagyobb) kínvallatás; kínzás
katzenjamer
(kac)
[kac,
kacenjamer,
katzenjamer,
kociokwik]
–
(ném.)
katzenjammer; italozás, részegség utáni
állapot, hangulat; tegnapi mámor, csömör,
részegség utáni fejfájás
2505
kaucja [suma pieniężna złożona jako gwarancja
dotrzymania zobowiązania] – (lat.) kaució,
óvadék, biztosíték; pénzbiztosíték; (w
sklepu) üvegbetét; vámbiztosíték
kaucja hipoteczna – telekkönyvi óvadék
kaucyjny, -a, -e [związany z kaucją] – kauciós,
óvadék-, kaució-, óvadéki, biztosítéki
kauczuk [substancja otrzymywana przez
koagulację soku mlecznego, zbieranego z
naciętych drzew kauczukowca; też:
tworzywo
sztuczne
o
podobnych
właściwościach] – (indián) kaucsuk;
ruggyanta; egyes növények tejnedvéből nyert
v.
vegyileg
előállított
képlékeny
szénhidrogén; szénfelvétellel gumivá alakul
kauczuk emulsyjny – emulziós kaucsuk
kauczuk naturalny – természetes kaucsuk
kauczuk syntetyczny – műgyanta
kauczuk taflowy – kaucsuklemez
kauczuk twardy – kemény gumi v. kaucsuk, abonit
kauczuk wulkanizowany – vulkanizált nyersgumi
kauczuk zrogowaciały – (vegyt.) szaruszerű v.
szarvzsrű kaucsuk
kauczukodajny, -a, -e [o roślinach: wydzielający
sok mleczny używany do wyrobu
kauczuku] – kaucsuktermő
kauczukowiec [1. drzewo wytwarzające w korze
sok mleczny przerabiany na kauczuk
naturalny; 2. hewea (Hevea) - rodzaj
wiecznie zielonych drzew z rodziny
wilczomleczowatych.
Kauczukowiec
pochodzi z Ameryki Południowej i
Ameryki Środkowej] – kaucsukfa
kauczukowiec
kauczukowy, -a, -e – gumi-, kaucsukkaugumina, kauguma [guma do żucia] –
[Słowniczek języka śląskiego] rágógumi
kaukaski, -a, -ie [przymiotnik od: Kaukaz] –
kaukázusi
Kaukaz1 (nazywany także Wielkim Kaukazem)
[pasmo górskie w zachodniej Azji
pomiędzy Morzem Czarnym i Morzem
Kaspijskim. Leży na terenie Rosji,
-
Wersja 01 01 2017
Azerbejdżanu i Gruzji.] – Kaukázus
(hegyvonulat) [egy hegyrendszer a Feketetenger és a Kaszpi-tenger között, a Kaukázus
régióban]
Kaukaz2 [hist. to jest regionem na pograniczu
Europy i Azji pomiędzy Morzem
Czarnym a Kaspijskim wokół gór
Kaukaz] – Kaukázus (történelmi terület)
Kaukaz Południowy (Zakaukazja, Zakaukazie,
Transkaukazja) [nazwa stosowana w
odniesieniu do trzech państw powstałych
w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego,
położonych na południe od głównego
pasma Kaukazu tzw. Wielkiego Kaukazu,
na pograniczu euro-azjatyckim: Gruzji,
Azerbejdżanu i Armenii.] – Dél-Kaukázus
kaustyczny, -a, -e [1. żrący, palący, gryzący; 2.
soda kaustyczna: wodorotlenek sodu,
substancja higroskopijna o charakterze
zasady] – kausztikus; (vegytan) maró, égető
hatású; gyújtó-,
kaustyka [1. powierzchnia będąca zbiorem
punktów
przecięcia
się
promieni
świetlnych wychodzących z jednego
punktu pod różnymi kątami i załamanych
lub odbitych przez układ optyczny;
2. zabieg chirurgiczny polegający na
wykonywaniu koagulacji tkanek za
pomocą
specjalnych
elektrod;
3.
charakterystyczna powierzchnia, jaka
tworzą promienie świetlne w płaszczyźnie
ogniskowej układu optycznego lub jej
pobliżu] – kausztika; [(az optikában) Nagy
apertúrájú konkáv tükrön visszaverődött
párhuzamos fénysugarak által alkotott görbe
vagy felület. A kausztika csúcsa a tükör
fókuszában van. Ilyen görbét néha a
csészében lévő folyadék felszínén is
megfigyelhetünk annak következtében, hogy
a fénysugarak a csésze ívelt faláról
visszaverődnek. Hasonló görbét alkotnak a
domborúlencsék felületéről visszaverődő
fénysugarak is]; marószer, maró anyag;
(orvosi) égetés, kausztika
kauter [przyrząd służący do termicznego
przyżegania
chorobowo
zmienionej
powierzchni śluzówki lub skóry] – (gör.)
kauter; égetőműszer; (vegytan) égetőszer,
marószer (środki kaustyczne)
elektrokauter
2506
kauteryzacja [zob. przyżeganie] – (gör.)
kausztrifikálás; égetés, kiégetés, marás;
(orvosi) kauterezés, kauterizálás
kauteryzować
[przypalać
chorą
tkankę;
przyżegać]
– (gör.) kausztrifikálni;
kauterezni, kauterizálni; kiégetni, beleégetni,
kimaratni (savval)
kauzalizm [kierunek w filozofii uznający
powszechną
zależność
przyczynową
między zjawiskami] – (lat.) kauzalizmus
[(más néven panaitizmus) főbb változatait
képviselik a hagyományos elméletek
(semmiféle tudományos törvény vagy
magyarázat nem lehetséges, ha nem az
okozatiság kategóriáján alapul, ide sorolható
többek között Arisztotelész is) és a
különböző racionalista doktrínák (az oksági
elv gondolati szükségszerűség, a priori
szabályzó elv, pl. leibniziánusok és részben
kantiánusok)]
kauzalistyczny, -a, -e – kauzalista
kauzalista – kauzalista (ffi)
kauzalność [1. przyczynowość; 2. cecha
czynności
prawnej,
polegająca
na
uzależnieniu jej ważności od istnienia tzw.
kauzy - przyczyny lub celu ze względu na
które
czynność
została
dokonana;
przeciwieństwem
kauzalności
jest
abstrakcyjność] – (lat.) kauzalitás; okság,
okiság; ; az ok és az okozat összefüggése;
oksági
elv;
a
valóságnak
az
a
törvényszerűsége, hogy minden változásnak
szükségképpen előidézó oka van
kauzalny, -a, -e [późn.łac. causalis 'przyczynowy'
i causativus 'sprawcz; 1. dotyczący
przyczyny; 2. przyczynowy] – (lat.)
kauzális, okozati, oksági, okbeli
kauzatywny, -a, -e – kauzális, kauzatív; oksági,
okszerű
kauzatywny
czasownik [jęz.
oznaczający
powodowanie
czynności
a.
stanu,
określonych przez rdzeń tego czasownika,
np. stawiać, sadzać (w stosunku do stać,
siedzieć)] – kauzatív ige; míveltető ige
kauzyperda [1. przest. kiepski jurysta, lichy
prawnik, marny adwokacina (dosł.
przegrywający sprawy); 2. lichy adwokat,
wyraz żartobliwie ułożony z łac. causa,
sprawa perdo, tracę, przegrywam, na wzór
causidicus, znaczącego po łacinie także
lichego adwokata] – ügyetlen ügyvéd,
pervesztő
kawa [1. nasiona kawowca; 2. napój parzony z
palonych i zmielonych ziaren kawowca;
też: porcja tego napoju; 3. zob. kawowiec;
4. Francja i Anglja zaczęły sprowadzać i
używać kawę około połowy wieku XVII.
-
Wersja 01 01 2017
W Polsce napój ten arabski i turecki nie
był łaskawie witany.] – kávécserje; kávé
[kawa jest bardzo dobra/smaczna: a kávé
nagyon jó/finom]; kávézás
Kawa arabska (Coffea arabica L.) [gatunek
roślin z rodziny marzanowatych, zwany
też kawowym drzewem lub kawowym
krzewem.
Pochodzi
z
Abisynii,
Mozambiku i obszaru Wielkich Jezior
afrykańskich.] – arab kávé (Coffea arabica)
[a kávécserje (Coffea) haszonnövényként
termesztett két faja közül az ismertebb. (A
másik a Coffea robusta.) A 10 méter
magasra is megnövő cserjének 10-15 cm
hosszú, bőrszerű levelei vannak. A levelek
hónaljában kávé- és jázminillatú fehér
virágok nyílnak. Zöld, éretten piros
csonthéjas termése van, belsejében két bab
alakú maggal (kávébab). Az Etiópiában
őshonos cserjét több trópusi területen
meghonosították. Az arab kávé és a Coffea
robusta magjából készülő közkedvelt ital a
kávé.]
kawa aromatyczna – zamatos kávé
kawa bez cukru – kávé cukor nélkül
kawa bezkofeinowa – koffeinmentes kávé
kawa biała [kawa z mlekiem lub ze śmietanką] –
tejeskávé
kawa czarna [kawa bez mleka, bez śmietanki] –
feketekávé, fekete
kawa figowa – fügekávé (a füge kávé pótlására
szinező és édesítő hatásával szolgál)
kawa jęczmienna – árpakávé
kawa mielona – őrölt kávé, darált kávé
kawa mleczna – tejeskávé
kawa mokka – fekete, feketekávé, mokka,
mokkakávé; arábiai kávé
kawa mrożona – jegeskávé
kawa (naturalna) – kávé (valódi)
kawa palona – pörkölt kávé
kawa parzona – forrázott kávé
kawa parzona po turecku – török kávé
kawa po irlandzku [kawa z whisky i z bitą
śmietaną] – ír kávé
2507
kawa po turecku [1. zmielona kawa zalana
zimną wodą i parzona z cukrem w
miedzianym naczyniu; 2. pot. zmielona
kawa zalana wrzątkiem] – törökkávé,
törökös kávé
kawa po wiedeńsku (kawa z bitą śmietanką) –
tejszínhabos kávé
kawa rozpuszczalna [ekstrakt otrzymywany
przez odparowanie wody z naparu kawy
naturalnej] – instant kávé; oldódó kávé,
„Nescafé”
kawa z bitą śmietaną a. śmietanką – habos kávé
v. haboskávé (tejszínhabbal)
kawa z cukrem – kávé cukorral
kawa z ekspresu, kawa espresowa – presszókávé
kawa z kremem – haboskávé
kawa z mlekiem – tejeskávé
kawa ze śmietanką – kávé habbal; kávé tejszínnel
kawa zbożowa [namiastka kawy naturalnej] –
árpakávé, babkávé; pótkávé; cikóriakávé
kawa ziarnista – babkávé, szemes kávé
kawa zmielona – darált v. megdarált, őrölt kávé
kawę na kawę – (átv.) mindent őszintén kitalálni;
tiszta vizet önteni a pohárba
kawę na ławę! – ki a kártyákkal! beszélj őszintén!
elő a mondandókkal
kawalarz
[1. osoba
chętnie
i
dobrze
opowiadająca kawały lub anegdoty;
2. osoba robiąca innym kawały] – kópé,
csínytevő; tréfamester, tréfacsináló, mókás
ember
kawalątko [mały kawałek czegoś] ; kawalątek –
darabka, falat
kawaler1 [1. mężczyzna, który jeszcze się nie
ożenił; 2. daw. młodzieniec; 3. daw.
mężczyzna zalecający się do kobiety; 4. z
łac. caballus, stąd włoskie cavalliere,
hiszpańskie caballero, właściwie jeździec,
żołnierz konny, kawalerzysta, rycerz,
szlachcic, pan; 5. w wieku XVI i XVII
kawalerem zwano rycerza pasowanego; 6.
Później nazwa kawalera służyła każdemu
przyzwoitemu
i
wykształconemu
młodzianowi, nieżonatemu mężczyźnie, a
zwłaszcza zalotnikowi, i w tem ostatniem
znaczeniu przeszła do mowy ludu
polskiego] – (fr.) chevalier; gavallér; lovag,
-
Wersja 01 01 2017
udvarló; (nieżonaty) nőtlen, legényember,
agglegény; táncos, (dawno) ifiúr, úrfi; lovag
kawaler2 [1. łac. Equitus, Eques, franc. chevalier,
ang. – knight, niem. Ritter – tytuł niższej
szlachty, zazwyczaj stojący tylko powyżej
szlachty nieutytułowanej. 2. tytuł niższej
szlachty, zazwyczaj stojący tylko powyżej
szlachty nieutytułowanej; 3. członek
zakonu rycerskiego; 4. osoba odznaczona
orderem; 5. zob. rycerz] – lovag [A 8–9.
század fordulóján Európa hadszíntereinek
döntő
fegyvernemévé
a
páncélos
nehézlovasság vált]; (vmilyen rend lovagja)
kawaler maltański [zob. joannita] – máltai lovag
kawaler mieczowy – (tört.) Kardrenddel kitüntetett
lovag
kawaler Orła Białego – a Fehér Sas-rend lovagja
kawaler księżycowy – (dawno) éjszakázó, korhely
kawaler maltański – máltai lovag (polacy w
zakonie maltańskim: lengyelek a máltai
rendben)
kawaler mieczowy – palloslovag
kawaler zakonu rycerskiego – lovag
kawaleria [jazda, konnica] – lovasság
kawaleria powietrzna [w armii amerykańskiej:
uzbrojone wojska desantowe przerzucane
w rejon walki powietrznymi środkami
transportowymi] – (USA) Légi Lovasság
kawalerka
[1.
samodzielne
mieszkanie
jednopokojowe; 2. pot. przedmałżeński
okres życia mężczyzny] – legénylakás,
garzonlakás; legényélet
kawalerka – átv. alapítványi hölgy; barátnő, (női)
lovaglóruha
kawalerka [pot. młodzi chłopcy]; kawaleria –
srácok, fiatal fiúk
kawalerka dla studenta – garzonlakás diáknak
kawalerka dla studentów – garzonlakás
diákoknak
kawalerka dla turystów – garzonlakás turistáknak
kawalerka dwupokojowe – kétszobás garzonlakás
kawalerka
jednopokojowe
–
kétszobás
garzonlakás
kawalerka w centrum – garzonlakás a központban
kawalerka w centrum Gdyni – garzonlakás
Gdynia központjában
kawalerka w Warszawie – egy barátnő Varsóban
kawalerka w Warszawie – garzonlakás Varsóban
kawalerowie mieczowi [zob. zakon mieczowy] –
Kard Rendje; Kard Lovagjai
kawalerska fantazja – színes, élénk fantázia
kawalerski, -a, -ie – (fr.) chevaleresque; (konny)
lovas;
lovagias,
gavalléros;
legény-,
agglegényi, agglegény- (po kawalersku:
2508
legényesen, nőtlenül); (rycerski) lovagi,
lovag-; (átv.) rendetlen
kawalerski porządek – példás rendetlenség
kawalerskie mieszkanie – legénylakás
kawalerskość [bycie kawalerem] – lovagiasság,
előzékenység
kawalerstwo [bycie kawalerem] – nőtlen állapot,
nőtlenség
kawalery
[pajęczyny] – [Słowniczek języka
śląskiego] pókháló
kawaleryjski, -a, -ie – lovassági, lovaskawalerzysta [1. (wojsk) ułan; 2. (wojsk) jeździec;
3. (historia) historycznie ; huzar, husarz,
dragon, kirasjer, rajtar, lisowczyk] –
lovaskatona; ulánus; huszár
kawalerzysta na koniu [Michałowski, Piotr
malarz (ur. 1800 Kraków, zm. 1855
Krzyżtoporzyce)] – lovaskatona a lovon
kawalerzysta polskiego pułku – lengyel ezred
lovaskatonája
kawalerzysta legionu polskiego na Węgrzech – a
magyarországi lengyel légió lovaskatonája
kawalerzysta legionu portugalskiego – a portugál
légió lovaskatonája
kawalkada [grupa pojazdów lub jeźdźców
jadących gdzieś razem], kawalkata – (fr.)
cavalcade, kavalkád; lovas felvonulás v.
díszfelvonulás; lovascsapat; (átv.) színes,
változatos benyomások, tarka eseménysor
kawalkator [1. zawodowy trener i ujeżdżacz
koni. Zawód ten był szczególnie ceniony w
Rzeczypospolitej Szlacheckiej, kiedy to
niemalże każdy magnat i możny pan miał
w swojej stajni na usługi przynajmniej
jednego kawalkatora. 2. Kawalkator (z
włoskiego cavallo – koń), ujeżdżacz,
później nazwany z niemieckiego Bereiter.
Po
dworach
panów
koniuszy
i
podkoniuszy liczyli się do dworzan,
kawalkator zaś był starszym pomiędzy
sługami
stajennymi.
Moniwid
Dorohostajski w „Hippice,” wydanej za
czasów Zygmunta III, ubolewa bardzo, że
panowie o ujeżdżanie koni za mało dbają i
tylko sam król chowa kawalkatorów. (ob.
Kalwakata: Enc. Starop. t. II, str 316).] –
lovas, (lovat) belovagoló ember
kawał [1. znaczna część jakiejś masy lub całości;
2. znaczna część jakiejś odległości lub
przestrzeni; 3. duża ilość czegoś; 4. wesoła
historyjka z dowcipnym, zaskakującym
zakończeniem; 5. zażartowanie z kogoś] –
(część) darab, szelet, rész; (átv.) nagy darab,
jókora, sok, nagyrésze vminek, bőség;
(dowcip) tréfa, anekdóta, vicc, móka, rossz
vicc, botrány, stikli, csíny; szellemesség,
kópéság
-
Wersja 01 01 2017
kawał chleba – (nagy) darab kenyér; (átv.) kövér
falat, jó kereset
kawał chłopa – öles ember
kawał czasu – hosszú idő, rengeteg idő
kawał drogi – jókora út
kawał drzewa – egy darab fa
kawał łobuza – nagy csibész
kawał łobuza z niego – kis csirkefogó
kawał mięsa – egy darab v. falat hús
kawał pikantny – pajzán tréfa
kawał primaaprilisowy – áprilisi tréfa
kawał prózniaka – nagy naplopó
kawał roboty – sok munka
kawał świata – fél világ
kawał żelaza – vasdarab
kawałeczek [zdrobnienie od: kawałek] –
darabocska, darabka, falatka
kawałek [1. niewielka część jakiejś masy lub
całości; 2. niewielka lub niedokładnie
określona część jakiejś odległości lub
przestrzeni; 3. niewielki utwór muzyczny]
– darab, falat, szilánk; kis darab, darabka (po
kawałku:
darabonként;
w
kawałki:
darabokra); (gyümölcs) gerezd; (földdarab)
tag
kawałek arbuza – dinnyeszelet
kawałek chleba – egy darabka kenyér; egy szelet
kenyér, egy kis kenyér; (átv.) a betevő falat
kawałek cukru – egy kis darab v. darabka cukor
kawałek literata – afféle író, íróféle, íróember
kawałek melona – sárgadinnye szelet
kawałek papieru – kispapírdarab; egy kis darab
papír
kawałek tortu – tortaszelet
kawałkować [dzielić coś na kawałki] – darabolni,
feldarabolni; felaprítani, darabokra osztani;
részekre bontani v. osztani
kawałkować się – darabokra esni, feldarabolódni
kawatina, kawatyna, cavatina – (ol.) cavatina;
(zene) az áriához hasonló, de kisebb igényű,
ismétlés nélküli szólódal
kawecan [1. z włoskiego cavezza, kantar, uzda na
konia; 2. jest to portugalska odmiana
kantara. Na nachrapniku ma trzy miejsca
do zapięcia lonży. Najczęściej służy do
lonżowania.] – (dawno) kötőfék; kantár, szár
kawerna [Kawerna to niewielka, pusta
przestrzeń w skałach, powstała w wyniku
procesów naturalnych. Najczęściej w
wyniku
wtórnych
procesów
hydrotermalnych lub wietrzeniowych.
Kawerny często powstają w skałach
węglanowych np. jaskinie na obszarach
krasowych. Na ścianach kawerny mogą
2509
narastać kryształy różnych minerałów. W
Polsce, kawerny najliczniej występują na
obszarze
Wyżyny
Krakowsko
Wieluńskiej. 2. med. jama powstająca w
wewn. narządach ludzi i zwierząt,
wskutek martwicy tkanek.] – (lat.)
kaverna; barlang, üreg; (orvosi) a
szervezetben (főleg a tüdőben) a szövetek
elroncsolódása következtében képződő üreg;
(wojsko) sziklába vájt fedezék
kawęczeć [niedomagać, zwykle z biedy] –
vesződni, buzgolkodni vmivel; gubbasztani,
kuksolni, kuporogni, guggolni vmin;
betegeskedni
kawęczeć nad algebrą – az algebrát gyúrni
kawęczenie [niedomagać, zwykle z biedy] –
vmivel
vesződés,
buzgólkodás vmin,
gubbasztás,
kuksolás,
guggolás;
[betegeskedés]
kawiarenka [zdrobnienie od: kawiarnia] – kis
kávéház, kávézó, eszpresszó
kawiarka [pot. kobieta zajmująca się etatowo
parzeniem kawy] – kávés nő v. nénike
kawiarnia [1. lokal, w którym podaje się kawę,
herbatę, lody, ciastka itp.; 2. lokal
gastronomiczny będący przede wszystkim
miejscem
spotkań
towarzyskich.
Podawane są tam głównie napoje i dania
deserowe, przede wszystkim kawa,
zazwyczaj również: ciastka, lody, herbata,
czy wino] – kávéház, kávézó, eszpresszó,
presszó
kawiarnia jest otwarta – a kávézó nyitva van
kawiarnia literacka – irodalmi kávéház
kawiarniany, -a, -e – kávéházi
kawiarz [osoba lubiąca kawę i pijąca ją często];
kawiara [kobieta pijąca często i chętnie
duże ilości kawy] – kávérajongó, (nagy)
kávés v. kávébarát; kávéfőző, kávés
kawior [solona ikra niektórych ryb, jadana jako
przekąska] – kaviár
kawior solona [ikra niektórych ryb, jadana jako
przekąska] – (tör.) kaviár; 1. (étel) a tok,
kecsege v. viza megtisztított és besózott
ikrája; 2. a ceruza által bemázolt (törölt)
szöveg
kawior czerwony – vörös kaviár
kawior prasowany – kaviár-sajt
kawiorowy, -a, -e [przymiotnik od: kawior] –
kaviár-, kaviáros
kawitacja [powstawanie w cieczy miejsc
wypełnionych parą, mogących powodować
szybkie zmiany ciśnienia, a w przewodach
maszyn hydraulicznych pogorszenie ich
sprawności i nadżeranie powierzchni
elementów maszyn] – kavitáció; (műsz.)
hajócsavarok gyors forgásánál fellépő
-
Wersja 01 01 2017
tünemény, midőn a víz nehézségi erő hatása
alatt nem bírja elég gyorsan követni a
csavarszárnyakat, hanem mögöttük űrt hagy,
s amely a hajócsavar működésének
hatásfokát erősen csökkenti; (fiz.) kavitáció
[áramló
folyadékokban
nagy
nyomáskülönbségek hatására keletkező,
majd szétpukkanó gőzbuborékok]
kawka [ptak o szaro-czarnym upierzeniu, żyjący
gromadnie w Europie i Azji] – csóka
Kawka (Coloeus monedula syn. Corvus monedula)
[średni ptak synantropijny z rodziny
krukowatych] – csóka (Corvus monedula)
[a madarak osztályának verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe és a varjúfélék
(Corvidae) családjába tartozó faj]
Kawka (Coloeus monedula syn. Corvus monedula)
Zamieszkuje w zależności od podgatunku:
 Coloeus monedula monedula – Półwysep
Skandynawski,
południowa
Finlandia,
Dania, Europa Środkowa na wschód od
Łaby oraz północne Bałkany.
 Coloeus monedula soemmerringii – Europa
Wschodnia i południowe Bałkany oraz
zachodnia Azja po Kaszmir i Mongolię. W
Polsce pojawia się zimą.
 Coloeus monedula spermologus – Europa
Zachodnia od Łaby na zachód, Półwysep
Apeniński i Półwysep Iberyjski po Słowenię
na wschodzie oraz Wyspy Brytyjskie i
Maghreb
 Coloeus monedula cirtensis – Tunezja i
północno-wschodnia Algieria.
kawon [reg.; zob. arbuz w zn. 1.] – (arbuz)
görögdinnye
kawowiec (kawa) (Coffea L.) [1. drzewo lub
krzew, z którego nasion robi się kawę; 2.
rodzaj wiecznie zielonych krzewów i
drzew
z
rodziny
marzanowatych.
Obejmuje ok. 40 gatunków drzew i
krzewów w większości z terenu Afryki.
Niektóre z nich są uprawiane.] –
kávécserje
kawowy, -a, -e [1. dotyczący kawy – nasion i
napoju;
2. mający
smak
kawy;
3. jasnobrązowy] – kávé-, kávés, kávé ízű;
kávébarna-
2510
kawunie [zdrobnienie od: kawa (w znaczeniu:
napój lub jego porcja); kawusia, kawcia,
kawka] – kávécska
kawunie z śmietanką – haboskávé
Kazaa [popularny system wymiany plików peerto-peer. Przeciwko jego użytkownikom
RIAA wytoczyła w 2003 roku serię
głośnych procesów cywilnych, oskarżając
ich o nielegalną wymianę plików.] – Kazaa
(fájlcserélő rendszer) [A Kazaa, noha vezető
szerepét már elvesztette, továbbra is az egyik
legnépszerűbb peer-to-peer rendszer. A
Kazaa nemcsak lehetőséget teremtett a
felhasználók számára,
hogy illegális
tartalmakat osszanak meg egymással, de a
hirdetési bevételek növelése érdekében
egyenesen fel is bíztatta őket erre.]
Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka,
Kazachstan (ros. Казахская Советская
Социалистическая Республика, kaz.
Қазақ
Кеңестік
Социалистік
Республикасы) [była drugą co do
wielkości (po Rosyjskiej FSRR) i
jednocześnie z najmniejszą gęstością
zaludnienia republiką ZSRR. Utworzono
ją w 1920 roku jako Kirgiską ASRR. W
1925 przemianowano ją na Kazachską
ASRR, a w 1936 r. zmieniono jej status i
jako
Kazachską
SRR
włączono
bezpośrednio w skład ZSRR. W 1991 r.
uzyskała niepodległość jako Kazachstan.
Stolica Kazachskiej SRR, Ałma Ata była
do 1998 r. stolicą niepodległego
Kazachstanu.] – (dawno, hist.) Kazah
Szovjet Szocialista Köztársaság
Kazachstan, Republika Kazachstanu (kaz.
Қазақстан, Қазақстан Республикасы,
trl. Ķazaķstan, Ķazaķstan Respublikasy,
trb. Kazakstan, Kazakstan Respublikasy;
ros. Казахстан, Республика Казахстан
trl. Kazahstan, Respublika Kazahstan, trb.
Kazachstan,
Riespublika
Kazachstan)
[państwo leżące częściowo w Europie
(5,4% powierzchni – tereny na zachód od
rzeki Emba) i częściowo w Azji, powstałe
w 1991 w wyniku rozpadu Związku
Radzieckiego. Graniczy z następującymi
państwami: Chinami (1460 km granicy),
Kirgistanem (980 km), Turkmenistanem
(380 km), Uzbekistanem (2300 km) oraz
Federacją Rosyjską (6467 km). Łączna
długość granic Kazachstanu wynosi 12 187
km. Kazachstan ma również dostęp do
największego jeziora świata – Morza
Kaspijskiego na długości 2340 km.] –
Kazahsztán (kazahul: Қазақстан) (hivatalos
nevén: Kazah Köztársaság) [a volt
Szovjetunió utódállama, a világ 9.
legnagyobb területű országa.]
-
Wersja 01 01 2017
Kazach [obywatel Kazachstanu], Kazaszka
[obywatelka Kazachstanu] – kazah (ffi/nő)
Kazachowie (Қазақтар Qazaqtar) [są narodem
tureckim, zamieszkują północną część
Azji Środkowej, głównie w Kazachstanie,
ale również w Chinach (Sinkiang),
Uzbekistanie, Rosji, Mongolii i w
rozproszeniu we wszystkich republikach
byłego ZSRR. Niegdyś słynęli z polowań z
sokołami i niezwykłej zręczności podczas
jazdy konnej. Dzielą się na trzy plemiona
zwane żuzami: Starszy, Średni i Młodszy
Żuz. Te z kolei dzielą się na plemiona i
klany.] – kazahok
kazachski, -a, -ie [1. dotyczący Kazachów;
kazaski; 2. dotyczący Kazachstanu;
kazachstański] – kazah
kazaczok [wym. kazaczok] [rosyjski taniec z
przysiadami,
wyrzucaniem
nóg
i
podskokami; też: muzyka do tego tańca] –
(orosz) kazacsok; kozáktánc
kazać (każę, -esz) [1. polecić komuś, żeby coś
zrobił; 2. zmuszać do czegoś swoim
postępowaniem, np. Kazał na siebie długo
czekać.; 3. stanowić podstawę, model
czegoś, np. Zwyczaj każe tak zrobić.;
4. daw. wygłosić kazanie] + R. –
(komu/czemu)
parancsolni,
rendelni,
elrendelni, utasítani, meghagyni; (w kościele)
prédikálni;
-tat,
-tet;
megkövetelni,
kényszeríteni; (dawno) prédikálni, igét
hírdetni
kazać bić – veret (vkit/vmit)
kazać biegać – futtatni
kazać chodzić – járat
kazać ciągnąć – húzatni
kazać czekać – váratni, várakoztatni
kazać do szlachty – a nemeseknek prédikálni
kazać grać a. zagrać – húzatni (nótát)
kazać (przyjść) (kogo dokąd) – odarendelni vkit
kazać komu – utasítani
kazać (komu) grać – szerepeltetni (vkit)
kazać komuś pracować – (vkit) dolgoztatni
kazać na sobie czekać – várat magára
kazać napisać a. zapisać – irat; feliratni
kazać o miłości bliźniego – a felebaráti szeretet
hirdeti
kazać odnowić co – elrendelni vminek a
rendbehozatalát; megújíttatani vmit
kazać oszklić – üvegeztetni
kazać pobić – megveretni
kazać położyć – helyeztetni; teteni; rakatni
kazać przepisać – leírat (vmit)
kazać przynieść a. sprowadzać, sprowadzić –
hozatni
2511
(kazać) prosić – kéret
kazać robić – csináltatni; teteni
kazać schwytać – fogatni (fogat)
kazać skakać a. skoczyć – ugrasztani; ugratni
kazać śpiewać na bis – újráztatni; újra
elénekeltetni
kazać uszyć co – varratni vmit
kazać wewzać – hivatni
kazać wewzać doktora do chorego – orvost
hivatni a beteghez
kazać wnieść bagaże do pokoju – felvitetni a
csomagokat a szobába
kazać wstawić szybę – üvegeztetni
kazać zabić a. zabijać – öletni; megöletni (vkit)
kazać zanieść a. zawieźć – vitetni
kazać zaprząc konie – befogattatni a lovakat
kazać zawołać – hivatni
kazać zrobić co – csináltatni v. megcsináltatni vmit
kazał pan, musiał sam – (közm) [rendelkezett az
úr, de kénytelen volt maga cselekedni]
magad uram, ha szolgád nincs; kinek nincsen
kutyája, maga ugat este
kazał stanąć wozowi – megállította v. megállíttatta
a kocsit
kazałem mu odsypać pół korca żyta – kiöntettem
vele egy véka rozsot
kazałem mu wsolić pięć batów – öt ütést adtam
neki, ötöt mérettem rá
kazać kłaniać się (komu) – üdvözöltetni (vkit)
kazać się ogolić maszynką elektryczną –
megborotváltatja magát villanyborotvával v.
borotválókészülékkel
kazakina [1. luźna suknia bez rękawów; 2. ubiór
kobiecy, obcisły kaftan bez rękawów, letni
lub zimowy. Te ostatnie podszywano
gronostajami lub popielicami. Pod
kazakinkę Polki wkładały opięte gorseciki
z wąskimi rękawami, na wierzch zaś
kazakinek kładły kontusiki. Wyraz i sam
strój pochodzą podobno od Kozaczek
ukraińskich.] – bő, ujjatlan női ruha
kazalnica
-
Wersja 01 01 2017
kazalnica [1. daw.; zob. ambona: 1. miejsce w
kościele
przypominające
zadaszony
balkon, służące do wygłaszania kazań;
2. w alpinistyce: wystająca ze stoku
górskiego platforma lub niewielka turnia,
podcięta z trzech stron urwiskami] –
szószék, prédikálószék
kazamata [1. pomieszczenie pod fortyfikacjami,
służące jako magazyn lub stanowisko
obronne w czasie wojny; 2. opancerzone
pomieszczenie na okręcie chroniące działo
i jego obsługę] – (ol. casa fermata =
megerősített ház) kazamata [az elelnséges
tüzérség ellen vastag földtöltés alatt álló
boltozott helyiség v. helyiségsor, esetleg több
emeletes elrendezésben (az erődöknél a
védőőrség laktanyája)], (wojsko) tüzérségi
tűz és repülőbombák ellen védelmet nyújtó,
sziklába vájt fedezék; föld alatti várbörtön
kazamatowy, -a, -e [przymiotnik od: kazamata]
– kazamatakazamaty [podziemia służące jako ciężkie
więzienie] – kazamaták
kazanie [1. przemówienie wygłaszane przez
duchownego do wiernych w czasie
nabożeństwa; też: napisany tekst tego
przemówienia;
2. długie
i
nudne
moralizowanie] – parancsolat, rendelés,
elrendelés, utasítás, meghagyás; (dawno)
parancs, elrendelés; prédikáció; szentbeszéd
Kazanie na górze [seria nauczań, które według
Ewangelii Mateusza (Mt 5,1 - 7,28) zostały
wygłoszone przez Jezusa Chrystusa. Do
bardziej znanych części Kazania na górze
należą Błogosławieństwa oraz modlitwa
Ojcze nasz.] – Hegyi beszéd [1. Máté
evangéliuma 5-7. fejezete; Jézus erkölcsi
tanításainak legfontosabb összegzése; a
keresztyén kegyesség és erkölcs egyik
főpillére. 2. A hegyi beszéd (Mt 5-7, vö. Lk
6,20-49)
Jézus
legnagyobb,
a
zsidókeresztény katekézis szellemét tükröző
beszéde. Jézus tanítása és beszédei
(elsősorban erkölcsi szempontból) lényeges
pontjait foglalja össze oly módon, hogy
Jézus mint az új Mózes meghirdeti az új
üdvrend tökéletes törvényét: ebben az új
üdvrendben közvetlenül jelenik meg az
ember előtt Isten eszkatológikus országa
(baszileia) a maga követelményeivel,
amelyek az Isten országába való bebocsátás
feltételei, és ez a baszileia a keresztény
álláspont
szerint
„hatálytalanítja”
az
Ószövetség törvényét.]
kazanie (predykacja) – szentbeszéd, prédikáció,
igehirdetés; (átv.) prédikáció, lelkifröccs
kazanie niedzielne – vasárnapi szentbeszéd
2512
kazeina [główny składnik białkowy mleka,
zawierający niezbędne dla człowieka
aminokwasy oraz fosfor] – (lat.) kazein;
(vegytan) sejtanyag, az emlősállatok tejének
foszfortartalmú fehérjéje; az iparban is
fontos nyersanyag
kazeinowy, -a, -e [przymiotnik od: kazeina] –
kazeinkazeinowy jedwab sztuczny – kazeinműselyem
kaziciel – elcsúfító, elrontó; megrontó, elrontó,
elpusztító
kaziciel gromadkowy – tömegpusztító
kaziciel młodzieży – az ifjúság megrontója,
elzüllesztője
kazicielka – elcsúfító, elrontó; megrontó, elrontó,
elpusztító nő
kazić [1. daw. działać na kogoś albo na coś
niszcząco,
szkodliwie;
2. daw.
demoralizować]
– elcsitítani, rongálni,
rontani, elrontani; (átv.) bemocskolni,
befeketíteni; beszennyezni, megrontani,
elrontani
kazić obyczaje – erkölcsöt rontani
kazić swój honor – becsületét bemocskolni,
becsületén foltot ejteni
Kazik, Kazio – a Kázmér beceneve
Kazimiera
[żeński
odpowiednik
imienia
Kazimierz] – (békebontó); a Kázmér női
változata
Kazimierz (łac.: Casimiria; jid. Kuzmir) [jest
obecnie dzielnicą Krakowa wchodzącą w
skład Dzielnicy I Stare Miasto, lecz od
XIV do początków XIX wieku był
samodzielnym miastem położonym na
południe, ale w bezpośredniej bliskości
Krakowa. Przez wiele wieków wpółżyły w
nim i przenikały się nazwajem dwie
wielkie
kultury,
żydowska
i
chrześcijańska. Obecnie jest on częstym
miejscem
wycieczek
turystów
i
krakowian.] – Kázmér (békebontó); férfinév
a lengyel eredetű Kazimír férfinév magyaros
alakja
Kazimierz I Karol Odnowiciel (ur. 25 lipca 1016,
zm. 28 listopada 1058 w Poznaniu ) [książę
z dynastii Piastów, władca Polski w latach
1034-1058 (z przerwami), syn Mieszka II i
Rychezy. Najprawdopodobniej w latach
1034-ok. 1037 objął władzę, jednak został
zmuszony przez sytuację w kraju do jego
opuszczenia. Ponownie objął władzę w
1039 (lub być może dopiero w 1040) i
panował do swojej śmierci.] – I. Kázmér
lengyel fejedelem ("Megújító" Kázmér,
lengyelül Kazimierz I Odnowiciel, Mnich)
(született 1016. július 25-én, meghalt 1058.
november
28-án)
[Piast
dinasztiából
-
Wersja 01 01 2017
származó herceg, II. Mieszko Lambert és
felesége Lotaringiai Richeza fia, lengyel
uralkodó. 1034 és 1039 között valószínűleg
száműzetése miatt akadályozva volt az
uralkodásban, az ország pedig krízisbe
került.
Káz,ér
nem
merte
magát
megkoronáztatni Lengyelország királyává,
valószínűleg az erős belső és külső nyomás
miatt.]
Kazimierz II Sprawiedliwy (ur. 1138, zapewne
przed 28 października, zm. 5 maja 1194 w
Krakowie) [książę wiślicki w latach 11661173, książę sandomierski od 1173, od
1177 książę krakowski (z włączonym do
księstwa do 1182 Kaliszem i Gnieznem),
od 1186 książę mazowiecki i kujawski
(możliwe, że Kujawy otrzymał dopiero syn
Kazimierza – Leszek Biały w 1199). Syn
Bolesława III Krzywoustego z rodu
Piastów. Przydomek: "Sprawiedliwy" nie
jest mu współczesny, pojawił się dopiero w
XVI wieku.] – II. Kázmér lengyel fejedelem
(Igazságos Kázmér, lengyelül Kazimierz II
Sprawiedliwy)
(1138–94)
[Ferdeszájú
Boleszláv és bergi Salome hercegnő
legkisebb fia. Wiślicai, sandomierzi és
krakkói herceg. Az Igazságos melléknév már
a XVI. században megjelent.]
Kazimierz III Wielki (ur. 30 kwietnia 1310 w
Kowalu, zm. 5 listopada 1370 w
Krakowie) [król Polski w latach 13331370, ostatni władca z dynastii Piastów na
polskim
tronie.
Najmłodszy
syn
Władysława I Łokietka i Jadwigi
Bolesławówny,
córki
Bolesława
Pobożnego.] – III. Kázmér lengyel király
(Nagy Kázmér, lengyelül Kazimierz III
Wielki) [született 1310. április 30-án,
meghalt 1370. november 5-én Krakkóban.
Lengyel király 1333–1370 között, a Piastdinasztia utolsó tagja a lengyel trónon. I.
Lokietek
Ulászló
Kaliszi
Jadwiga,
Szemérmes Boleszláv lányának fia.]
kazimirek, kaźmirek (fr. casimir; ang. cassimir)
[1. tkanina wełniana z gorszych gatunków
wełny czesankowej Powszechna od czasów
Stanisława
Augusta
Poniatowskiego,
szczególnie popularna w pierwszej
połowie XIX w. do wyrobu spodni
męskich i tańszej odzieży. 2. tkanina
wełniana używana od czasów Stanisława
Augusta, aż do powstania listopadowego w
1830 roku. Materiał stosowany do wyrobu
spodni męskich oraz odzieży kobiecej.
Nazwa polska wywodzi się od angielskiego
słowa cassimir bądź cassimere. 3. materiał
wełniany, bardzo powszechny od czasów
Stanisława Augusta do okresu powstania
listopadowego. Służył na ubiory kobiet i
2513
mężczyzn. Zwłaszcza spodnie elegantów
były w pierwszej połowie XIX wieku
zawsze
kaźmirowe.
Nazwa wbrew
pozorom nie wywodzi się z Polski lecz z
Anglii, od słowa cassimir, wskazującego na
świetny materiał opatentowany w roku
1766.] – (daw) gyapjúszövet fajta
kazirodca – vérfertőző ffi
kazirodczo – vérfertőzően
kazirodczy, -a, -e – vérfertőző, véfertőzési
kazirodztwo
[utrzymywanie
stosunków
płciowych z osobą blisko spokrewnioną] –
vérfertőzés, vérnász
kazirodzca – vérfertőző
kaznodzieja – prédikátor, hitszónok; (átv.)
erkölcscsősz, erénycsősz, erkölcsprédikátor
Kaznodzieja Salomonowy – Księga Koheleta
[autorem jej jest Salomon. Napisana
została
około
roku
1000
przed
Chrystusem; wiersze pierwszy i drugi
zawierają właściwy temat księgi.] – A
Prédikátor könyve (lat. Ecclesiastes; héberül:
‫ ק ֹ ֶהלֶת‬Qó`helet; jiddis: ‫ קהלת‬Kojhelesz).
(héberül: Kohelet = „a gyülekezetben
beszélő”).
kaznodziejska wymowa – ékesszólás
kaznodzieja protestancki – protestáns prédikátor
kaznodziejski, -a, -ie – prédikátori, hitszónoki
kaznodziejstwo [1. wygłaszanie kazań; 2. całość
twórczości
kaznodziejskiej;
3. talent
oratorski; 4. skłonność do wygłaszania
mów,
zwykle
moralizujących]
–
prédikátorság; hitszónoklat
kazoo [Mirliton (kazoo, flet rzezańców) –
instrument
muzyczny
z
grupy
membranofonów dętych] – mirliton,
hagymafuvola
kazualizm [pogląd, według którego przypadek
rządzi zdarzeniami i ich następstwami] –
(lat.) kazualizmus; az a felfogás, amely
szerint a történelmet a véletlen irányítja; a
véletlenbe vetett hit
kazualistyczny, -a, -e – kazualistakazualny, -a, -e [1. oparty na przypadku lub
zależny od niego; 2. dotyczący przypadka
gramatycznego] – (lat.) kazuális; esetleges,
véletlen
kazuał
[cztery
przypadki:
mianownik,
dopełniacz,
miejscownik,
kazuał
wywodzący się od celownika.] – (latin)
kazuálé; (kazuáliák) speciális igehirdetési,
istentiszteleti
alkalmak,
szertartások:
keresztelés, úrvacsora, esküvő, temetés,
sírkőavatás
stb.
[Olyan
lelkészi
cselekmények, amelyek az emberi élet
-
Wersja 01 01 2017
különböző eseményeivel, alkalmaival állnak
kapcsolatban.]
kazuar [duży, nielotny ptak podobny do strusia,
żyjący na Nowej Gwinei i w Australii] –
(maláji→holland)
kazuár
(Casuarius
casuarius L.), a láposmellü futó madarak
rendjébe, a kazuárfélék családjába tartozó
madárnem. Nagy, erős, zömöktestü madarak,
melyeknek feje sisakalaku, amennyiben
homlokcsontjuk kinövéséből keletkezett
tarajjal birnak. Ausztráliában és a környező
szigeteken honos, 180 cm-re is megnövő
futómadár.
Kazuar hełmiasty (Casuarius casuarius) [ptak z
rzędu kazuarowych zamieszkujący tereny
północno-wschodniej Australii i Nowej
Gwinei] – sisakos kazuár, v. déli kazuár
(Casuarius
casuarius)
[a
madarak
osztályának struccalakúak (Struthioniformes)
rendjébe, a kazuárfélék (Casuariidae)
kazuista [1. osoba biegła w kazuistyce; 2. osoba
posługująca się metodami kazuistycznymi
w nauce] – kazuista ember
kazuistyczny, -a, -e – kazuisztikus
kazuistyka [1. skomplikowana i niejasna
argumentacja, polegająca na naginaniu
argumentów w celu uzasadnienia jakiejś
tezy;
2. drobiazgowe
rozstrzyganie
szczegółowych
problemów
przez
stosowanie
do
nich
odpowiednio
dobranych
zasad
ogólnych;
3. formułowanie przepisów prawnych
polegające na wyliczaniu konkretnych
przypadków, do których się one stosują;
4. opisywanie przypadków chorobowych o
rzadkim
przebiegu
i
rzadko
występujących;
5.
prawn.
metoda
formułowania przepisów, oparta bardziej
2514
na
przewidywaniu
szczegółowych
wypadków niż na wytyczaniu ogólnych
zasad; pop. rozumowanie wykrętne,
sofistyczne, naciągane, tylko na pozór
słuszne] – (lat.) casuistica, kazuisztika
[olyan erkölcstani irányzat, amely a helyes
magatartásra nézve minden lehető esetre
utasítást akar adni]; esetek gyűjteménye,
esettan, esetek ismertetése; tudományos
módszer, amely az előforduló egyes eseteket
általános elvek alapján oldja meg; (vallás) a
skolasztikus teológiában és a középkori
jogtudományban az általános dogmatikus
tételek alkalmazása egyes esetekre; (átv.)
szócsavarás, szőrszálhasogatás
kazula (1. casula, Planeta; 2. Chasuble) – (lat.)
casula [házacska], kazula (a lat. casa, casula,
'ház, házacska' szóból), (Planeta) római
katolikus papi miseruha
[1. Miseruha,
melyet az alba fölött viselnek, mindig a
megfelelő liturgikus színben; 2. (a lat. casa,
casula, 'ház, házacska' szóból), planeta: a
latin szertartásban miseruha. - A 9. sz-ig
planetának nevezték, ami a polg. ruházatban
szokásos planulának (paenula) felelt meg. Ez
harangszabású, ujjatlan v. elöl fölhasított bőr
v. posztó köpeny volt, amit az utazók az
időjárás viszontagságai ellen viseltek. - A
kazula név a lat. casa kicsinyített formája. A
casa házikót, kunyhót jelöl, ami a pásztort v.
a földön dolgozót megóvta a hirtelen esőtől
és hidegtől. - A ~ szabásmintája kezdetben
kör, majd a karoknál rövidülve ellipszis
alakú, esetleg elöl rövidebb, mint hátul. A
12. sz: a karoknál egyre rövidebbre vették, s
kialakult a hegedű-kazula formája. A II. Vat.
Zsinat után elterjedt, ún. Borromei-kazula
valójában a planeta formát eleveníti föl. - A
bizánci szertartásban a kazula megfelelője a
felonion. - A néprajz a Dunántúlon viselt
kendőszerű ruhadarab nevét a kazulából
származtatja: kecele.
-
Wersja 01 01 2017
kazus (zdarzenie; charakterystyczny wypadek;
prawn. Przypadek) – (lat.) kázus; eset, ügy,
dolog
kaźń [1. podn. cierpienia fizyczne zadawane
uwięzionym; 2. podn. wykonanie kary
śmierci] – (súlyos) büntetés, fogság,
(katusza) kínzás, kín, gyötrelem
każ się wypchać! – (tréf) pukkadj meg, fújd fel
magad!
każdorazowy, -a, -e [dokonywany, odbywający
się, pojawiający się za każdym razem] –
mindenkori, ismétlődő, megújított, minden
egyes alkalomra vonatkozó
każdorazowe pozwolenie – esetenként v. minden
egyes alkalommal megújítandó engedély
każdy, -a, -e [zaimek komunikujący, że to, o
czym jest mowa w zdaniu, odnosi się do
osób, przedmiotów lub zjawisk danej
grupy, i że nie ma takich, do których by
się to nie odnosiło] – mindegyik, minden,
mindenki, minden egyes (o każdej porze:
minden időben; za każdym razem: minden
alkalommal, minden esetben; w każdym
(bądź) razie: mindenesetre, okvetlenül; na
każdym kroku: lépten-nyomon); ki-ki
każda ciecz ma swój punkt wrzenia – minden
folyadéknak saját forrpontja van
każda droga prowadzi do Rzymu; wszystkie
drogi prowadzą do Rzymu – minden út
Rómába vezet
każda liszka swój ogonek chwali – [minden róka a
mag a farkát dicséri] minden cigány a maga
lovát dicséri
każda pora roku ma swój urok – minden
évszaknak megvan a maga szépsége
każda potwora znajdzie swego amatora – (közm.)
[minden szörnyetegnek megvan a maga
kedvelője v. híve] minden zsák megtalálja a
maga foltját
każda sroczka swój ogonek chwali – (közm.)
(minden szarka a maga farkát dicséri)
minden róka a maga farkát dicséri; minden
cigány a maga lovát dicséri
każda sztuka bydła kosztuje – minden darabnak
nagy ára van
każde ciało daje się dzielić – minden test osztható
każde pole rodzi kąkole – (közm.) rotka búza,
miben konkoly nincsen
każdego dnia – minden nap, naponta
każdego roku – minden évben, évente
każdego tygodnia – minden héten
każdemu swoje się podoba – (közm.)
[mindenkinek tetszik a magáé v. ami az övé]
ki-ki a maga lovát v. borát dícséri
każdemu według jego potrzeb – mindenkinek
szükséglete szerint
2515
każdemu własny kąt najmilszy – [mindenkinek a
saját kuckója a legkedvesebb] jobb a magad
kunyhója más palotájánál
każdy [każdy człowiek, każda rzecz] – minden
férfi, minden dolog
każdy członek mojej rodziny czuje się dobrze –
családomból mindeki jól érzi magát
każdy człowiek jest zadowolony, jeśli praca idzie
dobrze – minden ember elégedett, hogyha a
munka jól megy
każdy człowiek ma swoje zadanie – minden
embernek megvan a saját feladata
każdy do swej stodoły zboże zwozi – (közm.)
(mindenki a maga csűrébe hordja a gabonát)
minden szentnek maga felé hajlik a keze
każdy dzień przynosi nowe kłopoty – minden nap
meghozza a maga baját
każdy jest kowalem swojego losu a. swej fortuny
– közm. mindenki a maga szerencséjének
kovácsa
każdy kiep ma swój rozum – [minden bolondnak
van esze] minden bolondnak van magához
való esze
każdy kij ma dwa końce – (közm.) minden botnak
két vége van
każdy kraj ma swój obyczaj – [minden országnak
meg van a maga szokása] ahány ház, annyi
szokás
każdy, kto – mindenki, aki
każdy kupiec swój towar chwali – (közm.)
(minden boltos a maga áruját dícséri)
minden cigány a maga lovát dícséri
każdy ma swego mola – mindenkinek megvan a
maga baja
każdy ma swego mola co gryzie - (közm.)
[mindekinek megvan a maga molya, ami
rágcsálja] mindenkinek megvan a maga
keresztje v. gondja v. baja
każdy medal ma dwie strony – (közm.) minden
éremnek két oldala van
każdy młynarz na swoje koło wodę nosi –
[minden molnár a saját malmára hajtja a
vizet] minden szentnek maga felé hajlik a
keze
każdy nastolek dużo spożywa – minden tinédzser
sokat fogyaszt
każdy o sobie myśli – mindenkinek magára van
gondja
każdy pan u siebie – (közm) a kakas is úr a maga
szemétdombján
każdy sobie rzepkę skrobie – (közm.) [kiki
magának tisztítja a répát] mindenki csak
magára gondol; minden szentnek maga felé
hajlik a keze
każdy swój brudy pierze w domu – [a maga
szennyesét mindenki otthon mossa]
-
Wersja 01 01 2017
każdy swoim łokciem mierzy – mindenki a saját
mértéke szerint mér; mindenki a maga
szempontja szerint cselekszik
każdy z innej wsi – valamennyi mind más, mind
különböző
każdy z mojej rodziny – a családomból mindenki
każdy z nas – mindegyikünk
każdy z osobna – ki-ki, egyenként, mindeegyik
każdy z nas – mindegyikünk
każdziusieńki, -a, -ie – minden, mindegyik,
mindenki, mind egy szálig, egytől-egyig
każdziutki, -a, -ie – mindegyik, mindenki,
mindenik
każe się nazywać panem dyrektorem – igazgató
úrnak szólíttatja magát
każenie – fertőzés
kącik [1. zdr. od kąt w zn. 1, 3.; 2. stała rubryka
w czasopiśmie lub gazecie poświęcona
określonym zagadnieniom; 3. miejsce w
jakimś
pomieszczeniu,
odpowiednio
wyposażone do wykonywania określonych
czynności, lub w którym eksponuje się
jakieś przedmioty] – szöglet, zug, sarok;
(átv.) kis lakás, kuckó; szöglet
kącik kuchenny – teakonyha
kącik oka – szemzug
kąciki telewizyjne – tévésarkok
kąciki oczu – a szem v. szeme sarka, szemszöglet
kąciki ust – a száj v. szája szöglete
kącina [świątynia pogańska u dawnych Słowian,
Prusów i Litwinów] – (ősi szláv pogány
szentély)
kądziel [1. pęk włókna lnianego, konopnego lub
wełnianego przygotowany do przędzenia,
umocowany na przęślicy lub kołowrotku;
2. daw. linia żeńska; 3. grzywa żubra; 4.
Len, wełna lub konopie, przygotowane do
przędzenia
na
kołowrotku
lub
wrzecionem, zowią się kądzielą. Ponieważ
przędzenie było udziałem niewiast, kądziel
przeto od najdawniejszych czasów u wielu
narodów była symbolem zniewieściałości i
zadomowienia.] – guzsaly; (a guzsalyra
erősített len- v. gyapjú)szál v. rostcsomó
kądziel lnu – lenszálcsomó
kądziołek [brodawka przędna pająka] – (pók)
fonószemölcs
kądziołka [1. inaczej kądziel; 2. przędzenie
kądzieli] – guzsalyocska
kąkol [1. chwast zbożowy o purpurowych
kwiatach i trujących nasionach; 2. chwast
często spotykany na naszych polach ze
zbożem. Ma purpurowo-różowe kwiaty
podobne do pewnych odmian goździków;
nasiona są koloru czarnego, około 1,5 mm
średnicy, trujące. W Biblii chodzi
widocznie nie o kąkol, ale o gatunek trawy
wyrastającej tak wysoko jak żyto i
pszenica, nawet z podobnym kłosem.
Chodzi tu o roślinę zwaną po grecku
''zizanion'', która nawet trudno daje się
odróżnić od pszenicy.] – (kwiat) konkoly
(kąkol polny) [Gyomszerű növény a
gabonaföldeken, amely kezdetben igen
hasonlít a búzához (Mt 13,25-30)]; (chwast)
gyom, gaz
2516
Kąkol (Agrostemma githago) [jest jednoroczną
rośliną
o
wysokości
30-100
cm
występującą w łanach zbóż. Kosmkowato
owłosiona łodyga i liście; kwiaty
pojedyncze na długich szypułkach mają
płatki korony koloru purpurowego, ku
nasadzie białawe. Również odmiany
ogrodowe są trujące.] – Konkoly
(Agrostemma githago, caosah vagy boshâh)
[Gabonafélékben komoly károkat okoz, két
szerző említi, mindketten annak káros voltát
is hangoztatják (Jób 31,40 és Mt 13,24—30
és 13,36—43).]
-
Wersja 01 01 2017
kąkolowy, -a, -e – konkolykąkolowe ziarno – konkolymag v. szem
kąpać [1. moczyć kogoś w dużej ilości wody w
celu umycia go lub w celach leczniczych;
2. moczyć
coś
w
odpowiednio
przygotowanych roztworach w celu
wywołania określonej reakcji] – fürdetni,
füröszteni; (állatot) úsztatni
kąpać dziecko – gyermeket füröszteni v.
megfürdetni
kąpać się [1. myć się w dużej ilości wody;
2. przebywać w dużym zbiorniku wodnym
dla przyjemności lub dla sportu; 3. mieć
czegoś w nadmiarze] – fürödni, fürdeni
kąpać się można tylko przy plaży – csak a
strandon szabad fürdeni
kąpać się nago – meztelenül fürdeni
kąpać się nago nocą w jeziorze – éjjel meztelenül
fürdeni a tóban
kąpać się w morzu – a tengerben fürdeni
kąpać
Kąkol (Agrostemma githago)
kąkol głuszy zboże – a konkoly ellepi v. elnyomja
a gabonát
Kąkol polny (Agrostemma githago L.) [gatunek
rośliny jednorocznej, pospolitego chwastu
z rodziny goździkowatych.] – konkoly
(Agrostemma githago L.) [a szegfűfélék
családjába tartozó, 50-70 cm magas,
eredetileg a Földközi-tenger vidékéről
származó vetési gyomnövény.]
się w sadzawce – halastóban v.
libaúsztatóban fürdeni
kąpać się w ziemnej wodzie – hideg vízben
fürödni v. fürdeni
kąpać się w złocie – (átv.) úszni az aranyban v.
pénzben
kąpanie – fürdetés, fürösztés
kąpanie się – fürdés
kąpiący się, kąpiąca się – fürdőző (ffi/nő) [kąpiące
się: fürdőzők]
-
Wersja 01 01 2017
przewlekłych chorób układu krążenia] –
szénsavas fürdő
kąpiel lecznicza – gyógyfürdő
kąpiel morska – tengeri fürdő
kąpiel mułowa – iszapfürdő
kąpiel nasiadowa [zob. nasiadówka w zn. 1.] –
ülőfürdő, ülőkád
kąpiel natryskowa – zuhanyfürdő, tus
kąpiel ołowiowa [ciekły stop ołowiu stosowany
do
nagrzewania
lub
chłodzenia
przedmiotów metalowych] – ólomfürdő
kąpiel parowa – gőzfürdő
2517
Kąpiąca się (fr. La Baigneuse) [obraz Jeana Dominique'a
Auguste'a Ingres'a z 1808.]
kąpiel [1. kąpanie kogoś lub kąpanie się w
wannie; też: woda lub inna ciecz
przeznaczona do tego; 2. przebywanie w
dużym
zbiorniku
wodnym
dla
przyjemności lub sportu; 3. moczenie
czegoś w odpowiednio przygotowanych
roztworach w celu wywołania określonych
reakcji; też: roztwór służący do tego celu]
– fürdő, fürdőház
kąpiel barwiąca, farbiarska [roztwór, w którym
przeprowadza się proces barwienia
danego materiału] – festőkád
kąpiel błotna, borowinowa [lecznicza kąpiel w
borowinie – nieodwodnionym torfie
leczniczym] – iszapfürdő
kąpiel borowinowa – gyógyiszap fürdő
kąpiel gazowa [kąpiel lecznicza, podczas której
ciało chorego jest zanurzone w wodzie
zawierającej rozpuszczony dwutlenek
węgla] – szénsavas fürdő
kąpiel hydroelektryczna – hidroelektrikus fürdő
kąpiel jodowa – jódos fürdő, jódürdő
kąpiel
kwasowęglowa
[kąpiel
mająca
zastosowanie
w
leczeniu
wielu
kąpiel powietrzna [używanie ruchu lub leżenie
na świeżym powietrzu bez odzieży,
stosowane jako zabieg przyrodoleczniczy]
– légfürdő
kąpiel rzymski – római fürdő
kąpiel siarczkowy-siarkowodorowy – kéneskénhidrogén fürdő
kąpiel słoneczna [poddawanie ciała działaniu
promieni słońca] – napfürdő
kąpiel solankowa – sósfürdő
kąpiel solna [1. roztwór elektrolitu, w którego
skład wchodzą sole proste; 2. w obróbce
cieplnej metali: kąpiel składająca się z
roztworów roztopionych soli] – sófürdő
kąpiel świetlna – fényfürdő
kąpiel w Adriatyku – fürdés az Adriában
kąpiel w Aqua Parku – fürdés az Aqua Parkban
kąpiel w morzu – fürdés a tengerben
kąpiel w wannie – kádfürdő
kąpiele błotne – iszapfürdő, iszapfürdés
kąpiele karlsbadskie – karlsbadi fürdő
kąpiele kwasowęglowe – szénsavas fürdők
kąpiele mineralne – gyógyfürdő
kąpiele solankowe i perełkowe – só- és
pezsgőfürdők
kąpielisko [1. miejsce lub zespół urządzeń
umożliwiających kąpanie się lub lecznicze
zabiegi
hydroterapeutyczne;
2. miejscowość
uzdrowiskowa
lub
wczasowa nad morzem] – fürdőhely, fürdő
kąpielisko lecznicze – gyógyfürdő
2518
kąpielisko nadmorskie – tengeri fürdőhely
kąpieliskowy, -a, -e – fürdőhelyi
kąpielowy, -a, -e – fürdő-; kabinos, fürdős
kąpielowy
[pracownik
sanatorium
przygotowujący
kąpiele
lecznicze];
kąpielowa – fürdőmester; (dawno) kabinos,
fürdős (ffi/nő); fürdőszolga
kąpielówki [1. krótkie, obcisłe spodenki
zakładane do kąpania się; 2. strój męski
używany do pływania. Rodzaj spodenek
lub majtek zasłaniających części intymne,
szytych z lycry lub poliestru. W zależności
od kroju można wyróżnić: slipy, spodenki
i
szorty
kąpielowe.
Spodenki
przypominają nieco bokserki – są bardziej
obcisłe i krótsze od szortów. Szorty
natomiast często posiadają wszytą w
środek część w typie slipów.] –
fürdőnadrág, úszónadrág; (férfi) fürdőruha;
úszóruha
kąpiołka [a) kąpiel b) łazienka] – fürdőcske
kąsaczek – falatka, darabka
kąsać [1. kaleczyć zębami lub ciąć żądłem; 2. o
mrozie, wietrze: szczypać, powodować
ból; 3. dokuczać, dręczyć] – harapni, marni;
(o owadach) csípni, szúrni; bosszantani,
csipkedni
kąsa jak mucha we wrześniu – [csíp, mint a légy
szeptemberben] csíp, mint ősszel a légy
kąsać się [1. gryźć samego siebie; 2. gryźć się
wzajemnie; 3. dręczyć się wzajemnie] –
harapják, marják egymást; bosszankodni,
csipkelődni
kąsanie – harapás, csípés, marás; bosszantás,
csipkelődés; falatozás
kąsek, kęsek [1. kawałek czegoś jadalnego;
2. mała część jakiejś powierzchni] – falat,
harapás, darabka
kąsnąć (kąsać) – megharapni, megmarni,
megcsípni
kąśliwie – csípősen, harapósan, maróan
kąśliwość – csípősség, vminek harapós, maró volta
-
Wersja 01 01 2017
kąśliwy, -a, -e [1. skłonny do kąsania;
2. uszczypliwy, złośliwy] – csípős, harapós,
maró
kąśliwe jak osy – csípősek mint a darazsak
kąśliwe osy – csípős v. mérges darazsak
kąśliwe uwagi – csípős megjegyzések
kąśliwy pies! – harapós kutya!
kąt (lub kąt płaski) [1. przestrzeń między
dwiema stykającymi się powierzchniami;
2. część płaszczyzny ograniczona przez
dwie półproste wychodzące z jednego
punktu; 3. pot. czyjeś mieszkanie lub
schronienie; 4. pot. miejscowość mało
znana; 5. każda z dwóch części
płaszczyzny zawarta między dwiema
półprostymi o wspólnym początku
(zwanym wierzchołkiem kąta) wraz z tymi
półprostymi (zwanymi ramionami kąta).
Każdemu
kątowi
można
przyporządkować pewną wartość, zwaną
miarą kąta. Jednostkami miary kątów są
radian (rad), stopień (°), grad (g), minuta
(′), sekunda (′′), tercja (′′′) oraz tysiączna.
Dwa kąty płaskie o tej samej mierze są
kątami przystającymi.] – (kącik) szeglet,
szöglet, zug, sarok; szög (matematikai) (pod
kątem widzenia + B.: (vminek) a
szempontjából); sut; zug, szöglet, rejtekhely;
lakás,
kuckó,
odú;
viskó,
kuckó,
nyomorúságos lakás, lyuk
kąt dopisany [1. kąt wypukły zawarty między
cięciwą okręgu i styczną do tego okręgu
wystawioną w jednym z końców cięciwy;
2. do okręgu w punkcie X, należący do
okręgu, to kąt wypukły, wyznaczony przez
styczną do okręgu w punkcie X oraz
półprostą, zawierającą cięciwę o końcu w
punkcie X. Można go również opisać jako
zdegenerowany kąt wpisany, którego
ramię jest styczne do okręgu.] – hozzáírt
szög
kąt dwuścienny [każda z dwóch części
przestrzeni, na jakie dzielą ją dwie
półpłaszczyzny (zwane ścianami kąta
dwuściennego) o wspólnej krawędzi
(zwanej krawędzią kąta dwuściennego),
wraz z punktami każdej pólpłaszczyzny] –
(matematika) lapszög; hajlásszög; (geodézia)
függőleges síkba eső szög (magassági szög),
melyet valamely egyenes a vízszintessel
bezár
kąt fazowy – fázisszög
kąt godzinny [współrzędna w układzie
równikowym, będąca kątem dwuściennym
pomiędzy
płaszczyzną
południka
niebieskiego
a
płaszczyzną
koła
godzinnego przechodzącego przez dane
ciało niebieskie] – óraszög (angulus
2519
horarius) [egy égi objektumnak az égi
egyenlítő síkjában, a meridiántól az
óramutató járásával megegyező irányban
mért szögtávolsága]
kąt graniczny [fiz. kąt padania fali, przy którym
kąt załamania tej fali wynosi 90°,
występujący przy przechodzeniu światła z
ośrodka gęstszego do rzadszego] –
határszög
kąt łamiący promienie przymatu – prizmasugarat
megtörő szög
kąt nachylenia – dőlésszög, hajlásszög
kąt o dwudziestu stopniach – húszfokos szög (20
0
)
kąt odbicia [kąt między promieniem odbitym od
granicy dwóch ośrodków i prostą
prostopadłą do powierzchni rozdzielającej
te ośrodki] – a visszaverődés szöge,
visszaverődési szög; lepattanási (leszakadási)
szög
kąt ostry [kąt o mierze większej od 0 rad (lub
0°), lecz mniejszej od π/2 rad (lub 90°)] –
hegyesszög (0-90°)
kąt padania – beesési szög
kąt pełny [kąt mający 360°; kąt utworzony przez
dwie półproste pokrywające się i równy
całej płaszczyźnie; miara kąta pełnego
wynosi 2π rad (lub 360°)] – teljes szög
(3600), a kör
kąt podana – beesési v. becsapódási szög
kąt półpełny [kąt mający 180°; każdy z dwu
kątów utworzonych przez dwie półproste
uzupełniające się do prostej; miara kąta
półpełnego wynosi π rad (lub 180°)] –
egyenesszög; félkör (1800) szöge
-
Wersja 01 01 2017
kąt rozwarty [kąt większy od kąta prostego, a
mniejszy od kąta półpełnego] – tompaszög
kąt różnokreślny – érintőszög
kąt skręcenia ramienia adaptera – elhajlási szög
kąt ujemny [kąt płaski wyznaczony przez
półprostą obracającą się zgodnie z
kierunkiem wskazówek zegara] – negatív
szög
kąt wewnętrzny – belsőszög
kąt wewnętrzny wielokąta (kąt wielokąta) [kąt,
na którego ramionach leżą dwa sąsiednie
boki wielokąta i dla którego istnieje
otoczenie wierzchołka takie, że wszystkie
punkty kąta zawarte w tym otoczeniu są
punktami wielokąta] – sokszög belső szöge
kąt wielościenny [część przestrzeni ograniczona
kątami płaskimi o wspólnym wierzchołku
i mającymi parami po jednym ramieniu
wspólnym] – sokoldalú szög
kąt promieniowania fali – sugárzási szög
kąt prosty [kąt mający 90°; kąt przystający do
swojego kąta przyległego. Miara kąta
prostego wynosi π/2 rad (lub 90°)] –
derékszög
kąt rozwarty [kąt o mierze większej od π/2 rad
(lub 90°), lecz mniejszej od π rad (lub
180°); kąt większy od kąta prostego, a
mniejszy od kąta półpełnego] – tompaszög
(90-1800)
kąt półpełny – egyenesszög
Kąt wielościenny – część przestrzeni domknięta
skończoną liczbą kątów płaskich takich, że:
1. wszystkie kąty mają wspólny wierzchołek
2. każde dwa następne kąty mają wspólne
ramię
Kąt wielościenny nie jest bryłą ponieważ nie jest
figurą ograniczoną.
kąt widzenia [kąt płaski, mierzony w stopniach,
który zawarty jest w danej płaszczyźnie
pomiędzy
skrajnymi
promieniami
przechodzącymi przez dany układ
optyczny.
W przypadku
urządzeń
optycznych jak np. lornetka, często
definiowany jest jako szerokość obszaru
widzianego. W przypadku ludzkiego
wzroku częściej mówi się o polu widzenia.]
– látószög; (átv.) szemszög; nézőszög
kąt wierzchołkowy – (geodézia) törésszög
2520
kąt wklęsły [kąt, który nie jest figurą wypukłą;
miara takiego kąta jest większa niż π rad
(lub 180°), lecz mniejsza niż 2π rad (lub
360°)] – konkáv szög (homorúszög, teljes
szög)
kąt wpisany [kąt, którego wierzchołek leży na
okręgu, a ramiona zawierają pewne
cięciwy tego koła] – beírt szög; kerületi szög
kąt wpisany w okrąg – kerületi szög [Ha egy szög
csúcsa a körvonal egy pontja, szárai pedig a
kör két húrja, vagy egy húrja és egy érintője,
akkor kerületi szögről beszélünk. A
körvonalnak a kerületi szög tartományába
eső része az adott szöghöz tartozó ív.]
kąt wybierania – letapogatási szög
kąt wypukły [1. kąt mniejszy od kąta
półpełnego; 2. kąt, który jest figurą
wypukłą; miara takiego kąta jest mniejsza
lub równa π rad (lub 180°) albo równa
2π rad (lub 360°)] – domborúszög; konvex
(domború) szög (hegyesszög, derékszög,
tompaszög, egyenesszög)
kąt wznoszenia się – emelkedési szög
kąt zabity deskami – (átv.) Isten háta mögötti
fészek v. vidék
kąt załamania [kąt między promieniem fali
załamanym na granicy dwóch ośrodków i
prostą prostopadłą do powierzchni
rozdzielającej te ośrodki] – törésszög
kąt
zenitalny [Kąt między kierunkiem
pionowym (prosto do góry), a kierunkiem
na słońce. W nawigacji czasami nazywany
odległością zenitalną. W czasie równonocy
wiosennej i jesiennej kąt ten jest równy
szerokości geograficznej miejsca, w
którym się znajdujemy. Zenit jest to
punkt dokładnie nad naszymi głowami,
-
Wersja 01 01 2017
gdziekolwiek się znajdujemy. Suma
elewacji i kąta zenitalnego jest równa 90°.
Miara kąta, odległość i związki między
nimi] – (földr.) zenitszög
kąt zerowy [kąt utworzony przez dwie półproste
pokrywające się, a tym samym im równy;
miara kąta zerowego jest równa 0 rad (lub
0°)] – nullszög
kąt zewnętrzny – külső szög; külszög
kąt zewnętrzny wielokąta [to kąt przyległy do
danego kąta wewnętrznego wielokąta. Na
rysunku obok, kąty β i β' są zewnętrzne do
kąta α. Podobnie, kąty δ i δ' są zewnętrzne
do kąta γ. Jeżeli dany kąt wielokąta nie
jest wypukły, to nie istnieje kąt
zewnętrzny do niego.] – sokszög külső
szöge
kątek [zdrobnienie od: kąt; kącik] – szögletecske,
szögecske, kuckócska
kątnica (łac. cecum) [ślepe zakończona
początkowa część jelita grubego] – (biol.
jelito ślepe) vakbél (állatoknál)
kątnica [węzłówka, wiązanie kątowe] – (műsz.)
háromszögű rész; szögmérő
kątnik
[1. strug
stolarski
do
obróbki
powierzchni ograniczonych z boku
ściankami; 2. zob. wierszownik] – albérlő,
ágyrajáró; (nyomd.) szedővas, sorjázó,
sorgyűjtőkanál (szedőgépnél)
Kątnik domowy (Tegenaria domestica)
[gatunek średniej wielkości pająka
z
rodziny
lejkowcowatych.
Nazywany też kątnikiem domowym
mniejszym dla odróżnienia od
spokrewnionego
kątnika
większego, nazywanego również
domowym większym] – házipók
(Tagenaria atrica)
kątomierz [1. przyrząd do mierzenia i
wykreślania
kątów
na
rysunku;
2. przyrząd optyczny do wycelowania
działa w płaszczyźnie poziomej i pionowej]
– szögmérő
kątownica [przyrząd ułatwiający ustawianie
elementów budowli pod kątem prostym] –
szögmérő, sarokmerevítő, vágányderékszög
kątownica rysunkowa [przyrząd ułatwiający
rysowanie
linii
równoległych
lub
2521
prostopadłych do dowolnego kierunku na
płaszczyźnie rysunkowej] – fejesvonalzó
kątownik [1. kształtownik o przekroju w
kształcie kąta prostego, ostrego lub
rozwartego; 2. przyrząd służący do
wyznaczania kątów prostych zbiegających
się ścian wykonywanego muru; 3. wzorzec
kąta prostego] – szögmérő, derékszög;
szögvas,
sarokvas;
csőkönyök,
szögletszekrény
kątownik metalowy – vasderékszög; vinkli
kątownikowy, -a, -e – szögmérőkątowy, -a, -e – sarki, szögleti, szög-, sarok-;
(matematika) szög-;
Kątozębne (Hynobiidae) [rodzina płazów
ogoniastych zamieszkujących głównie
Azję. Zasięg jednego z gatunków tej
rodziny, kątozęba syberyjskiego, oprócz
terenów Azji obejmuje także północnowschodnią część Europy. Kątozębne
reprezentowane są przez 51 gatunków
zgrupowanych w 10 rodzajach. Nazwa
tych płazów pochodzi od kształtu tzw.
zębów podniebiennych, które u tej rodziny
są załamane pod ostrym kątem.] –
szögletesfogsorú-gőtefélék (Hynobiidae) [a
kétéltűek (Amphibia) osztályába, a farkos
kétéltűek (Caudata) rendjébe tartozó család]
kąty dopełniające się [dwa kąty ostre, które w
sumie dają kąt prosty] – kiegészítő szög;
pótszögek
kąty jednostronne – megfelelő szögek
kąty naprzemianległe [pary kątów utworzonych
przez przecięcie dwóch prostych trzecią
prostą (sieczną) leżące po przeciwnych
stronach siecznej i mające jednakowe
miary, gdy prosta p jest równoległa do
prostej q.] – váltószögek
-
Wersja 01 01 2017
Az ábrán látható β és γ szög csúcsszögek, α és γ
váltószögek, α és β egyállású szögek, α és δ
társszögek, β és δ mellékszögek.
kąty przyległe [dwa kąty płaskie wypukłe o
wspólnym
wierzchołku
i
jednym
wspólnym ramieniu, przy czym pozostałe
dwa ramiona leżą na jednej prostej i
przedłużają się wzajemnie] – mellékszögek
kąty środkowy [kąt, którego wierzchołek leży w
środku okręgu, a ramiona wyznaczone są
przez wychodzące z niego promienie. W
sytuacji na rysunku, kąt AOB jest
środkowy i mówimy, że jest oparty na
łuku AB. Kąt środkowy jest dwa razy
większy od kąta wpisanego opartego na
tym samym łuku. Jeśli więc kąt środkowy
oznaczymy jako 2α, to kąt wpisany będzie
wynosił
α.]
–
középponti
szögek
[geometriában egy adott körhöz tartozó
középponti szögek azok a szögek, melyeknek
a
csúcspontja
megegyezik
a
kör
középpontjával.]
kąty o odpowiednich ramionach prostopadłych –
merőleges szárú szögek
kąty odpowiadające – egyállású szögek
kąty uzupełniające – kiegészítő szögek
kąty wierzchołkowe [pary kątów wypukłych o
wspólnym wierzchołku, w których
ramiona
jednego
kąta
stanowią
przedłużenia ramion drugiego. Kąty
wierzchołkowe w takiej parze mają równe
miary.] – csúcsszögek
kąty przeciwległe – váltószögek
Kb (1024 bit) – Kb; kilobit, 1024 bit
KB (1024 bajt) – KB; kilobyte, 1024 byte
2522
Kbps, kb/s, kilobit na sekundę (ang. kilobit per
second) [1. Nie należy mylić z kilobajtami
na sekundę. Skrócony zapis tych dwóch
jednostek jest niemal identyczny, różni się
jedynie wielkością litery 'B'. Kilobity na
sekundę to kb/s (małe 'b'), natomiast
kilobajty na sekundę to kB/s (wielkie 'B').
Ta subtelna różnica w zapisie nie jest
adekwatna do różnicy między tymi
jednostkami w rzeczywistości, ponieważ 1
kb/s to szybkość transmisji dokładnie 8
razy mniejsza niż 1 kB/s (1 kB = 8 kb).
Jednostkę kilobity na sekundę stosuje się
powszechnie do określania maksymalnej
przepustowości kanału komunikacji (np.
łącza internetowego). Nie służy jednak do
określania prędkości przesyłu danych w
danym
momencie,
wielkość
taką
opisujemy za pomocą kilobajtów na
sekundę. 2. (kilobits per second) (kilobajtów na sekundę) - Kb/s oraz Kbps
to skróty na oznaczenie tysięcy bitów na
sekundę.] – Kbps; kilobit per secundum
(Kilobits per second); kilobit/másodperc,
Kbits/sec vagy Kb/sec, 1000 bit per
másodpercet
jelent.
[Többnyire
a
számítógépes összeköttetések adatátviteli
sebességének és a hardver sávszélességének
megadására használják.]
k. c. (kodeks cywilny) – Pt., Polgári
Törvénykönyv, Magánjogi Törvénykönyv
KC (Komitet Centralny) – KB., Központi
Bizottság
kciuk [pierwszy palec ręki człowieka oraz
kończyny przedniej małpy, przeciwstawny
do pozostałych palców] – hüvelykujj, (u
nogi) nagyujj; (miara) hüvelyk, col
KC
PZP (Komitet
Centralny Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej) –
-
Wersja 01 01 2017
(dawno) Az Lengyel Egyesült Munkáspárt
Központi Bizottsága (LEMP KB)
KDE (K Desktop Environment) [środowisko
graficzne zrealizowane jako wolne
oprogramowanie
dla
systemów
operacyjnych Unix i GNU/Linux. Zawiera
bogaty system bibliotek do tworzenia
aplikacji w środowisku graficznym. Obok
GNOME
jest
jednym
z
dwóch
najpopularniejszych
uniksowych
środowisk
graficznych.
Początkowo
projekt nosił nazwę Kool Desktop
Environment. KDE korzysta z biblioteki
graficznej Qt, a także z systemu
obiektowego KParts. System ten pozwala
na współdzielenie elementów danego
programu pomiędzy różnymi aplikacjami
KDE, np. emulator terminala Konsole
może zostać osadzony w Konquerorze. W
KDE menedżerem okien jest KWin,
jednak aplikacje można uruchamiać także
pod innymi menedżerami.] – KDE
(Eredetileg Kool Desktop Environment,
majd K Desktop Environment, később KDE
Software Compilation) [egy grafikus
felhasználói felület Unix-szerű operációs
rendszerekhez. A GNOME mellett a
legnagyobb tudású nyílt forráskódú grafikus
felhasználói
felület.
Számos
Linuxdisztribúció alapértelmezett felülete. A
projekt célja, hogy az asztali felhasználók
számára egy alapvető funkciókat és
alkalmazásokat tartalmazó grafikus felületet
készítsen, valamint, hogy a fejlesztők
számára eszközöket és dokumentációkat
tartalmazzon a további alkalmazások
megírásához. A KDE projekt számos KDE
technológiára alapuló alkalmazást tartalmaz,
ilyenek például a KOffice, KDevelop,
Amarok, és a K3b. A KDE a Qt
eszközkészlettel íródott. Az eszközkészlet
GPL verziója csak X11 platformra volt
elérhető, de a Qt 4 megjelenésével elérhetővé
vált minden platformra. Ez tette lehetővé,
hogy a Qt 4 alapú KDE 4-et Microsoft
Windows-ra és Mac OS X-re is portolták.]
KDM (ang. KDE Display Manager) [menedżer
logowania w KDE. Ma on podobny
wygląd do GDM (menedżera logowania w
GNOME), ale w przeciwieństwie do
GDM-a ma dwa pola – pierwsze na nazwę
użytkownika, drugie na hasło.] –
(nformatika) KDM (ang. KDE Display
Manager)
kebab [turecka potrawa przygotowana z
pieczonego na rożnie mięsa, z którego
skrawa się po upieczeniu małe kawałki] –
kebab, kebabcse (balkáni húsétel)
keciok [1. karuzela łańcuchowa; 2. rower] –
[Słowniczek języka śląskiego] lánchinta;
kerékpár
keczup, ketchup [wym. keczup] [zimny sos
pomidorowy zaprawiany korzeniami] –
ketchup
-
Wersja 01 01 2017
— Utożsamiana z Tall Abu Kudajs (Tel
Kedesz), leżące ok. 4 km na południowy
wschód od Megiddo w północnym Izraelu,
w południowej części Doliny Jezreel w
Dolnej
Galilei,
niedaleko
kibucu
Megiddo.] – KEDES (szentély, kultuszhely;
szent, elkülönített, odaszánt). [Lévitaváros
Issakár területén (1Krón 6,72); Józs 19,20és
21,28-ban: "Kisjon". ]
Kedesz (Joz. 15:23) – KEDES (szentély,
kultuszhely; szent, elkülönített, odaszánt).
[Város Júda déli részén (Józs 15,23).]
2523
Kedar, Kiedar (czarnoskóry) [1. syn Ismaela,
ojciec licznego i wojowniczego pokolenia,
zamieszkałego na południowy-wschód od
Morza Martwego; od nich pochodzą
dzisiejsi
Arabowie.
Prorocy
przepowiedzieli im sąd. 2. szczep arabski,
wywodzący się od Izmaela, syna
Abrahama i Hagar, a zamieszkały na
wschód od Jordanu w pobliżu pustyni.
Również
ogólne
określenie
ludów
wschodnich.] – KÉDÁR (fekete bőrű;
fekete, sötét; gyászoló) [1. Izmáel (1) fia
(1Móz 25,13; 1Krón 1,29). 2. Az Izmáelről
elnevezett nomád törzs (Zsolt 120,5; Énekek
1,5; Ézs 21,16-17).]
Kedesz lub Kedesz-Naftali [miasto biblijne,
miasto ucieczki, na północy na terenie
plemienia
Naftalego
w
Galilea,
przekazane Gerszonitom. Za panowania
króla izraelskiego Pekacha miasto to
zostało zdobyte przez króla Asyrii
Tiglatpilesara III. W mieście mieszkał
(lub z niego pochodził) Abinoam. —
Kedesz jest utożsamiany ze wzgórzem Tel
Kedesz, ok. 20 km na południowy zachód
od Dan, ok. 10 km na północny zachód od
Chasoru w Górnej Galilei, na północy
Izraela, ok. 5 km na wschód od granicy z
Libanem.] – KEDES (szentély, kultuszhely;
szent, elkülönített, odaszánt). v. KEDESNAFTALI
(szentély
Naftaliban)
[Menedékváros Naftali területén, Tírusztól
35 km-re délkeletre (Józs 19,37; 20,7;
21,32); itt gyűlt össze Debora (2) és Bárák
serege a Sisera (1) elleni harcra ("KedesNaftali": Bír 4,6-10).]
Kedesz [miasto biblijne, na północy na terenie
plemienia Issachara w Dolnej Galilei,
przekazane Gerszonitom (1Kn 6:71, 72),
przypuszczalnie identyczna z Kiszionem.
Kedorlahomer * Chodorlahomer – Khédorlaomer,
Élám királya (1 Móz 14,1)
kedyw, Chedyw (Kedyw, chidiww) [tytuł
dziedziczny
pochodzenia
perskiergo
używany na przełomie XIX. I XX. wieku
przez władców Egiptu, nadany po raz
pierwszy Ismailowi Paszy i jego
następcom] – (perzsa) kedive; az egyiptomi
alkirály hivatalos címe a török uralom idején
(1914-ig); nagyúr;
Kedyw (Kierownictwo Dywersji Komendy
Głównej Armii Krajowej) [wydzielony pion
organizacyjny Armii Krajowej] - (wojsk)
Az Armia Krajowa Főparancsnokságának
Diverziós Vezetése
kefia, kefija (arab.: ‫ك وف ية‬, kūfīyah ang.: keffiyeh,
arabic scarf) [1. nakrycie głowy noszone w
krajach arabskich. Jest to fragment
materiału w formie kwadratu, często
złożony po przekątnej i obwinięty dookoła
głowy. Sposoby noszenia chusty są różne
w zależności od regionu, może być zwijana
jak turban, luźno puszczona na ramiona
lub udrapowana na czole i utrzymywana
we właściwym miejscu za pomocą pętli ze
sznurka. Przeważnie bawełniana lub
bawełniano-wełniana,
najczęściej
w
kolorze białym z czarnym lub czerwonym
wzorem. W Polsce znana raczej pod
potoczną nazwą arafatki. – 2. tradycyjne
arabskie nakrycie głowy. Kwadratowy
kawałek
materiału,
przeważnie
bawełniany, złożony i owinięty w różny
sposób dookoła głowy. Występuje wiele
odmian, wiele palestyńskich kefiji jest
wykonana z mieszaniny bawełny i wełny,
która charakteryzuje się tym, iż
zachowuje ciepło i schnie szybko.
Przeważnie złożona na pół, tak iż formuje
się trójkąt, sfałdowany następnie na czole.
Często kefija utrzymywana jest na
odpowiednim miejscu za pomocą pętli ze
sznurka, nazywanej agal (‫ع قال‬, ʿiqāl).
Niektórzy noszący tę chustę formują z niej
turban, podczas gdy inni noszą ją luźno
opadającą na ramiona i plecy. Kefija
najczęściej jest biała, z czarnym lub
czerwonym wzorem. Prosta, biała kefija
jest najbardziej popularna w państwach
Zatoki Perskiej, wypierając niemal
całkiem inne wzory z Kuwejtu i Bahrajnu.
Biało-czarna kefija jest najbardziej
rozpowszechniona w krajach Lewantu.
Biało-czerwona natomiast jest najbardziej
związana z Jordanią. Kefija jest często
wymawiane jako keffijeh, keffija, kaffija,
kufija i in. To pokazuje różne rozumienie i
transliterację języka arabskiego na alfabet
łaciński, które różnią się w zależności od
regionu. Uważa się, że nazwa wywodzi się
od miasta Kufa (‫ال كوف ة‬, al-kūfah). Czasem
używana jest nazwa ghutra (‫غطرة‬, ġuṭrah
głównie w Arabii Saudyjskiej i Bahrajnie),
szmagh (‫ شماغ‬, šmāġ) lub hatta (‫ةططة‬,
ḥaṭṭah). W Polsce potocznie funkcjonuje
nazwa arafatka. Nazwa pochodzi od
nieżyjącego przywódcy Palestyńczyków –
Jasera Arafata.] – arab kefia kendő;
palesztin kendő
2524
Jasszer Arafat (arabul: ‫تافرع رساي‬, más néven ‫رامع وبأ‬,
Abū 'Ammār)
[napój
otrzymywany
z
mleka
pasteryzowanego poddanego fermentacji
po dodaniu grzybków kefirowych; też:
opakowanie, porcja tego napoju] – (arab)
kefir, joghurt; tatár eredetű ital, tehén-, juhv. kecsketejből erjesztéssel készített, üdítő,
savanykás tejféleség
kefirowy, -a, -e – kefir-; kefires
kegel [stopień pisma] – (nyomdászat) betűtörzs;
betűtípus v. írás mértéke
kegel garmontu = 10-ciu punktom – a garmond
betűtörzs mérete 10 pont
Kehat, Kehatyci * Kaat – 1. KEHÁT (gyűlés,
gyülekezet). - Lévi (1) második fia (1Móz
46,11). 2. KEHÁTITÁK. - Kehát
leszármazottai; Mózes és Áron is közéjük
kefir
-
Wersja 01 01 2017
tartoztak (2Móz 6,16.18.20); a kehátita
léviták hordozták a frigyládát és a szent sátor
eszközeit (4Móz 4,1-20).
kejfer [stonka ziemniaczana] – [Słowniczek
języka
śląskiego]
burgonyabogár,
kolorádóbogár
keks [ciasto biszkoptowe z bakaliami] – (ang.)
cakes, keksz; teasütemény; lapos, formákba
szaggatott száraz teasütemény; püspökkenyér
kelner [pracownik obsługujący gości w
restauracji, kawiarni itp.] – pincér,
felszolgáló, éthordó (jestem kelnerem)
kelner obsługujący pokoje – szobapincér
kelnerka [kobieta wykonująca zawód kelnera] –
pincérnő, kiszolgálónő (jestem kelnerką);
pincérkedés, pincérség
kelnerować – pincérkedni, pincérként dolgozni
kelnerski, -a, -ie [przymiotnik od: kelner] –
pincéri, pincér--, felszolgáló
kelnerstwo – pincérség, pincérkedés, a pincérek
kelnia [chochla] – [Słowniczek języka śląskiego]
merőkanál, merítőkanál
Kelsos (łac. Celsus, Celzjusz), cs. Muczenik Kielsij
i Marcjanilla, cs. Muczenica Marioniłła
(zm. ok. 302 lub 311) [męczennicy
chrześcijańscy za czasów prześladowań
Dioklecjana w Antiochii w Syrii lub co
bardziej prawdopodobne w Antinoopolis
w Egipcie, święci Kościoła katolickiego i
prawosławnego. Kelsos (łac. Celsus,
Celzjusz) był synem Marcjanilly i
prawdopodobnie namiestnika Marcjana.
Oboje byli poganami. Kelsos był synem
Marcjanilly
i
prawdopodobnie
namiestnika Marcjana. Oboje byli
poganami.] – Celsus (Kelszosz) keresztény
vértanú
Kemalizm (Atatürkçülük), lub inaczej ideologia
kemalistyczna (Atatürkçü Düşünce) [to
jest ideologią utworzoną w okresie
działalności Mustafy Kemala Paszy.
Kemalizm bazuje w oparciu o tzw. "sześć
2525
strzał" (Altı Ok), którymi kierował się w
swej polityce Kemal Pasza. Program ten
został
przyjęty
przez
rządzącą
Republikańską Partię Ludową w 1931
roku, a w 1937 roku punkty te włączono
do tureckiej konstytucji. W imię tych
zasad doszło do czterech interwencji
wojskowych w Turcji: 1960, 1971, 1980 i
1997 roku. Sama ideologia odnosi się nie
tylko do przeszłej i teraźniejszej polityki
Turcji lecz określa także ład społeczny i
zasady życiowe, którymi powinien się
kierować każdy obywatel Turcji.] –
kemalizmus
(törökül:
Kemalizm,
Atatürkçülük, Atatürkçü Düşünce) [más
néven a „hat nyíl” (Altı Ok) hat vezérelv,
mely meghatározza a Török Köztársaság
ideológiai
irányvonalát.
Elnevezését
Musztafa Kemal Atatürkről, a köztársaság
alapítójáról kapta. 1931-ben a Köztársasági
Néppárt programjában szerepelt először
hivatalosan, majd 1937-ben belefoglalták az
alkotmányba is. A hat irányelv a
republikanizmus, a szekularizmus, a
nacionalizmus,
a
popularizmus,
a
forradalmiság
(reformizmus)
és
az
etatizmus.]
kemha [rodzaj tkaniny produkowanej w Brussie
w Turcji <(Bursa (gr. Προύσα, łac. Prusa
lub Prussa, dawniej Brusa lub Brussa) –
miasto w północno-zachodniej Turcji, w
starożynej
krainie
Bitynii,
ośrodek
administracyjny prowincji (ilu) Bursa,
położone w odległości 25 km od wybrzeża
Morza Marmara, u podnóża góry Uludağ,
zwanego dawniej Bityńskim Olimpem.
Pierwsza stolica Imperium Osmańskiego,
obecnie czwarte pod względem wielkości
miasto Turcji.)>; był to rodzaj brokatu –
grubej tkaniny jedwabnej przetykanej
metalową nicią. Wytwarzana od XV
wieku, popularna w wieku XVI. Tkaniny z
Brussy odznaczały się doskonałym
wykonaniem, często stanowiły dar dworu
sułtańskiego.] – Bursai selyem (más nevei
Brusa, görögül: Prusa, Προύσσα) [1. Az
oszmán
időszakban
Bursa
volt
a
legfontosabb selyemforrás. Iránból és
Kínából kapta a selymet, melyet aztán
helyben használtak föl kaftánok, párnák,
hímzések és más selyemből készült
ruhaneműk és dísztárgyak készítéséhez. Az
egyes anyagok elkészítéséhez arany és ezüst
szálakat is felhasználtak, ami rendkívül
drágává tette az itt készülő luxuscikkeket,
hiszen a selyemfonálra kézzel tekerték fel a
hihetlenül vékony ezüst illetve aranyszálakat.
2. selyem szőnyegek Bursa selyemből
készülnek]
-
Wersja 01 01 2017
kemping (zob. camping) – (lat.) capmus, (ang.)
camp, tábor; (ang.) camping, kemping;
táborhely;
bizonyos
elemi
közszolgáltatásokkal felszerelt terület, ahol
autós v. gyalogos kirándulók sátrat verhetnek
v.
bérelhetnek,
ill.
az
autósok
lakókocsijukkal parkolhatnak; táborozás
kempingować (kempinguje) – kempingezni
kempingowy, -a, -e – kempingKempinski Hotels [Kempinski to nazwisko
znanej rodziny europejskich hotelarzy, a
jednocześnie marka ponad 60 bajecznych
hoteli zlokalizowanych na całym świecie.
Pobyt w hotelu sieci Kempinski słynącej z
niepowtarzalnego europejskiego klimatu
to spełnienie marzeń i niezapomniane
przeżycie. Renoma najstarszej grupy
hotelarskiej w Europie została zbudowana
na przekonaniu, że ekskluzywność i
indywidualizm to podstawowe elementy
prawdziwego
luksusu.
Mimo
niepowtarzalnego
charakteru
poszczególnych hoteli Kempiński każdy z
nich oferuje jednakowo wysoki standard
obsługi. Co roku docenia go coraz więcej
gości, a kolejne hotele i kurorty
Kempinski powstają w Europie, Afryce,
Azji i na Bliskim Wschodzie. Kempinski
należy do Global Hotel Alliance (GHA).
GHA jest największym światowym
sojuszem
niezależnych
marek
hotelarskich.] – Kempinski Hotels [Az
1992-ben megnyitott 5 csillagos Kempinski
Hotel Corvinus Budapest luxusszálloda a
"The Leading Hotels of the World" szervezet
első magyarországi tagja (a 2003.
márciusában befejeződött felújítási program
után) 366 teljesen felújított vendégszobával,
29 lakosztállyal és 2 elnöki lakosztállyal
rendelkezik.]
kende [W 895 roku Almos, ojciec Arpada, został
zamordowany w Siedmiogrodzie. Sam
Arpad w Lebedii-Atelkuzu został wybrany
księciem-wodzem (gyulą). W ten sposób
stał się drugim w hierarchii węgierskich
dostojników; pierwszym był książę
sakralny (kende, kündü). W 904 roku, po
śmierci Kurszana, Arpad przybrał tytuł
kende (książę sakralny).] – kende v. kündü
[magyar méltóság volt a kettős fejedelemség
idején, a honfoglalás előtt, a főfejedelem és
vallási vezető. A tisztség létezéséről az arab
Dzsajháni írásából tudunk, aki Ibn Rusztát
idézi – Gardézi is hasonlót ír – a
magyaroknak két királyuk van, az egyik
névleges, akit nagyon tisztelnek, ez a kende,
a másik a dzsula (gyula), aki a parancsokat
osztja, a hadat vezeti és a tisztviselőket
kinevezi.]
2526
Kenejczycy, Kenici (kowale, wyrabiający coś) [1.
Mieszkańcy Ziemi Obiecanej w czasie
życia Abrahama. 2. Synowie Jetry, teścia
Mojżesza. Widocznie Madianici. 3.
Mieszkali w skałach. W przepowiedni z
24-go
rozdziału
Czwartej
Księgi
Mojżeszowej jest ukazane podobieństwo
do czasów wielkiego ucisku, kiedy nie
będzie schronu nawet w skałach. 4. Zwani
także Cynejczycy (Biblia Gdańska);
potomkowie Chammata, z domu Rechaba,
Rekaba.] – (bibl.) keniták [nomád törzs,
melynek a Biblia őstörténetében Kain, az
első testvérgyilkos az ősatyja. - Palesztina
legdélibb részén legeltették nyájaikat, és
föltehetően az amalekiták kötelékébe
tartoztak (Szám 24,21; Bír 1,16; 1Sám 15,6;
1Krón 2,55: kérdéses). Saul idejében vsz.
különváltak az amalekitáktól és Júda
törzséhez
csatlakoztak
(1Sám
15,6).
Galileában is találkozunk a ~kal (Bír
4,11.17;
5,24);
lehetséges,
hogy
kézművesként (kovácsként?) vándoroltak a
fejlettebb műveltségi szinten álló vidéken. B.
Stade óta a jahvizmusra tett hatásukat
eltúlozzák: Mózes tőlük vette volna át Jahve
nevét; Kainon a homlokára tetovált jel Jahve
neve lett volna.]
Kenia (Kenya, Republika Kenii, ang. Republic of
Kenya, sua. Jamhuri ya Kenya) [ państwo
we wschodniej Afryce nad Oceanem
Indyjskim. Państwo graniczy z Etiopią,
Somalią, Sudanem, Tanzanią i Ugandą.
Stolicą Kenii jest Nairobi.] – Kenya v.
Kenyai Köztársaság [egy Kelet-Afrikában,
az Egyenlítő mentén fekvő ország. Északról
Etiópia, északnyugatról Szudán keletről
Szomália, délről Tanzánia, nyugatról Uganda
és délkeletről az Indiai-óceán határolja.]
kenaf [1. zob. ketmia konopiowata; 2. włókno z
łodyg ketmii] – Rostmályva (Hibiscus
cannabinus); ebből készült rost, szál,
szövőrost, növényrost
kenotron [próżniowa lampa dwuelektrodowa,
stosowana w prostownikach wysokiego
napięcia]
–
(gör.→ang.)
kenotron;
gáztöltésű
egyenirányító
elektroncső;
izzókatóddal és anóddal ellátott elektroncső,
melyet egyenirányításra használnak
kenoza (gr. κένωσις, kénōsis = "wypróżnienie",
"ogołocenie")
[pojęcie w teologii
chrześcijańskiej interpretujące wcielenie
jako dobrowolne, zbawcze uniżenie się
Chrystusa,
będące
wyrazem
woli
Chrystusa-Boga, odpowiednio do Fil 2, 7:
"Chrystus J ezus, istniejąc w postaci
boskiej, nie skorzystał ze sposobności, aby
na równi być z Bogiem, lecz ogołocił
samego siebie". Niektórzy teologowie
-
Wersja 01 01 2017
protestanccy XIX w. interpretowali
kenozę jako porzucenie lub zawieszenie
przez Chrystusa jego atrybutów boskich.
Teolodzy Braci Polskich interpretowali
kenozę jako uniżenie się Chrystusa in
diebus carnis suae ("za dni ciała swego"),
a mianowicie, w jego życiu. Kenoza to
także cecha człowieczeństwa Jezusa
Chrystusa skierowana ku braciom i
siostrom, dzięki której mógł wyjść ku
grzesznikom, tak aby zostać przez nich
przyjętym. W klasycznym rozumieniu
kenozy zwraca się aspekt głównie na
ogołocenie, natomiast sensem ogołocenia
jest tymczasowe zawieszenie pełni
Boskiej, aby uczynić miejsce dla pełni
Bosko-ludzkiej, która przejawia się w
Kościele. Dlatego kenoza to także sposób,
w jaki Bóg buduje pomosty między sobą,
a ludźmi. To jest jej aspekt poziomy.
Analogicznie do pary kontemplacja-akcja,
można spojrzeć na parę kenoza-głoszenie
Słowa.] – (gör.) Kenózis - megüresítés. (Fil
2,5-11.) [1. A kenózis szó jelentése üresség,
a görög kenosis = megsemmisülés,
önkiüresítés szóból; kiüresíteni igéből. A
Filippi-levél előtt már valószínűleg létezett,
a Pál apostol által a levélbe illesztett
ôskeresztény himnuszban az ůkűnwsen ige
alanya Krisztus. 2. Krisztus részéről az
Atyának
való
készséges
engedelmeskedésben és a kereszthalál
tudatos elfogadásában nyilvánult meg (Fil
2,6-11); 3. Krisztus megüresítette önmagát
isteni természetének dicsőségétől. (Fil 2.)]
kenozoik [era kenozoiczna to era która
rozpoczęła się od zagłady wielkich gadów,
prawdopodobnie na skutek uderzenia
wielkiego meteoru w Ziemię (zobacz
Wymieranie kredowe) i trwa do dziś. Era
kenozoiczna bywa czasem określana
mianem ery ssaków, owadów lub ery
roślin kwiatowych, bowiem te grupy
przeszły w niej równie intensywny rozwój
ewolucyjny.] – 1. (gör.) a kainozokum,
újkor;
a legutóbbi a három nagy
földtörténeti korszak közül, amely ma is
zajlik. A mezozoikumot követte. Görög
eredetű név (gör. kainos = új, zoe = élet),
fordították már újállatidőnek is. Az az
„emlősök kora”, hiszen 65,6 millió évvel
ezelőtt (mya) a nagy kréta-harmadkor kihalás
után kezdődött, amelyet köznapi kifejezéssel
a dinoszauruszok kihalásaként emlegetnek;
2. (gör.) kenozóosz v. kainozoos kor; a föld
harmadkorának és jelenkorának összefoglaló
neve
kenozoiczny, -a, -e – kenozoikus-
2527
kentum; języki kentumowe, języki kentum
[grupa języków indoeuropejskich, w
których hipotetyczne praindoeuropejskie
k miękkie utożsamiło się z k twardym i nie
podlegało
innym
zmianom
artykulacyjnym] – (nyelvtan) kentum,
kentumnyelvek; -általában a kentum-nyelvek
azok, amelyek már a történelem előtti
időkben
leginkább
eltávolodtak
a
„központtól”: a kelta nyugatra, a germán
északnyugatra, a görög délre, a hettita és a
tokhár keletre és délkeletre. W. P. Schmid
(1976:118.) ebből azt a következtetést vonja
le, hogy a legelső szétválás előtt nem volt
különbség kentum- és satem-nyelvek között,
s hogy a balti nyelveket bizonyos értelemben
„satemizált
kentum-nyelveknek
lehet
tekinteni
kenu, łódź kanadyjska – (ang.) kenu; északamerikai indiánok könnyű, kivájt fatörzsből
készült csónakja; nyitott, magas falú
sportcsónak, melyben féltérdre ereszkedve
eveznek
Kenyanthropus platyops [znany jako „człowiek z
płaską twarzą”, to kolejny zagadkowy
hominid, odkryty w Kenii w 1999 roku.
Keniantrop żył 3,5-3,2 mlt., i mógł być
przodkiem rodzaju Homo. Inni szukają
naszych antenatów wśród Australopithecus
afarensis bądź Australopithecus garhi.] –
Kenyanthropus platyops („kenyai lapos arcú
ember”) [Meave Leakey nemrégiben egy 3,5
millió éves koponyát fedezett fel, és
Kenyanthropus platyops („kenyai lapos arcú
ember”)
névre
keresztelte.
Azóta
valószínűsítették, hogy ez valójában egy
Australopithecus afarensis koponyája, ami
eltemetődése után „lapult ki”.]
Kenyapithecus wickeri (fosylia) [Pokrewny
Kenyapithecus wickeri (14 mlt.; wg
Systema Naturae 2000 jest to kolejny
przedstawiciel
plemienia
Pongini)
powrócił do Afryki i prawdopodobnie
opanował
środowisko
naziemne,
dostarczając dowodu na złożony i
wielokierunkowy charakter ewolucji.
Swego czasu uważano go właśnie z tego
względu za przedstawiciela odrębnej linii
ewolucyjnej człowieka, dziś jednak w
formie tej dostrzegamy jedynie kolejną,
nieudaną próbę „uczłowieczenia”.] –
Kenyapithecus
[kistermetű
hominida,
amelynek maradványaira Kenya késő miocén
rétegében bukkantak rá. Közeli rokona volt a
Ramapithecusnak, és ahhoz hasonlóan az
emberhez vezető fejlődés egyik alsó
lépcsőfokának
tekinthető,
mégpedig
közvetlenül az emberszabású majmoktól,
-
Wersja 01 01 2017
illetve elődeiktől való elválás utáni
időszakból.]
kepa [strzał głową (w fusbalu), skok do wody
"na głowę"] – [Słowniczek języka śląskiego]
fejes
kepi [1. sztywna czapka wojskowa lub
uczniowska w kształcie ściętego stożka, z
czworokątnym daszkiem; 2. męskie
nakrycie głowy, czapka ze sztywną
obręczą
i
płaskim
denkiem
z
prostopadłym małym daszkiem. Kształt
kepi podlegał zmianom, początkowo był
nieco zwężane ku górze z główką
opuszczoną nieco z przodu. Używane
przez francuską armię i żandarmerię. 3.
ndm. francuska czapka wojskowa w
kształcie ściętego stożka] – „kepi” (francia
katonasapka)
keramyt (keramit) – (gör.) keramit (kongótégla,
klinker); magas hőfokon kiégetett, tömör,
nagy keménységű útburkoló- és építőanyag;
Tömörré égetett mésztartalmú agyagból
sajtolt, sárga színű útburkoló tégla (a görög
keramikából a magyarban alakult márkanév).
keratyna [białko fibrylarne (nierozpuszczalne w
wodzie, cząsteczki białka tworzą włókna).
W komórkach nabłonkowych człowieka
zidentyfikowano dwadzieścia izoform
cytokeratyn o masie cząsteczkowej od 40
do 70 kDa, natomiast w komórkach
innych ssaków wykazano około dziesięciu
izoform tzw. keratyn twardych, obecnych
w wytworach skóry: piórach, wełnie,
rogach, paznokciach i innych. mozemy
wyróżnić keratynę miękką i twardą.] –
szaru
(keratin);
elhalt,
elszarusodott
felbőrsejtek tömege (ilyen pl. a köröm, szőr,
pata stb.)
kerchow,
kirchow
[cmentarz
(ziemia
lubliniecka)]
–
[Słowniczek
języka
śląskiego]
o Kirchof , Kirchoff,
Kirchow - od
niemieckiej nazwy osobowej Kirchhof, por.
też
kirchów,
kierchów
‘cmentarz
ewangelicki’.
2528
Keresz (węg. Körös, rum. Criş(ul)) [rzeka we
wschodnich Węgrzech, lewy dopływ Cisy.
Długość - 128,6 km (363,3 km licząc od
źródeł Białego Kereszu), powierzchnia
zlewni - 27,5 tys. km².] – Körös [Az
összefoglalóan Körösök néven ismert folyók
teljes hossza 741,3 km, Romániában,
Erdélyben erednek és egyesülésük után 200
kilométerrel Magyarország területén a
Tiszába ürítik vizüket.]
Kermit [popularny, zorientowany pakietowo
protokół
stworzony
na
Columbia
University] – Kermit [1. A Kermit egy
állományátviteli protokoll, amit modemek
használnak. A gyakrabban használatos
modem-protokollokkal ellentétben a Kermit
fő feladata azon problémák megoldása,
amelyek egy 7 bites (ASCII kód, általában
nagyszámítógép) és egy 8 bites (általában
személyi számítógép)
karakterkészletet
használó számítógép kommunikációjánál
lépnek fel. A protokoll változó hosszúságú
blokkokban, hibajavítást is alkalmazva küldi
az adatokat. Az eredeti protokoll javítására
adattömörítést és 1024 byte méretű
csomagok küldését fejlesztették ki. 2. az
egyik
legrégibb
és
legismertebb
kommunikációs program, ill. file-transzfer
szabvány;
a
Columbia
University
programozói
készítették,
elsősorban
modemes kapcsolatokhoz használják. 3. a
legismertebb kommunikációs program, ill.
file-transzfer
szabvány,
a
Columbia
University programozói fejlesztik]
kernel {noun}; jądro {n} [IT] – (ang.) kernel rendszermag (szoftver) [az operációs
rendszer magját képező rész, mely a gép
üzembe helyezésekor az operatív memóriába
töltődik; a rendszermag osztja el a hardver
erőforrásait az operációs rendszert felépítő,
illetve az az alatt futó folyamatok számára;
ezzel ellentétben a külső shell részleg az,
amelyik a felhasználó parancsaival a
közvetlen
párbeszédet
lefolytatja;
a
kernel/shell
kifejezések
inkább
az
UNIX/LINUX típusú operációs rendszerekre
jellemzőek mint az IBM típusúakra]
kersey [w Polsce nazywana karazją, lub kierezją,
nazwa płótna pochodzącego z Anglii, w
Śląskich i Wielkopolskich ośrodkach
tkackich produkowano jego imitacje. Od
nazwy tego sukna zaczęto później nazywać
kierezjami wykonane z niego sukmany
krakowskie (element męskiego stroju
ludowego).] – (daw., hist.) vastag spanyol
szövet
kery [który] – [Słowniczek języka śląskiego]
mennyi, hányadik
-
Wersja 01 01 2017
kerygmat (z gr. κήρυγμα, ogłoszenie, proklamacja;
κήρυκες /kerykes/ herold; κηρύσσω głoszę,
krzyczę) [głoszenie podstawowych prawd
Ewangelii, nauczanie apostolskie. Do dziś
dnia jest ono wspólne dla wszystkich
wyznań i nurtów chrześcijaństwa.] –
(gör.) kerygma; igehirdetés, az evangélium
hirdetése
Kesalon (hebr. ‫ ;כולסכ‬oficjalna pisownia w ang.
Kesalon;
dawn.
Cheslon)
[moszaw
położony w Samorządu Regionu Mateh
Yehuda, w Dystrykcie Jerozolimy, w
Izraelu. Leży w górach Judei. — W
miejscu tym znajdowało się starożytne
miasto wymienione w biblijnej Księdze
Jozuego 15:10, wyznaczające część
północnej granicy Judy. Współczesny
moszaw został założony w 1952 przez
imigrantów z Jemenu i Rumunii. W 1955
osiedlili się tutaj imigranci z Turcji i
Maroka.]
–
KESALON
(erősség,
erődítmény, támaszpont; reménység). Határpont Júda északi határán, Jeruzsálemtől
északnyugatra (Józs 15,10).
kesik, kejsik [kiedyś] – [Słowniczek języka
śląskiego] valamikor
keson (fr. caisson) [1. skrzynia stalowa lub
żelbetonowa, umożliwiająca prowadzenie
robót na dnie zbiornika wodnego; 2.
element konstrukcyjny skrzydła samolotu
o budowie skrzynkowej, usztywniający
skrzydło; 3. skrzynia stalowa lub
żelbetowa, z której po zatopieniu (np. w
rzece) dnem do góry usuwa się wodę za
pomocą sprężonego powietrza, połączona
z atmosferą poprzez śluzę powietrzną,
służąca do prowadzenia w niej prac
hydrotechnicznych na dnie zbiorników
wodnych.
Pierwsze
urządzenie
zapewniające długotrwały dostęp do dna
(chociaż na niewielkich głębokościach). Ze
względu na brak dekompresji u ludzi
pracujących w kesonach rozwijała się
choroba kesonowa.] – (fr.) caisson, keszon;
víz és föld alatti munkálatok elvégzésére
szolgáló túlnyomásos süllyesztő szekrény;
hídépítésnél a vízbe merülő alapok
lerakására alkalmazzák; búvárharang (dzwon
nurkowy)
kesonować – keszonban dolgozni
keta, kieta [łańcuch, bransoletka] – [Słowniczek
języka śląskiego] lánc; karkötő
ketgut (Catgut) [cienka nić chirurgiczna z
tworzywa sztucznego lub jelit zwierzęcych
(zwykle baranich, ale także kocich lub
kozich) używana do zszywania tkanek i
narządów, ulegająca wchłonięciu po kilku
2529
tygodniach; katgut (częściej)] – (orvosi)
catgut; macska-, juh- v. kecskebélből készült,
a
szervezetben
felszívódó
sebészeti
varrócérna
kethonet [rodzaj tuniki noszonej w III w. p.n.e.
przez kapłanów żydowskich i Żydów
należących do rodzin kapłańskich. Uszyte
z cienkiego lnu, wąskie i pozbawione
fałdów, wiązane były na ramionach nićmi
osnowy pozostawionymi podczas tkania.
Później nazywano tak wszelkie ubiory
tego typu niezależnie od materiału, z
jakiego zostały zrobione.] – (zsid) ketonet
[zsidók tarka köntöse, héb. ketonet passzim
(‫])פסינ כתעת‬
ketmia jadalna, okra (Hibiscus esculentus)
[gatunek ketmii, roślina warzywna] – Okra
(bámia, gyombó) (Hibiscus esculentus)
[A mályvafélék családjába tartozó egynyári
növény.]
ketmia konopiowata, kenaf (Hibiscus cannabinus)
[1. gatunek ketmii, roślina dostarczająca
włókna i oleju; 2. gatunek rośliny należący
do rodziny ślazowatych. Wywodzi się z
obszaru
międzyzwrotnikowego.]
–
Rostmályva (Hibiscus cannabinus)
Ketmia
szczawiowa
(Hibiscus
sabdariffa)
[gatunek
z
rodziny
ślazowatych
pochodzący z tropikalnej Ameryki i
rozpowszechniony w uprawie w całej
strefie tropikalnej. Roślina jest popularna
zwłaszcza w krajach arabskich i Indiach,
gdzie sporządza się z jej suszonych
kielichów napoje i stosuje w formie
przypraw do różnych potraw.] – szudáni
hibiszkusz v. ehető hibiszkusz, tea
hibiszkusz, piros sóska, vadhibiszkusz,
afrikai mályva, rozella, rosella (Hibiscus
sabdariffa) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályában a mályvavirágúak (Malvales)
rendjébe és a mályvafélék (Malvaceae)
családjába tartozó cserje]
-
Wersja 01 01 2017
keton [związek organiczny zawierający grupę
karbonylową, połączoną z dwiema takimi
samymi
lub
różnymi
grupami
organicznymi] – (vegytan) keton
ketony – (vegytan) ketonok [láncközi oxocsoportot
(═O) tartalmazó oxigéntartalmú szerves
vegyületek. Általános képletük: R1-CO-R2. A
képletben szereplő R1, R2 láncokat a keton
oldalláncainak nevezzük]
Ketura (kadzidło, podniecenie) [ją obrał
Abraham za żonę po śmierci Sary. Miał z
nią
sześciu
synów,
z
których
najsławniejszy był Midian. Z Sarą
Abraham miał syna Izaaka, co jest
typiczne dla strony duchowej Izraela, zaś
potomkowie Ketury przedstawiają raczej
cielesną stroną potomków.] – KETURÁ
(füstölő szerszám, tömjénillat, jó illat;
tömjénillatba burkolt) [Ábrahám második
felesége; hat fiú anyja, akik az arab törzsek
ősatyái voltak (1Móz 25,1-6; 1Krón 1,33).]
Ketury i Abrahama Synowie [1. Zimran (ich
śpiew). 2. Jokszan (ptasznik). 3. Madan
(kłótnia). 4. Midian (walka, spór). 5.
Jiszbak (opuści sam). 6. Szuach
(bogactwo).
Abraham
skierował
wszystkich na wschód.] – keturiták és
Ábrahám fiai - a zsidók és moszlimok
[Arábia nomád-félnomád törzsei az ÓSz-ben
az izmaeliták, joktaniták, keturiták, ill. ezek
alcsoportjai: Kedár, Szeba, Dedám, Ofir.]
Kevlar (PPTA, poli(tereftalano-1,4-fenylodiamid)
lub poli(p-fenylotereftalanoamid), -[-COC6H4-CO-NH-C6H4-NH-]n- ) [1. polimer z
grupy
poliamidów,
a
dokładniej
aramidów, z którego przędzie się włókna
sztuczne o wysokiej wytrzymałości na
rozciąganie. Kevlar został wynaleziony w
laboratoriach DuPont w 1965 przez zespół
badaczy pod kierunkiem Stephanie
Kwolek. "Kevlar" jest nazwą handlową
firmy DuPont. Inne zarejestrowane nazwy
handlowe to "Twaron" firmy Teijin
Twaron. Kevlar otrzymuje się w wyniku
reakcji polikondensacji chlorków kwasów
dikarboksylowych
z
aminami
aromatycznymi. 2. Włókno z poliamidu,
które jest wykorzystywane w celu
zapewnienia odporności na złamanie i
rozciąganie w kablu światłowodowym.
Kevlar to znak handlowy firmy DuPont
Company.] – Kevlar (aramid) szövet
(DuPont Company márkaneve)
Keyhole Markup Language (KML) [język
znaczników oparty na XML-u, otwarty
standard zatwierdzony przez Open
Geospatial Consortium pozwalający na
wizualizację trójwymiarowych danych
2530
przestrzennych. Wykorzystywany jest
m.in. w aplikacjach Google Earth, Google
Maps, Bing Maps, Flickr, NASA World
Wind oraz Wikimapii.] – KML (Keyhole
Markup Language) [A Google Earth és
Google Maps által használt XML-alapú
jelölőnyelv térben ábrázolt alakzatok
megjelenítésére.]
keystone [zob. zwornik] – (ang.) Keystone, (inf.)
trapéztorzítás-korrekció [a vetítési felületre
nem merőleges vetítési szögből eredően a
kép oldalélei nem függőlegesek (szabályos
téglalap helyett trapéz alakú kép látszik)]
Keystroke logger (Keystroke Cops) [program lub
urządzenie, które przechwytuje każde
naciśnięcie klawisza na klawiaturze
komputerowej. Rozwiązania tego typu
mogą
służyć
do
monitorowania
aktywności pracownika, ale także do
przechwytywania poufnych danych.] –
(inf.) Keystroke logger (Keystroke Cops)
[Key logger észrevétlenül rögzíti a minden
felhasználói tevékenység billentyűleütéseit.]
kędy [daw.; zob. którędy] – (dawno) hol? merre?;
hova? hová? merre?; ahonnan; amerre
kędykolwiek – akárhol, bárhol (is); bárhová v.
akárhová v. bárhova v. akárhova (is),
akármerre, bármerre
kędyś [daw.; zob. gdzieś] – valahová, valahova
kędzierzawić [1. kręcić włosy lub sierść;
2. wytwarzać na tkaninach drapanych
nierówną,
splątaną
strukturę
powierzchniową] – göndöríteni, bodorítani,
hullámosítani
kędzierzawić się [1. o włosach, sierści: być lub
stawać się kędzierzawym; 2. o roślinach:
rosnąć bujnie] – göndörödni
kędzierzawieć [zob. kędzierzawić się w zn. 1.] –
göndörödni, bodrosodni, bodrossá v.
göndörré változni
kędzierzawo – bodrosan, göndören
kędzierzawość – fodrosság, göndörség, bodrosság
kędzierzawy, -a, -e [1. o włosach, sierści:
skręcony, wijący się; 2. o człowieku:
mający kręcone włosy; 3. o liściach:
mający karbowaną powierzchnię; 4. o
roślinach: mający bujne, skłębione
listowie] – göndör, fodros, bodros, hullámos
kędzierzawe – (włosy) göndör
kędzierzawe owce – göndör szőrű juh v. juhok
kędzierzawe włosy – hullámos v. göndör haj
kędzior [pasmo wijących się włosów lub
skręconej sierści] – hajfürt, fürt, tincs; lokni
kędziorek – fürtöcske
kędziorkowaty, -a, -e – fodros, bodros, hullámos
-
Wersja 01 01 2017
kępa [1. skupisko drzew, krzewów, kwiatów itp.;
2. mała wyniosłość na podmokłym,
bagnistym terenie; 3. wysepka na rzece
lub jeziorze porosła roślinami] – (pęk)
nyaláb, köteg; (wyspa) kis sziget,
szigetecske; (sitowisko) zsombék; facsoport,
berek, cserjés, csalit
kępa malin – málnás
kępiasto – bokrosan, bokor alakúan
kępiasty, -a, -e [1. pokryty kępami; 2. rosnący w
kępach] – zsombékos; bokros, bozótos,
cserjés, lombos; szigetes
kępka [zdrobnienie od kępa] – apró
mirigyduzzanat
kępki włosów na brodzie – szőrcsomók az állon
kępkowaty, -a, -e [podobny do kępki] – szigetes;
halmos,
dombos;
bozótos,
csalitos;
zsombékos
kęs [1. kawałek czegoś do jedzenia; 2. kawałek,
część, pewna ilość czegoś; 3. półwyrób
stalowy
otrzymany
przez
kucie,
wyciskanie lub walcowanie kęsiska; 4. ząb
zwierzęcia drapieżnego] – harapás, falat,
darabka; egy darab; szén (nagy darabokban)
kęs chleba – egy falat kenyér; egy harapás kenyér
kęs czasu minął – eltelt már egy kis idő
kęs do kęsa, a będzie kawał mięsa – [egy falat és
egy falat, ebből lesz egy darab hús] sok kicsi
sokra megy
kęs drogi jeszcze – még egy jó darab út; jókora út
még

K - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

SZÓTÁR 1

Rejs statkiem po Dunaju - Biuro Turystyczne Jaworzyna

szótár 1 - Lengyelország magyarul