OPATRUNKI

O czym ratownik wiedzieć powinien, czyli ... jak
bandażować
prof. dr hab. Tadeusz Boszkiewicz
Bandażowanie, lub - jak kto woli - nakładanie opatrunków jest jedną z
zasadniczych czynności pierwszej pomocy przed-medycznej. Ma ono szczególne
znaczenie dla strażaków-ratowników, prowadzących działania na przykład podczas
wypadków drogowych, ponieważ z reguły to oni pierwsi przybywają na miejsce
zdarzenia.
Nauka o bandażowaniu nosi nazwę desmurgii i była znana już w legionach
rzymskich. Przez wieki uległa dużej ewolucji. Ogólne zasady pozostały jednak bez
zmian.
Do
głównych
zadań
bandażowania
należy:
zaopatrzenie
pierwotne,
zatamowanie krwawienia oraz unieruchomienie okolicy uszkodzenia. Poza tym służy
ono do przytrzymywania kompresów (okładów leczniczych), zapewnienia im
szczelności oraz właściwej temperatury i zapobiegania zastojowi żylnemu w żylakach
kończyn.
Zaopatrzenie rany
Każda rana może stanowić wrota dla poważnego zakażenia: tężca, zgorzeli
gazowej, czy też HIV (AIDS). Rana nie znosi zbędnego dotykania i gdy nie jest
drażniona, najlepiej goi się sama.
Opatrunek pierwotny ma wielkie znaczenie psychologiczne i uspokaja
chorego. Szczególny niepokój wywołuje rana krwawiąca i upośledzenie funkcji danej
części ciała. Dopływ powietrza do rany jest korzystny, jeżeli nie naraża jej na
zanieczyszczenie składnikami szkodliwymi z otoczenia. Poza tym zapobiega
rozwojowi zakażeń beztlenowcowych.
Rany nie należy przemywać, z wyjątkiem niektórych skażeń. Nie powinno się
jej też dotykać palcami i zasypywać środkami odkażającymi. Poza tym nie wolno
usuwać z niej ciał obcych, gdyż może wtedy dojść do wzmożenia krwawienia.
Unieruchomienie okolicy rany wywiera korzystny wpływ na jej gojenie się.
Opatrunki dzieli się na: osłaniające, uciskowe i unieruchamiające. Jako
opatrunek osłaniający może służyć opaska muślinowa (gazowa), chusta, a nawet
przylepiec. W razie braku takich środków można użyć czystej chusteczki,
oderwanego kawałka bielizny lub przylepca z tzw. poduszeczką. Opatrunek
plastrowy (z prestoplastu) nadaje się najlepiej do opatrywania ran małych, z
niewielkim krwawieniem. Prestoplast ma poduszeczkę gazową. Aby zachował
zdolność do dłuższego pozostawania na skórze, powinien być przechowywany w
suchym i chłodnym miejscu. Można także stosować kleje rozpylane na ranę
(plastubol, akuzol). Lekarze jednak odnoszą się do nich z niechęcią, ponieważ
wytworzoną błonę trzeba dosłownie „zdzierać" z rany przed zaopatrzeniem
chirurgicznym.
Odkaża się tylko otoczenie rany, nie wolno dopuszczać do zaciekania na nią
środka odkażającego. Warstwę osłaniającą opatrunku należy układać tak, aby palce
nie dotykały rany. Po zdjęciu z przylepca podłoża ochronnego nie wolno dotykać
palcami warstwy obnażonej i przeznaczonej do położenia na ranę. Z materiałem
przeznaczonym do przykrycia trzeba obchodzić się tak, aby nie naruszyć jego
jałowości. Nie należy także kłaść na ranę materiałów o powierzchni włóknistej - waty,
ligniny, powodujących ich przyklejanie się.
Opatrunek uciskowy składa się z warstwy osłaniającej, tzn. typowego
materiału opatrunkowego lub doraźnego, i z warstwy dociskającej osłonę do rany.
Zadanie to spełnia najlepiej opaska elastyczna w postaci obwoju lub - w razie jej
braku -zwykła opaska muślinowa. Najskuteczniej spełnia to zadanie opatrunek
osobisty stosowany w wojsku. Jako zewnętrzna warstwa opatrunku osłaniającego i
uciskowego
może
służyć
ogólnie
dostępna
chusta
trójkątna.
Opatrunek
unieruchamiający pełni rolę szyny improwizowanej.
Do ran szczególnie niebezpiecznych zalicza się skażone substancjami
promieniotwórczymi, fosforoorganicznymi oraz iperytem i luizytem. Rany skażone
substancjami promieniotwórczymi przepłukuje się obficie czystą wodą.
Rany skażone środkami fosforoorganicznymi przemywa się 2-proc. roztworem
kwaśnego węglanu sodu i wodą. Ranę skażoną iperytem lub luizytem odkaża się
0,5-proc. roztworem chloraminy i wodą.
Rany oparzeniowej nie należy smarować tłuszczem, białkiem kurzym,
barwnikami ani spirytusem. Najlepiej obłożyć ją lodem lub jak najszybciej spłukać
dużą ilością zimnej wody.
W odmrożeniach nie należy rozcierać odmrożonych części ciała śniegiem,
gdyż można uszkodzić naczynia krwionośne.
Rodzaje opatrunków
Do umocowania opatrunku właściwego służy bandaż (opaska). Sposób jego
nałożenia zależy od okolicy anatomicznej. Po dobraniu opaski o odpowiednich
rozmiarach część zwiniętą, czyli tzw. główkę, trzyma się zwykle w prawej ręce, a
koniec opaski w lewej. Lewa ręka przytrzymuje, a prawa wykonuje ruchy okrężne od
lewej ku prawej. Leworęczni postępują
odwrotnie. Koniec opaski umocowuje się agrafką, przylepcem lub przez związanie
podłużne przeciętych końców.
Opatrunki dzieli się przede wszystkim na: koliste, śrubowe zwykle (ryć. 1),
zginane (ryć. 2) i wężowe (ryć. 3).
Na okolicę stawów nakłada się opatrunki żółwiowe - zbieżne i rozbieżne (ryć.
4) oraz kłosowe wstępujące (ryć. 5). Na szczyt głowy nakłada się natomiast m.in.
opatrunek kolisty na potylicę i czoło (ryć. (5). opatrunek czoła przy użyciu chusty (ryć.
7), opatrunek ucha i skroni (ryć. 8), bądź też opatrunek procowy brody (ryć. 9).
Na kończynie górnej stosuje się połączenia opatrunków kolistych, śrubowych i
wężowych z kłosowymi barku, dołu pachowego, nadgarstka, kciuka i palców ręki (ryć.
10, 11, 12). Na klatkę piersiową nakłada się zaś opatrunek ze skrzyżowaniem na
plecach oraz mostku i okrężny (ryć. 13). Na brzuchu stosuje się natomiast opatrunek
okrężny w połączeniu z jedno- i dwustronnym kłosowym pachwiny lub pośladka.
W uszkodzeniach kończyny dolnej stosuje się połączenie opatrunków kolistych,
śrubowych i wężowych z kłosowymi pachwiny lub pośladków, kłosowymi
stopy i jej palców oraz żółwiowym kolana (ryć. 14, 15, 1(5).
Poza opatrunkami wykonywanymi z opasek i chust, w ramach pomocy
medycznej udzielanej przez średni personel medyczny mogą mieć zastosowanie
opatrunki z siatek dzianinowych różnych rozmiarów, naciąganych jak pończochy.
Równocześnie z opatrunkami stosuje się często unieruchomienie za pomocą szyn
improwizowanych i standardowych typu ewakuacyjnego, do których zalicza się szyny
Kramera i szyny Diterichsa, pozwalające na zastosowanie lekkiego wyciągu.