docpobierz - Logistyka Odzysku
download 
Reklamacja Transkrypt
pobierz - Logistyka Odzysku
ekologistyka • logistyka zwrotna • domknięta pętla łańcucha dostaw • logistyka recyklingu PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 NR 4/2015 (17) ISSN 2083-6422 • 25 PLN (W T YM 5% VAT) • nakład 5000 egz. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ W PRAKTYCE BILANS EKOLOGICZNY POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW Zielone zamówienia publiczne Dodatek Upcyklingowy kalendarz na 2016 rok Środowiskowa ocena cyklu życia produktów (LCA) Model tokijski historia i mocne strony gospodarki odpadami str. 69 Zmiany w przepisach dotyczących sprawozdawczości odpadowej Analiza luki intencjonalno-behawioralnej w zakresie przestrzegania zasady zrównoważonego rozwoju • Odpady Komunalne na terenie firm • Przychodzi inspektor do przedsiębiorcy… • Rozmowa z Kingą Di Salvo, CHEP Polska • Odbiór odpadów zielonych z sieci supermarketów – nowe modele biznesowe następne numery czasopisma w wersji elektronicznej Już teraz zamów e-prenumeratę więcej na stronie 99 Szanowni Państwo! Czytelnicy kwartalnika popularno-naukowego Logistyka Odzysku! Zgodnie z trendami na rynkach czytelniczych po 5 latach obecności w wersji drukowanej zdecydowaliśmy się na przejście na wersję elektroniczną czasopisma. Decyzja nasza związana jest z wszechobecną tendencją przepływu treści i wiedzy przez sieć Internetu. Mamy nadzieję, że dzięki temu będziemy mogli być obecni w Państwa urządzeniach mobilnych, iPadach, laptopach i komputerach stacjonarnych – zawsze pod ręką. Chcielibyśmy, aby ta zmiana była okazją do poznania Państwa opinii nie tylko na temat wersji elektronicznej czasopisma „Logistyka Odzysku” (wersja angielskojęzyczna „Journal of Reverse Logistics”), ale także naszego wydawnictwa i dostarczanej przez nas prasy podejmującej tematy związane z szeroko pojętym zrównoważonym rozwojem. Zdajemy sobie sprawę, że ekologia nie jest priorytetem w dzisiejszym świecie, mamy jednak równocześnie świadomość, że stan ten musi w bardzo krótkim czasie ulec zmianie. Wierzymy więc, że dzięki dostarczanym treściom łatwiej jest Państwu nadążyć za zmieniającymi się przepisami prawnymi i wymaganiami w tym zakresie. Ale czy tak jest? Czego oczekują Państwo od naszego wydawnictwa, byśmy mogli cieszyć się Państwa czytelnictwem i aktywnym udziałem w tworzeniu kwartalników? Proszę o e-maile bezpośrednio na adres: [email protected] Każda opinia, każdy głos będzie dla nas bardzo cenny – na wszystkie listy odpowiem osobiście. Z wyrazami szacunku dr Katarzyna Michniewska redaktor naczelny wydawnictw M&M Consulting OD REDAKCJI Szanowni Państwo, Czytelnicy „Logistyki Odzysku”, z ogromną przyjemnością oddajemy do Państwa rąk kolejny numer „Logistyki Odzysku”. Tematem przewodnim tego wydania jest bilans ekologiczny polskich przedsiębiorstw. Chociaż ekologia nadal nie jest priorytetem dla firm, coraz więcej z nich uświadamia sobie znaczenie wpływu, jaki wywierają na środowisko. Co więcej, dążą do tego, aby zbadać jego zakres oraz konsekwencje dla funkcjonowania firmy. Czy zatem bilanse ekologiczne są potrzebne? Odpowiedź na to pytanie znajdą Państwo na łamach bieżącego numeru. Prezentujemy również wyniki badania zrealizowanego przez firmę M&M Consulting wśród ponad 200 firm z sektora MŚP, których przedstawicielom zadano pytania o kwestie dotyczące ekologii. Wyniki wykazały znaczące różnice pomiędzy faktycznymi działaniami na rzecz ochrony środowiska a samooceną respondentów w tym zakresie. Zachęcamy również do lektury artykułów poświęconych bieżącym wydarzeniom oraz aktualnym zmianom w obszarze prawa, jakie ostatnio weszły w życie. Ktoś powiedział, że każdy koniec jest początkiem czegoś nowego… 17. numer „Logistyki Odzysku” jest ostatnim, który trafia do Państwa jako drukowana wersja. Kolejny ukaże się już w wersji elektronicznej. Mamy nadzieję, że spełni on Państwa oczekiwania, a dzięki wykorzystaniu medium, jakim jest Internet, grono Czytelników naszego kwartalnika będzie z każdym wydaniem coraz większe. Z życzeniami miłej lektury Marta Sachajko „Logistyka Odzysku” jest czasopismem punktowanym. Według wykazu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dn. 31.12.2014, autor za publikację artykułu naukowego otrzymuje 2 punkty. rada naukowa redaktor naczelny dział marketingu dr Atalay Atasu dr Katarzyna Michniewska [email protected] Justyna Borecka, tel. 519 184 376 [email protected] Georgia Institute of Technology, College of Management, USA dr Joanna Baran Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie dr hab. prof. nadzw. SGH Halina Brdulak Szkoła Główna Handlowa w Warszawie dr Tamer Boyaci McGill University, Kanada dr Marisa de Brito NHTV Breda University of Applied Sciences, Holandia prof. dr hab. Zenon Foltynowicz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu prof. zw. dr hab. Marek Górski Uniwersytet Szczeciński dr hab. Paweł Hanczar Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu dr Grzegorz Hoppe redaktor prowadzący PRENUMERATA Marta Sachajko, tel. 512 108 403 [email protected] Magdalena Kukawka, tel. 505 530 100 [email protected] redaktorzy druk Błażej Fidziński Piotr Grodkiewicz Agnieszka Karpińska Jolanta Osiak Paulina Polakiewicz Grzegorz Walętrzak ABC Zakład Poligraficzny ul. Wielkiego Dębu 27, 03-262 Warszawa Menadżer ds. dystrybucji prasy i reklamy Marcin Bajko, tel. 519 184 337 [email protected] SKŁAD Arkadiusz Kowal issn 2083-6422 wydawca M&M Consulting ul. Modlińska 129, 03-186 Warszawa Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy dr Marek Kośny Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu dr Katarzyna Michniewska Wojskowa Akademia Techniczna prof. dr hab. Bartosz Rakoczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu dr hab. prof. UŁ Adam Sadowski nakład 5000 egzemplarzy Uniwersytet Łódzki dr inż. Ryszard Szpadt Politechnika Wrocławska dr Jacek Woźniak Wojskowa Akademia Techniczna Czasopismo „logistyka Odzysku” drukowane jest na papierze z recyklingu dr inż. Paweł Zając Politechnika Wrocławska Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń i reklam z zastrzeżeniem art. 36 ust. 4 prawa prasowego. Redakcja informuje, iż nie zwraca nadesłanych tekstów, artykułów. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i zmiany formy graficznej artykułów wraz ze zmianą tytułów i śródtytułów. Przedruk tekstów i ich wykorzystanie tylko za pisemną zgodą redakcji. Artykuły zawarte w czasopiśmie nie muszą odzwierciedlać poglądów wydawnictwa. 3/2015 (16) Logistyka Odzysku / 3 SPIS TREŚCI ZE ŚWIATA NAUKI 5 Czy bilanse ekologiczne w przedsiębiorstwach są potrzebne? AKTUALNOŚCI 7Aktualności 9 W drodze ku gospodarce o obiegu zamkniętym 11 Czas na palety – II Konferencja Paletowa EPAL PATRONATY 13 Co nowego na rynku? Zajrzyj na targi POL-ECO-SYSTEM WYWIAD 49 51 56 58 TEMAT NUMERU 14 17 20 26 Bilans ekologiczny w przedsiębiorstwie – geneza, definicja, znaczenie Zielone zamówienia publiczne – z prawnego punktu widzenia Analiza luki intencjonalno-behawioralnej w zakresie przestrzegania zasady zrównoważonego rozwoju przez firmy sektora MŚP, w szczególności w zakresie odpowiedzialności środowiskowej i przestrzegania ustawowych obowiązków w tym zakresie Kilka refleksji na temat odpowiedzialnego biznesu ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ 28 Środowiskowa ocena cyklu życia (LCA) produktów – bliżej, niż kiedykolwiek wcześniej PRAWO 32 36 40 Prezentacja analizy stanu gospodarki odpadami, przedstawionej w Aktualizacji Krajowego planu gospodarki odpadami Odpady komunalne na terenie firm Zmiany w przepisach dotyczących sprawozdawczości odpadowej 42 Przychodzi inspektor do przedsiębiorcy… 45 NIK o odpadach komunalnych 64 67 Ekologia jest wpisana w DNA naszej firmy… Rozmowa z Kingą Di Salvo, Contry General Manager CHEP Polska i kraje bałtyckie ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE Kierunki rozwoju systemu zarządzania środowiskowego w kontekście nowej edycji normy ISO 14001 System zarządzania środowiskowego – wykaz wybranych jednostek certyfikujących ARTYKUŁ RECENZOWANY Wybrane zagadnienia dotyczące gospodarowania odpadami w eskploatacji sprzętu wojskowego NOWE TRENDY Odbiór odpadów zielonych z sieci supermarketów – nowe modele biznesowe NAJLEPSZE PRAKTYKI Klub ekoCSR – czystszy zysk dla Twojej firmy RELACJA-ŚWIAT 69 74 76 79 80 91 96 Model tokijski – historia i mocne strony poprawy gospodarki odpadami RELACJA – POLSKA II edycja Międzynarodowej Konferencji Logistyka Odzysku – Odpady już za nami SPOŁECZEŃSTWO RECYKLINGU Historia jednego surowca… opakowanie wielomateriałowe OGŁOSZENIA DROBNE LEKKA STRONA LOGISTYKI ODZYSKU JOURNAL OF REVERSE LOGISTICS Analysis of mind behaviour gap regarding compliance with the principles of sustainable development by companies in the SME sector, in particular in the field of environmental liability and the compliance with statutory obligations in this range Separate bio-waste collection. Separate bio-waste collection pays off Zachęcamy do przesyłania artykułów do publikacji w „Logistyce Odzysku” i „Journal of Reverse Logistics”. Szczegółowe wytyczne dla autorów są dostępne pod następującymi adresami: www.logistyka-odzysku.pl, www.jorl.eu. Czekamy również na listy do redakcji, zawierające pytania bądź opinie na temat czasopisma. Do Państwa dyspozycji są tak że nasi eksperci z branży logistyki odzysku. ZE ŚWIATA NAUKI Czy bilanse ekologiczne w przedsiębiorstwach są potrzebne? Adam Sadowski Grzegorz Ganczewski profesor nadzwyczajny w Zakładzie Logistyki Przedsiębiorstwa w Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie COBRO – Instytut Badawczy Opakowań Zakład Ekologii Opakowań E B kologizacja przedsiębiorstw stanowi obecnie jeden z kluczowych kierunków restrukturyzacji strategii biznesowych przedsiębiorstw we wszystkich sektorach działalności gospodarczej na świecie. Powstawanie i rozwój zrównoważonych strategii biznesowych wprowadza zasadnicze zmiany w filozofii prowadzenia działalności gospodarczej oraz etyce biznesu. Od kilkunastu lat można zaobserwować znaczący wzrost zainteresowania wymiarowaniem środowiskowym działań przedsiębiorstw, co należy łączyć z korzyściami, jakie można dzięki temu osiągnąć. Wielość istniejących definicji bilansów ekologicznych świadczy o potencjale rozwojowym działań zorientowanych na osiąganie efektów w sferze ochrony środowiska naturalnego. Opierając się na powszechnie znanej definicji niemieckiego Urzędu Ochrony Środowiska (Umweltbundesamt) z 1992 roku, należy zwrócić uwagę na możliwość dokonywania porównań produktów, grup produktów, systemów (w tym produkcji), a także na poziomie operacyjnym procesów i działań. Porównania takie, które znalazły swoje miejsce w normach ISO serii 14000 stanowią z jednej strony podstawę do budowy wewnętrznego środowiskowego systemu informacyjnego, z drugiej natomiast pozwalają na kreowanie środowiskowo zorientowanych działań marketingowych. Systemowość analizy oraz szeroki zakres informacji, który można uzyskać dzięki ekobilansowowaniu dostarcza informacji nie tylko środowiskowych, ale również produkcyjno-technologicznych i logistycznych. W konsekwencji w bilansach ekologicznych należy upatrywać źródła tworzenia przewagi konkurencyjnej na coraz to bardziej wymagającym rynku. 4/2015 (17) ilansami ekologicznym nazywamy metody oceny wpływu działalności przedsiębiorstwa na środowisko. Obecnie najbardziej popularną metodologią badania bilansu ekologicznego jest Ocena Cyklu Życia (Life Cycle Assessment – w skrócie - LCA). Czy tego typu badania są potrzebne w przedsiębiorstwach? Na pewno nie są one – przynajmniej jeszcze – wymagane prawnie, co powoduje, że zapotrzebowanie na nie zależy raczej od interesariuszy danej firmy bądź jej celów. Z całą pewnością można natomiast powiedzieć, że bilanse ekologiczne mogą być bardzo przydatne – i to niezależnie od strategii firmy. Jeśli firma bazuje na strategii niskich i konkurencyjnych cen, LCA może bardzo skutecznie pomóc w identyfikacji środowiskowych punktów zapalnych w procesach produkcji, których likwidacja może doprowadzić do obniżenia kosztów (np. identyfikacja bardzo energochłonnego procesu, który można zastąpić innym). W przypadku strategii zróżnicowania, LCA można znakomicie wykorzystać do projektowania produktów i usług o mniejszym wpływie środowiskowym niż produkty konkurencyjne i później wykorzystać wyniki takich badań w komunikacji marketingowej, PR czy CSR. To tylko kilka najbardziej oczywistych przykładów na przydatność Oceny Cyklu Życia. Coraz więcej badań zdaje się też potwierdzać, że produkcja zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju jest ekonomicznie opłacalna. Świadome korzystanie i wyciąganie wniosków z przeprowadzonych bilansów ekologicznych doskonale wpisuje się w pojęcie zrównoważonego rozwoju. Logistyka Odzysku / 5 ZE ŚWIATA NAUKI dr inż. Paweł Zając Adiunkt Instytutu Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn Politechniki Wrocławskiej Zakład Logistyki i Systemów Transportowych B ilans ekologiczny dostarcza przedsiębiorstwom informacji na temat rozmiarów oddziaływań związanych z produkcją danej firmy. Chyba pierwsze, co się nasuwa, odpowiadając na pytanie, do czego może być potrzebny ekobilans, to określenie ogólnych strategii rozwojowych przedsiębiorstwa – zwykle nie jest on ogólnodostępny np. na stronie internetowej firmy, ponieważ zawiera informacje objęte tajemnicą (handlową, receptury, technologii etc.). Bilans ekologiczny ma zastosowanie w: porównywaniu nakładów i efektów środowiskowych, tworzeniu baz danych o zapotrzebowaniu na zasoby naturalne i energię oraz emisjach substancji szkodliwych, identyfikowaniu tych obszarów całego cyklu istnienia lub pojedynczego procesu, w których można zredukować ilości niezbędnych zasobów, pobieranej energii oraz ilości wszelkiego rodzaju emitowanych substancji. Bilans ekologiczny produkcji wyrobu pozwala zrezygnować z intuicji w podejmowaniu ważnych decyzji w przedsiębiorstwie, i oprzeć się na wiarygodnej i powtarzalnej analizie uwzględniającej wiele parametrów, w tym efektywność działań. Wykonanie ekobilansu jest zadaniem trudnym merytorycznie i metodologicznie, często dość długim – stąd kontekst pytania w tytule: czy potrzebne? Można odczytywać: czy opłaca się? … wykonywać? … bo to zabiera czas i pieniądze. W naszej gospodarce skupiamy się na innowacyjności, polegającej na stosowaniu nowych technologii – bardziej efektywnych, mniej energochłonnych. Wdrażając innowację, warto wiedzieć na etapie projektu, czy np. obniżenie kosztu nowego materiału nie spowoduje wzrostu energochłonności i emisji szkodliwych substancji. Informacje te są w ekobilansie. Ekobilans dotyczy obszaru wydzielonego granicą ekosystemu (mam na myśli wnętrze obszaru zamkniętego granicą, bo na zewnątrz obszaru znajduje się bliskie/dalsze otoczenie ekosystemu). System może obejmować jedno stanowisko pracy, ale również wszystkie stanowiska, niezbędne do produkcji, np. samochodu. Moje doświadczenia pokazują, że już na etapie wyznaczania poszczególnych obszarów do6 / Logistyka Odzysku chodzi do niejasności i pomyłek, które skutkują wielkimi problemami na etapie polepszania wyrobów w poszczególnych przedsiębiorstwach (liniach produkcyjnych). Brak powtarzalnych wyników obliczeń lub sporych (nieuzasadnionych merytorycznie) różnic w definiowaniu poszczególnych procesów w ekobilansie również może skłaniać do sensowności wykonywania bilansu ekologicznego. Zmiany prawne w poszczególnych krajach, jak również polityka poszczególnych przedsiębiorstw, związana z odpowiedzialnością nie tylko za wyprodukowanie poszczególnych wyrobów, ale ich eksploatację i odbiór po wykorzystaniu – skłania je do wdrażania norm ISO: ■ ISO 14001: 2004 – System Zarządzania środowiskowego, ■ ISO 50001: 2011 – System Zarządzania Energią. Obie normy „składają” się na znaną wszystkim normę ISO 9001. Nie zawierają, co prawda gotowych algorytmów, ale dają narzędzia pozwalające dbać o środowisko naturalne i energię. Jest w tym kontekście jasne, że firmy, które wdrożyły lub są na etapie przygotowania/wdrażania tych norm, realizują w praktyce troskę o środowisko naturalne, a zapisy o tym tak często pojawiają się w ich misjach i strategiach. Bilans ekologiczny jest również jednoznacznie kojarzony z LCA (ang. Life Cycle Assessment). Wobec powyższego chyba nie ma odwrotu od ekobilansów w przedsiębiorstwach. Dodałbym, że oprócz przedsiębiorstw bilansami ekologicznymi są lub będą się interesować: organy władzy, instytucje certyfikujące, partie zielonych, konsumenci zwracający uwagę na politykę ekologiczną. „Logistyka Odzysku” poleca Piotr Grodkiewicz, Katarzyna Michniewska, Paulina Siwiec, Efektywność surowcowa w Polsce. Wpływ sprawnej logistyki odzysku na tworzenie gospodarki o obiegu zamkniętym, Difin, Warszawa 2015 Monografia stanowi interdyscyplinarne studium te o re t yc zno - emp ir yc zn e efektywności surowcowej w wymiarze krajowym i międzynarodowym – nieograniczające się wyłącznie do gospodarki Unii Europejskiej. Jest to pierwsza w Polsce publikacja poświęcona złożonym i trudnym problemom związanym z domykaniem pętli łańcucha dostaw w wymiarze przedsiębiorstw, łańcuchów dostaw, sektorów oraz gospodarki światowej ze szczególnym uwzględnieniem problemów i zjawisk występujących na tym polu badawczym w Polsce. (z recenzji dr. hab. inż. Adama Sadowskiego, prof. nadzw. UŁ). Już wkrótce dostępna na stronie wydawcy: www.difin.pl PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 AKTUALNOŚCI Aktualności Decyzje stracą ważność Prostsze zasady raportowania Z dniem 23 stycznia 2016 r. tracą ważność decyzje z zakresu gospodarki odpadami wydane przed dniem wejścia w życie ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Zgodnie z art. 232 ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21, z późn. zm.), z dniem 23 stycznia 2016 r. następujące zezwolenia z zakresu gospodarki odpadami, wydane na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, tracą ważność: • z ezwolenie na zbieranie odpadów, • z ezwolenie na odzysk lub unieszkodliwianie odpadów, •d ecyzje wydane na podstawie art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach w zakresie zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Do 22 stycznia 2016 r. (włącznie) posiadacze decyzji wydanych na podstawie starej ustawy o odpadach powinni uzyskać nowe decyzje z zakresu gospodarowania odpadami. Podmioty prowadzące działalność związaną z gospodarką odpadami, które nie dostosują się do wymagań ustawy o odpadach i nie uzyskają w tym terminie odpowiedniego zezwolenia, będą traktowane jako prowadzące działalność niezgodnie z przepisami prawa – bez wymaganego zezwolenia. Posiadacze decyzji administracyjnych wydanych na podstawie starej ustawy o odpadach powinni niezwłocznie złożyć wnioski o wydanie nowych decyzji z zakresu gospodarowania odpadami. Źródło: www.mos.gov.pl W styczniu 2016 r. zmienią się zasady rocznego raportowania w sprawie odpadów. Firmy działające w branży gospodarki odpadami będą mogły w uproszczony sposób składać raporty ze swojej działalności. Stosowne rozporządzenie – nad którym obecnie pracuje resort środowiska – zacznie obowiązywać 1 stycznia przyszłego roku, jednak według nowych zasad raportowany będzie dopiero rok kolejny – 2017. Zgodnie z przepisami przejściowymi raport za 2016 rok będzie składany według starych zasad. Rozporządzenie to będzie zawierać katalog wszystkich możliwych raportów i sprawozdań, a w załącznikach znajdą się nowe wzory formularzy. Wszyscy przedsiębiorcy działający w branży gospodarki odpadami będą składali swoje sprawozdania tylko w jednym miejscu – do marszałka danego województwa. Nowością będzie także obowiązek wskazania masy poszczególnych rodzajów odpadów zmagazynowanych na koniec roku kalendarzowego. Przedsiębiorca będzie zobligowany do uzupełnienia w formularzu tylko tych działów, które rzeczywiście dotyczą jego działań w danym zakresie. Nowe wzory formularzy mają stanowić podstawę do opracowania elektronicznych formularzy dostępnych w bazie danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO), za której pośrednictwem docelowo przedsiębiorcy będą mogli składać sprawozdania w formie elektronicznej. Źródło: www.biznes.newseria.pl Prezydent podpisał ustawę o elektroodpadach Zakończenie konsultacji publicznych w sprawie pakietu na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym oraz w sprawie funkcjonowania systemów gospodarki odpadami W pierwszej połowie października prezydent podpisał ustawę z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. Nowe przepisy mają m.in. ułatwić użytkownikom bezpieczne dla ludzi i środowiska pozbywanie się zużytego urządzenia. W ustawie uwzględniono również rozwiązania dotyczące audytu zewnętrznego. Jego celem będzie sprawdzanie, czy organizacje odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz prowadzący zakłady przetwarzania przestrzegają prawo ochrony środowiska, w szczególności w zakresie gospodarowania zużytym sprzętem. Rozwiązanie to zapewni rzetelne i obiektywne sprawdzanie wiarygodności danych zawartych w dokumentach ewidencyjnych, celnych i fakturach. Ustawa zapewnia pełną transpozycję dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Do ustawy została przeniesiona również część przepisów z dotychczas obowiązującej ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. Źródło: www.mos.gov.pl 4/2015 (17) W sierpniu zakończyły się konsultacje publiczne prowadzone przez Komisję Europejską w sprawie pakietu na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym. Zebrane drogą internetową opinie mają posłużyć europejskim urzędnikom do opracowania nowego, kompleksowego projektu zmian dla gospodarek państw członkowskich, który przyczyni się do domknięcia pętli łańcucha dostaw. Europejskie przedsiębiorstwa, których działalność wiąże się z gospodarką odpadami w zbiorczym stanowisku przygotowanym przez FEAD podkreślają, że w dążeniu do gospodarki o obiegu zamkniętym priorytetowo powinno traktować się takie grupy produktów/odpadów, jak: opakowania, żywność oraz urządzenia elektryczne i elektroniczne. Niemal równolegle zakończono zbieranie opinii w konsultacjach w sprawie funkcjonowania systemów gospodarki odpadami w Europie. W odpowiedzi na to badanie FEAD zgłaszał szereg czynników zakłócających funkcjonowanie rynku, wśród których za najważniejsze uznano: nieuczciwą konkurencję między sektorem koLogistyka Odzysku / 7 AKTUALNOŚCI munalnym a prywatnym, ogromne różnice występujące w systemie gospodarki odpadami w krajach członkowskich Unii oraz stosowanie hierarchii postępowania z odpadami w znikomym stopniu. Źródło: www.fead.be/en/press/press-releases/ Przeprojektowanie rozszerzonej odpowiedzialności producenta – będzie jeszcze większa? Organizacja Zero Waste Europe opublikowała skrócony raport (pełna wersja ma być dostępna wkrótce) z badania dotyczącego rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ang. EPR – Extended Producer Responsibility). Według wyników badania systemy obecnie funkcjonujące w tym zakresie mają za mały zasięg i skuteczność. Twórcy raportu podkreślają, że mimo iż około 70% odpadów komunalnych to odpady bezpośrednio powiązane z produktami, to tylko 45% z tych „odpadów produktowych” jest objętych systemem rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Ponadto opracowanie wzywa do stworzenia jasnej definicji EPR opartej na idei dążenia do zmniejszenia wpływu produktu na środowisko. W dokumencie postuluje się też o stosowanie skutecznych instrumentów administracyjnych, ekonomicznych i prawnych, które przyczynią się do realnych działań producentów. Wymienia się m.in. systemy kaucji, zaliczki pobierane na unieszkodliwienia odpadów czy wymagania dotyczące recyklingu dla opakowań. Organizacja Zero Waste Europe chce, żeby przeprowadzo- ne badania posłużyły Komisji Europejskiej przy opracowaniu nowego pakietu na rzecz gospodarki zamkniętej. Przedstawione badania w połączeniu z informacjami płynącymi z Parlamentu Europejskiego, od innych przedstawicieli branży oraz z samej Komisji Europejskiej pokazują, że w kolejnych latach należy spodziewać się poszerzenia odpowiedzialności producenta za środowiskowe aspekty produktu. Źródło: www.zerowasteeurope.eu Droga stabilizacja w gospodarce odpadami Od wejścia w życie nowej ustawy dotyczącej gospodarki odpadami minęły już dwa lata. Czas ten pozwolił na przeanalizowanie wad i zalet nowego ładu śmieciowego. „Przegląd komunalny” we współpracy z firmą HMS Polska opublikował raport dotyczący rynku odpadowego. Wynika z niego m.in., że zamieszanie związane z przetargami śmieciowymi powoli się stabilizuje. Rozstrzygnięcia przetargowe zapadły aż 3 razy w co piątej gminie/sektorze, co wskazuje na minimalną poprawę sytuacji. Tylko w około 360 gminach obowiązują kontrakty zawarte za pierwszym razem. Istotne jest także to, że gospodarka odpadami staje się coraz droższa. Dzieje się tak nie tylko ze względu na fakt zwiększenia liczby przetargów. Na wzrost cen miało wpływ wiele czynników w tym m.in. zmiana zakresu czy częstotliwości odbioru odpadów. Źródło: www.portalkomunalny.pl AKTUALNOŚCI W drodze ku gospodarce o obiegu zamkniętym W lipcu 2014 roku Komisja Europejska opublikowała komunikat, w którym postulowano zmiany sześciu najważniejszych dyrektyw związanych z gospodarką odpadami. Niestety, nie zostały one wdrożone, gdyż budziły wiele oporów wśród części państw Unii. Kolejny termin przedstawienia zaktualizowanych propozycji unijnych przepisów dotyczących odpadów zbliża się niebawem. Jak wygląda obecna sytuacja i które obszary wymagają największych modyfikacji – o tym poniżej. można zakładać, że nowelizacja dyrektyw UE związana z wdrożeniem „gospodarki o obiegu zamkniętym” nastąpi najwcześniej w drugiej połowie 2017 r. Dariusz Matlak Tymczasem, zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym trwają konsultacje, w których uczestniczą nie tylko władze centralne i lokalne, lecz także organizacje pozarządowe, przemysł oraz eksperci. prezes zarządu Polskiej Izby Gospodarki Odpadami P rzed niespełna rokiem informowałem na łamach Logistyki Odzysku o skierowaniu przez Komisję Europejską do rozpatrzenia przez Parlament Europejski projektu nowelizacji sześciu, najważniejszych dyrektyw związanych z gospodarką odpadami. Zmiany te - w największym skrócie - obligują kraje członkowskie UE do osiągnięcia w 2030 r. 70% poziomu recyklingu odpadów komunalnych, 80% opakowaniowych oraz całkowity zakaz składowania odpadów nadających się do odzysku. Jednak zdecydowany priorytet w tej strategii miały zyskać, zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, ekoprojektowanie oraz ponowne wykorzystanie produktów i materiałów, zanim jeszcze staną się odpadem. Propozycje te zostały zawarte w opublikowanym przez KE, w lipcu 2014 r. komunikacie: Ku gospodarce o obiegu zamkniętym: Program „zero odpadów dla Europy”. Wydawało się więc, że ten, procedowany przez kilka lat i poddany szerokim konsultacjom projekt, bez większych problemów zyska aprobatę w Parlamencie Europejskim i zostanie szybko wdrożony. Na przełomie roku okazało się jednak, że Komisja Europejska wycofała ten pakiet z obrad Parlamentu Europejskiego, jak się wydaje pod naciskiem krajów Europy Środkowej i Wschodniej (w tym także Polski). Wywołało to zdecydowany sprzeciw wielu organizacji ekologicznych, przedsiębiorców, a także wielu europosłów. Wskutek tych protestów Komisja Europejska zobowiązała się, że do końca roku 2015 r. przedstawi nowe, nie mniej ambitne propozycje rewizji unijnych przepisów dotyczących odpadów. Jeżeli termin ten zostanie dotrzymany, to 4/2015 (17) W stanowisku przekazanym do Ministerstwa Gospodarki, Polska Izba Gospodarki Odpadami (PIGO) konsekwentnie popiera propozycje Komisji Europejskiej dotyczące w szczególności wzmocnienia odzysku i recyklingu odpadów. Istotne jest jednak, aby zmiany systemowe i nowe regulacje na poziomie UE nie ograniczały możliwości przyjmowania przez władze państwowe różnych rozwiązań i środków do realizacji określonych celów, uwzględniających specyfikę i realia rodzimych rynków. Koniecznym wydaje się doprecyzowanie propozycji Komisji Europejskiej w sposób zapewniający możliwie najpełniejszą realizację hierarchii sposobów postępowania z odpadami oraz zasady rozszerzonej odpowiedzialności producenta (extendend producer rosponsibility – EPR). Zapewni to efektywne wykorzystanie i rozwój potencjału spółek zajmujących się odbieraniem, i transportem odpadów oraz zakładów, i instalacji, w tym regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK). Przedsiębiorstwa zajmujące się gospodarką odpadami w gospodarce o obiegu zamkniętym, będą bowiem odgrywać kluczową rolę nie tylko jako dostawcy wysokiej jakości usług dla mieszkańców, lecz przede wszystkim jako dostawcy surowców dla przemysłu. Rynek gospodarowania odpadami powinien być otwarty, w możliwie największym zakresie, także w wymiarze międzynarodowym, na uczciwą i równoprawną konkurencję podmiotów zajmujących się odbieraniem i zagospodarowaniem odpadów (prywatnych oraz komunalnych) oraz na wprowadzanie nowych, innowacyjnych technologii. Polityka gospodarcza – zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym – powinna także promować (w sektorze Logistyka Odzysku / 9 AKTUALNOŚCI Istotne jest jednak, aby zmiany systemowe i nowe regulacje na poziomie UE nie ograniczały możliwości przyjmowania przez władze państwowe różnych rozwiązań i środków do realizacji określonych celów, uwzględniających specyfikę i realia rodzimych rynków gospodarki odpadami oraz w dziedzinach usług publicznych) projekty realizowane jako wspólne przedsięwzięcia sektora prywatnego i publicznego (partnerstwo publiczno-prywatne, koncesje na roboty budowlane i usługi etc.), a także rozwijanie inicjatyw gospodarczych przez sektor małych i średnich przedsiębiorstw służących realizacji celów polityki ekologicznej państwa oraz tworzeniu przemysłu przetwórstwa odpadów. Zgodnie z zasadą subsydiarności administracje rządowe i samorządowe wszystkich szczebli powinny poprzez regulacje prawne, instrumenty finansowe oraz kontrolę wyznaczać i egzekwować określone cele, i standardy usług realizowanych przez konkurujących na rynku przedsiębiorców, zapewniając powszechną dostępność usług publicznych dla mieszkańców oraz tworząc mechanizmy motywujące do stałego doskonalenia ich jakości. Rejestrowanie i raportowanie wszystkich strumieni odpadów powinno ograniczać zakres szarej strefy oraz zapewniać uczciwą konkurencję rynkową, innowacyjność oraz kontrolę kosztów. Szczególną rolę w tym zakresie powinny odgrywać regulacje na poziomie UE oraz krajowym dotyczące zamówień publicznych promujące tzw. zielone zamówienia oraz proekologiczne kryteria oceny i wyboru ofert. Dla zapewnienia efektywności nowego systemu gospodarki cyrkulacyjnej konieczne jest zapewnienie otwartości rynku i równoprawnej konkurencji spółek prywatnych, i spółek samorządowych w ramach obowiązujących obecnie przepisów obligujących gminy do przeprowadzania przetargów na odbieranie lub na odbieranie i zagospodarowanie odpadów. Ma to szczególne znaczenie dla inwestorów prywatnych, którzy w minionych latach ponieśli znaczne nakłady finansowe na budowę nowych instalacji do przetwarzania odpadów. W związku z tym PIGO zdecydowanie sprzeciwia się próbom bezpodstawnego wprowadzenia do usług związanych z gospodarką odpadami tzw. zamówień in-house, uzasadnionych jedynie dążeniem spółek gminnych do zdobycia monopolu prowadzenia działalności gospodarczej na tym rynku. 10 / Logistyka Odzysku System gminny odbierania odpadów komunalnych powinien obejmować wyłącznie odpady wytwarzane w gospodarstwach domowych. Odpady komunalnopodobne wytwarzane w handlu, usługach (biura, hotele, gastronomia itp.) oraz przez przedsiębiorstwa powinny stanowić obszar wolnej konkurencji spółek wpisanych do gminnego rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania i zagospodarowania odpadów. W tym kontekście konieczne jest właściwe zdefiniowanie pojęcia „odpady komunalne”. PIGO popiera propozycję wprowadzenia docelowego zakazu składowania odpadów nadających się do ponownego przetworzenia. Składowane powinny być tylko te odpady, których nie da się powtórnie przetworzyć lub odzyskać w sposób bezpieczny dla środowiska bądź ekonomicznie uzasadniony. Dla stymulowania rozwoju odzysku i recyklingu odpadów konieczna jest również zasadnicza zmiana systemowa w sposobie naliczania, i wysokości tzw. „opłat marszałkowskich” za składowanie odpadów. Komisja Europejska zobowiązała się, że do końca roku 2015 r. przedstawi nowe, nie mniej ambitne propozycje rewizji unijnych przepisów dotyczących odpadów Dla zapewnienia oczekiwanej przez przetwórców odpadów ich jakości konieczne jest zwiększanie zakresu i jakości selektywnego zbierania odpadów komunalnych „u źródła”, obejmującego nie tylko odpady surowcowe (papier, tworzywa, szkło, metal), ale również bioodpady z gospodarstw domowych, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz zużyte baterie i akumulatory (w tzw. gniazdach recyklingowych, punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz na zasadzie bezpośredniego odbierania odpadów wielkogabarytowych od mieszkańców). Metody obliczania osiągniętych poziomów recyklingu powinny odnosić się do wyniku procesu sortowania pomniejszonego o materiały nienadające się do powtórnego przetworzenia, a nie do masy wejściowej w końcowym etapie recyklingu. Fundusze unijne przeznaczane na współfinansowanie zakładów i instalacji do przetwarzania odpadów powinny być wydatkowane na inwestycje zgodne z hierarchią sposobów postępowania z odpadami. Dlatego, co do zasady w gospodarce o obiegu zamkniętym, nie powinny być finansowane z funduszy publicznych i europejskich instalacje będące na niższym poziomie w tej hierarchii, które mogłyby konkurować z istniejącymi na danym rynku lokalnym lub regionalnym instalacjami będącymi na wyższym poziomie technologicznym określonym w hierarchii sposobów postępowania z odpadami. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 AKTUALNOŚCI Czas na palety - II Konferencja Paletowa EPAL W dniach 24-25 września, w Hotelu Warszawianka w Jachrance, odbyło się spotkanie zorganizowane przez Polski Komitet Narodowy EPAL. Jest to wydarzenie skupiające ekspertów oraz gości branżowych, w tym przedstawicieli użytkowników palet, licencjobiorców, a także świata nauki. Fot. Andrzej Szymkiewicz, [email protected] P ierwszego dnia Konferencji uczestnicy mieli możliwość sprawdzić swoje umiejętności sportowe. Organizatorzy zapewnili sporą dawkę emocji przygotowując dla uczestników turniej gry w… kręgle. Oprócz zmagań o cenne nagrody, możliwa była wspólna integracja przed kolejnym dniem, zdominowanym przez merytorykę. Główne tematy drugiego dnia Konferencji skupiały się na najważniejszych zagadnieniach związanych z gospodarką paletową prowadzoną przez polskie firmy. Prelekcje zostały otworzone wystąpieniem Prezesa PKN Epal, Romana Malickiego, który zaprezentował aktualną sytuację tej organizacji na świecie i w Polsce. Następnie uczestnicy mogli dowiedzieć się, jak prawidłowo utylizować drewniane odpady opakowaniowe oraz wyliczyć koszty własności 4/2015 (17) palet. Przedstawiciele firmy Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A., prezes zarządu Katarzyna Michniewska oraz Grzegorz Walętrzak, powiedzieli o obowiązkach, jakie ciążą na przedsiębiorcach wprowadzających opakowania na rynek. Niestety, nie każdy zdaje sobie sprawę, ile ich tak naprawdę jest, a kary za niestosowanie przepisów są wysokie. Ważną częścią tej edycji były wyniki analizy badawczej, pokazujące sytuację panującą na polskim rynku palet. Ponadto, przedstawiciele firmy M&M Consulting zwrócili uwagę, aby podczas codziennych obowiązków w przedsiębiorstwach nie zapominać o tym, by być odpowiedzialnym również środowiskowo. Uczestnicy zostali zachęceni, m.in. do udziału w Konkursie Przedsiębiorca Efektywny Surowcowo, wyróżniającym firmy prowadzące działania proekologiczne. Biorąc pod uwagę tegoroczną wysoką frekwencję podczas Konferencji, przyszłoroczna edycja zapowiada się bardzo ciekawie, organizatorzy już teraz serdecznie zapraszają. AK PKN EPAL Ogólnopolski Związek Pracodawców Producentów Europalet, powstał w roku 1999 jako Polski Komitet Narodowy EPAL. Skupia producentów palet EPAL oraz firmy zajmujące się naprawą palet certyfikowanych. Logistyka Odzysku / 11 PATRONATY Wydarzenia pod Wydarzenia, naszym patronatem którym patronujemy - relacje - zapowiedzi II MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA LOGISTYKA ODZYSKU – ODPADY, 14-15 września 2015 r., Wrocław MIĘDZYNARODOWY KONGRES OCHRONY ŚRODOWISKA ENVICON, 26-27 października 2015 r., Poznań W dniach 14-15 września br. w Hotelu Śląsk we Wrocławiu odbyła się kolejna edycja Międzynarodowej Konferencji Logistyka Odzysku – Odpady, której temat przewodni brzmiał: „Bioodpady – najnowsze trendy i inspiracje”. Celem wydarzenia było przedstawienie stanu i systemu zagospodarowania bioodpadów w Polsce w świetle strategii Unii Europejskiej dotyczącej gospodarki odpadami – Ku gospodarce o obiegu zamkniętym: program „zero odpadów” dla Europy. Obszerniejsza relacja na s. 74. Więcej informacji: www.konferencja.ekocykl.org W dniach 26-27 października 2015 r., podczas trwania targów POL-ECO-SYSTEM na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich, odbędzie się Międzynarodowy Kongres Ochrony Środowiska ENVICON. Podczas tegorocznej edycji poruszane będą tematy związane z gospodarką odpadami – szczególnie zagadnienia związane z instalacjami MBP oraz termicznym przekształcaniem odpadów komunalnych. Nie zabraknie również zagadnień z zakresu gospodarki wodno-ściekowej – w tym związanych z efektywnością systemów wodociągowo-kanalizacyjnych. Odbędzie się także sesja dotycząca innowacji w ochronie środowiska oraz idei powstawania klastrów w branży. Więcej informacji: www.envicon.abrys.pl II KONFERENCJA PALETOWA PKN EPAL, 24-25 września 2015 r., Jachranka W dniach 24-25 września 2015 r. w Jachrance k. Warszawy odbyła się II Konferencja Paletowa PKN Epal. Podczas konferencji uczestnicy wysłuchali podsumowania działalności Epal i jej planów na przyszłość, zapoznali się z efektami wprowadzonej na rynek półpalety EPAL7 oraz zostały im przekazane wyniki badania paletowego w Polsce. Podczas wydarzenia zwrócono również uwagę na właściwą utylizację palet i działalność ekologiczną przedsiębiorstw (obszerniejsza relacja z tego wydarzenia na s. 11). Więcej informacji: www.epal.org.pl/ii-konferencja-paletowa-pkn-epal II EUROPEJSKI KONGRES LEAN MANUFACTURING, 24-25 września 2015 r., Katowice W dniach 24-25 września 2015 r. w Katowicach odbył się II Europejski Kongres Lean Manufacturing. Celem Kongresu było zgromadzenie osób związanych ze szczupłym zarządzaniem w różnych dziedzinach i na różnych poziomach zaawansowania. Na Kongresie zostały omówione liczne przykłady szczupłego zarządzania w firmach o zasięgu międzynarodowym. Oprócz licznych case study prezentujących wdrożone rozwiązania, uczestnicy wzięli udział w „Take a GEMBA WALK”, czyli praktycznej wizycie w jednej ze śląskich firm wdrażających Lean Manufacturing. Więcej informacji: www.kongreslean.pl 12 / Logistyka Odzysku XVI KONFERENCJA MODELOWANIE PROCESÓW I SYSTEMÓW LOGISTYCZNYCH, 4 grudnia 2015 r., Sopot Katedra Logistyki Uniwersytetu Gdańskiego wraz Katedrą Polityki Transportowej, Zakładem Transportu Międzynarodowego i Spedycji IHZ organizuje 4 grudnia 2015 roku konferencję naukową pt. Modelowanie procesów i systemów logistycznych. Będzie to już szesnaste spotkanie naukowców i praktyków logistyki, mające na celu prezentację logistycznych metod i narzędzi zwiększania efektywności działalności usługowej, handlowej oraz produkcyjnej. Uczestnikami spotkania będą pracownicy naukowi czołowych w dziedzinie logistyki polskich ośrodków akademickich, instytutów badawczych, przedstawiciele Sejmu i Rządu RP, administracji samorządowej różnego szczebla oraz przedstawiciele praktyki gospodarczej. W ramach tegorocznej konferencji planowany jest, między innymi, panel dyskusyjny na temat roli logistyki w kształtowaniu konkurencyjności regionu. Więcej informacji: www.ekonom.ug.edu.pl/logistyka XIX KONFERENCJA LOGISTYKI STOSOWANEJ TOTAL LOGISTIC MANAGEMENT, 9-12 grudnia 2015 r., Sopot W dniach 9-12 grudnia 2015 r. w Zakopanem odbędzie się XIX Konferencja Logistyki Stosowanej Total Logistic Management. Konferencja ma na celu zbudowanie pomostu pomiędzy teorią i praktyką logistyki. Zakres tematyczny konferencji obejmuje wszystkie obszary zastosowania logistyki ze szczególnym uwzględnieniem współczesnych koncepcji zarządzania logistycznego. Więcej informacji: www.tlm.com.pl PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 PATRONATY Co nowego na rynku? Zajrzyj na targi POL-ECO-SYSTEM Maszyny i technologie, które łączą w sobie niskie koszty z wysoką wydajnością zobaczyć będzie można podczas najbliższych targów POL-ECO-SYSTEM w Poznaniu w dniach 27-30.10.2015 r. ściekowych. Natomiast na ekspozycji Untha przedstawiona zostanie nowa generacja rozdrabniaczy wstępnych Untha XR. W poznańskich halach najnowsze produkty dedykowane dla branży komunalnej, odpadów i recyklingu zaprezentują wystawcy z Polski, Holandii, Niemiec, Austrii, Szwecji, Francji, Szwajcarii, Czech, Włoch, USA i Wielkiej Brytanii. Zobaczymy je w ramach dwóch ekspozycji: RECYKLING - Salon Gospodarki Odpadami i Recyklingu i KOMTECHNIKA - Salon Techniki Komunalnej (pawilon 5 i 5A). Do sortowania, rozdrabniania i przesiewania W Poznaniu firmy zaprezentują nowej generacji modele maszyn i urządzeń, które w branży ochrony środowiska znajdują zastosowanie w sortowniach odpadów mieszanych, przemysłowych oraz komunalnych, a także służą do gospodarowania odpadami wielkogabarytowymi czy w działalności usługowo-handlowych. Tegoroczne nowości zaprezentuje, m.in. firma Agrex-Eco, a dokładniej – dwie maszyny z serii green efficiency, czyli mobilny przesiewacz gwiaździsty Multistar S3 i separator kamieni, i folii Hurrifex oraz uniwersalne rozdrabniacze z serii Uni-Cut UG Andritz Mewa. Nowe typy rozdrabniaczy pokażą także firmy Equipo oraz Untha. Na stoisku pierwszego z wymienionych wystawców zobaczymy model V-Eco, który można łatwo zintegrować z istniejącą już linią w zakładzie. Equipo zaprezentuje także Gore Cover, czyli elastyczną i modułową technologię do stabilizacji, suszenia odpadów i kompostowania osadów 4/2015 (17) Odpadowe know-how Do separacji odpadów dedykowane są także cztery nowości firmy Arcon Polska, które zobaczymy na targach POL-ECO-SYSTEM. Są to: przesiewacz Doppstadt HS 401 (do biomasy oraz części odpadów przemysłowych), przesiewacz Doppstadt Splittem, separator powietrzny Doppstadt DWS oraz rozdrabniacz wstępny Doppstadt DW. Z kolei firma HSM zaprezentuje poziomą prasę belującą HSM HL 7009 (mała i efektywna, np. dla placówek handlowych) oraz mobilną niszczarkę dysków twardych HSM HDS 150. Z naklejką „nowość” na ekspozycji oznaczony będzie także nowy model kosza wewnętrznego (3x12 l) na stoisku firmy Meva-Pol oraz oprogramowanie „C-follow Jedź za mną” na stoisku C-Trace. Praktycznie o odpadach i recyklingu Uzupełnieniem ekspozycji są prestiżowe konferencje w tematyce odpadów i recyklingu zaplanowano szereg branżowych wydarzeń. Między innymi pierwszego dnia targów rozpocznie się cykl 3-dniowych konferencji pod nazwą Forum Recyklingu (27-29.10.2015 r.). Tematyka paneli, w dużym skrócie, to gospodarka odpadami komunalnymi i problemowymi (sprzęt elektryczny i elektroniczny, metal, złom), urządzenia, maszyny i technologie dla recyklingu oraz innowacyjne rozwiązania. Drugiego dnia targów (28.10.2015 r.) osoby zainteresowane recyklingiem materiałowym i energetycznym opon będą mogły wziąć udział w dyskusji w ramach konferencji „Gumowy Surowiec - efektywne ekonomicznie i ekologicznie systemy zbiórki i recyklingu”. Głos zabiorą eksperci z Ministerstwa Środowiska, instytucji branżowych oraz kadra naukowa. Ciekawych dyskusji nie zabraknie także w strefie RIPOK (27-29.10.2015 r.). Organizatorzy zaplanowali takie tematy, jak: rozbudowa i modernizacja RIPOK, środki finansowe na budowę, innowacyjne technologie przetwarzania, współpraca pomiędzy RIPOK a gminami. Warto zajrzeć także na Strefę ograniczania NISKIEJ EMISJI (27-29.10.2015 r.). Zaplanowane panele to m.in.: wpływ powietrza na zdrowie, środowisko i gospodarkę, przepisy unijne i krajowe w zakresie ochrony powietrza (w tym ustawa antysmogowa oraz plany gospodarki niskoemisyjnej), środki finansowe na ograniczanie emisji czy też programy ograniczania niskiej emisji. Więcej na stronie www.polecosystem.pl Logistyka Odzysku / 13 TEMAT NUMERU artykuł recenzowany Bilans ekologiczny w przedsiębiorstwie – geneza, definicja, znaczenie Wpływ, jaki wywierała działalność człowieka na środowisko naturalne na przestrzeni ostatnich dwóch wieków, uległ znacznemu zwiększeniu. Szeroko rozumiana praca wytwórcza społeczeństwa stała się usystematyzowana, scentralizowana i masowa, czego namacalnym dowodem są miliony przedsiębiorstw działających na całym świecie. Aktywności podejmowane przez firmy ze względu na ich skalę wywierają największą presję na środowisko naturalne. Problem ten został dostrzeżony już kilkadziesiąt lat temu, a jednym z narzędzi, które pozwala oszacować wpływ przedsiębiorstwa na ekosystem i pomaga w jego niwelowaniu jest bilans ekologiczny przedsiębiorstwa. Ecological balance in the enterprise – origin, definition, importance The impact of human activity on the environment over the last two centuries, has significantly increased. The broadly understood productive labour of society has become systematic, centralised and omnipresent. The tangible evidence of this is the millions of companies operating worldwide. Activities undertaken by companies exert the greatest pressure on the environment by reason of their scale. This problem was noticed decades ago and one of the tools that enables the assessment of the company’s impact on the ecosystem and helps in minimising this is ecological balance of the company. mgr inż. Piotr Grodkiewicz, Menadżer ds. rozwoju rynku i innowacyjności, e-mail: [email protected] D o XIX wieku ludzie współżyli z ekosystemem we względnej harmonii, nie wytwarzając odpadów i toksycznych substancji. Jednak kolejne dziesięciolecia, z którymi przyszły m.in.: mechanizacja produkcji, elektryczność, rozwój chemii (w tym petrochemii), elektronika, biotechnologia i wiele innych innowacji, przyniosły nowe sposoby produkcji. Masowe wykorzystanie nowatorskich technologii, pozwoliło na powszechne, skokowe wręcz podniesienie poziomu jakości życia społeczności niemal na całym świecie (nawet w najbiedniejszych rejonach Ziemi można przecież znaleźć nowoczesne produkty światowych koncernów). Niestety, te pozytywne efekty zmian dostrzegalne w codziennym życiu ludzi zostały mocno powiązane z generowaniem nowych problemów dla środowiska. Elementami wsadowymi do produkcji przestały już być wyłącznie nieprzetworzone surowce naturalne. Co zrozumiałe, również same procesy wytwórcze uległy diametralnym przeobrażeniom, w skutek których stały się znacznie bardziej skomplikowane. Wspomniane elementy przyniosły rozpoczęcie, 14 / Logistyka Odzysku a następnie wzrost produkcji zanieczyszczeń i odpadów, których ilość i stopień zróżnicowania ciągle rośnie. Rozwój przemysłu i narastanie wyżej wymienionych negatywnych zjawisk doprowadziły do narodzenia, a następnie ewolucji strategii związanych z ochroną środowiska. Formowanie się strategii ochrony środowiska na przestrzeni lat Pierwsze działania podejmowane przez przedsiębiorstwa na rzecz ekologii można było zaobserwować od połowy XX wieku. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych zastosowanie znajdowała strategia rozcieńczania polegająca na zmniejszeniu stężenia zanieczyszczeń (odpadów) odprowadzanych do środowiska. Działania te podejmowano w nadziei, że przyroda jest w stanie asymilować zanieczyszczenia o mniejszym stężeniu. Sposób postępowania, który zakładał jedynie dążenie do niższej koncentracji substancji niepożądanych (a nie eliminowania ich powstawania) nie okazał się jednak efektywny, zwłaszcza w obliczu coraz większej ilości emitowanych przez przemysł zanieczyszczeń [2]. W kolejnych latach na popularności zyskała strategia filtracji, która wykorzystywała filozofię „końca rury”. Założenia tej koncepcji bazowały na stosowaniu różnego rodzaju urządzeń PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 TEMAT NUMERU artykuł recenzowany BILANS ZAKŁADOWY Input – Output BILANS PROCESOWY BILANS LINII WYROBU BILANS LOKALIZACJI I OTOCZENIA BILANS EKOLOGICZNY PRZEDSIĘBIORSTWA Oszacowanie oddziaływania na środowisko poprzez system jakościowo – ilościowej klasyfikacji opartej o katalog kryteriów ekologicznych Rys. 1 Schemat strukturalny ekologicznego bilansu przedsiębiorstwa Źródło: Malińska K., Problemy ochrony środowiska w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego, Instytut Inżynierii Środowiska, Politechnika Częstochowska. filtrujących, w celu oddzielenia zanieczyszczeń i zatrzymania ich w miejscu powstawania. Przykładami systemów technicznych działających w ten sposób są oczyszczalnie ścieków czy zamontowane na kominach filtry wyłapujące pyły. Jednak wyizolowane podczas filtracji szkodliwe substancje wymagały dalszych procesów unieszkodliwiania, m.in. na specjalnych składowiskach odpadów. Problem nie był więc eliminowany, a jedynie transferowany w miejscu i czasie. Lata 80. przyniosły już znacznie bardziej dojrzałe spojrzenie na zagadnienia związane z emisją zanieczyszczeń. Dostrzeżono wtedy zalety postępowania prewencyjnego, dającego lepsze efekty ekologiczne i ekonomiczne w porównaniu z poprzednimi strategiami. Zaczęto wprowadzać recykling, a na popularności zyskały działania podejmowane na rzecz ograniczenia zanieczyszczeń powstających w procesach produkcyjnych [4], [10]. Na przełomie lat 80. i 90. pojawiły się jeszcze bardziej odpowiedzialne koncepcje kompleksowego ujęcia ekologicznego wymiaru funkcjonowania firmy w gospodarce. Przedsiębiorstwa zainteresowały się strategiami zarządzania środowiskowego. Firmy działające zgodnie z tą koncepcją podjęły starania mające na celu wyeliminowanie (a jeśli nie jest ono możliwe – zredukowanie) emisji zanieczyszczeń związanych z produkcją, sprzedażą, konsumpcją/ eksploatacją i ostatecznym zagospodarowaniem produktu. Narzędziem wydatnie pomagającym przedsiębiorstwom w odpowiedzialnym, kompleksowym zbadaniu wszystkich aspektów swojej działalności wpływających na środowisko naturalne jest bilans ekologiczny. Bilans ekologiczny (inaczej nazywany ekobilansem) można zdefiniować jako działanie mające na celu analizę identyfikującą całościowe oddziaływanie obiektu (przedsiębiorstwa) na środowisko ze szczególnym uwzględnieniem słabych stron, z ich wnikliwą oceną i ustaleniem środków zaradczych celem trwałego zmniejszenia obciążenia środowiska [3]. Geneza bilansu ekologicznego Niejako równoległe do kształtowania się ogólnych strategii ochrony środowiska, formowały się instrumenty wspoma4/2015 (17) gające podejmowanie działań proekologicznych, takie jak ekobilans. Pierwsze bilanse ekologiczne zostały opracowane na przełomie lat 60. i 70. XX wieku w USA. Uwzględniały m.in. obciążenia dla środowiska związane z powstawaniem odpadów opakowaniowych, a jednymi z pionierskich w tej dziedzinie były badania procesów pakowania wykonane przez Coca- Colę, które firma w kolejnych latach uwzględniła przy podejmowaniu decyzji w tym sektorze działalności [7]. W latach 70. proponowano przyjęcie zużycia energii za całościową jednostkę miary obciążenia środowiskowego, jednak pomysł ten spotkał się z krytyką ze względu na zbyt duże uproszczenie modelu. Dynamiczny rozwój prac naukowych nad stworzeniem kompleksowej metody bilansu ekologicznego nastąpił w latach 80. Prowadzono je głównie w USA i Europie (Szwajcarii, Niemczech, Holandii, Szwecji, Danii). Bardzo znaczący rozwój bilansu ekologicznego nastąpił w Niemczech w latach 90., gdzie zastosowano go w rozszerzonej postaci, określonej pojęciem analizy linii produktu, w której standardowe badania poprzedzone są analizą potrzeb i korzyści [9]. Kolejne lata przyniosły dalszy rozwój metod wykonywania bilansów ekologicznych, co zaowocowało ich znacznym udoskonaleniem oraz wyodrębnieniem ekobilansów dostosowanych do rodzaju badanych obiektów. Bilans ekologiczny w przedsiębiorstwie Punktem wyjściowym do stworzenia bilansu ekologicznego przedsiębiorstwa jest prowadzenie ciągłej, kompleksowej analizy wszystkich etapów procesu produkcyjnego, operacji technologicznych, istniejącej infrastruktury i innych elementów, poprzez które firma może wpływać na środowisko. Systematyczne działania podejmowane w tym zakresie pozwalają zidentyfikować występujące problemy, wyeliminować je w przyszłości i ocenić skuteczność podejmowanych działań. Bilans ekologiczny obejmujący te aspekty może być dobrym początkiem do opracowania strategii zrównoważonego rozwoju firmy uwzględniającej wzrost gospodarczy z poszanowaniem środowiska naturalnego [8]. Logistyka Odzysku / 15 TEMAT NUMERU Na całościowy bilans ekologiczny przedsiębiorstwa składają się cztery podsystemy: ■ bilans zakładowy (Input – Output) – identyfikujący wszystkie wchodzące i wychodzące materiały, energię, emisje oraz wszelkie produkty. Kładzie nacisk na określenie skutków oddziaływania na środowisko pod kątem zużycia zasobów surowcowych oraz emitowanych zanieczyszczeń (począwszy od gazów i pyłów, poprzez odpady, ścieki i inne); ■b ilans procesowy – obejmuje przepływy strumienia surowców i energii, ale pod kątem danego procesu technologicznego, z uwzględnieniem przedziałów czasowych; ■ bilans linii technologicznej (LCA – Life Cycle Assessment) – jest analogiczny do badania cyklu życia produktu. Obejmuje kompleksową ocenę wpływu wyrobów przedsiębiorstwa na środowisko naturalne, począwszy od fazy projektowania, poprzez konsumpcję/eksploatację, a kończąc na możliwościach zagospodarowania zużytego produktu; ■ bilans lokalizacji i otoczenia przedsiębiorstwa – odnoszący się do wszystkich pozostałych obszarów działania przedsiębiorstwa oraz określający ich relacje z ekosystemem. Uwzględnia się w nim nie wzięte pod uwagę w bilansie zakładowym i procesowym warsztaty i magazyny, obiekty towarzyszące (np. oczyszczalnie ścieków) oraz inne obiekty (np. administracyjne) [8]. Zależności występujące między poszczególnymi podsystemami pokazano na Rysunku 1.: Przedsiębiorstwa stosują bilans ekologiczny w różnych celach. Informacje ujawnione w ekobilansie mogą okazać się pomocne, m.in. do: ■ ogólnego planowania rozwoju firmy z uwzględnieniem aspektów środowiskowych – obszar ten zyskuje bardzo na znaczeniu w obliczu spodziewanego wprowadzania dla przedsiębiorstw kolejnych obowiązków z nim związanych i poszerzania odpowiedzialności producenta za wyroby; ■ optymalizowania produkcji i całej działalności pod względem środowiskowym (począwszy od zmniejszania emisji zanieczyszczeń po wprowadzanie nowych rozwiązań z zakresu gospodarki odpadami czy logistyki odzysku), co bezpośrednio przekłada się również na korzyści finansowe; ■ rozwoju maszyn, urządzeń, linii technologicznych, dzięki określeniu ich mocnych i słabych stron oraz ulepszaniu i porównywaniu różnych możliwych rozwiązań; ■ procesów projektowania i poprawiania samego produktu (głównie ze środowiskowego punktu widzenia); ■ zarządzania firmą, kształtowania bieżącej polityki, negocjacji czy tworzenia strategii marketingowej ze względu na dostarczanie dużej ilości cennych informacji o działalności przedsiębiorstwa [7]. Zazwyczaj informacje uzyskane przy przeprowadzaniu bilansu ekologicznego są traktowane poufnie. Nieco inaczej sytuacja wygląda, gdy firma sporządza swego rodzaju bilans ekologiczny na potrzebę certyfikacji ISO 14001 lub EMAS, gdy część danych musi być ujawniana. 16 / Logistyka Odzysku artykuł recenzowany Bilans ekologiczny (inaczej nazywany ekobilansem) można zdefiniować jako działanie mające na celu analizę identyfikującą całościowe oddziaływanie obiektu (przedsiębiorstwa) na środowisko ze szczególnym uwzględnieniem słabych stron, z ich wnikliwą oceną i ustaleniem środków zaradczych celem trwałego zmniejszenia obciążenia środowiska Podsumowanie Niewątpliwie bilans ekologiczny jest przydatnym narzędziem do przeprowadzenia kompleksowej analizy presji wywieranej przez przedsiębiorstwo na ekosystem. Dostarcza szeregu danych i informacji związanych z funkcjonowaniem firmy w otaczającym środowisku, które z pewnością mogą okazać się przydatne przy szeroko rozumianym zarządzaniu przedsiębiorstwem. W perspektywie najbliższych lat spodziewane są kolejne zmiany przepisów dotyczących ochrony środowiska, idące w kierunku poszerzania odpowiedzialności producentów oraz informowania społeczeństwa o ekologicznych aspektach działalności, dlatego w przyszłości przeprowadzanie bilansów ekologicznych powinno zyskiwać na popularności. Stworzenie rzetelnego bilansu ekologicznego w zależności od wielkości firmy i prowadzonej działalności może zająć dużo czasu oraz wymagać zaangażowania wielu osób w firmie lub nawet zatrudnienia ekspertów zewnętrznych, co oczywiście bezpośrednio przekłada się na konieczność poniesienia pewnych kosztów. Jednak biorąc pod uwagę korzyści, jakie można uzyskać dzięki informacjom uzyskanym w bilansie ekologicznym wspomniane koszty należy traktować bardziej w charakterze inwestycji – zarówno w środowisko naturalne, jak i przede wszystkim we własną firmę. Źródła: 1.Adamczyk W., Ekologia wyrobów. Jakość-Cykl życia-Projektowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, www.proekologia.pl/e107_plugins/ content/content.php?content.39885.2. 2.Boba J., Czystsza Produkcja – nowoczesna strategia ochrony środowiska, Główny Instytut Górnictwa www.cp.gig.eu/pdf/mpstrategiaIII.pdf. 3.Goedkoop M., Spriensma R. et al., The Eco-indicator 99. A damage oriented method for Life Cycle Assessment. Methodology report, PRé Consultants B.V., Netherlands 2000. 4.Graczyk A., Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2008. 5.Graczyk M., Bilans ekologiczny jako źródło informacji środowiskowej w przedsiębiorstwie, w „Ekonomia i Środowisko”, nr 1 2007. 6.Kaczmarek B., Formułowanie polityki i strategii ekologicznego rozwoju przedsiębiorstwa – zarys problematyki, w „Budownictwo i Inżynieria Środowiska”, nr 2/4 2011, www.biswbis.pb.edu.pl/2011_04/407.pdf. 7.Kłos Z., Kasprzak J., Rola ekobilansowania w kształtowaniu maszyn, urządzeń i systemów w Budowa Maszyn i Zarządzanie Produkcją, nr 6, 2007 www.zn.dmef.put. poznan.pl/content/006/klos.pdf. 8.Malińska K., Problemy ochrony środowiska w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego, Instytut Inżynierii Środowiska, Politechnika Częstochowska, www. srodowiskoazdrowie.pl/wpr/Aktualnosci/Czestochowa/Referaty/Malinska.pdf. 9.Przybyłowski P. Podstawy Zarządzania środowiskiem, Wydawnictwo Akademii Morskiej, Gdynia 2005. 10.Wiśniewska A., Strategie proekologiczne w zarządzaniu przedsiębiorstwem, www. paek.ukw.edu.pl/wydaw/vol13/wisniewska_2004.pdf. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 TEMAT NUMERU Zielone zamówienia publiczne – z prawnego punktu widzenia Problematyka zielonych zamówień publicznych podjęta została w Polsce w ślad za zajęciem się nią na poziomie Unii Europejskiej. Pierwszym dokumentem unijnym w tym zakresie był wydany w 2003 r. Komunikat Komisji Europejskiej, dotyczący zintegrowanej polityki produktowej. Na tej bazie w dyrektywach regulujących zamówienia publiczne: dyrektywie 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi oraz dyrektywie 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynującej procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych pojawiły się aspekty środowiskowe. Green public procurement – from a legal point of view The issue of green public procurement was undertaken in Poland following undertaking this issue at the European Union level. The first EU document in this area was the Communication of the European Commission on integrated product policy released in 2003. On this basis environmental aspects appeared in the directives governing public procurement: Directive 2004/18 / EC of the European Parliament and of the Council of 31st March 2004 on the coordination of procedures for the award of public works, supply and service contracts and Directive 2004/17 / EC of the European Parliament and Council of 31st March 2004 coordinating the procurement procedures of entities operating in the water, energy, transport and postal services. D yrektywa 2004/18 umożliwiła uwzględnianie kwestii środowiskowych w kolejnych fazach procedury udzielania zamówień publicznych: ■ na etapie opisu przedmiotu zamówienia (art. 23), ■ na etapie kwalifikacji wykonawców (art. 45, 48 i 50), ■ na etapie wyboru najkorzystniejszej oferty za pomocą środowiskowych kryteriów oceny ofert (art. 53), ■ na etapie określania warunków realizacji umowy (art. 26) [2]. Kolejnym dokumentem unijnym już bezpośrednio odnoszącym się do zielonych zamówień publicznych jest Komunikat Komisji Europejskiej Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska z 2008 roku. Zdefiniowano w nim zielone zamówienia publiczne jako proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest ograniczone w porównaniu do towarów, usług i robót bu4/2015 (17) Zbigniew Bukowski prof. UKW dr hab., Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy dowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku [9]. Przy okazji trzeba wskazać na konieczność odróżnienia zielonych zamówień publicznych od zrównoważonych zamówień publicznych, w ramach których uwzględnia się dodatkowo kryteria społeczne. Logistyka Odzysku / 17 TEMAT NUMERU Na bazie powyższych aktów opracowano na poziomie Unii Europejskiej dla szeregu grup produktów i usług kryteria dotyczące zielonych zamówień publicznych. Obejmują one następujące grupy produktów: papier do kopiowania i papier graficzny, środki czyszczące i usługi sprzątania, biurowy sprzęt komputerowy, budownictwo, transport, meble, energię elektryczną, żywność i usługi cateringowe, wyroby włókiennicze, produkty i usługi ogrodnicze, płyty ścienne, skojarzoną gospodarkę energetyczną, oświetlenie uliczne i sygnalizację świetlną, oświetlenie wewnętrzne, armaturę, toalety i pisuary, urządzenia do przetwarzania obrazu (drukarki, kopiarki i urządzenia wielofunkcyjne), urządzenia elektryczne i elektroniczne stosowane w sektorze ochrony zdrowia, infrastrukturę wodno-ściekową, ogrzewacze wodne. Wszystkie te kryteria dostępne są w języku polskim na stronie Komisji Europejskiej dotyczącej zielonych zamówień publicznych [8]. Celem ułatwienia stosowania zielonych zamówień publicznych Komisja Europejska wydała także podręcznik Ekologiczne zakupy [7]. Opracowano go na potrzeby organów publicznych, by ułatwić im działania w zakresie planowania i realizacji zielonych zamówień publicznych. Znajdzie on jednak także zastosowanie dla przedsiębiorstw prywatnych, które chciałyby go zastosować do swoich zakupów. Analiza przeprowadzona w tym zakresie przez Urząd Zamówień Publicznych w 2012 roku wskazała, iż zielone zamówienia publiczne w Polsce kształtowały się na poziomie 12% Bezpośrednie zastosowanie w zakresie zielonych zamówień publicznych znajdą także rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 106/2008 z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie wspólnotowego programu znakowania efektywności energetycznej urządzeń biurowych odnoszące się do zamówień sprzętu komputerowego, monitorów oraz urządzeń do przetwarzania obrazu przez centralne organy rządowe oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/33/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów transportu drogowego regulujące zamówienia realizowane przez podmioty publiczne i prywatne świadczące usługi publiczne. Dalsze uwzględnianie uwarunkowań środowiskowych w zamówieniach publicznych gwarantują nowe dyrektywy odnoszące się do tego zagadnienia: dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (Dz.U.UE.L Nr 94, s. 65), dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działa18 / Logistyka Odzysku jące w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych, uchylająca dyrektywę 2004/17/WE (Dz.U.UE.L Nr 94, s. 243) oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/23/UE z 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania koncesji (Dz.U.UE.L Nr 94, s. 1). Podkreślić trzeba, iż zasadniczo na gruncie prawa Unii Europejskiej zielone zamówienia publiczne są instrumentem dobrowolnym. Oznacza to, że poszczególne państwa członkowskie określają zakres ich wdrażania. Aktualnie obowiązująca ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 907 z późn.zm.) w niektórych swoich regulacjach bezpośrednio odwołuje się do uwarunkowań środowiskowych. Art. 30 ustawy dotyczy opisu przedmiotu zamówienia. Co do zasady zamawiający dokonuje tego opisu za pomocą cech technicznych i jakościowych, z zachowaniem Polskich Norm przenoszących normy europejskie. W przypadku braku tych norm uwzględnia się w kolejności: 1) europejskie aprobaty techniczne; 2) wspólne specyfikacje techniczne; 3) n ormy międzynarodowe; 4) inne techniczne systemy odniesienia ustanowione przez europejskie organy normalizacyjne; 5) Polskie Normy; 6) p olskie aprobaty techniczne; 7) polskie specyfikacje techniczne. Jednakże umożliwiono zamawiającemu odstąpienie od takiego opisywania przedmiotu zamówienia, jeżeli zapewni dokładny opis przedmiotu zamówienia poprzez wskazanie wymagań funkcjonalnych. Wymagania te mogą obejmować opis oddziaływania na środowisko. Kolejnym z przepisów odnoszącym się do kwestii środowiskowych jest art. 91. Dotyczy on wyboru oferty najkorzystniejszej na podstawie kryteriów oceny ofert określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Kryteriami oceny ofert są cena albo cena i inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia, w szczególności mogą to być aspekty środowiskowe. Nie są to jedyne przepisy odnoszące się do możliwości uwzględnienia kryteriów środowiskowych w zamówieniach publicznych. Także inne, ogólnie brzmiące regulacje zawarte w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych dają prawo zamawiającemu zastosowania takich kryteriów z uwzględnieniem jednakże zasad udzielania tych zamówień (czyli w tym przypadku uczciwej konkurencji oraz równego traktowania wykonawców). Taka regulacja pozostawia kwestię uwzględnienia kryteriów środowiskowych w rękach zamawiającego. Analiza przeprowadzona w tym zakresie przez Urząd Zamówień Publicznych w 2012 roku wskazała, iż zielone zamówienia publiczne w Polsce kształtowały się na poziomie 12% [10]. Podkreślić należy, że nastąpił wzrost o 2,5% od roku 2009, a o 8% od roku 2006. Nie osiągnięto jednak zakładanego na 2012 rok w poprzednim planie poziomu 20% i wobec tego cel ten pozostawiono jako planowany do osiągnięcia PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 TEMAT NUMERU w 2016 roku. Na poziomie unijnym zakładany poziom jest zdecydowanie wyższy i wynosi 50%. Badania przeprowadzone przez Komisję Europejską w tym zakresie pokazują, iż niestety znajdujemy się w tym względzie prawie na samym końcu państw członkowskich. Jedynym aktem prawnym z zakresu ochrony środowiska bezpośrednio odnoszącym się do problematyki zamówień publicznych jest ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21 z późn. zm.). Art. 19 ust. 2 tej ustawy stanowi, iż jednostki sektora finansów publicznych stosują kryteria ponownego użycia lub przygotowania do ponownego użycia odpadów przy udzielaniu zamówień publicznych, o ile ponowne użycie lub przygotowanie do ponownego użycia odpadów jest możliwe. Przepis ten analizować trzeba na tle ogólnego obowiązku organów administracji publicznej określonego w art. 19 ust. 1, który nakazuje tym organom w zakresie swojej właściwości, podejmowanie działań wspierających ponowne użycie i przygotowanie do ponownego użycia odpadów, w szczególności: 1) zachęcających do tworzenia i wspierających sieci ponownego wykorzystania i napraw; 2) s twarzających zachęty ekonomiczne. Wyjaśnienia wymagają pojęcia użyte w art. 19 ust. 2. Ponowne użycie to działanie polegające na wykorzystywaniu produktów lub części produktów niebędących odpadami ponownie do tego samego celu, do którego były przeznaczone (art. 3 ust. 1 pkt 18 ustawy o odpadach). Przygotowanie do ponownego użycia to odzysk polegający na sprawdzeniu, czyszczeniu lub naprawie, w ramach którego produkty lub części produktów, które wcześniej stały się odpadami, są przygotowywane do tego, aby mogły być ponownie wykorzystywane bez jakichkolwiek innych czynności wstępnego przetwarzania (art. 3 ust. 1 pkt 22). Wyżej wskazane obowiązki podmiotowo nałożone zostały na jednostki sektora finansów publicznych. Jest to pojęcie ukształtowane na gruncie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 885 z późn. zm.). Rozdział trzeci tej ustawy zatytułowany jest właśnie Jednostki sektora finansów publicznych. Zgodnie z art. 9 sektor finansów publicznych tworzą: 1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały; 2) j ednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki; 3) j ednostki budżetowe; 4) s amorządowe zakłady budżetowe; 5) agencje wykonawcze; 6) i nstytucje gospodarki budżetowej; 7) państwowe fundusze celowe; 8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego; 9) N arodowy Fundusz Zdrowia; 10) s amodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; 11) u czelnie publiczne; 4/2015 (17) 12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne; 13) p aństwowe i samorządowe instytucje kultury; 14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego. Podsumowując art. 19 ust. 2 ustawy o odpadach wskazać trzeba, że określa on obowiązek stosowania przez jednostki sektora finansów publicznych kryteriów ponownego użycia lub przygotowania do ponownego użycia odpadów przy udzielaniu zamówień publicznych. Nakaz ten jest jedynie uwarunkowany realnością ponownego użycia lub przygotowania do ponownego użycia odpadów. Wyłącznie wówczas, gdy niemożliwe jest ponowne użycie lub przygotowanie do ponownego użycia odpadów. Jednostki te mogą odstąpić od zastosowania takich kryteriów. Na razie wydaje się, iż w praktyce regulacja ta pozostała niezauważona. Możliwe, iż jest to spowodowane zawarciem jej w ustawie o odpadach, która znana jest wyłącznie podmiotom szczegółowo zajmującym się gospodarką odpadami. W związku z tym postulować należy przeniesienie jej do nowej ustawy regulującej problematykę zamówień publicznych, nad którą prace trwają w związku z transpozycją nowych dyrektyw unijnych. De facto od przyszłego roku możliwości uwzględnienia aspektów środowiskowych w zamówieniach publicznych zależeć będą od nowej przyszłej regulacji (termin na jej przyjęcie i wdrożenie w życie to 18 kwietnia 2016 r.). Prace nad nią są jeszcze na etapie prac wewnątrzrządowych, tak iż trudno w chwili obecnej przesądzać o jej ostatecznym kształcie. Źródła: 1.Dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynującej procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych. 2.Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi. 3.Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/33/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów transportu drogowego regulujące zamówienia realizowane przez podmioty publiczne i prywatne świadczące usługi publiczne. 4.Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (Dz.U.UE.L Nr 94, s. 65). 5.Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych, uchylająca dyrektywę 2004/17/WE (Dz.U.UE.L Nr 94, s. 243). 6.Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/23/UE z 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania koncesji (Dz.U.UE.L Nr 94, s. 1). 7. Ekologiczne zakupy. Podręcznik dotyczący zielonych zamówień publicznych, wyd.2, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2011. 8.EU GPP Criteria, www.ec.europa.eu/environment/gpp/eu_gpp_criteria_en.htm. 9.Komunikat Komisji Europejskiej Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska, Bruksela 16.7.2008 r. 10. Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2013-2016, Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa 2013, s. 45. 11.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 106/2008 z dnia 15 stycznia 2008 w sprawie wspólnotowego programu znakowania efektywności energetycznej urządzeń biurowych odnoszące się do zamówień sprzętu komputerowego, monitorów oraz urządzeń do przetwarzania obrazu przez centralne organy rządowe. 12.Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 907 z późn.zm.). 13.Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21 z późn.zm. 14.Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 885 z późn.zm.). Logistyka Odzysku / 19 TEMAT NUMERU artykuł recenzowany Analiza luki intencjonalnobehawioralnej w zakresie przestrzegania zasady zrównoważonego rozwoju przez firmy sektora MŚP, w szczególności w zakresie odpowiedzialności środowiskowej i przestrzegania ustawowych obowiązków w tym zakresie Zmiany, jakie nastąpiły w naszym kraju po 1989 roku w związku z rozpadem bloku państw socjalistycznych, dotyczą także dość znacząco obszaru ochrony środowiska. W początkowym okresie przeobrażeniom podlegały zasady odbioru i zagospodarowania odpadów z gospodarstw domowych, następnie w 1995 roku wprowadzono obowiązek ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska, by finalnie w 2002 roku wprowadzić obowiązek opłaty produktowej, stanowiącej przejaw rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Mimo upływu lat, wciąż znaczący odsetek firm nie realizuje ustawowych obowiązków w zakresie ochrony środowiska, co oznacza ryzyko ogromnych kar finansowych dla tych firm. Z drugiej strony firmy te deklarują wysoki poziom świadomości i odpowiedzialności środowiskowej. W latach 2014-2015 firma M&M Consulting przeprowadziła badanie ankietowe1 wśród 217 przedsiębiorstw sektora MŚP na terenie kraju, chcąc ustalić stan faktyczny w tym zakresie. Słowa kluczowe: ekologia w firmie, zrównoważony model biznesowy, ustawowe obowiązki przedsiębiorców, opłaty środowiskowe, segregacja odpadów w firmach, audyty środowiskowe Szerokie spektrum obowiązków przedsiębiorców w zakresie ochrony środowiska Powszechny problem z realizowaniem ustawowych obowiązków środowiskowych w Polsce skłonił autorów do pogłębionej analizy w tym zakresie. Przedmiotem badań były wyniki audytów przeprowadzonych w przedsiębiorstwach sektora MŚP na terenie Polski w latach 2014-2015 oraz badanie ankietowe, w którym pytano przedstawicieli przedsiębiorstw o stosunek reprezentowanych przez nie firm wobec konieczności realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Ankieta składała się z 10 dość prostych pytań, na które odpowiedzi miały pomóc w określeniu stosunku firm działających na terenie kraju do obowiązków, jakie nakłada na nie wiele obowiązujących obecnie prośrodowiskowych aktów prawnych w Polsce (patrz tab. 1). Ankieta przeprowadzona była za pomocą dostępnych narzędzi informatycznych, a także poprzez ankietowanie przedsiębiorstw biorących udział w szkoleniach, seminariach i konferencjach organizowanych przez jednostkę badającą. Odpowiedzi udzielały firmy sektora MŚP przez przedstawiciela odpowiedzialnego za realizację obowiązków związanych z ochroną środowiska w firmie, nie rzadko był to delegat innego obszaru funkcjonalnego lub osoba szukająca kontaktu z firmą doradczą w zakresie ochrony środowiska, by poznać zakres i rozpocząć realizację ustawowych obowiązków. 20 / Logistyka Odzysku dr Katarzyna Michniewska, adiunkt naukowo-dydaktyczny, Zakład Logistyki Przedsiębiorstw, Instytut Logistyki, Wydział Logistyki, Wojskowa Akademia Techniczna, e-mail: [email protected] mgr inż. Paulina Siwiec, koordynator projektów szkoleniowych i promocyjnych, M&M Consulting, e-mail: [email protected] Praktyczne doświadczenia w zakresie stosowania prawa wskazują, że przedsiębiorcy realizują działania proekologiczne jedynie w obszarach, w których są do tego zmuszeni, np. wysokimi karami finansowymi, takimi jak na przykład opłata produktowa, opłaty za korzystanie ze środowiska czy zwykłymi karami administracyjnymi. Jak wynika z analizy przeprowadzonej przez firmę M&M Consulting, najwięcej nieprawidłowości, bo aż 87%, wykrywanych jest w raportowaniu do Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (patrz tab. 2). Jest to specyficzny obowiązek, który w ostatnim czasie został znacząco rozszerzony na mniejsze podmioty, stąd prawdopodobnie tak niski stopień stosowania tego prawa – wnioskować należy, że nazwa, jak i historycznie obowiąPAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 TEMAT NUMERU artykuł recenzowany Ustawa/Rozporządzenie Data Prawo ochrony środowiska 27.04.2001 Woda Odpady Opakowania Kategoria Prawo ochrony środowiska Tabela 1. Akty prawne, których musi przestrzegać przedsiębiorca w Polsce Oznaczenie Dziennika Ustaw t. j. Dz.U. 2008, nr 25, poz. 150 ze zm. w sprawie wykazów zawierających 27.02.2014 informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat Dz.U. 2014, poz.274 o systemie zarządzania emisjami gazów 17.07.2009 cieplarnianych i innych substancji t. j. Dz.U. 2013, poz. 1107 o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie produktowej 11.05.2001 o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi 13.06.2013 Dz.U. 2013, poz. 888 w sprawie przykładowego wykazu wyrobów, które uznaje się albo nie uznaje się za opakowanie 22.10.2013 Dz.U. 2013, poz. 1274 o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 13.09.1996 Dz.U. 2012, poz. 391, z późn. zm. w sprawie katalogu odpadów 27.09.2001 Dz.U. 2014, poz. 1923 o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji 20.01.2005 Dz.U. 2005, nr 25, poz. 202 o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym 29.07.2005 Dz.U. 2005, nr 180, poz. 1495 w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacza odpadów może przekazać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku 19.12.2008 Dz.U. 2008, nr 235 poz. 1614 o bateriach i akumulatorach 24.04.2009 Dz.U. 2009, nr 79, poz. 666 ze zm. Dział w sprawie szczegółowych warunków 02.06.2010 technicznych kwalifikowania części energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów komunalnych Dz.U. 2010, nr 117, poz. 788 w sprawie szczegółowego sposobu 30.07.2010 postępowania z odpadami medycznymi Dz.U. 2010, nr 139, poz. 940 w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami weterynaryjnymi 01.10.2010 Dz.U. 2010, nr 198, poz. 1318 w sprawie procesu odzysku R10 05.04.2011 Dz.U. 2011, nr 86, poz. 476 w sprawie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych 11.09.2012 Dz.U. 2012, poz. 1052 o odpadach 14.12.2012 Dz.U. 2013, poz. 21 ze zm. Prawo wodne 18.07.2001 Dz.U. 2001, nr 115, poz. 1229 ze zm. zujące prawo w tym zakresie wskazywało, że dotyczy ono jedynie dużych przedsiębiorstw. Dokonana zmiana w tym obszarze nie została poparta wystarczającą kampanią informacyjną, co więcej treść zapisu rozszerzającego te obowiązki na małe i średnie podmioty jest częstokroć mylnie interpretowana, co wpływa na jego stosowanie. Jak wskazuje tabela, zaniedbania w stosowaniu ustaw środowiskowych są znaczące. Niemniej jednak badanie ankietowe miało pomóc określić zaangażowanie i stosu- Wykrywane nieprawidłowości [%] firm Sprawozdawczość 59,3 Ewidencja 66,7 Brak klasyfikacji odpadów 63,0 Nieselektywna zbiórka 33,3 Sprawozdawczość 51,9 Ewidencja 55,6 Niewykazywanie wszystkich elementów w złożonych sprawozdaniach 35,2 Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami Raportowanie 87,0 Gospodarowanie opakowaniami i odpadami opakowaniowymi Sprawozdawczość OŚ-OP1 40,7 Sprawozdawczość OPAK 48,1 Ewidencja 48,1 Gospodarka odpadami Korzystanie ze środowiska Dz.U. 2001, nr 63, poz. 639 ze zm. Źródło: Opracowanie własne – stan na dzień 29.09.2015 r. 4/2015 (17) Tabela 2. Najczęściej wykrywane nieprawidłowości podczas audytów środowiskowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych audytów środowiskowych przez firmę M&M Consulting (w latach 2014-2015). nek wobec ustawowych obowiązków oraz oszacować tendencje rozwojowe w tym zakresie. Porównanie wyników analizy z wynikami ankiety daje nam zupełnie sprzeczne obrazy bieżącej sytuacji. Podczas gdy blisko połowa audytowanych firm ma problem z prawidłowością realizacji większości ustawowych obowiązków, deklaracje składane w badaniu ankietowym dają obraz świadomych ekologicznie i realizujących w blisko 90% swe obowiązki środowiskowe firm. Przedmiotem badań były wyniki audytów przeprowadzonych w przedsiębiorstwach sektora MŚP na terenie Polski w latach 2014‑2015 oraz badanie ankietowe, w którym pytano przedstawicieli przedsiębiorstw o stosunek reprezentowanych przez nie firm wobec konieczności realizacji zasady zrównoważonego rozwoju Stosunek polskich przedsiębiorców do ekologii Pierwsze pytanie ankiety dotyczyło roli i znaczenia, jakie pełni ekologia w badanym przedsiębiorstwie. Wziąwszy pod uwagę wyniki wskazujące, że znaczenie to jest duże (i nadal rośnie) to ponad 90% badanych firm deklaruje, iż nie przechodzi obojętnie wobec zagadnień związanych z koniecznością ochrony środowiska w naszym Logistyka Odzysku / 21 TEMAT NUMERU artykuł recenzowany kraju (patrz rys. 1). Jest to ewidentny przejaw luki intencjonalno-behawioralnej, szczególnie często występującej w związku z zagadnieniami proekologicznych działań ludzi i przedsiębiorstw na całym świecie [5]. Fakt udzielenia odpowiedzi pozytywnie ustosunkowującej się do kwestii ekologii, powodować może w przyszłości zmianę modeli biznesowych. Należy oczekiwać, że tak ustalone priorytety spowodują, że na każdym etapie łańcucha logistycznego firmy będą brać pod uwagę i odpowiednio zarządzać wpływem na środowisko, jaki mają inicjowane przez nie procesy. 11,50% 88,50% 0,50% tak nie 31,80% 58,50% 3,70% Rysunek 2. Odpowiedzi respondentów na pytanie ,,Czy Pana/i firma jest ekologicznie odpowiedzialna?” Źródło: Opracowanie własne. 2,30% 10,60% dużą żadną znaczenie ekologii maleje małą znaczenie ekologii rośnie 97,70% Rysunek 1. Rola jaką pełni ekologia w polskich przedsiębiorstwach Źródło: Opracowanie własne. Dla przykładu w licznych skutkach regulacji prezentowanych w uzasadnieniach nowelizacji aktów prawnych dla sektora gospodarczego Ministerstwo Środowiska wskazuje, że zaledwie 20% firm objętych jest systemem rozszerzonej odpowiedzialności i dba o odzysk, i recykling wprowadzanych przez siebie na rynek produktów, i opakowań. Jest więc widoczny poważny rozdźwięk między deklaracjami a stanem faktycznym w tym zakresie. Pewnym rozwiązaniem jest przygotowywane przez ustawodawcę rozporządzenie na temat BDO (bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami) [8], która to baza istotnie uszczelni systemy monitorowania wpływu przedsiębiorców na środowisko. Zgodnie z przewidywaniami Ministerstwa Środowiska, rejestr ten obejmie swym zasięgiem ponad 300 tys. przedsiębiorstw. Podobny odsetek, bo blisko 90% przedsiębiorców - zgodnie z odpowiedziami na kolejne pytanie – uważa, że ich przedsiębiorstwo jest ekologicznie odpowiedzialne (patrz rys. 2). Wyniki odpowiedzi respondentów na to pytanie wskazują na zjawisko niezgodności odpowiedzi deklaratywnych z realnymi zachowaniami. Zastanawiające jest bowiem, iż przy tak wysokim wskaźniku odpowiedzialności ekologicznej blisko 50-60% firm (patrz tabela 2) nie realizuje przynajmniej podstawowych obowiązków, takich jak od22 / Logistyka Odzysku segreguję nie segreguję Rysunek 3. Deklaracja respondentów na temat segregowania odpadów we własnym gospodarstwie domowym Źródło: Opracowanie własne. zysk i recykling odpadów opakowaniowych, odpowiednia klasyfikacja odpadów, prowadzenie ewidencji czy raportowanie w tym zakresie. Starano się także zbadać, jaki wpływ na segregacje odpadów w firmie ma segregacja w gospodarstwie domowym. Badanie w tym zakresie respondentów odpowiedzialnych za aspekty środowiskowe w przedsiębiorstwach może być istotne ze względu na powielanie pewnych zachowań z własnych środowisk w swoich miejscach pracy. Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że w obu przypadkach wysoki stopień segregacji wskazuje raczej na deklaratywny charakter odpowiedzi. W gospodarstwach domowych (patrz rys. 3) segreguje prawie 98% respondentów (przy 75% wskaźniku deponowania odpadów [3]) oraz w przedsiębiorstwach ponad 90% ma aktywne systemy selektywnego gromadzenia PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 TEMAT NUMERU artykuł recenzowany 9,20% 43,80% 50,70% 90,80% tak nie zależy od ceny tak nie Rysunek 4. Odpowiedzi respondentów na pytanie ,,Czy w Pana/i firmie zorganizowana jest segregacja odpadów?” Źródło: Opracowanie własne. 5,50% Rysunek 5. Odpowiedzi respondentów na pytanie ,,Czy chętniej kupuje Pan/i produkty ekologiczne?” Źródło: Opracowanie własne. 19,80% 39,60% 42,40% 39,60% 34,60% 20,70% tak nie tak, ale nie przekłada się to na sprzedaż 3,20% droższe tańsze tańsze, ale wiąże się z większą ilością nakładu pracy organizacyjnej zbyt wymagające w stosunku do bieżących problemów i obciążeń Rysunek 6. Odpowiedzi respondentów na pytanie ,,Czy Państwa klienci preferują produkty ekologiczne?” Źródło: Opracowanie własne. Rysunek 7. Czy produkty ekologiczne są drogie? Źródło: Opracowanie własne. odpadów (patrz rys. 4). Mimo to Polska niestety wciąż jest w ogonie państw europejskich pod względem poziomów odzysku i recyklingu odpadów. czy wyraźny rozdźwięk między deklarowaną życzliwością wobec problematyki ochrony środowiska a chęcią korzystania z produktów z recyklingu lub nadających się do recyklingu, co istotnie byłoby wyrazem takiej odpowiedzialności środowiskowej, jaka deklarowana była na wstępie. Czy jest w Polsce popyt i podaż produktów ekologicznych? Następnie podjęto się próby oszacowania popytu na produkty z recyklingu (czyli wytworzone z surowców wtórnych, takich jak makulatura, złom, stłuczka szklana, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny) lub takie, które można określić mianem nadających się do recyklingu (czyli spełniających normy zharmonizowane określające parametry, jakie powinno spełniać opakowanie lub produkt, by w łatwy i bezpieczny dla środowiska sposób można je ponownie przetworzyć) – jedynie 50% respondentów deklaruje takie zakupy (patrz rys. 5). Ponownie nie umknął uwadze bada4/2015 (17) Jednocześnie tylko 40% konsumentów jest zainteresowanych powyższymi wyrobami – zrównoważona produkcja w Polsce nie ma zatem w obecnym stanie przychylności konsumentów i nie można liczyć na sukcesy w zakresie zbytu tego typu produktów. Zwiastunem dobrych zmian może być to, że kolejne 40% wypowiada się bardzo pozytywnie o ekologicznych produktach mimo tego, że ich nie nabywa (patrz rys. 6). Przykładem produkcji zrównoważonej jest działalność Logistyka Odzysku / 23 TEMAT NUMERU Jedynie 3,2% badanych firm uważa produkty wyprodukowane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju za tańsze – z pewnością taki stan świadomości – niepoparty badaniami w tym zakresie – może demotywować do niezbędnych zmian artykuł recenzowany 27,60% 56,20% 16,10% tak nie nie, ale się domyślam co może oznaczać amerykańskiej sieć supermarketów Wal-Mart, założonej w 1962 roku przez Sama Waltona. W 2005 r. Wal-Mart wprowadził do zarządzania nowe podejście ,,Sustainbility 360”, którego elementy powiązane były z wykorzystywaniem odnawialnych źródeł energii, zmniejszaniem ilości odpadów i sprzedaży produktów nieingerujących negatywnie w środowisko. Jednym z kroków dążących do wyznaczonego celu było rozpoczęcie długotrwałej współpracy z lokalnymi dostawcami, dzięki czemu zredukowana została odległość między producentami a sklepami (oszczędność paliwa oraz zmniejszenie emisji) oraz zachowano świeżość produktów. Na tamtym terenie – jak wskazują wyniki finansowe prezentowanej firmy – produkty zrównoważone spotkały się z dużym zainteresowaniem konsumentów. Szukając przyczyn, dlaczego tak niewielu Polaków kupiłoby produkty z recyklingu lub nadające się do recyklingu, zapytaliśmy o ekonomię ekologii – w przeświadczeniu respondentów bycie ekologicznym jest drogie (patrz rys. 7). Wiąże się albo z dodatkowymi wydatkami (42,4%), albo z dodatkową pracą (34,6%). Jedynie 3,2% badanych firm uważa produkty wyprodukowane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju za tańsze – z pewnością taki stan świadomości – niepoparty badaniami w tym zakresie – może demotywować do niezbędnych zmian. Tym bardziej, że prawie 1/5 uważa, że jest to zbyt duże obciążenie w stosunku do bieżących problemów i wymagań ustawowych. Ogólne przeświadczenia z tym związane, warunkujące popyt na produkty zrównoważone, a niepotwierdzone danymi liczbowymi, są także przejawem luki między postrzeganiem pewnych zjawisk a zachowaniami, które szczególnie istotnie oddziałują na gospodarkę w obszarze ochrony środowiska [4]. Konieczność zmian modeli biznesowych w Polsce – Green Business Models W ankietowanych firmach starano się ustalić, czy poczyniono już jakiekolwiek zmiany, jeśli chodzi o stosowany model biznesowy, tak by dopasować się do nowych ekologicznych wymogów ustawowych – które jak wskazują statystyki – są coraz większe (patrz rys. 8). I tak okazuje 24 / Logistyka Odzysku Rysunek 8. Odpowiedzi respondentów na pytanie ,,Czy spotkał/a się Pan/i z pojęciem zrównoważonego modelu biznesowego?” Źródło: Opracowanie własne. 24,90% 75,10% fikcja i zabieg marketingowy realne poprawienie sytuacji społecznej i ekologicznej przy ekonomicznych korzyściach przedsiębiorstwa Rysunek 9. Odpowiedzi respondentów na pytanie ,,Czy Pana/i zdaniem CSR (społeczna odpowiedzialność biznesu) to fikcja i zabieg marketingowy czy realne poprawienie sytuacji społecznej i ekologicznej przy ekonomicznych korzyściach przedsiębiorstwa?” się, że blisko 60% firm spotkało się z pojęciem zrównoważonego modelu biznesowego, jednak ponad 40% wciąż nie wie, czego może dotyczyć to określenie. To zaskakujące, gdyż tematyka zrównoważonych modeli biznesowych obecna jest w naszym życiu gospodarczym od dłuższego czasu. Zasoby wiedzy tzw. otwartej nauki (ang. open science) przepełnione są rozważaniami nad hasłem Green Business Models, które odnoszą sukcesy mimo spowolnienia gospodarczego, dzięki swojemu indywidualnemu podejściu do produkcji i jej celów. Jak wskazuje raport w tym zakresie [2] zielone modele biznesowe uznawane są ogólnie za innowacyjne i gwarantujące sukces przedsiębiorstwa bez względu na koniunkturę gospodarczą. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 TEMAT NUMERU artykuł recenzowany Szukając przyczyn, dlaczego tak niewielu Polaków kupiłoby produkty z recyklingu lub nadające się do recyklingu, zapytaliśmy o ekonomię ekologii – w przeświadczeniu respondentów bycie ekologicznym jest drogie Kolejnym potwierdzeniem występowania luki intencjonalno-behawioralnej są odpowiedzi na temat znajomości CSR – ponad 75% respondentów uważa, że jest to realne poprawienie sytuacji społecznej i ekologicznej przy ekonomicznych korzyściach przedsiębiorstwa (patrz rys. 9). CSR na świecie przeżywa okres swego najszybszego rozwoju, powstają nowe normy (ISO 26000) i akty prawne normalizujące to zagadnienie – m.in. obowiązek ujawniania informacji niefinansowych. Mimo tego w polskich firmach mamy do czynienia z brakiem realizacji podstawowych obowiązków środowiskowych (patrz tabela 2), co stanowi przejaw nieodpowiedzialności ekologicznej. Interesujący zestaw odpowiedzi uzyskano w ostatnim, dziesiątym pytaniu. Zapytanie dotyczyło stanowiska odpowiedzialnego za realizację środowiskowych obowiązków w polskich firmach. Spektrum odpowiedzi było imponujące. Obejmowało ono wszystkie możliwe funkcje w przedsiębiorstwach: od sekretarki do właściciela firmy, poprzez księgowe, menadżerów, specjalistów (służb BHP, pełnomocników ISO, zakupowców), dyrektorów i członków zarządu. Osoby te dobrowolnie angażowały się – bądź były obligowane w ramach swoich obowiązków – w realizację ustawowych wymagań z zakresu ochrony środowiska. Tak zróżnicowane odpowiedzi mogą stanowić potwierdzenie faktu, że obszar ten jest stosunkowo młody i firmy - z jednej strony - nie zdecydowały, jaki obszar funkcjonalny będzie za nie odpowiedzialny. Z drugiej zaś działania te są wciąż tak nieliczne, że w ogromnej liczbie funkcji, jakie mają do realizacji przedsiębiorstwa, obszar ten jest zbyt wąski, by wydzielić specjalistę ds. ochrony środowiska lub ekologa. Inny raport w tym zakresie pokazuje, że zawody związane z ekologią to jednak zawody dalekiej przyszłości wśród bardzo abstrakcyjnych innych profesji. Dla przykładu analityk danych o odpadach (waste data handler) może stać się niezwykle poszukiwany „jeszcze przed” rokiem 2030. Polscy i zagraniczni eksperci przewidują także, że zawody przyszłości będą się rozwijać w branżach: biotechnologicznej, (…) nanotechnologicznej, ekologicznej i energetycznej. (…) Z ekologią będzie także związany rozwój sektora energetycznego, a co za tym idzie, zwiększy się zapotrzebowanie na specjalistów z dziedziny ochrony środowiska naturalnego i walki ze zmianami kli4/2015 (17) matu (climate change reversal specialist, weather modification police), pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych oraz utylizowania odpadów. Przyszłością są także zawody związane z produkcją i handlem ekologicznymi pojazdami (alternative vehicle developers) [9]. Jak więc widać w przytoczonym przykładzie, obowiązki specjalistów w zakresie ekologii znajdują się w dość oryginalnym zbiorze nowych acz odległych zawodów. Podsumowanie Zastany obecnie, a wynikający z przeprowadzonych analiz, poziom zaangażowania przedsiębiorstw w działania proekologiczne firm, w tym realizację ustawowych obowiązków wraz z danymi statystycznymi udostępnianymi przez GUS, daje mało optymistyczny obraz. Niemniej jednak należy wziąć pod uwagę poziom zacofania, z którego polska gospodarka startowała oraz ogrom działań, które polskie przedsiębiorstwa musiały nadrobić, by rozpocząć odchodzenie od systemu odgórnie planowanego. Działo się to w okresie, kiedy nie zwracano uwagi na wpływ produkcji na środowisko naturalne. Również inne gospodarki rynkowe w początkowym okresie cechowały się dość niskim poziomem zaangażowania w problematykę środowiskową i również tam wiele należało poprawić. Wyraźnie podkreśla się wyzwania stawiane przed zrównoważonymi łańcuchami dostaw, takie jak: niepewność popytu na produkty z drugiej ręki, nieznana jakość produktów odzyskiwanych, homogeniczność surowców wtórnych, brak zależności między planowaniem popytu na produkty używane a ich podażą i wiele, wiele innych [7]. W związku z powyższym, biorąc pod uwagę poziom trudności zmian, jakie należy przeprowadzić, można pozytywnie ocenić stan polskich przedsiębiorstw w zakresie dążenia do prośrodowiskowego rozwoju i spodziewać się, ale przede wszystkim wspierać, dalsze pozytywne zmiany w ochronie środowiska. Aktywności tego typu uchronią polską gospodarkę przed znanymi błędami innych krajów i przed negatywnym wpływem nieodpowiedzialnych działań przemysłu i usług na ekosystem. Angielska wersja niniejszego artykułu znajduje się na stronie 91. Źródła: 1.Cosserat Graham W., Modern Auditing – Second edition, John Wiley & Sons, 2004. 2. Green Business Model Innovation: Conceptualisation, Next Practice and Policy, www.nordicinnovation.org/Publications/green-business-model-innovationconceptualisation-next-practice-and-policy. 3.GUS, Ochrona środowiska. Environment 2014, ZWS, Warszawa 2014. 4.Kaiser F., Wolfing S., Fuhrer U., 5. Environmental Attitude and Ecological Behaviour, “Journal of Environmental Psychology” 1999, 19, 1–19. 5.Kollmuss A., Agyeman J., Mind the Gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior?, “Environmental Education Research”, 8 (3), 239–260. 6.Pezzotta S., Przyszłość społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa we Włoszech i Europie, „Społeczeństwo” 2003, nr 3-4. 7.Pochampally K.K., Nukala S., Gupta S.M., Strategic Planning Models for Reverse an Closed – Loop Supply Chains, CRC Press, Boca Raton 2009. 8.Projekt z dnia 13 lipca 2015 roku w sprawie funkcjonowania bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami. 9.Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008-2009, Warszawa 2010, www.parp.gov.pl/files/74/81/380/9282.pdf. PRZYPISY: Badanie ankietowe w formie wywiadów odbyło się w latach 2014-2015 i objęło swym zasięgiem 217 przedsiębiorców z sektora MŚP, którzy mają swą siedzibę na terenie Polski – ankieta realizowana była pod hasłem: Ekologia w polskich przedsiębiorstwach. 1 Logistyka Odzysku / 25 TEMAT NUMERU Kilka refleksji na temat odpowiedzialnego biznesu Każda organizacja działa w taki sposób, jak postanowią o tym osoby nią zarządzające. Żadna firma nie jest realnym bytem, który sam w jakikolwiek sposób kształtowałby swoje postępowanie. Nierzadko, niestety, posługujemy się stwierdzeniami, że przedsiębiorstwo coś uczyniło, dokonujemy jego personifikacji – tak jakby właśnie miało to znaczyć, że jest ono oddzielnym bytem realizującym swoje cele. Tak oczywiście nie jest i zawsze o działaniach każdej firmy decydują ci, którzy mają w danym momencie odpowiednie ku temu uprawnienia. To właśnie oni podejmują decyzje, które mogłyby świadczyć o tym, czy dana organizacja jest odpowiedzialna. Odpowiedzialna w sensie społecznym, ekologicznym czy też etycznym w szerokim znaczeniu. Wydaje się, że brak postrzegania organizacji w sposób holistyczny, a przede wszystkim w holistyczny sposób z perspektywy wielu dziedzin nauki jest największym błędem zaniechania ludzi nauki, który prowadzi badaczy na manowce. Some reflections on responsible business Each organisation works in the way agreed by its management. No company is a real being which by itself would shape its behaviour. Often, unfortunately, when we use the statement that the company made something, we personify it – as if this meant that it is a separate being pursuing its own goals. Of course it is not so and always those who are at a given moment appropriately authorised decide about the activities of each company. It is them who make decisions that would indicate whether the organisation is responsible, i.e. responsible in social, environmental or broadly understood ethical terms. It seems that a lack of perceiving an organisation in a holistic way, especially in a holistic manner from the perspective of many fields of science, is the biggest scientists’ mistake, which leads investigators astray. N ależy się zastanowić, dlaczego jednak decydenci organizacji mieliby się kierować jakąkolwiek odpowiedzialnością, poza tą wynikającą z systemu prawa, a nie korzyścią własną, która od zarania istnienia życia jest głównym wyznacznikiem przetrwania gatunkowego. Czy w rzeczywistości istnieją jakiekolwiek motywy, które byłyby ważniejsze niż troska o swoje własne dobro i przetrwanie? W tym momencie trzeba właśnie spojrzeć na problem w oderwaniu od nauk o zarządzaniu czy ekonomii. Działanie ludzkie to nie domena tylko tych nauk. Bez spojrzenia z perspektywy biologii ewolucyjnej, psychologii, socjologii czy też filozofii nie jest możliwym znalezienie poprawnych odpowiedzi na tak postawione pytanie. Tylko poprzez dekonstrukcję rzeczywistych motywów podejmowanych decyzji zarządczych, a także w zgodzie ze współczesną wiedzą z wymienionych nauk, można rzetelnie zgłębić zagadnienie odpowiedzialności przedsiębiorstw. 26 / Logistyka Odzysku dr Grzegorz Hoppe Uniwersytet Technologiczno ‑Przyrodniczy w Bydgoszczy Na początek warto jednak przyjrzeć się jak wygląda publicznie deklarowana odpowiedzialność biznesu przez większość znanych marek rynku globalnego wszystkich branż. Obecnie wiele przedsiębiorstw przeniosło swoje PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 TEMAT NUMERU fabryki do Azji Wschodniej lub korzysta z lokalnych podwykonawców z tego regionu, w szczególności z Chin, Indii i Bangladeszu. Oficjalnie korzystają oni z tańszej siły roboczej i tworzą miejsca pracy w biednych regionach świata. Realnie jest to czysta hipokryzja, gdyż w rzeczywistości pracują tam głównie dzieci, gdyż dorośli nie zamierzają wykonywać pracy, za którą otrzymują 1 Euro dziennie. Dzieci w wieku 10-15 lat wykonują pracę w warunkach urągających wszelkim normom, narażone są na stałe zagrożenie zdrowia, w bezpośredniej ekspozycji chemikaliów zagrażających ich życiu bez żadnych środków ochrony. Dobitnym przykładem są zakłady garbarskie w Bangladeszu i Indiach. Najpełniej warunki tam panujące oddaje niedawna katastrofa budowlana w Bangladeszu (w 2013 roku), kiedy doszło do zawalenia się szwalni i zginęło 1 200 osób. Wszyscy mogli wówczas zobaczyć, w jakich warunkach wytwarza się odpowiedzialne produkty. Nie tylko jednak praca dzieci w warunkach bezpośredniego narażenia ich życia jest „odpowiedzialnym” biznesem światowych firm. Kolejnym elementem tej „odpowiedzialności” jest niewyobrażalne skażenie i degradacja środowiska naturalnego, które są następstwem braku jakichkolwiek technologii oczyszczających, powstających tam zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby. Konsekwencją takich praktyk jest znaczący wzrost zachorowań onkologicznych w rejonach, gdzie są zlokalizowane te „wspaniałe” fabryki i podwykonawcy „odpowiedzialnych” marek zachodniego biznesu. Prawdziwe przyczyny przeniesienia produkcji do Azji nie leżą więc w taniej sile roboczej, ale w fakcie, że można tam bezkarnie wykorzystywać do pracy dzieci, które wykonują ją najczęściej bez żadnych środków ochrony, a także bez poniesienia konsekwencji niszczyć środowisko naturalne. To na dodatek nie jedyny problem produkcji w Azji. Wytwarzane tam dla przykładu tkaniny nie spełniają normy REACH, co oznacza, że konsumenci tych produktów w nieświadomy sposób są narażeni na oddziaływanie niedozwolonych substancji zawartych w barwnikach do tych tkanin. Nie ma także stosownych informacji zawartych na metkach takich produktów. Inną formę „odpowiedzialnego” biznesu prowadzi sektor finansowy. Liczy się tylko i wyłącznie sprzedaż produktów, a dobro konsumenta jest czymś całkowicie nieistotnym. Takie praktyki najjaskrawiej można było zobaczyć podczas ostatniego kryzysu finansowego, kiedy kredyty były udzielane bez znaczenia, czy kredytobiorca będzie w stanie je spłacić, a następnie popakowane w pakiety i sprzedawane na całym świecie w postaci produktów inwestycyjnych. Zachłanność i pazerność branży zamieniła się w globalny kryzys finansowy, którego skutki nie obarczyły tych, którzy do niego doprowadzili, a podatników wielu państw, kiedy to publiczne pieniądze zostały wpompowane w ratowanie upadających banków. Z drugiej strony możemy znaleźć raporty społecznej odpowiedzialności instytucji bankowych, w których czytamy o ich głębokim zaangażowaniu w ideę odpowiedzialności. Dlaczego jednak tak nieodpowiedzialne firmy mogą dalej pisać swoje raporty o odpowiedzialności i osiągać wyśmienite wyniki finansowe? Odpowiedź jest dosyć prosta. 4/2015 (17) Dzieje się tak, gdyż konsumenci z jednej strony są oszukiwani poprzez brak informacji o powyższych praktykach, a z drugiej strony podczas swoich wyborów kierują się ceną oraz marką. Niestety, konsumenci nie interesują się także, w jaki sposób są produkty wytwarzane, co przekłada się na niski poziom ich świadomości społecznej. Firmy wiedzą doskonale, że tak długo jak ich reputacja marki nie zostanie poważnie naruszona, to klienci nie odwrócą się w sposób masowy od nich, ale również muszą robić wszystko, aby wybór przez „cenę” w dalszym czasie był możliwy. Jak to uczynić? Produkować raporty społecznej odpowiedzialności, przekazywać to w swoich reklamach oraz tanio produkować i w miarę drogo sprzedawać. Taki schemat postępowania dotyczy większości wytwarzanych dóbr. To nie tylko przytoczone przykłady branży włókienniczej czy bankowej. Wystarczy spojrzeć na produkty spożywcze i ich skład, aby upewnić się, że odpowiedzialny biznes właściwie nie istnieje. Zawartość cukru, soli oraz różnego rodzaju barwinków, konserwantów, wypełniaczy itp. nie oznacza dbałości o zdrowie konsumentów tylko o korzyści własne producentów. Są od tego oczywiście chlubne wyjątki, ale ich znikoma ilość nie zmienia faktu, jak wygląda tworzenie produktów w skali globalnej. Wracając do zasygnalizowanego problemu badawczego na początku artykułu, należy z całą stanowczością podkreślić, że odpowiedzialne zachowania nie leżą w naturze ludzkiego działania. Człowiek a priori jest nastawiony na uzyskanie subiektywnej korzyści własnej. Dotyczy to każdej jego aktywności, zarówno kiedy jest konsumentem, jak i kiedy jest producentem. W szczególności wynika to z procesu ewolucji, w którym, aby zostać gatunkiem dominującym, ludzie musieli się kierować zasadą korzyści własnej dla przetrwania. Wystarczy pomyśleć, w jaki sposób dziś dokonujemy naszych wyborów konsumenckich. Czyż nie jest tak, że wydając zarobione pieniądze chcemy odczuwać subiektywną korzyść własną polegającą na tym, że w subiektywny sposób odczuwamy, iż nabywany produkt jest da nas subiektywnie więcej warty niż praca, którą musieliśmy sprzedać, aby otrzymać taką ilość pieniędzy, którą wydajemy na konkretne dobro? Czyż nie dlatego cały czas nasze wybory są w dużej mierze zdeterminowane ceną produktu? Zarządzający przedsiębiorstwem zachowują się identycznie jak konsumenci i również kierują się zasadą korzyści własnej. Będąc właścicielem organizacji dążymy do permanentnego wzrostu rentowności jej działania, będąc jej zarządcą dążymy do zwiększenia własnych dochodów, co możemy uzyskać w ten sam sposób, realizując główny cel firmy, jakim jest zwiększenie jej wartości rynkowej lub/i jej zysków. Bez dekonstrukcji motywów działania poszczególnych osób nie można realnie badać zasad działania przedsiębiorstw. Do tego potrzeba jednak spojrzenia holistycznego i to z perspektywy wielu dziedzin nauki. Czyż nie domeną psychologii jest badanie motywów ludzkiego działania? Czy to nie filozofia zajmuje się problemami etyki? Z tego właśnie powodu istnieje ogromna potrzeba badań interdyscyplinarnych dotyczących zagadnienia odpowiedzialnego biznesu. Logistyka Odzysku / 27 Zrównoważony rozwój artykuł recenzowany Środowiskowa ocena cyklu życia (LCA) produktów – bliżej, niż kiedykolwiek wcześniej Środowiskowa ocena cyklu życia, zwana w skrócie LCA, stanowi metodyczną podstawę tzw. śladów środowiskowych produktów (Product Environmental Footprint, PEF). Wobec obecnie realizowanych pilotażowych działań Komisji Europejskiej na rzecz ujednolicenia rynku produktów ekologicznych i opracowywania wspólnych metod pomiaru efektywności środowiskowej w cyklu życia produktów oraz przedsiębiorstw, trudno oprzeć się wrażeniu, że czas praktycznego i powszechnego wykorzystania LCA nadchodzi. Jest to informacja ważna dla polskich przedsiębiorstw, dla których koncepcja cyklu życia w ujęciu środowiskowym może być nowością. Warto zatem przybliżyć tę problematykę i zasygnalizować jej istotność, co jest głównym celem niniejszego artykułu. Słowa kluczowe: cykl życia, ślad środowiskowy, oddziaływanie na środowisko, produkty Environmental Life Cycle Assessment (LCA) of products – closer than ever before Environmental life cycle assessment, known in short as LCA, is the so-called methodical basis of product environmental footprint (PEF). In view of ongoing pilot projects of the European Commission in order to harmonise the organic products market and the development of common methods for measuring environmental performance in the life cycle of products and businesses, it seems obvious that the time of both practical and widespread use of LCA is coming. This information is important for Polish enterprises for which a life cycle concept in environmental perspective may be a novelty. Therefore, this issue should be brought closer and its significance indicated, which is the main purpose of this article. Słowa kluczowe: cykl życia, ślad środowiskowy, oddziaływanie na środowisko, produkty 10 lat temu w jednym z numerów „The International Journal of Life Cycle Assessment”, wydanym z okazji 10-lecia tego czasopisma napisano, że LCA rozprzestrzeniło się na wszystkie kontynenty (poza Antarktyką). Opinia ta powstała na podstawie obserwacji frekwencji uczestników i tematyki poruszanej na Ogólnoświatowym Kongresie SETAC, który odbył się w Portland w 2003 roku [5]. Lata 90-te XX wieku to dekada standaryzacji LCA i szczególnej aktywności Międzynarodowej Organizacji Standaryzacyjnej (ISO). Kolejne lata – pierwsza dekada XXI wieku – określana jest w odniesieniu do LCA jako okres elaboracji, w którym zainicjowano współpracę pomiędzy SETAC i UNEP (SETAC/UNEP Life 28 / Logistyka Odzysku dr hab. inż. Anna Lewandowska prof. nadzw. UEP Katedra Towaroznawstwa i Ekologii Produktów Przemysłowych, Wydział Towaroznawstwa, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, e-mail: [email protected] Cycle Initiative), a także wzrosło wówczas wyraźnie znaczenie LCA w polityce Unii Europejskiej [2]. Powstało w owym czasie wiele krajowych stowarzyszeń i sieci LCA oraz EuPAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 artykuł recenzowany ropejska Platforma LCA (EPLCA). W 2006 roku wydano znowelizowane normy ISO 14040x, a w 2010 Joint Research Centre (Institute for Environment and Sustainability, IES) w ramach aktywności EPLCA wydało zbiór publikacji określanych jako ILCD Handbook. Jaka jest zatem teraźniejszość i najbliższa przyszłość LCA? Dziś teza o globalnym zasięgu środowiskowej oceny cyklu życia wydaje się być o „całe 10 lat” bardziej aktualna. W publikacjach poświęconych rozwojowi LCA podkreśla się, że kierunkiem, w którym owa technika niezaprzeczalnie podąża jest Life Cycle Sustainability Analysis (LCSA) [2]. LCA jest narzędziem zorientowanym tylko na aspekty środowiskowe i samo w sobie nie służy do analizy zrównoważenia produktów i procesów, bowiem brakuje w nim dwóch pozostałych komponentów – gospodarki i społeczeństwa. Dopiero w połączeniu z analizą kosztów cyklu życia (Life Cycle Costing) i społeczną oceną cyklu życia (Social Life Cycle Assessment) odzwierciedla koncepcję zrównoważonego rozwoju. I choć koncepcyjnie LCSA jest określone, to wydaje się, że jeszcze dość długa droga do osiągnięcia ostatecznego dopracowania. LCA, jako element zarządzania środowiskowego, opiera się na dobrowolności i stanowi przejaw „wyższego” i bardziej perspektywicznego myślenia Warto zadać pytanie, dlaczego o istnieniu środowiskowej oceny cyklu życia powinno wiedzieć polskie przedsiębiorstwo? Po pierwsze dlatego, że niewykluczone, że wie o niej już konkurencja. Stosowanie techniki LCA jest coraz powszechniejsze w praktyce gospodarczej, a prowadzone od 2012/2013 roku pilotażowe działania Komisji Europejskiej w kierunku ujednolicenia rynku dla produktów ekologicznych jeszcze bardziej to zainteresowanie wzmagają. Niewykluczone, że stosowanie wspólnych metod pomiaru efektywności środowiskowej w cyklu życia produktów i przedsiębiorstw będzie obligatoryjne, a przynajmniej stanie się rekomendowanym europejskim standardem w zakresie określania i komunikowania informacji środowiskowej. Gdyby tak się stało, przedsiębiorstwa będą musiały zapoznać się ze środowiskową oceną cyklu życia. Ślady środowiskowe produktów (Product Environmental Footprint, PEFs) są bowiem niczym innym, jak badaniami LCA zrobionym zgodnie ze ściśle określonymi wytycznymi (tzw. Product Footprint Category Rules, PFCR). Co zatem znaczy „wykonanie badań LCA” i dlaczego formułowane są ścisłe wytyczne do ich realizacji? Za odpowiedź niech posłuży analogia do etykiet energetycznych. Co widzimy na etykiecie umieszczanej na urządzeniach AGD i źródłach światła? Informację o klasie energetycznej urządzenia, rocznym zużyciu energii elektrycznej oraz ewentualnie innych parametrach (emisji hałasu, zużyciu wody, 4/2015 (17) Zrównoważony rozwój To nie tylko etap użytkowania, ale cały cykl życia produktów jest zakresem, wobec którego gromadzone są informacje pojemności). Czego nie widzimy, a związane jest z etykietą? Działań producenta, który musiał poddać swój produkt badaniu przeprowadzonemu w ściśle określonych i zestandaryzowanych warunkach, na podstawie którego ustala się klasę energetyczną urządzenia. Otóż ślad środowiskowy produktów jest taką etykietą energetyczną, ale w znacznie szerszym znaczeniu. Z punktu widzenia specjalisty ds. oceny cyklu życia, etykieta energetyczna dotyczy zaledwie kilku wybranych kwestii (zużycie energii elektrycznej, zużycie wody, emisja hałasu) związanych z jednym etapem cyklu życia – użytkowaniem/eksploatacją urządzenia. Co więcej, etykieta energetyczna opiera się na – używając terminologii LCA – informacjach inwentarzowych, stanowiących w praktyce tylko fragment badania LCA i gromadzonych na potrzeby drugiej jego fazy (tzw. analizy zbioru wejść i wyjść). Etykieta energetyczna informuje o tym, „jakie jest roczne zużycie energii elektrycznej przez urządzenie?”, ale nie udziela odpowiedzi na pytanie „jakie jest potencjalne oddziaływanie na środowisko wynikające z faktu zużywania takiej ilości energii elektrycznej?”. Ślady środowiskowe produktów – które niewykluczone, że w ujęciu graficznym będą komunikowane w podobny sposób do etykiet energetycznych – są koncepcyjnie znacznie bardziej złożone. To nie tylko etap użytkowania, ale cały cykl życia produktów jest zakresem, wobec którego gromadzone są informacje. Informacje te dotyczą nie tylko zużycia energii, pojemności, zużycia wody, czy emisji hałasu, ale dotyczą kwestii materiałowo-konstrukcyjnych, technologiczno-produkcyjnych, transportowych i związanych z zagospodarowaniem odpadów. I co najważniejsze, udzielają odpowiedzi na pytanie, „jakie jest potencjalne oddziaływanie na środowisko (w ramach różnych problemów środowiskowych zwanych kategoriami wpływu np. globalnego ocieplenia, zakwaszenia, eutrofizacji, smogu fotochemicznego itp.) wynikające ze zużycia wspomnianych materiałów, surowców i generowania odpadów oraz emisji?”. Product Footprint Category Rules to zbiór wytycznych opracowywanych dla różnych kategorii produktów, zgodnie z którymi powinna być prowadzona analiza LCA na potrzeby śladu środowiskowego. PFCR opracowywane są dla poszczególnych kategorii produktów i – analogicznie do Product Category Rules w Deklaracjach Środowiskowych Produktów wg ISO 14025 – stanowią dokładne wytyczne dla wykonawców badań LCA. W PFCR regulowane są dla danej kategorii produktów szczegółowe kwestie dotyczące, np. definiowania celu, funkcji i jednostki funkcjonalnej, procesów jednostkowych, źródeł danych, sposobu oceny i dokumentowania jakości danych, wykazu elementów inwentarzowych, kategorii wpływu oraz metodyki LCIA. Pisząc obrazowo, to jest jak określenie metodyki weryfikacji i testowania pralek, poprzez zdefiniowanie standardowego cyklu i warunków prania na potrzeby etykietoLogistyka Odzysku / 29 Zrównoważony rozwój wania energetycznego. Na co dzień wykonawcy badań LCA mają pewną swobodę, a normy ISO 14040x nie zawierają sztywnych wytycznych. Co więcej, nie istnieje coś takiego, jak jedyne poprawne LCA – there is not such thing as a correct LCA [1], co w praktyce skutkuje różnorodnością podejść i trudnością w porównywaniu wyników. Obecne działania Komisji Europejskiej w odniesieniu do śladów środowiskowych produktów przebiegają wielotorowo. Opracowywane są wytyczne (PFCR) dla drugiej grupy produktów („drugiej fali”), testowane są różne sposoby komunikacji informacji środowiskowej oraz przygotowywane są narzędzia informatyczne mające wspierać małe i średnie przedsiębiorstwa w zakresie śladów środowiskowych. Niewykluczone, że stosowanie wspólnych metod pomiaru efektywności środowiskowej w cyklu życia produktów i przedsiębiorstw będzie obligatoryjne, a przynajmniej stanie się rekomendowanym europejskim standardem w zakresie określania i komunikowania informacji środowiskowej W śladach środowiskowych produktów LCA obecne jest bezpośrednio, natomiast warto wspomnieć o wchodzących od kilku lat w życie aktach wykonawczych do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiającej ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią, w których LCA odgrywa pośrednią rolę. Rozporządzenia w sprawie wykonania ww. Dyrektywy wchodzą systematycznie w życie i obejmują wiele grup produktowych, np. odkurzaczy, pralek, suszarek, ogrzewaczy pomieszczeń, lamp i powiązanego wyposażenia, podgrzewaczy wody i zasobników ciepłej wody użytkowej, komputerów i serwerów. Zawierają one wytyczne ekoprojektowe, które są obligatoryjne dla producentów poszczególnych produktów. Przykładowo dla odkurzaczy reguluje się w nich takie parametry, jak: roczne zużycie energii elektrycznej [kWh], znamionową moc wejściową [W], wskaźnik zbierania kurzu, reemisję kurzu [%], moc akustyczną [dB(A)], żywotność węża [oscylacje z obciążeniem], żywotność silnika [h] [9]. Wymogi dotyczące ekoprojektu określane są w odniesieniu do produktów związanych z energią, które: ■w ykazują znaczącą wielkość sprzedaży, ■w znacznym stopniu oddziałują na środowisko, ■ posiadają znaczący potencjał w zakresie poprawy wpływu na środowisko bez pociągania za sobą nadmiernych kosztów. 30 / Logistyka Odzysku artykuł recenzowany W celu stwierdzenia, które z grup produktów zasilanych energią spełniają powyższe kryteria, Komisja Europejska zleciła wykonanie tzw. badań przygotowawczych (preparatory studies), które stanowią analizy technicznych, ekologicznych i ekonomicznych aspektów związanych z cyklami życia wybranych produktów. Raporty metodologiczne dotyczące ekoprojektowania produktów zasilanych energią stanowiące podstawę do formułowania wymogów ekoprojektów [3, 4] wskazują jednoznacznie, że ramowa Dyrektywa 2009/125/WE oraz stosowne akty wykonawcze oparte zostały w znaczącym stopniu na metodyce środowiskowej oceny cyklu życia (LCA) i wytycznych grupy norm ISO 14040x. [7]. Co to w praktyce oznacza? Przede wszystkim to, że wymogi ekoprojektowe dla sprzętu zasilanego energią zostały sformułowane na podstawie wyników analiz LCA, w ramach których zebrano informacje o aspektach środowiskowych i potencjalnych wpływach na środowisko dotyczących głównych etapów cyklu życia poszczególnych urządzeń. Więcej o roli LCA w formułowaniu wytycznych ekoprojektowych dla produktów zasilanych energią można znaleźć w publikacji [7]. Warto podkreślić, że istnieje synergia pomiędzy efektami wprowadzania wymogów ekoprojektowania a efektami znakowania etykietą energetyczną. Etykiety energetyczne zapewniają efekt „przyciągania”, ponieważ umożliwiają klientom wybór bardziej sprawnego energetycznie modelu, zaś wymogi ekoprojektowania generują efekt „wypychania”, ponieważ eliminują z rynku mniej sprawne modele [8]. Czy LCA w Polsce jest popularne? Trudno chyba jeszcze mówić o popularności jako takiej, ale na pewno wzrasta świadomość istnienia takiego narzędzia i wzmaga się wysiłek rożnych ośrodków (naukowych, badawczo-rozwojowych, doradczych) w celu zachęcania przedsiębiorstw do zainteresowania się zagadnieniem środowiskowej oceny cyklu życia i pokrewnych narzędzi. Przykładem może być projekt Budowa i wdrożenie proinnowacyjnych usług optymalizacji dla MŚP opartych na zintegrowanym systemie eksperckim, realizowany przez Wielkopolski Instytut Jakości w Polsce w latach 2011-2013 [6], w ramach którego przeprowadzono analizy LCA dla 46 polskich MŚP [10]. Zasadniczym celem praktycznym projektu było wsparcie firm w ich działalności rozwojowej i uświadomienie, że kwestie środowiskowe nie muszą dotyczyć tylko działalności organizacji oraz obowiązkowych regulacji prawnych, ale że mogą także być analizowane w innym zakresie i stanowić pole do doskonalenia oraz promocji samych produktów. Jednak motywy realizacji projektu wykraczały poza sferę czysto biznesową i obejmowały także kwestie metodyczne, a nade wszystko udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy istnieje wśród polskich przedsiębiorstw potencjał do wdrażania technik LCA? Czy polskie małe i średnie przedsiębiorstwa, często borykające się z problemami finansowymi i wyzwaniem przetrwania na rynku, są gotowe na przyjęcie Life Cycle Thinking i wzięcia odpowiedzialności za kwestie środowiskowe wykraczającej poza granice ich organizacji? I wreszcie kwestia, co mogłoby zmobilizować analizowane organizacje do podjęcia/ kontynuacji działań w zakresie life cycle assessment? [10]. Wydaje się, że istnieją cztery kluczowe obszary w głównej mierze odpowiedzialne za tworzenie specyfiki MŚP, a które PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 artykuł recenzowany mogą mieć wpływ na gotowość do przyjmowania perspektywy cyklu życia oraz podejmowana działalności środowiskowej: zarządzanie firmą i podział kompetencji, pozycja w łańcuchu dostaw, mentalność i zasoby. LCA, jako element zarządzania środowiskowego, opiera się na dobrowolności i stanowi przejaw „wyższego” i bardziej perspektywicznego myślenia. Nie chodzi zapewne o to, aby robić analizę dla samej analizy i tylko dla możliwości wykazania się jakimś certyfikatem czy wpisaniem tego faktu w oficjalne dokumenty firmy. Zaobserwowano, że wśród analizowanych w projekcie MŚP ryzyko takiego „formalizmu” było wysokie, co mogłoby prowadzić do wypaczenia faktycznej użyteczności tego narzędzia. Najbardziej cenne byłoby zatem „wbudowanie” perspektywy cyklu życia w firmę i wprowadzenie jej do procesów decyzyjnych. Kiedy byłoby to możliwe? Czy wtedy, gdy LCA zostałoby uregulowane prawnie jako obowiązkowa analiza? Przykład badanych przedsiębiorstw, mających niekiedy problem z wywiązaniem się z obowiązkowych sprawozdań środowiskowych, pozwala w to wątpić. Motywacja powinna „przyjść” z łańcucha dostaw lub z rynku. Pewną szansą wydają się być ślady środowiskowe produktów lub zielone zamówienia publiczne. Wydaje się, że z punktu widzenia MŚP, użyteczność LCA jest postrzegana głównie przez pryzmat możliwości redukcji kosztów (najlepiej działalności) oraz wzrostu sprzedaży (marketing). Na podstawie Zrównoważony rozwój doświadczeń z projektu można stwierdzić, że potencjalnie dobrym rozwiązaniem byłoby przeprowadzanie w MŚP względnie prostych, ale integrowanych analiz LCA/LCC, w których firmy jasno widziałyby jednocześnie efekt ekonomiczny proponowanych udoskonaleń środowiskowych [10]. Źródła: 1.Guinée J.G. (red.), Handbook on Life Cycle Assessment. Operational guide to the ISO standards. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 2002. 2.Guinée J.G. et al., Life Cycle Assessment: Past, Present, and Future, “Environ. Sci. Technol” 2011, nr 45, s. 90–96. 3.Kemna R. et al, Methodology for Ecodesign of Energy-related Products.Methodology Report Part 1: Methods Brussels/ Delft, 28 November 2011, www.vhk.nl/downloads/473/ MEErP%20Methodology%20Part%201%20Final.pdf. 4.Kemna R. et al., Methodology for Ecodesign of Energy-related Products. Methodology Report Part 2: Environmental policies & data Brussels/ Delft, 28 November 2011, www.vhk. nl/downloads/473/MEErP%20Methodology%20Part%202%20Final.pdf. 5.Klöpffer W., Heinrich A.B., 2005 − The 10th Anniversary Volume of Int J LCA, “Int J Life Cycle Assess” 2005, nr 10 (2), s. 95-96. 6.Kurczewski P., Life cycle thinking in small and medium enterprises: the results of research on the implementation of life cycle tools in Polish SMEs—part 1: background and framework, “Int J Life Cycle Assess” 2014, nr 19 (3), s. 593-600. 7.Kurczewski P., Lewandowska A., Wymogi Ekoprojektowania Odkurzaczy Według Rozporządzenia Komisji (UE) Nr 666/2013, „Inżynieria Ekologiczna” 2014, nr 36, s. 164-176. 8.Presutto M., Testowanie urządzeń AGD. Podsumowanie w zakresie procedur testowania urządzeń i dobrych praktyk, Come On Labels Wspólna polityka w AGD — Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego: etykiety energetyczne. Raport końcowy, 2013, www. come-on-labels.eu/o-projekcie-pl/dokumenty-projektu-pl. 9.Rozporządzenie Komisji (UE) Nr 666/2013 z dnia 8 lipca 2013 r. w sprawie wykonania Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla odkurzaczy, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 192 13.7.2013. 10.Witczak J. et al., Life cycle thinking in small and medium enterprises: the results of research on the implementation of life cycle tools in Polish SMEs—part 2: LCA related aspects, “Int J Life Cycle Assess” 2014, nr 19 (4), s. 891-900. Prawo Prezentacja analizy stanu gospodarki odpadami, przedstawionej w Aktualizacji Krajowego planu gospodarki odpadami1 W dniu 17.09.2015 r. powstał projekt pt.:„Aktualizacja Krajowego planu gospodarki odpadami 2014”. Dokument został opracowany na zlecenie Ministerstwa Środowiska i stanowi aktualizację Krajowego planu gospodarki, przyjętego Uchwałą Nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. (M.P. Nr 101 poz. 1183). Poniżej prezentujemy jego najważniejsze założenia. Presentation of waste management analysis, outlined in the update of the National Waste Management Plan1 On 17th September 2015 a project entitled “The update of the National Waste Management Plan 2014” was created. The document was prepared at the request of the Ministry of Environment and is an update of the National Management Plan adopted by resolution no. 217 of the Council of Ministers of 24th December 2010 (Polish Monitor No. 101, item. 1183). Its most important assumptions are presented below. Z godnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013 poz. 21) plany gospodarki odpadami podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 6 lat. W najnowszym projekcie aktualizacji KPGO dokonano analizy bieżącej sytuacji gospodarki odpadami (zgodnie ze stanem prawnym na dzień 31.07.2015 r.) oraz wyznaczono cele i zadania na okres 20162021 oraz perspektywicznie na okres 2022-2030. Zdecydowaliśmy się skrótowo przedstawić zidentyfikowane problemy wraz z przyjętymi celami w formie tabeli, z podziałem na rodzaje odpadów. rodzaj odpadów identyfikacja problemów przyjęte cele komunalne (w tym odpady żywności i inne odpady ulegające biodegradacji) 1. Zbyt duży udział zmieszanych odpadów komunalnych w całym strumieniu zbieranych odpadów. Przekłada się to na zbyt niski postęp poddawania odpadów procesom recyklingu, a także zbyt duży udział odpadów komunalnych poddawanych składowaniu w stosunku do wytwarzanych. Gospodarka Polski traci zbyt duże ilości surowców wtórnych, które znajdują się w strumieniach odpadów.Zbyt mała liczba stacjonarnych punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Aktualny system opłat za składowanie odpadów w dalszym ciągu w zbyt niskim stopniu motywuje do zagospodarowania odpadów innymi metodami niż składowanie. 2. Składowanie odpadów ulegających biodegradacji selektywnie zebranych. 3. Wymagający dalszego rozwoju system zbierania przeterminowanych leków pochodzących z gospodarstw domowych. 4. Zbyt niska świadomość większości społeczeństwa na temat należytego gospodarowania odpadami komunalnymi. 5. Rosnąca liczba miejsc nielegalnego składowania odpadów. 6. Niewłaściwe rozplanowanie w projektach niektórych wojewódzkich planów gospodarki odpadami instalacji do zagospodarowywania odpadów komunalnych (w odniesieniu do ilości oraz mocy przerobowych MBP-ów oraz instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych – w szczególności planowanych do budowy). 1. Zmniejszenie ilości powstających odpadów: 1.1. o graniczenie marnowania żywności; 1.2. w prowadzenie selektywnego zbierania bioodpadów z zakładów zbiorowego żywienia. 2. Zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat należytego gospodarowania odpadami komunalnymi. 3. Planowanie systemów zagospodarowania odpadów zgodnych z hierarchią sposobów postępowania z odpadami (w szczególności w kontekście antycypowanej nadwyżki mocy istniejących i planowanych do budowy instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych w niektórych województwach): 3.1. Osiągnięcie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła z odpadów komunalnych w wysokości minimum 40% ich masy do 2020 roku; 3.2. W 2020 r., recyklingowi powinno być poddawane, co najmniej 40% całości wytwarzanych odpadów komunalnych, wykorzystując zainstalowane moce instalacji, 10% termicznego przekształcania wraz z odzyskiem energii, zaś 50% kierowanych do instalacji MBP; 3.3. Po 2020 r., po wybudowaniu planowanych ITPOK recyklingowi powinno być poddawane 40% odpadów komunalnych, termicznemu przekształcaniu nie więcej niż 30% odpadów, a w instalacji MBP – 30%; 3.4. P o 2025 r., planuje się osiągnąć recykling odpadów komunalnych w wysokości 50%; termicznemu przekształcaniu poddanych zostanie do 30%, metodami biologicznymi 20%. 4. Osiągnięcie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia ogólnej masy odpadów komunalnych w wysokości 50% do 2025 r. 5. Mając na uwadze założenia Komisji Europejskiej, ograniczenie masy odpadów komunalnych poddawanych termicznemu przekształcaniu, do 30%. 32 / Logistyka Odzysku PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Prawo komunalne (w tym odpady żywności i inne odpady ulegające biodegradacji) 6. Zmniejszenie udziału zmieszanych odpadów komunalnych w całym strumieniu zbieranych odpadów: 6.1. objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów; 6.2. ujednolicenie systemu selektywnego zbierania odpadów komunalnych na terenie całego kraju – do końca 2016 r.; 6.3. systemy selektywnego zbierania odpadów powinny zapewnić jak najwyższą jakość zbieranych odpadów, w taki sposób, aby mogły zostać w możliwie najbardziej efektywny sposób poddane recyklingowi; 6.4. w prowadzenie we wszystkich gminach w kraju systemów selektywnego odbierania odpadów zielonych i bioodpadów – do końca 2021 r. 7. Z mniejszenie liczby odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych w 2020 r. więcej niż 35% masy tych odpadów w stosunku do masy odpadów wytworzonych w 1995 r. 8. Z aprzestanie składowania odpadów ulegających biodegradacji selektywnie zebranych. 9. Opracowanie wskazań legislacyjnych odnośnie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w związku z uzgadnianiem nowych wymagań BAT dla przetwarzania odpadów. 10. Ograniczenie liczby miejsc nielegalnego składowania odpadów komunalnych. odpady zawierające PCB (odpady niebezpieczne) 1. Nie wszystkie urządzenia zawierające PCB zostały usunięte w wymaganym prawnie terminie, tzn. do dnia 30 czerwca 2010 r. Natomiast do końca 2010 r., zgodnie z wymaganiami prawnymi, powinny być unieszkodliwione wszystkie odpady powstałe z wycofania lub dekontaminacji wszystkich urządzeń zawierających PCB. Masa pozostałych do zlikwidowania urządzeń zawierających PCB na koniec 2013 r. wyniosła 85,26 Mg. 1. Likwidacja odpadów zawierających PCB o stężeniu poniżej 50 ppm. 2. L ikwidacja urządzeń o zawartości PCB poniżej 5 dm3. oleje odpadowe (odpady poużytkowe) 1. Pomimo, iż zakładane poziomy odzysku i recyklingu olejów odpadowych na przestrzeni lat 2011-2013, zostały osiągnięte z nadwyżką, należy w kolejnych latach mieć na uwadze fakt, że rok 2013 był ostatnim, w którym takie nadwyżki mogły być w pełni uwzględnione w składanych przez przedsiębiorców sprawozdaniach. Brak możliwości uwzględniania nadwyżek od roku 2014 może wpłynąć na obniżenie osiągniętych poziomów odzysku i recyklingu. 2. Wymagający poprawy stan wiedzy ekologicznej wśród przedsiębiorców oraz mieszkańców kraju w zakresie dozwolonych przepisami prawa sposobów postępowania z olejami odpadowymi. 3. Brak wystarczająco rozwiniętego systemu zbierania olejów odpadowych z mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych. 4. Brak odpowiedniego selektywnego zbierania omawianych odpadów w miejscu wytwarzania, co utrudnia bądź nawet uniemożliwia w wielu przypadkach kierowanie ich do regeneracji. 5. Niepełne wykorzystanie krajowych mocy przerobowych instalacji. 6. Nowelizacja ustawy opakowaniowej, która weszła w życie w styczniu 2014 r., rozszerzyła wymóg odzysku i recyklingu o kilka nowych grup produktowych, w tym smarów plastycznych. Od początku roku 2017 branżę olejów smarowych będą obowiązywały nowewymogi dotyczące zbierania i recyklingu odpadów pozostałych po smarach. Dostosowanie się do wymogów wprowadzonych przytoczoną Ustawą w praktyce może okazać się poważnie utrudnione (np. smary, których właściwości fizyczne nienadają się do odzyskiwania). 1. Zapobieganie powstawaniu olejów odpadowych. 2. Dążenie do zwiększenia ilości zbieranych olejów odpadowych, 3. Monitorowanie sytuacji w zakresie gospodarowania olejami odpadowymi połączone z dążeniem do utrzymania poziomu odzysku na poziomie co najmniej 50%, a recyklingu rozumianego jako regeneracja na poziomie co najmniej 35%, 4. W przypadku preparatów smarowych wzrost poziomów odzysku i recyklingu docelowo do poziomu 35% recyklingu oraz poziomu odzysku 50% w roku 2020. odpady medyczne i weterynaryjne (odpady niebezpieczne) 1. Niewłaściwe gospodarowanie niebezpiecznymi odpadami medycznymi: 1.1. b rak informacji dotyczących unieszkodliwienia zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa całego strumienia powstających odpadów tego typu; 1.2. n ieprzestrzeganie zasady bliskości (problem z rozmieszczeniem spalarni); 1.3. n ienależycie prowadzona ewidencja odpadów wytwarzanych i przekazywanych do unieszkodliwienia; 1.4. nienależyte postępowanie z odpadami wytworzonymi na terenie placówek służby zdrowia i weterynaryjnych (m.in. wskutek niewłaściwej kwalifikacji odpadów medycznych innych niż niebezpieczne o kodzie 18 01 04 jako odpady komunalne o kodzie 20 03 01); 1.5. nieprawidłowości w funkcjonowaniu podmiotów prowadzących instalacje termicznego przekształcania zakaźnych odpadów medycznych w zakresie postępowania z odpadami medycznymi. 2. Zbyt niska efektywność selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych przyczyniająca się do zwiększenia ilości strumienia odpadów innych niż niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych. 1. Z apewnienie odpowiedniego rozmieszczenia, liczby oraz wydajności spalarni odpadów medycznych i weterynaryjnych w ujęciu nie tylko krajowym, ale i regionalnym tak, by ograniczyć transport tych odpadów (w celu dążenia do przestrzegania w pełni zasady bliskości). 2. P odniesienie efektywności selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych (w tym segregacji odpadów u źródła powstawania), co dodatkowo spowoduje zmniejszenie ilości odpadów innych niż niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych. zużyte baterie i akumulatory (odpady poużytkowe) 1. B rak osiągnięcia wymaganego poziomu zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych w roku 2014. W kontekście powyższego realnym jest zagrożenie osiągnięcia wymaganych poziomów określonych na rok 2015 (w wysokości 40%) oraz w latach kolejnych 45%. 2. Zbyt niski udział (74,35%) wprowadzających baterie przenośne lub akumulatory przenośne, którzy osiągnęli wymagany poziom zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych w 2014 r. 3. Zbyt niska wiedza użytkowników końcowych na temat prawidłowego sposobu postępowania ze zużytymi bateriami przenośnymi i zużytymi akumulatorami przenośnymi. 4. Zbyt niskie zaangażowanie się kluczowych interesariuszy (w szczególności gminy) w tworzenie skutecznego systemu selektywnego zbierania zużytych baterii i zużytych akumulatorów dla mieszkańców gmin na terenie Polski. 1. W zrost świadomości społeczeństwa oraz przedsiębiorców na temat odpowiedniego sposobu postępowania ze zużytymi bateriami i zużytymi akumulatorami. 2. Osiągnięcie do 26 września 2016 r. i w latach następnych – poziomu zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych, w wysokości co najmniej 45% masy wprowadzonych baterii i akumulatorów przenośnych. 3. U trzymanie poziomu wydajności recyklingu: - w przypadku zużytych baterii kwasowo-ołowiowych i zużytych akumulatorów kwasowo-ołowiowych – 65%; - w przypadku zużytych baterii niklowokadmowych i zużytych akumulatorów niklowo-kadmowych – 75%; - w przypadku pozostałych zużytych baterii i zużytych akumulatorów – 50% masy zużytych baterii lub zużytych akumulatorów. zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (odpady poużytkowe) 1. Stosowanie nieuczciwych i nielegalnych praktyk przez przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie wprowadzania, zbierania, przetwarzania ZSEE: 1.1. n ieprzesyłanie do właściwych organów, bądź nienależyte opracowywanie sprawozdań i zaświadczeń z prowadzonej działalności; 1.2. n ieprowadzenie ewidencji odpadów bądź prowadzenie jej w sposób nierzetelny; 1.3. p rzekazywanie odpadów powstałych w wyniku demontażu ZSEE podmiotom nie wpisanym do rejestru GIOŚ. Powyższe przekłada się na fakt, iż określenie faktycznej sytuacji w zakresie gospodarowania ZSEE w Polsce jest obarczone pewnym marginesem błędu. 2. Analizując informacje dotyczące osiągniętych poziomów zbierania zużytego sprzętu w latach 20112014, masy sprzętu wprowadzanego w tych latach oraz zapisy projektu ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, wskazać należy na możliwość wystąpienia trudności w realizacji celu zgodnie z którym do dnia 31 grudnia 2015 r. wprowadzający sprzęt, który wprowadza do obrotu sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych, będzie obowiązany do osiągnięcia minimalnego rocznego poziomu zbierania zużytego sprzętu w wysokości nie mniejszej niż 35% średniorocznej masy sprzętu wprowadzonego do obrotu. W 2014 r. poziom zbierania ZSEE wyniósł 34,74%. W kontekście przewidywanego wzrostu ilości strumienia sprzętu elektrycznego i elektronicznego wprowadzanego do obiegu osiągnięcie rocznego poziomu zbierania może okazać się trudne. 3. Zbyt mała wiedza użytkowników końcowych na temat prawidłowego sposobu postępowania ze ZSEE. 1. P rzeciwdziałanie nieuczciwym i nielegalnym praktykom stosowanym w zakresie funkcjonowania zakładów zajmujących się zbieraniem i zagospodarowywaniem ZSEE. 2. Z większenie świadomości społeczeństwa na temat odpowiedniego sposobu postępowania ze ZSEE. 3. Ograniczenie powstawania odpadów w postaci ZSEE. 4. Z apewnienie osiągnięcia odpowiedniego poziomu zbierania zużytego sprzętu. 5. Z apewnienie osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu zużytego sprzętu. 6. Ograniczanie uciążliwości dla środowiska odpadów poprzez wzrost liczby wytwarzanych w Polsce produktów objętych ekoznakowaniem. 7. Z większenie liczby podmiotów legitymujących się zweryfikowanym systemem zarządzania środowiskowego (posiadających aktualną rejestrację w EMAS). 4/2015 (17) Logistyka Odzysku / 33 Prawo pojazdy wycofane z eksploatacji (odpady poużytkowe) 1. M ożliwość wystąpienia trudności ze spełnieniem wymogów prawnych od dnia 1 stycznia 2015 dotyczących poziomów odzysku pojazdów (poziom odzysku i powtórnego użycia 95%). 2. Stosowanie nieuczciwych i nielegalnych praktyk w zakresie funkcjonowania punktów zbierania oraz stacji demontażu pojazdów. Pojazdy wycofane z eksploatacji trafiające do punktów nieposiadających wymaganych zezwoleń lub punktów stosujących nieuczciwe praktyki nie są ujmowane w systemie sprawozdawczości. Wpływa to na obniżenie kompletności i tym samym wiarygodności danych na temat pojazdów wycofanych z eksploatacji. Części z nielegalnie rozmontowanych pojazdów, np. poprzez giełdy samochodowe czy sprzedaż internetową, trafiają do ponownego użycia, natomiast pozostałe odpady do punktów skupu złomu. 1. Osiągnięcie minimalnych poziomów odzysku i recyklingu odniesionych do masy pojazdów przyjętych do stacji demontażu w skali roku na poziomie odpowiednio: 95% i 85% od dnia 1 stycznia 2015 r. 2. Ograniczenie nieuczciwych praktyk w zakresie funkcjonowania zakładów zajmujących się zbieraniem i zagospodarowywaniem pojazdów wycofanych z eksploatacji (w tym zwiększenie ilości pojazdów wycofanych z eksploatacji kierowanych do legalnych stacji demontażu). 3. Ograniczenie liczby pojazdów sprowadzanych z zagranicy bezpośrednio do krajowych stacji demontażu, których sprowadzanie odbywa się w sposób nielegalny. odpady zawierające azbest (odpady niebezpieczne) 1. Z byt wolne tempo usuwania wyrobów zawierających azbest w odniesieniu do założeń Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu. Prognoza usuwania wyrobów zawierających azbest na lata 2013-2022 r. przy zachowaniu obecnego tempa prac może nie zostać zrealizowana. 1. I ntensyfikacja działań na rzecz usuwania wyrobów zawierających azbest w kierunku osiągnięcia celów określonych w przyjętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Radę Ministrów „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 -2032”. przeterminowane środki ochrony roślin (odpady niebezpieczne) 1. B rak likwidacji wszystkich mogilników w Polsce, tj. trzech mogilników na terenie województw: dolnośląskiego (1), opolskiego (1) i podlaskiego (1). Likwidacja mogilników w zakładanych terminach (tj. do końca 2010 r.) nie została dotychczas zakończona, m.in. z uwagi na przedłużające się postępowania administracyjne. 1. Dokończenie likwidacji mogilników, zawierających przeterminowane środki ochrony roślin i inne odpady niebezpieczne. zużyte opony (odpady poużytkowe) 1. U zyskane poziomy odzysku i recyklingu w latach 2011-2013 stopniowo maleją. Tendencja ta wydaje się być niepokojąca i wymaga obserwacji. W dalszym ciągu jednak osiągane poziomy odzysku i recyklingu utrzymują się powyżej minimalnego i wymaganego poziomu. Należy jednakże pamiętać, że osiągnięte w 2013 poziomy odzysku i recyklingu uwzględniają wykazane przez przedsiębiorców w sprawozdaniach, tzw. nadwyżki z lat poprzednich. 2. Spalanie części zużytych opon w instalacjach nieprzystosowanych do tego celu. 3. Mieszanie tych odpadów z innymi odpadami i ich składowanie na składowiskach odpadów komunalnych. 4. Trudności z zagospodarowaniem opon o dużej średnicy oraz brak systemowejorganizacji sieci zbierania zużytych opon ponadgabarytowych. 1. U trzymać dotychczasowy poziom odzysku w wysokości co najmniej 75%, a recyklingu w wysokości co najmniej 15%. 2. Z większenie świadomości społeczeństwa (w tym przedsiębiorców) na temat właściwego tj. zrównoważonego użytkowania pojazdów (w tym opon) oraz dozwolonych przepisami prawa sposobów postępowania ze zużytymi oponami. odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (odpady pozostałe) 1. Z byt niski poziom zainteresowania wśród inwestorów oraz podmiotów wytwarzających odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej należytym postępowaniem ze strumieniem niniejszych odpadów: 1.1. s tosowanie nieuczciwych i nielegalnych praktyk przez podmioty prowadzące prace BiR (w zakresie zagospodarowywania odpadów BiR – w tym pozostawianie ich w miejscu wytworzenia, przekazywania ich nieuprawnionym podmiotom). 1. W prowadzenie rozwiązań na rzecz kształtowania pożądanych postaw wśród inwestorów oraz podmiotów wytwarzających odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej w zakresie należytego postępowania ze strumieniem niniejszych odpadów (w szczególności w zakresie selektywnego zbierania oraz recyklingu). 2. Utrzymanie poziomu przygotowania do ponownego użycia, recyklingu oraz innych form odzysku materiałów budowlanych i rozbiórkowych na poziomie minimum 70% wagowo. odpady ulegające biodegradacji inne niż komunalne (odpady pozostałe) 1. S ilne powiązanie ilości wytwarzanych odpadów z grup 02 i 03 od aktualnie panujących trendów w gospodarce. 2. W przypadku odpadów z grupy 19 do najważniejszych problemów należą: różnorodność i zmienność właściwości wytwarzanych odpadów, duża ilość ich wytwarzania, duży procent składowanych odpadów (np.w podgrupach 19 08 oraz 19 09). 1. W okresie do 2022 r. i w latach następnych utrzymanie masy składowanych odpadów na poziomie nie więcej niż 40% masy wytworzonych odpadów. odpady opakowaniowe (odpady poużytkowe) 1. Zbyt mały udział wprowadzających produkty w opakowaniach w finansowaniu zagospodarowania odpadów opakowaniowych zgodnie z zasadą Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta. 2. Ryzyko powstania problemu w utrzymaniu celów nałożonych zapisami Dyrektywy 2004/12/WE z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. W dotychczas wypracowywanych poziomach odzysku i recyklingu zawierane były również, tzw. nadwyżki. Rok 2013 był ostatnim, gdy takie nadwyżki mogły być w pełni uwzględnione w składanych przez przedsiębiorców sprawozdaniach. 3. Zbyt niski poziom wykorzystywania zielonych zamówień publicznych. 4. Niezbędna jest kontrola tego sektora gospodarki odpadami w zakresie sprawozdawczości i sposobu potwierdzania realizacji obowiązków. 5. Zbyt niewielka masa odpadów opakowaniowych jest zbieranych selektywnie w gospodarstwach domowych. 6. Stosowanie nieuczciwych praktyk w zakresie wystawiania dokumentów potwierdzających przetworzenie odpadów opakowaniowych. 7. Brak instalacji na terytorium kraju do recyklingu odpadów opakowaniowych po środkach niebezpiecznych: 7.1. brak instalacji do pełnego, surowcowego wykorzystania odpadów wielomateriałowych. 8. Wzrost sprzedaży środków zawierających substancje niebezpieczne: 8.1. wzrost sprzedaży środków ochrony roślin, przekładający się na wzrost ilości odpadów opakowaniowych po tych środkach. 9. Wzrost zużycia nawozów mineralnych, chemicznych oraz wapniowych w rolnictwie przekładający się na wzrost ilości odpadów opakowaniowych po tych środkach. 1. Rozwój regulacji z zakresu zasad Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta w aktualnym krajowym systemie gospodarowania odpadami opakowaniowymi. 2. Z mniejszenie masy odpadów opakowaniowych w stosunku do masy produktów. 3. Osiągnięcie i utrzymanie wyznaczonych poziomów odzysku i recyklingu dla opakowań wielomateriałowych. 4. Osiągnięcie i utrzymanie wyznaczonych poziomów odzysku i recyklingu dla opakowań po środkach niebezpiecznych. 5. Z większenie powszechności korzystania z zielonych zamówień publicznych – nie tylko wśród administracji publicznej oraz podmiotów zależnych – ale także w ramach inwestycji realizowanych w ramach Programów Operacyjnych w perspektywie finansowej UE na lata 2014-2020. Wzrost świadomości w zakresie znaczenia stosowania ZZP. 6. Z większenie liczby podmiotów legitymujących się zweryfikowanym systemem zarządzania środowiskowego. 7. Z większenie liczby krajowych produktów certyfikowanych UE Ecolabel oraz krajowymi oznakowaniami ekologicznymi typu I wg norm ISO. 8. Ograniczenie stosowania nieuczciwych praktyk w zakresie wystawiania dokumentów potwierdzających przetworzenie odpadów opakowaniowych. 9. W zrost świadomości użytkowników i sprzedawców środków zawierających substancje niebezpieczne (w tym środków ochrony roślin) odnośnie do właściwego postępowania z opakowaniami po tych środkach. 10. W zrost świadomości użytkowników i sprzedawców nawozów (chemicznych, mineralnych i wapniowych) wykorzystywanych w rolnictwie odnośnie do właściwego postępowania z opakowaniami po tych środkach. Podsumowując, udało się osiągnąć niektóre cele założone w KPGO 2014 i zaobserwowano poprawę w większości dziedzin gospodarki odpadami. Jednak wciąż nie udało się zrealizować zadań dotyczących odpadów zawierających PCB, azbest oraz usunąć wszystkich mogielników. Na uwagę zasługują także problemy dotyczące selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych, wciąż zbyt duże masy odpadów ulegających biodegradacji są składowane (w tym odpady komunalne, mimo zakazu). Z danych GUS wynika również, że selektywna zbiórka odpadów komunalnych nie została zorganizowana na terenie jednej gminy, co powinno nastąpić najpóźniej do 2015 r. Autorzy projektu, zwrócili także uwagę na niewłaściwe rozplanowanie instala34 / Logistyka Odzysku cji do zagospodarowywania odpadów komunalnych (w odniesieniu do zapotrzebowania na moce przerobowe). Wyrazili także obawy odnośnie osiągnięcia poziomów odzysku, recyklingu czy zbierania odpadów oraz zidentyfikowali problem nierzetelnej sprawozdawczości, co utrudnia określenie faktycznej sytuacji. Dodatkowo zauważono, że na przestrzeni ostatnich lat wystąpiło oddzielenie wzrostu masy wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego (PKB). Przypisy: Źródło: aKPGO2014, projekt z dnia: 17.09.2015 r. 2 Ze względu na ograniczoną objętość artykułu, nie zdecydowano się na przedstawienie elementów dotyczących komunalnych osadów ściekowych, odpadów morskich oraz odpadów z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy. 1 PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Prawo Katarzyna Pliszczyńska rzecznik prasowy Ministerstwa Środowiska Zgodnie z Umową Partnerstwa określającą kierunki interwencji funduszy unijnych w latach 2014-2020, projekt aktualizacji „Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2014” powinien zostać przyjęty uchwałą Rady Ministrów do końca bieżącego roku. Od spełnienia tego kryterium uzależnione zostało otrzymanie przez Polskę środków z funduszy UE na inwestycje w zakresie gospodarki odpadami w nowej perspektywie finansowej UE. Niniejszy dokument będzie określał kierunki dla ustaleń wojewódzkich planów gospodarki odpadami, które powinny zostać uchwalone do 30.06.2016 r. A ktualizacja Krajowego planu gospodarki odpadami 2014 (KPGO) uwzględnia wymagania zawarte w ustawie o odpadach dotyczące zakresu planów gospodarki odpadami oraz zapisy Krajowego programu zapobiegania powstawaniu odpadów. Cele wskazane w projekcie dokumentu dotyczą m.in. zapobiegania powstawaniu odpadów oraz zmniejszenia liczby odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów. Ponadto wśród celów KPGO znalazło się osiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła pochodzących ze strumienia odpadów komunalnych. Zgodnie z dokumentem osiągnięte muszą zostać także poziomy zbierania zużytego sprzętu, zużytych baterii i akumulatorów oraz odzysku i recyklingu odpadów poużytkowych, m.in. odpadów opakowaniowych, zużytych opon, olejów odpadowych. W KPGO zostały określone ponadto kierunki działań, jakie należy podjąć, aby te cele osiągnąć. Dotyczą one, m.in. edukacji ekologicznej, rozwoju selektywnego zbierania odpadów czy budowy infrastruktury do zagospodarowania odpadów zgodnej z hierarchią sposobów postępowania z odpadami. Cele te będą realizowane także poprzez kontrole inspekcji ochrony środowiska czy wspieranie budowy sieci napraw i ponownego użycia produktów. Dokument wskazuje cele oraz kierunki działań w zakresie gospodarki odpadami, zgodne z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, które powinny przyczynić się do wypełnienia przepisów prawa wspólnotowego, m.in. w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów, ograniczania ich składowania oraz osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu. Efektem wdrożenia aktualizacji Krajowego planu gospodarki odpadami powinno być zapewnienie racjonalnej gospodarki odpadami i ograniczenie negatywnego wpływu odpadów na środowisko. 4/2015 (17) Logistyka Odzysku / 35 Prawo Odpady komunalne na terenie firm W ramach obowiązującego w m.st. Warszawa systemu gospodarki odpadami odpady komunalne odbierane są także z terenu, na którym nie zamieszkują mieszkańcy, w szczególności dotyczy to przedsiębiorców. Budzi to wiele kontrowersji z uwagi na zarzuty, iż w stosunku do tej grupy posiadaczy odpadów miasto stołeczne Warszawa podejmuje próby uznawania za komunalne wszelkich odpadów, jakie powstają w związku z ich działalnością, ograniczając możliwość swobodnego dysponowania odpadami surowcowymi (papier, tektura, szkło). W odpowiedzi na liczne zapytania od naszych czytelników postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej tematowi. Municipal waste in companies Under the waste management system existing in the capital city of Warsaw, municipal waste is also collected from the area where nobody resides; in particular from enterprises. This raises many controversies due to the allegations that in respect of this group of waste holders the capital city of Warsaw attempts to recognise as municipal waste all the waste generated by their activities, reducing the possibility of their freely disposing of raw material waste (paper, cardboard, glass). In response to numerous requests from our readers we have decided to look more closely at this issue. W ostatnich miesiącach m.st. Warszawa wzywa niektóre firmy do złożenia wyjaśnień z powodu wątpliwości, co do poprawności złożonej deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zgodnie z uchwałą nr XXXVII/949/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 maja 2012 r. systemem gospodarowania odpadami komunalnymi objęto również właścicieli niezamieszkałych nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a gdzie powstają odpady komunalne. W związku z tym właściciele wspomnianych nieruchomości są zobowiązani do złożenia deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz przekazywania zarówno zmieszanych, jak również selektywnie zebranych odpadów komunalnych, podmiotom wyłonionym w drodze przetargu przez m.st. Warszawa. W sytuacji, gdy właściciel nieruchomości, będący przedsiębiorcą, przekazuje odpady selektywnie zebrane, powstałe w wyniku prowadzonej działalności, nie spełniające definicji odpadów komunalnych, winien posiadać dokumenty sporządzone na potrzeby ewidencji odpadów, zgodne z ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 z późn. zm.). Biorąc powyższe pod uwagę, organ podatkowy wzywa przedsiębiorców do złożenia kserokopii tych 36 / Logistyka Odzysku W sytuacji, gdy właściciel nieruchomości, będący przedsiębiorcą, przekazuje odpady selektywnie zebrane, powstałe w wyniku prowadzonej działalności, nie spełniające definicji odpadów komunalnych, winien posiadać dokumenty sporządzone na potrzeby ewidencji odpadów dokumentów, by zweryfikować prawidłowość złożonej deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Właściciel nieruchomości powinien również wykazać, że dopełnia obowiązku pozbywania się zebranych odpadów komunalnych oraz odpadów innych niż komunalne, w sposób zgodny z przepisami ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Prawo W związku z powyższym zapytaliśmy Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Biuro Gospodarki Odpadami Komunalnymi o najważniejsze kwestie: 1. Czy przedsiębiorca prowadzący na terenie miasta stołecznego Warszawy działalność gospodarczą może samodzielnie, jako posiadacz odpadów, dysponować swymi odpadami surowcowymi poprzez powierzenie ich zagospodarowania innym podmiotom niż wyłonionym przez gminę w przetargu? 2. Jakie są jednoznaczne kryteria kwalifikowania odpadów, w świetle definicji ustawowej, w przypadku przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą powstających w związku z ich działalnością, jako spełniających kryteria odpadu komunalnego i odpadu nieposiadającego takich? 3. Jakie obowiązują w gminie zasady nadzoru i kontroli przedsiębiorców, którzy zadeklarowali nieselektywne zbieranie odpadów komunalnych i gromadzą w nich łącznie wszystko, co wiąże się z ich działalnością – w tym odpady produkcyjne i niebezpieczne? Anna Specht-Schampera Radca prawny Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy Sp. k. S am fakt, że na danej nieruchomości w związku z prowadzoną na niej działalnością prowadzone są działania mające na celu zaspokajanie poza gospodarstwem domowych potrzeb bytowych osób fizycznych, nie kwalifikuje automatycznie odpadów powstających na takiej nieruchomości jako odpadów komunalnych. Definicja „odpadów komunalnych” z ustawy o odpadach nie wskazuje, że są to zawsze odpady wytwarzane w związku z bytowaniem ludzi. Ustawodawca za odpady komunalne na- 4/2015 (17) Miasto odbierając odpady komunalne ma obowiązek wymagać prowadzenia w stosunku do takich odpadów zbiórki selektywnej, prawnie określając zasady jej prowadzenia kazuje uznać odpady podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych „ze względu na swój charakter lub skład”. Na tle tej definicji ukształtował się pogląd, prezentowany zresztą także przez Ministerstwo Środowiska Departament Gospodarki Odpadami, że w przypadku odpadów niezawierających odpadów niebezpiecznych, wytwarzanych w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, zaliczenie ich do kategorii odpadów komunalnych odbywa się z uwzględnieniem łącznie dwóch kryteriów: podobieństwa składu i podobieństwa charakteru odpadów do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Tym samym odpady wytworzone w związku z zatrudnieniem przez firmę kilkudziesięciu i więcej pracowników, w szczególności papier biurowy, mimo składu właściwego dla odpadów z gospodarstw domowych co do zasady nie powinny być uznane za odpady komunalne. Ilość i warunki wytworzenia tych odpadów wykluczają istnienie podobieństwa do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Cechą odpadów komunalnych zbieranych w gospodarstwach domowych jest relatywnie niewielka ilość odpadów danej frakcji zbieranych na nieruchomości (w przykładzie: papieru) i różnorodność odpadów. Z taką sytuacją nie mamy do czynienia w przywołanych wyżej firmach, gdzie, niezależnie od skali wytwarzanych odpadów, dominują jednorodne, selektywnie zebrane odpady opakowaniowe (w szczególności opakowania po napojach, które zazwyczaj zapewnia pracodawca, oraz papier biurowy). Odpady te nie powstają więc wyłącznie w związku z bytowaniem ludzi, ale przede wszystkim w związku z prowadzoną przez firmę działalnością gospodarczą. Dotyczy to w szczególności papieru biurowego (makulatury). Zdaniem Ministerstwa Środowiska, do grupy odpadów komunalnych będzie można zaliczyć odpady powstające w części socjalnej pracowników, czyli w praktyce pozostałości z przygotowywania posiłków, niespożyte przez pracowników produkty spożywcze. Logistyka Odzysku / 37 Prawo Prof. dr hab. Bartosz Rakoczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu C harakter pisma z Urzędu Miasta może budzić wątpliwości. Jednostka samorządu terytorialnego przypomina o obowiązkach wynikających z ustawy, ale jednocześnie stara się określić wiążący sposób wykładni ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Owszem, Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy jako organ administracji publicznej, jest uprawniony do dokonywania wykładni, gdyż jest organem stosującym prawo. Natomiast czym innym jest stosowanie prawa w prowadzonych przez Prezydenta postępowaniach, a czym innym jest narzucanie adresatom pisma swojego poglądu na znaczenie i zakres normy prawnej. Jest to tym bardziej niepokojące, że polemika procesowa z tego typu pismami jest niemożliwa. Zastanawia również połączenie rodzaju odpadów z kodami. O rodzaju odpadów, z którymi mamy do czynienia, decyduje nie kod, a charakter takiego odpadu. Kod ma charakter wtórny i porządkowy a nie konstytutywny. Odpad jest odpadem komunalnym dlatego, że spełnia przesłanki definicji legalnej odpadu komunalnego, a nie dlatego, że jego zagospodarowanie odbywa się pod określonym kodem. Oznaczenie odpadów kodem jest skutkiem, a nie przyczyną. Tymczasem z pisma Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy kierowanego do przedsiębiorców wynika, jakoby kod decydował o rodzaju odpadu i w konsekwencji formułuje on nieuprawniony wniosek, iż zmiana kodu powoduje zmianę rodzaju odpadu. Jest to niebezpieczna praktyka, a jej źródłem jest niezrozumienie, jaką rolę w gospodarce odpadami pełnią kody odpadów. 38 / Logistyka Odzysku PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Prawo Tomasz Styś przygotowania do ponownego wykorzystania do poziomu 80% dla recyklingu odpadów opakowaniowych do 2030 r. oraz stopniowe (w trzech etapach – 2020 r., 2025 r., 2030 r.) ograniczenie wszelkiego składowania odpadów z wyjątkiem niektórych odpadów niebezpiecznych i resztkowych, w przypadku których składowanie jest rozwiązaniem najbardziej przyjaznym dla środowiska. Jeżeli, jak chce tego Parlament Europejski, prezentowane cele staną się dla krajów członkowskich Unii Europejskiej prawnie wiążące, oznaczać to będzie konieczność stworzenia dostosowanych do tej sytuacji mechanizmów gospodarowania odpadami. Ekspert Instytutu Sobieskiego W brew założeniom wprowadzonej w połowie 2013 r. „reformy śmieciowej”, zmiana sposobu gospodarowania odpadami komunalnymi nie spowodowała dotychczas znaczącego wzrostu ilości odpadów w systemie. Z danych GUS wynika, że wciąż jest to ok. 12 mln ton wytwarzanych odpadów rocznie. Natomiast, wskutek zmian legislacyjnych na rynku pojawiły się nowe podmioty prowadzące działalność związaną z zagospodarowywaniem odpadów. Jeżeli prześledzimy, nawet uproszczony, łańcuch odpadów: (wprowadzenie do obrotu opakowań) - wytworzenie – odbiór – transport – przetworzenie – (odzysk/recykling) zauważymy, że te same frakcje odpadów w Ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi określane są jako „opakowaniowe”, zaś w Ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach jako „komunalne zebrane w sposób selektywny”. Gdy jeszcze dodamy to tego dane GUS, które wskazują, że ok. 80% selektywnie zebranych odpadów pochodzi z gospodarstw domowych (czyli nieruchomości zamieszkałych), okaże się, że na znacznej części wytwarzanych w Polsce śmieci „operują” dwa systemy gospodarowania odpadami – „opakowaniowy” i „komunalny”. Ponadto, dla dużej części podmiotów – tych traktujących odpady czysto rynkowo, te „opakowaniowe” lub „komunalne zebrane w sposób selektywny” to po prostu „surowce wtórne”, które kupuje się i sprzedaje, jak każdy inny towar. Komisja Europejska w lutym tego roku wznowiła prace nad pakietem rozwiązań, których celem jest „gospodarka o obiegu zamkniętym”. Projekt ten zawiera takie cele, jak m.in.: zwiększenie wartości docelowych dla recyklingu/ 4/2015 (17) Prof. dr hab. Marek Górski Kierownik Katedry Prawa Ochrony Środowiska Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego W ramach systemu gminnego, jeżeli dotyczy on także „nieruchomości niezamieszkałych”, z takich nieruchomości miasto ma obowiązek odebrania wszystkich powstałych odpadów o charakterze odpadów komunalnych, nie ma natomiast podstawy prawnej, aby wymagać w tych ramach oddawania także odpadów nie będących odpadami komunalnymi, za takie odpady odpowiada ich wytwórca. Miasto odbierając odpady komunalne ma obowiązek wymagać prowadzenia w stosunku do takich odpadów zbiórki selektywnej, prawnie określając zasady jej prowadzenia. W odniesieniu do odpadów innych niż komunalne obowiązek ich selektywnego zbierania, o ile takie zbieranie jest w sensie prawnym prowadzone, obciąża posiadacza odpadów, który to posiadacz powinien dalej przekazywać odpady innym „legalnym” posiadaczom (przepisy ustawy o odpadach). Logistyka Odzysku / 39 Prawo Zmiany w przepisach dotyczących sprawozdawczości odpadowej Przy okazji prac nad ustawą o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (zwana dalej ustawą o ZSEE) w pośpieszny sposób wprowadzono zmiany do ustawy o odpadach. Ustawa ta została uchwalona przez Sejm dnia 11 września 2015 r. i została już podpisana przez prezydenta. Akt prawny wchodzi zatem w życie 1 stycznia 2016 r. Changes to the regulations on waste reporting On the occasion of work on the act on electrical and electronic equipment waste (hereinafter referred to as the law on EEEW), changes to the law on waste were introduced in a hurried manner. This law was adopted by the Parliament on 11th September 2015 and has already been signed by the president. Therefore, this legal act shall enter into force on 1st January 2016. N a końcowym etapie legislacyjnym nad ustawą o ZSEE rozszerzono zakres zmian w ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21, z późn. zm.) zwaną dalej ustawą o odpadach, dodając do ustawy o odpadach art. 237a – 237c, które różnicują obowiązki podmiotów zobowiązanych do składania sprawozdawczości odpadowej. W konsekwencji takiego uregulowania przepisów przejściowych dotyczących sprawozdawczości odpadowej wprowadzono odrębne obowiązki ustawowe w tym zakresie dla podmiotów zobowiązanych do jej sporządzenia Podmioty obowiązane do stosowania przepisów dotychczasowych Zgodnie z dodanym do ustawy o odpadach przepisem 237a, podmioty zobowiązane do sporządzania i składania: • z biorczych zestawień danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów – na podstawie art. 37 ust. 1 i 2 40 / Logistyka Odzysku Iwona Polecka Radca prawny w Kancelarii Radców Prawnych Cavere Polecka, Szewczenko Sp. Partnerska w Białymstoku Kancelaria Radców Prawnych CAVERE ul. Legionowa 28 lok. 201 • 15-281 Białystok tel. 85 871-09-80 • fax 85 749-99-84 • tel. kom. 665 755 567 e-mail: [email protected] ustawy o odpadach (w brzmieniu obowiązującym do 22 stycznia 2013 r.), • sprawozdań – na podstawie art. 15 ust. 1, art. 30 ust. 1 i art. 38 ust. 3 ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, • sprawozdań – na podstawie art. 24 ust. 1, art. 31 ust. 1, art. 40, art. 51 ust. 1, art. 56 ust. 1 i art. 67 ust. 1 oraz wykazu zakładów przetwarzania, o którym mowa w art. 33 ust. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, • sprawozdań – na podstawie art. 34 ust. 2, art. 35 ust. 1, art. 36 ust. 4, art. 37 ust. 6, art. 41 ust. 3, art. 59 ust. 3 i art. 64 ust. 5 ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Prawo i akumulatorach – sporządzają i składają je, za rok 2015 i za rok 2016, stosując przepisy dotychczasowe, W stosunku zatem do tych podmiotów obowiązują przejściowo przez dwa lata przepisy ustaw, a w szczególności aktów wykonawczych, poprzednio obowiązujących. A to oznacza utrzymanie sprawozdawczości dla tych podmiotów na niezmienionych zasadach w roku 2015 i 2016. danym zawartym w art. 74 ust. 2 pkt 1 i 74 ust. 3a ustawy o odpadach. W konsekwencji ustawodawca wprowadził dość kuriozalne rozwiązanie w ust. 6 art. 237 b wprowadzając delegację ustawową dla Ministra Środowiska określenia w drodze rozporządzenia wzoru formularza sprawozdania na okres przejściowy, tj. za lata 2015 i 2016. Podmioty obowiązane do stosowania sprawozdawczości według nowych uregulowań Przedsiębiorców wprowadzających opakowania, eksportujących opakowania, eksportujących produkty w opakowaniach, dokonujących wewnątrzwspólnotowej dostawy produktów w opakowaniach oraz wprowadzających produkty w opakowaniach obowiązuje już praktycznie zakres sprawozdawczości, wynikający z mającego pierwotnie obowiązywać za rok 2015 rocznego sprawozdania, o którym mowa w art. 73 ust. 2 ustawy o odpadach. Dodano bowiem do ustawy o odpadach przepis art. 237b, który w okresie przejściowym za lata 2015 i 2016 nakazuje sporządzać sprawozdania zawierające, co do zasady te same dane, co przepis art. 73 ust. 2 ustawy o odpadach, dotyczący rocznego sprawozdania o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu opakowaniami z nich powstającymi. Analogiczne zasady dotyczą także organizacji odzysku opakowań (art. 237 b, ust. 2, 3 i 4), których sprawozdania w okresie przejściowym za rok 2015 i 2016 odpowiadają Podsumowanie W konsekwencji takiego uregulowania przepisów przejściowych dotyczących sprawozdawczości odpadowej wprowadzono odrębne obowiązki ustawowe w tym zakresie dla podmiotów zobowiązanych do jej sporządzenia. Część podmiotów stosować będzie w tym zakresie przepisy dotychczasowe, część zaś pozostawiono w stanie niepewności, co do sposobu wykonania tego obowiązku. W przypadku podmiotów wskazanych w pkt 2 nie ma nawet projektu aktu wykonawczego dotyczącego wzoru formularza sprawozdania. Z oczywistych względów, jako bezprzedmiotowe w świetle tych nowych uregulowań, Ministerstwo Środowiska aktualnie zarzuciło prace na projektem rozporządzenia w sprawie wzoru sprawozdań rocznych, o których mowa w art. 73 i 75 ustawy o odpadach, nad którym procedowano od kwietnia 2015 r. Niewątpliwie taka sytuacja podyktowana jest brakiem znowelizowania na czas przez ustawodawcę wszystkich przepisów dotyczących podmiotów obowiązanych do stosowania sprawozdawczości odpadowej. Prawo Przychodzi inspektor do przedsiębiorcy… W zasadzie wszystkie firmy podlegają przepisom związanym z ochroną środowiska. Mogą one dotyczyć m.in. gospodarki odpadami, opakowaniami czy też emisji zanieczyszczeń do środowiska. Zatem każda firma może liczyć się z kontrolą z zakresu ochrony środowiska. Odpowiednie przygotowanie się do czynności kontrolnych pomoże zaoszczędzić nie tylko sporo czasu, lecz także – a może przede wszystkim – niepotrzebnych nerwów. An inspector comes to the entrepreneur… Basically, all companies are subject to the provisions related to the protection of the environment. They may involve, inter alia, waste and packaging waste management or environmental emissions. Therefore, any company can expect an inspection in the field of environmental protection. Appropriate preparation to inspection activities can help to save not only a lot of time, but also – and perhaps primarily – unnecessary stress. Ogólne zasady kontroli Podstawowe zapisy dotyczące kontroli w przedsiębiorstwach ustawodawca ujął w ustawie z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej. Częstym pierwszym pytaniem w przypadku kontroli jest to, czy musi ona być zapowiedziana. Ustawa stanowi, że tak, ale z pewnymi wyjątkami. Są nimi, np. uzasadnione podejrzenie bezpośredniego zagrożenia dla życia, zdrowia lub środowiska naturalnego. W tych ostatnich przypadkach organ kontrolujący nie musi wysłać wcześniej zawiadomienia. Kontrolę prowadzą pracownicy organów kontrolujących po okazaniu legitymacji służbowej zezwalającej na prowadzenie takich czynności oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Szczegółowe zasady kontroli określone są z kolei w przepisach szczegółowych. I tak – zakres kontroli prowadzonej przez inspekcję ochrony środowiska został określony w Ustawie z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska. Obszary kontroli Kontroli w przedsiębiorstwie może podlegać każdy obszar działalności, który ma wpływ na środowisko naturalne. Zakres możliwej kontroli określa, wspomniana już, ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska. Lista jest bardzo długa, natomiast wiele rzeczy małego lub średniego przedsiębiorcy dotyczyć nie będzie. Dlatego też w dalszej części skupiono się na tych elementach, które najczęściej są kontrolowane oraz przeanalizowano, jak ta kontrola przebiega. Podczas weryfikacji osoba lub osoby kontrolujące starają 42 / Logistyka Odzysku się zebrać jak najwięcej dowodów świadczących o prowadzonej działalności gospodarczej oraz wpływie na środowisko. Wypełnianie wszystkich ustawowych obowiązków, składanie odpowiednich raportów, a także rzetelne przygotowanie się do kontroli sprawią, że będzie ona mniej stresująca Ustalenie stanu faktycznego Podmiot kontrolowany na wstępie ma obowiązek przedstawić dokumenty rejestrowe swojej firmy, a więc kopie KRS lub wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, a także nadania numeru NIP i REGON. Organ kontrolujący określa też zazwyczaj rodzaj przeważającej działalności podmiotu (PKD). Dzięki temu w dalszym toku działań łatwiej jest zdiagnozować obszary środowiskowe, które przedsiębiorcy bezpośrednio mogą dotyczyć. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Prawo Najczęstsze nieprawidłowości ujawniane podczas kontroli: 1. W przypadku, kiedy uzupełniany jest czynnik chłodniczy w urządzeniu klimatyzującym, należy pamiętać o zewidencjonowaniu ilości oraz nazwy czynnika (np. R23). Na podstawie tych danych powinno wyliczyć się opłatę za emisję zanieczyszczeń do powietrza. 2. Należy pamiętać, że przy wyliczaniu opłat środowiskowych korzysta się z aktualnych stawek, które są obwieszczane w Monitorze Polskim przez Ministra Środowiska do dnia 31 października każdego roku. W przypadku, kiedy zastosuje się stawki nie z tego roku, będzie to prowadziło do wyliczenia błędnej opłaty, a w konsekwencji do nieprawidłowości. 3. Podczas prowadzenia działalności należy na bieżąco sprawdzać, czy decyzje, które zostały wydane, są aktualne. Jeżeli zbliża się data wygaśnięcia pozwolenia, należy odpowiednio wcześnie wystąpić o jego przedłużenie. 4. W sytuacji, gdy dany zakład posiada decyzję, należy na bieżąco sprawdzać, czy nie występują naruszenia jej warunków. W momencie, kiedy emisje zanieczyszczeń zbliżają się do granicznych wielkości i przewiduje się ich przekroczenie, należy niezwłocznie wystąpić z wnioskiem o aktualizację pozwolenia. 5. Każdorazowe wprowadzenie ścieków do środowiska wiąże się z wymaganiem zezwolenia na tego typu działalność. Jeżeli natomiast z pewnych przyczyn nie uzyskano wspomnianego zezwolenia należy naliczyć sobie opłaty podwyższone. Wówczas opłatę podstawową mnoży się przez 6. Warto pamiętać, że ściekiem są także wody opadowe, które w sposób zorganizowany odprowadzamy do środowiska z terenów utwardzonych, takich jak np. parking. 6. Częstym błędem jest także zwiększenie produkcji wraz z zainstalowaniem dodatkowych instalacji. Czasami jedna instalacja nie generuje obowiązku Jeśli kontrola dotyczy tzw. korzystania ze środowiska, to w pierwszej kolejności kontrolujący ustala jego zakres. Przedsiębiorca może spodziewać się pytań: ■C zy na terenie zakładu znajduje się własne ujęcie wody? ■ Czy z terenu zakładu wprowadzane są ścieki bezpośrednio do ziemi, rowu, jeziora, rzeki? ■ Czy wody opadowe z terenów szczelnych (parkingów, baz załadunkowych) spływają do kanalizacji ogólnospławnej, czy wyprowadzane są do ziemi, rowu, rzeki? ■ Czy przedsiębiorca eksploatuje piec lub kocioł? ■ Czy przedsiębiorca używa samochodów służbowych? ■ Czy przedsiębiorca prowadzi procesy typu: malowanie, lakierowanie, spawanie, klejenie, wędzenie, przeładowywanie benzyn? Kluczowe jest, aby być w stanie udowodnić swoje odpowiedzi. I tak – w przypadku gdy przedsiębiorca pobiera wodę jedynie z wodociągów, dowodem jest umowa z wodociągami, a także faktura za zużycie owej wody. W przypad4/2015 (17) uzyskania odpowiedniego pozwolenia, lecz dodanie kolejnych trzech może zmienić całkowicie sytuację. Taki przykład występuję chociażby w przypadku stanowisk spawalniczych. 7. Dane przedsiębiorstwo wytwarzające odpady w procesie produkcyjnym ma obowiązek przekazania ich do firmy, która posiada odpowiednie zezwolenie. Bardzo częstym błędem leżącym po stronie wytwórców odpadów jest nieweryfikowanie odbiorców odpadów. Posiadaczowi odpadów, który zleca gospodarowanie odpadami podmiotom, nieposiadającym wymaganych decyzji grozi kara aresztu lub grzywny. Dlatego warto przed przekazaniem odpadów sprawdzić aktualne decyzje firmy, z której usług skorzystamy. 8. Częstym błędem wynikającym z nieświadomości przedsiębiorców jest niesamodzielne wypełnianie kart przekazania odpadów. W wielu przypadkach przygotowywanie tego dokumentu zostaje zlecone firmie, która odbiera odpady. Kiedy podczas kontroli zostaną wskazane pewne nieprawidłowości to osobą odpowiedzialną pozostaje wytwarzający odpad. Tłumaczenie, że to firma odbierająca odpady przygotowywała dokumenty, działa tylko na niekorzyść przedsiębiorcy. 9. Nieprawidłowości pojawiają się także w kwestii gospodarki opakowaniami. Niejednokrotnie przedsiębiorca nie prowadzi ewidencji opakowań wprowadzanych na rynek, a także nie realizuje obowiązku odzysku, w tym recyklingu. Najczęściej wiąże się to z zarządzeniem pokontrolnym, które nakazuje zapłatę opłaty produktowej wraz z odsetkami za 5 poprzednich lat. 10. Często przedsiębiorca zapomina też o dodatkowej sprawozdawczości OPAK. A więc sprawozdawczości dotyczącej wytworzonych opakowań, opakowań przywiezionych oraz opakowań wywiezionych poza Polskę. Należy pamiętać, że powinno się zachowywać porządek nie tylko w dokumentach, ale także w zakładzie ku wprowadzania ścieków bytowych lub przemysłowych sytuacja jest analogiczna (jeśli występuje kanalizacja). Jeśli ścieki zbierane są w zbiornikach bezodpływowych, dowodem są faktury za wywóz szamba. Podczas gdy na terenie zakładu eksploatowana jest instalacja (piec, komory wędzarnicze, kabiny lakiernicze, dygestoria, itd.), określenie zakresu korzystania odbywa się na podstawie wizji lokalnej – a więc oględzin zakładu. Ustalenia dotyczące wykorzystania, np. lakierów, klejów, farb, paliwa spaloneLogistyka Odzysku / 43 Prawo go przez piece czy też samochody odbywają się najczęściej na podstawie dokumentów zakupowych tychże surowców. Warto też posiadać karty charakterystyki poszczególnych zużytych produktów w celu zweryfikowania wskaźników emisji, na podstawie których wylicza się opłaty. Podczas kontroli z zakresu gospodarki odpadami ustalić należy rodzaje odpadów, a także sposoby postępowania z nimi i sposób prowadzenia ewidencji tych odpadów. Dlatego też przedsiębiorca musi wykazać się zarówno kartami przekazania odpadu, jak i kartami ewidencji odpadów. W przypadku odpadów, które powstają w wyniku usług firm zewnętrznych weryfikacji podlegają umowy z tymi firmami. Warto zaznaczyć, że kontrolowane są także kwestie związane z selektywną zbiórką odpadów. W związku z tym podczas wizji lokalnej zakładu szczegółowo sprawdzane są pojemniki na odpady oraz ich zawartość. Dlatego też należy pamiętać, że powinno się zachowywać porządek nie tylko w dokumentach, ale także w zakładzie. W przypadku wykrycia przez inspektora chociażby mieszania odpadów niebezpiecznych z innymi niż niebezpieczne grożą dotkliwe kary. Trzecim elementem, stosunkowo najczęściej kontrolowanym, jest system opłat produktowych dotyczący gospodarki opakowaniami. Na podstawie wizji lokalnej oraz zebranych dowodów organ kotrolujący ustala, czy przedsiębiorca jest wprowadzającym produkty w opakowaniach lub wprowadzającym opakowania. Na tym etapie ustalane są rodzaje opakowań i grupy materiałowe. Weryfikowana jest także ewidencja opakowań określająca masę wprowadzanych opakowań. Pozwolenia i sprawozdania W toku postępowania kontrolującego, po ustaleniu zakresu korzystania ze środowiska, weryfikuje się także potrzebę posiadania odpowiednich decyzji administracyjnych. Mogą one dotyczyć wprowadzania emisji zanieczyszczeń do powietrza (na przykład z instalacji do spawania) albo 44 / Logistyka Odzysku Jeśli kontrola dotyczy tzw. korzystania ze środowiska, to w pierwszej kolejności kontrolujący ustala jego zakres poboru wód (powyżej 5m3 na dobę) czy wprowadzania wód opadowych. W gospodarce odpadami także obowiązują pozwolenia, a dokładnie pozwolenie na wytwarzanie odpadów. Przedsiębiorca musi takie pozwolenie posiadać, jeśli eksploatuje instalację i wytwarza określone ilości odpadów. W związku z tym, że w każdym z wymienionych obszarów ochrony środowiska wymagane jest składanie sprawozdań do odpowiednich urzędów, to również podlega weryfikacji przez organ kontrolujący. Sprawdzane są aspekty merytoryczne sprawozdania, ale także dowody, że zostało ono wysłane do odpowiedniego urzędu i w odpowiednim terminie. Powyżej scharakteryzowano elementy najczęściej weryfikowane podczas kontroli, które praktycznie występują w każdym przedsiębiorstwie. Również w tych obszarach najczęściej odnotowuje się nieprawidłowości (brak ewidencji, sprawozdań, pozwoleń). W przypadku większych firm, których wpływ na środowisko jest bardziej znaczący, obszarów kontroli jest dużo więcej. Nie zmienia to jednak faktu, że wypełnianie wszystkich ustawowych obowiązków, składanie odpowiednich raportów, a także rzetelne przygotowanie się do kontroli sprawią, że będzie ona mniej stresująca. Pamiętać również należy, aby podczas samej kontroli zweryfikować swoje zachowanie i nastawienie do osób kontrolujących. Prezentowanie postawy zamkniętej, a tym bardziej agresywnej w stosunku do inspektora, niejednokrotnie będzie działało na niekorzyść kontrolowanego. Błażej Fidziński, Grzegorz Walętrzak PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Prawo NIK o odpadach komunalnych Według Najwyższej Izby Kontroli wprowadzony w lipcu 2013 r. nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi nie doprowadził do rozwiązania problemu dzikich wysypisk. Gminy nie potrafią rzetelnie oszacować ilości wytwarzanych odpadów, przez co rosną koszty gospodarowania odpadami – mieszkańcy płacą więcej, choć w rzeczywistości mogliby mniej. Co jeszcze można przeczytać w raporcie z kontroli? Supreme Audit Office on municipal waste According to the Supreme Audit Office a new system of municipal waste management introduced in July 2013, has not resolved the problem of illegal landfill sites. Municipalities cannot accurately estimate the amount of waste produced, thus costs of waste management are increasing – residents pay more, but in reality those costs could be less. K ontrolę przeprowadzono w 27 jednostkach, tj. Ministerstwie Środowiska, 24 gminach i dwóch spółkach gminnych, a jej celem była ocena wdrożenia nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi przez gminy. Skontrolowano również działania Ministerstwa Środowiska, jego wsparcie i monitoring wdrażania w gminach nowego systemu. Rozwiązania prawno-organizacyjne dotyczące nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r., poz. 391 z późn. zm.) [zwana dalej u.c.p.g.] nałożyła na gminy wiele obowiązków. Jednym z nich był obowiązek uchwalenia regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminie, który został spełniony przez wszystkie skontrolowane gminy. 4/2015 (17) Kontrola przeprowadzona przez Najwyższą Izbę Kontroli jednoznacznie wskazuje, że żaden z celów wytyczonych w znowelizowanej u.c.p.g. nie został w pełni zrealizowany Wszystkie gminy określiły również wzór deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W 12 gminach nie zostały określone w drodze uchwały warunki i tryb składania deklaracji za pomocą środków komuLogistyka Odzysku / 45 Prawo nikacji elektronicznej, co naruszyło zapisy u.c.p.g. Wśród przyczyn tego zajścia wskazywano, m.in. niedopatrzenie ze strony pracowników, które zostało naprawione poprzez uzupełnienie treści uchwał. W pięciu gminach zadeklarowano brak możliwości wdrożenia odpowiednich rozwiązań informatycznych, które uniemożliwiły mieszkańcom składanie deklaracji w formie elektronicznej. NIK wskazała, aby działania mające na celu poprawę tego stanu rzeczy były kontynuowane. Mieszkańcom kontrolowanych gmin zadano pytanie o źródła pozyskiwania deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (patrz rys. 1). 50% ankietowanych pozyskało deklarację osobiście w gminie, a zaledwie nieco ponad 16% – drogą elektroniczną. 65,9% 60% 100% ustalenie stawek opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz stawek opłaty za pojemnik o określonej pojemności 100% dokonanie wyboru metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi 100% określenie terminu, częstotliwości i trybu uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi 100% uchwalenie regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminach 100% wdrożenie i zastosowanie odpowiednich rozwiązań informatycznych pozwalających na złożenie deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej 79,17% uchwalenie warunków i trybu składania deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej 70% gminy wiejskie określenie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych do właścicieli nieruchomości 50% 40% 60% 80% 100% gminy miejskie-wiejskie Rys. 2 Spełnienie przez gminy wymagań w zakresie tworzenia prawa miejscowego regulującego gospodarkę odpadami komunalnymi Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji o wynikach kontroli Wdrożenie w gminach nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2015. w inny sposób W jaki sposób Pani/Pan pozyskała/pozyskał deklarację o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi? Rys. 1 Informacje o źródłach pozyskiwania deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (w przypadkach, gdzie dane nie sumują się do 100% oznacza, że respondent nie udzielił odpowiedzi) Źródło: Informacja o wynikach kontroli Wdrożenie w gminach nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2015. Podsumowując, spełnienie przez gminy wymagań w zakresie tworzenia prawa miejscowego regulującego gospodarkę odpadami komunalnymi, można stwierdzić, iż wywiązały się z ciążących na nich obowiązków (patrz rys. 2). Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła również przygotowanie organizacyjno-kadrowe urzędów gmin do realizacji zadań związanych z wdrożeniem nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi. 22 gminy powierzyły realizowanie niniejszych zadań w sumie 332 pracownikom komórek organizacyjnych urzędów. Jak wynika z opinii respondentów o jakości ich obsługi w urzędzie oraz o częstotliwości odbioru odpadów komunalnych, zdecydowana większość jest z nich zadowolona (patrz rys. 3). Podczas kontroli, NIK ustaliła liczbę właścicieli nieruchomości, którzy zobowiązani byli do ponoszenia opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Deklarację złożyło 98,2% zobowiązanych. W przypadku dwóch gmin obowiązek złożenia deklaracji wypełnili wszyscy zobowiązani do 46 / Logistyka Odzysku gminy miejskie 80% 60% 40% 20% 0% tak 23,3% 18,8% 19,9% 9,7% osobiście w gminie gminy miejskie-wiejskie 79,4% 23,3% 31,5% 18,5% 23,3% pocztą gminy wiejskie 100% 76,7% 81,2% drogą elektroniczną (Internet) 8,7% 0% 13,6% 10% 9,4% 20% 14,5% 26,0% 30% 12,6% 40% 2,2% 6,2% gminy miejskie 87,4% 97,1% 91,8% 53,4% 50% nie Czy jest Pani/Pan zadowolona/zadowolony z jakości obsługi w urzędzie w zakresie nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w gminie? tak nie Czy jest Pani/Pan zadowolona/zadowolony z częstotliwości odbioru odpadów komunalnych? Rys. 3 Opinie o jakości obsługi respondentów w urzędzie oraz o częstotliwości odbioru odpadów komunalnych (w przypadkach gdzie dane nie sumują się do 100% oznacza, że respondent nie udzielił odpowiedzi) Źródło: Informacja o wynikach kontroli Wdrożenie w gminach nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2015. tego właściciele nieruchomości. W przypadku pozostałych gmin wszczęto działania wobec zalegających właścicieli (np. wysyłanie wezwań). Jak wynika z raportu aż 83% z nich [mieszkańców] zadeklarowało gotowość do segregowania śmieci. Duża część gmin (ponad 37%), które odpowiedziały na kwestionariusz NIK, przyznała, że wpływy za gospodarowanie odpadami nie pokrywają kosztów funkcjonowania nowego systemu i jako główną przyczynę wskazywano problemy z egzekwowaniem opłat. […] Kontrolerzy NIK zwracają jednak uwagę, że same gminy nie zawsze podejmowały w tym celu odpowiednie działania. Blisko 1/3 skontrolowanych gmin nie określiła np. wysokości opłat wobec właścicieli, któPAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Prawo rzy nie złożyli deklaracji. W kilku gminach nie egzekwowano z kolei należności od tych, którzy deklarację złożyli, ale zalegali z opłatami. Kwota zaległości w kontrolowanych gminach do września 2014 r. wynosiła 325 tys. zł. Zgodnie z u.c.p.g. gminy mogły ustalić stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wg poniższych opcji: 1. iloczyn stawki opłaty i liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość lub 2. iloczyn stawki opłaty i ilości zużytej wody z danej nieruchomości lub 3. i loczyn stawki opłaty i powierzchni lokalu mieszkalnego. Rada gminy mogła również ustalić jedną stawkę od gospodarstwa domowego. Z opcji 1 skorzystało 21 z 24 gmin objętych kontrolą, z opcji 3 – 2 gminy, natomiast w jednej gminie stawkę ustalono od gospodarstwa domowego. Jak wynika z przeprowadzonej wśród mieszkańców gmin ankiety, większa część uważa, że ustalone w gminach stawki nie są za wysokie (patrz rys. 4). 20% 0% tak nie 94,20% 89,10% 94,50% brak odpowiedzi Czy według Pani/Pana ustalone w gminach stawki opłat za odpady komunalne zbierane selektywnie lub nieselektywnie są za wysokie? tak 4,80% 0,70% 2,70% 40% 0,00% 0,70% 2,10% 60% 30,10% 20,30% 41,10% 80% gminy miejskie 1,00% 10,20% 2,80% 100% gminy miejskie-wiejskie 69,90% 79,00% 56,80% gminy wiejskie nie brak odpowiedzi Czy według Pani/Pana ustalone w gminach stawki opłat za odpady komunalne zbierane selektywnie lub nieselektywnie są zbyt niskie? Rys. 4 Opinie o wysokości stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi Źródło: Informacja o wynikach kontroli Wdrożenie w gminach nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2015. Kolejną informacją wynikającą z przeprowadzonej kontroli jest wywiązanie się gmin z zorganizowania i przeprowadzenia kampanii informacyjno-edukacyjnych w zakresie gospodarki odpadami. Gminy wypełniły ten obowiązek, m.in. poprzez spotkania z mieszkańcami, organizowanie imprez plenarnych, za pomocą lokalnych mediów, plakatów, ulotek itp. 21 z 24 kontrolowanych gmin wywiązało się również z obowiązku zamieszczenia na swoich stronach internetowych informacji o: a) podmiotach odbierających odpady komunalne od właści4/2015 (17) Najpowszechniejszym źródłem wiedzy mieszkańców okazały się media i Internet. cieli nieruchomości z terenu danej gminy, zawierające firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres podmiotu odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, b) miejscach zagospodarowania przez podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu danej gminy zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania, c) osiągniętych przez gminę oraz podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, które nie działają na podstawie umowy, o której mowa w art. 6f ust. 1, i nie świadczą takiej usługi w trybie zamówienia z wolnej ręki, o którym mowa w art. 6f ust. 2, w danym roku kalendarzowym wymaganych poziomach recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, d) punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych, zawierające: – firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres prowadzącego punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych, – adresy punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych na terenie danej gminy, wraz ze wskazaniem godzin przyjmowania odpadów, e) zbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1155), zawierające: – firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres zbierającego zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, – adresy punktów zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na terenie danej gminy. Istotnym punktem kontroli NIK było sprawdzenie, czy powyższe deklaracje wypełnienia obowiązków (w zakresie działań edukacyjno-informacyjnych) w rzeczywistości przyniosły zamierzony skutek. Określono to, na podstawie zawartych w ankiecie pytań (patrz rys. 5). Najpowszechniejszym źródłem wiedzy mieszkańców okazały się media i Internet. Zdecydowana większość mieszkańców uważa również, że podana przez gminę informacja o zmianie sposobu odbioru odpadów komunalnych na terenie gminy była wystarczająca. Respondenci zadeklarowali również znajomość obowiązków ciążących na mieszkańcach w związku z przejęciem gospodarki odpadami komunalnymi przez gminę. Gminy powiadomiły mieszkańców jaki podmiot (firma) jest zobowiązana za odbiór odpadów komunalnych, które gromadzone są na posesjach. Logistyka Odzysku / 47 Prawo Z jakich źródeł dowiedziała/ dowiedział się Pani/Pan o zmianie sposobu odbioru odpadów na terenie gminy spotkania informacyjne organizowane przez gminę Czy posiada Pani/Pan informacje, jaki podmiot (firma) jest zobowiązany do odbierania odpadów komunalnych gromadzonych na posesji? gminy miejskie 39,10% 35,50% 6,10% 14,80% 8,90% 11,70% inne źródła Czy posiada Pani/Pan wiedzę o obowiązkach ciążących na mieszkańcach w związku z przejęciem gospodarki odpadami komunalnymi przez gminę? gminy miejskie -wiejskie 19,10% 27,80% 46,90% media lokalne Czy według Pani/Pana podana przez gminę informacja o zmianie sposobu odbioru odpadów komunalnych na terenie gminy była wystarczająca? gminy wiejskie 27,00% 27,80% 35,20% Internet 86,40% 97,10% 93,20% tak nie 13,60% 2,90% 6,80% 93,20% 95,70% 97,90% tak nie 6,80% 4,30% 2,10% 91,30% 95,70% 87,00% tak nie 8,70% 4,30% 11,60% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Rys. 5 Informacje o źródłach pozyskiwania wiedzy o zmianie sposoby odbioru odpadów komunalnych i obowiązkach ciążących na mieszkańcach gminy (w przypadkach gdzie dane nie sumują się do 100% oznacza, że respondent nie udzielił odpowiedzi) Źródło: Informacja o wynikach kontroli Wdrożenie w gminach nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2015. Wybór podmiotów odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości Wszystkie 24 gminy zorganizowały przetargi, o których mowa w art. 6d u.c.p.g. 19 z nich przeprowadziło przetargi na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych, a 5 tylko na obiór odpadów. W dziewięciu gminach zdecydowano o odbiorze odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady. Jak wynika z przeprowadzonej wśród mieszkańców gmin ankiety, większa część uważa, że ustalone w gminach stawki nie są za wysokie Działania kontrolne i obowiązek sprawozdawczy Od 1 stycznia 2013 r. do 30 września 2014 r., pracownicy kontrolowanych gmin przeprowadzili 34096 kontroli. 88,4% z nich dotyczyło właścicieli nieruchomości, a 11,6% podmiotów odpowiedzialnych za odbiór odpadów komunalnych. W ponad 60% gmin powstawały dzikie wy- 48 / Logistyka Odzysku Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nałożyła na gminy wiele obowiązków sypiska i jak wynika z raportu ich liczba zamiast spadać rośnie: na koniec 2013 r. w kontrolowanych gminach było ich 894, a we wrześniu 2014 r. już 1452, czyli o ponad 60 proc. więcej. Tendencję wzrostową potwierdzają także dane GUS oraz Ministerstwa Środowiska. Według danych Ministerstwa przed 1 lipca 2013 r. w lasach porzucono blisko 45 tys. m³ odpadów, a po 1 lipca 2013 r. wielkość ta wzrosła o ponad 30 tys. m³ do 76 tys. m³. Także w 2014 r. śmieci w lasach znacznie nie ubyło: Dyrektor Generalny Lasów Państwowych podaje, że w 2013 r. w lasach zebrano 125 tys. m3 śmieci, zaś w 2014 r. 120 tys. m3. Większość gmin usuwa „dzikie wysypiska” na bieżąco. Jednak w tych samym miejscach szybko powstają nowe składowiska, bo działania gmin nie są skuteczne. Brakuje przede wszystkim stałych, rzetelnych kontroli. Raport NIK wskazuje m.in. sytuację w Radomiu, gdzie „dzikie wysypiska” powstawały w trzech miejscach objętych monitoringiem straży miejskiej. Inną przyczyną powstawania „dzikich wysypisk” jest zaniedbywanie przez gminy obowiązku tworzenia stacjonarnych punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, czyli miejsc, w których mieszkańcy mogliby oddać zużyty sprzęt elektryczny i inne odpady z gospodarstw domowych, których nie można zostawić w śmietniku. Takich punktów nie utworzono w trzech spośród 24 gmin objętych kontrolą. Jednak problem jest powszechny: z odpowiedzi ponad 2 tys. gmin udzielonych w kwestionariuszu NIK wynika, że aż 362 gminy nie utworzyły punktów selektywnego zbierania odpadów. Podsumowując: kontrola przeprowadzona przez Najwyższą Izbę Kontroli jednoznacznie wskazuje, że żaden z celów wytyczonych w znowelizowanej u.c.p.g. nie został w pełni zrealizowany. W efekcie nowy system nie funkcjonuje tak, jak było to zamierzone – wciąż powstają nowe ,,dzikie wysypiska”, a stare nie znikają, a wydatki ponoszone na funkcjonowanie systemu są wyższe od przychodów przeznaczanych na ten cel. Obecna kontrola wykazała jednak, że problemy gmin z wdrażaniem nowego systemu wynikają również z nieprawidłowych działań osób odpowiedzialnych za ten proces w gminach. Do wójtów, burmistrzów i prezydentów miast NIK skierowała wnioski dotyczące wyeliminowania stwierdzonych w trakcie kontroli nieprawidłowości: utworzenia brakujących punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, rzetelnego szacowania ilości odpadów komunalnych, wyegzekwowania od właścicieli nieruchomości zaległych opłat za odbiór odpadów oraz złożenia zaległych deklaracji. Paulina Siwiec PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Wywiad Ekologia jest wpisana w DNA naszej firmy… Rozmowa z Kingą Di Salvo, Country General Manager CHEP Polska i kraje bałtyckie Ecology is inscribed in the DNA of our company An interview with Kinga Di Salvo, Country General Manager CHEP Poland and the Baltic countries LO: CHEP jest światowym liderem w obszarze usług wynajmu palet i kontenerów, od 15 lat obecnym na polskim rynku. W jaki sposób udało się osiągnąć tę pozycję? KDS: Chcemy wspierać rozwój gospodarczy, być dla polskich firm partnerem pozwalającym na implementację rynkowych trendów, wprowadzanie proponowanych innowacji i swobodne poruszanie się po europejskich i światowych rynkach CHEP na polskim rynku działa od 2000 roku. Przez te 15 lat wraz z rozwojem krajowej gospodarki również i my poszerzaliśmy naszą działalność. Początki firmy w Polsce to zaledwie kilka osób, których głównym zadaniem było wzmacnianie świadomości dotyczącej rozwiązań oferowanych przez firmę i budowanie relacji z partnerami biznesowymi. Obecnie mamy ponad 80 pracowników, dziennie wydajemy od 70 do ponad 100 tys. palet. W lipcu tego roku został pobity dotychczasowy miesięczny rekord – wydaliśmy ich aż 1,7 mln. Po 15 latach działalności firma obsługuje ponad 550 klientów w Polsce, wydaje rocznie ponad 17 mln palet, zarządza 6 centrami serwisowymi oraz współpracuje z 9 tysiącami punktów dystrybucyjnych. To niewątpliwie ogromny sukces, na który złożyły się: doświadczenie, jakim dysponuje CHEP na świecie, zaangażowanie pracowników firmy oraz oferowane przez nas standardowy jakościowe i zawsze dostępny serwis. Usprawnienia w łańcuchu dostaw oraz redukcja kosztów, którą nasi partnerzy biznesowi osiągają dzięki korzystaniu z poolingu zamkniętego CHEP, również jest nie bez znaczenia. Każdego roku wprowadzamy działania, które są ściśle powiązane z sugestiami zgłoszonymi zarówno podczas badania satysfakcji, jak i naszej codziennej pracy. I właśnie ten wysiłek jest doceniany przez naszych partnerów biznesowych, czego odzwierciedleniem jest wynik tegorocznego badania satysfakcji. LO: LO: Kto może być uczestnikiem poolu zamkniętego Z przeprowadzonego przez Państwa badania satysfakcji klientów metodą NPS (Net Promotor Score) wynika, że spośród 450 firm współpracujących z CHEP ponad 80 procent respondentów widzi firmę jako strategicznego partnera w zakresie współpracy i zarządzania łańcuchem dostaw, co znaczy, że są one więcej niż zadowolone ze współpracy z Państwem. Jaki jest przepis na sukces w tym zakresie? KDS: Tak wysoki poziom satysfakcji z usług firmy jest dla nas przede wszystkim silną mobilizacją do dalszego rozwoju i wprowadzania innowacyjnych rozwiązań usprawniających łańcuch dostaw naszych klientów. 4/2015 (17) i kto jest odbiorcą palet i usług CHEP? KDS: Każda firma z łańcucha dostaw może być uczestnikiem poolingu zamkniętego CHEP. Nie mamy ograniczeń ilościowych, klient może zamówić od nas każdą liczbę palet – dosłownie od jednej palety w górę. Ze względu na liczbę palet dostępnych w zasobach CHEP oraz rozbudowaną sieć krajową i europejską centrów serwisowych, jesteśmy w stanie zapewnić bezpieczeństwo w okresie szczytów produkcyjnych dla dużych producentów, jak również wygospodarować odpowiednią rezerwę dla małych, rodzinnych firm. Logistyka Odzysku / 49 Wywiad LO: Wdrażane przez Państwa rozwiązania często mają innowacyjny charakter – jak ma to miejsce w przypadku wprowadzonej niedawno ćwierćpalety nowej generacji CHEP. Czym różni się ona od dotychczasowych produktów? KDS: Nowa ćwierćpaleta CHEP jest odpowiedzią na wyzwania nowoczesnego rynku. To efekt wieloletnich obserwacji i prób udoskonalenia tego produktu. Jej użytkowanie jest bardziej efektywne – więcej sztuk mieści się na samochód, w związku z tym koszty transportu są niższe. Ponadto posiada nowatorski system Blue Click®, który redukuje czas montażu i demontażu ekspozytora na palecie. Dzięki zastosowanym innowacjom redukuje emisję CO2 w łańcuchu dostaw o 10%. Nowa paleta została również zoptymalizowana pod względem stabilności, dzięki czemu zwiększyło się bezpieczeństwo pracowników obsługujących oraz transportu. Do Polski to innowacyjne rozwiązanie wystawowe dla sklepów zostanie wprowadzone w III kwartale tego roku. LO: Efektem działania w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju są liczne nagrody i wyróżnienia przyznawane firmie – m.in. tytuł Przedsiębiorcy Efektywnego Surowcowo 2013 (2014) czy Promotora Ekologii (2015). Czy są one dla Państwa ważne? Co dają firmie? KDS: Wszystkie nagrody, jakie otrzymujemy, są dla nas Kinga Di Salvo, Country General Manager CHEP Polska i kraje bałtyckie Odpowiada za realizację strategii rozwoju CHEP w czterech krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Polska, Litwa, Łotwa i Estonia) oraz prowadzenie działań operacyjnych związanych z kluczowymi obszarami biznesu. Ważnym elementem wdrożonej przez nią strategii jest również budowanie partnerstwa biznesowego prowadzącego do uzyskania pozycji strategicznego partnera w łańcuchu dostaw. Kinga Di Salvo pracuje w CHEP od 2008 r. Przed objęciem stanowiska dyrektora generalnego na Polskę oraz kraje bałtyckie pełniła funkcję Country Leadera na kraje bałtyckie oraz Customer Service Senior Managera na Polskę, odpowiadając za opracowanie i wdrożenie planów operacyjnych firmy. Na wcześniejszym stanowisku, Customer Service Manager, zarządzała zespołem ds. kluczowych klientów oraz odpowiadała za przygotowywanie planów taktycznych i wprowadzanie nowych projektów. Obecne stanowisko zajmuje od stycznia 2014 r. 50 / Logistyka Odzysku ważne i jesteśmy dumni, że nasze wysiłki zostają doceniane. Wyróżnienia z zakresu ekologii są dla nas szczególnie istotne, gdyż odzwierciedlają wysiłek wkładany w niwelowanie śladu ekologicznego, jaki niesie za sobą produkcja nośników i transport produktów na paletach. Ekologia jest wpisana w DNA naszej firmy, rozwiązanie, jakim jest zamknięty pooling paletowy, w swojej istocie jest proekologiczne. Wynajem palet, zastępując rozwiązanie, w którym firma ma własne nośniki, pozwala na redukcję kosztów w łańcuchu dostaw, a co najważniejsze zmniejsza emisję dwutlenku węgla. LO: Jakie są dalsze plany Firmy? KDS: CHEP Polska przez ostatnie 15 lat budował swoje zaplecze rynkowe i pozycję lidera w wynajmie palet. Teraz czeka nas jeszcze bardziej intensywny okres. Chcemy wspierać rozwój gospodarczy, być dla polskich firm partnerem pozwalającym na implementację rynkowych trendów, wprowadzanie proponowanych innowacji i swobodne poruszanie się po europejskich i światowych rynkach. W tym celu podjęłam decyzję o stworzeniu Działu Badania Rynku, którego zespół będzie dedykowany innowacjom. Ta komórka w strukturach CHEP już istnieje i mam nadzieję, że efekty jej działań zobaczymy już w najbliższych miesiącach. Obecnie, tak jak wspomniałam, wprowadzamy na rynek nową generację palety wystawowej 600x400. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Zarządzanie środowiskowe Kierunki rozwoju systemu zarządzania środowiskowego w kontekście nowej edycji normy ISO 14001 Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat obserwujemy znaczący wzrost znaczenia ochrony środowiska w gospodarce. Jest on wynikiem coraz wyższej świadomości ekologicznej społeczeństwa, która przekłada się na presję wywieraną zarówno na podmioty gospodarcze, jak i organy administracji. Społeczeństwo coraz częściej wymaga od przedsiębiorców stosowania praktyk bezpiecznych dla środowiska, a od administracji skutecznego nadzoru nad nimi. Klienci interesują się wyrobami i usługami spełniającymi coraz wyższe standardy środowiskowe, a administracja stale zaostrza wymogi prawne. Taka sytuacja zmusza przedsiębiorstwa do systemowego poszukiwania sposobów sprostania tym standardom, a z kolei administrację do poszukiwania efektywnych metod ich egzekwowania. Systemowe podejście do wymagań środowiskowych zapewnia norma ISO 14001, a potwierdzeniem ich spełniania jest certyfikacja przeprowadzona przez akredytowaną jednostkę certyfikującą. Słowa kluczowe: system zarządzania środowiskowego, ISO 14001, certyfikacja Trends in the development of an environmental management system in the context of the new edition of ISO 14001 Over the last few years we have seen a significant increase in the importance of environmental protection in the economy. It is the result of higher and higher ecological awareness of society, which translates into the pressure put on both economic entities and the administration. Society more and more often requires from entrepreneurs the application of practices that are safe for the environment and from the administration effective supervision. Customers are interested in products and services that meet the constantly increasing environmental standards, and the administration continues to tighten regulatory requirements. This situation forces enterprises to systemically seek ways to meet these standards, and in turn the administration to seek effective methods of enforcing them. A systemic approach to environmental requirements is ensured by ISO 14001, and confirmation of their compliance is certification carried out by an accredited certification body. Keywords: environmental management system, ISO 14001, certification 4/2015 (17) Logistyka Odzysku / 51 Zarządzanie środowiskowe Witold Pokora, dyrektor Centrum Certyfikacji Jakości Wydziału Logistyki WAT Cezary Bańkowski, specjalista ds. certyfikacji oraz koordynatora systemów EMS i EMAS Geneza i rozwój systemu zarządzania środowiskowego Można śmiało postawić tezę, że od zawsze istniały konflikty między działalnością człowieka a środowiskiem naturalnym. Na przełomie lat 60-tych i 70-tych ubiegłego wieku rozpoczęto propagowanie idei zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko. Wskutek tego w latach 80tych zaczęto już wdrażać nowe technologie i podejmować inne prośrodowiskowe działania. Pojawiło się wówczas pojęcie „zarządzania środowiskowego”, które to w wolnym tłumaczeniu można zdefiniować jako te aspekty ogólnej funkcji zarządzania organizacją, które dotyczą kontrolowania i sterowania wpływem, jaki wywiera ona na środowisko. Kolejnym ważnym etapem był pomysł zastosowania podejścia systemowego w zarządzaniu wpływem przedsiębiorstwa na środowisko, czego efektem miało być opracowanie sformalizowanych systemów zarządzania środowiskiem. Duże znaczenie miał tu sukces norm serii ISO 9000 oraz możliwość uzyskania certyfikatów wystawianych przez niezależne, akredytowane jednostki certyfikujące. Przełomowym okazał się rok 1992, kiedy to Brytyjski Instytut Normalizacji wydał normę BS 7750 „Zarządzanie środowiskowe”. Norma ta pomimo swojego krajowego charakteru wzbudziła spore zainteresowanie organizacji na całym świecie. Pierwszym standardem o zasięgu międzynarodowym, dotyczącym tworzenia systemu zarządzania środowiskowego było Rozporządzenie Rady UE nr 1836/93 z 1993 roku. Dopuszczało ono dobrowolny udział organizacji z sektora przemysłowego w systemie ekozarządzania i audytu Wspólnoty Europejskiej (EMAS). Rozporządzenie to zostało znowelizowane przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. nr 761/2001, dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie. Jednocześnie pojawiła się także możliwość certyfikacji w ramach systemu o zasięgu światowym, ponieważ Międzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna (ISO) w 1996 roku opublikowała normę ISO 14001 „Systemy zarządzania środowiskowego - specyfikacja i wytyczne stosowania”. W kolejnych latach zarówno Rozporządzenie EMAS, jak i norma ISO 14001, podlegały kolejnym nowelizacjom, które miały na celu lepsze dostosowanie ich wymagań do zmieniającej się rzeczywistości. W przypadku obecnie aktualnej wersji ISO 14001:2004 (jej polskim odpowiednikiem jest norma PN-EN ISO 14001:2005) dodatkowym powodem było zwiększenie jej kompatybilności z normami serii ISO 9000 oraz ułatwienie wdrażania zintegrowanych systemów zarządzania jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem pracy. W styczniu 2010 roku weszło w życie nowe Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r., które uchylało wcześniejsze Rozporządzenie (WE) Nr 761/2001. Rozporządzenie to (zwane 52 / Logistyka Odzysku EMAS III) umożliwiło rejestrację organizacji spoza Wspólnoty, rejestrację zbiorową oraz tworzenie klastrów, czyli grup organizacji powiązanych ze względu na bliskie położenie lub rodzaj działalności. Wprowadzono w nim również definicję zgodności z prawem oraz definicję małej organizacji, a także ustępstwa (m.in. wydłużenie cyklów audytów, weryfikacji oraz walidacji). Pojawiły się zarazem główne wskaźniki efektywności środowiskowej w sprawozdawczości, których stosowanie jest obowiązkiem każdej organizacji zarejestrowanej w EMAS. Zmiany wprowadzone w nowym Rozporządzeniu nie tylko ujednolicają i ułatwiają zasady sprawozdawczości, ale także umożliwiają porównanie organizacji pod kątem osiąganych efektów działalności prośrodowiskowej. Zapewniają one również dostępność informacji oraz pomocy związanej w wymogami prawnymi odnośnie do środowiska. Stanowią także motywację dla Komisji Europejskiej oraz państw członkowskich do uwzględniania EMAS w swoich politykach zamówień publicznych. Obecnie wymagania rozporządzenia EMAS oraz normy ISO 14001, co do samego systemu zarządzania środowiskowego, są bardzo zbliżone. Założenia systemu zarządzania środowiskowego Pomysł systemu zarządzania środowiskowego określonego w ISO 14001 opiera się na koncepcji kompleksowego zarządzania jakością. Pojawiały się krytyczne głosy zarzucające normie ISO 14001 brak sprecyzowania konkretnych wymagań odnośnie do oddziaływania na środowisko. Norma ta skupia się bowiem na sposobach zarządzania podejmowanym problemem, a nie na ostatecznym wyniku działań. Zgodnie z założeniem, wdrożenie ISO 14001 ma przede wszystkim na celu zmniejszenie negatywnego oddziaływania organizacji na środowisko poprzez usprawnienie zarządzania oraz wytwarzanego przez nią wyrobu poprzez doskonalenie i innowacje. Zachowanie równowagi w środowisku wymaga jednolitego zarządzania dostępem do zasobów środowiskowych, eliminację negatywnych efektów działalności, a także racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. W związku z powyższym, strategia zarządzania środowiskowego zazwyczaj obejmuje: ■ zapobieganie powstawaniu odpadów, ■ redukcje ilości odpadów u źródła, ■ ograniczenie zanieczyszczeń, ■ zagospodarowanie odpadów. Wprowadzenie systemu zarządzania środowiskiem ma na celu przede wszystkim uporządkowanie i ujednolicenie działań na rzecz ochrony środowiska, a także zademonstrowanie ich opinii publicznej. Mówiąc o systemie zarządzania według ISO 14001, nie sposób nie wspomnieć, że działa on w oparciu o tzw. podejście procesowe do zarządzania operacyjnego aspektami środowiskowymi i początkowym zadaniem każdej organizacji jest określenie zakresu systemu zarządzania środowiskowego. Podobnie jak w ISO 9001, jednym z najważniejszych elementów jest uwzględnienie ciągłego doskonalenia w działaniach. Doskonalenie to opiera się na założeniach tzw. cyklu Deminga (PDCA) i zakłada 4 etapy działania: plan – planuj, do – wykonaj, check – sprawdź, act – działaj. Podstawowym kryterium, na którym opierają się działania jest identyfikacja tzw. aspektów środowiskowych oraz zwiąPAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Zarządzanie środowiskowe zanych z nimi wymogów prawnych. Zgodnie z definicją, aspektem środowiskowym nazywamy taki element działań organizacji lub jej wyrobów/usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem. Zgodnie z założeniem, organizacja powinna stworzyć rejestr tych aspektów oraz wyszczególnić aspekty znaczące w swojej działalności. To właśnie na ich podstawie buduje się następnie cele, zadania i programy środowiskowe opracowując, i wdrażając politykę środowiskową. Należy również zaznaczyć, że norma ISO 14001 ma charakter uniwersalny i jest skierowana do wszystkich, w tym przedsiębiorców, usługodawców, administracji publicznej, osób prowadzących działalność gospodarczą niezależnie od ich wielkości i profilu działań. Certyfikacja systemu zarządzania środowiskowego Sukces certyfikacji systemu zarządzania środowiskowego wg ISO 14001 nie jest w pełni porównywalny z ISO 9001, ale od wielu lat wszystkie regulacje dotyczące jakości idą w parze ze środowiskiem. Wszystkie regulacje dotyczące certyfikacji dotyczą tych dwóch systemów. Obecnie doświadczenia wynikające z certyfikacji systemu środowiskowego wykorzystywane są w innych systemach, np.: w systemie bezpieczeństwa i higieny pracy. Uniwersalność normy ISO 14001 oraz możliwość jej pełnej integracji z ISO 9001 pozwoliła odnieść jej tak duży sukces w skali globalnej. Do certyfikacji systemu zarządzania środowiskowego przedsiębiorców przekonały przede wszystkim konkretne korzyści. Do najczęściej wymienianych zalicza się: ■ zwiększenie wiarygodności i bezpieczeństwa przedsiębiorstwa pod względem zaufania do spełniania wymagań prawnych, a tym samym do stabilności i ciągłości działania, ■ zwiększenie zaufania do wytwarzanych wyrobów pod względem stosowania materiałów przyjaznych środowisku w oferowanych wyrobach lub wykorzystywanych w realizowanych usługach, ■ oszczędności wynikające z nadzorowania i poprawy efektywności procesów operacyjnych, związane ze zmniejszeniem zużycia surowców, materiałów, energii, wody oraz odpowiednim gospodarowaniem odpadami, ■ zarządzanie ryzykiem środowiskowym, a co za tym idzie, zmniejszenie ryzyka awarii związanych z zanieczyszczeniem środowiska oraz zmniejszenie skali ewentualnych strat mogących wyniknąć z tego tytułu, ■ zmniejszenie ryzyka biznesowego wskutek wykazania zgodności z przepisami prawnymi i regulacjami w zakresie ochrony środowiska, ■ wzrost świadomości ekologicznej pracowników prowadzący do lepszego zarządzania posiadanymi zasobami, ■ budowanie przewagi konkurencyjnej oraz możliwość rozwoju handlu zagranicznego przez wykazanie klientom, udziałowcom, partnerom biznesowym a także opinii publicznej potrzeby zaangażowania w ochronę środowiska, ■ stworzenie wizerunku firmy proekologicznej, mającej na uwadze dobro wszystkich zainteresowanych stron. O certyfikat systemu zarządzania środowiskowego coraz częściej ubiegają się małe i średnie firmy, gdyż często jest to warunek konieczny przy nawiązywaniu współpracy z dużymi korporacjami. Na przestrzeni ostatnich lat wyraźnie daje się zauważyć, że certyfikat ISO 14001 przestaje być formą 4/2015 (17) wyróżnienia na rynku, a zamiast tego w wielu branżach staje się powszechnie obowiązującym standardem. W efekcie nikogo już nie dziwi fakt, że z roku na rok przybywa organizacji certyfikowanych według wymagań ISO 14001, co obrazują statystyki prowadzone przez Międzynarodową Organizację Standaryzacyjną (ISO) przedstawione na rysunku 1. Widać na nim wyraźnie, że w ostatnich latach utrzymała się wyraźna, stała tendencja wzrostu, jeśli chodzi o liczbę wydanych certyfikatów według wymagań normy ISO 14001. Sytuacja certyfikacji systemów zarządzania środowiskowego w Polsce przedstawia się podobnie w zakresie trendu jednak w mniejszej skali. Sytuacja ta jest wyzwaniem dla przedsiębiorstw oraz instytucji regulujących obszar środowiska celem zwiększenia zainteresowania poprawą działań w tym zakresie. 310 000 301 647 300 000 284654 290 000 280 000 270 000 261 957 260 000 250 000 240 000 2011 r. 2012 r. 2013 r. Rys. 1 Liczba certyfikatów na zgodność z ISO 14001 wydanych na świecie w latach 2011-2013. Źródło: „The ISO Survey of Management System Standard Certifications – 2013”, „The ISO Survey of Management System Standard Certifications – 2012”. Akredytowane jednostki certyfikujące systemy zarządzania w Polsce oferują z powodzeniem certyfikację systemu zarządzania środowiskowego w większości w systemie zintegrowanym z systemem zarządzania jakością zgodnym z ISO 9001. Takie podejście pozwala na minimalizację kosztów oraz sprawne, jednorazowe potwierdzenie zgodności w obu systemach. Do pełnego zintegrowania procesu certyfikacji wymagane jest nie tylko zintegrowanie systemów, ale również zintegrowane kompetencje zespołu audytującego. Omówienie wybranych zmian do normy ISO 14001, planowanych w 2015 r. Niedawno światło dzienne ujrzał projekt nowego wydania normy ISO 14001:2015 (DIS). Co prawda do momentu powstania ostatecznej wersji będą jeszcze wprowadzane dalsze korekty, wynikające z międzynarodowej ankietyzacji, jednak już teraz można uznać, że kolejny, kluczowy etap prac został sfinalizowany. ISO 14001 jest wciąż najpopularniejszą normą w zakresie systemów zarządzania środowiskowego, w związku z czym wielu użytkowników i organizacji związanych z tematyką ekologicznego zarządzania stara się trzymać rękę na pulsie i wykazuje duże zainteresowanie postępem prac nowelizacyjnych. Nową edycję ISO 14001 dostosowano do zunifikowanego układu przyjętego dla wszystkich norm systemowych, który obejmuje wspólną strukturę oraz terminologię zgodnie z załącznikiem SL do dyrektyw ISO/IEC 2012, część I – „SkonLogistyka Odzysku / 53 Zarządzanie środowiskowe Kontekst organizacji (4) Zakres systemu zarządzania środowiskowego (4.3/4.4) Kwestie wewnętrzne i zewnętrzne (4.1) Wsparcie & Działanie (7.8) Planuj Planowanie (6) Wykonaj Przywództwo (5) Doskonal Potrzeby i oczekiwania grup zainteresowanych (4.2) Ocena wyników (9) Zamierzone rezultaty SZŚ Sprawdź Doskonalenie (10) Uwaga: W nawiasach podane są numery odnośnych rozdziałów niniejszej Normy Międzynarodowej Rys. 2 Zakres systemu zarządzania środowiskowego z elementami cyklu PDCA. Źródło: „Struktura i elementy systemu zarządzania środowiskowego wg ISO 14001:2015”, Stowarzyszenie Polskie Forum ISO 14001, kwiecień 2015 r. solidowany suplement ISO – Procedury właściwe dla ISO” w celu łatwiejszej ich integracji z innymi systemami zarządzania. Struktura normy utrzymana jest z uwzględnieniem podejścia ciągłego doskonalenia w cyklu PDCA (Rys. 2). Możemy w nim wyróżnić wspomniane juz wcześniej 4 podstawowe etapy działania oparte na rozdziałach nowej normy, tj.: Planowanie (Plan – planuj), Wsparcie i Działanie (Do – wykonaj), Ocenę wyników (Check - sprawdź) oraz Doskonalenie (Act – działaj). Wprowadzone zmiany wynikają bezpośrednio z przeprowadzonej w 2013 r. rewizji ISO 14001 w postaci ,,Przeglądu ciągłego doskonalenia (Continual Improvement Survey)". Według zapowiedzi, do końca bieżącego roku można się spodziewać publikacji nowej normy. Podobnie jak w przypadku nowej normy ISO 9001:2015 przewiduje się 3-letni okres przejściowy. Akredytowane jednostki certyfikujące do końca roku muszą przedstawić szczegóły postępowania z już wydanymi oraz nowymi certyfikacjami. W związku z powyższym już w tej chwili organizacje certyfikowane według wymagań ISO 14001:2004 próbują przewidzieć, jakie zmiany czekają je oraz funkcjonujący w nich system zarządzania. Najistotniejsze zmiany w nowej edycji normy mają dotyczyć takich kwestii, jak: ■ określenie kontekstu i otoczenia oraz stron zainteresowanych działalnością przedsiębiorcy, ■ położenie nacisku na zarządzanie ryzykiem i wykorzystywanie szans, w tym monitoring czynników wewnętrznych i zewnętrznych, wpływających na system zarządzania oraz identyfikację potrzeb i oczekiwań zainteresowanych stron, ■ spojrzenie na zagadnienia środowiskowe z perspektywy cyklu życia produktu, 54 / Logistyka Odzysku ■ rozszerzenie wymagań w zakresie komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, ■ podejście do wymagań środowiskowych w kontekście danych wejściowych do procesu projektowania produktu/ usługi, ■ poświęcenie większej uwagi celom, jako czynnikom doskonalenia oraz planowaniu, które jest wymagane do ich osiągnięcia, ■ zaakcentowanie roli przywództwa i zaangażowania kierownictwa oraz jego odpowiedzialności za skuteczność systemu, ■ zaakcentowanie wymagań środowiskowych w procesach zamawiania produktów i usług, a także kontroli procesów zlecanych na zewnątrz. Przewiduje się zwiększenie znaczenia zarządzania środowiskowego w procesach planowania strategicznego organizacji. Nowe wymagania mają pomóc w zrozumieniu kontekstu organizacyjnego w celu jego kompletnej identyfikacji. Szczególny nacisk jest położony na zmiany związane z potrzebami oraz oczekiwaniami stron zainteresowanych (m.in. wymagania regulacyjne), a także lokalne i globalne warunki środowiskowe, które mogą mieć bezpośredni wpływ na działania organizacji. Pod pojęciem strony zainteresowanej rozumie się osobę/organizację, która może wpływać lub odczuwać wpływ, albo której wydaje się, że jest narażona na decyzje lub działalność naszej organizacji. Mówiąc o kontekście organizacji, brany jest pod uwagę zarówno kontekst wewnętrzny, jak i zewnętrzny (patrz rys. 2). Przy ocenie kontekstu wewnętrznego uwzględnia się takie elementy, jak: ■ strukturę organizacyjną i ład organizacyjny, PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Zarządzanie środowiskowe ■u stanowione polityki, cele oraz strategie, ■ zasoby i wiedzę (m.in. ludzi, kapitał, czas, procesy, systemy/technologie), ■ systemy informacyjne, przepływy informacji, procesy podejmowania decyzji (zarówno te formalne, jak i nieformalne), ■ relacje z wewnętrznymi interesariuszami, ich postrzeganie oraz wartości, ■ k ulturę organizacyjną, ■n ormy, wytyczne oraz modele przyjęte przez organizację, ■ f ormę i zakres relacji zawartych w umowach. Z kolei ocena kontekstu zewnętrznego wymaga uwzględnienia takich czynników, jak: ■ a spekty społeczne i kulturowe, ■ uwarunkowania polityczne, prawne, regulacyjne, finansowe, technologiczne, ekonomiczne oraz konkurencyjne środowisko, ■ k luczowe czynniki oraz trendy wpływające na cele organizacji, ■ relacje z zewnętrznymi interesariuszami, ich postrzeganie oraz wartości. Według nowej edycji ISO 14001 od organizacji będzie wymagało się zobowiązania do działań proaktywnych, zgodnych z jej kontekstem organizacyjnym, które mają zmierzać do ochrony środowiska. Ponadto akcent związany z ciągłym doskonaleniem zostaje przesunięty z poprawy systemu zarządzania na zmniejszenie oddziaływania na środowisko. Organizacje chcące wdrożyć ISO 14001:2015 będą również musiały opracować taką strategię komunikacji, która będzie kładła jednakowy nacisk zarówno na komunikację zewnętrzną, jak i wewnętrzną. Podejmując decyzje w zakresie komunikacji zewnętrznej, organizacja będzie musiała wziąć pod uwagę informacje sprawozdawcze wymagane przez jednostki regulacyjne, a także oczekiwania innych zainteresowanych stron. W kwestii zmian w zakresie terminologii na uwagę zasługuje fakt, że pojęcia ,,dokumenty" oraz ,,dokumentacja" zostaną zastąpione terminem ,,udokumentowana informacja", pod którym rozumiemy informację, która musi być nadzorowana i utrzymywana przez organizację wraz z medium, na którym jest zawarta. Pojawia się również termin „cyklu życia”, definiowany jako kolejne i powiązane etapy systemu wyrobu, od pozyskania surowców lub generowania z zasobów naturalnych do przetwarzania po zakończeniu użytkowania. Cykl życia obejmuje działania, wyroby oraz usługi i może obejmować wykorzystywane produkty i usługi, takie jak przetwarzanie po zakończeniu użytkowania wyrobów i dostawa usług. Na uwagę zasługuje również pojęcie „ryzyka”, które rozumie się jako wpływ niepewności na cele. Z jednej strony zaakcentowany jest związek ryzyka z celami organizacji, a z drugiej podkreśla się, że na ich realizację ma wpływ wiele zmiennych warunków. Wspomniana niepewność jest postrzegana jako stan (także częściowy) braku informacji, co do zrozumienia lub wiedzy o zdarzeniu, jego konsekwencjach lub prawdopodobieństwie wystąpienia. Ryzyko jest zwykle charakteryzowane przez odniesienie do potencjalnych „zdarzeń” i „konsekwencji”, lub jako kombinacja powyższych. W nowej edycji normy używa się także pojęcia „obowiązek zgodności”, rozumianego jako wymaganie, które organizacja musi spełniać lub które wybrała do 4/2015 (17) spełniania. Co powyższe zmiany oznaczają w praktyce? Organizacje chcące dostosować swój system do wymagań ISO 14001:2015 będą musiały przeanalizować i prawdopodobnie uzupełnić obowiązujące zasady w kwestii identyfikacji oraz oceny aspektów środowiskowych. Należy przyjąć kryteria uwzględniające ryzyka i szanse, a także cykl życia wyrobu, co może skutkować sprecyzowaniem większej liczby aspektów pośrednich. Zmiany dotyczą również identyfikacji ryzyka i szans w odniesieniu do aspektów, a także wymagań prawnych i innych oraz kontekstu, i oczekiwań zainteresowanych stron. Zweryfikować trzeba będzie również zasady ustalania wspomnianych zainteresowanych stron oraz ich oczekiwań, a tym samym zasady komunikacji zewnętrznej (szczególnie w stosunku do interesariuszy oraz w świetle cyklu życia wyrobu). Kolejnym obszarem wymagającym weryfikacji będzie identyfikacja i dostęp do wymogów prawnych, i innych wymagań mających zastosowanie oraz okresowa ocena zgodności z nimi. Należy również zwrócić uwagę, że wspomniane wcześniej ryzyka i szanse muszą być uwzględnione w trakcie planowania audytów wewnętrznych oraz wykonywania przeglądów zarządzania przez najwyższe kierownictwo. Podsumowanie Wejście w życie nowej edycji ISO 14001:2015 jest doskonałą okazją dla organizacji, chcących uchodzić za ekologicznie świadome, do rozważenia poddania się certyfikacji systemu zarządzania środowiskowego. Warto przeprowadzić kalkulację kosztów i potencjalnych zysków wynikających z certyfikacji ISO 14001, gdyż w przyszłości decyzja ta może się okazać kluczowa z punktu widzenia konkurowania w danym sektorze działalności. Jedną z wiodących na polskim rynku jednostek certyfikujących system zarządzania środowiskowego według wymagań ISO 14001 jest Centrum Certyfikacji Jakości, będące częścią Wojskowej Akademii Technicznej. CCJ posiada akredytację Polskiego Centrum Akredytacji o numerze AC-057 w zakresie certyfikacji ISO 14001, czego efektem było wydanie już kilkuset certyfikatów na zgodność z tą normą. Certyfikaty te posiadają znak IAF MLA, potwierdzający ich uznawalność również poza granicami Polski, prawie we wszystkich państwach świata. CCJ posiada również akredytację na system ekozarządzania i audytu EMAS – PL-V 0002. Oprócz prowadzenia audytów systemu zarządzania środowiskowego oraz weryfikacji EMAS, CCJ organizuje również szkolenia w tym zakresie, współpracując przy tym z doświadczonymi audytorami i rekomendowanymi specjalistami. Więcej informacji na temat certyfikacji według wymagań ISO 14001 znajdą Państwo pod adresem: www.ccj.wat.edu.pl/Certyfikacja/ISO_14001.html Źródła: 1. Struktura i elementy systemu zarządzania środowiskowego wg ISO 14001:2015, Stowarzyszenie Polskie Forum ISO 14001, kwiecień 2015 r. 2.www.committee.iso.org/sites/tc207sc1/home/projects/ongoing/iso-14001-revision.html. 3.www.iso.org/iso/home/standards/management-standards/iso14000/iso14001_ revision.htm. 4.www.iso.org/iso/iso_survey_executive-summary.pdf?v2013. 5.www.iso.org/iso/iso_14001_survey_2013_-_summary_report.pdf. Logistyka Odzysku / 55 Zarządzanie środowiskowe System Zarządzania Środowiskowego (EMS – Environmental Management System) zgodny z wymaganiami ISO 14001 Environmental Management System (EMS) consistent with the requirements of ISO 14001 Wykaz wybranych akredytowanych jednostek certyfikujących The list of accredited certification bodies Centrum Certyfikacji Jakości ul. Duchnicka 3, 01-796 Warszawa, tel: 22 583 04 50, e-mail: [email protected], www.ccj.wat.edu.pl Centrum Certyfikacji Jakości (CCJ) funkcjonuje w strukturach Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego. Jest jednostką organizacyjną na Wydziale Logistyki. Od ponad 14 lat oferuje szeroki wachlarz usług certyfikacyjnych dla polskich organizacji w następujących systemach zarządzania: ■ system zarządzania jakością zgodnie z ISO 9001, ■ system zarządzania środowiskowego zgodnie z ISO 14001 oraz Rozporządzeniem 1221/2009 Parlamentu i Rady UE (EMAS), ■ system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zgodnie z PN-N 18001 oraz BS OHSAS 18001, ■ system zarządzania bezpieczeństwem żywności zgodnie z ISO 22000, ■ system zarządzania bezpieczeństwem informacji zgodnie z ISO/IEC 27001. CCJ posiada akredytację Polskiego Centrum Akredytacji nr AC 057 i nr PL-V-0002 (EMAS). Jednostka CCJ WAT certyfikuje systemy zarządzania jakością zgodnie z AQAP w imieniu polskiej Instytucji Narodowej w NATO ds. jakości w ramach STANAG 4107. DEKRA Certification Sp. z o.o. Plac Solny 20, 50-063 Wrocław, www.dekra-certification.com.pl DEKRA Certification jest częścią koncernu DEKRA SE, światowego lidera w dziedzinie usług dla przemysłu, certyfikacji systemów zarządzania, badań wyrobów, odbiorów technicznych, rzeczoznawstwa, nadzorów inwestycyjnych i rozwoju personelu. DEKRA Certification w Polsce z centralą we Wrocławiu oraz oddziałami w Warszawie, Krakowie i Poznaniu posiada polskie oraz międzynarodowe akredytacje: PCA, DAkkS. DEKRA certyfikuje systemy zarządzania: jakością, środowiskiem, bezpieczeństwem pracy, energią, żywnością, informacją oraz szereg norm branżowych, m.in. dla branży rolno-spożywczej, budowlanej, motoryzacyjnej oraz transportowej. DEKRA realizuje także certyfikację personelu, badania i certyfikację wyrobów oraz inspekcje i audyty przemysłowe w zakresie bezpieczeństwa, zarządzania środowiskiem i energią. Certyfikat DEKRA jest dokumentem szeroko rozpoznawalnym w Polsce oraz w Europie i na świecie. 56 / Logistyka Odzysku PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Zarządzanie środowiskowe DQS Polska sp. z o.o. ul. Domaniewska 45,02-672 Warszawa, tel. 22 395 88 10, e-mail: [email protected], www.dqs.pl DQS Polska jest niezależną jednostką certyfikującą, zajmującą od 2001 roku czołową pozycję na polskim rynku certyfikacji, należy do grupy DQS Holding GmbH. Posiada akredytację Polskiego Centrum Akredytacji (PCA), Deutsche Akkreditierungsstelle (DAkkS) oraz International Automotive Task Force (IATF) w zakresie certyfikacji systemów zarządzania. DQS przeprowadza certyfikację systemów zarządzania dla norm i standardów m.in.: ISO 9001, ISO/TS 16949, VDA 6.1, 6.2, 6.4, ISO 14001, BS OHSAS 18001 / PN-N- 18001, ISO 50001. Jako weryfikator instytucjonalny EMAS prowadzi również audyty zgodnie z wymaganiami Ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Rozdział 9). Oferta obejmuje również szeroki zakres specjalistycznych szkoleń. Główny Instytut Górnictwa Plac Gwarków 1, 40-166 Katowice, tel. +48 32 258 16 31 do 9, faks +48 32 259 65 33, e-mail: [email protected], www.gig.eu, www.gigcert.com Jednostka Certyfikująca Głównego Instytutu Górnictwa posiada ponad trzydziestoletnie doświadczenie w zakresie oceny zgodności. Kilkanaście tysięcy wydanych certyfikatów i opinii oraz szeroki zakres działalności stanowią podstawę do zaoferowania współpracy w zakresie: certyfikacji i oceny wyrobów, certyfikacji i oceny systemów zarządzania oraz certyfikacji osób. Obecnie Jednostka Certyfikująca posiada akredytacje wydane przez Polskie Centrum Akredytacji w zakresie: certyfikacji wyrobów (AC 038), certyfikacji systemów zarządzania (AC 083) oraz certyfikacji osób (AC 145). Posiada również autoryzację Ministra Gospodarki oraz notyfikację w zakresie następujących dyrektyw Unii Europejskiej: Dyrektywy 2006/42/WE dotyczącej maszyn, Dyrektywy 94/9/WE dotyczącej urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, Dyrektywy 93/15/WE dotyczącej wprowadzania do obrotu i kontroli materiałów wybuchowych dla celów cywilnych. Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. ul. Kłobucka 23a, 02-699 Warszawa, tel. +48 (22) 46 45 200, faks +48 (22) 46 45 251, e-mail: pcbc(@)pcbc.gov.pl, www.pcbc.gov.pl Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. to polska jednostka certyfikująca z 55-letnim doświadczeniem. Jest niekwestionowanym liderem wśród polskich jednostek certyfikujących. Posiada status jednostki notyfikowanej o numerze 1434, nadanym przez KE w zakresie 10 dyrektyw nowego podejścia. Jest członkiem prestiżowych organizacji europejskich i międzynarodowych, a wydawane certyfikaty są honorowane na wszystkich rynkach. PCBC S.A. oferuje, m.in.: certyfikację systemów zarządzania, badanie i certyfikację wyrobów, szkolenia, certyfikację osób. Centrum jest członkiem międzynarodowych organizacji działających w obszarze badań i certyfikacji, m.in.: EOQ (Europejska Organizacja Jakości), IQNet (Międzynarodowa Sieć Jednostek Certyfikujących), IECEE (Międzynarodowy System Certyfikacji Wyrobów Elektrotechnicznych). Transportowy Dozór Techniczny Tytusa Chałubińskiego 8, 00-613 Warszawa, tel. (22) 490 29 02, faks. (22) 830 00 62 e-mail: [email protected], www.tdt.pl Transportowy Dozór Techniczny (TDT) jako państwowa osoba prawna działająca na podstawie ustawy z dn. 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. z 2015 r., poz. 1125), prowadzi m.in. certyfikację dobrowolną. ■ Certyfikacja systemów zarządzania (zakres akredytacji AC 111) – prowadzona wg: • PN-EN ISO 14001 dla systemów zarządzania środowiskowego • PN-EN ISO 9001 dla systemów zarządzania jakością • PN-N-18001 dla systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy • PN-EN ISO 3834-2 /-3 /-4 dla systemów zarządzania jakością w spawalnictwie. ■ Certyfikacja wyrobów (zakres akredytacji AC 126) – prowadzona w zakresie, m.in.: zbiorników, rurociągów, zaworów, przyrządów i urządzeń stosowanych na stacjach kontroli pojazdów, urządzeń transportu bliskiego i linowego, osprzętu do urządzeń dźwigowych, dźwigów, kolejnictwa. ■ Certyfikacja zakładowej kontroli produkcji (zakres akredytacji AC 126) – prowadzona w zakresie, m.in.: konstrukcji stalowych, wyrobów konstrukcyjnych z drewna litego. ■ Certyfikacja procesów (zakres akredytacji AC 126) – prowadzona w zakresie, m.in.: kwalifikowania technologii spawania, procesów spawania materiałów metalowych, procesów spawania pojazdów szynowych i ich części składowych. ■ Certyfikacja osób (zakres akredytacji AC 163) – prowadzona w zakresie potwierdzania kompetencji, m.in.: spawaczy, operatorów urządzeń spawalniczych, nastawiaczy zgrzewania metali, zaplataczy, zalewaczy stożków, personelu badań nieniszczących. TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. ul. 17 Stycznia 56, 02-146 Warszawa, tel. +48 32 271 64 89, faks. +48 32 271 64 88, www.tuv.com TÜV Rheinland Polska jest w czołówce firm certyfikacyjnych i badawczych w Polsce. Swoją pozycję zawdzięcza inwestycjom w kadry oraz w rozbudowę nowoczesnych laboratoriów badawczych. Spółka zatrudnia ponad stu ekspertów z różnych branż, zajmujących się certyfikacją systemów zarządzania, badaniem i certyfikacją produktów oraz odbiorami materiałów i urządzeń przemysłowych. Zdobytymi doświadczeniami i wiedzą, eksperci dzielą się na łamach magazynu „Jakość”, w Bazie Wiedzy oraz w trakcie licznych wydarzeń. 4/2015 (17) Logistyka Odzysku / 57 Artykuł recenzowany Wybrane zagadnienia dotyczące gospodarowania odpadami w eksploatacji sprzętu wojskowego Celem artykułu jest przedstawienie ogólnych założeń związanych z wytwarzaniem odpadów w procesie eksploatacji sprzętu wojskowego oraz wskazanie kierunku badań w przedmiotowym temacie. Poruszane zagadnienia wpisują się w ogólny system gospodarki odpadami, jako jeden z istotnych elementów związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstw wykonujących wyroby na rzecz bezpieczeństwa i obronności. Wyraża określone podejście badawcze względem wypracowania rozwiązań formalno-prawnych, systemowych, organizacyjnych, technicznych i innych, aby wyroby o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym planowano, na każdym etapie cyklu ich życia z myślą o jak najmniejszej awaryjności i jak największym bezpieczeństwie sprzętu woskowego, również w odniesieniu do środowiska naturalnego. Podejście to w znacznej mierze opiera się na badaniach diagnostycznych procesu utrzymania sprzętu wojskowego w eksploatacji i przykładach zaczerpniętych z praktyki Wojskowych Zakładów Uzbrojenia S.A. w Grudziądzu. Z tymi procesami wiąże się problem generowania odpadów, powstających w wyniku np. wymiany materiałów eksploatacyjnych, powstawania usterek i ich usuwania, modernizacji lub modyfikacji sprzętu. Zakres tematyczny, który został poruszony w niniejszym artykule jest wskazaniem kierunku do prowadzenia dalszych badań. Słowa kluczowe: wyroby o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym, system gospodarowania odpadami, procesy logistyczne, unieszkodliwianie Selected issues relating to waste management in operation of military equipment The aim of this article is to present general assumptions associated with the generation of waste in the process of the operation of military equipment and an indication of the direction of research in this topic. Topics covered are part of the overall waste management system, as one of the important elements associated with the operation of enterprises engaged in products for security and defence. It expresses a specific research approach in relation to the development of official and legal, system, organisational, technical and other arrangements, so that products for military and police are planned at every stage of their life cycle thinking of the smallest possible failure and the greatest possible safety of military equipment, also for the environment. This approach is largely build on diagnostic research of the process of maintenance of military equipment in operation and examples are taken from the practice of Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A. in Grudziądz. These processes are linked to the problem of waste generation, arising, for example, from replacing consumable items, the emergence of defects and their removal, modernisation or modification of equipment. The thematic scope, which has been addressed in this article, is an indication of the direction for further research. Keywords: products for military and police, waste management system, logistics processes, disposal 58 / Logistyka Odzysku PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Artykuł recenzowany Marek Gręzicki Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A. w Grudziądzu Dorota Krupnik Wojskowa Akademia Techniczna, Wydział Logistyki, Instytut Logistyki Wprowadzenie Istotnym elementem związanym z funkcjonowaniem organizacji realizujących zadania na rzecz bezpieczeństwa i obronności jest odpowiedzialność za utrzymywanie sprzętu wojskowego w eksploatacji. Złożoność techniczna wyrobów o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym wiąże się, m.in. z problemem powstawania odpadów w wyniku, np. wymiany materiałów eksploatacyjnych, usuwania usterek, modernizacji lub modyfikacji sprzętu. Faktem jest, że średnia liczba usterek, a więc i wytwarzanych odpadów w wyniku ich usuwania, wzrasta w miarę postępu wieku technicznego urządzenia. W artykule przedstawiono procesy remontu i modernizacji sprzętu wojskowego pod kątem postępowania z odpadami. Zwrócono uwagę na konieczność zbudowania spójnego systemu gospodarowania odpadami z myślą o jak najmniejszej awaryjności i jak największym bezpieczeństwie, również w odniesieniu do środowiska naturalnego. Podejście to opiera się na doświadczeniach dotyczących postępowania z odpadami w aspekcie utrzymania sprzętu wojskowego w eksploatacji i rozwiązaniach systemowych zaczerpniętych z praktyki Wojskowych Zakładów Uzbrojenia S.A. w Grudziądzu. Przedstawione w niniejszym artykule źródła powstawania odpadów w eksploatacji sprzętu wojskowego oraz aspekty prawne postępowania z wytworzonymi odpadami z wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym wskazują na potrzebę dalszych badań w tym obszarze. Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu bronią, amunicją i technologiami o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym Regulacje prawne dotyczące wytwarzania i obrotu bronią, amunicji i wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym Wykonywanie działalności gospodarczej w Polsce w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym oraz obrotu technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, wymaga uzyskania koncesji. Zasady przyznawania koncesji regulują przepisy ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz. U. 2012.1017 z późn. zm.). Przepisy te w istocie stanowią wdrożenie dyrektywy 91/477/EWG z dnia 18 czerwca 1991 r. w sprawie kontroli nabywania i posiadania broni (Dz. U. WE L 256). Jest to podstawowy dokument regulujący ograniczenia do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r., poz.584). Przytoczona wyżej ustawa porusza tematykę obejmującą [16]: 4/2015 (17) ■ w ytwarzanie – co należy rozumieć jako, oprócz działalności wytwórczej, także odzysk w rozumieniu przepisów o odpadach oraz działalność rusznikarską polegającą na naprawianiu albo wytwarzaniu istotnych części broni niezbędnych do jej naprawy lub na przerabianiu broni poprzez ingerencję w jej istotne części; ■u nieszkodliwianie – co należy rozumieć jako unieszkodliwianie w rozumieniu przepisów o odpadach. Sprawa unieszkodliwiania wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym stanowi odrębny problem w aspekcie gospodarowania odpadami. Aby w sposób systemowy regulować kwestię odpadów, materiały wybuchowe, broń, amunicję oraz wyroby o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym projektuje się i wytwarza się w taki sposób, aby w normalnych i przewidywalnych warunkach, w założonym cyklu życia wyrobu [8, 5, 1] stwarzały możliwie najmniejsze zagrożenie dla człowieka i środowiska naturalnego. Odpowiedzialność producenta w świetle wymagań prawnych Broń, w tym broń palna oraz wyroby o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, może zostać pozbawiona w sposób trwały i nieodwracalny bojowych cech użytkowych stanowiących o ich przeznaczeniu wyłącznie przez uprawnionego przedsiębiorcę (posiadającego koncesję MSW), zgodnie ze specyfikacją techniczną określającą szczegółowo sposób pozbawiania cech użytkowych danego rodzaju, typu i modelu broni i wyrobu, zwaną „specyfikacją techniczną”. Przez pozbawienie broni oraz wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, w sposób trwały i nieodwracalny bojowych cech użytkowych, należy rozumieć celowe działanie mające na celu eliminację cech użytkowych przesądzających o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym danego wyrobu [16, art. 19b]. Wyroby o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym stanowią z zasady złożone systemy wielu urządzeń składowych realizujących różne funkcje, bardzo często niebezpiecznych dla środowiska i dla człowieka. Wskutek ich złożoności prawdopodobieństwo wystąpienia awarii jest duże dla całego systemu. Wytwórcy takich wyrobów przykładają więc ogromną wagę do właściwego planowania procesów projektowych i produkcyjnych z myślą o jak najmniejszej awaryjności i jak największym bezpieczeństwie wyrobu. Struktura wyrobów wytwarzanych podczas normalnej eksploatacji sprzętu wojskowego Procesy remontów i modernizacji w eksploatacji wyrobów o przeznaczeniu wojskowym Procesy naprawcze posiadają różne poziomy złożoności w zależności od stanów funkcjonowania państwa. W okresie pokoju ich celem jest przywrócenie pełnej sprawności technicznej, a walor sprawności sprzętu jest oceniany w perspektywie ogólnych kosztów eksploatacji, w tym kosztów postępowania z odpadami. Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na fakt, że w okresie wojny celem procesów naprawczych jest przywrócenie zdatności sprzętu, czyli po prostu zdolności do skutecznego zwalczania przeciwnika. Istotnym jest fakt, że dopuszcza się w tym okresie tzw. kanibalizm techniczny, tj. przywrócenie zdatności technicznej jednej jednostce sprzętu kosztem innych bardziej uszkodzonych. Logistyka Odzysku / 59 Artykuł recenzowany Na rysunku 1 przedstawiono poglądowo zależność prawdopodobieństwa wystąpienia uszkodzeń w funkcji czasu eksploatacji sprzętu P(t) w okresie pokoju. Ze względu na narastającą liczbę usterek, w ustalonych odcinkach czasu należy zaplanować i uwzględnić we wsparciu logistycznym procesy remontowe oraz założyć podatność na modyfikacje. Procesy remontów i modernizacji pozwolą wprawdzie przedłużyć eksploatację wyrobu, ale w pewnym momencie nakłady na utrzymanie, w tym wzrastająca ilość odpadów spowodują decyzję o likwidacji sprzętu wojskowego z powodów ekonomicznych (punkt „D” na rys. 1). P(t) rodzajów broni i amunicji oraz wykazu wyrobów i technologii o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, na których wytwarzanie lub obrót jest wymagana koncesja (Dz.U.2001.145.1625 z późn. zm.). Proces powstania i gospodarowania odpadów w wyniku użytkowania (eksploatacji) sprzętu wojskowego W wyniku eksploatacji sprzętu wojskowego wytwarzane są wyroby poprzez wymianę materiałów eksploatacyjnych oraz poprzez wymianę uszkodzonych podzespołów. W każdym z wyżej wymienionych przypadków, istnieje możliwość powstania odpadów. Struktura wyrobów wytworzonych w wyniku użytkowania (eksploatacji) sprzętu wojskowego została zobrazowana przy pomocy rysunku 2. Wyroby wytworzone poprezez eksploatację sprzętu t A B C Wyroby wytworzone poprzez wymianę uszkodzonych podzespołów D Rys. 1 Schemat zależności prawdopodobieństwa wystąpienia usterek w funkcji czasu od ilości wytwarzanych odpadów związanych z eksploatacją sprzętu wojskowego Źródło: opracowanie własne. Na rysunku naniesiono: •p kt A moment wytworzenia sprzętu wojskowego, •p kt B decyzja o skierowaniu do pierwszego remontu, modernizacji lub modyfikacji, •p kt C decyzja o skierowaniu do kolejnego remontu, •p kt D decyzja o likwidacji sprzętu wojskowego. Odcinki (A, B); (B, C) i (C, D) tworzą tzw. cykle międzyremontowe. Czerwonymi trójkątami oznaczono ilości wytworzonych odpadów i wyrobów o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym, które po unieszkodliwieniu zostaną potraktowane jak odpady w okresach odpowiedzialności użytkownika za eksploatację danego wyrobu. Kolorem niebieskim oznaczono odpady, za które będzie odpowiadał wykonawca remontów. Kolorem czarnym zobrazowano odpady w sferze odpowiedzialności projektanta i wytwórcy wyrobu. Kolorem zielonym oznaczono odpady, za które odpowiada organizacja odpowiedzialna za utylizację wyrobu. Warto zwrócić uwagę na zwiększającą się w funkcji czasu powierzchnię czerwonych trójkątów, co symbolizuje wzrastającą ilość odpadów w funkcji zaawansowania wieku technicznego wyrobu. Rysunek 1 określa strukturę odpowiedzialności za wytworzone w procesie eksploatacji wyroby (odpady). Duża część tych wyrobów, to do momentu unieszkodliwienia, czyli pozbawienia cech użytkowych, części broni lub wyroby spełniające wprost kryteria określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawie 60 / Logistyka Odzysku Wyroby wytworzone poprzez wymianę materiałów eksploatacyjnych Rys. 2 Struktura wyrobów wytworzonych w wyniku eksploatacji sprzętu wojskowego Źródło: opracowanie własne. Ponadto, procesy utrzymania sprzętu wojskowego w eksploatacji zakładają w cyklach międzyremontowych tzw. obsługi warsztatowe w wyspecjalizowanych jednostkach użytkownika. Obsługi te, ze względu na zorganizowaną wymianę wymaganych materiałów eksploatacyjnych i konieczność dokonywania naprawy, powodują kolejne źródło powstawania odpadów. Wytworzone w ten sposób odpady poddane są następującym po sobie procesom [7], które funkcjonują w ramach spójnego systemu gospodarki odpadami. Obejmują one następujące procesy: 1. I dentyfikacja rodzajów odpadów w zależności od właściwości, składu, charakteru i stopnia zagrożenia, na podstawie aktualnej klasyfikacji odpadów; 2. S elektywna zbiórka odpadów, czyli ich segregacja na grupy, w danym miejscu i czasie; 3. T ransport wewnętrzny do miejsca czasowego składowania – magazyn, przed poddaniem odpadów procesowi unieszkodliwiania lub przed ich przetransportowaniem do miejsca unieszkodliwiania; 4. M agazynowanie na terenie miejsca powstania odpadu; 5. D obór technologii odzysku lub unieszkodliwienia odpadów w zależności od poziomu zagrożenia danym odpadem; 6. T ransport zewnętrzny odpadów do docelowego miejsca ich zagospodarowania (składowisko, spalarnia, miejsce odzysku); 7. Sprawozdawczość. Skuteczne funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami wiąże się z działaniem procesów, związanych z fizyczPAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Artykuł recenzowany nym przepływem strumieni odpadów i informacji istotnej z punktu widzenia sprawozdawczości. Wymaga to wdrażania rozwiązań systemowych, techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do wymienionych procesów. Wiąże się z tym szereg uregulowań związanych z wymaganiami dla obiektów magazynowych. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 października 2010 r. w sprawie pomieszczeń magazynowych i obiektów do przechowywania materiałów wybuchowych, broni, amunicji oraz wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz.U. z 2010 r. Nr 222, poz.1451) określa szczegółowe wymagania, w tym warunki lokalizacyjne i niezbędne zabezpieczenia techniczne oraz zabezpieczenia przed dostępem osób nieuprawnionych, dla pomieszczeń magazynowych przeznaczonych do przechowywania oraz wymagania organizacyjne i techniczne w zakresie przygotowania obiektów, w których będą przechowywane materiały wybuchowe, broń, amunicja oraz wyroby o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, przeznaczone do obrotu. Podobny schemat postępowania zauważamy w procesie modernizacji (wymiany) sprzętu wojskowego w aspekcie postępowania z odpadami. Dostarczenie komponentu modernizującego uruchamia szereg działań, które w konsekwencji prowadzą do powstania odpadu w wyniku pozbawienia cech użytkowych wymienianych części. Szczegóły tego procesu zostały ideowo zobrazowane na rysunku 4. 4/2015 (17) Weryfikacja Segregowanie na stanowisku naprawczym Naprawa (wymiana) Sprawdzenie Segregacja wyrobów niezamierzonych Przekazanie do magazynu Wymagania dla obiektów magazynowych Izolowanie (przechowywanie) Specyfikacja techniczna Przetworzenie (pozbawianie cech Decyzja o powstaniu użytkowych) odpadu Przepisy dot. postępowania z odpadami Montaż Przekazanie odpadu Rys. 3 Proces remontu sprzętu wojskowego w aspekcie postępowania z odpadami Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji zintegrowanego systemu zarządzania Wojskowych Zakładów Uzbrojenia S.A. Dostarczenie komponentu modernizującego Demontaż Segregowanie na stanowisku produkcyjnym Modernizacja (wymiana) Sprawdzenie Segregacja wyrobów niezamierzonych Przekazanie do magazynu Wymagania dla obiektów magazynowych Specyfikacja techniczna Przepisy dot. postępowania z odpadami Montaż Izolowanie (przechowywanie) Przetworzenie (pozbawianie cech Decyzja o powstaniu użytkowych) odpadu Proces postępowania z wyrobem niezamierzonymi Proces remontu i modernizacji sprzętu wojskowego w aspekcie postępowania z odpadami Postępowanie z elementami urządzeń o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym powstającymi jako wyroby zdemontowane, a więc wytworzone w procesach remontów lub modernizacji wymaga osobnego rozważania. Jeżeli zostały one dla nich specjalnie zaprojektowane, to do momentu unieszkodliwienia obowiązują je takie same przepisy, jak wyroby, z których je wymontowano. Muszą więc, zanim zostaną przekazane jako odpad (Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1085 z późn. zm.) zostać poddane specjalnej obróbce, a więc przetworzeniu zgodnie z wymaganą specyfikacją techniczną, czyli pozbawione cech użytkowych. W procesie remontu, na etapie naprawy zachodzi konieczność podjęcia działań w stosunku do powstającego wyrobu niezamierzonego. Ich kolejność została szczegółowo przedstawiona na rysunku 3. Procedura przedstawiona na rys. 3 uwzględnia następujące etapy: ■ s egregacji na stanowisku naprawczym, ■ przekazania do magazynu w sposób bezpieczny i zgodny z przepisami (izolowanie), ■ pozbawienia cech użytkowych zgodnie ze specyfikacją techniczną, czyli wytworzenie odpadów, ■ przekazana do dalszego przetworzenia (odzysk lub unieszkodliwienie) na podstawie przepisów dotyczących postępowania z odpadami. Demontaż Proces postępowania z wyrobem niezamierzonymi Wyroby niezamierzone wytwarzane w procesach remontów, modyfikacji, modernizacji sprzętu wojskowego Dostarczenie elementu sprawnego Przekazanie odpadu Rys. 4 Proces modernizacji sprzętu wojskowego w aspekcie postępowania z odpadami Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji zintegrowanego systemu zarządzania Wojskowych Zakładów Uzbrojenia S.A. Podkreślenia wymaga tutaj zastosowany termin: wyrób niezamierzony – nie będący celem, a powstający z działalności produkcyjnej i usługowej wyrób zanieczyszczający środowisko lub powodujący niepożądane skutki dla środowiska [10]. W istocie z rozwinięcia tego terminu wynika wprost cel dla wdrożonego systemu zarządzania środowiskowego: minimalizacja wytwarzanych odpadów. Jesteśmy przecież wprost zainteresowani, aby właściwy wynik finansowy osiągnąć przy możliwie najniższych nakładach – w tym miejscu spowodowanych koniecznością postępowania z odpadami. Pozbawianie cech użytkowych i przetwarzanie wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami Logistyka Odzysku / 61 Artykuł recenzowany i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym [16] stanowi, że do pozbawiania cech użytkowych uprawniony jest przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania danego rodzaju broni lub wyrobu o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym. Pozbawienie cech użytkowych wymaga potwierdzenia. Należy powiedzieć, że pozbawianie cech użytkowych broni innej niż broń palna również podlega ścisłemu ewidencjonowaniu [16]. W myśl przepisów, organizacja wykonująca działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania materiałów wybuchowych, broni, amunicji oraz wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym jest uprawniona do pozbawiania cech użytkowych wytwarzanej broni. Organizacja powinna stosować system oceny jakości produkcji, kontrolę produktu końcowego oraz wymagane badania. W drodze rozporządzenia ustalono, że system ten ma być zgodny z ISO 9001 i AQAP. Powinien on określać podstawowe zadania na stanowiskach pracy związanych z zarządzaniem i kontrolą produkcji, zasady doboru pracowników, nadzorowania dokumentów i zapisów, a także wytyczne dla kontroli wewnętrznej. Postępowanie z odpadami z produkcji wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym W wyniku przetwarzania, czyli pozbawiania cech użytkowych wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym dochodzimy do pojęcia odpadu zdefiniowanego jako: wszystkie nieprzydatne substancje i przedmioty, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany [Dz. U. z 2013, poz. 21]. Analizując kompleksowo to zagadnienie należy zwrócić uwagę na jeszcze jedno wymaganie. Otóż, wyroby o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym mogą również podlegać ochronie, o której mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 182, poz.1228 z późn. zm.). Reguluje ona kwestie prawne związane z ochroną informacji niejawnych. Należy pamiętać, że termin „informacja niejawna” odnosi się do dokumentu lub przedmiotu albo dowolnej jego części, chronionej jako informacja niejawna, a zwłaszcza urządzenie, wyposażenie lub broń wyprodukowaną albo będącą w produkcji, ale także składnik użyty do ich wytworzenia. W związku z tym termin ten może odnosić się do wytworzonych wyrobów w procesach eksploatacji. Wprowadzenie wcześniej zdefiniowanego terminu „wyrób niezamierzony” jest kluczowe dla organizacji działających w warunkach koncesjonowanych. Stąd niezbędna jest specjalna procedura pozwalająca na klasyfikację tychże wyrobów. Podstawą takiej klasyfikacji powinny być odpowiednio dobrane kryteria o charakterze prawnym, fizykochemicznym, technologicznym i ekonomicznym. Odwzorowaniem tej klasyfikacji będzie segregacja wyrobów niezamierzonych na poszczególnych etapach procesu wytwarzania, czyli przetwarzania wyrobu niezamierzonego w odpad. Procedura ta powinna uwzględniać nie tylko ich właściwości niezbędne dla ochrony środowiska, ale również aspekty prawne, takie jak ochrona wynikająca z ustawy „koncesyjnej”, czy ustawy o ochronie informacji niejawnych. Przykład takiego postępowania z wyrobem niezamierzonym w aspekcie wymagań prawnych i struktury własności przedstawiono na rysunku 5: 62 / Logistyka Odzysku Wyroby o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym stanowią z zasady złożone systemy wielu urządzeń składowych realizujących różne funkcje, bardzo często niebezpiecznych dla środowiska i dla człowieka Wyrób niezamierzony Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz.U. 2012.1017 jt. z późn. zm.) Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. 2010.182.1228 z późn. zm,) Przekazanie odpadu upoważnionemu dostawcy Czy wyrób niezamierzony wymaga przetworzenia? ? N T Umowa z Klientem Czy wyrób niezamierzony ma zostać przekazany Klientowi w stanie niezmienionym? T Przekazanie wyrobu niezamierzonego Klientowi Specyfikacja techniczna ? N Proces przetworzenia wyrobu niezamierzonego Protokół pozbawienia cech użytkowych Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. 2014. poz. 1923) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. 2014. poz. 1923) Proces klasyfikacji i segregacji odpadów Decyzja o powstaniu odpadu Przekazanie odpadu upoważnionemu dostawcy Rys. 5 Schemat postępowania z wyrobami niezamierzonymi w procesie remontów, modyfikacji i modernizacji Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji ZSZ WZU S.A. W Wojskowych Zakładach Uzbrojenia S.A. struktura wytwarzanych odpadów przedstawia się następująco [3]: odpady niebezpieczne, odpady inne niż niebezpieczne i odpady, które można przekazać osobom fizycznym i instytucjom na potrzeby własne. Odpady niebezpieczne stanowią: ■ odpady anod z procesów galwanicznych; ■ szlamy z usuwania farb i lakierów zawierające rozpuszczalniki organiczne; ■ odpadowe emulsje i roztwory z obróbki metali, materiały filtracyjne, filtry olejowe, zaolejone czyściwo i odzież ochronna, przepracowane oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe; ■ płyny zapobiegające zamarzaniu; ■ akumulatory ołowiowe, baterie i akumulatory niklowo-kadmowe, lampy fluorescencyjne; ■ szlamy z fizykochemicznej obróbki ścieków, osady z oczyszczania sieci kanalizacyjnych oraz urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe; PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Artykuł recenzowany ■ odpady odczynników chemicznych (w tym zlewki po analizach chemicznych); ■ opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych; ■ o dpady azbestu. Odpady inne niż niebezpieczne stanowią: ■ odpady tworzyw sztucznych i kauczuków, zestalone kleje, zeschnięte farby i lakiery oraz opakowania z tworzyw sztucznych; ■ o dpadowy toner drukarski; ■ ż użle i popioły paleniskowe; ■ odpady z toczenia i piłowania żelaza i jego stopów oraz złom stalowy i żeliwo odpady metali nieżelaznych (za wyjątkiem kadmu i ołowiu),odpady z toczenia i wygładzania tworzyw sztucznych, szlamy z obróbki metali, złomowane narzędzia; ■ zużyte, elementy elektroniczne i elektrotechniczne (za wyjątkiem zawierających PCB oraz wyrobów specjalnie zaprojektowanych do wyrobów obronnych) oraz magnetyczne nośniki informacji; ■ z użyte opony; ■m akulatura i odpady opakowań z papieru i tektury; ■ s zkło odpadowe; ■m ateriały filtracyjne, zużyte czyściwo i odzież ochronna; ■d rewno odpadowe; ■ g ruz ceglany, cegła rozbiórkowa i papa odpadowa; ■ opakowania i odpady opakowaniowe po odczynnikach i substancjach chemicznych, o ile nie stanowią one substancji niebezpiecznych; ■ zużyte żywice jonowymienne; ■ odpady komunalne. Odpady, które można przekazać osobom fizycznym i jednostkom organizacyjnym na potrzeby własne to: żużle, złom stalowy i żeliwo, zużyte opony, drewno odpadowe, gruz ceglany, cegła rozbiórkowa oraz papa odpadowa. Zasady postępowania z odpadami w Wojskowych Zakładach Uzbrojenia S.A. reguluje wdrożona procedura P-1103.0.0 „Postępowanie z wyrobem niezamierzonym” oraz instrukcja I-11-03.1.0 „Postępowanie z odpadami”. Jak widać z powyższej treści „sito” skonstruowane z powyższego wykazu skutecznie zapobiegnie nieuprawnionemu przekazaniu wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym bez wymaganego przetworzenia, tym samym zapobiegając ryzyku niespełnienia wymagań prawnych. Podsumowanie W niniejszym artykule przedstawiono zagadnienia związane z postępowaniem z odpadami w eksploatacji sprzętu wojskowego. Ideowo w formie graficznej przedstawiono i omówiono proces postępowania z wyrobem niezamierzonym w wyniku przemiany którego, poprzez wykonywanie kolejnych operacji powstaje odpad. Wykorzystano w tym obszarze doświadczenia i procedury WZU S.A. w Grudziądzu. W zakładach opracowano system gospodarki odpadami, który został powiązany systemowo z pozostałymi elementami wdrożonego zintegrowanego systemu zarządzania, tzn. systemie zarządzania jakością, Wewnętrznego Systemu Kontroli Obrotu z zagranicą i zasadach bezpieczeństwa informacji. Brak negatywnych zdarzeń w całym okresie funkcjonowania tego systemu pomimo wielokrotnych kon4/2015 (17) W myśl przepisów, organizacja wykonująca działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania materiałów wybuchowych, broni, amunicji oraz wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym jest uprawniona do pozbawiania cech użytkowych wytwarzanej broni troli przez instytucje państwowe uzasadnia tezę, że warto ponieść koszty na wielokrotną, systemową kontrolę celem zapobiegania zdarzeniom mogącym narazić organizację na konsekwencje prawne. Konsekwencje te dotyczą ryzyka przekazania wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym w niepowołane ręce. Wyzwania te w związku z tym wpisują się w strategię bezpieczeństwa narodowego. To doświadczenie może stanowić wzór i przykład w jaki sposób identyfikacja i wzajemne powiązania procesów pozwalają zapewnić bezpieczeństwo organizacji. Jak widać z powyższych rozważań, logistyka postępowania z wyrobami o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym, w tym także wyrobami wysokoenergetycznymi i niebezpiecznymi w aspekcie odpadów powstających wskutek ich eksploatacji, stanowi kosztowne wyzwanie logistyczne. Źródła: 1.AAP 48, Nato system life cycle stages and processes. NSA, 2007. 2. Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej – DD/4, MON-SGWP. 11, Warszawa 2004. 3.Instrukcja ZSZ WZU S.A. I-11-03.1.0.0 Postępowanie z odpadami, wyd. 2., WZU. S.A.: Grudziądz 2013. 4. Księga Zintegrowanego Systemu Zarządzania Wojskowych Zakładów Uzbrojenia S.A., wyd. 9., WZU S.A., Grudziądz 2015. 5.Krupnik D., System bezpieczeństwa ekologicznego w siłach zbrojnych RP, rozprawa doktorska, AON, Warszawa 2009, s. 75-90. 6.Krupnik D., Wokół wojny handlowo-gospodarczej na płaszczyźnie ekologicznej. [w:] J. Płaczek (red.), Współczesna wojna handlowo-gospodarcza, Difin, Warszawa 2015, s. 310-339. 7.Krupnik D., Wybrane zagadnienia dotyczące systemu gospodarowania odpadami transgranicznego i ich przetwarzania, Zeszyty Naukowe Systemy Logistyczne Wojsk WAT 2015, Nr 42. 8.Kurasiński Z., Kompendium logistyka wojskowego, WAT, Warszawa 2014. 9.Nowak E., Logistyka wojskowa – zarys teorii, AON, Warszawa 2000. 10.Procedura ZSZ WZU S.A. P-11-03.0.0 Postępowanie z wyrobem niezamierzonym, wyd. 2, WZU. S.A., Grudziądz 2013. 11.Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać plan postępowania na wypadek zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego, mienia oraz środowiska naturalnego (Dz.U. z 2002 r., Nr 194, poz. 1632). 12.Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 października 2010 r. w sprawie pomieszczeń magazynowych i obiektów do przechowywania materiałów wybuchowych, broni, amunicji oraz wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz.U. z 2010 r. Nr 222, poz. 1451). 13.Ramowa dyrektywa Unii Europejskiej o odpadach z dnia 22 listopada 2008 r. [Dz. Urz. UE L/312 z 22.11.2008]. 14.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923). 15.Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221, z późn. zm.). 16.Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz.U. z 2012 r., poz. 1017 z późn. zm). 17.Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 z późn. zm,). 18.Ustawa o odpadach z 14 grudnia 2012 roku (Dz. U. z 2013, poz.21). Logistyka Odzysku / 63 Nowe trendy Odbiór odpadów zielonych z sieci supermarketów – nowe modele biznesowe W latach 90-tych ubiegłego stulecia w Polsce nastąpiła przemiana struktur handlowych: supermarkety zaczęły wypierać handel detaliczny, zwłaszcza w dużych aglomeracjach. Inwestorzy z kapitałem zagranicznym, korzystając ze znacznych ulg podatkowych, zapoczątkowali, trwającą po dziś dzień, ekspansję istniejących w Europie Zachodniej sieci supermarketów, takich jak choćby Kaufland, Biedronka, Lidl, Tesco, NETTO, ALDI, Auchan czy Carrefour. Niestety, bogactwo ich asortymentu wiąże się z tym, że nie wszystko udaje się sprzedać. Szansą jest przekazanie żywności organizacji charytatywnej. Okazuje się jednak, że barierą nie są same przepisy prawne, ale przede wszystkim złe przyzwyczajenia i brak zainteresowania dalszym losem produktów po opuszczeniu sklepu. Jakie zadania stoją przed właścicielami supermarketów? Green waste collection from supermarket chains – new business models In the 1990s in Poland there was a transformation of commercial structures: supermarkets began to supplant retail trade, especially in large cities. Investors with foreign capital, taking advantage of significant tax reductions, initiated, lasting to the present day, expansion of supermarket chains existing in Western Europe, such as for example Kaufland, Biedronka, Lidl, Tesco, NET, ALDI, Auchan and Carrefour. Unfortunately, the richness of their product range is associated with the fact that they do not manage to sell it all. This creates the opportunity to transfer food to a charity organisation. It turns out, however, that the barrier is not legislation itself, but primarily bad habits and lack of interest in the fate of the products after it leaves the shop. What are the tasks facing the owners of supermarkets? Ewelina Bożyk Koordynator ds. gospodarki odpadami, Vaco Sp. z o.o. B ogaty asortyment produktów spożywczych oferowanych przez supermarkety przyciąga rzesze klientów. W trosce o zyski i zwiększenie konkurencyjności w placówkach utrzymywane są wysokie stany magazynowe. Wszystko po to, by nie stracić klienta na rzecz konkurencji. Codziennie, w każdym sklepie oferującym produkty spożywcze, trwa wyścig z czasem oznaczonym na opakowaniu. Czy towar zostanie kupiony, czy stanie się odpadem o kodzie 16 03 80…1? Robiąc zakupy w sklepach spożywczych rzadko myślimy o tym, co dzieje się z produktami, które nie zostaną zakupione w terminie ich przydatności do spożycia czy z tymi z uszkodzonym opakowaniem. Konsument zwraca uwagę na wielkość asortymentu oferowanych produktów, opakowania, ceny. Tymczasem dane podawane przez Europejską Agencję Środowiska są przerażające. Szacuje się, że około 1⁄3 żywności produkowana na naszym kontynencie nie jest 64 / Logistyka Odzysku spożywana. Według danych Komisji Europejskiej w samej UE marnuje się około 90 milionów ton żywności rocznie. Między innymi to właśnie marnotrawstwo żywnościowej jest jednym z obszarów, których dotyczy „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy” [2]. Przestrzegając obowiązujących przepisów w zakresie ochrony zdrowia publicznego i konsumentów, pracownicy sklepów spożywczych codziennie przystępują do weryfikacji oferowanego asortymentu produktów pod względem ich przydatności do spożycia. Te, które nie spełniają wymogów, zgodnie z prawem należy niezwłocznie umieścić w pojemniku na odpady oznaczonych kodem 16 03 80. Biorąc pod uwagę ilość indeksów poszczególnych produktów, supermarkety mają wdrożone własne systemy weryfikacyjne – najczęściej już na dwa, trzy dni przed utratą ważności produkty żywnościowe uznawane są za wadliwe i wycofywane ze sprzedaży. Polskie prawodawstwo dopuszcza możliwość przekazywania osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami niektórych rodzajów PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Nowe trendy W myśl nowych przepisów sieci handlowe muszą podpisać specjalne umowy z organizacjami charytatywnymi na przekazywanie im za darmo niesprzedanych produktów, które w dalszym ciągu nadają się do spożycia. Podobny projekt złożyła w czerwcu 2015 roku do Sejmu Zjednoczona Prawica [3], nakazuje on, m.in. hipermarketom powyżej 250 m2 podpisanie umowy z wybraną organizacją charytatywną odpowiedzialną za bezpłatne odbiory żywności ze sklepów. Zgodnie z projektem ustawy za „marnowaną żywność” należy uznać produkty spożywcze odrzucone poza łańcuch rolno-spożywczy ze względów gospodarczych, estetycznych lub z powodu zbliżającej się utraty daty ważności, które nadal nadają się do spożycia. Na ostatnim wrześniowym (2015 r.) posiedzeniu Sejmu wszystkie kluby parlamentarne poparły projekt ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności autorstwa posła Patryka Jakiego. Według prawa polskiego wszelką żywność po terminie oznaczonym na opakowaniu należy uznać za nieprzydatną do spożycia odpadów (Dz.U. 2006 nr 75 poz. 527). Rozporządzenie Ministra Środowiska obowiązuje od maja 2006 roku. Niestety, dokument ten jasno określa, co można zrobić z odpadem przeterminowanej żywności – przekazać do skarmiania zwierząt w schronisku dla zwierząt domowych i zwierząt doświadczalnych zgodnie z zasadami karmienia poszczególnych gatunków. Tym samym rokrocznie tony odpadów żywnościowych trafiają na składowiska, do kompostowni czy spalarni. Przedsiębiorca nie może przekazać odpadów roślinnych gospodarstwom rolnym, a przeterminowanych produktów spożywczych przeznaczyć dla potrzebujących. Według prawa polskiego wszelką żywność po terminie oznaczonym na opakowaniu należy uznać za nieprzydatną do spożycia. Czy w każdym przypadku jako odpad należy traktować żywność wycofaną ze sklepów? Wielokrotnie już podkreślano, że daty przydatności do spożycia („najlepiej spożyć przed") umieszczane na produktach spożywczych nie zawsze oznaczają, że produkt psuje się już następnego dnia, a jedynie to, że po upływie danego terminu spada jego wartość. Niektóre produkty nadają się zatem do spożycia po upłynięciu terminu ich przydatności. Unia Europejska chce w okresie 10 lat obniżyć o 25% marnotrawstwo żywności na etapie dystrybucji [4] – mobilizując kraje członkowskie do prawnego nakazu oddawania na cele charytatywne wycofanej żywności. Pod koniec maja 2015 roku francuski Parlament [1] przyjął ustawę, która ma zapobiegać marnowaniu żywności w supermarketach. 4/2015 (17) Uchwalenie nowej ustawy skutkować powinno zmniejszeniem strumienia odpadów spożywczych, kierowanego do zagospodarowania przez wyspecjalizowane podmioty. Firma VACO, będąca odbiorcą przeterminowanej żywności spożywczej, odnotowała widoczny wzrost ilości odpadów przekazywanych do utylizacji w porównaniu do lat ubiegłych. Analizując dane z ostatnich ośmiu miesięcy i porównując je z analogicznym okresem, z roku 2014 tylko w przypadku jednej z sieci sklepów spożywczych (346 lokalizacji), zaobserwowano wzrost o blisko 100 ton. Przy czym, średnia miesięczna ilość odpadów wytwarzanych przez tę sieć, kształtuje się w okolicach 73 ton. Na ilość Nowe trendy przekazywanych odpadów ma wpływ nie tylko wielkość oferowanego asortymentu, ale także pora roku (sezonowość owoców i warzyw) oraz wysokość temperatur. Koszt zagospodarowania wyżej wymienionych odpadów to blisko 134 tysiące złotych. Tylko 70% odpadów jest kompostowane. Pozostałe trafiają do spalarni, między innymi na skutek braku segregacji. Ile spośród 590 ton artykułów spożywczych przekazanych do utylizacji, sieć ta mogłaby przekazać potrzebującym? Czy instytucje oferujące pomoc potrzebującym poradzą sobie z redystrybucją przekazanych im artykułów spożywczych, zanim te stracą swoją przydatność do spożycia? Na te odpowiedzi przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że w przyszłości to właśnie instytucje charytatywne staną się wytwórcami odpadów i klientami firm utylizacyjnych. Nie jest bowiem możliwe, by wszystkie przejęte produkty żywnościowe znalazły swoich odbiorców. Los niesprzedanej żywności w Polsce uzależniony jest obecnie od praktyk w zakresie gospodarki odpadami. Może ona zostać wykorzystana jako pasza, poddana kompostowaniu lub przekształcona w energię albo trafić na składowiska odpadów. Kierownictwo supermarketów w Polsce rzadko jest zainteresowane dalszym losem odpadu. Świadomość ekologiczna i odpowiedzialność za wytworzony odpad kończy się wraz z przekazaniem go podmiotom posiadającym wymagane prawem pozwolenia. Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. [5] wprowadziła nakaz segregacji odpadów, który niestety nie zawsze jest przestrzegany. Nadal zdarzają się sytuacje umieszczania w pojemnikach oznaczonych kodem 16 03 80 produktów w opakowaniach szklanych, metalowych czy plastikowych. Odpad to odpad a segregacja zajmuje zbyt dużo czasu, nie mówiąc już o braku miejsca na przechowywanie dedy66 / Logistyka Odzysku kowanych pojemników – słyszymy często podczas odbiorów. Z brakiem wydzielonego i przystosowanego miejsca na odpady i niską świadomością pracowników w zakresie edukacji ekologicznej mamy przede wszystkim do czynienia w przypadku małych, sieciowych sklepów spożywczych. Brak wdrożonego systemu gospodarowania odpadami w placówkach, a co za tym idzie brak szkoleń w tym zakresie skutkuje niewłaściwym podejściem do tematu. Tymczasem wydzielenie frakcji szklanej, metalowej i plastikowej z masy odpadów pozwala na szybkie i ekologiczne zagospodarowanie odpadów biodegradowalnych w kompostowniach czy biogazowniach. Biorąc pod uwagę fakt, iż od 2025 roku odpady nadające się do recyklingu nie będą już mogły być składowane, konieczne jest wdrożenie zasady segregacji „odpadów u źródła” w każdym supermarkecie. Polski system gospodarowania odpadami wytworzonymi, w szczególności odpadami biodegradowalnymi ma zaledwie 10 lat na dostosowanie się do unijnych wymogów. Już teraz musimy nauczyć się segregacji odpadów wszędzie tam, gdzie jesteśmy: w pracy, w szkole, w obiektach administracji publicznej, podczas wypoczynku czy w domu. Tylko dzięki wspólnym staraniom uda nam się zmienić system gospodarczy w obieg zamknięty. Źródła: 1.Mazurczyk A., Francja zakazała supermarketom wyrzucania niesprzedanego jedzenia, „Polityka”, 25 maja 2015, www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/1620613,1,francja-zakazala-supermarketom-wyrzucania-niesprzedanego-jedzenia. read, (20.09.2015). 2. Od produkcji po odpady – system żywnościowy – Europejska Agencja Środowiska, www.eea.europa.eu. 3.Poselski projekt ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk nr 3853, www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/page.xsp/ przeglad_ustaw). 4.Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 19 stycznia 2012 r. Jak uniknąć marnotrawienia żywności: strategie na rzecz poprawy wydajności łańcucha żywnościowego w UE (2011/2175(INI)). 5.Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, (Dz.U. 2013 poz. 21). Przypisy: 16 03 80 80 Produkty spożywcze przeterminowane lub nieprzydatne do spożycia (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. 2014 poz. 1923). 1 PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Najlepsze praktyki Klub ekoCSR – czystszy zysk dla Twojej firmy Statystyki są nieubłagane – na polskich drogach w 2014 roku zginęło 3202 osób. Liczba ta jest zatrważająca, dlatego media kilkanaście razy w roku ogłaszają „czarny weekend”. Na szczęście z roku na rok w wypadkach drogowych ginie coraz mniej uczestników ruchu, ale co by było, gdyby tendencja miała charakter wzrostowy? Albo gdyby nagle liczba ofiar śmiertelnych zwiększyła się prawie 13-krotnie. Szacuje się, że właśnie około 12-13 razy więcej osób niż na drogach, ginie co roku w Polsce z powodu zanieczyszczeń powietrza (w 2015 roku przewiduje się że będzie to 40 387 osób). Ratunkiem dla tej kryzysowej sytuacji może okazać się Klub ekoCSR, który przesuwa punkt ciężkości z problemu na konkretną korzyść dla firmy. The ecoCSR club – cleaner profit for your company The statistics are inexorable - 3202 people were killed on Polish roads in 2014. This figure is alarming, because the media announce a “black weekend” several times a year. Fortunately, every year fewer road users are killed in road accidents, but what would happen if the trend had an upward character? Or if suddenly the number of fatalities increased almost 13‑fold. It is estimated that just approximately 12-13 times more people are killed each year in Poland due to air pollution (it is predicted that in 2015 it will be 40 387 people) than on the roads. Rescue for this crisis situation may be the ekoCSR Club, which shifts the focus from the problem to a particular advantage for the company. O chrona środowiska jest zatem realnym problemem. W przypadku firm zyskuje dodatkowego znaczenia. Przedsiębiorcy z jednej strony są obciążani nowymi wymogami ustawowymi, z drugiej zaś mogą wykorzystywać innowacje z zakresu ochrony środowiska do optymalizacji produkcji i w celach marketingowych. Tylko jak to wszystko efektywnie połączyć? 4/2015 (17) Odpowiedzią jest Klub ekoCSR, który zamienia tematy ochrony środowiska z obszaru problemowego na obszar konkretnych korzyści dla firmy. Do Klubu stale dołączają nowe firmy, które przekonują się, że jest to CZYSTSZY zysk dla ich firmy. Poniżej prezentujemy dwa przykłady praktycznego wdrożenia ekologicznej odpowiedzialności przez członków Klubu. Logistyka Odzysku / 67 Najlepsze praktyki VIVE Textile Recycling przykładem biznesu odpowiedzialnego społecznie Firma VIVE Textile Recycling, wchodząca w skład Grupy VIVE, od ponad 20 lat przyczynia się do rozwoju potencjału gospodarczego ziemi świętokrzyskiej. Głównym zakresem działalności spółki jest recykling tekstyliów. Inwestycje w nowe technologie i poszukiwanie innowacyjnych metod przetwarzania tekstyliów są podyktowane dbałością o środowisko naturalne i ekosystem naszej planety. Ewelina Rozpara Manager ds. PR i projektów marketingowych Grupy VIVE VIVE Textile Recycling angażuje się również w przedsięwzięcia proekologiczne w społeczności lokalnej. Jednym z nich jest ochrona pszczół. Wsparcie finansowe dla Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Pszczelarzy obejmuje jego działalność statutową, w tym przede wszystkim konkretne działania proekologiczne, chroniące środowisko życia tych pożytecznych owadów. Spółka dołączyła do grona członków Klubu ekoCSR jako obiecującej płaszczyzny wymiany doświadczeń oraz informacji z zakresu ochrony środowiska w obszarze dobrych praktyk, prawa, ale także jako źródła wiarygodnych danych. Indeco – producent i dystrybutor systemów zabudowy wnęk i szaf – w trosce o środowisko Świętokrzyska spółka VIVE Textile Recycling dąży do odzyskiwania surowca w 100%. Proces składa się z wielu etapów – od pozyskania tekstyliów, przez sortowanie, aż po sprzedaż hurtową i detaliczną odzieży używanej oraz czyściwa przemysłowego, a także innych produktów wynikających z procesu recyklingowego. Gotowe produkty trafiają do stałych odbiorców z wielu krajów Europy, Afryki, Azji, a nawet Ameryki Północnej i Południowej. Można mnożyć przykłady ponownego użycia surowca. Pozyskiwane czyściwo służy na przykład przemysłowi samochodowemu. Jeansowe ścinki eksportowane są do odbiorców, którzy produkują z nich okładki na książki. Zniszczone moherowe swetry służą do produkcji dywanów. Dobrej jakości produkt trafia do sieci wielkopowierzchniowych sklepów z odzieżą używaną VIVE Profit oraz małych i średnich hurtowników. Worki foliowe lub tekturowe kartony, w których przywożona jest używana odzież, oddawane są do przetworzenia. Inne odpady i materiały poprodukcyjne, a także opakowania przekazywane są do dalszego recyklingu w wyspecjalizowanych firmach lub przetwarzane na paliwo alternatywne. Firma podejmuje szereg działań z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu. Inwestuje w nowe, ekologiczne technologie produkcji, przechowywania i transportu. Zmniejsza negatywny wpływ na ekosystem, poprzez racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych i optymalizację gospodarki odpadami. Monitoruje wpływ swojej działalności na środowisko. Dba również o świadomość ekologiczną swoich pracowników budując ją między innymi za pomocą elektronicznego, cyklicznego newslettera o tematyce ekologicznej. Przekazywane są w nim informacje o inicjatywach, jakie firma podejmuje na rzecz ochrony środowiska, a także wskazówki dotyczące tego, co każdy może zrobić dla Ziemi we własnym zakresie. 68 / Logistyka Odzysku Łukasz Jachacy Specjalista ds. logistyki Firma Indeco jest wieloletnim doświadczonym producentem i dystrybutorem systemów oraz rozwiązań służących zabudowie wnęk i budowie szaf opartych o drzwi systemowe INDECO. Poprzez sieć Autoryzowanych Przedstawicieli jesteśmy obecni w tysiącach mieszkań, domów i biur. Istniejemy na rynku nieprzerwanie od 20 lat. Zagadnienia związane z ochroną środowiska zawsze stanowiły istotny fragment naszej wewnętrznej polityki rozwoju. Każdy nowy projekt w firmie podlega rozważeniu także pod kątem wpływu na środowisko i możliwości recyklingu odpadów, Pomaga to w wielu przypadkach ograniczyć koszty i zminimalizować możliwe negatywne wpływy na środowisko naturalne. Długie życie produktu gwarantuje mniejsze obciążenie środowiska. W naszym zakładzie produkcyjnym prowadzimy nadzór nad odpadem z procesów produkcyjnych, dzielimy powstałe odpady na surowce, które później mogą zostać poddane recyklingowi. By być na bieżąco ze zmianami przepisów i z nowościami, korzystamy z doradztwa środowiskowego w firmie M&M Consulting, a ostatnio w ramach poszerzania wiedzy i możliwości wymiany doświadczeń przystąpiliśmy do klubu ekoCSR. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 RELACJA-ŚWIAT Tokyo Model – The history and strengths of improving municipal waste management operations The 23 cities area of Tokyo is the core part of Tokyo Metropolitan Area, in which focal functions of political, administrative, and economic aspects of Japan are allocated. The amount of waste in Tokyo has drastically increased in the process of economic development and urbanization throughout the 20th Century and measures to tackle the issues have been taken seriously. In 23 cities area of Tokyo, each and every 23 municipal authority and Clean Authority of TOKYO (CAT23; a special-purpose municipal government to deal with intermediate treatment of municipal solid waste) are in charge of municipal solid waste management. In this report, the “Tokyo Model,” systematically explaining the municipal solid waste management and its strengths within 23 cities of Tokyo, will be introduced. Model tokijski – Historia i mocne strony poprawy gospodarki odpadami komunalnymi Obszar 23 miast wokół Tokio jest główną częścią tokijskiej metropolii, której przydzielono centralne funkcje dotyczące aspektów politycznych, administracyjnych i gospodarczych Japonii. Ilość odpadów w Tokio drastycznie wzrosła w procesie rozwoju gospodarczego i urbanizacji w XX wieku, a działania w celu rozwiązania tego zagadnienia zostały potraktowane poważnie. W 23 miastach obszaru Tokio, każdy z 23 samorządów i Clean Authority of Tokyo - CAT23 (wydzielony samorząd miejski ds. radzenia sobie z pośrednim przetwarzaniem odpadów komunalnych) jest odpowiedzialny za gospodarkę odpadami komunalnymi. W niniejszym opracowaniu, wyjaśniającym po kolei gospodarkę odpadami komunalnymi i jej mocne strony w 23 miastach obszaru Tokio, zostanie przedstawiony „Model tokijski”. Miwa Jinno Division Manager of International Cooperation Division Clean Authority of TOKYO (CAT23) Kierownik Działu Współpracy Międzynarodowej Clean Authority of Tokyo – CAT 23 (Związek 23 Miast Tokijskich - CAT23) Outline of Tokyo Tokyo has a population of approximately 9 million and City GDP, 85, 201.6 billion yen, is placed on the top throughout the world. Finance, information and service are the main industries in the area, making Tokyo as one of the world’s largest economies, while its environmental aspects are highly evaluated. 4/2015 (17) Tokio w zarysie Tokio liczy około 9 milionów mieszkańców, a PKB miasta, znajdujące się na poziomie 85 201,6 miliardów yenów, jest najwyższe na świecie. Finanse, zarządzanie informacją i usługi to główne gałęzie przemysłu w tym rejonie, co czyni gospodarkę Tokio jedną z największych gospodarek na świecie, a jej aspekty środowiskowe są wysoko ocenione. Proces rozwoju gospodarki odpadami w Tokio W drugiej połowie XX wieku, w okresie szybkiego wzrostu gospodarczego Japonii, ilość odpadów komunalnych Tokio znacznie wzrosła, co spowodowało poważne problemy środowiskowe. Zwłaszcza w latach 1955-1973 roku, w okresie szybkiego wzrostu gospodarczego, ilość odpadów komunalnych Tokio wzrosła około sześciokrotnie. Ponadto, w okresie „bubble economy” (bańki ekonoLogistyka Odzysku / 69 RELACJA-ŚWIAT Tokyo has been successful in reducing the volume of per caplta waste generation while maintaing economic growth by taking various measures. Tokio skutecznie zmniejsza ilość odpadów generowanych na jednego mieszkańca przy jednoczesnym utrzymaniu wzrostu gospodarczego poprzez podejmowanie różnych działań. Changes in the volume of generated waste and GDP (1950-2008) Zmiany w ilości generowanych odpadów i PKB (1950-2008) 3,000 Per capita GDP of Japan - PKB Japonii Per capita municipal waste output in Tokyo - Produkcja odpadów komunalnych na mieszkańca w Tokio 400 -41% 2,500 2,000 1,500 1,000 200 500 Per capita GDP of Japan(Unit: thousand GK dollars / year) PKB Japonii (Jednostka: tysiąc dolarów GK/rok) Per capita municipal waste output in Tokyo (kg/year) Produkcja odpadów komunalnych na mieszkańca w Tokio (kg/rok) 600 0 0 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2008 Commencement of periodic waste collection using bins (volume of approximately 40 liters) Commencement of separated collection of bulky waste Commencement of separated collection of incombustible waste (such as plastics) Commencement of Tokyo SLIM campaign Establishment of full-scale waste intermediate treatment system Full implementation of recycling waste collection project (used papers, bottles, and cans) Actual roll-out of thermal recycling of waste plastics Rozpoczęcie okresowego zbierania odpadów przy wykorzystaniu kubłów (objętość około 40 litrów) Rozpoczęcie selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych Rozpoczęcie selektywnej zbiórki odpadów niepalnych (takich jak tworzywa sztuczne) Rozpoczęcie tokijskiej kampanii SLIM Utworzenie na szeroką skalę systemu wieloetapowego procesu przetwarzania odpadów Pełne wdrożenia projektu recyklingu zebranych odpadów (makulatura, butelki, i puszki) Wprowadzenie recyklingu termicznego odpadów z tworzyw sztucznych Fig.1 History of reducing the volume of generated municipal waste in Tokyo SOURCE: Angus Maddison "Historical Statistics of the World Economy 1-2008 AD“ (University of Groningen) Centurial Chronology of Waste Management by Tokyo Metropolitan Government (Tokyo Environmental Public Service Corporation, 2000), Statistical Information of Tokyo Metropolitan Government, “The History of Waste Management in 23 Cities of Tokyo” (Clean Authority of TOKYO, 2013) Rys. 1 Historia zmniejszania ilości odpadów komunalnych generowanych w Tokio, Źródło: Angus Maddison, Historyczna statystyka gospodarki światowej 1-2008 AD, Uniwersytet Groningen Kronika gospodarki odpadami w Tokio według stuleci, Tokyo Environmental Public Service Corporation, 2000 Historia gospodarki odpadami w 23 miastach obszaru Tokio, Informacje statystyczne tokijskich władz metropolitalnych, Clean Authority of TOKYO, 2013 Waste management development process of Tokyo In the latter half of 20th Century, during rapid economic growth of Japan, the volume of municipal waste of Tokyo increased significantly, raising serious environmental issues. From 1955 to 1973, during the period of the rapid economic growth, in particular, the amount of municipal waste of Tokyo has increased by about 6 times. Moreover, during the period of the “bubble economy” from 1985 to 1990 the amount of municipal waste has increased by about 20% and reached its peak in 1988. In Tokyo, however, various measures have been taken successfully to reduce per capita waste generation volume, while maintaining economic growth. Issues and measures taken at different times ■Dawn of waste issues 1900-1955 Waste volume increased drastically accompanying the urbanization of Tokyo. Feculence Cleansing Act was promulgated in 1900 and it was stipulated that local governments were supposed to be responsible for municipal waste management. 70 / Logistyka Odzysku micznej) w latach 1985-1990 ilość odpadów komunalnych wzrosła o około 20% i osiągnęła szczyt w 1988 roku. Jednak w Tokio podjęto różne środki w celu zmniejszenia ilości odpadów przypadającej na jednego mieszkańca, przy jednoczesnym utrzymaniu wzrostu gospodarczego. Problemy i środki podejmowane w różnych okresach ■Początek problemów z odpadami (1900-1955) Ilość odpadów wzrosła drastycznie wraz z urbanizacją Tokio. W 1900 roku została ogłoszona ustawa Feculence Cleansing Act i wówczas ustalono, że samorządy miały być odpowiedzialne za gospodarkę odpadami komunalnymi. Zgodnie z prawem do spalania odpadów zobowiązano w 1930 roku, a wcześniej, w 1924 roku zbudowano pierwszą spalarnię Tokio, spalarnię Osaki Jinkai. ■Okres szybkiego wzrostu ekonomicznego (1955-1973) Z powodu masowej produkcji i masowego usuwania odpadów, miejsce składowania w rejonie zatoki Tokio nie wystarczało, więc opracowano i wprowadzono technologie spalania. Wytwarzanie energii w spalarniach rozpoczęło się od 1969 roku w spalarniach Shakujii i Setagaya. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 RELACJA-ŚWIAT Incineration of waste was lawfully obligated in 1930, and prior to it, Tokyo’s first incineration plant, Osaki Jinkai Incineration Plant, was built in 1924. ■The period of rapid economic growth 1955-1973 Due to mass production and mass disposal, final disposal site in Tokyo’s bay area became in short, so, the incineration technologies were developed and introduced. Power generation in incineration plants had started in Shakujii Incineration Plant and Setagaya Incineration Plant since 1969. ■The period of stable growth 1973‐1985 In Tokyo, new and innovative incineration plants equipped with pollution control measures entered into their full operation and sorting of waste at source commenced in 1973. Recycling activities were also promoted. ■Significant increase in volume of waste 1985‐1990 Due to the “bubble economy”, waste volume further increased and reached its peak. As a measure to tackle this, the “Tokyo SLIM” campaign commenced from 1989. Also, Waste Management and Public Cleansing Act was amended to reduce waste volume and promote recycling (3Rs). ■Dawn of 3R era 1990‐present During this period, development of a sound material cycle society was promoted, while dioxins issue came to be tangible. ■Charging for all bulky waste commenced in 1991. Law on Special Measures against Dioxins was enacted in 1999 and various recycling acts were stipulated. In 2009, thermal recycling of waste plastic commenced in Tokyo. The Tokyo Model Residents, public as well as private sectors have been working together in exploring ideal models for municipal waste management in large cities throughout the history to improve waste management over the last century in Tokyo, with a view to implementing such models. Flow of waste and resources in the 23 cities of Tokyo The flow of waste and resources in the 23 cities area of Tokyo is shown on page 72. An overall picture of the Tokyo Model ■Waste generation •R esidents work on reducing waste volume, sorting waste at source, and recycling based on the 3R approach. • S orting and recycling of resources (used paper, bottles, cans, PET bottles and etc.) are thoroughly done, and thereby segregation of waste inappropriate for incineration is ensured. ■Collection and transport •M unicipal authorities of 23 cities efficiently collect all generated waste as being sorted respectively within the day and transport it to treatment facilities such as waste incineration plants. Collection/transportation coverage rate is 100%. 4/2015 (17) ■Okres stabilnego wzrostu (1973-1985) W Tokio, zaczęły w pełni funkcjonować nowe i innowacyjne spalarnie wyposażone w środki kontroli zanieczyszczenia, a sortowanie odpadów u źródła rozpoczęto w 1973 roku. Promowano również recykling. ■Znaczący wzrost ilości odpadów (1985-1990) Ze względu na „bubble economy” (bańka ekologiczna), ilość odpadów dalej zwiększała się osiągając szczyt. Jako środek do rozwiązania tego problemu w 1989 roku rozpoczęto kampanię „Tokyo SLIM”. Ponadto, ustawa o gospodarce odpadami i oczyszczaniu została zmieniona w celu zmniejszenia ilości odpadów oraz promowania recyklingu (3R). ■Początek ery 3R (1990 – nadal) W tym okresie promowano rozwój społeczeństwa recyklingu, podczas gdy namacalny stał się problem zanieczyszczenia atmosfery. W 1991 roku rozpoczęto pobieranie opłat za wszystkie odpady wielkogabarytowe. Ustawa o środkach specjalnych zapobiegania emisji substancji niebezpiecznych do atmosfery została uchwalona w 1999 roku. Postulowano różne działania recyklingowe. W 2009 roku rozpoczęto w Tokio recykling termiczny odpadów z tworzyw sztucznych. Model tokijski Mieszkańcy Tokyo – wraz z przedstawicielami zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego - od stuleci pracują razem, poszukując idealnych modeli dla gospodarki odpadami komunalnymi w dużych miastach. Przepływ odpadów i zasobów w 23 miastach rejonu Tokio Przepływ odpadów i zasobów w 23 miastach rejonu Tokio pokazany jest na stronie 72. Ogólny obraz modelu tokijskiego ■Generowanie odpadów • Mieszkańcy pracują nad zmniejszeniem ilości odpadów, sortowaniem odpadów u źródła i recyklingiem w oparciu o podejścia 3R. • Sortowanie i recykling surowców (makulatury, butelek, puszek, butelek PET i itd.) są starannie prowadzone, a tym samym zapewnia się segregację odpadów nieodpowiednich do spalania. ■Zbiórka i transport • Władze miejskie w 23 miastach/regionach sprawnie zbierają wszystkie generowane, odpowiednio posortowane odpady w ciągu dnia i przewożą je do zakładów przetwarzania, takich jak spalarnie odpadów. Poziom zbiórki/transportu wynosi 100%. ■Spalanie / odzysk energii • Władze Związku 23 Miast Tokijskich CAT23 zapewniają bezpieczne przetwarzanie odpadów przywożonych do 21 spalarni położonych w centrum miast. • Zarząd CAT23 generuje i gromadzi dużą ilość prądu i energii cieplnej wykorzystując technologię recyklingu termicznego. ■Końcowe unieszkodliwianie • Higieniczne unieszkodliwianie wysypiskowe odbywa się na kontrolowanych wysypiskach obsługiwanych Logistyka Odzysku / 71 RELACJA-ŚWIAT Flow of waste and resources in 23 cities of Tokyo Waste Resource Collection / Intermediate processing of waste Transport of waste (Clean Authority of TOKYO） (Each city） Incombustible waste Large-sized waste Resources Incineration plants Transfer incombustibles Ash-melting plants Incombustible Waste Processing Center Transfer large-sized waste Pulverization Processing Plant for Large-sized Waste Collect resources Recovered as resource or product by recycling centers of manufactures or private recycling businesses. Utilization of produced heat • Use by generating power • Surplus heat used for air conditioning and swimming pools in the area Use as construction material, and other uses. Recovery / Sales of Steel and aluminum Pulverized Waste Processing Center Outer Central Breakwater Landfill Disposal Site or New Sea Surface Disposal Site Combustible waste Final disposal (Tokyo Metropolitan Government) Clean Authority of TOKYO consists of Head Office and branches including 21 incineration plants and other waste processing facilities. The total number of staff members is 1,140 as of April-2015. Przepływ odpadów i zasobów w 23 miastach obszaru Tokio Odpady Surowce wtórne Zbiórka i transport odpadów (każde miasto) Przetwarzanie odpadów (Clean Authority of TOKYO) Utylizacja odpadów (tokijskie władze metropolitalne) Spalarnie Odpady niepalne Odpady wielkogabarytowe Surowce wtórne Zakłady witryfikacji popiołów Transport odpadów niepalnych Sortownia odpadów niepalnych Transport odpadów wielkogabarytowych Segregacja odpadów surowcowych Surowce wtórne przetwarzane w ramach zakładów recyklingowych, centrów recyklingowych czy zakładów produkcyjnych reprezentowanych zarówno przez spółki prywatne jak i komunalne. Zakład rozdrabniania odpadów wielkogabarytowych Wykorzystanie wytwarzanego ciepła • Odzysk energii • Nadwyżka ciepła wykorzystywana do klimatyzacji i w basenach w okolicy Wykorzystane jako materiał konstrukcyjny i do innych zastosowań Sortownia rozdrobnionych odpadów Odzysk / Sprzedaż stali i aluminium Wysypisko Outer Central Breakwater i wysypisko New Sea Surface Odpady palne Clean Authority of Tokyo składa się z centrali i oddziałów, w tym 21 spalarni i innych obiektów do przetwarzania odpadów. Łączna liczba pracowników wynosiła w kwietniu 2015 roku 1140 osób. Fig. 2 Flow of waste and resources in 23 cities of Tokyo Rys. 2 Przepływ odpadów i zasobów w 23 miastach obszaru Tokio 72 / Logistyka Odzysku PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 RELACJA-ŚWIAT ■Incineration/energy recovery •C AT23 safely treats waste brought into 21 incineration plants situated in the center of cities. •C AT23 generates and collects a large amount of power and thermal energy using thermal recycling technology. ■Final disposal • S anitary landfill disposal is carried out in a controlled type landfill operated by the Tokyo Metropolitan Government. •N ewly reclaimed land has been created by disposing of incombustible waste, incineration ash, and so on to sea surface area. The relationship between incineration plants and local residents in Tokyo Given the limited landmass, enormous efforts have been taken in collaboration with 9 million residents in Tokyo and private sectors to develop intermediate treatment facilities including 21 incineration plants. CAT23 is operating 21 incineration plants keeping the safety and stability in the central part of the city where many housing and commercial buildings are situated. Incineration plants of CAT23 are treating 7,470 tons of waste a day and reducing the volume by about 95% through incineration. To reduce harmful gas emissions, CAT23 sets stricter selfregulatory values than the legitimate values and removes fly ash, dioxins, mercury, hydrogen chlorides and sulfur oxides, nitrogen oxides securely from the exhaust by introducing anti-pollution facilities. CAT23 supplies the heat generated by incineration to neighboring houses and facilities, and generates power which creates sales profit as much as 9.8 billion yen in 2013, equivalent to about 12% of the annual income budget of CAT 23. Incineration plants of CAT23 are operated around the clock continuously, achieving stable operation, which also contributes to a long service life of 25-30 years through appropriate renovation and repair. At the initial stage of incineration plant development, residents were concerned about any possible toxic gas emission from incineration plants. Thanks to CAT23s’ sincere face-to-face communication with residents and stricter environmental standards, today it’s widely recognized by local people that incineration plants, which are usually located in residential and water front areas, could be a safe and eco-friendly solution. Citizens even began actively collaborating in waste separation and recycling, which brought even more efficient waste management operation and less waste output. Conclusion In 2011, Clean Authority of TOKYO, with 23 municipal authorities of Tokyo, started international cooperation to transfer its abundant know-how of waste management to cities in foreign countries, confronting the similar issues that Tokyo has experienced for decades. It is our great honor and pleasure that this report would be of some help for waste management in Poland. 4/2015 (17) przez Rząd Metropolitalny Tokio. • Nowo pozyskane tereny zostały utworzone przez usuwanie odpadów niepalnych, popiołu ze spalania, itp., do morza, dzięki czemu powstały wyspy, które są eksploatowane dla celów gospodarczych. Związek pomiędzy spalarniami a lokalną społecznością w Tokio Biorąc pod uwagę ograniczoność obszarów ziemi, podjęto ogromne wysiłki (we współpracy z 9 mln mieszkańców w Tokio oraz sektorem prywatnym w celu opracowania pośrednich urządzeń przetwarzania odpadów, w tym 21 spalarni. CAT23 obsługuje 21 spalarni, utrzymując bezpieczeństwo i stabilność w centralnej części miasta, gdzie mieści się wiele budynków mieszkalnych i komercyjnych. Spalarnie z CAT23 przetwarzają 7 470 ton odpadów dziennie i - poprzez spalanie - ograniczają ich objętość o około 95%. W celu zmniejszenia emisji szkodliwych gazów, CAT23 określa bardziej rygorystyczne wartości samoregulujące niż wartości ustanowione prawem i bezpiecznie usuwa popiół lotny, dioksyny, rtęć, chlorki wodoru i tlenki siarki, tlenki azotu w spalinach poprzez wprowadzenie urządzeń usuwających zanieczyszczenia. CAT23 dostarcza ciepło generowane przez spalanie do sąsiednich domów i obiektów, i generuje moc, która tworzy zysk ze sprzedaży aż 9,8 miliardów jenów w roku 2013, co odpowiada około 12% rocznego budżetu dochodowego CAT 23. Spalarnie CAT23 obsługiwane są przez całą dobę w sposób ciągły, osiągając stabilne działanie, co również - poprzez odpowiednie remonty i naprawy - przyczynia się do długiej żywotności (25-30) lat. Na początkowym etapie rozwoju spalarni, mieszkańcy obawiali się ewentualnej emisji gazów toksycznych. Dzięki szczerej bezpośredniej komunikacji z mieszkańcami i bardziej rygorystycznym normom środowiskowym, dziś miejscowi powszechnie uznają, że spalarnie - zazwyczaj zlokalizowane na obszarach mieszkalnych i nabrzeżach mogą być bezpiecznym i przyjaznym dla środowiska rozwiązaniem. Mieszkańcy nawet zaczęli aktywnie współpracować przy segregacji odpadów i recyklingu, dzięki czemu wzrosła skuteczność realizowanej gospodarki odpadami, a produkcja odpadów zmniejszyła się. Wnioski W 2011 roku Służby Oczyszczania Miasta wraz z 23 samorządami rejonu Tokio, rozpoczęły współpracę międzynarodową, aby przenieść swoje bogate know-how gospodarki odpadami do miast w innych krajach, stojących przed podobnymi problemami, jakich Tokio doświadcza od dziesięcioleci. To dla nas wielki zaszczyt i przyjemność, że opracowanie to będzie wsparciem dla gospodarki odpadami w Polsce. Przedstawiciele Clean Authority of Tokyo (CAT23) będą gośćmi specjalnymi Konferencji Logistyka Odzysku – Opakowania w czerwcu 2016 r. Więcej na stronie 83 >> Logistyka Odzysku / 73 Relacja-Polska II edycja Międzynarodowej Konferencji Logistyka Odzysku – Odpady już za nami! W dniach 14-15 września 2015 r. odbyła się II edycja Międzynarodowej Konferencji Logistyka Odzysku – Odpady. Konferencja zorganizowana została w Hotelu Śląsk we Wrocławiu przez Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A. The second edition of the International Conference on Reverse Logistics – Waste is already behind us! On 14th –15th September 2015 the second edition of the International Conference on Reverse Logistics – Waste took place. The conference was organised at the Hotel Śląsk in Wrocław by Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A. T ematem przewodnim drugiej edycji konferencji były Bioodpady – najnowsze trendy i inspiracje. Wśród sponsorów wydarzenia znalazły się takie firmy, jak: Equipo Sp. z o.o. oraz Intensive Tomasz Woźniak. Patronat honorowy nad konferencją sprawowało Ministerstwo Gospodarki oraz Marszałek Województwa Dolnośląskiego. Patronatem konferencji była Polska Izba Opakowań oraz Polska Izba Gospodarki Odpadami. 74 / Logistyka Odzysku Konferencja rozpoczęła się 14 września zwiedzaniem Zakładu Gospodarowania Odpadami Sp. z o. o. w Gaci (gmina Oława). Uczestnicy mieli możliwość zobaczenia jak działa instalacja oraz dowiedzieli się o planach jej rozbudowy. Wieczorem tego samego dnia odbył się bankiet wieczorny – oficjalne rozpoczęcie konferencji – podczas którego uczestnicy zawierali nowe kontakty biznesowe w nieformalnej atmosferze. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Relacja-Polska Drugi dzień konferencji podzielony był na trzy bloki tematyczne. Pierwszy z nich dotyczył publicznych kampanii edukacyjnych w budowaniu zbiórki bioodpadów – przedstawiono stan zbiórki bioodpadów w Polsce, kampanie edukacyjne na terenie gminy (case study) oraz doświadczenia w budowaniu systemu zbiórki bioodpadów. Debata po pierwszym bloku była bardzo burzliwa – uczestnicy wymieniali się swoimi spostrzeżeniami i doświadczeniami, aby na koniec podsumować, iż edukacja ekologiczna spełnia bardzo istotną rolę. wizyta w zakładzie gospodarowania odpadami Sp. z o. o. w gaci Tematyka kolejnego bloku dotyczyła wydobywania bioodpadów ze strumienia odpadów zmieszanych – przedstawiono wymagania firm recyklingowych w zakresie czystości strumienia do recyklingu na przykładzie firmy Conkret Sp. J., sytuację dotyczącą selektywnego zbierania bioodpadów w gminach (regulacje i efekty) oraz omówiono kompostowanie bioodpadów na przykładzie technologii GORE®Cover. Wieczorny bankiet uświetnił występ Kubańskiego zespołu… …oraz pokaz tańców latynoamerykańskich Po przerwie, przeznaczonej, m.in. na zwiedzanie EXPO, rozpoczął się trzeci – ostatni blok konferencji. Dotyczył on innowacji w gospodarce bioodpadami i najlepszych praktyk. Zaprezentowano doświadczenia spółki GWDA Piła oraz system EMAS jako narzędzie zarządzania ochroną środowiska a także obowiązki w zakresie zbiórki bioodpadów. PS Kolejna edycja Międzynarodowej Konferencji Logistyka Odzysku – Odpady zaplanowana jest na wrzesień 2017 r. Tematem przewodnim trzeciej edycji będzie Spalanie Odpadów. Już dziś zachęcamy do śledzenia strony internetowej konferencji oraz profilu na facebooku. www.konferencja.ekocykl.org • www.fb.com/odpadyopakowaniowe 4/2015 (17) Logistyka Odzysku / 75 społeczeństwo recyklingu Historia jednego surowca… opakowanie wielomateriałowe Opakowanie wielomateriałowe, kojarzone najczęściej z kartonem mleka, to stosunkowo młody wynalazek sięgający lat 50. ubiegłego wieku. Prosty czworościan zrewolucjonizował myślenie na temat praktycznego i taniego przechowywania produktów spożywczych. Zmienił również sektor sprzedaży detalicznej, stając się poważną konkurencją dla popularnej butelki. The story of one raw material… composite packaging Multimaterial packaging, associated most often with a milk carton, is a relatively young invention reaching down the 1950s. A simple tetrahedron has revolutionised thinking on the practical and economical storage of food products. It has also changed the retail sector in becoming a serious competitor to popular bottles. U stawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z dnia 13.06.2013 roku określa opakowania wielomateriałowe jako te wykonane z co najmniej dwóch materiałów, których nie można rozdzielić ręcznie lub za pomocą prostych metod mechanicznych [8]. Praktyka przyjęta w krajach UE nakazuje zaliczyć do opakowań wielomateriałowych każde połączenie przynajmniej 76 / Logistyka Odzysku dwóch materiałów, niezależnie od ich procentowego udziału w opakowaniu. To już pokazuje, z jak szerokim sektorem opakowań mamy do czynienia. Będą to zatem, np. szklane butelki, które są malowane emalią przez producenta, popularne kartony do mleka lub soków bądź blistry do leków. Trzeba przy tym pamiętać, że szklanej butelki z plastikową zakrętką czy opakowania wykonanego PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 społeczeństwo recyklingu z różnych tworzyw sztucznych (np. PP lub PE) nie uznaje się za odpad wielomateriałowy [5]. Najbardziej rozpowszechnione ze względu na swoje cechy – hermetyczność i lekkość – są te opakowania wielomateriałowe, które są przeznaczone do przechowywania żywności. Nie można też zapomnieć o szerokim zastosowaniu opakowań materiałowych, np. dla przemysłu chemicznego. W stronę funkcjonalności i prostoty Rewolucję, która dokonała się w opakowalnictwie w II poł. XX wieku, można najlepiej zauważyć w branży mleczarskiej. Na przeobrażenia te miały wpływ również zmiany stylu i jakości życia społeczeństwa. Już sama sprzedaż pojedynczo spakowanego mleka była poważnym krokiem w stronę polepszenia jakości odżywiania ludzi, ale również poważnym wyzwaniem dla bezpieczeństwa i zdrowia potencjalnego konsumenta [1]. Najbardziej znane opakowanie wielomateriałowe to karton po płynnej żywności (np. Tetrapak®, Combiblock®). Jest on wykonany z trójwarstwowego kompozytu – papieru (ok. 75%), polietylenu (20%) oraz folii aluminiowej (5%) [9]. Popularnie jest on zwany tetra-pakiem (od nazwy jednego z producentów). Jest to opakowanie wielowarstwowe (od 5 do 7 warstw). Poszczególne warstwy są spajane ze sobą pod wpływem temperatury. Nie używa się przy tym kleju czy innych substancji łączących. Wynalazcą Tetra Paku jest Ruben Rausing, który od lat 30. XX wieku powoli budował opakowaniowe imperium. Po- czątkowo opakowania tego typu były powszechne tylko w rodzimej Szwecji. Mleczarze rozwożący szklane butelki z aluminiowym kapslem nadal sobie całkiem nieźle radzili, pomimo że produkt przez nich rozwożony nie był trwały. Zwiększenie popularności Tetra Paku przyniosło dopracowanie technologii, czyli zmiana kształtu opakowania z czworościanu na bardziej praktyczny w transporcie i przechowywaniu prostopadłościan czy wprowadzenie w latach 60. technologii UHT. Za opakowaniami tego typu przemawia również ich lekkość (w 28-gramowe opakowanie można zapakować 1000 ml produktu), bezpieczeństwo (nic się nie stłucze) oraz możliwość późniejszego przetworzenia. Istotny element samego opakowania stanowi również jego zamknięcie, które ma za zadanie przejść pozytywnie test prokonsumencki, uwzględniający, m.in. łatwość użytkowania i bezpieczeństwo otwarcia przez dzieci [1]. Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione wyżej czynniki, nie jest dziwny więc fakt, że firma Tetra Pak miała monopol na produkcję tego typu opakowań aż do roku 2000.: Doing something that nobody else has done before is actually quite hard [2] – te słowa założyciela opakowaniowego imperium zdają się tylko przypieczętowywać niekwestionowaną wielkość i innowacyjność tego wynalazku. Co z kartonu po mleku? Wiele kontrowersji budzi recykling opakowań wielomateriałowych. Ich przetwarzanie niekiedy przewyższa swoją ceną recykling podobnych wyrobów z jednolitego ma- społeczeństwo recyklingu teriału [3]. Z recyklingu odpadów wielomateriałowych najistotniejszy wydaje się odzysk celulozy. Jest ona nawet lepszej jakości niż w przypadku jej odzysku z makulatury. Odzyskiwanie masy odbywa się często metodą hydropulpingu, czyli cienkie warstwy polietylenu czy aluminium są oddzielane od włókien celulozowych w hydropulperze. Aluminium na nowo pozyskiwane jest w piecach do pirolizy, gdzie ma miejsce rozkład na substancje podstawowe, czyli tzw. dekompozycja materiału [3]. Folia aluminiowa i polietylen powstały w procesie odzyskiwania celulozy łączone są z innymi tworzywami. Służą one do produkcji tzw. „plastikowego drewna” (plastic lumber) [4], z którego to powstają, np. meble ogrodowe czy ogrodzenia. Produkcja wodoodpornych płyt TECTAN posiada szerokie zastosowanie także w przemyśle. Odpady wielomateriałowe – co dalej? Mając na uwadze dyrektywy Unii Europejskiej, konieczne jest zastanowienie się nad ponownym wykorzystaniem opakowań wielomateriałowych. Ze względu na ich specyfikę, w większości związaną z przetrzymywaniem w nich żywności, nie jest to niestety możliwe. Zatem racjonalny wydaje się tutaj recykling lub spalanie. Co ciekawe, litrowy karton po mleku posiada wartość energetyczną pozwalającą zasilać 40-watową żarówkę przez 1,5 godziny [6]. Jest to więc poszukiwany wkład w spalarniach odpadów. W Polsce odzyskiwana jest głównie celuloza. Wciąż w mniejszości jest wytwarzanie i wykorzystywanie odzyskanego polietylenu. W Belgii, Luksemburgu oraz Niemczech recykling opakowań wielomateriałowych kształtuje się na poziomie 70-80% [4]. W Polsce poziomy recyklingu są stale podnoszone. W 2014 roku odzysk i recykling dla opakowań wielomateriałowych, gdzie dominującym elementem są tworzywa sztuczne, aluminium i stal wynosił wyniósł od 10 do 14%. Od 2020 roku poziom odzysku ma osiągnąć łącznie 60%. Według prognoz do 2020 roku poziom recyklingu dla opakowań wielomateriałowych, w których dominują tworzywa sztuczne ma wynieść: 23,5%, dla aluminium i stali – 51%, dla tektury i szkła – 61%, dla drewna zaś 16%. [7]. Magdalena Szakoła Źródła: 1.Górska Joanna, Innowacyjne opakowanie dla innowacyjnego produktu, [w:] Kierunki rozwoju opakowań. Wybrane problemy. Monografia, wyd. Polska Izba Opakowań Warszawa 2014, s. 44. 2. Historia pomysłu Tetra Pak (The History Of An Idea) www.tetrapak.com/about/history (13.10.2015). 3.Korniejenko M., Kuciel S., Mikuła J., Ocena możliwości wytwarzania płyt dla potrzeb budownictwa ze zużytych opakowań tetra-pak, Repozytorium Biblioteki Krakowskiej www.suw.biblos.pk.edu.pl/resourceDetails&rId=4745%7D%7D%3C/ opinion&rId=36030 (13.10.2015). 4. Odzysk i recykling w Polsce, www.tetrapak.com/pl/sustainability/recykling-w-polsce (13.10.2015). 5. Opakowania wielomateriałowe – przydatne informacje dla przedsiębiorców, Krajowa Izba Gospodarcza www.kig.pl/files/Porozumienia%20Przedsiebiorcow/ KIG%20-%20OPAKOWANIA%20WILOMATERIALOWE.pdf (13.10.2015). 6. Opakowania wielomateriałowe www.recykling.pl/recykling/index/odpady/o/27 (13.10.2015). 7. PAP, MŚ obniży firmom poziomy recyklingu i odzysku opakowań wielomateriałowych, Gazeta Wyborcza, 13.03.2014 r., www.wyborcza.pl/1,91446,15619357,MS_ obnizy_firmom_poziomy_recyklingu_i_odzysku_opakowan.html#ixzz3oclcYbAe (13.10.2015). 8.Ustawa z dn. 13.06.2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. 2013 poz. 888), www.isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20130000888 (13.10.2013). 9.Żakowska H., Meble z pudełek po napojach. Recykling odpadów wielomateriałowych, Chemical Review: Plastics Review, 06.2005 www.chemical.pl/artykuly/ chemical-review/5961/meble-z-pudelek-po-napojach.html (13.10.2015). Ogłoszenia drobne Warsztaty dla studentów: Zawód recykler Celem głównym warsztatów jest zapoznanie uczestników z systemem gospodarki odpadami w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem wyzwań, przed jakimi stoi branża i możliwościami związania z nią kariery zawodowej. Zaproś nas na swoją uczelnię! Kontakt: Piotr Grodkiewicz, Menedżer ds. rozwoju rynku i innowacyjności 502 066 028, [email protected] www.ekocykl.org/zawod-recykler Jesteśmy na ZAPRASZAMY DO WSPÓŁPRACY! EKO CYKL Organizacja Odzysku Opakowań S.A. oferuje dofinansowanie dla firm zajmujących się gospodarowaniem odpadami opakowaniowymi. Proponujemy atrakcyjne stawki, krótkie terminy płatności oraz dodatkowe korzyści, m.in. czasopisma związane z ochroną środowiska. Zadzwoń i dowiedz się więcej: Błażej Fidziński, 515 118 978, [email protected] www.ekocykl.org Newsle tter Logist yka Odzysku ZAPISZ SIĘ JUŻ DZIŚ ABY OTRZYMY WAĆ dla fanów specjalne oferty! : bieżące wydarzenia i nowości z zakresu sku, ochrony środowiska, m.in. logist yki odzy zrównoważonych łańcuchów dostaw, zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności biznesu Polub nas! fb.com/logistykaodzysku www.logistyka-odzysku.pl/newsletter Jak rozliczyć rok 2015 pod kątem ochrony środowiska? Przyjdź na cykl szkoleń: 17.11 | 08.12 opłaty za korzystanie ze środowiska 18.11 | 09.12 opłata produktowa Jak zrealizować obowiązek edukacji ekologicznej? 19.11 | 10.12 gospodarka odpadami Zrealizuj kampanię edukacyjną na łamach czasopism wydawnictwa M&M Consulting. Przekształć obowiązek na korzyści wizerunkowe i wzrost sprzedaży. www.mmconsulting.waw.pl/szkolenia www.ekocykl.org/edukacja-ekologiczna Zamieść swoją reklamę w dziale OGŁOSZENIA DROBNE w kolejnym numerze Logistyki Odzysku pt. „Recykling papieru” 4/2015 (17) Kontakt: Sylwia Szymańska, 512 109 910, [email protected] Marcin Bajko, Menadżer ds. dystrybucji prasy i reklamy, 519 184 337, [email protected] Logistyka Odzysku / 79 Lekka strona logistyki odzysku Co kraj to obyczaj Nasi czytelnicy przysyłają do nas zdjęcia z różnych zakątków świata, pokazując, jak wygląda gospodarka odpadami w innych krajach. W bieżącym numerze publikujemy kilka ciekawych rozwiązań z Europy. Dzięki nim możemy się dowiedzieć, jakie zasady segregowania odpadów tam panują oraz jak wyglądają poszczególne pojemniki. Belgia (Bruksela) Litwa (Druskienniki) Jesteśmy ciekawi, jakie jeszcze inne ciekawe systemy segregacji odpadów spotkali Państwo podczas zagranicznych podróży. Zachęcamy do przesyłania zdjęć na adres: [email protected] z dopiskiem Lekka Strona Logistyki Odzysku wraz z nazwą miasta, w którym dany pojemnik się znajduje. Jeśli mają Państwo spostrzeżenia, co do różnic między naszą gospodarką odpadami, a tamtejszą – czekamy na nie! Z chęcią opublikujemy Państwa wypowiedź na łamach „Logistyki Odzysku”. Hiszpania (Sewilla) 80 / Logistyka Odzysku Cypr (Pafos) PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 HARMONOGRAM SZKOLEŃ 2016* STYCZEŃ 2016 r. WARSZAWA 19.01.Sprawozdawczość dotycząca korzystania ze środowiska oraz raportowania do KOBiZE 20.01.Opłata produktowa – sprawozdawczość oraz rozliczenie roku 2015 organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A. 21.01.Sprawozdawczość w gospodarce odpadami MARZEC 2016 r. POZNAŃ 02.03.Podstawowe obowiązki przedsiębiorców w zakresie ochrony środowiska przedsiębiorców w zakresie ochrony środowiska 12.04.Sprawozdawczość dotycząca korzystania ze środowiska oraz raportowania do KOBiZE 13.04.Opłata produktowa – możliwości realizacji obowiązku 14.04.Gospodarka odpadami w przedsiębiorstwie KWIECIEŃ 2016 r. KATOWICE 26-28Kurs – obowiązki w ochronie środowiska – sprawozdawczość, rozliczanie, opłaty (18h) Opakowań S.A. LUTY 2016 r. WROCŁAW 16.02.Podstawowe obowiązki przedsiębiorców w zakresie ochrony środowiska MARZEC 2016 r. WARSZAWA 08.03.Sprawozdawczość dotycząca korzystania ze środowiska oraz raportowania do KOBiZE 09.03.Opłata produktowa – sprawozdawczość oraz rozliczenie roku 2015 korzystania ze środowiska oraz raportowania do KOBiZE 18.05.Opłata produktowa – możliwości realizacji obowiązku PAŹDZIERNIK 2016 r. WARSZAWA 11.10. Sprawozdawczość dotycząca korzystania ze środowiska oraz raportowania do KOBiZE 12.10.Opłata produktowa – możliwości realizacji obowiązku organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A. 13.10.Gospodarka odpadami w przedsiębiorstwie 8-15 października 2016 (+/- 3 dni) SZKOLENIE W JAPONII Logistyka odzysku w praktyce LISTOPAD 2016 r. ZAKOPANE 22-24Kurs – obowiązki w ochronie środowiska – sprawozdawczość, rozliczanie, opłaty (18h) organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A. 19.05.Gospodarka odpadami GRUDZIEŃ 2016 r. WARSZAWA w przedsiębiorstwie 14-15 czerwca 2016 r. Łódź Konferencja „Logistyka Odzysku” – opakowania organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A. EKO CYKL ORGANIZACJA ODZYSKU OPAKOWAŃ S.A. 13.12.Opłaty za korzystania ze środowiska oraz raportowania do KOBiZE – rozliczenie roku 2016 14.12.Opłata produktowa – sprawozdawczość oraz rozliczenie roku 2016 Opakowań S.A. LIPIEC 2016 r. WARSZAWA odpadami środowiska – sprawozdawczość, rozliczanie, opłaty (18h) 17.05.Sprawozdawczość dotycząca organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku 10.03.Sprawozdawczość w gospodarce 13-15 Kurs – obowiązki w ochronie MAJ 2016 r. WARSZAWA odpadami WRZESIEŃ 2016 r. WROCŁAW 2-9 kwietnia 2016 (+/- 3 dni) SZKOLENIE W JAPONII Logistyka odzysku w praktyce organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku 11.02.Sprawozdawczość w gospodarce 15.07.Gospodarka odpadami organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku korzystania ze środowiska oraz raportowania do KOBiZE 10.02.Opłata produktowa – sprawozdawczość oraz rozliczenie roku 2015 Opakowań S.A. Opakowań S.A. LUTY 2016 r. WARSZAWA 09.02.Sprawozdawczość dotycząca organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku w przedsiębiorstwie 26.01.Podstawowe obowiązki realizacji obowiązku KWIECIEŃ 2016 r. WARSZAWA STYCZEŃ 2016 r. KATOWICE 14.07.Opłata produktowa – możliwości 13.07.Sprawozdawczość dotycząca korzystania ze środowiska oraz raportowania do KOBiZE organizator: Eko Cykl Organizacja Odzysku Opakowań S.A. 15.12.Sprawozdawczość w gospodarce odpadami – przygotowanie do rozliczenia roku 2016 *Organizatorzy zastrzegają sobie prawo do zmian w harmonogramie szkoleń. M&M Consulting – adres do korespondencji: ul. Modlińska 129, 03-186 Warszawa Kontakt: Paulina Siwiec, tel. kom. (+48) 512 108 434, e-mail: [email protected] MMCONSULTING.WAW.PL Sławomir PRZYGODA Menadżer ds. projektów środowiskowych ul. Modlińska 129, 03-186 Warszawa NIP 894-180-37-12 tel. (+48) 502 066 027 [email protected] www.mmconsulting.waw.pl VI Międzynarodowa Konferencja Logistyka II Międzynarodowa Odzysku – opakowania Konferencja CSR III Międzynarodowa Konferencja Logistyka Odzysku – odpady Temat wiodący: Odzysk i recykling odpadów opakowaniowych w Polsce – aspekty prawne, ekonomiczne i organizacyjne Temat wiodący: Spalanie odpadów Termin: 14-15 czerwca 2016 r. Miejsce: Łódź www.logistykaodzysku.com www.fb.com/konferencjalogistykaodzysku Temat wiodący: Ekologia w CSR – praktyczne działania i ustawowe obowiązki Termin: maj 2017 Miejsce: Warszawa www.klub-csr.pl www.fb.com/csrkonferencja Termin: wrzesień 2017 Miejsce: Hotel Śląsk we Wrocławiu www.konferencja.ekocykl.org www.fb.com/odpadyopakowaniowe Journal of 1/2015 (1) p. 25-33 Reverse Logistics www.jorl.eu Separate bio-waste collection SEPARATE BIO-WASTE COLLECTION PAYS OFF Analysis of mind behaviour gap regarding compliance with the principles of sustainable development by companies in the SME sector, in particular in the field of environmental liability and the compliance with statutory obligations in this range Journal of Reverse Logistics ■ 1/2015 (1) p. 25-30 Journal of Reverse Logistics www.jorl.eu Analysis of mind behaviour gap regarding compliance with the principles of sustainable development by companies in the SME sector, in particular in the field of environmental liability and the compliance with statutory obligations in this range phD Katarzyna Michniewska, assistant professor for research and teaching, Department of Enterprise Logistics, Institute of Logistics, Faculty of Logistics, Military University of Technology e-mail: [email protected] M. Sc. Eng. Paulina Siwiec, specialist for environmental protection, M&M Consulting e-mail: [email protected] Keywords: ecology in the company, sustainable business model, statutory obligations of entrepreneurs, environmental fees, segregation of waste in companies, environmental audits Abstract: The changes that have occurred in our country after 1989 due to the collapse of the socialist bloc countries also apply quite significantly to the area of environmental protection. In the initial period, the principles of collection and management of household waste were subject to transformation; then in 1995 it was made compulsory to pay fees for usage of the environment and finally, in 2002, it was made compulsory to pay product fees constituting a sign of extended producer responsibility. Despite the lapse of years, still a significant percentage of companies have not implement statutory obligations in the field of environmental protection, which means a risk of huge financial penalties for those companies. On the other hand, these companies declare a high level of awareness and environmental responsibility. In the years 2014-2015 the company M&M Consulting conducted a survey of 217 companies of the SME sector across the country, in order to establish the facts in this regard. The broad spectrum of responsibilities of entrepreneurs in the field of environmental protection A common problem with the implementation of statutory environmental obligations in Poland prompted the authors to carry out a detailed analysis in this respect. The subject of the study were the results of audits carried out in the SME sector in Poland in the years 2014-2015 and a survey which asked company representatives about the attitude of the companies represented by them about the need to implement the principles of sustainable development. The survey consisted of 10 very simple questions, answers to which were to help determine the ratio of companies op4/2015 (17) erating in the country to the obligations imposed on them by many existing pro-environmental legal acts in Poland (see Tab. 1). The survey was conducted using the available tools as well as by surveying enterprises participating in training courses, seminars and conferences organised by the testing unit. The answers were given by companies of the SME sector by a representative responsible for carrying out the obligations related to environmental protection in the company, not rarely was it a delegate of another functional area or a person seeking contact with a consulting company in the field of environmental protection to understand the scope and start the implementation of statutory duties. Logistyka Odzysku / 91 Journal of Reverse Logistics ■ 1/2015 (1) p. 25-30 Table 1. Acts that an entrepreneur must observe in Poland Water Symbol of the Journal of Laws Act/Regulation Date Environmental Protection Law 27th April 2001 Unified text, Journal of Laws of 2008 No. 25, item 150 as amended concerning the lists containing information and data about the usage of the environment and the amount of fees due 27th Feb. 2014 Journal of Laws of 2014, item 274 on the system of management of emissions of greenhouse gases and other substances 17th July 2009 Unified text, Journal of Laws of 2013, item 1107 on the obligations of entrepreneurs in the field of management of certain waste and on the product fee 11th May 2001 Journal of Laws of 2001, No. 63, item 639 as amended on packaging and packaging waste 13th June 2013 Journal of Laws of 2013, item 888 Division on a sample list of products that are considered or not considered to be packaging 22th Oct. 2013 Journal of Laws of 2013, item 1274 Waste management on maintaining cleanliness and order in municipalities 13th Sept. 1996 27th Sept. 2001 on recycling of end of life vehicles 20 Jan. 2005 Journal of Laws of 2005, No. 25, item 202 on the used electrical and electronic equipment 29 th July 2005 Journal of Laws of 2005, No. 180, item 1495 on the list of types of waste which a waste holder may transfer to individuals or organisational units not being entrepreneurs, and on permissible methods of its recovery 19 th Dec. 2008 Journal of Laws of 2008, No. 235, item 1614 on batteries and accumulators 24th April 2009 on detailed technical conditions of qualifying part of the energy recovered from municipal waste incineration 2th June 2010 Journal of Laws of 2010, No. 117, item 788 on a detailed manner of handling medical waste 30 th July 2010 on R10 recovery process [Translator’s note: R10 - Land treatment resulting in benefit for agriculture or ecological improvement] 5th April 2011 Journal of Laws of 2011, No. 86, item 476 on mechanical and biological treatment of mixed municipal waste 11th Sept. 2012 Journal of Laws of 2012, item 1052 on waste 14th Dec. 2012 Journal of Laws of 2013, item 21 as amended Water Law 18th July 2001 Journal of Laws of 2001, No. 115, item 1229 as amended th Journal of Laws of 2014, item 1923 Journal of Laws of 2009, No. 79, item 666 as amended Journal of Laws of 2010, No. 139, item 940 Source: Own study – as of 29th September 2015 Practical experience in the application of the law suggests that entrepreneurs implement pro-environmental measures only in areas where they are forced to, e.g. by high fines such as the product fee, fees for usage of the environment or the usual administrative penalties. The analysis carried out by the company M&M Consulting shows that 92 / Logistyka Odzysku Table 2. Irregularities most often detected during environmental audits Detected company irregularities [%] Reporting 59.3 Records 66.7 No waste classification 63.0 Unselective collection 33.3 Reporting 51.9 Records 55.6 Not presenting all the elements in complex reports 35.2 National Centre for Emissions Balancing and Management Reporting 87.0 Packaging and packaging waste management OŚ-OP1 reporting 40.7 OPAK reporting 48.1 Records 48.1 Journal of Laws of 2012, item 391 as amended on the waste catalogue Waste Packaging Environmental Protection Law Category most irregularities, as many as 87%, are detected in the reporting to the National Centre for Emissions Balancing and Management. (see Tab. 2). It is a specific obligation which recently has been significantly extended to smaller entities, thus the probable reason for such a low degree of application of this law – it should be concluded that the name and historically applicable law in this regard indicated that it concerned only large enterprises. The change made in this area was not supported by a sufficient information campaign; what is more, the content of the regulation expanding these obligations to small and mediumsized entities is often misunderstood, which affects its use. Usage of the environment Source: Own study based on environmental audits conducted by the company M&M Consulting (2014-2015). As presented in the table, negligence in the application of environmental acts is significant. Nevertheless, the survey was to help determine the commitment and attitude towards new statutory responsibilities and assess the development trends in this area. Comparison of the results of the analysis with the survey results gives us completely contradictory images of the current situation. While nearly half of the audited companies have a problem with the correctness of implementation of most statutory obligations, declarations made in the survey provide a picture of environmentally conscious of companies, implementing in nearly 90% of their environmental responsibilities. The attitude of Polish entrepreneurs to ecology The first question of the survey concerned the role and significance of ecology in the audited company. Taking into consideration the results showing that this significance is large and increasing, then more than 90% of companies declare that they are not indifferent to issues related to the need to protect the environment in our country (see Fig. 1). This is an obvious manifestation of an mind behaviour gap occurring especially often in relation to issues of proecological actions of people and businesses around the world [5]. The fact of giving and answer which is positive to PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Journal of Reverse Logistics ■ 1/2015 (1) p. 25-30 the environmental issues, may cause a change in business models in the future. It is expected that such established priorities will cause that at every stage of the logistics chain, in the future companies will take into account and properly manage the impact on the environment, which processes initiated by individual companies have. 0,50% significant none importance of ecology decreases 31,80% 58,50% 3,70% small importance of ecology increases 10,60% companies (see Table 2) do not perform basic duties such as recovery and recycling of packaging waste, proper classification of waste, record keeping and reporting in this area. The survey also wanted to discover the impact of household waste segregation on waste segregation in companies. Surveying in this respect respondents responsible for environmental aspects in enterprises can be important due to the duplication of certain behaviours from their own environments in their workplaces. It is impossible to resist the impression that in both cases a high degree of segregation indicates rather a declarative nature of the response. Almost 98% of the respondents segregates waste in households (see Fig. 3) (at 75% rate of waste depositing [3]) and in companies more than 90% have active systems for selective waste collection (see Fig. 4). Despite this, unfortunately, Poland still falls behind European countries in terms of recovery and recycling of waste. 2,30% I segregate I do not segregate Fig. 1 The role of ecology in Polish companies Source: Own study For example, in many effects of regulations presented by the justifications of amendments to legal acts for the economic sector, Ministry for the Environment indicates that only 20% of the companies are covered by the system of enhanced responsibility and care for recovery and recycling of products and packaging placed on the market by them. Therefore, a significant discrepancy between declarations and the actual state of affairs in this regard is evident. A similar percentage, nearly 90% of entrepreneurs – in accordance with the answers to the next question – believe that their company is environmentally responsible (see Fig. 2). A certain solution is a regulation on BDO [8] (databases of products and packaging and waste management), which is a database significantly tightening the system of monitoring the impact of entrepreneurs on the environment. As expected by the Ministry of Environment, this registry will include more than 300,000 businesses. 11,50% yes no 88,50% Fig. 2 Respondents’ answers to the question “Is your company environmentally responsible?” Source: Own study The results of respondents’ answers to this question indicate a phenomenon of inconsistency of declarative answers with actual behaviour. It is interesting that at such a high rate of environmental responsibility, almost 50-60% of the 4/2015 (17) 97,70% Fig. 3 Declaration of respondents on waste segregation in their households. Source: Own study. yes no 9,20% 90,80% Fig. 4 Respondents’ answers to the question “Is segregation of waste organised in your company?” Source: Own study. Is there supply and demand for organic products in Poland? Then there was an attempt to estimate the demand for products from recycling (i.e. produced from recycled materials such as waste paper, scrap metal, broken glass, used electrical and electronic equipment) or which can be described as recyclable, i.e. meeting the harmonised standards defining parameters which must be met by packaging or the product to be recycled easily and safely for the environment - only 50% of respondents declare such Logistyka Odzysku / 93 Journal of Reverse Logistics ■ 1/2015 (1) p. 25-30 purchases (see Fig. 5). Again, a clear discrepancy between the declared kindliness towards environmental issues and the desire to use products from recycling or recyclable did not escape the attention of the researchers, which indeed would be an expression of such environmental responsibility, which was declared at the beginning. yes no it depends on the price 43,80% 50,70% 5,50% Fig. 5 Respondents’ answers to the question “Are you willing to buy organic products?” Source: Own study At the same time, only 40% of consumers are interested in the above products – sustainable production in Poland has therefore no consumer’s favour in the present state and success in the disposal of such products cannot be expected. A harbinger of good changes may be that another 40% speaks very positively of ecological products despite the fact that they do not purchase them (see Fig. 6). yes no yes, but it does not translate on sale 39,60% 39,60% 20,70% Looking for reasons in our region why so few Poles would buy products from recycling or recyclables, we asked about the economics of ecology – in the conviction of respondents, being green is expensive (see Fig. 7). This involves either extra expenses (42.4%) or additional work (34.6%). Only 3.2% of the surveyed companies consider products manufactured in accordance with the principles of sustainable development to be cheaper – certainly that state of consciousness – not supported by studies in this area - can discourage from necessary changes. Especially as almost 1/5 thinks that it is too much burden compared to the existing problems and statutory requirements. General conviction associated with it, conditioning the demand for sustainable products and not supported by figures, is also a sign of a gap between the perception of certain phenomena and behaviour, which has a particularly significant impact on the economy in the area of environmental protection [4]. more expensive cheaper 19,80% 42,40% too demanding in relation to existing problems and burdens 34,60% 3,20% Fig. 7 Are ecological products expensive? Source: Own study The need for a change of business models in Poland - Green Business Models In the surveyed companies it was sought to determine whether any changes had already been made in terms of applied business model so as to adapt to new environmental statutory requirements – which as shown by the statistics – are increasing (see Fig. 8). And so it turns out that nearly 60% of companies met with the concept of a sustainable business model, but still more than 40% do not know what this term may relate to. Fig. 6 Respondents’ answers to the question “ Do your customers prefer organic products?” Source: Own study yes no no, but I guess what it might mean 27,60% An example of sustainable production is the activity of WalMart, an American chain, founded in 1962 by Sam Walton. In 2005 Wal-Mart introduced a new approach to the management, “Sustainbility 360”, whose elements were connected with the greater use of renewable sources of energy, reduction of waste and sale of products not interfering negatively with the environment. One of the steps aimed at the objective pursued was the launch of long-term cooperation with local suppliers so the distance between producers and shops (saves fuel and reduces emission) was reduced and product freshness preserved. In that region – as indicated by the presented financial results of the company - sustainable products have met with great interest of consumers. 94 / Logistyka Odzysku cheaper, but is associated with higher levels of organizational effort 16,10% 56,20% Fig. 8 Respondents’ answers to the question “Have you met with the notion of a sustainable business model?” Source: Own study PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Journal of Reverse Logistics ■ 1/2015 (1) p. 25-30 This is surprising, since the subject of sustainable business models has been present in our economy for a long time. Knowledge resources, so-called “open science”, are filled with reflections on the slogan Green Business Models that are successful despite the economic slowdown, thanks to their individual approach to production and its objectives. As indicated in the report, in this area [2] green business models are generally regarded as innovative and successensuring for an enterprise, regardless of the economic situation. Another proof of the occurrence of an mind behaviour gap are answers about the knowledge of CSR – more than 75% of respondents believe that it is a real improvement of the social and ecological situation with economic benefits of enterprises (see Fig. 9). In the world CSR is going through the period of its most rapid development, inter alia the obligation to disclose non-financial information. Despite this, in Polish companies we are dealing with a lack of implementation of fundamental environmental obligations (see Table 2), which is a manifestation of environmental irresponsibility. fiction and a marketing exercise 24,90% 75,10% real improvement of social and ecological situation with economic benefits for the company Fig. 9 Respondents’ answers to the question “Do you think that CSR (corporate social responsibility) is fiction and a marketing exercise or leads to a real improvement of social and ecological situation with economic benefits for the company?” Source: Own study An interesting set of responses to the last tenth question was received. The question concerned the position responsible for the implementation of environmental obligations in Polish companies. The spectrum of responses was impressive. It covered all the possible functions in enterprises, from a secretary to the owner of the company, through accounts, managers and specialists (health and safety services, ISO proxies, purchasing managers), directors and board members. These people voluntarily became involved or were obligated within their responsibilities, to implement statutory requirements for environmental protection. Such different answers may constitute confirmation of the fact that the area is relatively young and companies on the one hand have not decided what functional area will be responsible for it and, on the other hand, such activities are still so few that in a huge number of functions that companies have to implement, this area is too narrow to single out a specialist for environmental protection or ecology. Another report in this area shows that the professions related to ecology are still distant future occupations among other very abstract professions. For example, 4/2015 (17) a waste data handler can become extremely sought after “even before” 2030. Polish and foreign experts also predict that future occupations will develop in the following industries: biotechnology, (…) nanotechnology, ecology and energy industry. (…) The development of the energy sector will also be linked to ecology, and consequently, a demand for specialists in the field of environmental protection and combating against climate change (climate change reversal specialist, weather modification police) and obtaining energy from renewable sources and waste disposal will increase. The future occupations are also related to the production and trade of eco-friendly vehicles (alternative vehicle developers) [9]. As you can see in the given example, responsibilities of specialists in the field of ecology are in quite an original set of new yet distant professions. Summary The existing currently and resulting from the carried out analyses level of business involvement in the pro-ecological activities of companies, including the implementation of statutory duties together with the statistical data provided by the Central Statistical Office paints not a very optimistic picture. However, the level of backwardness from which Polish economy started and the immense task that Polish companies had to catch up with to begin exiting from the centrally-planned system should be taken into account. This happened at a time when nobody paid attention to the impact of production on the environment. Also, other market economies were characterised by a relatively low level of involvement in environmental issues in the initial period and also a lot had to be improved there. Challenges that are put before sustainable supply chains are clearly highlighted. They are: uncertainty of demand for second-hand products, unknown quality of recovered products, homogeneity of secondary raw materials, the lack of relationship between planning of demand for used products and their supply and many, many others [7]. In view of the above, taking into account the level of difficulty of changes to be made, you can positively assess the condition of Polish companies in the pursuit of pro-environmental development and expect, but primarily promote, further positive changes in protecting the environment. Activities of this kind will protect Polish economy against known errors of other countries and against adverse effects of irresponsible operations of industry and services on ecosystem. References 1. Cosserat Graham W., Modern Auditing – Second edition, John Wiley & Sons, 2004. 2. Green Business Model Innovation: Conceptualisation, Next Practice and Policy www. nordicinnovation.org/Publications/green-business-model-innovation-conceptualisation-next-practice-and-policy/ 3.GUS, Ochrona środowiska. Environment 2014, ZWS, Warszawa 4.Kaiser F., Wolfing S., Fuhrer U., 5. Environmental Attitude and Ecological Behaviour, “Journal of Environmental Psychology” 1999, 19, 1–19. 5.Kollmuss A., Agyeman J., Mind the Gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior?, “Environmental Education Research”, 8 (3), 239–260. 6.Pezzotta S., Przyszłość społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa we Włoszech i Europie, „Społeczeństwo” 2003, nr 3-4. 7.Pochampally K.K., Nukala S., Gupta S.M., Strategic Planning Models for Reverse an Closed – Loop Supply Chains, CRC Press, Boca Raton 2009. 8.A project of 13th July 2015 on the operation of the database of products and packaging and on waste management 9.Report on the state of small and medium enterprises in Poland in 2008-2009. www. parp.gov.pl/files/74/81/380/9282.pdf. 1 A survey based on interviews took place in the years 2014-2015 and covered 217 entrepreneurs of the SME sector who have their registered offices in the Poland – the survey was carried out under the title: Ecology in Polish enterprises. Logistyka Odzysku / 95 Journal of Reverse Logistics ■ 1/2015 (1) p. 31-33 Journal of Reverse Logistics www.jorl.eu Separate bio-waste collection SEPARATE BIO-WASTE COLLECTION PAYS OFF M. Sc. Eng. Andrzej Sobolaka, M. Sc. Eng. Przemysław Serugab, M. Sc. Aneta Hofmanc a Chairman of ZGO Gać b Head of Biological Waste Treatment Plant of ZGO Gać c Administrative Specialist of ZGO Gać Keywords: municipal solid waste, bio-waste, separate collections, biodegradable bags Abstract: The article presents the bio-waste separate collection problems. The aim of the study was examination of the usefulness of the biodegradable bags.and Its tests were carried out both in Germany and in Poland by Municipal Waste Management Plant from Gac, Lower Silesia. The residents of Gać region examined the bags and later fill in a questionnaire, as it was done in Germany recently. Based on results it can be found that the biodegradable bags influence on residents life and waste management company, as well. The cost reduction of waste management system, improving the residents quality of life and the positive assessment of local authorities involved in this project can be noticed. Introduction Most part of sales representatives trainings focused on the customer needs. There is no need to purchase the fridge only because it is something new, but mainly to store the food. Based on this simple example the motivators for bio-waste collection can be noticed as: a clean environment demand, replacement of exploitative raw materials on sustainable development and a concern about the future generations. The bio-waste fraction represents a very large part of our daily wastes. Joining the European Union in 2004 Poland has been obligated to reduce the weight of biodegradable municipal waste to be landfilled by 35% to 16 July 2020 (relative to the amount of biodegradable waste produced in 1995) [1]. The new law on waste, which obliges local government units to organize of the green biomass collection and disposal, forced greater involvement of the residents as well as finding improvements in waste management system [7,2]. Furthermore, not mixed bio-waste fraction with others to segregate even 90-95% of municipal solid waste "outgoing" from home [6]. Based on that the separate bio-waste collection can be noticed as a very important matter. That is not a complicated process begins at home and is the first step towards efficient recovery and recycling. The idea of bio-waste separate collection problem leds to biodegradable bags. The examined in this study BASF Ecovio® bags are made of biodegradable film, dedicated to 10 l bins. They are dedi96 / Logistyka Odzysku cated for kitchen waste in a typical household. It is believed that this product may be improvement in modern waste management. The application of the bags in the bio-waste separate collection process should be considered by relevant people: residents, carriers, waste management companies and local governments. Each group has its needs and these bags should satisfied most of them. The common weal Bio-waste mixed with other fractions of municipal solid waste increase the total cost of waste management system. In the municipal solid waste stream, bio-waste determine from 35-42% of total weight. The cost of their management in relation to the costs of mixed municipal waste management is from 35 to 70% lower. For instance, the price of one ton of bio-waste is 200 zl lower than the price of ton of mixed municipal solid waste. It can be assumed that yearly wastes production per capita amounts 350 kg. While collecting waste selectively, 30 zl per capita can be saved during the year. The bio-waste selective collection simply pays off. These savings regard the overall system, and only the relevant analysis made by local governments may amend the fees for the waste. After processing in a composting or fermentation facility, clean bio-waste become a compost. Later, after passing the legally required studies and obtaining certificates the compost can be used as a soil improver or for restoration of the degraded land. On the second hand, the municipal solid waste have to be safely PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 Journal of Reverse Logistics ■ 1/2015 (1) p. 31-33 and thus, expensively, disposed in a landfill or an incinerator. Assuming that people want to collect bio- waste selectively why not to put them in baskets covered with PE bags, or newspapers like it was happened 25 years ago? It is possible, but it should be noticed that PE bags break from 500 to 1000 years and are the contamination for the compost. Therefore, that kind of waste will not be as cheap as clean bio-waste. Regarding illustrated magazines, they are a kind of chemical pollution in biological waste. Due to paper bags there is not a problem in the compost. In many European countries they are successfully applied. Their problem is low strength and leaking, which means to take out the trash along with the container. Material and method BASF ecovio® bags were given to the residents in Poland in Waste Management Plant GAĆ region. The bio-waste fraction was collected in households. Each resident could fill in a questionnaire with his own opinion about new bags. The collected organic fraction was delivered to GAĆ plant for research regarding the usefulness of biodegradable bags (BASF ecovio®) for the collection and processing of BIO wastes. Its susceptibility to biodegradation was examined in four different ways. The first sample was kept in room temperature in the open container. The other runs focused on an intensive oxygen stabilization in the enclosed bioreactors with active aeration and irrigation under the conditions: placing the 2nd sample on the top of the pile, burying the 3rd sample under a 20 cm layer of material and placing the last sample in the middle of the pile. The process time was set up for 2 weeks and the temperature of material was measured. Result and discussion Over the years the people got used to take the rubbish while leaving the house, what causes covering them with plastic bags as well. The bags made of Ecovio® respond to people needs regarding cleanliness and comfort. It was found that the even waste collected for many days do not cause a leakage. They limit the spread of the odors. During using a container with closure together with bags any bad smell was observed. Our study can be confirmed by the researches carried out in Berlin in similar areas [5]. 21 000 households were supplied with Ecovio ® bags for kitchen waste (Photo 1). However, the green and garden waste should be collected in other containers next to the house (Photo 2). The research has started in August and has been continued by the end of the year. The difference in favor of Ecovio ® was noticed very quickly. During the test, when it got colder the results were more and more distant from each other (Figure 1). These findings can be also confirmed by previous researches done Photo 2. Model of bio-waste collection in Berlin (Pic. BASF) 120% 110% 100% 90% 80% 70% 60% with ecovio August September October November December Figure 1. The results of separate bio-waste collection in Berlin [5]. 8% Others 57% The odor reduction 61% The container is washed less often The bio-waste collection is cleaner than before 87% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Figure 2. Reasons for higher bio-waste collection with ecovio®. Survey results from Bad Dürkheim [3]. by the University of Manheim in the district of Bad Dürkheim, where the Ecovio® bags were provided to 65 000 households. A significant increase in the amount of separately collected bio-waste was observed. The survey provided an answer to the question why do people collect more bio-waste? - 90% of them said that the collection of waste is cleaner than it was before (Figure 2) [3]. It can be found that the cleanliness and comfort are quite important parameters for the residents when comes to diligent sorting of municipal waste. Collecting kitchen waste in Ecovio® bags provides also other advantages. Studies made by Bifa Umweltinstitut GmbH from Augsburg showed that using of them reduces the growth of microorganisms. Human hand has 10 000 colonies of microbes per cm2. Ecovio® bags came out very well with a score of 220 colonies per cm2 (Figure 3) [4]. Make it easier for carriers Photo 1. Ecovio® bags to collect kitchen waste (Pic. BASF). 4/2015 (17) The biggest problem for the carriers is that solid waste freezes to containers. It significantly slows down the emptying and loading of waste into the garbage trucks. Very often it comes to remove them mechanically. As a result, the containers break down. Due to the Ecovio® bags the problem of freezing is minimized, because these bags are sealed and do not allow the effluent to get away. Therefore, using them improves comfort of work and contributes to minimize unnecessary costs. Logistyka Odzysku / 97 Journal of Reverse Logistics ■ 1/2015 (1) p. 31-33 1,0E+09 1,2E+08 1,0E+08 Colony forming unit/cm2 1,0E+07 1,0E+06 9,7E+06 Bacteria 3,7E+06 1,1E+06 Molds 1,0E+05 1,0E+04 The local authorities have a chance 2,4E+03 1,0E+03 1,5E+02 1,0E+02 2,2E+02 2,6E+01 1,0E+01 1,0E+00 with nothing paper bag foil bag (PE) ecovio Figure 3. Increasing numbers of bacteria depending on the material used for the bio-waste container [4]. Departments of Municipal Waste have its benefits The bio-waste stream have to be processed at composting or fermentation facilities and in both cases its contamination is very important for process occurring. PE bags are heavy contamination and must be subjected in mechanical or manual disruption processes and separation from bio-waste. Sometimes there is no possibility to eliminate everything. Smaller or larger parts stay in compost. Ecovio® bags entirely break down into water and CO2. Researches made on eight types of installations (lasted from 10 to 29 days depending on the used technology) have shown that these bags decomposed in 100% [5]. Recently, bags have been tested in most composting and fermentation technology available on the market. Results of research for each trial conducted in ZGO Gać for a composting process are presented below for each run. In the case of the bags stored at room temperature after 1st week the odor and the effluent was noticed. But there was no degradation sign. After 2nd week, the bags were still in its entirety, but leakage was bigger. In addition, visible decomposition of waste appear, as well as increased temperature. Due to bioreactor test on the top of pile, the decomposition of organic wastes and effluent leakage were observed after 1st week. After 2nd one, the material inside the bags became uniform, reduced volume and was warm. However the bags remain in their entirety. In case of the bioreactor test under 20 cm layer the total unification of wastes and effluent leakage was noted after 1st week. After 2nd one, a further waste decomposition and volume reduction was observed. The bags were in their entirety, but during lifting crumbled. Due to bioreactor test inside the pile the waste were unified and visible holes appear in the bags after 1st week. During lifting fall apart into small fragments. After 2nd week of process only small pieces of bags remain visible. During the research room temperature oscillated between 21-23°C. In the bioreactor temperature was noticed: approx. 30°C, in the range of 50-55°C and above 60°C, respectively for each bioreactor run. ZGO Gac conducted also research which showed that bags have significantly decomposed in process of thermophilic anaerobic digestion which lasts 12 days. Complete decomposition occurs in the next 14 days during the ripening process on a composting place. This works for the installation to ensure (Photo 3) the increased amount of bio-waste, particularly in winter. It is very desirable waste, which due to the fat content significantly increases the production of biogas, electricity and heat. Local residents were satisfied with the bags. . The increased amount of separately collected bio-waste reduced the cost of waste management system. Separately collected fractions of municipal waste do not pol98 / Logistyka Odzysku lute the raw materials contained in mixed municipal solid waste. This causes a higher recovery rate of materials contained in municipal solid waste. The Waste Management Plant Gac is satisfied with bags for kitchen waste because of increment of cost savings and revenues from the sale of energy and raw materials, as well. In the new legal situation municipalities are responsible for reaching the increasing levels of recovery and recycling. It does not apply to bio-waste. However, the European Commission has already announced changes in the law waste. Selective waste collection will be mandatory. EU members will be obliged to reach specific levels. Today selective bio-waste collection contributes to increase the purity of the raw materials contained in waste and allows to get higher levels of recycling. If the total cost of waste management will be lower and improve the quality of residents life, the authorities will be appreciated. Photo 3. Bio-compostable Ecovio ® bags. Distributed by ZGO Gac (Pic. A. Sobolak). The quality of Ecovio ® bags is confirmed by documents and publications. The most important thing is that such kind of product should have been certified by authorized institutions in accordance to the European Standard EN 13432. Conclusions The separate bio-waste collection becomes trendy. The support for all relevant in this process can be biodegradable bags application. It helps to increase the purity of the raw material fraction contained in municipal solid waste and helps to achieve higher levels of recycling. If the total cost of waste management system through this selective collection of bio-waste will decrease, and the comfort of residents life improves, it will surely be noticed and appreciated. However, remember when choosing the right type of bags, because it happens that dishonest manufacturer adds bio-compostable material to the usual PE and claims to have biodegradable product. Nothing could be more wrong. In fact, part of the bio-compostable material will decay, but the PE in powder form will contaminate chemically compost for hundreds of years. References 1.Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999 on the landfill of waste, WE L182 16.07.1999. 2.Dziugman P, Binczarski M, Modelska M, Witnoska I, Sadowski A, Recovery of municipal green bio-waste by the way of chemical transformation into valuable chemical products: intermediates of bio-polymers, green solvents and bio-components of fuels, “Journal of Reverse Logistics”, 2015, 1, 22-24. 3.Hamprecht J., Kosak G., Biologisch abbaubar, Umwelt Magazin, 2011, 10-11. 4.Hoppenheidt K., Grganovic J., Nischwitz S., Mayrhofer F., Hygienisch optimierte Sammlung von Bioabfallen mit ecovio-Bioabfalltuten, bifa-Text, 2014, 64. 5.Kanthak M., Soling F., Bewertung des Einsatzes von kompostierbaren Sammel- beuteln aus ecovio®-Material, “Mull and Abfal”, 2012, 44, 402-404. 6.National Waste Management Plant 2014, www.mos.gov.pl. 7.Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, Dz. U. z 2013 r. poz. 21. PAŹDZIERNIK – GRUDZIEŃ 2015 ZAPOWIEDŹ KOLEJNEGO NUMERU Pierwszy numer „Logistyki Odzysku” w 2016 roku poświęcony będzie recyklingowi papieru. Według danych agencji United States Census Bureau z maja 2015 roku, Ziemię zamieszkuje 7,3 miliarda ludzi. Statystycznie każdy zużywa 50 kg papieru rocznie. To pokazuje skalę problemu. Światowa produkcja papieru to rocznie ponad 300 miliardów ton. Taki wynik nie byłby wykonalny bez recyklingu. W krajach Unii Europejskiej odzyskiwane jest 70% makulatury. W Polsce wynik ten znacznie odbiega od średniej europejskiej i kształtuje się na poziomie ok. 40%. Recykling papieru to przecież oszczędność: wody, ropy czy energii… oraz miejsca. Dlatego tak istotny jest poruszony w niniejszym numerze temat nowych technologii oraz mocy przerobowych przetwórstwa makulatury w Polsce – czy i jak da się je zwiększyć? Stale wzrasta wiedza związana z edukacją ekologiczną w naszym kraju. Nadal jednak nie wszystko jest wystarczająco jasne i znane. Tym bardziej zachęcamy do lektury kolejnego numeru. Zamów prenumeratę już dziś! www.logistyka-odzysku.pl/prenumerata
