otwórz

DOSTRZEGANIE I ROZUMIENIE NIEPOKOJĄCYCH SYMPTOMÓW
W ZACHOWANIACH DZIECI
Na co dzień często spotykamy się z sytuacją, że zachowanie dziecka
niepokoi nas, zastanawia, gdyż jest uciążliwe dla innych, niezgodne z ogólnie
przyjętymi wzorami lub niekorzystnie wpływa na samo dziecko. Staramy się
dociec jego przyczyny, znaleźć sposób pomocy.
Dziecko w charakterystyczny dla siebie sposób przeżywa wszystko co się
wokół dzieje. Środowiskiem, które szczególnie oddziaływuje na nie jest dom
rodzinny, a w nim relacje między rodzicami, między rodzicami, a nim, między
rodzeństwem. Drugim ważnym środowiskiem dostarczającym wielu przeżyć jest
szkoła, a w niej kontakty rówieśnicze, relacje nauczyciel uczeń, proces nauki,
itp. Wszelkie nieprawidłowości występujące w tych sferach mogą być
przyczyną traumatycznych przeżyć, problemów, konfliktów, które z kolei mogą
przybierać różną formę manifestacji w jednym lub kilku obszarach aktywności
dziecka.
I. Najczulszym wskaźnikiem problemów przeżywanych przez młodego
człowieka są emocje. Dziecko nie panuje nad sobą, jego zachowanie jest
nieracjonalne i nieadekwatne do sytuacji, niekorzystne dla innych lub dla siebie
samego. Jeśli niepokojące objawy utrzymują się przez dłuższy czas, ich liczba
i natężenie jest duże i częste świadczy to o występowaniu zaburzeń
emocjonalnych. Charakterystycznym ich objawem jest niezdolność do
utrzymania własnej aktywności na odpowiednim dostosowanym do sytuacji
poziomie, obserwujemy wówczas nadmierną aktywność lub bierność,
zaburzenia uwagi i nadmierne napięcie mięśniowe, których źródłem jest
napięcie psychiczne.
Dzieci aktywne są w ciągłym ruchu, nie wytrzymują bezczynności,
podejmują różnorodne działania dające możliwość rozładowania pobudzenia,
w jakim się znajdują.
Dzieci bierne często pozostają niezauważone, wycofują się z kontaktów
społecznych, są mało aktywne, ograniczają sobie możliwość zdobycia
doświadczeń ważnych dla ich rozwoju, bywają odrzucane przez grupę.
Przyczyną zaburzeń emocjonalnych jest brak poczucia bezpieczeństwa
i własnej wartości. Dziecko często doświadcza negatywnych emocji, żyje
w atmosferze konfliktów, jest krytykowane, karane i stawiane są mu nadmierne
wymagania.
II. Napięcia psychiczne ujawniają się również w postaci symptomów w
zachowaniu dziecka.
Lęk, czyli bardzo silny stan napięcia charakteryzujący się poczuciem
zagrożenia i jednocześnie bezradnością, niepokojem i bezsilnością uniemożliwia
dziecku prawidłowe przystosowanie się do warunków i wymagań otoczenia.
Ujawnia się on bezpośrednio dziecko boi się być samo, boi się ciemności lub
w sposób zastępczy pod postacią objawów nerwicowych(bóle głowy, brzucha).
Częstą postacią lęków są lęki nocne- dziecko budzi się w nocy, krzyczy, nie
reaguje na uspokajanie, a rano niczego nie pamięta. Dzieci lękliwe są
nieodporne w sytuacjach stresowych, wrażliwe na oceny innych, niepewne
siebie, mają poczucie mniejszej wartości, nie podejmują działań, których
rezultaty są niepewne, unikają kontaktów społecznych.
Zachowania agresywne ujawniają się pod postacią agresji fizycznej
skierowanej na zewnątrz, na samego siebie lub werbalnej.
Agresja fizyczna jest formą wyładowania gniewu na przedmiotach(niszczenie,
rzucanie) lub jest skierowana do osób (plucie, bicie, gryzienie, szczypanie
kopanie).
Agresja skierowana wobec siebie(uderzanie głową, gryzienie ręki, drapanie ,
wyrywanie włosów).
Agresja werbalna, czyli zadawanie bólu innym poprzez ich wyśmiewanie,
przezywanie, złośliwe uwagi, skarżenie, arogancję.
Zachowania agresywne pojawiają się u dzieci mało odpornych na sytuacje
trudne i niepowodzenia jako reakcja na frustrację, mogą być naśladowaniem
zachowań agresywnych osób dorosłych , z którymi dziecko styka się na co dzień
i naśladuje je jako wzorzec uosobienia, siły, znaczenia i dorosłości
lub zachowanie instrumentalne, gdy dziecko stara się przez czynności
agresywne zrealizować stawiany przed sobą cel.
Uporczywe kłamstwa, czyli częste i świadome mówienie nieprawdy
wynikają najczęściej z lęku przed karą, niskiego poczucia własnej wartości
potrzebą znaczenia i wysunięcie na plan pierwszy własnej osoby.
Kradzieże zdarzają się u dzieci, u których poczucie własnej wartości jest
zachwiane, nie mają poczucia bezpieczeństwa i miłości, dlatego szukają
zastępczego środka zaspokojenia swoich potrzeb. Prowokującą rolę do takich
czynności odgrywają nadmiar dóbr konsumpcyjnych na rynku oraz ich reklama.
Wagary nieusprawiedliwione opuszczanie zajęć szkolnych często są
sposobem na unikanie zbyt trudnych dla dziecka sytuacji w szkole.
Ucieczki z domu świadczą zwykle o zerwaniu kontaktu emocjonalnego
z domem, z poczuciem zagrożenia fizycznego lub psychicznego, często wiążą
się z silną traumatyczna sytuacją.
Palenie papierosów i picie alkoholu może być przejawem buntu
przeciwko autorytetom w domu i szkole.
Samobójstwa występują w rodzinach, w których klimat emocjonalny jest
szczególnie zaburzony przez nietolerancyjne, brutalne, rygorystyczne
postępowanie wobec dzieci, stałe upokarzanie ich, maltretowanie psychiczne
i fizyczne.
III. Różne napięcia psychiczne mogą ujawniać się również pod postacią
tzw. symptomów ciała.
Mimowolne moczenie nocne jego przyczyną mogą być nieuświadomione
konflikty wewnętrzne, pojawienie się zbyt trudnej sytuacji rodzinnej dla
dziecka. Częściej występuje u chłopców i zazwyczaj współwystępuje
z zaburzeniami emocjonalnymi takim jak: nadpobudliwość emocjonalna,
zmienność nastroju, płaczliwość, lęk, drażliwość.
Mimowolne nie trzymanie stolca najczęściej jest spowodowane
niezaspokojeniem podstawowych potrzeb psychicznych: bezpieczeństwa,
akceptacji i uznania.
Jąkanie, czyli czynnościowe zaburzenie mowy na skutek wzmożonego
napięcia mięśni aparatu fonacyjnego, artykulacyjnego i oddechowego. Może
mieć charakter kloniczny – wielokrotne powtarzanie najczęściej pierwszej
głoski lub sylaby lub toniczny – trudności w wymawianiu słów. Pojawia się
często w sposób nagły pod wpływem urazu psychicznego, bądź w efekcie długo
trwających niesprzyjających sytuacji traumatyzujących.
Tiki, czyli nagłe mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup
mięśniowych, nie podlegające świadomej kontroli(mruganie oczami, grymasy
twarzy, podrzucanie lub wyciąganie ramion). Często nasilają się w stanach
napięć emocjonalnych. Ich przyczyną są często silne przeżycia urazowe
wywołane sytuacjami konfliktowymi.
Zaburzenia łaknienia występujące pod postacią nadmiernego apetytu
lub odmowy jedzenia mogą być reakcją na trudną sytuację dziecka
oraz niekorzystne bodźce środowiskowe odbierane przez dziecko jako
zagrażające jego poczuciu bezpieczeństwa.
IV. Dzieci zwłaszcza w młodszym wieku szkolnym wyrażają siebie
za pomocą rysunków. Analiza ich prac daje informacje o emocjach,
przeżyciach, konfliktach, zainteresowaniach. Patrząc na rysunek dziecka należy
zwracać uwagę na zastosowane kolory, rozmieszczenie na kartce, wielkość,
tematykę.
Częste pojawianie się pewnych elementów w rysunkach może oznaczać pewne
zaburzenia, np.: rysunki schematyczne, ubogie, małe, przewaga barw ciemnych,
wymazywanie lub przekreślanie, rysowanie w rogu kartki.
V. Podobnie jak przez rysunek dziecko wyraża się przez zabawę
i twórczość literacką.
Wnikliwa obserwacja dziecka jego emocji, zachowania, wytworów
pozwala lepiej je poznać i szybciej zaradzić problemom, z którymi nie może
sobie samo poradzić.
BIBLIOGRAFIA
H. Spionek: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1975
I.Romberg-Asboth: Kiedy dusza dziecka płacze, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2001
Red. Aniela Popielarska: Psychiatria wieku rozwojowego, PZWL, Warszawa 1989
A.Kozłowska: Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP,
Warszawa 1984
Opracowała: Anna Rodak