Zasady żywienia kobiet ciężarnych i karmiących piersią

Zasady suplementacji diety - dla kobiet ciężarnych i karmiących piersią
Elżbieta Banaś, specjalista – dietetyk
Klinika Pediatrii i Żywienia, Instytut Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka, Warszawa.
Marzec 2012
Wstęp
Ciąża i karmienie piersią to okres wzmożonego zapotrzebowania na składniki odżywcze. Podstawową
rolę w zapewnieniu prawidłowego rozwoju dziecka, jak i zdrowia mamy pełni właściwe odżywianie
się kobiet przed zajściem w ciążę, w okresie ciąży, a następnie podczas karmienia piersią.
Zrównoważone uzupełnianie diety składnikami odżywczymi zwiększa szansę na prawidłowy przebieg
ciąży, rozwój płodu i niemowlęcia, a także zdrowie kobiety.
Pomimo niewątpliwych zalet suplementacji w okresie prenatalnym i podczas laktacji należy zawsze
umacniać przekonanie, że suplementy diety są niezwykle cennym, ale jedynie uzupełnieniem
właściwie skomponowanej diety. Zaleca się, aby uzupełnianie diety podlegało indywidualnemu
dostosowaniu do stanu zdrowia kobiety i jej nawyków żywieniowych oraz było nadzorowane przez
lekarza lub dietetyka. Przeciwwskazaniem do stosowania suplementacji multiwitaminowej jest
hiperwitaminoza A i D, zatrzymanie elektrolitów, niewydolność nerek, hiperkalcemia oraz niektóre
zaburzenia gospodarki żelaza (hemochromatoza, hemosyderoza).
Kwasy tłuszczowe omega-3
W przeciętnej polskiej diecie występują niedobory dotyczące niezbędnych nienasyconych kwasów
tłuszczowych (NNKT) z rodziny omega–3 szczególnie najcenniejszych: kwasu eikozapentaenowego
(EPA) oraz dokozaheksaenowego (DHA), których głównym źródłem są ryby morskie i inne owoce
morza.
Polskie Towarzystwo Pediatryczne (PTP) zaleca łączne spożycie 1,0 do 1,5 g kwasów z rodziny n-3
dziennie. Badania wykazują, że spożycie tych związków w ciąży ma pozytywny wpływ na rozwój
układu nerwowego i narządu wzroku dziecka. Przy czym to jedynie kwas DHA może być
transportowany przez ludzkie łożysko do płodu, co jest uzależnione od zawartości DHA w diecie
matki.
Polskie Towarzystwo Ginekologiczne określa dobowe zapotrzebowanie kobiet ciężarnych i
karmiących na 200-300 mg DHA dziennie. Z kolei Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa
Żywności (2010) oceniając dostępne badania i rodzący się konsensus naukowy w tej sprawie,
uznał za udowodniony korzystny wpływ suplementacji 100-200 mg DHA dziennie u kobiet w
ciąży. W przypadku jednak niskiego spożycia ryb i innych źródeł DHA, zalecana jest suplementacja
500 mg DHA dziennie już od pierwszego miesiąca ciąży oraz regularne spożycie produktów bogatych
w ALA (siemię lniane, olej sojowy, rzepakowy) - szczególnie przez weganki oraz wegetarianki. Nie
wykazano skutków ubocznych dla kobiety ciężarnej i płodu nawet przy dawkach 1000 mg dziennie i
wyższych.
Z uwagi na udokumentowany wpływ odpowiedniej podaży DHA na rozwój umysłowy dziecka już od
pierwszych dni po urodzeniu kobieta karmiąca powinna kontynuować suplementację DHA, aby
zapewnić prawidłową jego zawartość w pokarmie. Gromadzenie DHA w obrębie ośrodkowego układu
nerwowego jest najwyższe po 20 tyg. ciąży i trwa aż do 4 roku życia dziecka.
Opracowano: marzec 2012
1
Ze względu na ryzyko zanieczyszczenia ryb morskich metalami ciężkimi (w tym rtęcią lub/i
dioksynami), które mogą być szkodliwe dla płodu zaleca ograniczenie spożycia łososia i tuńczyka do 1
porcji w tygodniu przez kobiety ciężarne i karmiące piersią. W przypadku trudności z dostarczeniem
odpowiednich ilości tego składnika, PTG zaleca wykorzystanie suplementów diety o odpowiedniej
jakości pod kątem zanieczyszczeń metalami ciężkimi oraz o kontrolowanej zawartości EPA+DHA.
Składniki Mineralne i Witaminy
Uwzględniając fakt, że zapotrzebowanie na składniki odżywcze w okresie ciąży i karmienia znacznie
wzrasta, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne (PTG) uznaje za zasadne stosowanie w II i III
trymestrze ciąży preparatów zawierających między innymi: żelazo i jod, kwas foliowy, witaminę
D, A i E, magnez, wapń. Liczne badania naukowe wykazały, że suplementacja witamin w całym
okresie prenatalnym może zmniejszać ryzyko przedwczesnego porodu, urodzenia dziecka o mniejszej
masie urodzeniowej oraz wad wrodzonych.
Kwas foliowy
W okresie prekoncepcyjnym u kobiet zaleca się suplementację kwasem foliowym w celu zmniejszania
ryzyka rozwoju wady cewy nerwowej, przy czym efekt profilaktyczny jest doskonale udowodniony
naukowo. Instytut Żywienia i Żywności stwierdza zapotrzebowanie na 600 µg kwasu foliowego w
ciąży. Dlatego oprócz regularnego spożywania zielonych warzyw liściastych oraz roślin
strączkowych zaleca suplementację kwasu foliowego w ciąży w wysokości 400 µg dziennie,
podczas gdy zapotrzebowanie .
Żelazo
Amerykański National Research Council zaleca w okresie ciąży dawkę 30 mg/dobe dla kobiet bez
niedokrwistości. Wg Stanowiska Zespołu Ekspertów PTG z 2010 zaleca raczej długotrwałe
suplementowanie niskimi dawkami uzupełniającymi wzrost zapotrzebowania w ciąży (wzrost
zapotrzebowania wynosi ok 10 mg dziennie).
Cynk
Zapotrzebowanie na cynk u kobiet w ciąży i karmiących nie wzrasta w stosunku do okresu przed ciążą
jednak w przypadku diety ubogiej w cynk, objawy niedoboru rozwijają się stosunkowo szybko i
objawiają się zaburzeniami w rozwoju i funkcjonowaniu układu nerwowego u płodu oraz wzrostem
ryzyka urodzenia dziecka o małej masie urodzeniowej. Ograniczenie wchłaniania cynku może nastąpić
wskutek wysokiego spożycia produktów zbożowych (fitynianów), błonnika, wapnia lub być wynikiem
palenia papierosów czy picia alkoholu.
Witamina A
Podczas ciąży nie następuje wzrost zapotrzebowania na witaminę A, natomiast wzrasta prawie
dwukrotnie u kobiet karmiących piersią (do 1300 µg retinolu). Roślinne formy witaminy A (betakaroten) nie są toksyczne nawet w dużych dawkach i z tego powodu są uważane za bezpieczne.
Jod
Polska Komisja Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu zaleca dodatkowe podawanie każdej
kobiecie w ciąży i w okresie karmienia piersią 100-150 µg jodu na dobę pod postacią
suplementów diety. PTG w rekomendacji z 2011 roku podtrzymuje zalecenie suplementacji
preparatami jodku potasu w ilości 150 µg dla całej populacji ciężarnych i karmiących.
Opracowano: marzec 2012
2
Witamina B12
Witamina B12 występuje tylko w produktach zwierzęcych, stąd stwierdza się niewystarczająca jej
zawartość w mleku weganek i wegetarianek, co może negatywnie wpłynąć na rozwój dziecka
zwiększając ryzyko uszkodzeń neurologicznych płodu. W związku z tym zaleca się suplementację tej
witaminy dawką co najmniej 2,6 µg na dzień u kobiet pozostających na diecie roślinnej.
Witamin D
Amerykańska i polska norma przewiduje 5 µg dziennie, tyle samo ile w okresie przed ciążą.
Polskie badania wykazują jednak, że niedobory tej witaminy u kobiet ciężarnych są
rozpowszechnione i wynoszą od 5-50 %. Wg zaktualizowanych w 2009 r. zaleceń polskiego zespołu
ekspertów w zakresie profilaktyki niedoborów witaminy D, dodatkowa podaż witaminy D u kobiet
ciężarnych i matek karmiących powinna wynosić 20-25 µg na dobę od II trymestru ciąży, jeżeli
dieta jest uboga w tę witaminę lub brak jest odpowiedniej ekspozycji skóry na promieniowanie
słoneczne. Optymalnym postępowaniem w czasie ciąży i karmienia piersią byłoby indywidualne
dobieranie dawki witaminy D przez lekarza.
Wapń
Absorpcja wapnia zwiększa się dwukrotnie w ciąży, co pomaga zrealizować wysokie zapotrzebowanie
ciężarnej na ten pierwiastek, szczególnie w ostatnim trymestrze, kiedy to ponad 300 mg dziennie
wapnia jest przekazywane do płodu. Badania wykazują, że spożycie wapnia przez kobiety w Polsce
jest poniżej zapotrzebowania i wg niektórych badań stanowi jedynie 50-60% dziennej normy. Kobiety
nie spożywające dostatecznej ilości wapnia z dietą powinny rozważyć jego suplementację.
Ocena składu, przeznaczenia i bezpieczeństwa preparatu
Producent preparatu Doppelherz aktiv Mama dla kobiet w ciąży i karmiących udostępnił:
- charakterystykę i recepturę produktu
- etykietę i ulotkę produktu
- kopię notyfikacji Głównego Inspektora Sanitarnego dopuszczającej produkt do obrotu na terenie
Polski (produkt o tym samym składzie znajduje się też w obrocie w Niemczech).
Na podstawie piśmiennictwa i analizy składu produktu stwierdzono, że preparat Doppelherz aktiv
Mama jest dobrze zbilansowanym zestawem składników odżywczych dostosowanym do rosnącego
zapotrzebowania u kobiet ciężarnych i karmiących, a także u kobiet stosujących diety wegetariańskie.
Produkt odpowiada definicji suplementu diety, zawartej w prawie żywnościowym i może być
stosowany u kobiet planujących ciążę, w ciąży i matek karmiących piersią jako uzupełnienie diety.
Skład preparatu jest zgodny z europejskimi rekomendacjami mającymi na celu zapewnienie
zapotrzebowania na witaminy, minerały i DHA. Ryzyko przekroczenia dawek bezpiecznych nie
powinno mieć miejsca przy prawidłowym dawkowaniu doustnym: 2 kapsułki na dobę.
Zalecane dawki składników odżywczych zawarte w preparacie Doppelherz aktiv Mama odniesiono do
polskich i amerykańskich zaleceń żywieniowych i obliczono procent realizacji norm dla kobiet w ciąży
i karmiących – tabela 1.
Opracowano: marzec 2012
3
Tabela 1. Procent realizacji zaleceń żywieniowych przez preparat Doppelherz aktiv Mama
% ZDS1
(wg MZ)
% zalecanego dziennego
spożycia wg DRI2 / IŻiŻ3
(jeśli różne)
dzienna)
populacja
ogólna
kobiety
ciężarnej
kobiety
karmiącej
piersią
Kwas
tłuszczowy
DHA
200 mg
brak normy
- / 100%
- / 100%
Kwas foliowy
600 µg
300%
100%
120%
Biotyna
60 µg
120%
200%
171%
Witamina B1
1,2 mg
109%
86%
86% / 80%
Witamina B2
1,5 mg
107%
107%
94%
Niacyna (B3)
15 mg
94%
83%
88%
Kwas
pantotenowy
(B5)
6 mg
100%
100%
86%
Witamina B6
1,9 mg
136%
100%
95%
Witamina B12
3,5 µg
140%
134%
125%
brak normy
-
-
42%
43%
26%
Składnik
Zawartość 2
kapsułek
(dawka
2 mg
Beta-karoten
w
przeliczeniu na 334 μg
retinol/wit. A
Witamina C
110 mg
138%
129%
92%
Witamina D3
5 µg
100%
100%
[20-25%]4
100%
[20-25%]4
Witamina E
13 mg
108%
87% / 130%
68% / 118%
Żelazo
15 mg
107%
56%
166% / 150%
Jod
100 µg
67%
45%
34%
Wapń
200 mg
25%
20%
20%
Magnez
90 mg
24%
25%
28%
Cynk
10 mg
100%
91%
83%
1
2
3
4
ZDS - zalecanego dziennego spożycie dla ogólnej populacji wg dyrektywy UE i rozp.Ministra Zdrowia
DRI - zalecane dzienne spożycie (Dietary Reference Intakes, dawniej: RDA) wg amerykańskich norm.
IŻŻ - zalecane spożycie wg norm ustalonych przez Instytut Żywności i Żywienia.
„Polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoborów witaminy – D – 2009” - rekomendacje dla kobiet w
ciąży i karmiących, jeśli nie jest zapewniona odpowiednia podaż z diety lub w wyniku ekspozycji na
słońce (optymalnie pod kontrolą 25-OHD i Ca w surowicy oraz kalciurii).
Opracowano: marzec 2012
4