docW kierunku społeczeństwa informacyjnego
download 
Reklamacja Transkrypt
W kierunku społeczeństwa informacyjnego
Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego W KIERUNKU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO © Tomasz Domański Publikacja: Wspólnota, Warszawa, 2001 Wyjątkowe przyspieszenie cywilizacyjne, jakiego doświadczamy na przestrzeni ostatnich kilku dziesięcioleci, wymaga umiejętności przystosowania się do szybko zmieniającej się rzeczywistości. Elastyczność i zdolności adaptacyjne stają się kluczowymi czynnikami, które będą przesądzać o miejscu i roli poszczególnych narodów w strukturach globalnego, informacyjnego społeczeństwa. POSTĘP CYWILIZACYJNY Rozwój cywilizacyjny społeczeństw jest nieodłącznie związany z historią postępu technicznego i rozwoju rozmaitych technologii, które na przestrzeni dziejów wynajdowano i doskonalono po to, aby ludzkie życie uczynić lżejszym i bardziej bezpiecznym. Doskonalenie narzędzi służących do zdobywania pożywienia, obrony i walki, a także pojawianie się coraz bardziej zaawansowanych technologicznie wynalazków, wpływało na przemiany obyczajowości, zmieniało wzorce zachowań i zmuszało do podejmowania mniejszych lub większych wysiłków adaptacyjnych. Pierwotne wspólnoty plemienne, zajmujące się łowiectwem i zbieractwem, z upływem czasu przekształcały się w większe, coraz bardziej złożone struktury społeczne, które opierały swoją egzystencję na uprawianiu ziemi, zamieniając wędrowny tryb życia na osiadły. Wraz ze zmianą stylu życia, archaiczne struktury plemienne przekształcano stopniowo w struktury państwowe, gwarantujące znacznie większy poziom bezpieczeństwa egzystencji. Takie epokowe wynalazki jak silnik parowy, kolej, samochód i samolot zburzyły utrwalone przez stulecia mechanizmy funkcjonowania społeczeństw rolniczych, przekształcając je w społeczeństwa napędzane mechanizmami gospodarki opartej na produkcji przemysłowej. Rozwój przemysłu i możliwości prowadzenia na szeroką skalę międzynarodowej wymiany towarowej spowodowały szybkie bogacenie się, przyczyniły się do dynamicznego rozwoju miast i całkowicie odmieniły charakter większości europejskich (a pośrednio także pozaeuropejskich) społeczeństw w ciągu niespełna dwóch wieków. Wraz z wiekiem XX przemija era gospodarki przemysłowej i pojawiają się pierwsze zwiastuny gospodarki elektronicznej, opartej na wiedzy i wymianie informacji. U progu XXI wieku jesteśmy świadkami gwałtownej rewolucji, jaka dokonuje się w sposobach społecznej komunikacji. Szybki rozwój technik przesyłania informacji niesie ze sobą liczne, nowe wyzwania, którym muszą podołać sfery rządowe i biznes, by nadążyć za zmieniającym się światem. Wynalezienie telefonu, radia, komputera i Internetu ma dla współczesnego człowieka nie mniejsze znaczenie, niż dla naszych przodków miał wynalazek koła, hutnictwa stali, druku, czy elektryczności. Dziś jednak przemiany cywilizacyjne zachodzą o wiele szybciej niż kiedyś. Głębokie przekształcenia i przewartościowania dokonują się w granicach jednego ludzkiego życia, a nie jak niegdyś – co najmniej na przestrzeni kilku pokoleń. Wyjątkowe tempo przemian cywilizacyjnych rodzi wyjątkowe problemy adaptacyjne, które wymagają podejmowania znacznych wysiłków edukacyjnych. Obowiązujący do niedawna model kształcenia „20/40” (uczę się przez 20 lat i korzystam z nabytej wiedzy przez następne 40 lat) ustępuje miejsca modelowi „LLL” (Life-long Learning), czyli uczenia się przez całe życie. Przewiduje się, że w realiach nowej gospodarki każdy będzie musiał zmienić swój zawód przeciętnie co kilka-kilkanaście lat, a wcześniej do tego odpowiednio się przygotować. Niezbędne staje się zatem umożliwienie społeczeństwu łatwego dostępu do potrzebnej wiedzy – zarówno dla potrzeb samokształcenia, w celach badawczych, jak i dystrybucji informacji na zasadach komercyjnych. Szczególnego 1 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego znaczenia w tym kontekście nabierają systemy nauczania na odległość, już dziś realizowane w Internecie i innych rozległych sieciach teleinformatycznych. Zmniejszenie dystansu rozwojowego krajów Europy Środkowo-Wschodniej w stosunku do krajów Unii Europejskiej i innych państw rozwiniętych wymaga znacznego wysiłku ukierunkowanego na wzrost innowacyjności, przedsiębiorczości oraz na rozwój nowoczesnej infrastruktury informacyjnej tworzącej lepszą infrastrukturę prawną, instytucjonalną i techniczną, a także pobudzającą rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. INTERNET Fundamentem rozwoju społeczeństwa informacyjnego jest globalna sieć komputerowa Internet, która w niedalekiej przyszłości stanie się powszechnie wykorzystywanym nośnikiem informacji. Tradycyjna rola systemów komputerowych ulega dziś radykalnej przemianie. Klasyczne rozwiązania sieciowe konstruowane w oparciu o stacje robocze działające w lokalnych sieciach komputerowych są stopniowo zastępowane rozwiązaniami opartymi na protokole IP.1 Ramka 1: Dynamiczny rozwój Internetu w porównaniu z tempem rozwoju innych technologii informacyjnych w USA Technologia Liczba lat Okres Radio 38 1922 – 1960 Telefon 25 1920 – 1945 TV 13 1951 – 1964 TV kablowa 10 1976 – 1986 Internet 5 1993 – 1998 Źródło: Andersen Consulting, Morgan Stanley Liczba uzytkowników w milionach Radio TV 120 Telefon 100 TV kablowa 80 Internet 60 40 2000 1990 1980 1970 1960 1950 1940 1930 1920 20 Lata Źródło: Andersen Consulting, Morgan Stanley Internet jednak nie był rozwijany z myślą o zastosowaniach biznesowych. Pierwotnie został wynaleziony na potrzeby wojska, a następnie korzystało z niego głównie środowisko akademickie. Dziś w szerokim zakresie służy celom gospodarczym, wykorzystuje go administracja publiczna oraz 1 Internet Protocol 2 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego miliony użytkowników indywidualnych. Tak szerokie rozpowszechnienie zastosowań Internetu powoduje częste przeciążenia sieci i opóźnienia w przesyłaniu danych, ponieważ obecna infrastruktura Internetu nie jest w stanie przenieść generowanego w niej ruchu. Wielorakie wykorzystanie Internetu w sieciach telefonii stacjonarnej i ruchomej wymaga stworzenia nowej, wydajnej infrastruktury transmisyjnej, która docelowo stanie się multimedialną platformą przenoszącą głos, video, ruchome obrazy, umożliwiającą dokonywanie bezpiecznych transakcji komercyjnych oraz składanie oświadczeń woli w stosunkach z administracją rządową i samorządową. Tabela 1: Informacje poszukiwane w Internecie Odsetek internautów Rodzaj informacji Informacje związane z własnym hobby 58,2 % Bieżące wiadomości (aktualności) 54,9 % Materiały / opracowania naukowe 45,1 % Darmowe programy / sterowniki 41,5 % Informacje o produktach 33,4 % Ceny produktów / usług 31,7 % Informacje o firmach 31,5 % Dane adresowe firm 23,9 % Informacje finansowe i giełdowe 20,0 % Plotki / nowinki / sensacje 18,8 % Oferty pracy 17,9 % Informacje o pogodzie 14,7 % Dane adresowe osób fizycznych 9,2 % Dane adresowe organizacji non-profit 6,8 % inne 4,3 % Źródło: Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 1999 i 2000 Rysunek 1: Główne motywy korzystania z Internetu poszukiwanie informacji na własne potrzeby 80,0% komunikacja z innymi 75,0% edukacja 58,8% rozrywka 58,6% praca/biznes 44,3% zdobywanie informacji o produktach 40,5% sposób spędzania wolnego czasu zakupy inne 37,5% 9,2% 1,8% Źródło: Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 1999 i 2000 3 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego Prace nad stworzeniem meta-Interentu zostały już podjęte. Przedsięwzięcie pod nazwą „Internet 2” jest realizowane przez międzynarodowe konsorcjum firm telekomunikacyjnych, które podjęły się wybudowania globalnej sieci światłowodowej przeznaczonej do szybkiej transmisji danych o łącznej długości około 170 000 km. Sieć ta ma połączyć wszystkie kontynenty (z wyjątkiem Antarktydy) w 99 punktach – 78 krajów rozwiniętych, z krajami rozwijającymi się. Tym pierwszym ułatwi międzynarodową ekspansję gospodarczą, zaś dla tych drugich, stanie się szansą cywilizacyjnego postępu. Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2000-2003, a jego koszt oszacowano na około 10 miliardów USD. Jednocześnie w wielu ośrodkach badawczych prowadzone są prace zmierzające do stworzenia i rozpowszechnienia zaawansowanych technologii sieciowych. Jednym z interesujących przykładów poszukiwania takich rozwiązań jest projekt Oxygen prowadzony przez Massachusetts Institute 2 of Technology. Głównym celem tego projektu jest podniesienie produktywności człowieka poprzez stworzenie komfortowego, nieograniczonego przestrzennie, sieciowego środowiska pracy, które będzie inteligentnie dostosowywać bezprzewodowy system teleinformatyczny do bieżących potrzeb informacyjnych człowieka, automatyzując wiele typowych dla danego procesu pracy czynności oraz pozwoli na wygodną komunikację człowieka z komputerem za pomocą efektywnego interfejsu głosowego. Osiągnięcie założonego celu ma dokonać się za sprawą nowego standardu technicznego integrującego sieci komputerowe z sieciami łączności przewodowej i bezprzewodowej, który zostanie oparty na całkowicie nowych rozwiązaniach sprzętowych i programowych. Zakłada się że, rozwiązania te zatrą ostatecznie różnice pomiędzy Internetem oraz tradycyjnymi sieciami telekomunikacyjnymi i komputerowymi. Rysunek 2: Liczba komputerów osobistych na 100 mieszkańców w wybranych krajach europejskich w roku 2000 50,7 Szw ecj a 50,3 Szw aj caria 49,1 Norw egia 43,2 Dania Finlandia 39,6 Holandia 39,5 34,5 Belgia 33,8 Wielka Brytania 33,6 Niemcy 30,5 Francj a 27,7 Austria 20,9 Włochy 14,3 Hiszpania 10,5 Portugalia 8,5 Węgry Grecj a 7,1 Polska 6,9 Rosj a Średnio w regionie 4,3 16,8 Źródło: International Telecommunication Union (ITU), 2001 2 Mottem tego projektu jest następująca sentencja: “Enabling people ‘to do more by doing less, that is, to accomplish more with less work.’ Bringing abundant computation and communication, as pervasive and free as air, naturally into people's lives.” co mozna przetłumaczyć jako: Umożliwianie ludziom osiągać więcej poprzez robienie mniej, to osiąganie więcej mniejszym nakładem pracy. Wprowadzanie powszechnej komputeryzacji i komunikacji w życie ludzi, powinno następować tak, by stały się one tak naturalne i dostępne jak powietrze. 4 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego Rysunek 3: Liczba użytkowników Internetu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w roku 2000 (w tysiącach) 2400 Polska Czechy 1400 1300 Rum unia 1000 Ukraina 900 Bułgaria 800 Węgry 600 Słow enia Chorw acja 500 Słow acja 500 300 Estonia Serbia/Montenegro 300 Łotw a 200 Litw a 200 100 Macedonia Albania 12 Źródło: Media Research, 2000 Rysunek 4: Odsetek użytkowników Internetu w ogólnej liczbie mieszkańców krajów Europy Środkowo-Wschodniej w roku 2000 37% Słow enia 25% Estonia 16% Czechy 14% Chorw acja 10% Łotw a 11% Słow acja 13% Bułgaria 9% Węgry 8% Polska Rum unia 7% Litw a 7% 6% Macedonia Rosja 3% 2% Ukraina 4% Serbia/Montenegro Albania 0% Źródło: MediaResearch, 2000 Szczególnie atrakcyjne zapowiadają się rozwiązania bezprzewodowego dostępu do sieci Internet, jakie już w niedalekiej przyszłości będą oferowane w naszym kraju przez operatorów telefonii komórkowej na bazie technologii HSCSD,3 GPRS,4 EDGE5 i UMTS.6 Mobilny dostęp do Internetu za pomocą 3 High Speed Circiut Swiched Data General, Packet Radio Service 5 Enhanced Data GSM Revolution 4 5 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego mieszczącego się w kieszeni mutimedialnego komunikatora (który z czasem zastąpi „zwykły” telefon komórkowy) umożliwi praktycznie nieograniczone wykorzystywanie zasobów informacyjnych oferowanych przez rozmaite publiczne i prywatne ośrodki informacyjne. Oznacza to, że już w niedalekiej przyszłości każdy będzie mógł swobodnie komunikować się urzędem, siecią komputerową w biurze, robić zakupy przez Internet, lub łączyć się ze swoją rodziną i przyjaciółmi, bez względu na to gdzie w danej chwili się znajduje. Rysunek 5: Strategiczna pozycja operatorów GSM / UMTS wśród dostawców przekazu informacyjnego INTERNET OPERATORZY GSM / UMTS STACJONARNE SIECI TELEKOMUNIKACYJNE LOKALNE SIECI KOMPUTEROWE OPERATORZY GSM / UMTS TELEWIZJA TELEWIZJA WIELOKANAŁOWA OPERATORZY GSM / UMTS INTERNET RADIO SYSTEMY INFORMACJI PRZESTRZENNEJ GPS VIDEO Rozwój technologii komunikacyjnych sprawia, że zmienia się tradycyjna rola operatorów sieci telekomunikacyjnych, jako dostawców podstawowej usługi polegającej na zestawianiu połączeń głosowych. Dziś w coraz większym stopniu stają się oni także dostawcami różnorodnych, specjalizowanych treści informacyjnych, transmitowanych w ich sieciach pomiędzy rozmaitymi jej nadawcami i odbiorcami. Podstawowym źródłem przychodu ze sprzedaży są jednak rozmowy telefoniczne. Jakkolwiek oczekuje się, że w ciągu najbliższych kilku lat znacznie wzrośnie ta część przychodu, która generowana będzie z usług opartych o transmisję informacji oraz pochodząca z pośrednictwa w transakcjach elektronicznych. Przychód na użytkownika (ARPU) Rysunek 6: Prognoza przemiany struktury przychodu w sieciach telefonii ruchomej Handel elektroniczny Mobilna transmisja danych SMS WAP Usługi doda ne Powiadaminie dla połączeń gł osowych Połączenia rozmów telefonicznych Czas Źródło: IDC, 2001 6 Universal Mobile Telecommunication Services 6 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego Zdaniem analityków rynku telekomunikacyjnego7, w roku 2010 ponad połowa przychodów europejskich operatorów UMTS pochodzić będzie z usług transmisji danych – przede wszystkim usług transakcyjnych (ok. 26 mln USD), usług informacyjnych (ok. 15 mln USD) i usług multimedialnych (ok. 13 mln USD). Podstawowymi źródłami tych przychodów będą opłaty z reklam, promocja usług, prowizje od transakcji elektronicznych, usługi informacyjne oraz usługi lokalizacyjne. Rysunek 7: Liczba stacjonarnych linii telefonicznych na 100 mieszkańców w wybranych krajach europejskich w roku 2000 72,9 Norwegia 72,0 Szwajcaria 70,5 Dania 66,5 Szwecja 60,7 Holandia 60,1 Niemcy 58,0 Francja 56,7 Wielka Bry tania 55,2 Finlandia 52,8 Grecja 49,9 Belgia 47,4 Austria 46,2 Włochy 43,0 Portugalia 42,1 Hiszpania 37,1 Węgry 26,3 Polska 21,7 Rosja 39,0 Średnio w regionie Źródło: International Telecommunication Union (ITU), 2001 Rysunek 8: Liczba użytkowników telefonów komórkowych na 100 mieszkańców w wybranych krajach w roku 2000 78,6 Austria 73,7 Włochy 72,6 Finlandia 70,3 Szwecja 70,3 Norwegia 67,1 Holandia 67,0 Wielka Brytania 66,5 Portugalia 66,5 Dania 64,5 Szwajcaria 60,9 Hiszpania 58,6 Niemcy 55,9 Grecja 54,9 Belgia 49,4 Francja 29,3 Węgry 18,1 Polska Rosja 2,0 Średnio w regionie 36,0 Źródło: International Telecommunication Union (ITU), 2001 7 Athur Andersen, J.P.Morgan, listopad 2000 7 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego Szybkie tempo zachodzących przemian technologicznych oraz konieczność podejmowania kosztownych inwestycji niezbędnych dla rozwinięcia systemów multimedialnego przekazu informacyjnego, zmusza przedsiębiorstwa działające w sektorze teleinformatycznym do łączenia się w celu tworzenia rozległych, ponadnarodowych sieci teleinformatycznych. Łączą się ze sobą sieci operatorów telefonii stacjonarnej, mobilnej, telewizji kablowych, Internetu (dostawcy infrastruktury komunikacyjnej) oraz koncerny medialne (dostawcy zawartości informacyjnej). Takie konsolidacje dokonują się również w polskim sektorze telekomunikacyjnym w grupach przedsiębiorstw skupionych wokół najważniejszych dostawców usług w telefonii stacjonarnej i ruchomej. Fuzje i konsolidacje dokonujące się w skali międzynarodowej, tworzą korporacje i wielkie grupy kapitałowe, które rozgrywają swoje interesy w globalnych procesach gospodarczych. Rozwój wielkich, pan-europejskich organizacji kapitałowych jest korzystny ze względu na konieczność ponoszenia znacznych ciężarów finansowych związanych z wdrażaniem nowych technologii, a także potrzebę standaryzacji i unifikacji technik informacyjnych w skali globalnej. Z drugiej jednak strony, rodzi realne zagrożenie zdominowania lokalnych gospodarek i społeczeństw. W tym kontekście jawi się pilna potrzeba kształcenia sprawnych managerów, zdolnych stawić czoła siłom wolnej, globalnej konkurencji, zdolnych do skutecznej rywalizacji z managerami wykształconymi w najlepszych zachodnich uniwersytetach. Rysunek 9: Przeciętny koszt 20 godzin dostępu do Interentu w godzinach szczytu (z VAT) w wybranych krajach w roku 2000 $69,73 Polska $53,55 Wielka Brytania $48,34 Dania $47,53 Holandia $45,79 Hiszpania $42,79 Norw egia $42,79 Średnio Niem cy $38,84 $35,90 Szw ecja Francja $34,00 $28,68 Finlandia Włochy $27,85 Źródło: Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) 2000 Rysunek 10: Przeciętny, roczny dochód na mieszkańca w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w roku 1999 $11,700 Czechy $10,900 Słow enia $8,500 Słow acja $7,800 Węgry $7,200 Polska $5,600 Estonia $5,100 Chorw acja $4,800 Litw a $4,300 Bułgaria $4,200 Łotw a $4,200 Rosja $3,900 Rum unia $3,800 Macedonia Serbia/Montenegro Albania $1,800 $1,650 Źródło: MediaResearch, 2000 8 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego OGRANICZENIA I WYZWANIA Potencjalne możliwości rozwoju społeczeństwa informacyjnego, jakie niosą ze sobą nowe technologie, napotykają w naszym kraju na poważne ograniczenia. Wśród najważniejszych należy wymienić słabo rozwiniętą infrastrukturę telekomunikacyjną, relatywnie niewielką liczbę komputerów w gospodarstwach domowych, geograficzne ograniczenia dostępu do Internetu (zwłaszcza na słabo stelefonizowanych obszarach wiejskich), niski przeciętny dochód na mieszkańca, wysoki koszt dostępu do Interentu, barierę językową, brak dostatecznych uregulowań prawnych oraz brak dostatecznie rozpowszechnionej wiedzy i umiejętności w dziedzinie posługiwania się narzędziami teleinformatycznymi. Polska zajmuje niechlubne przedostatnie miejsce wśród państw członkowskich OECD8 i CEFTA9 (bez Meksyku) pod względem wskaźnika stopnia rozwoju infrastruktury informacyjnej. Rysunek 11: Syntetyczny wskaźnik stopnia rozwoju infrastruktury informacyjnej (Dj=1 znacza optymalny poziom rozwoju) 0,8 0,72 0,65 0,63 0,63 0,62 0,62 0,62 0,6 0,54 0,53 0,52 0,51 0,49 0,5 0,43 0,41 0,41 0,4 0,36 0,4 0,35 0,29 0,27 0,3 0,27 0,23 0,2 0,19 0,16 0,2 0,15 0,12 0,08 0,1 Polska Słowacja Węgry Czechy Grecja Hiszpania Słowenia Portugalia Włochy Nowa Zelandia Irlandia Francja Wielka Brytania Belgia Austria Australia Japonia Niemcy Kanada slandia Holandia USA Szwajcaria Dania Norwegia Finlandia Szwecja -0,1 uxemburg 0 Źródło: Teleinfo, lipiec 2000 Zmniejszenie dystansu dzielącego Polskę od państw najbardziej zaawansowanych będzie możliwe tylko wtedy, gdy tempo rozwoju krajowej sfery informacyjnej będzie wyższe niż w pozostałych państwach. Zwiększenie tego tempa wymaga jednak znacznych nakładów finansowych, które muszą być ponoszone zarówno przez przedsiębiorstwa działające w strukturach nowej gospodarki, jak i sektor publiczny. Wysiłki inwestycyjne podejmowane przez prywatne przedsiębiorstwa i jednostki administracji publicznej powinny być ze sobą skorelowane na wszystkich szczeblach struktury zarządzania państwem. Dostosowanie gospodarki narodowej do wymagań globalnej gospodarki elektronicznej nie będzie również możliwe bez wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych. Jedną z przełomowych zmian w zakresie dostosowywania polskiego systemu prawnego do wymagań szybkiego postępu technicznego (a także wymagań Unii Europejskiej) było uchwalenie i wprowadzenie w życie od początku tego roku nowego prawa telekomunikacyjnego, umożliwiającego stopniową liberalizację polskiego sektora telekomunikacyjnego. Drugim fundamentalnym aktem prawnym, który otworzy w naszym kraju realne perspektywy rozwoju społeczeństwa informacyjnego, będzie ustawa o podpisie elektronicznym. Wprowadzenie jej w życie umożliwi realizację rozmaitych transakcji elektronicznych 8 9 Organization for Economic Cooperation and Development Central European Free Trade Agreement 9 (13) -0,01 Turcja Wartość syntetycznego wskaźnika Dj. 0,7 Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego (składanie oświadczeń woli, przesyłanie formularzy, dokumentów, zakupy itp.) w rozlicznych kontaktach obywatela z instytucjami publicznymi i prywatnymi. Tabela 2: Kraje o najwyższym i najniższym poziomie rozwoju infrastruktury informacyjnej w grupie państw OECD i CEFTA (bez Meksyku) Technika informacyjna Kraj wzorcowy Najlepiej rozwinięta telekomunikacja Norwegia Najlepiej rozwinięta informatyka Szwecja Najlepiej rozwinięte media elektroniczne Stany Zjednoczone Kraje wzorcowe dla poszczególnych technik informacyjnych telefonia przewodowa Finlandia telefonia komórkowa Luxemburg techniki przesyłania danych (nasycenie liniami ISDN) Niemcy Internet Szwecja komputery osobiste Luxemburg telewizja Stany Zjednoczone telewizja wielokanałowa Dania Najniższy poziom rozwoju infrastruktury informacyjnej telefonia przewodowa Polska telefonia komórkowa Polska techniki przesyłania danych, Internet, PC, TV Turcja Źródło: Teleinfo, lipiec 2000 GOSPODARKA ELEKTRONICZNA SZANSĄ DLA MSP Przygotowanie społeczeństwa polskiego do wyzwań nowej gospodarki i nowych metod pracy ma szczególe znaczenie w kontekście potrzeby wyzwalania aktywności gospodarczej na obszarach oddalonych od dużych aglomeracji miejskich, dotkniętych najczęściej dużym bezrobociem. Rozwój technologii teleinformatycznych stwarza wyjątkową szansę zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), które stają w obliczu konieczności sprostania nie tylko krajowej, ale także międzynarodowej konkurencji. Niedostateczny rozwój technik informacyjnych, uniemożliwi im skuteczne konkurowanie z podobnymi przedsiębiorstwami działającymi w Unii Europejskiej i w świecie. Kluczowe bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw to przede wszystkim brak kapitału inwestycyjnego, ograniczony dostęp do informacji z zakresu know-how oraz wysokie koszty promocji własnych produktów. Przeszkody te mogą być jednak skutecznie niwelowane przez zapewnienie odpowiedniego poziomu rozwoju infrastruktury komunikacyjnej w miejscu funkcjonowania firmy, wdrażanie właściwie zaprojektowanych rozwiązań teleinformatycznych (włączając w to rozwiązania z zakresu handlu elektronicznego) oraz odpowiednie kształcenie przedsiębiorców. Wykorzystanie technik teleinformatycznych umożliwia wyeliminowanie licznych pośredników w łańcuchu dostaw i sprzedaży produktów, a tym samym pozwala na znaczne obniżenie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej. Ostatecznym celem wdrażania tych technologii powinien być stały rozwój innowacyjnych technik produkcji (handlu, usług) oraz wzrost efektywności i konkurencyjności polskiej gospodarki. 10 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego Tabela 3: Porównanie charakterystycznych cech przedsiębiorstw działających w strukturach "starej" gospodarki przemysłowej i "nowej" gospodarki elektronicznej Firma w gospodarce przemysłowej Firma w gospodarce elektronicznej Osobiste spotkania pracowników, komunikacja werbalna Komunikacja wirtualna z pomocą poczty elektronicznej, (Internetu, itranetu, SMS) Realizacja zadań w oparciu o zespoły projektowe powołane w strukturze firmy do wykonania określonych zadań projektowych Zespoły biznesowe kompletowane spośród specjalistów różnych dziedzin nie związanych na stałe z firmą, których współdziałanie jest potrzebne do zrealizowania określonego przedsięwzięcia gospodarczego Firma funkcjonuje w fizycznie określonej przestrzeni (fabryka, magazyn, biuro itp.) Bezpośredni dostęp do pracowników. Firma funkcjonuje w przestrzeni wirtualnej. Pracownicy są geograficznie rozproszeni, natomiast ich współpraca jest skoordynowana w rozległej sieci komputerowej. Pracownicy wykonują swoje obowiązki w limitowanym czasie pracy (np. w godz. 9:00-17:00) Czas do wynajęcia. Nielimitowany czas pracy (24 godz. na dobę; 7 dni w tygodniu). Rozliczanie pracy dokonywane jest na podstawie efektów wykonanej pracy. Kompetencje do wynajęcia. Ponadlokalne (globalne) ambicje działania, ale ograniczone możliwości ze względu na wysokie koszty prowadzenia międzynarodowego marketingu. Rzeczywisty, globalny zasięg działania poprzez systemy teleinformatyczne. Praktycznie nieograniczone możliwości taniego marketingu elektronicznego. Zasoby informacyjne (np. o oferowanych produktach, możliwościach zaopatrzenia, dane finansowe firm itp.) są rozproszone pomiędzy liczne przedsiębiorstwa, a dostęp do nich jest utrudniony. Zasoby informacyjne są współdzielone w rozległych systemach teleinformatycznych. Produkt jest wytwarzany w łańcuchu wartości (linii produkcyjnej) funkcjonującym w ramach struktury jednego przedsiębiorstwa. Firma jest elementem zintegrowanego łańcucha sieci wartości (produkt powstaje w wyniku skoordynowanej współpracy wielu przedsiębiorstw, np. organizacja sprzedaży w sklepach internetowych) Produkcja masowa dla przeciętnego klienta (brak możliwości indywidualizowania produktu w większej skali ze względu na wysokie koszty) Masowe dostosowywanie produktu do indywidualnych potrzeb i wymagań klientów dzięki wykorzystaniu sieci teleinformaycznych (np. zamawianie indywidualnej konfiguracji komputera u dostawcy z wykorzystaniem przez Interent itp.) Scentralizowane podejmowanie decyzji Współdecydowanie Orientacja na wykonanie powierzonych odpowiedzialności (np. wykonywanie czynności zawodowych w określonym czasie) Orientacja na wykonanie powierzonych zadań (np. rozliczanie się z efektów, a nie czasu pracy) NOWA ADMINISTRACJA PUBLICZNA W NOWYM SPOŁECZEŃSTWIE W nowej gospodarce także administracja publiczna nie może działać w stary sposób. Stopniowa migracja w kierunku społeczeństwa informacyjnego oznacza konieczność tworzenia przejrzystych i przyjaznych dla obywatela struktur, z którymi będzie można komunikować się za pomocą narzędzi elektronicznych równie sprawnie i skutecznie, jak w kontaktach osobistych. Liczne papierowe dokumenty, jakie powstają w codziennej pracy urzędów (uchwały i zarządzenia organów władzy, strategiczne plany rozwoju, raporty, studia i plany zagospodarowania przestrzennego, sprawozdania finansowe, studia koncepcyjne, projekty inwestycyjne, formularze, decyzje administracyjne, informacje i komunikaty służb komunalnych itp.) będą stopniowo zastępowane dokumentami elektronicznymi publikowanymi w powszechnie dostępnych lub zabezpieczonych indywidualnymi uprawnieniami dostępu, witrynach internetowych.10 W ten sam 10 Celem administracji publicznej w Wielkiej Brytanii jest umożliwienie społeczeństwu załatwiania ok. 25% spraw urzędowych drogą elektroniczną nie później niż do końca roku 2002. Do końca roku 2008, wszystkie sprawy w urzędach będą mogły być załatwiane tą drogą. 11 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego sposób udostępniane będą zasoby gromadzone w ewidencyjnych bazach danych administrowanych przez państwowe i samorządowe służby publiczne różnego typu i różnych szczebli. Codziennością – już dziś – powinno stać się wykorzystywanie poczty elektronicznej i intranetu w celu podniesienia ogólnej sprawności i efektywności funkcjonowania urzędów. Racjonalne projektowanie i rozwijanie lokalnych sieci komputerowych powinno usprawnić wewnętrzny obieg dokumentów, automatyzować rutynowe czynności oraz przyczyniać się do przełamywania wewnętrznych barier komunikacyjnych i nawiązywania współpracy. Elektroniczne środki komunikacji, w tym przemyślane witryny WWW, powinny być wykorzystywane również do bieżącej komunikacji z radnymi (co ma szczególne istotne znaczenie w przypadku tak rozległych jednostek jak powiaty i regiony) oraz w działaniach promocyjnych mających na celu wspomaganie rozwoju lokalnego sektora gospodarczego i tworzenie nowych miejsc pracy. Milowym krokiem w kierunku osiągania takiego stanu rzeczy będzie wprowadzenie w życie ustawy o podpisie elektronicznym, która umożliwi tanie, wygodne i bezpieczne składanie podpisu drogą elektroniczną przede wszystkim w rozlicznych kontaktach obywateli z administracją publiczną, a także w ich kontaktach zawodowych i handlowych. Możliwość posługiwania się podpisem elektronicznym będzie miała także duże znaczenie w praktyce funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw. Dzięki prostocie i niskiej cenie tej formy składania oświadczeń woli na odległość, firmy te będą mogły bez większych przeszkód uczestniczyć w globalnych procesach gospodarczych i nawiązywać relacje handlowe w zasadzie bez żadnych ograniczeń geograficznych. Lepszy przepływ informacji pomiędzy obywatelami, a strukturami władzy i administracji publicznej uczyni bardziej przejrzystymi wszystkie mechanizmy funkcjonowania państwa, a tym samym umożliwi obywatelom sprawowanie lepszego, społecznego nadzoru. Wykorzystanie technik teleinformatycznych przez jednostki samorządu terytorialnego powinno sprzyjać tworzeniu warunków dla trwałego i zrównoważonego rozwoju regionalnego uwzględniającego potrzeby stymulowania lokalnego rynku pracy, jak najlepszego i gospodarczo efektywnego zaspokajania potrzeb mieszkańców oraz troski o zasoby przyrody. E-EUROPA – E-POLSKA Biorąc pod uwagę obroty uzyskiwane w sektorze gospodarki elektronicznej ocenia się11, że Europa jest opóźniona względem Stanów Zjednoczonych o około trzy lata i dystans ten systematycznie się zwiększa. Stąd też zasadniczym celem Unii Europejskiej na najbliższe dziesięciolecie jest stworzenie konkurencyjnej, dynamicznej i opartej na wiedzy gospodarki, zdolnej do kreowania warunków zrównoważonego rozwoju. Do roku 2002 Unia Europejska zamierza skierować największe nakłady na rozwój nowoczesnych technologii informacyjnych dążąc do podniesienia poziomu konkurencyjności poszczególnych gospodarek europejskich na rynku światowym. W Piątym Programie Ramowym badań rozwoju technicznego i prezentacji Unii Europejskiej (na lata 1998-2002) przewidziano finansowanie prac nad rozwojem technologii związanych z poprawą jakości życia i wykorzystaniem zasobów biologicznych, badań przyczyniających się do wzrostu udziału technologii informacyjnych w życiu społeczeństwa, konkurencyjności i trwałego wzrostu gospodarczego oraz prac związanych z ochroną ekosystemów oraz podażą energii. Przewiduje się bowiem, że technologie informacyjne będą się rozwijać jeszcze przez co najmniej kilkadziesiąt lat, przenikając wszystkie dziedziny życia. W ramach programu „eEurope 2002 – An Information Society for All”, Komisja Europejska oraz szefowie państw i rządów krajów członkowskich Unii Europejskiej wyznaczyli następujące ogólne cele w dziedzinie kreowania społeczeństwa informacyjnego: 11 wprowadzenie mieszkańców Europy w wiek cywilizacji cyfrowej we wszystkich sferach aktywności społeczno-zawodowej, Andersen Consulting; Marvin Zonis & Associates, 1998; IDC, Forrester, Datamonitor 12 (13) Tomasz Domański W kierunku społeczeństwa informacyjnego stworzenie Europy konkurencyjnej w stosunku do reszty świata, gotowej do finansowania i wdrażania nowych idei, zapewnienie, aby dokonujące się procesy uwzględniały uwarunkowania społeczne, gospodarcze i kulturalne poszczególnych krajów unijnych, tworzyły zaufanie i wzmacniały jedność społeczeństw. Wśród celów szczegółowych sformułowano między innymi następujące: przyjęcie do końca 2000 r. ram prawnych w zakresie handlu elektronicznego, doprowadzenie do pełnej liberalizacji i integracji rynku telekomunikacji w UE do końca 2001, zwiększenie do końca 2000 r. konkurencji wśród operatorów sieci lokalnych, (obniżenia kosztów korzystania z Internetu), zapewnienie dostępu do Internetu i zasobów multimedialnych wszystkim szkołom w krajach członkowskich do końca 2001 r., przeszkolenie niezbędnej ilości nauczycieli w zakresie korzystania z Internetu i zasobów multimedialnych do końca 2002 r., umożliwienie do końca 2003 r. elektronicznego dostępu do podstawowych usług publicznych. Rząd Polski, będąc zainspirowany tą europejską inicjatywą, opracował i udostępnił w połowie maja bieżącego roku roboczą wersję programu pod nazwą „ePolska – Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006”, który określa główne strategiczne cele oraz propozycje szczegółowych zadań dla naszego kraju. Program opracowano w Ministerstwie Łączności12 na podstawie strategii cząstkowych opracowanych przez wyznaczone resorty i instytucje publiczne. Jest on również wypełnieniem zobowiązania, jakie przyjęła na siebie Rada Ministrów w odpowiedzi na uchwałę Sejmu R.P. z dnia 14 lipca 2000 w sprawie budowania podstaw społeczeństwa informacyjnego w Polsce. 12 Dokument jest dostępny w witrynie internetowej Ministerstwa Łączności – http://www.ml.gov.pl 13 (13)
