Poznawczo-motywacyjny model otyłości. Mechanizmy motywacyjne

Psychiatr. Pol. 2015; 49(5): 983–991
PL ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE)
www.psychiatriapolska.pl
DOI: http://dx.doi.org/10.12740/PP/30860
Poznawczo-motywacyjny model otyłości.
Mechanizmy motywacyjne i inklinacje poznawcze
w przetwarzaniu obrazów pożywienia przez osoby
z nadmierną wagą
Cognitive-motivational model of obesity.
Motivational mechanisms and cognitive biases underlying
the processing of food-related images by people
with excess body weight
Monika P awłowska 1, Dorota Kalk a 2
1
Katedra Psychologii Ogólnej, Uniwersytet Humanistycznospołeczny SWPS, Wydział w Sopocie
2
Katedra Zastosowań Psychologii, Uniwersytet Humanistycznospołeczny SWPS,
Wydział w Sopocie
Summary
Obesity is a constantly escalating problem in all age groups. In the face of ubiquitous images of food, colourful advertisements of high-calorie meals and beverages, it is necessary to
examine the role of the memory and attention mechanism in the processing of these stimuli.
Knowledge regarding this subject will surely significantly contribute to the improvement of
prevention and management of obesity programs designed to prevent secondary psychological
difficulties, including depression.
This paper presents cognitive-motivational model of obesity, according to which the description of mechanisms of eating disorders occurrence should include not only motivational
factors but also the cognitive ones. The paper shows theoretical perspectives on the problem
of obesity irrespective of its origin, as well as the latest empirical reports in this field. The presented survey demonstrates the lack of explicit research findings related to the processing of
high and low-calorie food images by persons with excess weight. It seems that the knowledge
of the basic mechanisms involved in the processing of these stimuli and the exploration of this
phenomenon will allow to improve programs whose objective is to prevent obesity.
Słowa klucze: otyłość, uwaga, pamięć
Key words: obesity, attention, memory
984
Monika Pawłowska, Dorota Kalka
Wstęp
Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) [1] w ostatnich latach
wzrasta zachorowalność na przewlekłe choroby niezakaźne. Do chorób tych zaliczana
jest między innymi otyłość, którą w 1997 roku Światowa Organizacja Zdrowia uznała
za chorobę wymagającą leczenia, prowadzącą do licznych powikłań oraz skrócenia
życia [2]. Jak pokazują statystyki, otyłość jest problemem narastającym [3–6], szóstym
co do ważności czynnikiem ryzyka zgonów [7, 8]. Największy odsetek osób otyłych
występuje w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 2005 roku stwierdzono nadwagę
u 33,6% ludzi i otyłość u 26,9% [9]. Badania prowadzone w ramach National Health
and Nutrition Examination Survey (NHANES) wskazują, iż odsetek otyłych w latach
2009–2010 wzrósł w USA do poziomu 35,7% [6]. W badaniu WOBASZ (Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia [10] prowadzonym w Polsce w latach
2003–2005 stwierdzono otyłość i nadwagę u 50% kobiet i 61% mężczyzn w wieku
20–74 lat. Według danych zawartych w raporcie GUS [11] 54% dorosłych Polaków ma
nadwagę lub otyłość, z czego 64% to mężczyźni, a 46% kobiety. Najniższe wskaźniki
otyłości występują natomiast w Chinach, Mali, Japonii, Szwecji i Brazylii [12].
Otyłość w znaczny sposób wpływa na całościowe funkcjonowanie człowieka,
zarówno fizyczne, jak i psychiczne oraz społeczne. Powoduje powstawanie wielu
powikłań somatycznych, w tym wielu chorób układu krążenia i układu pokarmowego,
zaburzeń neurologicznych i hormonalnych, cukrzycy czy nowotworów [13, 14], a także niepełnosprawności fizycznej [15] i zaburzeń psychicznych [16]. Istnieją również
doniesienia łączące otyłość z występowaniem choroby Alzheimera [17].
W związku ze wzrastającym problemem otyłości oraz poważnymi jej konsekwencjami prowadzi się coraz więcej badań dotyczących różnych aspektów funkcjonowania
osób z nadmierną wagą. Jedną ze sfer, w której obserwuje się odmienne funkcjonowanie w tej grupie, jest sfera poznawcza. Różnice te dotyczą zarówno poszczególnych
procesów, np. uwagi i pamięci, jak i całościowego przetwarzania informacji. Badania
wykazują między innymi, iż osoby z nadmierną wagą gorzej wypadają w testach uwagi
czy pamięci świeżej oraz werbalnej, mają mniejszą zdolność utrzymania w pamięci
i reagowania zgodnie z przyjętą koncepcją logiczną w porównaniu z osobami o wadze
prawidłowej [18–20]. Gorsze funkcjonowanie dotyczy czujności i przełączania uwagi
czy pamięci przestrzennej materiału wzrokowego [21], a także koncentracji uwagi,
wytrzymałości oraz odporności na dystraktory [22]. Warto podkreślić, że liczba i pomysłowość badań w tym obszarze jest imponująca [23, 24].
Dla eksploracji zjawiska wzrastającego ciągle BMI szczególnie istotne wydaje się
badanie sposobu, w jaki osoby otyłe przetwarzają istotne dla nich bodźce – wskazówki
związane z pożywieniem. Zbadanie tych mechanizmów i lepsze zrozumienie zachowań żywieniowych może przyczynić się do tworzenia skuteczniejszych programów
interwencji psychologicznych [19].
Otyłość bardzo często nie wynika z zaburzonych procesów metabolicznych czy
zjawiska emocjonalnego objadania się, kiedy to zachowania żywieniowe mają na celu
redukcję niepokoju bądź lęku. W związku z niespotykaną dotąd dostępnością wysokokalorycznego pożywienia wprowadzono termin „jedzenie sterowane wskazówkami
Poznawczo-motywacyjny model otyłości. Mechanizmy motywacyjne i inklinacje poznawcze
985
zewnętrznymi” (external eating) [25]. Zachowania żywieniowe w tym przypadku
przejawiają się nieprawidłowością w odczuwaniu głodu i sytości, a otyłość wynika z nieczułości na wskazówki wewnętrzne głodu oraz z nadmiernej reaktywności
na czynniki zewnętrzne, np. widok czy zapach pokarmu [26], a także tendencji do
natychmiastowego uruchamiania czynności jedzenia po ekspozycji na pokarm [27].
Motywacyjne mechanizmy otyłości
Nijs, Franken i Booij [28] stworzyli model zachowań żywieniowych na podstawie
motywacyjnego dopaminergicznego systemu nagrody. Autorzy ujmują otyłość jako
przejaw uzależnienia od substancji zawartych w pożywieniu oraz od aktywacji systemu nagród, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu apetytu i spożycia substancji
nagradzającej. Zgodnie z modelem nadwrażliwości na podnietę (incentive sensitization
model of obesity) osoby otyłe są szczególnie czułe na sygnały obecności pożywienia
w otoczeniu, które jako wskazówki związane z nagrodą przyciągają uwagę.
Koncepcja poznawczo-behawioralna zakłada, że powstawanie i utrzymywanie
się zaburzeń odżywiania się wyjaśniają inklinacje w przetwarzaniu informacji związanych z jedzeniem oraz kształtem i wielkością ciała [29]. Z tym ujęciem spójny
jest model konfliktu celów (goal conflict model) [26], według którego zachowania
żywieniowe są wynikiem dwóch przeciwstawnych dążeń – do osiągania przyjemności
z jedzenia i do kontroli wagi. Cele te regulują czynność jedzenia na dwa sposoby:
kierują przetwarzaniem informacji w kierunku zwiększenia prawdopodobieństwa działania sprzyjającego realizacji oraz regulują procesy uwagi, zwiększając
prawdopodobieństwo utrzymania celu w umyśle. Zgodnie z tym ujęciem jeśli dwa
systemy uruchamiają się jednocześnie, ten o wyższym priorytecie automatycznie
i poza świadomością podmiotu hamuje działanie drugiego. Kiedy aktywny jest cel
związany z przyjemnością jedzenia, to wskazówki związane z wysokokalorycznym
pożywieniem przechwytują („grab”) i utrzymują („hold”) uwagę. Zatem u osób otyłych dane sensoryczne będące wskazówką posiłku wzbudzają specyficzne emocje
i motywacje, automatycznie przyciągając uwagę, a podstawową przyczyną niepowodzenia diety jest dominacja hedonistycznego celu osiągania radości z jedzenia
nad dążeniem do kontroli wagi.
Poznawcze mechanizmy otyłości
Jako że dla osób z nadmierną wagą wysokokaloryczne pokarmy są szczególnie
nagradzające, stanowią one ważną wskazówkę przyciągającą uwagę. Prowadzić to
może do powstania mechanizmu błędnego koła – obrazy pożywienia wzbudzają apetyt,
co kieruje na nie uwagę, a ich przetwarzanie z kolei wzmaga apetyt. Wrodzona lub
nabyta nadreaktywność systemu nagród przy przetwarzaniu wskazówek pożywienia
prowadzi zatem do inklinacji poznawczych [30], w tym uwagowych (attentional biases),
definiowanych jako odchylenia w zakresie przetwarzania informacji wzbudzającej
emocje, motywacyjnie ważnej w porównaniu z neutralną. Procesy wzmożonej detekcji
prowadzą do objadania się poprzez nasilenie szczególnej czujności wobec tego typu
986
Monika Pawłowska, Dorota Kalka
wskazówek, poprzez silne zaangażowanie uwagi w przetwarzanie tych bodźców oraz
poprzez utrudnione, opóźnione odwracanie od nich uwagi [27].
Poznawczo-motywacyjny model otyłości
W opisie mechanizmów powstawania zaburzeń odżywiania się należy uwzględnić
zarówno czynniki motywacyjne, jak i poznawcze. Jednym z modeli zestawiających
powyższe determinanty otyłości jest koncepcja Nijs [31]. Autorka zakłada, że u osób
otyłych obecność pożywienia lub bodźca związanego z pożywieniem automatycznie
aktywizuje pozytywne skojarzenia i jego lubienie oraz kolejno inklinacje uwagi
i orientacji motywacyjnej, co przyczynia się do wzmożonych zachowań jedzeniowych.
Nijs podkreśla, że jej podejście jest zgodne z poznawczo-behawioralną teorią zaburzeń odżywiania się, zakładającą występowanie silnie zaktywizowanych schematów
jedzenia, wagi, kształtu ciała. Te struktury poznawcze związane są ze schematami
siebie, swojej wartości – dlatego też silnie pobudzają emocje, myśli i zachowania
poprzez modyfikację procesów percepcji i ewaluacji.
Wyniki badania procesów uwagi u osób otyłych
W celu zbadania mechanizmu uwagi w przetwarzaniu bodźców związanych z pożywieniem wykorzystuje się procedurę Zmodyfikowanego Testu Stroopa [32] lub procedurę
lokalizacji punktu (dot probe task) [33]. Problemy metodologiczne związane z frekwencyjnością słów i doborem słów kontrolnych [34] przemawiają na korzyść drugiej metody.
Jednakże nawet badania prowadzone w tej samej procedurze, nieznacznie różniące się
metodologią, dostarczają niespójnych wyników. Werthmann, Roefs, Nederkoorn, Mogg
i Bradley [34] badali procesy uwagi, śledząc ruchy gałek ocznych podczas wykonywania
zadania lokalizacji punktu. W badaniu eksponowano pary obrazów (czas 2 000 ms),
z których jeden przedstawiał pożywienie, drugi – kontrolny – instrumenty muzyczne.
Następnie w miejscu jednego z obrazów pojawiała się kropka, a zadaniem badanego
była jak najszybsza reakcja poprzez wciśnięcie klawisza określającego jej lokalizację.
Porównywano czas reakcji na kropkę w miejscu obrazów eksperymentalnych i kontrolnych. Rejestrowano szybkość pierwszych fiksacji wzroku na obrazach pożywienia
oraz czas utrzymywania na nich wzroku. Wykazano, że osoby otyłe częściej i szybciej
niż grupa kontrolna zwracały wzrok w kierunku obrazów pożywienia. Nie wykazano
natomiast różnic w czasie utrzymywania wzroku na tych obrazach. Autorzy wnioskują, iż
osoby otyłe stosują poznawczą technikę redukowania alokacji uwagi na pożywienie. Nie
wykazano także różnic w szybkości lokalizacji punktu pojawiającego się w miejscu obu
typów obrazów, co zdaniem autorów wiązało się z długim czasem ekspozycji bodźców.
Castellanos i wsp. [35] w badaniu w tej samej procedurze manipulowali poziomem
głodu. Połowie badanych podano posiłek, po czym eksponowano (2 000 ms) pary
obrazów: pożywienie i obraz kontrolny. W grupie z normalną wagą jedynie osoby
głodne kierowały wzrok w pierwszej kolejności na obrazy pożywienia i dłużej go na
nich zatrzymywały. W grupie osób otyłych, niezależnie od poziomu głodu, pierwsze
spojrzenie kierowane było na pożywienie, a fiksacja wzroku trwała dłużej. Głód u osób
Poznawczo-motywacyjny model otyłości. Mechanizmy motywacyjne i inklinacje poznawcze
987
o normalnej wadze powoduje, że pożywienie staje się ważną motywacyjnie wskazówką
[36], natomiast u otyłych pokarm zawsze przyciąga uwagę, niezależnie od poziomu głodu.
Nijs, Muris, Euser i Franken [30] zbadali uwagę tą samą procedurą, eksponując
obrazy eksperymentalne (pożywienie), pozytywne (dzieci) i neutralne (przedmioty
biurowe). W trakcie badania monitorowano także aktywność mózgu (z wykorzystaniem
EEG). Następnie zorganizowano pozorowany test smaku produktów wysokokalorycznych (czekolada, chipsy, orzeszki). Na tym etapie notowano liczbę przyjętych przez
każdego badanego kalorii. W celu zbadania mechanizmów automatycznego i dowolnego
kierowania uwagi zróżnicowano czas ekspozycji par obrazów, który wynosił 100 lub
500 ms. Nie wykazano różnic w liczbie czy czasie fiksacji wzroku na obrazach związanych z pożywieniem. Analiza czasów reakcji podczas wykonywania zadania lokalizacji
punktu wykazała natomiast, że przy krótszych ekspozycjach badani otyli szybciej niż
grupa kontrolna kierowali uwagę na obraz pożywienia, szczególnie w sytuacji głodu.
Przy dłuższych ekspozycjach, niezależnie od głodu czy sytości, zarówno osoby otyłe,
jak i z wagą w normie utrzymywały uwagę na obrazach pożywienia. Stwierdzono także
większe spożycie kalorycznych przekąsek przez osoby otyłe, zwłaszcza w sytuacji głodu.
Osoby z normalną wagą bez względu na warunki nie różniły się spożyciem wysokokalorycznych przekąsek, różnica w grupie otyłych natomiast była istotna.
Istotne miejsce w badaniu sposobu przetwarzania informacji związanych z pożywieniem przez osoby z różną wagą zajmuje badanie aktywności mózgowej. W tym
obszarze badania są również niespójne. W jednym z badań Nijs, Franken i Muris [37]
eksponowali przez dwie sekundy obrazy wysokokalorycznego pokarmu, rejestrując
aktywność kory mózgowej w miejscach odpowiedzialnych za tendencje motywacyjne (P3, LPP). Autorzy nie stwierdzili żadnych różnic między osobami z nadmierną
i prawidłową wagą. Wykazano jedynie wspólną wszystkim właściwość, że obrazy
związane z pożywieniem powodują większe wzbudzenia wyżej wspomnianych okolic
niż obrazy neutralne. Stice, Spoor, Bohon, Veldhuizen i Small [38] zaobserwowali
natomiast aktywność mózgową (z wykorzystaniem fMRI) nastolatków w warunkach
wyobrażania sobie kalorycznego pożywienia oraz w warunkach jego spożycia. Otyłe
osoby wykazywały silniejszą aktywność regionów odpowiadających za wrażenia
zmysłowe i przyjemność. Co więcej, u osób otyłych wykazano w trakcie spożywania
obniżenie aktywności okolic związanych z systemem motywacyjnym i przeżywaniem
przyjemności. Zatem bogate, przyjemne sensorycznie odczucia towarzyszą wyobrażeniu, ale przeżywanie przyjemności w trakcie spożywania jest mniejsze. Autorzy
upatrują przyczyn tej sytuacji w zmniejszonej transmisji dopaminowej. Stice, Yokum,
Blum i Bohon [39] w badaniach kobiet, które w ostatnim czasie przytyły, potwierdzili
założenie, iż osoby otyłe objadające się w celu skompensowania gorszego funkcjonowania układu nagrody mają mniej receptorów w prążkowiu wychwytujących dopaminę i tym samym wykazują słabszą odpowiedź na bodźce związane ze smacznym
pożywieniem – zatem niska czułość układu nagrody zwiększa ryzyko przejadania się.
W swoich badaniach Calitri, Pothos, Tapper, Brunstrom i Rogers [33] wykazali
z kolei, że osoby kontrolujące kierunek swojej uwagi w warunkach wystąpienia bodźców związanych z pożywieniem lepiej panują nad swoją wagą. Autorzy prowadzili
badania w dwóch fazach – w pierwszej uczestnicy wykonali test Stroopa na słowach
988
Monika Pawłowska, Dorota Kalka
oznaczających zdrowe (niskokaloryczne) i niezdrowe (wysokokaloryczne) pożywienie.
Rejestrowano także w tej fazie BMI każdego uczestnika. Po 12 miesiącach sprawdzono zmiany we wskaźniku BMI i stwierdzono, że ujawniona wcześniej tendencja do
kierowania uwagi na słowa związane z niezdrowym pożywieniem była związana ze
wzrostem BMI w ciągu roku.
Wyniki badań procesów pamięci osób otyłych
Zapamiętywanie jest skutkiem zaangażowania uwagi i głębszego przetworzenia
informacji. Jeśli osoby otyłe wykazują szczególną czujność w przypadku bodźców
związanych z pożywieniem, dłużej utrzymują uwagę na tych bodźcach, to powinny je
mimowolnie lepiej zapamiętywać. Soetens i Braet [40], testując mechanizmy uwagi
i pamięci słów u osób otyłych, stwierdzili, że osoby te w porównaniu z osobami z wagą
w normie odnajdują w rozsypance literowej więcej słów oznaczających kaloryczne
pożywienie, np. ciastko, pizza, niż niezwiązanych z pożywieniem. Docteur, Urdapilleta, Defrance i Raison [41] badali z kolei pamięć jawną i utajoną słów związanych
z pożywieniem, kształtem i częściami ciała u osób otyłych i z normalną wagą. Pamięć
utajoną mierzono testem uzupełniania słów, prezentując trzy pierwsze litery słowa
jako wskazówkę, natomiast pamięć jawną swobodnym przypominaniem. Wyniki pokazały, iż osoby z otyłością wykazują istotnie lepszą pamięć utajoną słów związanych
z pożywieniem niż z nim niezwiązanych. W pomiarach pamięci jawnej nie wykazano
żadnych różnic. Podobne wyniki uzyskali Conforto i Gershman [42].
W przypadku otyłości o procesach pamięci można mówić w kontekście skutków, ale
także i przyczyn tego zjawiska. Higgs, Robinson i Lee [27] uważają, że pamięć emocji
i przyjemności związanych z rodzajem pożywienia jest czynnikiem wpływającym
na jego wybór w przyszłości. Podobnego zdania jest Robinson [43]. Autor twierdzi,
iż pozytywne wspomnienia powodują wzrost przewidywanej satysfakcji z jedzenia
i zwiększają prawdopodobieństwo wyboru tego typu pokarmu w przyszłości. Podkreśla
ponadto, że zmiana zasobów pamięci prowadzić może do zmiany zachowań i wyboru
pożywienia. Higgs i wsp. [44] na podstawie swoich badań stwierdzili, że osoby zajęte
myśleniem o jedzeniu, utrzymujące w pamięci roboczej dane związane z pożywieniem,
wykazują szczególną łatwość wykrywania wskazówek jedzenia w otoczeniu. Autorzy
uważają, że mechanizmem pośredniczącym w powstawaniu inklinacji uwagowych
w przetwarzaniu bodźców związanych z pożywieniem jest pamięć robocza.
Badanie pamięci określonego rodzaju pokarmu może przyczynić się do praktycznego wykorzystania tych mechanizmów do regulowania zachowań jedzeniowych.
Bernstein i Loftus [45] sprawdzali rolę fałszywych wspomnień związanych z pożywieniem. Stwierdzili, iż sugerowanie złego samopoczucia i dolegliwości modyfikuje
preferencje i zachowanie, a implementacja nieprzyjemnych fałszywych wspomnień
może odwieść od jedzenia wysokokalorycznych pokarmów. Podobnie pozytywne
fałszywe wspomnienia mogą nakłonić do jedzenia niskokalorycznych potraw.
W związku ze wskazanym w powyższym przeglądzie brakiem jednoznacznych
wyników badań nad przetwarzaniem obrazów pokarmów wysoko- i niskokalorycznych przez osoby z nadmierną wagą, warto byłoby zaprojektować i przeprowadzić
Poznawczo-motywacyjny model otyłości. Mechanizmy motywacyjne i inklinacje poznawcze
989
serię badań zmierzających do ich ujednolicenia. Wykazana w przeglądzie literatury
niespójność wyników może wiązać się nie tylko z różnicami w metodologii badań, ale
także z istnieniem nieuwzględnianych w badaniach różnic indywidualnych w zakresie
zdolności do kontroli impulsów bądź reakcji. Być może czynnikiem pośredniczącym
w związku między otyłością a funkcjonowaniem poznawczym jest impulsywność czy
zdolność do kontroli działania [46].
Omówione w artykule wyniki badań i procedury badania, po weryfikacji na polskim gruncie, mogą zostać wykorzystane w pracy diagnostycznej i terapeutycznej.
Mogą zostać wykorzystane w procesie przeformułowywania poznawczych schematów
własnej wagi, kształtu ciała, w modyfikacji percepcji i oceny wysokokalorycznego
pożywienia. Z zaprezentowanego przeglądu literatury wynika wskazanie, że w leczeniu otyłości skuteczne może okazać się tworzenie systemów alternatywnych form
nagradzania niezależnych od pokarmu. Właściwe byłoby także stosowanie procedury
odwrażliwiania prowadzącej do zaniku pozytywnych skojarzeń z wysokokalorycznym
pożywieniem. Efektywnym oddziaływaniem terapeutycznym mogłaby się okazać również motywacyjna technika przeformułowywania celu – z hedonistycznego osiągania
przyjemności na przyjemność z samokontroli zachowań żywieniowych.
Piśmiennictwo
1. Global status report on noncommunicable diseases 2010. World Health Organization; 2011.1,
http://www.who.int/nmh/publications/ncd_report2010/en/ [dostęp: 29.07.2015].
2. Obesity: Preventing and managing the Global Epidemic. Report of WHO Consultation on
Obesity. Geneva: World Health Organization; 1998, http://www.who.int/nutrition/publications/
obesity/WHO_TRS_894/en/
3. Stein CJ, Colditz GA. The epidemic of obesity. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2004; 6: 2522–2552.
4. Caballero B. The global epidemic of obesity: an overview. Epidemiol. Rev. 2007; 29: 1–5.
5. Owecki M. Otyłość epidemią XXI wieku. Przegl. Kardiol. 2009; 4(1): 36–41.
6. Flegal KM, Carroll MD, Kit BK, Ogden CL. Prevalence of obesity and trends in the distribution
of body mass index among US adults, 1999-2010. JAMA 2012; 307(5): 491–497.
7. World Health Organization TRS 849 Obesity. Obesity: Prevention and Managing the Global
Epidemic, WHO; 2000.
8. The Global of Disease Generating Evidence, Guiding Policy. Seattle, WA: IHME; 2013.
9. Centers for Disease Control and Prevention. MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report,
September 15, 2006 / 55(36); 985-988, www.cdc.gov/mmwr.
10. Biela U, Pająk A, Kaczmarczyk-Chałas K, Głuszek J, Tendera M, Waśkiewicz A. i wsp. Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku 20-74 lat. Wyniki programu
WOBASZ. Kardiol. Pol. 2005; 63(supl. 4): 1–4.
11. Zdrowie i ochrona zdrowia w 2011 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny; 2012.
12. Ogińska-Bulik N. Psychologia nadmiernego jedzenia. Przyczyny, konsekwencja, sposoby zmiany.
Łódź: Wydawictwo Uniwersytetu Łódzkiego; 2004.
13. Mark DH. Deaths attributable to obesity. JAMA 2005; 293: 2130–2139.
990
Monika Pawłowska, Dorota Kalka
14. Larsson SC, Wolk A. Overweight, obesity and risk of liver cancer: a meta-analysis of cohort
studies. Br. J. Cancer 2007; 97: 1005–1008.
15. Ferraro KF, Su YP, Gretebeck RJ, Black DR, Badylak SF. Body mass index and disability in
adulthood: a 20-year panel study. Am. J. Public Health 2002; 92(5): 834–840.
16. Becker ES, Margraf J, Turke V, Soeder U, Neumer S. Obesity and mental illness in a representative sample of young women. Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 2001; 25(supl. 1.): 5–9.
17. Craft S. Insulin resistance syndrome and Alzheimer’s disease:Age – and obesity – related effects
on memory, amyloid, and inflammation. Neurobiol. Aging 2005; 26(Supl. 1): 65–69.
18. Jaracz M, Bieliński M, Junik R, Dąbrowiecki S, Szczęsny W, Chojnowski J. i wsp. Zaburzenia
pamięci operacyjnej, funkcji wykonawczych i objawy depresji u osób z patologiczną otyłością,
Psychiatria 2009; 6(1): 9–14.
19. Vainik U, Dagher A, Dube L, Fellows LK. Neurobehavioural correlates of body mass index and
eating behaviours in adults: A systematic review. Neurosci. Behav. Rev. 2013; 37: 279–299.
20. Benito-León J, Mitchell AJ, Hernández-Gallego J, Bermejo-Pareja F. Obesity and impaired
cognitive functioning in the elderly: a population-based cross-sectional study (NEDICES). Eur.
J. Neurol. 2013; 20(6): 899–906.
21. Gunstad J, Paul RH, Cohen RA, Tate DF, Spitznagel MB, Gordon E. Elevated body mass index
is associated with executive dysfunction in otherwise healthy adults. Compr. Psychiatry 2007;
48(1): 57–61.
22. Cserjesi R, Luminet O, Poncelet AS, Lenard L. Altered executive function in obesity. Exploration
of the role of affective states on cognitive abilities. Appetite 2009; 52: 535–539.
23. Sabia S, Kivimaki M, Shipley MJ, Marmot MG, Singh-Manoux A. Body mass index over the
adult life course and cognition in late midlife: the Whitehall II Cohort Study. Am. J. Clin. Nutr.
2009; 89(2): 601–608.
24. Wolf PA, Beiser A, Elias MF, Au R, Vasan RS, Seshadri S. Relation of obesity to cognitive
function: importance of central obesity and synergistic influence of concomitant hypertension.
The Framingham Heart Study. Curr. Alzheimer Res. 2007; 4(2): 111–117.
25. Nijs IMT, Franken IHA, Muris P. Enhanced processing of food-related pictures in female external
eaters. Appetite 2009; 53: 376–383.
26. Stroebe W, van Koningsbruggen GM, Papies EK, Aarts H. Why most dieteres fail but some
succeed: A goal conflict model of eating behavior. Psychol. Rev. 2013; 130: 110–138.
27. Higgs S, Robinson E, Lee M. Learning and memory process and their role in eating: implikations
for limiting food intake in overeaters. Curr. Obes. Rep. 2012; 1: 91–98
28. Nijs IMT, Franken IHA, Booij J. Addictive mechanisms in excessive eating behavior and obesity.
W: Franken IHA, van der Brick W. red. Handbook Verslaving. Utrecht: de Tijdstroom; 2009.
29. Vitousek K, Hollon S. The investigation of schematic content and processing in eating disorders.
Cognitive Therapy and Research. 1990; 14(2): 191–214.
30. Nijs IMT, Muris P, Euser AS, Franken IHA. Differences in attention to food and food intake
between overweight/obese and normal-weight females under conditions of hunger and satiety.
Appetite 2010; 54: 243–254.
31. Nijs IMT. Food for thought. The role of food-related cognitive motivational mechanism in
dysfunctional eating. http://repub.eur.nl/res/pub/18482/thesis_IMTnijs.pdf [dostęp: 29.07.2015]
32. Long CG, Hinton C, Gillespie NK. Selective processing of food and body size words: application of the Stroop Test with obese restrained eaters, anorexics, and normal. Int. J. Eat. Disord.
1994; 15(3): 279–283.
Poznawczo-motywacyjny model otyłości. Mechanizmy motywacyjne i inklinacje poznawcze
991
33. Calitri R, Pothos EM, Tapper K, Brunstrom JM, Rogers PJ. Cognitive biases to healthy and
unhealthy food words predict change in BMI. Obesity 2010; 18(12): 2282–2287.
34. Werthmann J, Roefs A, Nederkoorn C, Mogg K, Bradley BP. Can(not) take my eyes off it:
attention bias for food in overweight participants. Health Psychol. 2011; 30(5): 561–569.
35. Castellanos EH, Charboneau E, Dietrich MS, Park S, Bradley BP, Mogg K. i wsp. Obese adults
have visual attention bias for food cue images: evidence for altered reward system function. Int.
J.Obes. (Lond.) 2009; 33: 1063–1073.
36. Leland DS, Pineda JA. Effects of food-related stimuli on visual spatial attention in fasting and
nonfasting normal subjects: Behavior and electrophysiology. Clin. Neurophysiol. 2006; 117:
67–84.
37. Nijs IMT, Franken IHA, Muris P. Food cue-elicited brain potentials in obese and healthy-weight
individuals. Eat. Behav. 2009; 9: 462–470.
38. Stice E, Spoor S, Bohon C, Veldhuizen MG, Small DM. Relation of reward from food intake and
anticipated food intake to obesity: a functional magnetic resonance imaging study. J. Abnorm.
Psychol. 2008; 117(4): 924–935.
39. Stice E, Yokum S, Blum K, Bohon C. Weight gain is associated with reduced striatal response
to palatable food. J. Neurosci. 2010; 30(39): 13105 –13109.
40. Soetens B, Braet C. Information processing of food cues in overweight and normal weight
adolescents. Br. J. Health Psychol. 2007; 12: 285–304.
41. Docteur A, Urdapilleta I, Defrance C, Raison J. Implicit and explicite memory bias for words
related to food, shape and body parts in obese and normal weight females. Curr. Psychol. Lett.
2008; 24(2): 53–61.
42. Conforto RM, Gershman L. Cognitive processing differences between obese and nonobese
subjects. Addict. Behav. 1985; 10(1): 83–88.
43. Robinson E. Episodic memory and food choice. A thesis submitted to The University of Birmingham For the degree of DOCTOR OF PHILOSOPHY. The University of Birmingham;
2011, http://etheses.bham.ac.uk/3033/1/Robinson.
44. Higgs S, Rutters F, Thomas JM, Humphreys GW. Top down modulation of attention to food
cues via working memory. Appetite 2012: 59: 71–76.
45. Bernstein D, Loftus EF. The consequences of false memories for food preferences and choices.
Perspect. Psychol. Sci; 2009: 4(2): 135–139.
46. Nederkoorn Ch, Houben K. Control yourself or just eat what you like? Weight gain over a year
is predicted by an interactive of response inhibition and implicit preference for snack foods.
Health Psychol. 2010; 4: 389–393.
Adres: Monika Pawłowska
Uniwersytet Humanistycznospołeczny SWPS, Wydział w Sopocie
81-745 Sopot, ul. Polna 16/20
Otrzymano: 14.05.2014
Zrecenzowano: 19.06.2014
Otrzymano po poprawie: 19.08.2014
Przyjęto do druku: 2.09.2014