historia szkolnictwa w gminie czemierniki

KATOLICKI UNIWERSYTET
LUBELSKI JANA PAWŁA II
ANDRZEJ DYCZKO
Nr Albumu 901849
HISTORIA SZKOLNICTWA
W GMINIE CZEMIERNIKI
Praca dyplomowa napisana
pod kierunkiem dr hab. Tomasza Panfila, prof. KUL
LUBLIN 2009
Oświadczam, że niniejsza praca nie narusza praw autorskich zgodnie z ustawą z
04.02.1994 r. o prawach autorskich i prawach pokrewnych Dz. U. 24 poz. 96.
2
Spis treści
1. Wstęp……………………………………………………………………………………..3
2. Krótki rys historii Czemiernik i okolic………………………………….…………….….4
3. Najdawniejsze dzieje szkolnictwa w Gminie Czemierniki ………………………….…...8
4. Szkoła Podstawowa w Czemiernikach……………………………………………………9
5. Szkolnictwo w Lichtach i Niewęgłoszu ………………………….…..….………..……..23
5.1. Szkoła w Lichtach w latach 1920 – 1939 ……………………………..……….……23
5.2. Szkoła w Lichtach w okresie powojennym …………………………..……………..35
5.3. Szkoła w Niewęgłoszu w okresie powojennym …………..……………………..….37
6. Szkoła Podstawowa w Stoczku ………………….………………………………………44
7. Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Radzyniu Podlaskim ……………….……………52
8. Inne Szkoły gminy Czemierniki ………………………………………………………... 62
9. Zakończenie ……………………………………………………………………………...64
10. Bibliografia ……………………………………………...……………………………….67
3
1. Wstęp
Niniejsza praca będzie syntezą różnorodnych opracowań i źródeł dotyczących
szkolnictwa na terenie Gminy Czemierniki w jej aktualnych granicach. W mojej pracy
wykorzystałem informacje zawarte w kronikach szkolnych, które są doskonałym źródłem
wiedzy o pracy szkoły. Są one prowadzone w różny sposób w zależności od okresu oraz
intencji piszącego. Duża liczba szkół, zwłaszcza wiejskich jest likwidowana głównie z
powodu zmniejszającej się liczby uczniów a większość dokumentów szkolnych po likwidacji
placówki ginie a fakty z historii szkoły są zapominane. Niniejsza praca ma na celu
zachowanie w pamięci działalności szkół i przedstawienie trudu nauczycieli wkładających tak
wiele wysiłku w kształtowanie kolejnych pokoleń uczniów. W pracy wiele uwagi
poświeciłem opisaniu pracy szkół w zmieniających się warunkach społecznych i politycznych
takich jak budowa struktur państwa polskiego po 1918 roku, okres drugiej wojny światowej
czy też czasy PRL.
Gmina Czemierniki jest niewielką gminą rolniczą leżącą na tzw. „ścianie wschodniej”.
Na jej terenie znajduje się obecnie trzy szkoły: Publiczne Gimnazjum im. Harcmistrza M.
Lisowskiego w Czemiernikach, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w
Czemiernikach, oraz Publiczna Szkoła Podstawowa w Niewęgłoszu. W mojej pracy
przedstawiłem w syntetyczny sposób historię tych szkół oraz szkół, których już dzisiaj nie
ma. Szkołami nie istniejącymi a opisanymi przeze mnie są Szkoła Podstawowa w Lichtach
oraz Szkoła Podstawowa w Stoczku. W pracy przedstawiłem też historię Ośrodka Szkolno –
Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim, który od chwili powstania do roku 2002 miał swoją
siedzibę najpierw w Stoczku i Czemiernikach a dopiero od 2002 roku w Radzyniu Podlaskim.
Nie udało mi się dotrzeć do źródeł historii Szkoły Podstawowej w Bełczącu oraz w Skokach.
Szkoły te zostały zlikwidowane w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Pracę moją podzieliłem na rozdziały opisujące historię poszczególnych szkół Gminy
Czemierniki jak też dzieje Czemiernik i początki szkolnictwa na tym terenie.
W pierwszym rozdziale opisałem historię Czemiernik i okolic ponieważ wyszedłem z
założenia, że nie można rozważać historii szkolnictwa w oderwaniu od innych ważnych
wydarzeń historycznych regionu. Jest to miejscowość obfitująca w zabytki kultury świeckiej i
sakralnej. Mieszkańcy Czemiernik i regionu uczestniczyli w wielu ważnych wydarzeniach z
historii Polski. Skutki tych wydarzeń odczuwało szkolnictwo na tym terenie.
4
W rozdziale drugim opisałem najdawniejsze dzieje szkolnictwa na terenie Czemiernik
i okolic. Kolejne rozdziały opisują już historię poszczególnych placówek szkolnych gminy
Czemierniki. Starałem się w pracy opisać kolejne lata funkcjonowania szkół z
najważniejszymi zmianami oraz wydarzeniami każdego roku. Szkolnictwo w Lichtach i
Niewęgłoszu opisałem łącznie w jednym rozdziale ponieważ w okresie międzywojennym
funkcjonowała na terenie tych wsi jedna szkoła – Szkoła Powszechna w Lichtach. Po drugiej
wojnie światowej obie wsie posiadały już własne szkoły, których historię opisałem w dwóch
oddzielnych podrozdziałach.
W pracy jako źródła posłużyły mi kroniki szkolne oraz opracowania w postaci
opublikowanych prac. Historia Szkoły Podstawowej w Czemiernikach została opracowana
przeze mnie na podstawie kroniki szkoły oraz pracy magisterskiej Beaty Kublickiej „Dzieje
szkolnictwa w Czemiernikach”1. Dzieje Szkoły Podstawowej w Stoczku opracowałem
korzystając z kroniki szkoły oraz opracowania Mariana Mazurka, które zostało opublikowane
w gazecie okolicznościowej „Szkoła Podstawowa w Stoczku 1890-2005”2. Opisując historię
Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim posłużyłem się wydawnictwami
okolicznościowymi opublikowanymi z okazji nadania imienia Zofii Sękowskiej ośrodkowi.
Historię szkolnictwa w Niewęgłoszu i Lichtach opracowałem wyłącznie w oparciu o
dokumenty szkolne takie jak kroniki szkolne, księgi uczniów księgi protokołów rad
pedagogicznych oraz dzienniki lekcyjne.
W pracy wykorzystałem zdjęcia zamieszczone w kronikach szkolnych, użyczone mi
przez prywatne osoby oraz z moich zbiorów prywatnych.
1
Kublicka B., Dzieje Szkoły Podstawowej w Czemiernikach w latach 1918-1998, praca magisterska Wyższa Szkoła Rolniczo Pedagogiczna
w Siedlcach, Siedlce 1999.
2
Mazurek M. Gazeta jubileuszowa „Szkoła Podstawowa w Stoczku 1890-2005”. Czemierniki 2005.
5
2. Krótki rys historii Czemiernik i okolic.
Tereny leżące w dolinie Tyśmienicy były zamieszkałe już we wczesnym
średniowieczu. Ślady osadnictwa znajdują się w pobliżu wsi Niewęgłosz. Grodzisko
datowane na X - XI w. zlokalizowane jest w widłach Tyśmienicy i Piwonii.
Lokacja wsi Czemierniki przypada na lata 1253-1325. Najstarsze wzmianki mówią o
istnieniu w roku 1325 kościoła parafialnego pod wezwaniem świętego Stanisława. W tym
czasie liczba mieszkańców Czemiernik wynosiła ok. 840 osób. Wieś była w posiadaniu rodu
rycerskiego Dembińskich. Krajobraz tamtego obszaru był dziki i niedostępny. Teren
dzisiejszych łąk i pól porastała puszcza, a moczary stanowiły naturalną przeszkodę w razie
ataku wroga. W niedalekiej odległości od osady płynie Tyśmienica, prawy dopływ Wieprza.
''Złoty okres'' dla Czemiernik rozpoczął się około 1509 roku. Przed tym rokiem wieś
była własnością szlachecką. Znane są nazwiska dwóch właścicieli: w latach 1351-54
dziedzicem był Adam z Charłęża, a w XV wieku – rodzina szlachecka Drobotów. W roku
1509 Czemierniki wraz z przyległymi dobrami (Skoki, Wola Sucha, Wygnanów) stały się
własnością
zamożnego
rodu
Firlejów
(aż
do
końca
siedemnastego
wieku).3
Pierwszym właścicielem Czemiernik został Mikołaj Firlej z Dąbrowicy herbu Lewart,
poseł króla Kazimierza Jagiellończyka, Chorąży Krakowski, Starosta a później Wojewoda
Lubelski, Wojewoda Sandomierski, Kasztelan Krakowski i Hetman Wielki Koronny. Za
poniesione uprzednio trudy wojenne otrzymał od króla Zygmunta I Starego przywilej
przenoszący w 1509 roku Czemierniki na prawo miejskie magdeburskie. Król ustanowił
jednocześnie w Czemiernikach targi w każdy wtorek tygodnia oraz jarmarki: w dniu św.
Stanisława - 8 maja i św. Mikołaja - 6 grudnia. Przeniesienie Czemiernik na prawo miejskie
stało się podstawą rozwoju. Czemierniki stały się ważnym ośrodkiem handlowo-usługowym
w trójkącie Parczew – Radzyń - Lubartów. Centrum miasta stanowił zachowany do dziś rynek
w kształcie prostokąta. Na jego południowym skraju zlokalizowano w początku XVII wieku
murowany kościół parafialny p.w. św. Stanisława. W połowie XVII w. na rynku wzniesiono
ratusz z kramami. Na przełomie XVIII/XIX w. wystawiono na miejscu ratusza zajazd(dziś już
nie istnieje). Reszta miasta miała zabudowę wiejską. Kolejnymi dziedzicami z rodu Firlejów
byli:
- w latach 1526-1553 - Piotr Firlej - Wojewoda Ruski,
- w latach 1557-1574 - Jan Firlej, syn Piotra - Marszałek Wielki Koronny, Wojewoda
Krakowski,
3
http://czemierniki.republika.pl/historia.htm [stan z 20.03.2009]
6
- w latach 1574-1590 - Mikołaj Firlej, syn Jana- Wojewoda Krakowski,
- w latach 1590-1626 - Henryk Firlej, syn Jana - Biskup Płocki, Prymas Polski,
- w latach 1626-1666 - Stanisław Firlej, bratanek Henryka, Andrzej, syn Stanisława –
Kasztelan Lubelski, Jan, syn Stanisława.4
Największą sławę Czemierniki zawdzięczają Henrykowi Firlejowi. Był on fundatorem
wspomnianego murowanego kościoła, przykościelnego szpitala dla ubogich oraz szkoły.
Równocześnie z budową kościoła i wymienionych przykościelnych zabudowań trwały prace
nad wzniesieniem w Czemiernikach pałacu. Został on ukończony ok. 1625 roku. Ciekawostką
jest fakt pobytu w czemiernickim pałacu króla Zygmunta III Wazy z małżonką Konstancją i
córką Anna Katarzyną, którzy to schronili się przez panująca w Krakowie zarazą.
Do pierwszych zniszczeń Czemiernik doszło podczas wojny polsko - szwedzkiej. w
roku 1657. Splądrowano wtedy miasto, jednakże obwarowanego pałacu nie zdobyto.
W latach 1680 - 1696 Czemierniki drogą wykupu przeszły na własność króla Jana III
Sobieskiego. Następnie do roku 1703 miasto dziedziczył królewicz Jakub Sobieski. Na mocy
deklaracji królewskiej z 1703 r. zezwolił on Żydom na osiedlanie się w Czemiernikach oraz
wyznaczył dla nich odrębny cmentarz, który miejscowa ludność nazywa „Okopiskiem". W
1711 roku miasto zostało niemal kompletnie zniszczone przez wielki pożar, który nie
oszczędził również murowanych zabudowań kościelnych.5 Około 1712 roku Czemierniki
weszły w posiadanie rodziny Humięckich. Pierwszym właścicielem był wojewoda podlaski
Stefan Humięcki. W latach 1736 - 1752 następnym dziedzicem był Ignacy Humięcki, stolnik
koronny, a po jego bezpotomnej śmierci żona Teresa (1752 - 1777). Za jej czasów
wybudowano w 1776 r. stojącą do dziś kapliczkę przycmentarną.
6
W następnych latach
Czemierniki dziedziczyła córka Stefana Humięckiego - Izabella, zamężna z Janem
Małachowskim, Kanclerzem Wielkim Koronnym. W latach 1783 - 1809 właścicielem miasta
był syn Izabelli - Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Czteroletniego. Po roku 1809
Czemierniki były własnością siostry Stanisława, Marii Małachowskiej, zamężnej z Janem
Steckim, chorążym koronnym, zaś w latach 1810 - 1850 właścicielką miasta była Aleksandra
ze
Steckich,
zamężna
z
Michałem
Radziwiłłem.7
W międzyczasie, w 1813 roku, miasto padło ofiarą kolejnego pożaru - być może
związanego z odwrotem wojsk napoleońskich. Zniszczony został min. kościół, szpital oraz
4
http://czemierniki.prv.pl/ [stan z. 17.02.2009]
5 http://pl.wikipedia.org/wiki/Czemierniki[stan z. 17.02.2009]
6 http://czemierniki.republika.pl/historia.htm[stan z. 17.02.2009]
7 http://pl.wikipedia.org/wiki/Czemierniki[stan z. 17.02.2009]
7
szkoła przykościelna. W drugiej ćwierci XIX w. wybudowany został na rynku w miejsce
ratusza zajazd murowany. Otoczony był on z dwóch stron kramami żydowskimi. W 1836 r.
postawiono na czemiernickim cmentarzu drewnianą kaplicę. Kaplica pochodziła z rozbiórki
starej cerkwi. W 1850 r. miejscowość Czemierniki wykupił Wincenty Krasiński, który
odrestaurował na nowo pałac.8
W 1855 r. miasto nawiedziła epidemia cholery. Przy każdej wiosce wyodrębniono
miejsca pochówku ofiar oraz postawiono kapliczki, które stoją do chwili obecnej. Następna
epidemia miała miejsce w roku 1873. Jej nasilenie nie było jednak na szczęście już takie duże.
Na niespełna rok dobra czemiernickie przeszły w posiadanie Zygmunta Krasińskiego,
syna poprzednika, zaś w latach 1859-1872 były własnością Władysława i Zofii Krasińskich
oraz Elżbiety Krasińskiej wdowy po Zygmuncie.9 W 1869 r. Czemierniki utraciły prawa
miejskie
i
administracyjnie
należały
do
Królestwa
Polskiego
Kongresowego.
Czemierniki, około 1880 r., posiadały: urząd gminy, szkołę początkową, kasę
wkładowo - pożyczkową. Odbywało się wówczas 6 jarmarków. Istniał tartak parowy w sile
20 koni, 2 olejarnie, browar piwny, cegielnia, mydlarnia, młyn wodny. W tym czasie było w
Czemiernikach ogółem 184 domy - w tym 13 murowanych oraz 2026 mieszkańców, z tego
659 Żydów. Ostatnim dziedzicem włości czemiernickich był hrabia Karol Raczyński.
W czasach okupacji pałac zajmowali Niemcy. Oni także wywieźli zamurowane
drogocenne rzeczy z piwnic pałacu. Okres powojenny to okres powolnego upadku zespołu
pałacowo parkowego. Dekret z 1944 r. o reformie rolnej objął cały, liczący ok. 2700 ha
majątek Czemiernik, w tym zamek, który przeszedł na własność Skarbu Państwa. Do
września 2002 r. istniał tam Państwowy Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.
Fot. 1. Pałac w Czemiernikach – stan obecny. fot autor
8 http://pl.wikipedia.org/wiki/Czemierniki[stan z. 17.02.2009]
.
9 http://czemierniki.prv.pl/[stan z. 17.02.2009]
.
8
W 1998 roku do Narodowego Sądu Administracyjnego wpłynął wniosek o odzyskanie
majątku.
Dziewięciu
spadkobierców,
reprezentowanych
przez
hrabiego
Stefana
Dembińskiego, wystąpiło o jego zwrot. Proces zakończył się pozytywnie dla spadkobierców.
Ośrodek Opiekuńczo Wychowawczy został przeniesiony do Radzynia Podlaskiego, do
budynków starego szpitala przy ulicy Sitkowskiego.10
Obecnie Czemierniki są siedziba gminy. Gmina Czemierniki jest gmina typowo
wiejską. Leży w województwie lubelskim i powiecie radzyńskim. Liczy według danych z
2004 roku 4677 osób. Powierzchnia Gminy Czemierniki to 107,71 km². Na jej terenie
wyodrębniono sołectwa: Bełcząc, Czemierniki (Czemierniki I i Czemierniki II), Lichty,
Niewęgłosz, Skoki, Stoczek, Stójka, Wygnanów. 11
3. Najdawniejsze dzieje szkolnictwa w gminie Czemierniki
Początki oświaty na terenie gminy Czemierniki sięgają dość odległych czasów. Już na
początku XVI wieku istniała przy kościele szkoła parafialna.12 Mówi o niej protokół z
wizytacji parafii przeprowadzonej w 1603r. Jednakże nie ma żadnych danych na temat jak
funkcjonowała ta szkoła i ilu uczniów uczęszczało do niej. W tym okresie szkoła w
Czemiernikach działała przy kościele i była uzależniona od jego władz. W 1800r. wizytator
wspomina o organiście Stefanie Kozłowskim, który pracował przy kościele od 1774r. i był
jednocześnie dyrektorem szkoły parafialnej, za co otrzymywał oddzielne wynagrodzenie. Z
tego samego protokołu możemy się też dowiedzieć, że „od czasów ostatniej wizytacji
proboszcz postawił nową plebanię oraz szkołę z drewna przywiezionego przez mieszkańców
z miejscowych lasów. Nowa szkoła posiadała 22 łokci długości oraz 10 łokci szerokości.
Mieściła w sobie dwie izby oraz alkierz z sienią. W izbach dwa kaflowe piece, które po części
przez Moskałów zostały nadpsute".13 Wynika stąd, że nowy budynek szkoły parafialnej
musiał być postawiony między rokiem 1791 a 1800. Niestety niezbyt długo mógł służyć
dzieciom, gdyż w 1813r. wybuchł w Czemiernikach pożar w wyniku którego spłonęła także
szkoła. Bardzo możliwe, że pożar ten miał związek z odwrotem wojsk napoleońskich.14
10 http://czemierniki.prv.pl/[stan z. 17.02.2009].
11 http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Czemierniki[stan z. 17.02.2009].
12 Kazimierczak – Smuga B. Czemierniki i okolice, wyd. Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej Lublinie. Lublin 2006.
13 Kutzan Z, Kronika Rzymsko Katolickiej Parafii pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa Męczennika, s. 86
14 Tamże, s. 100.
9
Ze szkoły parafialnej, działającej pod nadzorem kościoła powstała w 1836r. „Szkoła
Elementarna Rządowa łącznie Męska i Żeńska katolicka w mieście Czemiernikach".15 Od tej
pory szkoła przeszła pod zarząd władz zaborczych. Opiekunem szkoły był jednak nadal
ksiądz Wojciech Karwowski, miejscowy proboszcz. Szkoła utrzymywana była ze składek
mieszkańców miasta Czemierniki, włościan wsi Wygnanów oraz miejscowego probostwa.
W szkole elementarnej nauczał tylko jeden nauczyciel. W XIX wieku szkoła posiadała własną
pieczęć z napisem „Gubernia Lubelska, Szkoła Elementarna w Czemiernikach”.16
Budynek szkolny po pożarze w 1813 roku wybudowano ponownie w 1895r.17 Był
on drewniany i służył szkole przez długie lata – aż do 1928 roku. Później wybudowano
nową szkołę a w starym budynku wykorzystywano jedną salę do zajęć dydaktycznych, zaś
w pozostałej części mieszkał kierownik szkoły. Po II wojnie światowej mieściło się tu
przedszkole, a od 1947r. ośrodek zdrowia. Budynek rozebrano w 1998r.
4. Szkoła Podstawowa w Czemiernikach.
Czemierniki w okresie zaborów leżały na terenach Królestwa Polskiego. W 1915 roku
osada została zajęta przez wojska austriackie. Nauczanie w szkołach przerwane w czasie
pierwszej wojny światowej zostało wznowione w 1916 roku. 23 sierpnia 1915 roku powstała
Rada Szkolna Ziemi Lubelskiej, która miała zajmować się problemami oświaty na terenie
byłej Guberni Lubelskiej. 18
„Organizacja polskiego szkolnictwa spotkała się z powszechnym poparciem
moralnym i materialnym. Szczególnie nie szczędziła tej pomocy ludność wiejska [...]
Dlatego już pod koniec 1915r. na terenie byłej Guberni Lubelskiej zorganizowano 426
szkół [...] a w roku szkolnym 1916/1917 było już 989 szkół elementarnych, które objęły
nauką 74 855 dzieci".19 Jedną z tych szkół była szkoła w Czemiernikach. Trudno jest
ustalić, jaki stopień organizacyjny miała wówczas ta szkoła, gdyż nie zachowały się
źródła o tym mówiące. Jednak w roku szkolnym 1919/1920 była to już szkoła 7-klasowa.20
15
Kronika Szkoły Podstawowej w Czemiernikach I, Archiwum Szkoły Podstawowej w Czemiernikach, s. 91.
Kublicka B., Dzieje Szkoły Podstawowej w Czemiernikach w latach 1918-1998, praca magisterska Wyższa Szkoła Rolniczo
Pedagogiczna w Siedlcach, Siedlce 1999. str. 12.
17
Kronika… , s. 94.
18
Kutzan Z., Kronika Rzymsko Katolickiej Parafii pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa Męczennika, s. 126
19
Koprukowniak A., W latach pierwszej wojny, Z przeszłości dalekiej i bliskiej. Szkice z dziejów Lubelszczyzny, Lublin1980.s. 267.
20
Dzienniki lekcyjne z roku szkolnego 1919/1920. Archiwum Szkoły Podstawowej w Czemiernikach.
16
10
Na owe czasy był to bardzo wysoki poziom. W tych latach 88% szkół wiejskich stanowiły szkoły
jednoklasowe .21
Szkoła powszechna w Czemiernikach posiadała własny budynek drewniany
wybudowany w 1895 roku. Był on za ciasny, aby pomieścić siedem klas, ale wiele szkół
wówczas było w znacznie gorszej sytuacji. W województwie lubelskim od 70% do 80 % izb
lekcyjnych znajdowało się w pomieszczeniach wynajętych, o złych warunkach sanitarnych,
nieodpowiednich do pracy szkolnej. 22
Na początku 1922 roku podjęto decyzję o budowie nowej szkoły w Czemiernikach.
Inicjatorami budowy byli pan Stefan Czerwiński przewodniczący Dozoru Szkolnego
Gminy Czemierniki oraz pan Władysław Lizis, kierownik szkoły. Pierwotnie szkoła miała
zostać wybudowana przy ulicy Parczewskiej, jednakże inżynier, który przybył z
województwa nie zatwierdził tej lokalizacji. Ostatecznie 22 listopada 1926r oddano pod
budowę szkoły plac w pobliżu Urzędu Gminy. Odbyło się to pomimo sprzeciwu części
mieszkańców Czemiernik, którzy obawiali się dodatkowych podatków. 23
Wiosną 1927 roku postanowiono, że szkoła będzie wybudowana murowana a
nie jak wcześniej planowano drewniana. Pod budowę szkoły ostatecznie zakupiono
działkę gruntu obok cmentarza i w tej dopiero lokalizacji została wybudowana w
końcu nowa szkoła.
Na zebraniu gminnym w dniu 3 sierpnia 1927 roku podjęto
uchwałę o budowie szkoły i dobrowolnym opodatkowaniu się na ten cel. W dniu 3
sierpnia 1927r. zapadła uchwała na zebraniu gminnym o budowie szkoły i dobrowolnym
opodatkowaniu się na ten cel.24
15 sierpnia 1927r. poświecono kamień węgielny pod budowę nowej szkoły.
Uroczystości zgromadziły na placu budowy wielu mieszkańców osady, dzieci szkolne i
nauczycieli. Z ramienia Kuratorium Oświaty obecny był pan Opala. Obecni byli też
inspektor szkolny W. Jaworek i jego zastępca L. Warchołowski oraz starosta lubartowski S.
Weber.25 Naukę w nowej szkole rozpoczęły dzieci 1 września 1928 roku. Niektóre prace
wykończeniowe trwały jeszcze w czasie roku szkolnego. W 1929r. wybudowano obok
szkoły domek dla stróża i drewutnię.
Wybudowany budynek szkoły był dwupiętrowy. Na parterze i na pierwszym piętrze
było po cztery klasy natomiast na drugim piętrze dwie klasy i cztery pomieszczenia na
21
Koprukowniak A., dz. cytowane, s.267.
Olszewski E., Oblicze oświaty i kultury1918-1939, [w:] Z przeszłości dalekiej i bliskiej. Szkice z dziejów Lubelszczyzny, Lublin 1980
s.312.
23
Kublicka B, dz. cytowane, s.16.
24
Tamże. str. 22.
25
Tamże. str. 23.
22
11
sprzęty i pomoce naukowe. W starym budynku szkoły mieściło się mieszkanie kierownika
szkoły oraz jedno pomieszczenie wykorzystywano jako klasę.
Fot. 2. 10 rocznica odzyskania niepodległości - Czemierniki 1928 rok. 2 września uroczyste otwarcie nowej
szkoły, poprzedzone nabożeństwem w kościele. Na prawo Władysław Lizis - kierownik szkoły, obok jego żona
Władysława, w białej chustce Irena Lizis - ich córka - nauczycielka. Obok stoją inni nauczyciele. Na lewo
policjant w stopniu kapitana. Przy murze organizacja strzelców – POW oraz poczty sztandarowe jednostek
straży pożarnych. Fotografia a ze zbiorów Henryka Skowronka z Wałbrzycha.
W okresie międzywojennym za sprawy oświaty odpowiedzialne były struktury
powoływane na poszczególnych szczeblach samorządów terenowych. Opieki Szkolne
działały na obszarze szkół, Dozory Szkolne na terenie gminy oraz Rady Szkolne Powiatowe
na terenie całego powiatu. Opieka Szkolna składała się z opiekuna głównego, kierownika
szkoły, duchownego uczącego religii oraz jednego lub dwóch mieszkańców wybranych na
zebraniu gminnym. W Czemiernikach działała Opieka Szkolna. Miała ona troszczyć się o
rozwój szkoły, sprawować nadzór nad jej majątkiem, planować wydatki i ustalać roczny
budżet. Dozór Szkolny składał się z 7 do 9 osób i sprawował nadzór nad wszystkimi
szkołami na terenie gminy. Nadzorował on przestrzegania obowiązku szkolnego oraz
projektował budżety dla szkół.26
26
Pęcherski M, Świątek M, Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917-1977. Podstawowe akty prawne, Warszawa 1978, s. 34.
12
W Gminie Czemierniki istniało w tym czasie siedem szkół powszechnych w:
Czemiernikach, Bełczącu, Dębicy, Tarkawicy, Jeleniu, Skokach i Stoczku. Największą szkołą
o najwyższym stopniu organizacyjnym była szkoła w Czemiernikach. Pomimo tego, że z
budżetu gminy przeznaczano na nią najwięcej funduszy borykała się ona z wieloma
trudnościami. Pomimo tego, ze szkoła dysponowała jedenastoma salami lekcyjnymi nauka
odbywała się w systemie zmianowym. W szkole panowała ciasnota, brakowało wielu
sprzętów i pomocy naukowych.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego szkoła w Czemiernikach miała trzech
kierowników. Byli to: Władysław Lizis, Ludwik Czugała i Władysław Rząśnicki.27
Władysław Lizis urodził się dn. 25 października 1881r. w Daleszycach w powiecie
kieleckim. Ukończył państwowe seminarium nauczycielskie męskie w Jędrzejowie. W latach
1901-1905 pracował jako nauczyciel w Szkole Powszechnej w Czemiernikach. Następnie
pracował w szkołach w: Żółkiewce, Rzeczycy, Urzędowie, Lubartowie. We wrześniu 1919r.
objął stanowisko kierownika szkoły w Czemiernikach i sprawował je do 1 lutego 1934r.28
Fot. 3. Fotografia klas V-VII Szkoły w Czemiernikach, rok 1924. W środku siedzi kierownik szkoły
Władysław Lizis oraz 2 panie siostry Hordeckie, ksiądz i pozostałe osoby nie rozpoznane. Wśród uczniów
rozpoznano: Król Feliks, Tadeusz Mazurek, Marianna Mazurek z Bełcząca oraz Marian Sierociński z
Czemiernik. Za siedzącymi nauczycielami stoją w rzędzie dziewczęta - Żydówki - 13 osób. Fotografia użyczona
przez Mariana Mazurka.
Późniejszym kierownikiem szkoły był Ludwik Czugała. Urodził się on 17 sierpnia
1904r. w Sitańcu w powiecie zamojskim. Ukończył seminarium nauczycielskie męskie w
Szczebrzeszynie oraz Państwowy Wyższy Kurs Nauczycielski w Poznaniu. W Czemiemikach
pracował jako nauczyciel od trzeciego września 1926 roku. Urząd kierownika szkoły
27
28
Kronika … s.95
Kublicka B., dz. cytowane. s 24.
13
sprawował od 1 lutego 1934r. do 1 września 1936r. Później nie pełnił tej funkcji, ponieważ
otrzymał urlop na dwuletni kurs w Collegium Pedagogicum przy Wolnej Wszechnicy
Polskiej w Warszawie. Po wojnie Ludwik Czugała został przewodniczącym Wojewódzkiej
Rady Narodowej w Lublinie.29
Fot. 4. Ludwik Czugała wśród uczniów i nauczycieli Szkoły w Czemiernikach (pierwszy od lewej) za nim
ksiądz, Władysław Lizis, Pani Hordecka, Irena Lizis oraz Michał Stefan Lisowski. Fotografia z kroniki Szkoły
Podstawowej w Czemiernikach.
Kolejnym kierownikiem szkoły w Czemiernikach został Władysław Rząśnicki.
Urodził się w 1895r. W 1936r. trafił do Czemiernik, urząd kierownika sprawował do czerwca
1940r. Podczas II wojny światowej był przenoszony kolejno do Meszna w gminie Michów i
do Kozłówki w gminie Kamionka. Po zakończeniu wojny powtórnie objął stanowisko
kierownika szkoły w Czemiernikach.
Kadra nauczycielska Szkoły w Czemiernikach powiększała się z każdym rokiem. W
1926r – siedmiu nauczycieli, w 1931 – jedenastu, a w 1936 – trzynastu nauczycieli.
Nauczyciele często byli przenoszeni do innych szkół, a na ich miejsce natychmiast
przychodzili nowi, często z dość odległych części kraju. Różna była w okresie
międzywojennym liczba uczniów szkoły w Czemiernikach. W roku szkolnym 1928/29 liczba
ta wynosiła 456, z czego 126 z rodzin żydowskich, natomiast w roku szkolnym 1936/37 było
w szkole już 685 uczniów. Miało to wpływ na ilość oddziałów klasowych tworzonych w
szkole. Duża ilość dzieci wyznania mojżeszowego była niekiedy przyczyną konfliktów i
szerzenia się propagandy antysemickiej. Zaczęto tworzyć więc oddziały wyłącznie
29
Kublicka B, dz. cytowane, s. 26.
14
żydowskie. Problemem ówczesnej szkoły w Czemiernikach była też wysoka absencja dzieci
spowodowana zatrzymywaniem w domu do pomocy w gospodarstwie.
Pomimo wielu trudności szkoła w Czemiernikach była wysoko oceniana przez władze
oświatowe. Wyrazem tego było wręczenie sześciu nauczycielom w roku szkolnym 1937/38
Brązowych Medali za Długoletnią Służbę. Odznaczenia zostali wtedy: Władysław Rząśnicki,
Irena Brysiewiczowa, Ludwik Czugała, Irena Lizisówna, Andrzej Mandzij i Eufrozyna
Mandzijowa. Dnia 14 czerwca 1939r Srebrne Medale za Długoletnią Służbę otrzymali:
Wiktor Pękalski i Władysław Rząśnicki.30
W
dniu
15
listopada
1937r.
zgodnie
z
zaleceniami
zasad
reformy
jędrzejowiczowskiej, zmieniono nazwę siedmioklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej
na Publiczną Szkołę Powszechną III Stopnia.
powszechnych na trzy stopnie organizacyjne.
Reforma ta wprowadzała podział szkół
31
W okresie międzywojennym w publicznej siedmioklasowej Szkole Powszechnej w
Czemiernikach działało kilka organizacji, które zrzeszały uczniów tejże szkoły. Należały
do nich drużyny harcerskie męska i żeńska, Spółdzielnia Uczniowska, Pocztowa Kasa
Oszczędności, orkiestra i chór oraz Czytelnia Uczniowska.
Najwcześniej w Szkole w Czemiernikach gdyż już w 1924 roku powstał chór do
którego należało 57 uczniów. Pierwszym jego opiekunem był Andrzej Mandzij –
nauczyciel śpiewu. Dziesięć lat później powstała również orkiestra, nad którą sprawował
opiekę również A. Mandzij. W 1932 roku w chórze śpiewało 40 uczniów. Próby chóru
odbywały się trzy razy w tygodniu. Śpiewano pieśni o tematyce świeckiej i religijne. Chór
w każdą niedzielę występował w kościele oraz uczestniczył we wszystkich uroczystościach
narodowych.32
W roku szkolnym 1936/37 liczba członków chóru wzrosła do 77, natomiast do
orkiestry należało 20 uczniów. Orkiestra na wyposażeniu posiadała w tym czasie pięć
mandolin i jedną mandolę. Chór oraz orkiestra oprócz uświetniania swoja grą uroczystości
szkolnych i nabożeństw kościelnych dawała w ciągu roku trzy audycje publiczne dla
mieszkańców Czemiernik i okolic. Uczniowie sporządzali wtedy odnośne afisze które
wywieszone były w różnych miejscach Czemiernik. W roku szkolnym 1937/38 odbyły się
30
Kronika …, s.57.
Kublicka B, dz. cytowane, s 28.
32
Kronika …., s.68
31
15
trzy występy o różnej tematyce: pieśni Noskowskiego, kolędy oraz ludowe pieśni
Lubelszczyzny. 33
Fot. 5. Chór szkolny – rok 1937. Obok Pana Rząśnickiego siedzi Andrzej Mandzij - opiekun chóru.
Fotografia użyczona przez Elżbietę Kołton z Czemiernik
W Szkole w Czemiernikach działał też Związek Harcerstwa Polskiego wywodzący
swoje korzenie ze skautingu – angielskiego systemu wychowawczego początków XX
wieku. W Szkole Powszechnej w Czemiernikach harcerstwo narodziło się po odzyskaniu
niepodległości – w 1929 roku. Pierwsza Drużyna Harcerska koedukacyjna imienia Karola
Chodkiewicza
została
założona
przez
nauczyciela
gimnastyki
Michała
Stefana
Lisowskiego. Należało do niej początkowo 26 dziewcząt i 36 chłopców. W jej skład
wchodziły trzy zastępy męskie i trzy żeńskie. Jako że harcerstwo cieszyło się dużą
popularnością to w 1931 powstały dwie oddzielne drużyny. Drużyna męska zachowała
imię Karola Chodkiewicza, natomiast drużyna żeńska przyjęła imię Emilii Plater. Drużyną
żeńska opiekowała się nowo zatrudniona nauczycielka Zuzanna Klimowska. W grudniu
1931 roku utworzona została przy drużynie żeńskiej gromada zuchów. Przyjmowano do
niej dziewczęta z klas trzecich i czwartych.34
Obie drużyny harcerskie prowadziły różnorodną działalność i współpracowały ze
sobą. Harcerze z Czemiernik mieli własna izbę harcerską w której odbywali zbiórki. Sami
zarabiali pieniądze na opłacenie wynajmu, urządzali ją również sami wiele sprzętów oraz
33
34
Kronika …, s. 69.
Tamże. s. 72.
16
mebli wykonując własnoręcznie. W 1934 roku harcerze założyli zespół tańca ludowego
oraz orkiestrę smyczkową. Dając publiczne występy zarabiali na obozy letnie i wycieczki.
W swej działalności harcerze przyczyniali się do rozwoju czytelnictwa. Założyli
własną bibliotekę, która liczyła 115 woluminów. Przy drużynie harcerskiej powstały kluby
sportowe: siatkówki, koszykówki, lekkiej atletyki oraz sportów zimowych. Harcerze
organizowali wiele wycieczek oraz obozów, na których zdobywali liczne sprawności i
stopnie. W 1935 roku Drużyna Harcerzy przy Szkole w Czemiernikach była zdecydowanie
najlepszą w powiecie lubartowskim. W czasie gdy opiekunami drużyn byli Michał
Lisowski i Zuzanna Klimowska harcerstwo uczestniczyło we wszystkich formach życia
społecznego: w uroczystościach państwowych, kościelnych i lokalnych.
W 1936 roku opiekę nad drużyną żeńska objęła M. Lizisówna. Zuzanna Klimowska
przeniosła się do innej szkoły, gdzie jej mąż został kierownikiem. W tym samym roku
również Michał Lisowski przeniósł się do szkoły w Radzyniu Podlaskim, gdzie został
mianowany Komendantem Hufca Harcerzy. Opiekę nad drużyną męską w Czemiernikach
objął J. Tkaczyk. Drużyny harcerskie działały w Czemiernikach aż do wybuchu II wojny
światowej. 35
W szkole w Czemiernikach działała od 1932 roku licząca 108 członków
Spółdzielnia Uczniowska „Jasne Słoneczko”, którą opiekowała się w tym czasie Irena
Brysiewiczowa. Spółdzielnia zajmowała się prowadzeniem sklepiku szkolnego jak też
hodowlą królików. Liczba jej członków nieustannie wzrastała, w roku szkolnym 1936/37
było ich już 209. Wszyscy członkowie wpłacali na rzecz spółdzielni 30 groszy udziału. W
tym roku szkolnym opiekunem spółdzielni została Bronisława Lewandowska. Sprzedaż
towarów ze sklepiku szkolnego odbywała się na przerwach i po lekcjach. W roku
szkolnym 1936/37 sprzedano towary za 1111zł 64 gr. Za zarobione pieniądze Spółdzielnia
Uczniowska zakupiła dwie mapy Europy, płaszcz dla świętego Mikołaja, przyrządy do
fizyki oraz lekarstwa do szkolnej apteczki. W roku szkolnym 1937/38 opiekę nad
Spółdzielnią Uczniowską objął Józef Folwarczny. 36
Każdego roku obchodzono uroczyście tydzień spółdzielczości. Uczniowie wtedy
przygotowywali przedstawienia, recytowali wiersze i śpiewali piosenki. W roku szkolnym
1937/38 Spółdzielnia Uczniowska ofiarowała 5 złotych na zbiórkę pieniędzy na
Szkolnictwo polskie za granicą, 5 złotych na Dzień Sportu, 1zł na krzyż na grobie
powstańca. 19 stycznia 1939 roku spółdzielnia zakupiła kilka książek ze swojego dochodu
35
36
Kronika …, s..82-85.
Tamże. s.87.
17
i ofiarowała je bibliotece szkolnej. Książki te jakiś czas wystawione były na korytarzu
głównym szkoły.
Od 1934 roku w szkole w Czemiernikach zaczęła działać Pocztowa Kasa
Oszczędności. Zyskała dużą popularność gdyż aż 447 uczniów zaczęło korzystać z jej
usług. Opiekunem PKO w całym okresie międzywojennym był Andrzej Mandzij. Jedynie
niektórzy uczniowie korzystali z indywidualnych książeczek oszczędnościowych,
większość zaś korzystała z książeczki zbiorczej. Pocztowa Kasa Oszczędności miała za cel
propagowanie oszczędzania wśród uczniów. Organizowano w tym celu dni oszczędności
oraz tygodnie oszczędności. Odbywały się wtedy pogadanki na temat oszczędzania. PKO z
czemiernickiej szkoły brała udział w konkursach systematycznego oszczędzania. W 1937
roku otrzymała nawet list gratulacyjny od Zarządu Głównego Pocztowej Kasy
Oszczędności.37
W szkole w Czemiernikach działała tez Czytelnia Uczniowska utworzona w 1934
roku. Starsze dzieci mogły dzięki niej przeglądać prenumerowane pisma oraz czytać
krótkie
opowiadania
i
nowele.
Czytelnia
prowadziła
też
naukę
śpiewu
oraz
przygotowywała inscenizacje. Zajęcia odbywały się raz w tygodniu. Dzięki zaangażowaniu
opiekunki – pani Lizisówny czytelnia była miłą i pożyteczną rozrywką dzieci.38
Działała też w czemiernickiej szkole biblioteka szkolna. W roku szkolnym 1931/32
prenumerowano pisma dla dzieci: „Płomyk”, „Płomyczek” w dwóch egzemplarzach. Od
roku szkolnego 1932/33 zaczęto prenumeratę: „Na Tropie”, „Zastępowy”, „Skrzydła” po
jednym egzemplarzu. Zaprenumerowane wówczas pisma dla nauczycieli to: „Przyjaciel
szkoły”, Ruch pedagogiczny”, „Prasa szkolna”, „Polska Oświata Pozaszkolna”. Biblioteka
szkolna miała przez cały okres międzywojenny trudności ponieważ brakowało funduszy na
zakup książek. Tylko w niewielkim stopniu poprawiła ten stan współpraca z Pocztową
Kasą Oszczędności, która każdego roku dofinansowywała zakup książek do szkolnej
biblioteki. 39
Szkoła Powszechna w Czemiernikach brała udział w wielu akcjach ogólnopolskich
organizowanych w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Należały tutaj:
- zbiórka pieniędzy od uczniów i nauczycieli w ramach akcji zimowej pomocy
bezrobotnym,
37
Kronika …, s.90.
Tamże. s.92.
39
Tamże. s.95.
38
18
- zbiórka pieniędzy na Fundusz Obrony Narodowej oraz na rzecz obrony
przeciwlotniczej,
- zbiórka pieniędzy na Fundusz Szkolnictwa Polskiego za Granicą,
- zbiórka pieniędzy na budowę nowych szkół w ramach akcji „Tydzień Szkoły
Powszechnej”.
Szkoła starała się również pomagać najbiedniejszym uczniom szkoły. W tym celu
kierownik szkoły pozyskiwał fundusze z różnych źródeł i za nie zakupywano ciepłą
bieliznę i odzież dla dzieci. 40
1 września 1939 roku rok szkolny nie rozpoczął się w związku z wybuchem wojny.
Nie wszyscy nauczyciele stawili się do pracy. Florian Dojaś oraz ksiądz Józef Sedlak
zostali zmobilizowani. Trzy osoby z grona zaginęły i nieznane były kierownikowi szkoły
ich losy. Budynek szkoły udostępniono uchodźcom a później 30 września zatrzymało się w
nim wojsko polskie w drodze do Kocka.
41
Rok szkolny rozpoczął się dopiero 16
października 1939 roku. Zajęcia pomimo inauguracji roku szkolnego nie odbywały się. Nie
chciano narażać się władzom okupacyjnym.42
23 października cały budynek szkoły został zajęty przez żołnierzy niemieckich
gdzie kwaterowali aż do 11 lutego 1940r. Zajęcia lekcyjne rozpoczęły się w szkole dopiero
od 1 marca 1940 roku. Nie odbywały się lekcje historii, geografii, wychowania
obywatelskiego i fizycznego. Z materiału nauczania języka polskiego usunięto tematy
związane z literatura polską oraz o treści patriotycznej. Na zakończenie roku szkolnego
1939/40 wydano uczniom 146 tymczasowych zaświadczeń na podstawie których miały być
wydawane świadectwa. Z rejonu szkoły w Czemiernikach 229 uczniów nie uczęszczało w
ogóle w tym roku szkolnym na zajęcia.43 Dnia 14 sierpnia 1940 roku stanowisko kierownika
szkoły objął Józef Mazur po Władysławie Rząśnickim , który został przeniesiony do
Meszna. Pięć dni później szkołę zajęli znowu żołnierze niemieccy.
Rok szkolny 1940/41 rozpoczął się w miarę normalnie, jednakże zajęcia odbywały
się w prywatnych mieszkaniach gdyż Szkołę zajęli Niemcy. Grono nauczycielskie wraz z
kierownikiem szkoły liczyło 6 osób. Byli to: Józef Mazur, Krystyna Lisowska, Irena
Lizisówna, Wiktor Pękalski, Władysława Karolakowska, Tomasz Borysewicz. Nauczanymi
przedmiotami były: religia, język polski, matematyka, nauka o przyrodzie, geografia (w dość
okrojonym zakresie), rysunki, śpiew i zajęcia praktyczne. Liczba uczniów chcących uczyć
40
Kronika …, s. 97.
Tamże. s.116
42
Tamże. s.119
43
Tamże. s.132
41
19
się osiągnęła 475 osób. Utworzonych zostało 10 oddziałów. Oddziały były bardzo liczne,
ponad 40 uczniów każdy, lekcje odbywały się na dwie zmiany.44
W roku szkolnym 1941/42 grono pedagogiczne nie zmieniło się. Nauka nadal
odbywała się w prywatnych mieszkaniach. W czasie tym Polacy w pełni uświadamiali sobie
zbrodnicze zamiary okupanta mające na celu fizyczną i umysłową degradację społeczeństwa
polskiego. Uczone treści obejmowały zakres nauczania szkoły powszechnej z przedmiotów:
język polski, historia, geografia oraz przygotowanie młodzieży do gimnazjum.
W roku szkolnym 1942/43 uczyło się w Szkole w Czemiernikach 454 dzieci w 11
oddziałach. Grono pedagogiczne zachowało się w składzie z lat poprzednich. Rok szkolny
dzielił się na trzy okresy, z których oceny były wpisywane do arkusza ocen. Nauka w szkole
w Czemiernikach w czasie wojny odbywała się bez podręczników, zalecany przez okupanta
„Ster” był jedynie wpisywany do dzienników na wypadek kontroli. „Ster” było to
czasopismo wydawane przez władze okupacyjne, które miało zastępować podręczniki w
polskich szkołach. Każda szkoła musiała je zaprenumerować w ilości 50% uczniów.
Nauczyciele nie chcieli wykorzystywać na lekcjach tego czasopisma ponieważ
treści
zawarte w nim kryły za sobą treści propagandowe. 45
Rok szkolny 1944/45 był w wielu szkołach okresem zmian. Zmieniło się
kierownictwo, wróciło nauczanie przedmiotów dotychczas zakazanych. Jako obowiązujące
ustawodawstwo dla organizacji szkolnictwa uważa się ustawę z 1932 roku. Dopiero
wytyczne władz oświatowych dotyczące organizacji nauczania w roku szkolnym 1944/45
wprowadziły jednolite zasady kształcenia dzieci w zakresie programu szkoły III stopnia.
Kierownikiem Szkoły Powszechnej III stopnia w Czemiernikach została Irena Lizis.
Rok szkolny 1944/45 rozpoczął się normalnie. Ówczesny wójt gminy Jan Oliński
informował 28 sierpnia 1944 roku Inspektora Szkolnego w Lubartowie, że lokale szkolne
zostały przygotowane do rozpoczęcia nauki. Budynek szkolny w czasie wojny nie został
zniszczony, jednakże wymagał poważnego remontu. W złym stanie były piece, brakowało
ławek, tablic, wiele okien wymagało oszklenia. Zajęcia rozpoczęto więc tymczasowo w
starym budynku, jako ze na remont nowego w gminnej kasie brakowało funduszy. 46
Po II wojnie światowej zaczęto na ziemiach polskich odbudowywać szkolnictwo.
Zniesiono
podział
szkół
na
trzy
stopnie
organizacyjnej
wprowadzono
szkoły
siedmioklasowe. Na zjeździe oświatowym w 1945 roku w Łodzi ustalono, ze obecnie szkoły
44
Kronika …, s.137.
Tamże. s.141.
46
Tamże. s.142.
45
20
powszechne nazywane będą podstawowymi. Dla dzieci przerośniętych, nie mogących uczyć
się w czasie wojny stworzono specjalne klasy o skróconym czasie nauki (tzw. ciągi), co
miało wyrównać braki w wykształceniu uczniów. W czasie wojny zginęło wielu nauczycieli,
wiele budynków szkolnych uległo zniszczeniu. Instrukcja ministra oświaty z 8 maja 1948
roku wprowadzała w Polsce system szkół siedmioklasowych powiązanych z czteroletnim
liceum ogólnokształcącym. Niekiedy w miastach szkoły te łączono i powstawały szkoły 11
letnie.
Po wojnie powrócił na własna prośbę do Czemiernik Władysław Rząśnicki, gdzie
powtórnie objął funkcję kierownika szkoły. Dzięki jego ogromnemu zaangażowaniu oraz
pomocy mieszkańców budynek był remontowany i przywracany do funkcjonalnego stanu.47
Rok szkolny 1947/48 rozpoczął się w otynkowanym i odmalowanym budynku. Do
szkoły uczęszczało wówczas 530 uczniów w 12 oddziałach i 10 salach lekcyjnych. W tym
też roku rozpoczął się w szkole w Czemiernikach Kurs Przysposobienia Rolniczego pod
kierownictwem Władysława Rząśnickiego. Zajęcia tegoż kursu prowadziły Zuzanna
Jarzynowa oraz Szyszowa Maria. Zorganizowano też dożywianie dla dzieci ubogich
sfinansowane przez Samopomoc Chłopską. Pozostałe dzieci miały dożywianie częściowo
finansowane przez Inspektorat Szkolny i Komitet Rodzicielski. 48
W kolejnych latach poprawiało się wyposażenie szkoły, wzrosła jednak znacznie
ilość uczniów przez co pogorszyły się warunki lokalowe. Zajęcia odbywały się na dwie
zmiany. Coraz częściej mówiło się o potrzebie rozbudowy szkoły. Staraniami kierownika
szkoły Eugeniusza Karolczuka rozpoczęto starania o pozyskanie funduszy na ten cel.
W 1961 roku sejm uchwalił ustawę dotyczącą rozwoju systemu oświaty i
wychowania w myśl której została wprowadzona ośmioklasowa szkoła podstawowa.
Od 01.09.1963 roku stanowisko kierownika szkoły objął Stefan Kołtun, natomiast
zastępcą została Helena Czelej.
Do szkoły w Czemiernikach w tym roku szkolnym
uczęszczało 515 uczniów w 16 oddziałach. Kolejny kierownik nie ustawał w staraniach o
rozpoczęcie rozbudowy szkoły.49
20.06.1966 roku Komitet Rodzicielski przekazał uczniom szkoły sztandar. Tego
samego dnia na spotkaniu rodziców i aktywu gromady Czemierniki z przedstawicielami
47
Kronika …,s.143.
Tamże ,s.147.
49
Tamże ,s.257.
48
21
władz po raz pierwszy usłyszano zapewnienie rozbudowy szkoły. Akt erekcyjny
wmurowano wraz z zakończeniem roku szkolnego 1966/67. 50
Naukę w nowej części budynku rozpoczęto od 15 października 1968 roku, zaś starą
przekazano do modernizacji i remontu. 18 czerwca 1970 roku oddano do użytku budynek
szkoły podstawowej i szkoły przysposobienia rolniczego. Po remoncie i rozbudowie Szkoła
Podstawowa w Czemiernikach dysponowała 13 izbami lekcyjnymi, 6 pracowniami, salą
gimnastyczną, biblioteką, szatnią, świetlicą i kuchnią oraz trzema mieszkaniami dla rodzin
nauczycielskich. W 1972 roku rozpoczęto w pobliżu szkoły budowę Domu Nauczyciela dla
ośmiu rodzin. W ciągu kolejnego roku wykonano boisko szkolne. 51
Z dniem 01 września 1973 w związku z reformą szkolnictwa rozpoczęto
organizowanie zbiorczej szkoły gminnej dla gminy Czemierniki. Do szkoły zaczęły
uczęszczać dzieci z miejscowości: Czemierniki, Czemierniki II, Wygnanów, oraz uczniowie
z klas V-VIII z czterech punktów filialnych czyli: Bełcząca, Licht, Skoków oraz
Niewęgłosza.
52
W roku szkolnym 1973/74 do Szkoły uczęszczało 599 uczniów w
dwudziestu czterech oddziałach. Jesienią 1976 rozpoczęto budowę sali gimnastycznej oraz
przebudowę bloku nauczania początkowego. Niespełna dwa lata później prace budowlane
zakończyły się a szkoła zyskała sześć izb lekcyjnych, salę sportową oraz audiowizualną.
Rok szkolny 1978/79 to rok oficjalnego wprowadzenia reformy systemu oświaty i
wychowania. Szkoły ośmioklasowe miały stopniowo przekształcać się w szkoły
dziesięcioklasowe. Szkoła Podstawowa w Czemiernikach już wcześniej spełniała wymogi
umożliwiające uruchomienie dziesięciolatki.
Lata osiemdziesiąte to okres burzliwych przemian politycznych i gospodarczych w
kraju. Zmiany dotykają również oświatę. Wprowadzono wówczas wolne soboty, zmieniono
tygodniowy wymiar godzin pracy nauczycieli, zmieniły się terminy ferii zimowych oraz
świątecznych. Na terenie gminy Czemierniki przywrócono ośmioklasową szkołę w Stoczku,
a przestał tam istnieć Specjalny Zakład Wychowawczy. W szkołach filialnych przywrócono
klasę czwartą. W miejsce Domu Dziecka utworzono Państwowy Ośrodek Szkolno –
Wychowawczy ze szkołą specjalną dla dzieci.
Od 01 września 1985 roku nowym dyrektorem szkoły został Tadeusz Sławecki, zaś
jego zastępcą Bogdan Sozoniuk. Szkoła Podstawowa w Czemiernikach była największą i
najnowocześniejszą placówką oświatowo – wychowawczą na terenie gminy Czemierniki.
50
Kronika …,. s.271.
Tamże. s.271.
52
Tamże. s.275.
51
22
Stanowiła ona więc i stanowi obecnie miejsce uroczystości szkolnych i środowiskowych.
Tradycyjnie odbywały się tutaj uroczystości: akademia z okazji Święta Pracy, Dzień Kobiet,
Dzień Matki, Dzień Nauczyciela, Dzień Ludowego Wojska Polskiego.
12 grudnia 1987 roku z inicjatywy Tadeusza Sławeckiego Szkoła Podstawowa w
Czemiernikach była miejscem III Sejmiku Regionalnego poświęconego ochronie dóbr
kultury pod hasłem: „Zabytki – skarbem kultury narodowej”.
53
25 sierpnia 1991 roku
odbyła się wizytacja kanonicza w parafii Czemierniki. Połączone to było z uroczystą mszą
oraz poświęceniem sztandaru szkoły przez Biskupa Jana Śrutwę.54
Z początkiem roku szkolnego 1992/93 Szkoła Podstawowa w Czemiernikach została
wyposażona w pracownię informatyczną z 2 komputerami dla uczniów oraz jednym dla
nauczyciela.
Fot. 6. Budynek Szkoły Podstawowej oraz Gimnazjum w Czemiernikach. stan obecny. fot. Autor
W 1993 roku na uroczystym apelu po raz pierwszy zaprezentowano przyszłego
patrona szkoły – Tadeusza Kościuszko. Nadanie imienia szkole po dość długim okresie
przygotowawczym nastąpiło 11 kwietnia 1994 roku. Szkoła na uroczystości z udziałem
władz oświatowych: Kuratora Oświaty Joanny Marchel, ministra Aleksandra Łuczaka
otrzymała imię bohatera narodowego - generała polskiego i amerykańskiego, uczestnika
wojny o niepodległość USA, Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej w Insurekcji
1794 – Tadeusza Kościuszki.55
Z początkiem roku szkolnego 1996/97 utworzono Zespół Szkół Publicznych o nazwie
Szkoła Podstawowa w Czemiernikach im. Tadeusza Kościuszki w Czemiernikach. W skład
53
Kronika …,. s 36
Księga Pamiątkowa z roku szk. 1990/91, Archiwum Szkoły Podstawowej w Czemiernikach.
55
Kronika…., s 27.
54
23
owego zespołu weszły: Szkoła Podstawowa im Tadeusza Kościuszki w Czemiernikach oraz
Gminne Przedszkole Publiczne w Czemiernikach. 56
Od 1999 roku w związku z reformą oświaty zostało utworzone Publiczne Gimnazjum
imienia harcmistrza Michała Stefana Lisowskiego w Czemiernikach. Dyrektorem tej szkoły
został Ireneusz Kaczorek, który funkcję tą pełni do dnia dzisiejszego. Ośmioklasowa szkoła
podstawowa została zastąpiona sześcioklasową. Dyrektorem sześcioklasowej Publicznej
Szkoły Podstawowej im. Tadeusza Kościuszki w Czemiernikach została Bogusława
Dudziak, a od 1 września 2005 roku po dzień dzisiejszy funkcję tą pełni Anna Buda.
5. Szkolnictwo w Lichtach i Niewęgłoszu.
5.1. Szkoła w Lichtach w latach 1920 – 1939.57
Lichty – to niewielka wioska położona w gminie Czemierniki i powiecie radzyńskim.
Wioska leży w dolinie Tyśmienicy, która ma w tym miejscu dość dużą szerokość, a w jej
granicach znajduje się parę małych grup stawów, wiele torfianek i starorzeczy. Podmokłe
łąki, wierzbowe zarośla i olszyny dają schronienie licznym populacjom ptaków. Ludność
Licht swój rodowód wywodzi z sąsiedniej wsi – Niewęgłosza. Stąd ich szlacheckie nazwiska
– Niewęgłowscy. Nazwa wsi wzięła się od słabych (lichych) gruntów, które przeważają tutaj.
W Niewęgłoszu przeważają gleby o charakterze pszenno – buraczanym zaś w Lichtach
słabsze, nadające się pod uprawę żyta. Gospodarstwa rolne w obu wioskach miały w okresie
międzywojennym różny charakter społeczno – prawny. W Niewęgłoszu znajdowały się
grunta tabelowe, tutaj działki nie mogły być mniejsze niż sześć morgów. Ziemia w Lichtach
podlegała stałym podziałom w miarę przyrostu naturalnego ludności. W Niewęgłoszu więc
dokup ziemi był prawie wykluczony zaś w Lichtach u gospodarzy dwu, trzymorgowych
gospodarstw przejawiała się gorączką dokupywania wąskich pasków pola tzw. Lich. Stąd
wzięło się drugie tłumaczenie nazwy wsi Lichty. Tego rodzaju struktura gospodarowania
wpływała na sposób myślenia i postawy mieszkańców obu wiosek. W Niewęgłoszu
zaoszczędzone pieniądze obracało się na udoskonalenie gospodarki, w Lichtach zaś na
zwiększanie areału upraw kosztem nawet spraw kulturalno - oświatowych. Tak więc
środowisko Niewęgłosza wywodzące się z potomków chłopów pańszczyźnianych było
56
Tamże. s 48.
Ta część pracy została opracowana na podstawie Kroniki Szkoły Podstawowej w Lichtach, Archiwum Szkoły Podstawowej w
Czemiernikach.
57
24
bardziej podatne na oddziaływania oświatowe niż środowisko Licht rekrutujące się z
potomków szlachty a mające charakter wyjątkowo zamknięty w swoim kręgu i małostkowy.
W okresie gdy Polska była pod zaborami na terenie miejscowości Niewęgłosz oraz
Lichty utrwalił się zwyczaj tajnego nauczania. Późną jesienią mianowicie przychodził do wsi
wędrowny bakałarz i na zebraniu gromadzkim obwieszczał swoja gotowość do nauczania
dzieci. W zamian żądał po pół rubla od dziecka miesięcznie oraz utrzymanie (zakwaterowanie
i wyżywienie kolejno w domach mieszkańców). Wiadomo, że takich bakałarzy nauczało we
wsi Lichty kilku.
Pierwsze informacje o działającej w Lichtach szkole pochodzą z 1920 roku. Została
tutaj zorganizowana szkoła jednoklasowa. Pracę objęła w niej Bronisława Olszynkówna z
dniem 15 listopada 1920 roku. Szkoła mieściła się w budynku Władysława Hetmana, gdzie
również w jednym pokoju mieszkała nauczycielka. Powierzchnia lokalu liczyła 18,9 m2. Nie
było w nim podłogi tylko twardo ubita ziemia. Wiele dzieci, które rozpoczęły naukę w
listopadzie porzuciło ją w marcu i kwietniu gdyż pomagali rodzicom w pracy gospodarskiej.
W aktach szkoły znajduje się pismo Rady Szkolnej, w którym jest mowa o tym, że na
rodziców nie przysyłających dzieci do szkoły będzie nałożona kara dwóch dni aresztu lub
czterdziestu marek polskich każdorazowo. W Lichtach do tego rozporządzenia się nie
stosowano. Szkoła w Lichtach posiadała wówczas na stanie: 12 ławek, 5 mapek, 7
programów, 20 dzienników urzędowych, 1 dziennik lekcyjny,1 wykaz uczęszczania, 1
protokół podawczy, 1 książka nauka o człowieku,1 książka o przyrodzie martwej, 1 książka –
geografia, wykaz książeczek oraz wykaz cenzur. Zajęcia w roku szkolnym 1920/21
przerwano od 1 marca do 5 kwietnia z powodu choroby nauczycielki. Rok szkolny
zakończono 28 czerwca.
W Niewęgłoszu z dniem 1 grudnia 1920 roku stanowisko nauczyciela objął Józef
Chylimoniuk. Tutaj również funkcjonowała szkoła jednoklasowa. Dzieci uczyły się w trzech
oddziałach: I – 50 dzieci, II – 16 dzieci, III – 16 uczniów. Razem liczba uczniów wynosiła 82.
Do robót gospodarskich zwolniono pod koniec roku 18 dzieci. Budynek szkoły mieścił się w
czworaku folwarcznym, w izbie o trzech małych oknach i powierzchni 30m2. Nauka była
przerwana w szkole od 21 do 28 czerwca z powodu urlopu nauczyciela.
W roku szkolnym 1921/22 nauka w szkole w Lichtach rozpoczęła się 17 października.
Po Bronisławie Olszynkównej posadę w szkole objęła Zofia Popielówna. 24 listopada szkołę
wizytował ksiądz Mrugasz, który przeprowadził trzy lekcje religii: z I oddziałem o baranku
wielkanocnym, z II o dekalogu i świętach wielkanocnych, z III o wyprowadzeniu Żydów z
Egiptu. W okresie Świąt Bożego Narodzenia urządzono w szkole choinkę, towarzyszyły jej
25
gry i zabawy dzieci. Naukę zawieszono od 4 do 6 maja z powodu urlopu zdrowotnego
nauczycielki oraz 12 do 14 czerwca ze względu na przystępowanie dzieci do pierwszej
spowiedzi i komunii świętej. Uczęszczało i klasyfikowano z I oddziału – 35 uczniów, z II
oddziału – 30, z III oddziału – 25. Prywatnie do IV oddziału uczęszczał Władysław
Niewęgłowski z przydomkiem Grochowski – samouk, piszący wiersze. Jak wykazała
wizytacja przeprowadzona 19.12.1921 roku stosunek rodziców do szkoły i nauczycielki był
bardzo dobry ponieważ pomimo masowych nieobecności dzieci w szkole z powodu prac
gospodarskich nauczycielka nie wykazywała tego władzom do ukarania.
W szkole w Niewęgłoszu Józefowi Chylimoniukowi udzielono urlopu zdrowotnego
od 1 do 15 września. W pierwszych dniach października odbywał się powszechny spis
ludności wiec w tych dnach lekcji nie było. Zapis dzieci do szkoły odbył się dopiero 10
października a dzień później zaczęły się odbywać normalne lekcje. Naukę przerywano też na
kilka dni z powodu bieżących remontów oraz z powodu silnego mrozu. W dniach 15 – 28
czerwca Józef Chylimoniuk otrzymał urlop celem wzięcia udziału w kursie jako, że został
zatrudniony jako nauczyciel pod warunkiem że uzupełni swoje wykształcenie na kursach
wakacyjnych. Zapisanych do szkoły było w tym roku szkolnym łącznie 72 uczniów. Niska
była frekwencja dzieci w szkole w
miesiącach jesiennych i wiosennych z powodu
wykonywania w domu prac polowych.
W roku szkolnym 1922/23 zapis dzieci do szkoły w Lichtach odbył się 18 września.
Naukę w tym terminie rozpoczęły oddziały I i II natomiast oddział III rozpoczął naukę 3
listopada. Od 2 do 7 października była przerwa spowodowana „wakacjami kartoflanymi”, 3
dni przerwy na Popielec i ostatki, 3 tygodnie aż trwały ferie wielkanocne. Kronika szkolna
zwraca uwagę na fakt zbyt wielu wolnych dni od nauki robionych przez nauczycielkę oraz to
że często uczył się tylko I oddział oraz tylko dwa młodsze. W roku szkolnym było 163 dni
nauki, najsłabiej uczęszczał oddział III. Kontrola zwróciła uwagę na duży chaos w
dokumentacji szkolnej.
W kolejnym roku szkolnym 1922/23 „kartoflane ferie” w szkole w Niewęgłoszu
trwały od 25 września do 7 października. Zapisanych do nauki w szkole było 72 dzieci.
W kolejnym roku szkolnym 1923/24 nauka w Szkole Powszechnej w Lichtach dla
oddziału I i II rozpoczęła się 15 października, zaś dla III i IV 5 listopada. Dotychczasowa
szkoła jednoklasowa została przekształcona w szkołę dwuklasową gdyż liczba dzieci
wynosiła 89. Zatrudniono nową nauczycielkę – Marię Czornijówną, która przystąpiła do
pracy od 19 stycznia i uczyła oddział I i II. Była to młoda osoba, która dopiero zaczynała
pracę w zawodzie nauczyciela. Zamieszkała w mieszkaniu Jana Niewęgłowskiego
26
(przydomek Wójciak). Kierowniczka szkoły została Zofia Popielówna, która przepracowała w
zawodzie nauczycielskim jak dotąd cztery lata. Jej przypadło uczyć oddział III i IV. Oddziały
I i II uczyły się w mieszkaniu Jana Niewęgłowskiego (przydomek Karolów), zaś oddział III i
IV w domu Władysława Hetmana.
W Niewęgłoszu naukę w roku szkolnym 1923/24 rozpoczęto 1 października.
Zapisanych do szkoły było 75 dzieci. Kilkakrotnie w ciągu roku nauka była zawieszana z
różnych powodów: silnych mrozów, braku opału. W szkole zorganizowano doroczne święto
sadzenia drzewek. Frekwencja dzieci w szkole ciągle była bardzo niska. Napominany o
wystosowywanie wniosków o kary przez władze oświatowe nauczyciel Józef Chylimoniuk
wysłał do Dozoru Szkolnego ze wsi Niewęgłosz siedem takich wniosków.
W kolejnym roku szkolnym 1924/25 kierowniczka Szkoły Powszechnej w Lichtach
Zofia Popielówna została przeniesiona przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego
do pracy w szkole w Zabielu. Na jej miejsce zatrudniony został Wincenty Niewęgłowski. Był
to absolwent męskiego gimnazjum w Siedlcach, który prawo do nauczania w publicznych
szkołach powszechnych uzyskał po ukończeniu kursu metodyczno – pedagogicznego dla
początkujących nauczycieli w Białej Podlaskiej oraz złożeniu egzaminu uzupełniającego w
Lublinie. Poprzednio pracował w Szkole Powszechnej w Branicy Suchowolskiej. W tym roku
szkolnym szkoła mieściła się w budynkach Władysława Hetmana oraz Aleksandra
Wierzbickiego. Warunki lokalowe były nadal bardzo trudne. Bardzo mała była powierzchnia
obydwu lokali. W jednym z lokali nie było podłogi z desek tylko polepa z gliny, nie było też
studni przy posesji. Nauka odbywała się na zmiany. Przed południem uczył się czwarty i
trzeci oddział, po południu zaś pierwszy i drugi. Rok szkolny zaczął się 16 września .W tym
roku szkolnym inspektor szkolny zalecił przeprowadzenie święta sadzenia drzewek, nakazał
opracowywania rozkładów materiału naukowego, zlecił też prowadzenie biblioteki szkolnej.
W dniu 1 grudnia 1924 roku założona została biblioteka szkolna do której przekazało
Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 56 książek a do 31 grudnia
kolejnych 29. W ramach święta sadzenia drzewek posadzono 40 drzewek przy głównej
drodze do Radzynia Podlaskiego. Rok szkolny zakończył się 28 czerwca.
Powszechna Szkoła w Niewęgłoszu została w roku szkolnym 1924/25 przeniesiona z
czworaków w folwarku do budynku Józefa Walczyny. Zajęty lokal był widny, posiadał
podłogę, powierzchnia jego wynosiła 25m2. Obok w niewielkim pokoiku mieszkał Józef
Chylimoniuk. Lokal ten wymagał remontu wobec tego nauka nie odbywała się w dniach od 6
do 11 października. Zapis dzieci do szkoły nastąpił dopiero 13 października. Dnia 1 grudnia
27
szkoła w Niewęgłoszu otrzymała z Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego 56 książek do szkolnej biblioteki.
Od roku szkolnego 1925/26 decyzją Inspektora Szkolnego w Radzyniu Podlaskim
jednoklasowa szkoła w Niewęgłoszu oraz dwuklasowa szkoła w Lichtach zostały
skomasowane w jedną szkołę trzyklasową. Kierownictwo połączonych szkół objął Wincenty
Niewęgłowski. Do rejonu szkolnego należały Niewęgłosz, Lichty oraz Niewęgłosz folwark.
Szkoła w Niewęgłoszu mieściła się w budynku gospodarza Józefa Walczyny. Nauka
odbywała się na zmiany z podziałem na cztery oddziały. Nauczycielem w Niewęgłoszu był
Józef Chilimoniuk. Lokale w Lichtach są wynajmowane w budynkach Leopolda
Niewęgłowskiego oraz Władysława Hetmana. Ze wsi Niewęgłosz uczęszczało do szkoły
łącznie 62 uczniów. Problemem w dalszym ciągu w szkole była niska frekwencja dzieci w
miesiącach jesiennych i wiosennych. Za kierownictwa Zofii Popielówny rodzice nie byli
pociągani do odpowiedzialności za nie posyłanie dzieci do szkoły. Za czasów kierownictwa
Wincentego Niewęgłowskiego kierowane były już wnioski do Dozoru Szkolnego o ukaranie
za nie wypełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego. Sprawy te jednak były rozpatrywane
z dużym opóźnieniem przez Dozór Szkolny oraz niedbale i kończyły się najczęściej
zwolnieniem z płacenia kary. Urząd Gminy tym bardziej lekceważył obowiązek szkolny że
był zmuszony do ściągania kar. Wójt gminy wręcz niestosownie wypowiadał się z tego
powodu o nauczycielach i o szkole wobec niezadowolonych rodziców.
W roku szkolnym 1926/27 Marię Czorniejówną na własną prośbę przeniesiono do
Ustrzeszy. Na jej miejsce zatrudniono Leokadię Sokołówną – absolwentkę Seminarium
Nauczycielskiego w Leśnej Podlaskiej. Lokal numer trzy przeniesiono od Władysława
Hetmana do Jana Niewęgłowskiego(Wójciaka). Budynek był nowy z podwórkiem i studnią.
Uczył się tutaj III oddział (23 dzieci) i IV oddział (23 dzieci). Lokal numer dwa to budynek
Leopolda Niewęgłowskiego gdzie uczył się II oddział (16 dzieci) oraz I oddział (12 dzieci).
Lokal numer jeden w Niewęgłoszu mieścił się już nie u Józefa Walczyny ale u Stanisława
Machowskiego. Łącznie zapisanych z urzędu było z Licht 60 dzieci zaś z Niewęgłosza wsi i
folwarku 66 dzieci.
Nadzór nad szkołą sprawował w tym czasie Jan Peszkowski, który wydał zarządzenia
o obchodzeniu święta książki w szkole, o połączeniu inwentarzy dwóch szkół (w Lichtach i w
Niewęgłoszu), o śpiewaniu i nauce hymnu narodowego w szkole oraz o zwalczaniu wszawicy
wśród dzieci. Od bieżącego roku szkolnego szkolnictwo powiatu radzyńskiego podlegało
Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego. Z ważniejszych wydarzeń świętowano rocznice
28
Powstania Listopadowego oraz Powstania Styczniowego 1863 roku. Szkoła zakupiła w tym
roku nową pieczątkę z napisem „Kierownictwo Publicznej Szkoły Powszechnej w Lichtach”.
W miesiącach zimowych zawiązało się w szkole kółko dramatyczne w skład którego
weszło 15 uczniów. Poczynając od marca uczono się ról do wystawienia komedii „Żywy
nieboszczyk” oraz „Polowanie na męża”. Sztuki te odegrano w dniach 7 i 8 maja w czasie gdy
w Czemiernikach był odpust i przez Lichty przechodziło dużo ludzi. Przedstawienia odbyły
się w wynajętej specjalnie na tą okazję (za 20 złotych) stodole Bronisława Kowalskiego.Za
zarobione pieniądze kupiono książki do szkolnej biblioteki. Ze składkowych pieniędzy
zaprenumerowano też do szkoły „Płomyk”.
W roku szkolnym 1927/28 lokal numer 1 w Niewęgłoszu mieścił się nadal u
Stanisława Machowskiego. Józef Chylimoniuk uczył w sumie 45 dzieci z samego
Niewęgłosza. W lokalu numer II w budynku Aleksandra Niewęgłowskiego nauczał Wincenty
Niewęgłowski razem 34 dzieci z Licht. W lokalu numer 3 przeniesionym do budynku Fabiana
Tchórzewskiego nauczała oraz mieszkała Leokadia Sokołówna – w sumie 49 dzieci.
Uroczyście obchodzono w tym roku szkolnym rocznicę powstania listopadowego na
specjalnej akademii szkolnej. Nie wszystkie oddziały mogły obejrzeć akademię jednak ze
względu na niedostatek miejsca. Dotychczas dzieci szkolne mogły bezpłatnie korzystać z
opieki medycznej na zaświadczenie kierownika szkoły. Niestety w tym okresie to cofnięto
ponieważ sejmik nie ustalił w budżecie funduszu dla lekarza powiatowego. Ważniejsze
zarządzenia władz powiatowych to: obchodzenie dnia oszczędności w dniu 31 października,
wydanie instrukcji w sprawie wydawania świadectw szkolnych oraz przedmiocie głównej
księgi klasyfikacyjnej. Dzieci wskutek pisemnej prośby rodziców zostały zwolnione z zajęć
szkolnych w okresie od 19 do 26 września celem pomocy w pracach polowych. Kółko
dramatyczne wystawiło w tym roku dwie sztuki: „Wyprawa ślubna czyli O.S.S.” oraz „Teatr
amatorski”. Wynajęto stodołę oraz dom na zabawę taneczną. Połowę pieniędzy z zysku z
przedstawień i zabawy tanecznej oddano aktorom, zaś druga połowę przeznaczono na
potrzeby biblioteki szkolnej.
Od września 1928 roku została zwolniony nauczyciel Józef Chylimoniuk z powodu
braku wymaganych kwalifikacji do pełnienia zawodu nauczyciela. Jego miejsce zajęła Maria
Czorniejówna przenosząc się z Ustrzeszy. Uczyła ona w lokalu numer 1 w Niewęgłoszu.
Lokal numer III został przeniesiony do budynku Jana Niewęgłowskiego (Karolów).Rok
szkolny rozpoczął się 3 Września. W tym roku szkolnym szkoła uczyła 129 dzieci.
Ważniejsze wydarzenia w życiu szkoły to: odbyły się jasełka oraz urządzono szopkę
bożonarodzeniową, uroczyste obchody 10 Rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę.
29
Poprawiła się frekwencja w szkole na tyle, że nie wysłano żadnego wniosku o ukaranie.
Zorganizowano 11 maja wycieczkę autokarową do Parczewa. Nauczyciele oraz dzieci
zwiedzili tamtejsza hutę szkła oraz gotycki kościół i stację kolejową.
W roku szkolnym 1929/30 pomimo zwiększania się liczby dzieci w szkole (podanych
do Kuratorium było 134 a zgłosiło się 3 września 146) podjęto decyzję o zredukowaniu
szkoły trzyklasowej do dwuklasowej z dwoma etatami nauczycielskimi. Nauczycielka
Leokadia Sokołówna została przeniesiona do Gęsi. Miejscowa Opieka Szkolna oraz Inspektor
Jan Peszkowski interweniowali celem cofnięcia krzywdzącego zarządzenia. Nauka odbywała
się w dwóch lokalach, z podziałem na 6 oddziałów. Wprowadzono w tym roku oddział VI.
Ośmioro dzieci z pierwszego oddziału z powodu braku miejsca zwolniono ze szkoły, decyzja
ta dotyczyła dzieci 6 letnich. Zaprojektowano wówczas nowy obwód szkolny w skład którego
wchodziłyby wsie Lichty, Niewęgłosz, Paszki Duże i Małe. Miała powstać w Lichtach szkoła
siedmioklasowa. Poprawiał się stosunek rodziców do szkoły oraz frekwencja dzieci na
zajęciach. Wynikało to z przekonania rodziców o powszechności i przymusowości nauczania.
Coraz częściej rodzice rozumieli, że wyniesiony ze szkoły zakres wiedzy będzie dzieciom
potrzebny do dalszego życia. Do tarć dochodziło jedynie na punkcie higieny dzieci oraz
zakupu podręczników i przyborów do nauki. Większość dzieci po ukończeniu szkoły nie
kontynuowała dalej nauki. Bywały jednak wyjątki od tej zasady. Pomimo, ze szkoły w
Lichtach i Niewęgłoszu od pięciu lat były połączone to tarć pomiędzy dziećmi z obydwu
wiosek nie można było zupełnie usunąć. Dzieci z Licht „szlacheckich” uważają się za lepsze
od tych z Niewęgłosza „chłopskich” i dochodzi nieraz poza szkołą do energicznych starć.
Nauczyciele byli więc zmuszeni towarzyszyć dziatwie w drodze powrotnej do domu.
W roku szkolnym 1030/31 powróciła trzyklasowa szkoła o trzech etatach
nauczycielskich. Z Milanowa przeniesiono do Licht tymczasową nauczycielkę Władysławę
Mejcówną, która zamieszkała w domu Mikołaja Niewęgłowskiego (Wójciaka). Wynajęto
lokal numer III u Marianny Czarneckiej w Lichtach. Lokale rokrocznie wynajmował Dozór
Szkolny za 250 złotych. Wynajmujący miał obowiązek obsługiwać lokal czyli rąbać drewno,
palić w piecu, sprzątać i bielić ściany. Najczęściej obsługa ta była niesumienna, w klasie
panował nieporządek a zimą było słabo palone. Czasem klasa bez wiedzy kierownika była
wynajmowana np. na zabawę taneczną. Wówczas kierownik uciekał się do potrącenia z
czynszu komorniczego i wówczas dochodziło do konfliktów. W szkole uczyło się w tym roku
146 dzieci. Inspektor Szkolny Jan Peszkowski odszedł na emeryturę a zastępował go Michał
Pawlak – Inspektor Szkolny z Lubartowa. Ważniejsze rozporządzenia władz w tym czasie
dotyczyły: spisu statystycznego, obowiązek wypełniania kart organizacyjnych na kolejny rok
30
szkolny oraz założenie Księgi Protokołów Rady Pedagogicznej, najem stosownych lokali
szkolnych, prowadzenie ksiąg kasowych oraz wprowadzenie dodatku mieszkaniowego dla
nauczycieli. Dotychczas rady pedagogiczne odbywały się dorywczo i nie były planowane.
Zgodnie z nowymi zarządzeniami należało zwołać w ciągu roku szkolnego co najmniej cztery
rady pedagogiczne: po 15 listopada, przy końcu stycznia, po 15 kwietnia i w końcu roku
szkolnego.
W początkach państwa polskiego obowiązek zapewnienia mieszkania nauczycielom
spoczywał na gminie. Potem obowiązek ten przejęło państwo a nauczycielom wypłacano 15
złotych dodatku mieszkaniowego. Od kwietnia 1931 roku znowu urzędy gminy miały
zajmować się dostarczaniem mieszkań nauczycielom. Dążeniem władz było aby maksymalnie
zaoszczędzić przy okazji, wynajmowano więc mieszkania najtańsze nie chcąc wypłacać
comiesięcznych dodatków nauczycielom.
Ważniejsze uroczystości szkolne w roku szkolnym 1930/31 były to: 11 listopada
kiedy to zbiegły się obchody 25 - lecia walki o szkołę polską, 10 – lecie najazdu
bolszewickiego oraz 12 – lecie odzyskania niepodległości przez Polskę, 19 marca - imieniny
marszałka Józefa Piłsudskiego. W ramach obchodów imienin marszałka starsze dzieci
zakupiły piętnaście pocztówek z jego podobizną i wysłały życzenia do Funchal na wyspie
Maderze, gdzie w tym czasie przebywał Józef Piłsudski. Wycieczek w roku szkolnym odbyło
się dwie: młodsze dzieci udały się do pobliskiego lasu, gdzie bawiły się i śpiewały, zaś starsze
dzieci pieszo czwórkami poszły do siedmioklasowej szkoły w Suchowoli , gdzie obejrzały
prace tamtejszych uczniów. Po raz pierwszy odbyło się w tym roku święto tępienia chwastów,
w ramach którego dzieci udały się za wieś Niewęgłosz gdzie znalazły wiele ostów i innego
zielska i wycinały je z zapałem.
Od roku szkolnego 1931/32 wszedł przepis według którego, lokale szkolne musiały
mieć co najmniej 36m2 powierzchni. Żaden z wynajmowanych dotychczas lokali nie spełniał
tego kryterium. Lokal numer I wynajmowany u Aleksandra Niewęgłowskiego pozostał
aczkolwiek miał tylko 23 m2. Izba lekcyjna numer II została przeniesiona do budynku
gospodarczego Jana Niewęgłowskiego (Karolowego), który zgodził się za roczny czynsz 350
złotych wyburzyć ściankę działowa tak aby izba miała powierzchnię 37 m2. Izba lekcyjna
numer III w Niewęgłoszu została umieszczona w budynku Wacława Struka i miał on
powierzchnię 41 m2. W tym lokalu z powodu remontu lekcje rozpoczęły się z końcem
września. Rok szkolny rozpoczęło 1 września 168 uczniów. Ważniejsze rozporządzenia władz
oświatowych dotyczyły:
1. Szczegółowego opracowywania rozkładów materiału naukowego.
31
Zgodnie z dotychczasowym rozporządzeniem nauczyciele sporządzali z początkiem roku
szkolnego ogólny rozkład materiału i wpisywali go do dziennika, do każdej lekcji pisali zaś
krótki konspekt. Zgodnie z nowymi zarządzeniami zalecono, aby na dwa miesiące sporządzać
szczegółowy rozkład materiału uwzględniający ilość godzin lekcyjnych, temat lekcji,
samodzielną pracę dzieci oraz uwagi co do sposobu realizowania programu.
2. Konferencji naukowych dla nauczycieli.
Konferencje naukowe odbywały się w sekcjach liczących minimum 10 osób. W rejonie Biała
– Radzyń Podlaski działają sekcje: humanistyczna oraz geograficzno przyrodnicza.
3. Powszechnego spisu ludności.
Od 10 do 12 grudnia 1931 nauczyciele wzięli udział w powszechnym spisie ludności.
4. Odbywania ćwiczeń śródlekcyjnych.
Na lekcji co pół godziny miały odbywać się 2 – 4 minutowe ćwiczenia gimnastyczne.
5. Sporządzania spisu frekwencji uczniów.
Co dwa miesiące kierownik miał obowiązek sporządzać zestawienie frekwencji w
poszczególnych oddziałach.
6. Zapisu dzieci do szkoły.
Zapisu do szkoły dokonywano w początkach czerwca a nie jak do tej pory przy końcu
sierpnia.
Ważniejsze uroczystości szkolne w roku szkolnym 1931/32:
- 11 Listopada – Rocznica Odzyskania Niepodległości,
- 20 grudnia - Choinka w Lichtach i Niewęgłoszu,
- 19 marca – imieniny marszałka Józefa Piłsudskiego,
- Rocznica Konstytucji 3 Maja.
- 25 czerwca odbyła się wycieczka do Czemiernik połączona ze zwiedzaniem
siedmioklasowej szkoły, kościoła parafialnego oraz zamku wraz z parkiem,
- 29 czerwca - zakończenie roku szkolnego.
W okresie tym Dozór Szkolny wykazywał się dużym pobłażaniem za nie wypełnianie
obowiązku szkolnego tłumacząc to czasami kryzysu gospodarczego. Kryzys objawiał się
dużym bezrobociem rzemieślników i robotników, spadkiem cen na produkty rolne i
sztywnymi cenami na wyroby przemysłowe. Dla zwolnionych robotników rząd przeznaczył
zasiłki zaapelował do społeczeństwa o datki w naturze i w pieniądzach na rzecz bezrobocia.
Urzędnicy i nauczyciele opodatkowali się na sześć miesięcy na ten cel. W Lichtach
nauczyciele zbierali zboże i ziemniaki. Uzbierano około dwóch kwintali żyta. Zbiórki
32
dokonano chodząc po domach narażając się na nieprzyjemne uwagi o biedzie i bezrobociu
oraz egzekucjach i licytacjach komorniczych.
W lutym 1931 roku w Lichtach założone zostało przez księdza Konstantego Sikorę
wraz z księdzem Ludwikiem Liponogą Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej męskie oraz
żeńskie. Oba Stowarzyszenia były skupione w Akcji Katolickiej stawiającej sobie za cel
uświęcenie i udoskonalenie świeckich katolików przez aktywne apostolstwo. Celem
organizacji było wychowanie młodzieży polskiej na światłych katolików i dzielnych synów
narodu.. Jakiś czas potem Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej powstało również w
Niewęgłoszu. Nauczycielki okazyjnie pomagały druhom i druhnom ucząc śpiewu i wierszy.
Kółko teatralne wystawiając 8 maja sztuki „Poseł czy kominiarz” oraz „Końska kuracja”
przeznaczyło dochód na cele Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej, zakup sztandaru oraz ksiąg
organizacyjnych.
W roku szkolnym 1932/33 izba lekcyjna numer I została przeniesiona do
gospodarstwa Aleksandra Niewęgłowskiego i uzyskała nareszcie przepisowe wymiary 36m2.
Rok szkolny rozpoczął się 1 września, zapisanych uczniów było 178.
Najważniejsze
rozporządzenia władz szkolnych dotyczyły w tym roku
- zwalniania i odraczania obowiązku szkolnego,
- usuwania ze szkoły,
- nie przyjmowania dzieci do szkoły,
- zorganizowania opieki nad dziećmi w czasie ferii zimowych.
- zbiórki książek i czasopism dla emigrantów polskich z Alzacji i Lotaryngii,
- zbiórki pieniędzy na fundusz szkolnictwa polskiego zagranicą,
- zbiórki pieniędzy na Flotę Narodową,
- umieszczania godła państwowego w w salach lekcyjnych,
- nowej organizacji roku szkolnego.
Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 1932 roku rok szkolny zaczynał się 19 sierpnia a kończył
15 czerwca, ferie zimowe trwały trzy tygodnie i obejmowały okres Świąt Bożego Narodzenia,
ferie wielkanocne zredukowano do jednego tygodnia, zapisy do szkoły odbywały się w
początkach maja.
Nauczycielka szkoły W. Mejcówna wyszła zamąż za weterynarza powiatowego A.
Gębalę. Od 1 marca Władysława Gębalowa wzięła bezpłatny urlop a jej obowiązki do końca
roku szkolnego wypełniała Zofia Chańska – przeniesiona z Zabiela.
33
Utworzone Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej działało organizując przedstawienie na
Nowy Rok w Lichtach. W Niewęgłoszu były 2-3 przedstawienia, które organizacyjnie były
wspierane przez p. Olejnika ze Skoków – ucznia z seminarium nauczycielskiego.
Rok szkolny 1933/34 rozpoczął się zgodnie z nowym kalendarzem roku szkolnego 21
sierpnia. Naukę rozpoczęło 187 uczniów. Początek roku cechowała wysoka frekwencja
uczniów, która jak co roku znacznie spadała w okresie wykopek. Dnia 5 listopada w Lichtach
i w Niewęgłoszu odbyły się wybory radnych gromadzkich i ich zastępców. Radnym gminnym
z Licht został Stanisław Niewęgłowski (Pszczółka), który został tez wicesołtysem, sołtysem
został natomiast Aleksander Niewęgłowski. Wieś bardzo chciała aby radnym gminnym został
Władysław Zaborek. W Niewęgłoszu radnym pozostał Stanisław Machowski.
Uroczystości szkolne odbywały się podobnie jak i w latach ubiegłych zgodnie z
planem pracy szkoły. Bardzo prężnie działało kółko teatralne, które wystawiło kolejne sztuki:
„Krakowiacy”, „W Betlejem” (wystawione 7 stycznia), „W górę serca”(wystawione 8 maja).
Reżyserował przedstawienia kierownik szkoły Wincenty Niewęgłowski oraz Władysława
Gębalowa.. 13 maja odbyła się wyprawa do Wohynia w celu wystawienia sztuki „W górę
serca” przy okazji odbywającego się tam odpustu. Grupa teatralna spotkała się tam z
całkowita obojętnością mieszkańców a do przedstawienia w ogóle nie doszło. 16 maja odbyła
się wycieczka do lasu w Lichtach oraz do Zabiela gdzie zobaczyły dzieci uregulowaną rzekę
Białkę. 31 maja uczniowie z Licht i Niewęgłosza wzięli udział w Święcie Pieśni, które odbyło
się w parku przy pałacu Potockich w Radzyniu Podlaskim. Brały w nim udział różne szkoły z
Radzynia i okolicznych wiosek.
Rok szkolny 1934/35 rozpoczęło 194 uczniów. W dniu 2 października sala numer 2
została przeniesiona do domu kierownika szkoły w Lichtach Wincentego Niewęgłowskiego.
W tym roku szkolnych wśród szkolnych uroczystości zauważyć należy obchody 30 - lecia
pracy naukowej prezydenta Ignacego Mościckiego oraz jego imienin. Obchodzono również
jak co roku imieniny marszałka Józefa Piłsudskiego. Z tej okazji koło teatralne wystawiło
sztukę p. t. „Nasz Komendant”.
26 grudnia 1934 roku do aktu antysemityzmu we wsi Lichty. Nieznani sprawcy
napadli na dwie rodziny żydowskie Tunkelszwarców. W mieszkaniu powybijali okna, zabili
nauczyciela domowego Feniga i raniąc młoda Żydówkę. Późniejszy przewód sadowy ujawnił,
że zabójstwa do konano na tle agitacji antysemickiej i zatargów pomiędzy okolicznymi
rolnikami i kolonistami żydowskimi. Sprawców schwytano i skazano ich na 5 lat pozbawienia
wolności. Okazali się nimi dwaj mieszkańcy Licht: Niewęgłowski oraz Grudzień.
34
Dnia 10 maja 1935 roku dzieci z oddziału V i VI zauważyły w oddali lecący balon,
który przemieszczał się na wschód coraz to bardziej zniżając lot. Dzieci pobiegły w tym
kierunku ale nie dobiegły do miejsca upadku. Balon spadł po trzy i pół godzinnym locie na
ziemię w miejscowości Branica Radzyńska. Był to balon profesora Piccarda, który wraz z
trzema polskimi oficerami odbywał lot nad Polską. Gościnnie dostojnych gości podejmował
dziedzic dóbr Branica – Rulikowski, który to odwiózł ich też potem do Radzynia. Tam
podejmowani byli jeszcze przez władze powiatowe aby w końcu wieczorem odjechać do
Warszawy.
Dnia 13 maja rozeszła się wieść o śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego, którą to do
szkoły przyniosła uczennica Franciszka Mańko. Uczczono pamięć marszałka chwilą ciszy i
nauczyciele przerwali inne lekcje aby wspomnieć osobę Józefa Piłsudskiego i opowiedzieć o
jego czynach. Uczniowie w ciszy i zadumie rozchodzili się po lekcjach do swoich domów. W
roku szkolnym 1935/36 naukę w szkole podjęło 195 uczniów.
We wsi Niewęgłosz rozpoczęła się parcelacja folwarku należącego do dóbr Branica.
Nastąpiło to wskutek złej gospodarki właściciela. Ziemie nabyli służba folwarczna,
gospodarze wsi Lichty i Niewęgłosz oraz przyjezdni. Wiosną 1935 roku rozpoczęła się też
komasacja gruntów należących do mieszkańców wsi Niewęgłosz.
Dotychczas w Lichtach znajdowały się dwa lokale szkolne zaś w Niewęgłoszu jeden.
Utrudniało to w dużym stopniu pracę w szkole pod względem dydaktycznym i
wychowawczym. Inspektor Szkolny w roku szkolnym 1936/37 zarządził, aby klasy uczące się
w budynku Aleksandra Niewęgłowskiego w Lichtach oraz u Wacława Struka w Niewęgłoszu
skomasowały się w nowo wybudowanym budynku Władysława Zaborka w Lichtach. Trzecia
klasa znalazłaby się wtedy tylko 300 metrów od kierownika szkoły. Napotkało to spory opór
ze strony Dozoru Szkolnego, gdzie wiceprezesem był Stanisław Machowski z Niewęgłosza.
Naukę w roku szkolnym 1936/37 podjęło 211 uczniów. Kadra nauczycielska nie uległa
zmianom. Wincenty Niewęgłowski uczył języka polskiego, arytmetyki, robót ręcznych oraz
rysunków w oddziale IV, w oddziale V i VI uczył arytmetyki, języka polskiego i historii.
Maria Czernijówna uczyła w oddziałach II i III wszystkich przedmiotów a w klasie IV śpiewu
i ćwiczeń cielesnych oraz śpiewu w oddziale V i VI. Władysława Gębalowa miała lekcje w
oddziale I oraz w IV uczyła geografii, przyrody, ćwiczeń cielesnych, zajęć praktycznych i
rysunku.
Rok szkolny 1937/38 rozpoczął się ze stanem 215 uczniów. Nauczycielka Maria
Czerniejówna wyszła za mąż za Romana Pokoreckiego, lekarza weterynarii z Michowa koło
Lubartowa. Pracę w Szkole Powszechnej w Lichtach rozpoczęła Pani Władysława
35
Dankowska, która nauczała w oddziałach III i IV. Założyła ona 26 lutego 1938 roku Szkolne
Koło Polskiego Czerwonego Krzyża, które w początkach swej działalności liczyło 80
członków.
Z początkiem roku szkolnego 1938/39 Władysława Dankowska została przeniesiona
do innej placówki zaś jej miejsce zajęła Natalia Przytułówna. Otrzymała kontrakt do 31
sierpnia 1939 roku. Szkoła rozpoczęła pracę 1 września ze stanem 212 uczniów.
2 listopada gromada wiejska nabyła plac za 75 złotych od gospodarza Wacława
Karwowskiego przeznaczony pod budowę domu ludowego, którego brak bardzo doskwierał
miejscowej ludności. Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej na 1 stycznia przedstawiło sztuki
teatralne: „Znawca kobiet” oraz „Zięć z przeszkodami”. Dochód z przedstawienia młodzież
przeznaczyła na budowę domu ludowego.
Tymczasem coraz bardziej odczuć można było parcie do wojny ze strony Niemiec.
Niemcy zażądali przyłączenia Gdańska do Rzeszy oraz wybudowania eksterytorialnej
autostrady przez teren Pomorza do Prus Wschodnich. W Polsce zarządzono częściowa
mobilizację 23 marca. W szkole w Lichtach Koło Młodzieży PCK oraz Spółdzielnia
Uczniowska zakupiły bon za 20 złotych w ramach Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej.
Pozostali uczniowie z klas tez zakupili jeden bon i zebrali cztery złote na Fundusz Obrony
Narodowej.
Na ten sam cel ludność wsi Lichty zebrała około 70 złotych. Niektórzy
gospodarze indywidualnie wykupywali bony o wartości 20 złotych. Ludność wykazywała
wiele patriotyzmu i ofiarności w tych trudnych chwilach.
Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej urządziło 29 czerwca Święto Morza. Na
akademie złożyły się piosenki, tańce, recytacja wierszy. Uroczystość zakończyła się zabawa
taneczną a dochód przeznaczono na budowę domu ludowego i Fundusz Obrony Morskiej.
Ostatni rok szkolny przed zawieruchą drugiej wojny światowej zakończono 21
czerwca.
5.2. Szkoła Podstawowa w Lichtach w okresie powojennym.58
Po drugiej wojnie światowej Szkoła Podstawowa w Lichtach działała w dalszym ciągu
z tą różnicą, że w Niewęgłoszu powstała oddzielna placówka. W rejonie szkoły w Lichtach
znajdowała się tylko wieś Lichty. Kierownikiem szkoły był jak i przez wiele lat w okresie
przed wojną Wincenty Niewęgłowski. Dzieci uczyły się nadal w wynajmowanych izbach
58
Ta część pracy została opracowana na podstawie Kroniki Szkoły Podstawowej w Lichtach, Archiwum Szkoły Podstawowej w
Czemiernikach.
36
lekcyjnych, jedna u pana Zaborka a druga u kierownika szkoły W. Niewęgłowskiego. W
szkole nauka odbywała się w czterech oddziałach w systemie klas łączonych. W Szkole
Podstawowej w Lichtach uczyły się dzieci klas 1 – 7. Nie zachowały się kronika szkolna,
dzienniki lekcyjne oraz księgi rad pedagogicznych dokumentujące prace szkoły w pierwszych
latach po Drugiej Wojnie Światowej oraz w latach pięćdziesiątych XX wieku. Dopiero
dokumentacja dotycząca lat sześćdziesiątych i później zachowała się i można na jej podstawie
prześledzić dalszą pracę szkoły.
W roku szkolnym 1965/66 zmienił się kierownik Szkoły Podstawowej w Lichtach.
Funkcję tą objęła Janina Furman, ze wsi Wiski nieopodal Komarówki Podlaskiej.
Dotychczasowe izby lekcyjne pozostały bez zmian, przybyła jedynie trzecia sala
wynajmowana u pani Czarneckiej. Wincenty Niewęgłowski pozostał nauczycielem w szkole,
objął wychowawstwo klas VI – VII.
Ważniejsze uroczystości szkolne organizowane w tym czasie to: Dzień Wojska
Polskiego, obchody rocznicy wybuchu Rewolucji Październikowej, akademia z okazji Dnia
Nauczyciela, choinka szkolna, akademia z okazji Świętą Pracy 1 maja. W szkole prężnie
działało w dalszym ciągu koło teatralne. W lutym 1966 roku szkoła otrzymała telewizor.
W kolejnym roku szkolnym 1966/67 grono pedagogiczne powiększyło się o jedną
osobę – Marię Niewęgłowską. Przybyła szkole również jedna izba lekcyjna. W tym roku
szkolnym pojawiła się w związku z reformą oświatową po raz pierwszy klasa ósma. W szkole
również w kolejnych latach trwała wytężona praca dydaktyczno wychowawcza. Absolwenci
szkoły kontynuowali naukę w szkołach zawodowych oraz średnich, najczęściej w Radzyniu
Podlaskim.
Od roku szkolnego 1972/73 w szkole zaczęło działać ognisko przedszkolne
obejmujące dzieci pięcio i sześcioletnie. Zgodnie z zarządzeniem władz oświatowych
odbywały się w Szkole Podstawowej w Lichtach apele poniedziałkowe, na których poruszane
były ważne sprawy z życia szkoły oraz uroczystości związane ze świętami państwowymi i
rocznicami. W szkole prężnie działał Samorząd Uczniowski, SKO, Związek Harcerstwa
Polskiego, PCK.
25 marca 1973 roku zmarł długoletni kierownik szkoły, będący od 1969 roku na
emeryturze, Wincenty Niewęgłowski. Uczył w szkole w Lichtach od 1924 roku czyli
wliczając okres wojny przez 45 lat. Był człowiekiem znanym i cenionym przez lokalna
społeczność i władze oświatowe. Miał ogromne zasługi w wychowaniu młodego pokolenia.
Zmarł po długiej, nasilającej się chorobie.
37
Od dnia 1 września 1973 roku został obniżony stopień organizacji szkoły do klas I –
IV. Wobec tego dzieci starsze z klas V – VIII musiały dojeżdżać do Szkoły Podstawowej w
Czemiernikach, która była wówczas zbiorczą szkołą gminną. Od tego czasu dotychczasowa
Szkoła Podstawowa w Lichtach otrzymała nazwę Zbiorcza Szkoła Gminna w Czemiernikach
Punkt Filialny w Lichtach. Kierownikiem szkoły była pani Maria Niewęgłowska, która w
1980 roku odeszła na zwolnienie lekarskie a następnie na rentę inwalidzką. W roku szkolnym
1980/81 w szkole pracowały już tylko trzy nauczycielki, zajęcia odbywały się w klasach
łączonych, klasa „0” uczyła się razem z klasą pierwszą. Pracę w szkole podjęła od roku
szkolnego 1982/83 Alicja Łuba. W roku szkolnym 1983/84 szkoła została powtórnie
zredukowana – odchodzi do Zbiorczej Szkoły Gminnej w Czemiernikach klasa IV. W szkole
pozostały klasy I – III oraz oddział przedszkolny. W roku szkolnym 1984/85 kierownikiem
szkoły zostaje pani Jadwiga Niewęgłowska.
Od roku szkolnego 1989/90 do szkoły powraciły lekcje religii. Do pracy w szkole w
Lichtach przyszła Danuta Kuszneruk. W ciągu ostatniej dekady XX wieku szkoła w Lichtach
pracowała jako zamiejscowe klasy Szkoły Podstawowej w Czemiernikach. Uczyły się dzieci
klas 1 – 3 oraz oddział przedszkolny w systemie klas łączonych. Nauka odbywała się w
dwóch oddziałach. W kronice szkolnej brak zapisów z lat 1990 -2003. Były to jednak lata
normalnego funkcjonowania szkoły. Coraz bardziej zauważalny jest spadek liczby dzieci
zapisywanych do szkoły. Miało to związek z wyludnianiem się wsi i starzeniem się
społeczności wiejskiej. Ostatnim rokiem funkcjonowania klas zamiejscowych w Lichtach był
rok szkolny 2002/03. Od września 2003 roku wszystkie dzieci łącznie z oddziałem
przedszkolnym dowożone były do Szkoły Podstawowej w Czemiernikach. Przyczyną
likwidacji klas zamiejscowych w Lichtach była mała i ciągle zmniejszająca się ilość dzieci w
obwodzie szkoły.
5.3. Szkoła w Niewęgłoszu w okresie powojennym59
W okresie drugiej wojny światowej dzieci z Niewęgłosza uczęszczały do szkoły w
Lichtach. Kierownik Szkoły Powszechnej w Lichtach prowadził tajne nauczanie. Jego
uczniowie wspominali jak chodzili do jego domu z dwoma ukrytymi starannie zeszytami.
Uczęszczanie do szkoły w Lichtach było dla dzieci uciążliwe z powodu złych dróg. W 1943
roku z inicjatywy Henryka Olejnika powstał projekt utworzenia szkoły w Niewęgłoszu.
59
Ta część pracy została opracowana w oparciu o Kronikę Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu. Archiwum Szkoły Podstawowej w
Niewęgłoszu.
38
Starania poparli pracownicy Stacji Sanitarnej w Radzyniu Podlaskim Stanisław Grabski i
Władysław Biernacki. Wynajęto więc lokal w prywatnym domu, gdzie uczyły się klasy od
pierwszej do czwartej. Nauczycielka była pani Julia Biernacka. Sytuacja materialna szkoły jak
i nauczycielki była trudna. Mąż pani Birnackiej wspomniany wcześniej Władysław został
aresztowany i zabity przez Niemców. Pani Biernacka uczyła w szkole w Niewęgłoszu jeszcze
przez długie lata. Aż do roku 1957 była w niej jedynym nauczycielem. Uczyła nie tylko dzieci
ale również i dorosłych na organizowanych kursach dla analfabetów. W 1957 roku
zatrudniony został drugi nauczyciel – Czesław Niewęgłowski.
W roku szkolnym 1959/60 w Szkole Podstawowej w Niewęgłoszu było zatrudnionych
trzech nauczycieli: Julia Biernacka (kierownik szkoły), Sabina Korkuć, Czesław
Niewęgłowski. Uczono w trzech oddziałach I – klasy 1 i 2, II – klasy 3 i 4, III – klasy 5 i 6.
Szkoła ze względu na niewielką ilość dzieci pracowała w systemie klas łączonych. W szkole
działały organizacje: Szkolna Kasa Oszczędności, Koło Przyjaciół Zwierząt, Społeczny
Fundusz Budowy Stolicy.
W roku szkolnym 1960/61 z grona nauczycieli odszedł Czesław Niewęgłowski a w
jego miejsce zatrudniono Irenę i Czesława Oleszczuków. W tym roku utworzono drużynę
harcerską, której opiekunem został Czesław Oleszczuk. W szkole odbyła się zbiórka
pieniędzy na budowę pomnika Marii Konopnickiej w Warszawie, który miał być
wybudowany ze składek dzieci z całej Polski. Na ten cel dzieci uzbierały 132 złote.
Po wojnie Ochotnicza Straż Pożarna podjęła inicjatywę wybudowania w Niewęgłoszu
remizy strażackiej. Jakiś czas trwało ustalanie gdzie ów budynek miałby stanąć. Ostatecznie
zakupiono plac na którym stoi obecnie szkoła. Do pracy przy budowie włączyła się cała wieś,
jako organizator wyróżnił się Antoni Zawada. W czasie trwania prac budowlanych
postanowiono, ze w budynku tym będzie znajdowała się szkoła. Prezydium Powiatowej Rady
Narodowej w Radzyniu Podlaskim postanowiło dobudować poddasze, na którym urządzono
izby lekcyjne i od 1961 roku zaczęła pracować szkoła. Posiadała ona wtedy cztery
pomieszczenia klasowe, kancelarię i mieszkanie dla nauczyciela. Szkoła Podstawowa w
Niewęgłoszu
zatrudniała
wówczas
4
nauczycieli
i
realizowano
program
szkoły
siedmioklasowej. Poprawa warunków lokalowych szkoły jest również zasługą Inspektora
Szkolnego Zygmunta Paszkowskiego.
Rok szkolny 1961/62 rozpoczął się już w nowym budynku szkoły. Chociaż warunki
lokalowe poprawiły się to zimą bywały poważne problemy z dogrzaniem pomieszczeń. Przy
szkole urządzone zostały dwa boiska, do siatkówki i do piłki ręcznej, założono ogródek
kwiatowy, posadzono żywopłot oraz 37 modrzewi, 15 lip i 6 topoli. Od tego roku zgodnie z
39
ustawą o świeckości szkół w Polsce nauka religii odbywała się po lekcjach w prywatnym
mieszkaniu.
Od roku szkolnego 1962/63 w szkole zatrudniono nowych nauczycieli, Marię
Kałuszyńską i Barbarę Paszkowską. W szkole działały organizacje: ZHP, SKO, Koło
Odbudowy Kraju, Szkolne Koło Przyjaciół Zwierząt, Szkolne Koło Budowy Szkół i
Internatów. Przy szkole rozpoczęła się budowa budynku gospodarczego. W prace budowlane
bardzo włączyli się rodzice a dzieci pomagały w pracach porządkowych. W roku szkolnym
1963/64 w szkole założono koło teatralne. W ciągu roku szkolnego przygotowało ono trzy
przedstawienia: „Grzegorz Dyndała”, „Baśń o szlachetnym Gotfrydzie” oraz „Taka sobie
bajka o koronie króla Kołka”.
W roku szkolnym 1964/65 zatrudniona została młoda nauczycielka Anna
Grochowska. Zmiana na stanowisku kierownika szkoły nastąpiła w roku szkolnym 1965/66,
stanowisko to władze oświatowe powierzyły Janinie Pasek. Oprócz niej w szkole pracowały
Julia Biernacka, Barbara Struk oraz Anna Zabielska (z domu Grochowska). Budynek, w
którym odbywały się zajęcia miał ciągle dwóch właścicieli, na poddaszu była szkoła zaś na
parterze remiza strażacka, w której odbywały się zabawy wiejskie i inne imprezy
środowiskowe. Tak więc parter budynku przedstawiał sobą dość opłakany stan, miał
powybijane szyby i różne napisy i rysunki na ścianach. Szkoła otrzymała w tym roku
telewizor od władz oświatowych, jest to dopiero drugi telewizor we wsi. Był on
wykorzystywany na lekcjach jak również wieczorny program oglądała młodzież pozaszkolna.
Młodzież szkolna obchodziła w tym roku Tysiąclecie Państwa Polskiego. Odbyła się
uroczystość pod tytułem „Jeszcze raz tysiąc lat”, która cieszyła się zainteresowaniem
młodzieży oraz mieszkańców.
W listopadzie 1966 roku parter budynku został po długich pertraktacjach przejęty
przez Wydział Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i zapadła decyzja o
adaptacji go na potrzeby szkoły. Od 5 kwietnia 1967 roku rozpoczęły się prace remontowe.
Od 1 września 1966 roku rozpoczęły pracę w szkole dwie nowe nauczycielki: Cecylia
Koczkodaj i Jadwiga Biernacka, odeszła ze szkoły natomiast Anna Zabielska. W roku
szkolnym 1966/67 utworzono w szkole drużynę zuchową, którą opiekowała się Jadwiga
Biernacka. O pierwszego stycznia 1967 roku w Szkole Podstawowej w Niewęgłoszu zaczęły
obowiązywać tarcze szkolne oraz mundurki. Tarcze młodzież traktowała jako ozdobę, do
mundurków natomiast trudno było się jej przyzwyczaić.
Od początku roku szkolnego 1967/68 szkoła zajęła również parter budynku. Remont
zakończył się. Na dole urządzono kancelarię i cztery izby lekcyjne. Poprawę warunków
40
nauczania odczuwało się bardzo wyraźnie. Szkole brakowało jeszcze studni, wodę donosiło
się z posesji Romana Dąbrowskiego - sąsiada szkoły. W tym roku szkolnym pojawiła się w
szkole w Niewęgłoszu po raz pierwszy klasa ósma. W poprzednim roku szkolnym co prawda
już obowiązywała reforma, lecz nie wprowadzono wówczas klasy ósmej ze względu na małą
liczbę uczniów podlegających obowiązkowi szkolnemu.
Kolejny rok szkolny 1968/69 kadra rozpoczęła w niezmienionym składzie. Młodzież
Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu wzięła udział w obchodach 25 – lecia PRL. Placówki
oświatowo wychowawcze od kwietnia do czerwca brały udział w Karnawale Młodości. W
każdą sobotę i niedzielę wychowawcy organizowali czas wolny uczniów. Impreza składała
się z dwóch etapów. W pierwszym pod hasłem „Witamy wiosnę pracą i zabawą”
zorganizowano wycieczki do Zakładów Zbożowo – Młynarskich oraz do cegielni w Radzyniu
Podlaskim, natomiast w drugim. Odbył się też Dzień Amatorskiej Sceny Dziecięcej oraz
sejmik uczniowski, na którym podsumowano osiągnięcia szkoły. W drugim etapie pod hasłem
„Wszystko co nasze Polsce oddamy” odbył się turniej wiedzy o Polsce współczesnej, Święto
Sportu Szkolnego i zabawa z okazji Dnia Dziecka.
Rok szkolny 1969/70 przyniósł zmiany kadrowe w szkole. Barbara Struk udała się na
roczny urlop zdrowotny , na jej miejsce przybyła Elżbieta Ilczuk oraz od 8 października
podjęła pracę również Anna Zarębska. Założono w szkole Spółdzielnie Uczniowską, którą
opiekowała się Cecylia Koczkodaj. Zrzeszała ona w początkach swojej działalności 60
członków. W szkole uroczyście obchodzona jest 100 rocznica urodzin Włodzimierza Lenina,
odbyła się z tej okazji akademia, sporządzono odpowiednią dekorację, zuchy i harcerze
przystąpili do zdobywania odpowiednich sprawności. W Szkole Podstawowej w Niewęgłoszu
zaczęło działać ognisko przedszkolne, do którego uczęszczały dzieci, które w przyszłym roku
rozpoczynać będą naukę w klasie pierwszej. Zajęcia z maluchami odbywały się dwa razy w
tygodniu. W szkole odbyła się zbiórka pieniędzy na Pomnik – Szpital dla dzieci „Centrum
Zdrowia Dziecka” w ramach której zebrano 300 złotych.
W roku szkolnym 1970/71 był kolejnym rokiem zbiórki pieniędzy na Szpital –
Pomnik „Centrum Zdrowia Dziecka”, w tym roku szkoła zebrała 110 złotych. Już trzeci rok z
kolei w Szkole Podstawowej w Niewęgłoszu odbywał się zimowy Uniwersytet Powszechny.
Spośród wykładów odbywających się dwa razy w tygodniu największym zainteresowaniem
cieszyły się prelekcje z dziedziny prawa, medycyny, rolnictwa oraz pedagogiczne. Szkołę
odwiedzało czasami objazdowe kino, które cieszyło się zainteresowaniem głównie młodego
pokolenia. Działający przy szkole punkt biblioteczny świadczył usługi młodzieży szkolnej jak
41
też rodzicom. 26 maja po raz pierwszy w szkole obchodzony był uroczyście Dzień Matki.
Odbyła się akademia z udziałem wszystkich klas na której obecne były zaproszone matki.
W roku szkolnym 1971/72 Szkoła Podstawowa w Niewęgłoszu w związku ze
zmniejszoną liczbą uczniów przeszła na plan nauczania dla szkoły o czterech nauczycielach.
Oznacza to ze wszystkie lekcje odbywały się w systemie klas łączonych. W szkole ruszyło
dożywianie dzieci – na razie tylko w postaci podawanej uczniom gorącej herbaty. Szkoła
brała udział w akcji zadrzewiani, w ramach której obsadzono drzewkami drogę z Niewęgłosza
do Branicy. Po dwudziestu dziewięciu latach pracy w szkole odeszła na emeryturę i
wyprowadziła się z Niewęgłosza Julia Biernacka.
W roku szkolnym 1972/73 nastąpiły zmiany w nadzorze pedagogicznym, zatrudniono
wizytatorów
przedmiotowych.
Zlikwidowany
został
ponadto
Powiatowy
Ośrodek
Metodyczny. Pierwsza inspekcja szkoły przez nowych wizytatorów nastąpiła już 15 września.
Szkoła została sklasyfikowana po uwzględnieniu wielu czynników jako dostateczna.
Druga połowa lat siedemdziesiątych i początkowe lata osiemdziesiąte nie zostały
odnotowane w kronice szkolnej. Kierownikiem szkoły był w tych latach Zbigniew
Wysokiński. Szkoła funkcjonowała jako czteroklasowa z czterema oddziałami a od roku
szkolnego 1984/85 jako sześcioklasowa czterooddziałowa, zajęcia odbywały się w systemie
klas łączonych.
Kolejne zapisy w kronice szkolnej dotyczą roku szkolnego 1987/88. Dyrektorem
placówki była wtedy Jolanta Jeżowska. W szkole uczyło łącznię 9 nauczycieli, są to: Anna
Sidor, Maria Krawczyk, Zbigniew Jeżowski, Zbigniew Wysokiński, E. Kossowska, B.
Krzeczkowska, S. Kołtun oraz Anna Różyk. W szkole uczyły się klasy 1-6 oraz oddział
przedszkolny w systemie klas łączonych. W szkole działają organizacje: Samorząd
Uczniowski, Związek Harcerstwa Polskiego, drużyna zuchowa, PCK, SKO, SKS, Zespół
Taneczny, Zespół Teatralny. W roku szkolnym 1988/89 pracę w naszej szkole rozpoczęła
Barbara Tarłowska, która objęła nauczanie w oddziale przedszkolnym.
Szkoła Podstawowa w Niewęgłoszu funkcjonuje po dzień dzisiejszy na takim samym
stopniu organizacyjnym jak w ostatniej dekadzie XX wieku. Od 1990 roku lekcje religii na
nowo wróciły do szkoły. Reforma systemu szkolnictwa w Polsce z 1999 roku związana ze
zmianą organizacji szkół podstawowych i powstaniem gimnazjów nie wpłynęła w znaczący
sposób na organizacje nauczania w Szkole Podstawowej w Niewęgłoszu. Absolwenci szkoły
przed 1999 rokiem kontynuowali naukę w większości w Szkole Podstawowej w
Czemiernikach, natomiast dzisiaj w Publicznym Gimnazjum imienia harcmistrza Michała
Stefana Lisowskiego w Czemiernikach. Reformie strukturalnej szkół towarzyszyła reforma
42
programowa, pojawiły się nowe przedmioty: informatyka, wychowanie do życia w rodzinie
oraz większy nacisk położono na naukę języków obcych oraz kulturę fizyczną młodzieży
szkolnej.
Do chwili obecnej w Szkole Podstawowej w Niewęgłoszu zaszły istotne zmiany
kadrowe. Z nauczycieli pracujących w tej szkole jeszcze we wczesnych latach
dziewięćdziesiątych XX wieku pozostała tylko dyrektor szkoły Anna Sidor. Pozostali starsi
koledzy i koleżanki są już na emeryturach. W roku szkolnym 2008/2009 w skład grona
nauczycielskiego wchodzą: Anna Sidor, Katarzyna Kuszneruk, Małgorzata Mikołajuk,
Andrzej Dyczko, Dorota Strzyż, Anna Ochnio, Paweł Stolarczyk, Katarzyna Ślusarczyk, Ewa
Sokół.
Od 2007 roku Szkoła Podstawowa w Niewęgłoszu ma pracownię komputerową ze
stałym dostępem do Internetu. Uczniowie coraz częściej i chętniej korzystają dla celów nauki
i rozrywki z zasobów sieci. Na zajęciach lekcyjnych wykorzystuje się programy
komputerowe oraz multimedia. W szkole wzorem poprzednich lat prężnie działa koło
teatralne, zespół wokalno – instrumentalny, SKO, Samorząd Uczniowski oraz koła
zainteresowań.
Stan organizacyjny Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu
w latach 1943 – 2008 60
Liczba
L.p.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
60
Rok szkolny
1943/44
1944/45
1945/46
1946/47
1947/48
1948/49
1949/50
1950/51
1951/52
1952/53
1953/54
1954/55
1955/56
1956/57
1957/58
1958/59
1959/60
1960/61
1961/62
Realizowano
program klas
uczniów
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1–5
1–6
1–7
1–7
80
66
64
56
50
37
39
35
28
29
32
41
42
51
68
86
104
102
w tym w
ostatniej
klasie
20
14
15
14
12
15
13
11
6
11
9
11
12
13
11
10
11
11
Liczba
nauczycieli
Liczba
oddziałów
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
3
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
5
6
7
7
Opracowano na podstawie dzienników lekcyjnych oraz księgi uczniów Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu. Archiwum Szkoły
Podstawowej w Niewęgłoszu.
43
20
1962/63
1–7
100
15
4
7
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
1963/64
1964/65
1965/66
1966/67
1967/68
1968/69
1969/70
1970/71
1971/72
1972/73
1973/74
1974/75
1975/76
1976/77
1977/78
1978/79
1979/80
1980/81
1981/82
1982/83
1983/84
1984/85
1985/86
1986/87
1987/88
1988/89
1989/90
1990/91
1991/92
1992/93
1993/94
1994/95
1995/96
1996/97
1997/98
1998/99
1999/00
2000/01
2001/02
2002/03
2003/04
2004/05
2005/06
2006/07
2007/08
1–7
1–7
1–7
1–7
1-8
1-8
1-8
1-8
1-8
1-8
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-4
1-5
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
1-6
107
106
102
104
110
106
101
101
95
96
46
42
43
43
41
43
39
36
35
42
57
63
61
59
56
57
52
52
49
45
49
48
41
41
43
44
40
47
48
50
47
50
53
47
51
11
18
11
19
15
13
9
13
12
14
12
10
13
11
7
9
14
9
10
11
8
13
10
5
8
15
9
11
7
4
10
11
7
8
5
8
6
5
9
10
5
3
12
6
11
4
5
4
5
5
5
5
5
5
5
4
4
4
7
7
7
7
8
8
8
8
8
8
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
66
2008/09
1-6
44
8
9
7
8
8
9
9
9
9
9
7
7
7
7
7
7
7
7
7
8
8
8
8
8
8
8
8
4
5
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
44
6. Szkoła Podstawowa w Stoczku
Budynek szkolny zakupiono gdzieś na obcej wiosce, przywieziono do Stoczka i
urządzono w nim szkołę około roku 1890. Początkowo była to jednoklasówka. Akt szkolnych
żadnych z pierwszych początkowych lat nauczania w tutejszej szkole brak. Prawdopodobnie
zniszczone zostały w czasie pierwszej wojny światowej, gdy przechodzące wojska
kwaterowały w wiosce i w szkole. Były to i wojska austriackie i rosyjskie. Przez dłuższy czas
w budynku szkolnym kwaterował posterunek austriacki. Akta i inne materiały szkolne były
na czas zajęcia budynku szkolnego przez wojsko wyniesione i przechowywane u gospodarzy
we wsi, lecz w czasie pożaru zagubione lub spalone.61
Pierwszym nauczycielem w szkole w Stoczku był prawdopodobnie Farbiszewski. Była
to wtedy szkoła jednoklasowa. Nauka prawdopodobnie odbywała się w języku rosyjskim. Po
nim nastąpił nauczyciel Woźnialis. Po kilku latach nastąpiła zmiana w obsadzie
nauczycielskiej, a mianowicie miejsce Wożnialisa zajął Tadeusz Gajer nauczając w tej szkole
przez lat kilkanaście. Tadeusz Gajer uczył w tutejszej szkole do roku 1916.
W roku szkolnym 1916/17 miejsce Tadeusza Gajera objął Józef Jach ucząc cztery
oddziały w tej szkole przez dwa lata. Ciągle była to szkoła jednoklasowa. Zapisanych
uczniów było w szkole 46. W roku szkolnym 1918/19 po ustąpieniu Józefa Jacha
nauczycielem w szkole powszechnej w Stoczku został mianowany niejaki Jezior, który
pracował w szkole trzy lata.
W roku szkolnym 1922/23 stanowisko nauczyciela w Szkole Powszechnej w Stoczku
objął Roch Roman ucząc w szkole w Stoczku kolejne dwa lata. Roch Roman upamiętnił się w
życiu wioski tym, że założył straż pożarną zostając jej komendantem. Jego staraniem została
również wysadzona drzewami droga prowadząca ze Stoczka do Czemiernik.
W roku szkolnym 1925/26 posadę w szkole objął nauczyciel Kalinowski, który uczył
w tutejszej szkole jeden rok. W roku szkolnym 1926/27 nauczycielem w jednoklasowej
czterooddziałowej szkole w Stoczku został mianowany Wiktor Pękalski. W latach 1926-1929
była to szkoła o jednym nauczycielu. Liczba uczniów w szkole nieustannie wzrastała, w
roku szkolnym 1928/29 było ich już 85. Od roku szkolnego 1929/20 rozpoczyna pracę w
Powszechnej Szkole w Stoczku Józefa Karwacka. 62
61
62
Gazeta jubileuszowa „Szkoła Podstawowa w Stoczku 1890-2005” Czemierniki 2005,s 2.
Gazeta…,. s. 2.
45
Fot. 7. Fotografia wykonana w 1928 roku. 10-lecie odzyskania niepodległości. Z tej okazji szkoła otrzymała
sztandar – widoczny na zdjęciu. Na fotografii strażacy, mieszkańcy Stoczka z dziećmi, ksiądz, oraz członkowie
POW w czapkach maciejówkach. Budynek „starej szkoły” – dziś nie istnieje. Fotografia użyczona przez
Mariana Mazurka
W latach 1932-1939 wiemy, ze szkoła funkcjonowała jednakże dokumentacja
dotycząca tych lat jest niepełna. W roku szkolnym 1936/37 Szkoła Powszechna w Stoczku
była nadal szkołą jednoklasową z czterema oddziałami. Kierownikiem szkoły była Eugenia
Łaszczewska, jako nauczyciel pracował Wiktor Pękalski. W tym czasie naprawiono dach
budynku szkolnego, urządzono ogródek przy szkole, prowadzono starania o zakup do
szkoły sprzętu i pomocy naukowych, zaprenumerowano czasopisma dziecięce.
Szkoła w Stoczku jak i wiele innych szkół wiejskich w tym czasie boryka się z
niską frekwencja uczniów na zajęciach szkolnych. Dzieci nie przychodzą ponieważ rodzice
pozostawiają je w domach do pomocy w gospodarstwie. Dozór Szkolny karał rodziców
dzieci nie chodzących do szkoły wysokimi karami pieniężnymi. Wnioski o ukaranie
wystosowywała szkoła. W roku szkolnym 1938/39 sołtys wsi Stoczek zwrócił się do
kierowniczki szkoły Eugenii Łaszczewskiej z prośbą aby umożliwić dzieciom szkolnym
pomoc rodzicom w wykopkach i nie wykazywanie tych nieobecności do ukarania. 63
W roku szkolnym 1938/39 kierownikiem szkoły został Mikołaj Malec, Helena
Müllerówna i Wiktor Pękalski byli nauczycielami. Uczniowie odbyli w tym roku szkolnym
wycieczkę do Lublina, której koszt wynosił 3,40 zł od uczestnika. Na koniec roku
szkolnego odszedł ze szkoły Wiktor Pękalski.
63
Gazeta …, s. 6.
46
W czasie wojny i okupacji szkoła funkcjonowała we własnym budynku. Władze
okupacyjne zabroniły korzystania z map, biblioteki i pomocy dydaktycznych. Prawie 80%
uczniów przerwało naukę w szkole w roku szkolnym 1939/40 z powodu wojny i okupacji.
W czasie lat wojny duży procent dzieci w wieku szkolnym nie spełniało obowiązku
szkolnego. Liczba ta wynosiła w poszczególnych latach: 1940/41 – 44%, 1941/42 – 31%,
1942/43 – 33%, 1943/44 – 16%, 1944/45 – 27%.64
Z okresu okupacji nie zachowała się żadna dokumentacja pracy szkoły. Wiadomo
jednakże, że od września 1939 do czerwca 1945 roku w czteroklasowej Szkole Podstawowej
w Stoczku pracowali Eugenia Łaszczewska oraz Mikołaj Malec. Bardzo wielu uczniów nie
uzyskiwało promocji do następnej klasy. Program nauczania sporządzony w oparciu o
dokument „Neu ordung auf polnische folkschule" „Nowy porządek dla polskich szkół
powszechnych" zawierał bardzo ubogie treści nauczania: brak było np. przyrody, geografii,
historii oraz wiadomości o kulturze, literaturze narodowej. Zakazano używania bibliotek,
niszczono literaturę, mapy, atlasy, ilustracje o polskiej treści. Brak było podręczników.
Posługiwano się „Sterem" gazetką dla ucznia wydawaną pod kontrolą władz niemieckich. Na
jej zakup też nie zawsze stać było uczniów i ich rodziców.
W roku szkolnym 1945/46 szkoła w Stoczku rozpoczęła ze stanem uczniów 98.
Kierownikiem szkoły został Stanisław Golonka, który nauczał cztery klasy połączone w dwa
oddziały. W szkole nauczał tylko jeden nauczyciel w systemie klas łączonych. Szkoła
używała wówczas przedwojennej pieczęci.
W roku szkolnym 1946/47 miał miejsce remont szkoły przy wydatnej pomocy ze
strony rodziców. Został zatrudniony drugi nauczyciel Józef Jach. Od roku szkolnego 1948/49
dzieci uczyły się w pięciu klasach. Dzieci z klasy piątej chodziły do szkoły w Czemiernikach.
Szkołę Podstawową w Stoczku po raz pierwszy odwiedziło objazdowe kino. Dnia 12
września 1949 zostało utworzone Koło Odbudowy Warszawy, którego członkami zostali
wszyscy uczniowie szkoły. W myśl ówczesnego hasła: "Cały naród odbudowuje swoją
stolicę" zorganizowano wówczas zbieranie funduszy na odbudowę Warszawy. 65
Rok szkolny 1950/51 w kronice szkolnej nie został opisany. W roku szkolnym
1951/52 ze szkoły odszedł Józef Jach zaś jego miejsce zajęła Małgorzata Gradowska. Szkoła
Podstawowa w Stoczku pracowała jako szkoła sześcioklasowa zatrudniając na pełnym etacie
dwóch nauczycieli. Nauka odbywała się w starym budynku szkoły oraz w pomieszczeniach
wynajętych.
64
65
Tamże, s. 7.
Gazeta…, s. 7.
47
W roku szkolnym 1953/54 zatrudniony został trzeci nauczyciel – Adamina Machoń.
W miejsce Małgorzaty Gradowskiej, która odeszła do pracy w innej szkole, prace na etacie
nauczycielskim rozpoczął Wiktor Pękalski. W dniu 5 marca 1953 roku zmarł przywódca
Związku Radzieckiego – Józef Stalin. W szkole z tej okazji zorganizowana była uroczystość
ku jego czci. Z ważniejszych uroczystości szkolnych odbyły się jeszcze: akademia ku czci
generała Karola Świerczewskiego „Waltera”, obchody Międzynarodowego Dnia Kobiet,
Święto Pracy – 1 Maja, uroczystości z okazji rocznicy wybuchu Rewolucji Październikowej
oraz Dni Oświaty, Książki i Prasy.
W kolejnym roku szkolnym 1954/55 zachowały się w kronice szkolnej pierwsze
wzmianki na temat starań podejmowanych przez dyrektora szkoły Stanisława Golonkę aby
wybudować nowy budynek szkolny. Decyzję o budowie nowej szkoły podjęły władze
oświatowe 18 lutego 1954 roku. 66
W kolejnym roku szkolnym 1955/56 sporządzony został plan budowy nowej szkoły.
Od 1 grudnia 1955 roku przeniesiony został Wiktor Pękalski a do pracy przyszła Teresa
Wrona. W roku szkolnym 1956/57 szkoła rozpoczęła funkcjonowanie jako szkoła
siedmioklasowa. W Szkole Podstawowej w Stoczku pracowało od tego roku już czterech
nauczycieli, byli to: Stanisław Golonka, Teresa Wrona, Genowefa Marzec, Ryszard Łapa
oraz do 15 listopada – Stanisław Paszko. Prężnie w szkole działają SKO, PCK, koło
artystyczne oraz sportowe. Odbyły się wycieczki szkolne do Warszawy, Parczewa oraz
Lublina. Rok szkolny 1957/58 szkoła rozpoczęła Szkoła Podstawowa w Stoczku ze stanem
103 uczniów. Odszedł z pracy Ryszard Łapa a jego miejsce zajmuje Maria Musik.
W roku 1958 władze oświatowe po wielu już wcześniej podejmowanych próbach
postanowiły rozwiązać sprawę obecności symboli religijnych w szkołach.67 „Ostateczne
rozwiązanie” sprawy obecności krzyży w szkołach miał przynieść wydany 4 sierpnia 1958
roku „Okólnik w sprawie przestrzegania świeckości szkoły”. W punkcie drugim stwierdzano,
że „dekoracja izb lekcyjnych, innych pomieszczeń szkolnych nie powinna naruszać
świeckiego charakteru szkoły. W związku z tym izby lekcyjne (...) nie powinny być
dekorowane emblematami religijnymi.” Ówczesny minister oświaty W. Bieńkowski w
przemówieniu inaugurującym nowy rok szkolny stwierdził, że „sprawą dużej wagi dla
atmosfery wychowawczej jest usunięcie ze szkoły wszelkich śladów nietolerancji,
66
67
Tamże, s. 8.
Gazeta …, s. 8.
48
dyskryminacji i fanatyzmu”.68 W Szkole Podstawowej w Soczku krzyże zostały zdjęte ze
ścian pomieszczeń lekcyjnych we wrześniu 1958 roku.
Rok szkolny 1958/59 nie został udokumentowany w kronice szkolnej. Z pracy w
szkole odeszła Genowefa Marzec, wrócił zaś Ryszard Łapa. W szkole przybywało ciągle
dzieci, naukę w kolejnym roku szkolnym rozpoczęło 127 dzieci. W roku szkolnym 1959/60
odnotowano bardzo zły stan techniczny starego budynku szkoły, naukę przeniesiono więc do
lokalu przy ulicy Zygmuntowskiej. Został otwarty w Stoczku sklep Gminnej Spółdzielni
„Samopomoc Chłopska”. Dzieci szkolne odbyły w tym roku szkolnym trzydniową wycieczkę
do Warszawy.
W kolejnym roku szkolnym 1960/61 zorganizowano w szkole w Stoczku kurs dla
dorosłych, który miał umożliwić osobom dorosłym ukończenie szkoły podstawowej.
Organizowanie tego typu kursów miało zlikwidować zapóźnienia edukacyjne powstałe
jeszcze w czasach drugiej wojny światowej. W roku szkolnym 1961/62 zakupiono działkę
pod budowę nowej szkoły. W siedmioklasowej Szkole Podstawowej w Stoczku naukę podjęło
w tym roku 145 uczniów. Dyrektorem szkoły był nadal Stanisław Golonka, w skład kadry
pedagogicznej wchodzili nauczyciele: Teresa Rożen (Wrona), Ryszard Łapa, Marianna
Białata. Uczniowie aktywnie uczestniczyli w Święcie Ludowym, zorganizowano obchody
Międzynarodowego Dnia Dziecka.
W roku szkolnym 1962/63 w szkole przybył jeden etat nauczycielski – do pracy
przychodzi Zofia Wieleba. Wynajęto nową salę lekcyjną gdzie odbywała się nauka. Tej zimy
były silne mrozy (nawet do -32 stopni C) i w związku z tym nauka była dwukrotnie
przerywana. W roku szkolnym 1963/64 Terenowe Przedsiębiorstwo Budowlane z Radzynia
Podlaskiego zaczęło gromadzić materiały pod budowę nowego budynku. W lipcu 1964 roku
nastąpiło wmurowanie aktu erekcyjnego pod budowę szkoły.69
Kolejny rok szkolny 1964/65 był ostatnim rokiem nauki w wynajętych budynkach
szkolnych oraz ostatnim rokiem sprawowania urzędu dyrektora szkoły przez Stanisława
Golonkę. Trwały intensywne prace przy nowym budynku szkoły. Stopień organizacyjny
szkoły to w dalszym ciągu szkoła siedmioklasowa. Szkoła funkcjonowała przy ul.
Zygmuntowskiej aż do końca roku szkolnego 1964/1965. Z ważniejszych wydarzeń
szkolnych i pozaszkolnych z tego okresu na uwagę zasługują: zorganizowanie drużyny
harcerskiej (opiekun - R. Łapa) i zuchowej (Z. Wieleba), założenie młodzieżowego zespołu
teatralnego, wyjazd uczniów na wycieczkę krajoznawczą do Warszawy.
68
Sawicka T – Wrzesień 1958 roku — obrona krzyży, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TH/THW/obrona_krzyzy_58.html, [stan z
20.03.2009]
69
Gazeta …, s. 9.
49
We wrześniu 1965 roku nauka rozpoczęła się już w nowej szkole. Koszt budowy
wyceniono na około 2 miliony złotych. Szkoła została wyposażona w nowy sprzęt i pomoce
naukowe. Oprócz sal lekcyjnych posiadała pomieszczenie na bibliotekę, pokój nauczycielski,
kancelarię, szatnię i niewielką salę gimnastyczną. Mankamentem budynku było to, że nie
posiadał kanalizacji i centralnego ogrzewania. Na uroczystym rozpoczęciu roku szkolnego
obecni byli przedstawiciele władz partyjnych i oświatowych: Jan Mazurek – pierwszy
sekretarz komitetu Powiatowego PZPR, Jan Walczak – Przewodniczący PPRN. Eugeniusz
Karolczuk – Inspektor szkolny oraz Ignacy Błaszczak – Przewodniczący PGRN w
Czemiernikach. Kronika szkolna odnotowała mały udział mieszkańców Stoczka w tej
uroczystości. Kierownikiem szkoły został Ryszard Łapa. Trzeba było podjąć trud
zagospodarowania otoczenia szkoły, Komitet Rodzicielski zasadził ozdobne krzewy, założył
rabatki kwiatowe i pomógł w urządzeniu boiska sportowego.70
Kolejny rok szkolny 1966/67 był to pierwszy rok nowej organizacji szkoły. Liczba
uczniów w szkole wynosiła 185. Kadra szkolna pracowała bez zmian personalnych. W lipcu
1968 r. odbył się VII Samolotowy Rajd Dziennikarzy i pilotów - etap szkoła w Stoczku. Dzieci
szkolne spotkały się wtedy z oficerami Ludowego Wojska Polskiego. W roku szkolnym
1969/70 kierownikiem szkoły został Stanisław Musiatowicz. Pozostali członkowie grona
nauczycielskiego byli to: Marianna Musikowska, Teresa Rożen, Zofia Łapa, Zofia
Musiatowicz, Wiesława Kosińska oraz Stanisław Golonka, który pracował na części etatu.
Stanisław Golonka przeszedł od 1 września na emeryturę, pani Irena Antol przeniosła się do
pracy w Białobrzegach w gminie Kock natomiast Ryszard Łapa objął stanowisko zastępcy
inspektora szkolnego w Radzyniu Podlaskim. W roku szkolnym 1970/71 do pracy przyszła
pani Wanda Mucharzewska, zatrudniono też Bernadetę Gadzałę w zamian za urlopowaną
panią Teresę Rożen.71
Rok szkolny 1971/72 nie przyniósł większych zmian, w kolejnym zaś 1972/73 na
stanowisko kierownika szkoły powrócił Ryszard Łapa. Skład grona pedagogicznego w tym
czasie to: Elżbieta Sczepaniuk, Zuzanna Wieliczko, Zofia Łapa, Teresa Rożen. Odeszli:
Mieczysław i Zofia Musiatowiczowie do pracy w Domu Dziecka w Czemiernikach natomiast
pani Marianna Musikowska na urlop dla poratowania zdrowia. Szkoła osiągała w tym czasie
duże sukcesy sportowe pod kierunkiem Ryszarda Łapy. W roku szkolnym 1973/74 pracę w
szkole podjęła pani Bogusława Dudziak. Szkoła Podstawowa w Stoczku była nadal szkołą
ośmioklasową z sześcioma etatami nauczycielskimi i 125 uczniami rozpoczynającymi naukę.
70
71
Tamże, s. 10.
Gazeta…,. s. 10.
50
Szkoła zobowiązała się do uczczenia XXX rocznicy PRL. W ramach tego odbył się na
szkolnym boisku Zlot Młodych Przodowników Pracy, Nauki i Wyszkolenia Bojowego.
Od września 1974 roku kierownictwo Szkoły Podstawowej w Stoczku objęła pani
Marianna Musikowska. Ryszard i Zofia Łapa odeszli do pracy w Gminnej Szkole Zbiorczej w
Czemiernikach. W szkole odbyła się po raz pierwszy akcja zbiórki surowców wtórnych,
przyrzeczenie harcerskie, obchody trzydziestolecia zwycięstwa nad faszyzmem oraz XI Alert
ZHP. Był to ostatni rok funkcjonowania ośmioklasowej szkoły w Stoczku.72
Od roku szkolnego 1975/76 szkoła w Stoczku była punktem filialnym Gminnej Szkoły
Zbiorczej w Czemiernikach. Pracowała jako szkoła czteroklasowa. Naukę w szkole
rozpoczęło 38 uczniów. Odeszli do innych szkół pani Elżbieta Szczepaniuk, Bogusława
Dudziak, Wiesława Golonka oraz Teresa Rożen. W szkole działała drużyna zuchowa i SKO.
Od października 1976 roku trwały prace modernizacyjne – w budynku szkoły umieszczony
został Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy. W roku szkolnym 1977/78 w szkole
rozpoczęło prace ognisko przedszkolne. Dyrektorem szkoły pozostała pani Marianna
Musikowska oraz do pracy wróciła pani Elżbieta Blicharz.
W latach kolejnych stopniowo przywracana była szkoła ośmioklasowa. Dyrektorem
została Elżbieta Blicharz. Szkoła była organizowana od początku, trwały naprawy, remonty,
gromadzenie pomocy i księgozbiorów. W roku szkolnym 1981/82 szkoła zatrudniała
nauczycieli: Mariannę Musikowską, Annę Ryszko, Kazimierę Chudek, Wandę Grochowską,
Ewę Sałagę, Elżbietę Łubę i Barbarę Krupę. Od 28 października 1982 roku dyrektorem
szkoły została pani Marianna Musikowska.73
W roku szkolnym 1983/84 dyrektorem Szkoły Podstawowej w Stoczku został Marian
Mazurek. Szkoła po przeniesieniu Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego
przedstawiała opłakany widok, trzeba było kompletować na nowo sprzęty i pomoce naukowe
oraz przeprowadzić remont. Przy pomocy zaangażowanych w sprawy szkoły rodziców udało
się zrobić bardzo wiele. Trud organizacji życia i pracy w szkole podjęli wówczas członkowie
grona pedagogicznego: Teresa Bajda, Anna Tarkowska, Zenon Sokołowski, Dariusz Mitura.
W następnych latach przychodzili do pracy kolejni nauczyciele: Halina Włoszek, Anna
Bobruk, Barbara Wnuk, Alfreda Powałka, Zofia Dawidek, Małgorzata Olejnik, Wiesław
Kujawa, Jacek Odżygóźdż, powróciła z urlopu Elżbieta Blicharz.74
72
73
74
Tamże, s. 11.
Gazeta …,. s. 11.
Tamże, s. 5
51
Marian Mazurek pełnił funkcję dyrektora szkoły do roku szkolnego 1998/99. Od
września 1999 roku przeszedł on na emeryturę a po nim objął to stanowisko Zenon
Sokołowski. Rok 1999/2000 to był pierwszy rok wejścia w życie reformy szkolnictwa. Szkoła
Podstawowa w Stoczku zgodnie z jej założeniami stała się szkołą sześcioklasową z oddziałem
przedszkolnym. Po ukończeniu szkoły podstawowej dzieci kontynuowały naukę w
Publicznym Gimnazjum w Czemiernikach.
Od roku szkolnego 2001/02 funkcję dyrektora szkoły pełniła Anna Buda. Szkoła już w
1999 roku otrzymała pracownię komputerową, w kolejnych latach komputeryzacja placówki
postępowała ponieważ w 2002 i 2003 roku ze środków Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa zakupiono do szkoły sprzęt za sumę ponad 30000 złotych. W
miesiącach lutym i marcu w kolejnych latach 2003 i 2004 odbywały się w szkole kursy
komputerowe dla rolników. Pomimo skąpych środków w tym czasie wykonano wiele
remontów szkoły m.in. kapitalny remont kuchni i zaplecza kuchennego, odnowienie
korytarzy, pokoju nauczycielskiego i kancelarii. Wykonano również adaptacje pomieszczenia
w szkole na pracownię komputerową, pozyskano nowe meble dzięki współpracy z
Klasztorem Ojców Franciszkanów.75
W Szkole Podstawowej w Stoczku organizowano wiele imprez szkolnych i
środowiskowych takich jak: Gminny Turniej Tenisa Stołowego, Konkurs Plastyczny „Ziemia
naszą matką, przyroda naszym domem”. Przy szkole działał Klub Sportowy „Iskra”, do
którego należą mieszkańcy Stoczka i nauczyciele. Klubowi udało się pozyskać sprzęt
sportowy za sumę 18000 złotych. Pod kierownictwem Teresy Mazurek w szkole działał
zespół śpiewaczy „Echo” w skład którego wchodziły mieszkanki Stoczka oraz członkinie
Koła Gospodyń Wiejskich. Grono pedagogiczne szkoły swoją wytężoną pracą podnosiło
jakość pracy szkoły. Absolwenci szkoły byli dobrze przygotowani do nauki w gimnazjum.
Ostatnim rokiem pracy Szkoły Podstawowej w Stoczku był rok szkolny 2005/06.
Uchwałą Rady Gminy w Czemiernikach została ona zamknięta. Uczniowie od września 2006
roku byli dowożeni do Szkoły Podstawowej w Czemiernikach. Oficjalnym powodem
zamknięcia szkoły były wysokie koszty jej utrzymania oraz zmniejszająca się każdego roku
liczba dzieci w okręgu szkoły. Niektórzy nauczyciele odeszli na emeryturę, inni znaleźli
zatrudnienie w placówkach oświatowych gminy Czemierniki. Dotychczasowy dyrektor
Szkoły Podstawowej w Stoczku Anna Buda przystąpiła do konkursu na dyrektora Szkoły
75
Gazeta…, s. 11.
52
Podstawowej w Czemiernikach, który wygrała i od 1 września 2006 roku objęła stanowisko.
Budynek szkoły od chwili jej zamknięcia jest niewykorzystany.76
Fot. 8. Budynek Szkoły Podstawowej w Stoczku. Stan z 2009 roku. Fot autor.
7. Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Radzyniu Podlaskim
Historia Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim sięga
roku 1975. Władze ówczesnego województwa bialskopodlaskiego stanęły przed problemem
edukacji dzieci o specjalnych potrzebach. Aby zapewnić wszystkim dzieciom powszechność
nauczania musiały one podjąć odpowiednie decyzje w tym kierunku, gdyż na terenie nowo
utworzonego województwa działały jedynie trzy szkoły specjalne ( w Łosicach, Międzyrzecu
Podlaskim i Przewłoce). Duża grupa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w tamtym
czasie nie realizowała w ogóle obowiązku szkolnego.77
Początków dziejów Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego należy szukać
we wsi Stoczek w gminie Czemierniki. Tam właśnie, decyzją Kuratorium Oświaty i
Wychowania Urzędu Wojewódzkiego w Białej Podlaskiej z dnia 16 sierpnia 1976 roku, został
powołany Specjalny Zakład Wychowawczy dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu
lekkim i zdrowych fizycznie jako placówka z 54 miejscami. Został on
ulokowany w
jednopiętrowym budynku Szkoły Podstawowej w Stoczku, zbudowanym w latach 1964-1965,
położonym przy ulicy Niecałej. Na przełomie sierpnia i września rozpoczęto prace
adaptacyjne mające na celu przygotowanie budynku dla potrzeb szkoły i internatu (powstały 3
76
77
Tamże s. 16.
Z dziejów Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim, Radzyń Podlaski 2006, s. 6.
53
izby lekcyjne, kuchnia z zapleczem i stołówką, 4 sypialnie, 2 izolatki, gabinet lekarski, pokój
nauczycielski, kancelaria, gabinet dyrektora oraz pomieszczenia sanitarno-higieniczne.
Inauguracji pierwszego roku szkolnego 1976/1977 dokonano dnia 04 października o
godz. 9.00. Uczestniczyli w niej: władze szkolne, rodzice i miejscowe społeczeństwo.
Przyjęto 35 wychowanków do klas I-III, zaś liczba ich ciągle rosła, gdyż, jak wskazują źródła
szkolne, od 10 lutego 1977 roku zatrudniono dwóch kolejnych nauczycieli- wychowawców i
w rezultacie kadra pedagogiczna liczyła 11 osób. Na jej czele stał dyrektor Jan Palonka.
Średnia liczba wychowanków zakładu wynosiła ponad 50 dzieci. Kontynuowały one swoją
naukę zazwyczaj w Specjalnym Zakładzie Wychowawczym w Łosicach, gdzie istniały starsze
klasy szkoły podstawowej i klasy zasadniczej szkoły zawodowej. Doposażono sypialnie i sale
lekcyjne, pracownicy pedagogiczni podnosili swoje kwalifikacje.78
W wyniku starań mieszkańców wsi Stoczek mających na celu podniesienie stopnia
organizacyjnego miejscowej szkoły podstawowej, zakład kształcący dzieci niepełnosprawne
intelektualnie musiał zmienić swoją siedzibę. Latem 1981 roku przeniesiono go do
Czemiernik, do pałacyku Firlejów, gdzie mieściła się już siedziba Państwowego Domu
Dziecka. Placówka zmieniła wtedy również nazwę na Państwowy Ośrodek SzkolnoWychowawczy.
W tym zabytkowym budynku placówka była zlokalizowana przez ponad 20 lat.
Uznawany on jest przez historyków sztuki za jedyne tego typu założenie mieszkalne w
Europie, które stanowi willa w stylu włoskim wraz z zespołem fortyfikacji bastionowej typu
starowłoskiego z lat 1615-1622 . Właściciel rezydencji biskup Henryk Firlej wpisał się w
historię Czemiernik jako budowniczy i reformator. Prestiż czemiernickiej rezydencji podniósł
pobyt w niej króla Zygmunta III Wazy wraz z rodziną (od października 1625 roku do stycznia
1626 roku).79
Początki po przeprowadzce były bardzo trudne. Nieodłączną ich częścią były kłopoty
lokalowe-duże zagęszczenie w sypialniach, brak sal dydaktycznych i konieczność
prowadzenia zajęć edukacyjnych w budynku pobliskiej Szkoły Podstawowej im. Tadeusza
Kościuszki w Czemiernikach. W roku 1982 wychowankowie Państwowego Domu Dziecka w
Czemiernikach zostali odwiezieni do placówek o podobnym charakterze w Białce k/Radzynia
Podlaskiego i Międzyrzecu Podlaskim. Wtedy też zmieniła się nazwa placówki na Specjalny
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Kilka lat później, w zabytkowym parku obok pałacyku,
umieszczono dwa kontenery metalowe, które nazwano pawilonami dydaktycznymi. Mieściły
78
79
Tamże, s. 7.
http://czemierniki.prv.pl/ [stan z 20.02.2009].
54
się w nich trzy sale lekcyjne. W szkole podstawowej specjalnej pobierały naukę dzieci do
klasy piątej, zaś dalszą edukację kontynuowały najczęściej w placówkach kształcenia
specjalnego-Łosicach lub Firleju. Ich wychowaniem i rewalidacją zajmowali się
oligofrenopedagodzy, w latach dziewięćdziesiątych zatrudniono logopedę.80
Prace placówki wspomagali przyjaciele i sympatycy - kroniki ośrodka najcieplej
opisują współpracę z Jednostką Wojskową w Maryninie, Spółdzielnią Inwalidów „SIMENA"
w Radzyniu Podlaskim, Kołem Gospodyń Wiejskich z Parczewa, Zborem Ewangelickim z
Radzynia Podlaskiego oraz przyjaciółmi z Anglii zrzeszonymi w Rotary Club Thornaby.
Efektem współpracy było nie tylko organizowanie imprez o charakterze integracyjnym lecz
wychowankowie ośrodka otrzymywali też książeczki mieszkaniowe od żołnierzy, nowe
zabawki i sprzęt sportowy od przyjaciół z Anglii oraz wyjeżdżali na różnorodne wycieczki,
między innymi do Holandii.
Funkcjonowanie ośrodka w obiekcie z XVII wieku związane było z wieloma pracami
remontowymi i dostosowawczymi. W efekcie utworzono: 6 sypialń, świetlicę, stołówkę, 4
łazienki, bibliotekę i dwie sale lekcyjne. Nie było możliwości na likwidację barier
architektonicznych. Wychowankowie przemieszczali się po wąskich i krętych schodach. Ich
liczba wahała się między 48 a 70 dzieci (głównie z lekką niepełnosprawnością intelektualną).
W roku 2002 zabytkowa posiadłość w Czemiernikach wróciła w posiadanie
spadkobierców i w związku z tym ośrodek został przeniesiony do Radzynia Podlaskiego na
ulicę Sitkowskiego 1b, do budynków wcześniej zajmowanych przez szpital. Wyremontowana
baza lokalowa oraz korzystne położenie pozwoliły na rozszerzenie oferty edukacyjnej i
zwiększenie liczby wychowanków.81
Lata 2002-2006 to okres intensywnych zmian w strukturze Specjalnego Ośrodka
Szkolno-Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim. Zmienił on w tym okresie swoją siedzibę
z Czemiernik na Radzyń Podlaski oraz rozszerzył formułę o trzy typy szkół: gimnazjum
(powstałe we wrześniu 2002 roku), zasadnicza szkołę zawodową kształcącą w zawodach
kucharz małej gastronomii i ogrodnik oraz szkolę przysposabiającą do pracy (obie szkoły
powstały we wrześniu 2005 roku). Wzrosła również liczebność wychowanków placówki. I
tak we wrześniu 2001 r. do ośrodka uczęszczało 55 uczniów, w 2002-65, w 2003-67, w 200485, 2005-106, zaś w 2006 roku 121 wychowanków (Szkoła Podstawowa Specjalna Nr 3 w
Radzyniu Podlaskim liczy 34 uczniów, Gimnazjum Specjalne Nr 3 w Radzyniu Podlaskim 45, Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna w Radzyniu Podlaskim - 32 uczniów, zaś Szkoła
80
81
Z dziejów…, s. 7.
http://soswradzynpodlaski.republika.pl/historia2.html, [stan z 20.03.2009]
55
Przysposabiająca do Pracy w Radzyniu Podlaskim - 10 uczniów). Aktualnie w internacie
zamieszkuje 66 wychowanków.82
Zmiana siedziby placówki przyczyniła się do poprawy bazy dydaktycznej. I tak
17.09.2002 r. ośrodek dysponował 6 salami lekcyjnymi, pracownią komputerową z 6
stanowiskami dla uczniów, 2 gabinetami rewalidacji indywidualnej, biblioteką, salą
rehabilitacyjną, 11 sypialniami, świetlicą, stołówką i zapleczem kuchennym. Baza ta, dzięki
staraniom organu prowadzącego oraz współpracy z Państwowym Funduszem Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych w Lublinie, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Radzyniu
Podlaskim,
przydziałom
środków
dydaktycznych
z Ministerstwa Edukacji i Nauki w
ramach Europejskich Funduszy Społecznych została wzbogacona o trzy sale lekcyjne, salę
rekreacyjno-ruchową, nowocześnie wyposażone | gabinety logopedyczne, rewalidacji
indywidualnej, EEG Biofeedback, pracownię garncarską,
pracownię techniczną,
dwie
pracownie gospodarstwa domowego, pracownię multimedialną, pracownię przyrodniczą,
pralnię, sprzęt rehabilitacyjny i sportowo-rekreacyjny. Uzupełniono księgozbiór w bibliotece
(ok. 800 woluminów oraz 200 egz. zbiorów specjalnych), doposażono świetlicę i sypialnie
internatu, urządzono boiska sportowe, plac zabaw oraz wydzielono i zagospodarowano
działkę szkolną oraz tunel foliowy, a także zakupiono narzędzia i środki dydaktyczne do
kształcenia w zawodzie ogrodnik.
Rozszerzenie oferty związane było przede wszystkim z zapewnieniem dzieciom z
niepełnosprawnością intelektualną jak najlepszych warunków do przebiegu procesu edukacji.
Tworzono pracownie rewalidacyjne i przedmiotowe oraz zaplecze do praktycznej nauki
zawodu. Do najważniejszych inicjatyw, na których koncentrowała się praca pedagogiczna
ośrodka należały:
- działania na rzecz stworzenia szkolnictwa ponadgimnazjalnego,
- praca wokół osoby patrona placówki, profesor Zofii Sękowskiej,
- tworzenie i wdrażanie nowych programów edukacyjnych,
- skoncentrowaniu
się na rozwoju
zainteresowań
uczniów, głównie
sportowych
i
artystycznych,
- zwiększeniu oferty zajęć pozalekcyjnych - uczniowie regularnie wyjeżdżają na pływalnię,
uprawiają sport, uczą się garncarstwa, uczestniczą w zajęciach plastycznych, muzycznych,
informatycznych, ekologicznych, zbiórkach drużyny „Nieprzetartego Szlaku",
82
Z dziejów…, s. 8.
56
- rozszerzeniu bazy placówki (powstała kolejna w pełni wyposażona pracownia
gospodarstwa domowego, pracownia garncarska, pracownia rewalidacji indywidualnej, sala
rekreacyjno-sportowa, pracownia multimedialna, siłownia, pralnia, doposażono internat).83
Na przestrzeni dziejów Ośrodka Szkolno - Wychowawczego placówką kierowali:
•
Jan Palonka (1976-1981)
•
Dominik Bartyzel (1981)
•
Antoni Czelej (1982)
•
Henryka Domańska (1982)
•
Jadwiga Kołtun (1982-1983)
•
Stanisław Błachnio (1983-988)
•
Alina Kleszcz (1988-1991)
•
Jadwiga Matyka (1991 - 1997)
•
Wiesław Kujawa (1997-2000)
•
Wiesława Struczyk (2000-2004)
Od dnia 01 września 2004 roku funkcję dyrektora placówki, w wyniku konkursu
powierzono Antoninie Haponiuk. Od 07 października 2006 roku do dziś funkcję zastępcy
dyrektora sprawuje Bożenna Polak, zaś od września 2006 roku na funkcję wicedyrektora ds.
internatu powołano Elżbietę Welk - Dołbeń.84
Kierownicy internatu Specjalnego Ośrodka Szkolno – Wychowawczego:
83
84
•
Henryk Szpica ( 1976 - 1977 )
•
Bernarda Kopeć ( 1977 - 1980 )
•
Zofia Jach ( 1980 - 1981 )
•
Henryka Domańska ( 1981 - 1984 )
•
Grażyna Jasińska ( 1984 )
•
Jadwiga Matyka ( 1985 - 1991 )
•
Anna Sobieszek ( 1991 - 1997 )
•
Bożenna Polak ( 1997 - 2000 )
•
Barbara Krupa ( 2000 - 2005 )
•
Elżbieta Welk - Dołbeń ( 2005 - 2009 )
Z dziejów…, s. 9.
Z dziejów…, s. 10.
57
Z dniem 01 września 2006 roku stanowisko kierownika zostało zlikwidowane i
powstało stanowisko zastępcy dyrektora ds. internatu.85
Poszukiwania wzorców osobowych do pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą
Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim były nieodzownym elementem
pracy wszystkich pedagogów placówki. W związku z przypadającym w roku 2006
jubileuszem 30-lecia jej istnienia postanowiono zrealizować cykl przedsięwzięć programowoorganizacyjnych mających na celu wyłonienie osoby patrona, uzyskanie imienia oraz
sztandaru.
We wrześniu 2005 roku grupa nauczycieli pod kierownictwem nauczycielek
Bożenny Polak (późniejszego wicedyrektora ośrodka) oraz Małgorzaty Popek (opiekunka
Samorządu Uczniowskiego) rozpoczęła pracę nad wyborem postaci patrona oraz
zaplanowaniem zadań do realizacji przez społeczność ośrodka w ramach kampanii „Bohater".
Po przeprowadzeniu plebiscytu wśród uczniów oraz sondażu opinii rodziców i członków
rady pedagogicznej wybrano jednogłośnie postać prof. dr hab. Zofii Sękowskiej, zasłużonego
pedagoga i twórczyni, tak zwanej „lubelskiej" szkoły pedagogiki specjalnej.86
Uczniowie wszystkich typów szkół poznawali sylwetkę przyszłej Patronki. Odbywały
się lekcje języka polskiego, historii, funkcjonowania w środowisku i edukacji czytelniczomedialnej, na których zapoznawano uczniów z życiem i dorobkiem pedagogicznym profesor
Sękowskiej. Uczniowie wykonywali albumy o patronce, poznawali wydarzenia z historii
Polski oraz uczestniczyli w zajęciach wychowawczych poświęconych funkcjonowaniu osób
niepełnosprawnych w społeczeństwie.
W realizacje zadań związanych z bohaterem uczestniczyli wychowankowie w szkole,
w trakcie różnego rodzaju zajęć. Organizowano wystawy, konkursy wiedzy i plastyczne.
Zorganizowano też kilka spotkań integracyjnych, m.in.: 1 Integracyjne Spotkanie z Naturą i
Sztuką „Tęcza' 2006" w dniach 08-10 czerwca 2006 roku. Uczestniczyli w nim uczniowie z
ośrodków i szkół specjalnych oraz szkół masowo dostępnych. Zorganizowano też kilka
wycieczek do różnych miejsc Lubelszczyzny, nawiązano współpracę z rodziną pani profesor,
szczególnie jej najmłodszym synem, dr Tomaszem Sękowskim. Zorganizowano spotkanie
uczniów z członkami rodziny.
W dniu 24 maja 2006 roku odbyły się dni otwarte. Odwiedzający nas goście mieli
okazję nie tylko obejrzeć placówkę i jej wyposażenie, ale także uczestniczyli w zajęciach
85
Tamże, s. 17.
Gazetka Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim, Wydanie specjalne 31 października 2006r, Radzyń Podlaski 2006,
s. 4.
86
58
otwartych. Ich tematyka najczęściej związana była z przyszłą patronką Mogli też wspomóc
fundusz „Sztandar" kupując wystawione prace uczniowskie. Intensywnie też poszukiwano
sojuszników działań mających na celu ufundowanie sztandaru. Wykonano jego projekt,
zaprojektowano logo ośrodka, wykonano kącik patrona oraz opracowano scenariusz części
artystycznej i scenariusze wystaw towarzyszących uroczystości nadania imienia.
Powyżej opisane działania kadry i wychowanków ośrodka zostały uwieńczone sukcesem - Rada Powiatu Radzyńskiego Uchwałą Nr XL/308/2006 w dniu 28 września 2006
roku nadała Ośrodkowi Szkolno-Wychowawczemu w Radzyniu Podlaskim imię Zofii
Sękowskiej.87
Fot. 9. Budynek Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim. Stan z 2009 roku. Fot autor.
87
Gazetka…, s. 6.
59
Pracownicy pedagogiczni Specjalnego Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w
Radzyniu Podlaskim w latach 1976 – 200688
Lp.
Imię i nazwisko
Stanowisko
Okres zatrudnienia
1.
mgr Milena Adamowicz
psycholog
2004-2005
2.
mgr Dorota Baran
nauczyciel muzyki
2005- nadal
3.
Dominik Bartyzel
dyrektor, wychowawca internatu
15.08.1981-31.08.1982
4.
Elżbieta Blicharz
nauczyciel
1977-1979
5.
mgr Katarzyna Blicharz-Żelazowska nauczyciel nauczania zintegrowanego 01.09.2006-nadal
6.
Hanna Błachnio
wychowawca internatu
1985-1986
7.
mgr Stanisław Błachnio
dyrektor, wychowawca internatu
1983 -1991
8.
Halina Bijata
wychowawca internatu
1977-1980
9.
Antoni Chojnowski
nauczyciel
1976-1977
10. ks. Michał Chromiński
nauczyciel religii
01.09.2006-nadal
11. Janina Buda
wychowawca internatu
1980-2004
12. ks. Józef Chorębała
nauczyciel religii
1997-2002
13. mgr Janusz Cyfrowicz
nauczyciel wychowania fizycznego
01.09.2005-nadal
14. Antoni Czelej
wychowawca internatu, nauczyciel
1981-1982
15. mgr Irena Darecka
nauczyciel techniki i przedsięb.
2005-nadal
16 Wiesław Domański
wychowawca internatu
1978-1979
17. Henryka Domańska
n-1, kier. internatu, p.o. dyrektora,
1977-2004
18. mgr Danuta Dutkowska
nauczyciel plastyki
01.09.2006-nadal
19. Grażyna Furman
wychowawca internatu
1981-2005
20. Krvstvna Garbal
wychowawca internatu
1981-2003
21. mgr Ewa Gawlik
wychowawca internatu
1981-nadal
22. mgr Elżbieta Głebocka
wychowawca internatu
2004-nadal
23. mgr Grzegorz Golec
nauczyciel języka polskiego
2005-nadal
24. mgr Anna Grochowska
wychowawca internatu
2005-nadal
25. mgr Antonina Haponiuk
dyrektor, nauczyciel j. polskiego
2004-nadal
26. Zofia Jach
wychowawca internatu
1977-1987
27. Anna Jakubiuk
n-1 rytmiki i zespołu eduk - terapeut. 2006-nadal
28. mgr Grażyna Jasińska
wychowawca internatu
88
Z dziejów…,. s 12 – 13.
1981-1987
60
29. Agnieszka Jaszcz
rewalidacja
2003-nadal
30. mgr Joanna Jaszcz Dębska
n-1 wychowania fizycznego
2004-nadal
31. mgr Ireneusz Kaczorek
wychowawca internatu
1983-1990
32. mgr Ewa Kajzer
nauczyciel
1995-nadal
33. mgr Katarzyna Kalinowska
psycholog
2003-nadal
34. mgr Alina Kleszcz
dyrektor
1988-1991
35. mgr Ewa Kolęda
wychowawca internatu
2006-nadal
36. Jadwiga Kołtun
dyrektor
1982-1983
37. Zbigniew Kopacz
wychowawca internatu
1981-2005
38. mgr Bernarda Kopeć
kierownik internatu, nauczyciel
1977-nadal
39. Kinga Kopeć
nauczyciel języka angielskiego
2005-nadal
40. Eugenia Korulczyk
wychowawca internatu
1980-2003
41. - Maryla Kosińska
wychowawca internatu
1977-1978
42. Joanna Konieczna
wychowawca internatu
1997-1998
43. mgr Grzegorz Kornacki
nauczyciel muzyki
1999-2001
44. Marianna Kozak
wychowawca internatu
1980-2005
45. Zofia Kozak
nauczyciel
1981-1982
46. Agnieszka Kozieł
wychowawca internatu
1994-1995
47. mgr Marta Kożuch
wychowawca internatu
2005-nadal
48. Barbara Krupa
wych. internatu, kierownik internatu 1981-2005
49. mgr Anna Krupska
wychowawca internatu
2006- nadal
50. Krystyna Król
wychowawca internatu
1976
51. mgr Katarzyna Kuszneruk
nauczyciel muzyki
1994-1995/2005-2006
52. mgr inż. Wiesław Kujawa
wych. internatu, dyrektor, nauczyciel 1990-nadal
53. mgr Grażyna Laskowska
wychowawca internatu
2004- nadal
54. mgr Jolanata Lewicka
wychowawca internatu, bibliotekarz
2005-nadal
55. mgr Irena Łabęcka
wychowawca internatu
1983-nadal
56. Elżbieta Luba
wychowawca internatu
1978-1980
57. mgr Agnieszka Mackiewicz
wychowawca internatu
2004- nadal
58. mgr Monika Malon
n-1 przyrody i prak. n. zaw. ogrodnik 2006- nadal
59. mgr Jadwiga Matyka
kierownik internatu, dyrektor
1985-1997
60. mgr Marzanna Milczek
n-1 zespołu eduk - terapeut.
2002- nadal
61. mgr Justyna Mordel
wychowawca internatu
2006- nadal
61
62. Katarzyna Mazurkiewicz
wychowawca internatu
2004
63. mgr Lidia Mucha
wychowawca internatu
2005- nadal
64. mgr Wioletta Musiatowicz
wychowawca internatu
2005- nadal
65. mgr Grzegorz Oprawski
wychowawca internatu
2005- nadal
66. mgr Anna Orsik
wychowawca internatu
2006- nadal
67. mgr Agnieszka Oworuszko
n-1 zespołu eduk- terapeut.
2005- nadal
68. Ewa Pękalska
nauczyciel języka angielskiego
2003-2004
69. Jan Palonka
dyrektor, n-1 matematyki
1976-1981
70. Anna Palonka
nauczyciel
1976-1981
71. mgr Anna Panek
n-1 nauczania zintegrowanego
2006- nadal
72. mgr Bożenna Polak
n-1, kier. internatu, z-ca dyrektora
1986-nadal
73. mgr Małgorzata Popek
rewalidacja
2001- nadal
74. mgr Jolanta Purgał
wychowawca internatu
2005- nadal
75. Maria Siwek
wychowawca internatu
1980-2003
76. Jerzy Szczęsny
wychowawca internatu
1981-1983
77. mgr Ewa Skowronek
wych. internatu, n-1 matematyki
1980-nadal
78.
mgr Anna Sobieszek
wych. internatu, n-1. szkoły podst.
1989-2005
79.
Anna Sójka
wychowawca internatu
1984-2004
80. mgr inż. Elżbieta Stasiowska
n-1 przedmiotów zawodowych
2005-nadal
81. mgr Jarosław Stefaniuk
nauczyciel muzyki
2002-2004
82. Urszula Stec
wychowawca internatu
1977-1979
83. mgr Paweł Stec
n-1 historii i geografii
2005-nadal
84. mgr inż. Ewa Stephan
n-1 przedmiotów zawodowych
2006-nadal
85. mgr Wiesława Struczyk
wych. internatu, dyrektor, nauczyciel 1982-nadal
86. mgr Urszula Szewczak
nauczyciel religii
2002-nadal
87. mgr Zbigniew Sznura
wychowawca internatu
1976-1980
88. Henryk Szypica
kierownik internatu
1976-1977
89. ks. Marcin Todorski
nauczyciel religii
2005-2006
90. mgr Zofia Tokarska
nauczyciel logopeda
1987-1988
91. mgr Renata Trojak
wychowawca internatu
2005-nadal
92. mgr Łukasz Trosiński
n-1 informatyki i techniki
2004-nadal
93. mgr Katarzyna Trościańczyk
n-1 zespołu eduk.- terapeut.
2005-nadal
94. Krystyna Tyczyńska
n-l prakt. nauki zawodu kucharz
2005-nadal
62
95. mgr Ewa Warchocka
n-1 neurologopeda
2005-nadal
96. mgr Bożena Warpas
n-1 zespołu eduk.-terapeut.
2000-nadal
97. mgr Agnieszka Maria Wawryszczuk
n-1 prakt. nauki zawodu kucharz
2006-nadal
98. mgr Elżbieta Welk-Dołbeń
kierownik internatu, z-ca dyrektora
2005-nadal
99. mgr inż. Jerzy Woźniak
n-1 przedmiotów zawodowych
2006-nadal
100. mgr Grażyna Wójcik
n-1 zespołu eduk.- terapeut.
1981-nadal
101. mgr Ewa Wójcicka
nauczyciel logopeda
1990-1991
102. mgr Anita Zając
nauczyciel logopeda
1999-nadal
103. mgr Bartosz Zylik
wychowawca internatu
2006
8. Inne szkoły Gminy Czemierniki
Na terenie Gminy Czemierniki istniały też inne szkoły wiejskie. Były to szkoły w
Skokach, Wygnanowie oraz w Bełczącu. Szkoły te już od wielu lat nie funkcjonują. Dostęp
do informacji o historii tych szkół jest trudny ponieważ cała dokumentacja ( kroniki, arkusze
organizacji roku szkolnego, księgi protokołów rad pedagogicznych) została przekazana do
Kuratorium Oświaty w Lublinie. Materiały te nie zostały do dzisiejszego dnia
zarchiwizowane przez co nie można z nich korzystać.
O szkole w Wygnanowie zachowała się wzmianka w wywiadzie z tamtejszym
sołtysem. Stwierdza on: „W Wygnanowie przed wojną była szkoła. Był to duży drewniany
budynek i stał tu, gdzie mieszka Pan Krzeczkowski. Pracowała w niej Pani Janina Niewęgłowska,
pochodziła z Galicji. Była to wspaniała kobieta, pięknie czytała i pisała pismem kaligraficznym
oraz Pani Jarzynowa, której mąż był pracownikiem Urzędu Gminy.”
Szkoła mniejsza, filialna była też w latach 6O - tych XX wieku w lokalach u Zdzisława
Musika i Piotra Cholewy.
Później szkołę zlikwidowano a dzieci uczęszczały do Szkoły
Podstawowej w Czemiernikach”89
Pewne informacje o historii Szkoły Podstawowej w Bełczącu można uzyskać analizując
zachowane w prywatnych zbiorach zdjęcia. Do kilku z nich udało mi się dotrzeć i rozpoznać
niektóre osoby na nich znajdujące się. Wiadomo, że szkoła ta istniała w okresie
międzywojennym, zlikwidowana została w latach siedemdziesiątych XX wieku.
89
Marian Mazurek „Sołtysi wsi Wygnanów” w; „Czemierniki, ziemia czemiernicka, ludzie, wydarzenia, pamiątki” Wyd. Czemierniki 2009
s. 96
63
Fot. 10. Szkoła w Bełczącu. Rok szkolny 1924/25. Napis na szyldzie - III klasowa Szkoła Powszechna w
Bełczącu. Nuczyciele - państwo Tothowie. Budynek w latach 50. był siedzibą GRN, później sklepu i Klubu
Rolnika. Obecnie remontowany z przeznaczeniem na sklep. Zdjęcie użyczone przez Mariana Mazurka.
Fot. 11. Szkoła Powszechna w Bełczącu. Rok 1938 – klasa VI. Nauczycielka – Pani Tothowa. Wśród uczniów
rozpoznano: Mieczysława Jacha, Mieczysława Siwka, Stefana Łucka, Bogusławę Sawicką-Guz, p. SiepkowskąBłaszczyk, Celinę Kleszcz Sławecką – stojącą za Panią Tothową. Zdjęcie użyczone przez Mariana Mazurka.
64
Fot. 12. Fotografia wykonana przed budynkiem dworu w Bełczącu, gdzie mieściła się szkoła około roku 1953.
Nauczyciele: Państwo Wytrzyszczewscy z synkiem. Uczniowie stojący od lewej: Henryk Kleszcz, Barbara
Siwek c. Jana, Stanisław Ren s. Aleksandra, Stanisława Błaszczyk, Henryk Chudek, Wanda Sidor, Zdzisław
Zdziebłowski, Basia Krzysiak, Hela Rożen-Arbaczewska. Drugi rząd od lewej: Jasio Piecak, Stasia KijekStelmach, Krystyna Cholewa-Siwek, Marysia Siwek-Gadzała, Krystyna Świć, Zosia Kleszcz, Stasia Nowak,
Zosia Błaszczyk, Henio Sieleziński. Rząd trzeci – siedzą: Szymek Sławecki, Zosia Żurakowska, MieczysławRyszard Cholewa, Marian Cholewa, Władek Ren s. Wacława, Bogusia Pie- cak, Zosia Król c. Feliksa, Hania
Bączek-Jach, Romek Krajanowski. (Ze zbiorów Tadeusza Sławeckiego).
9. Zakończenie
Celem pracy było ukazanie historii szkolnictwa w gminie Czemierniki w jej
aktualnych granicach. Po analizie źródeł dowiadujemy się jakie szkoły były tutaj dawniej i jak
funkcjonowały. Stwierdzić należy, że szkolnictwo istniało w Czemiernikach i okolicy już od
początków XVII wieku. Najwcześniej powstałą szkołą była szkoła parafialna w
Czemiernikach. Przekształciła się ona w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku w Szkołę
Elementarną w Czemiernikach. Szkoła ta była pod nadzorem władz zaborczych. Szkołą w
Czemiernikach opiekował się jednakże nadal ówczesny proboszcz parafii. Oprócz niej w
okolicach Czemiernik jak mówią źródła funkcjonowała już jednoklasowa szkoła w Stoczku.
Nauka w szkole została przerwana na czas pierwszej wojny światowej. Wznowiono ja dopiero
w 1916 roku. W roku szkolnym 1919/20 była to już 7 – klasowa Szkoła Powszechna w
Czemiernikach. Jak na owe czasy był to wysoki stopień organizacyjny szkoły. O szkolnictwie
w Lichtach i Niewęgłoszu wiadomo, że w roku szkolnym 1920/21 zaczęła pracę Szkoła
Powszechna w Lichtach. W rejonie tej szkoły znajdowała się też wieś Niewęgłosz. Wiadomo,
że w latach dwudziestych XX wieku funkcjonowała także Szkoła Powszechna w Bełczącu.
65
Nie dotarłem jednakże do źródeł, które pozwoliłyby mi dokładniej opisać historię tej
placówki. Jedynymi źródłami jest kilka zdjęć przedstawiających budynek szkolny,
nauczycieli i uczniów szkoły. W obecnych granicach gminy Czemierniki pracowały więc w
dwudziestoleciu międzywojennym cztery szkoły w tym jedna siedmioklasowa. Nauka w
szkołach odbywała się w złych warunkach, najczęściej w wynajmowanych lokalach.
W czasie drugiej wojny światowej szkoły wiejskie nie pracowały. Na terenie
Czemiernik oraz w wioskach wiadomo, że odbywało się tajne nauczanie po domach
mieszkańców. Szkoła w Czemiernikach funkcjonowała wtedy w dość ograniczonym zakresie
i z bardzo niską frekwencją uczniów. Pierwszym rokiem w miarę normalnej pracy szkół był
rok szkolny 1944/45. Szkoły były najczęściej w złym stanie po wojnie ale nauczanie
rozpoczęto. W okresie powojennym w gminie Czemierniki pracowały szkoły: Szkoła
Podstawowa w Czemiernikach, Szkoła Podstawowa w Lichtach, Szkoła Podstawowa w
Niewęgłoszu, Szkoła Podstawowa w Stoczku, Szkoła Podstawowa w Bełczącu, Szkoła
Podstawowa w Skokach. Szkoły filialne wiejskie funkcjonowały na różnych poziomach
organizacyjnych w zależności od ilości uczniów i okresu. W czasie reformy oświaty w latach
siedemdziesiątych XX wieku szkoły wiejskie Gminy Czemierniki zostały zredukowane do
czteroklasowych ponieważ Szkoła Podstawowa w Czemiernikach była w tym czasie zbiorczą
szkołą gminną, w której dzieci wiejskie z klas od 5 do 8 kontynuowały naukę. Docelowo
reforma oświaty lat siedemdziesiątych miała doprowadzić do utworzenia dziesięcioklasowych
szkół podstawowych. Reforma systemu oświaty z 1999 roku wprowadziła duże zmiany w
systemie nauczania – powstały sześcioklasowe szkoły podstawowe oraz gimnazja. Duże
zmiany zaszły też w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. W Gminie Czemierniki powstało
Publiczne Gimnazjum im. harcmistrza Michała Stefana Lisowskiego. Szkoły wiejskie były w
różnych okresach stopniowo likwidowane i tak w latach siedemdziesiątych szkoły w Bełczącu
i Skokach, w 2003 roku szkoła w Lichtach, w 2006 roku szkoła w Stoczku. Obecnie, w 2009
roku pozostała w gminie Czemierniki już tylko jedna wiejska szkoła – Szkoła Podstawowa w
Niewęgłoszu.
Analizując pracę szkół na przestrzeni wielu lat zauważyć można stale zmniejszającą
się liczbę uczniów w szkołach wiejskich. Największa liczba uczniów uczęszczała do szkół
gminy Czemierniki w trzeciej dekadzie XX wieku. Okres powojenny to czas stopniowego
wyludniania i starzenia się wsi.
W okresie międzywojennym duża grupa dzieci nie realizowała obowiązku szkolnego
lub opuszczała bardzo wiele dni nauki. Rodzice nie wysyłali dzieci do szkoły ze względu na
prace polowe. Sytuacja powoli poprawiała się dzięki staraniom Dozoru Szkolnego, znaczna
66
poprawa tego stanu rzeczy nastąpiła dopiero w drugiej połowie lat czterdziestych i w latach
pięćdziesiątych XX wieku.
W pracy nie zdołałem odtworzyć historii szkolnictwa na terenie Skoków, Bełcząca
oraz Wygnanowa z powodu niemożności dotarcia do źródeł. Praca niniejsza stanowi syntezę
historii pozostałych placówek oświatowych gminy Czemierniki. Praca niniejsza pokazuje jak
rozwijało się szkolnictwo na tym terenie, na jakie trudności napotykało i jak zmieniało się na
przestrzeni lat. W pracy prześledzić można wpływ bieżących wydarzeń z historii Polski na
sytuację oświaty oraz jej funkcjonowanie. Zauważyć należy fakt, że właściwa praca szkół,
szczególne wiejskich była możliwa w wielu momentach historii dzięki dużemu
zaangażowaniu oraz pracowitości kadry nauczycielskiej, która to pomimo złego
wynagradzania i trudnych warunków z oddaniem wykonywała swoje obowiązki.
11. Bibliografia
Źródła.
I. Źródła rękopiśmienne.
1. Dzienniki lekcyjne lata 1943-2008 Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu,
Archiwum Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu.
2. Dzienniki lekcyjne Szkoły Powszechnej w Czemiernikach z roku szkolnego
1919/1920. Archiwum Szkoły Podstawowej w Czemiernikach.
3. Kronika Szkoły Podstawowej w Lichtach, Archiwum Szkoły Podstawowej w
Czemiernikach.
4. Kronika Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu, Archiwum Szkoły Podstawowej
w Niewęgłoszu.
5. Kronika
Szkoły
Podstawowej
w
Czemiernikach,
Archiwum
Szkoły
Podstawowej w Czemiernikach.
6. Księga uczniów Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu, Archiwum Szkoły
Podstawowej w Niewęgłoszu.
7. Księga Pamiątkowa Szkoły Podstawowej w Czemiernikach z roku szkolnego
1990/91, Archiwum Szkoły Podstawowej w Czemiernikach,
8. Kutzan Z. Kronika Rzymsko Katolickiej Parafii pod wezwaniem św. Stanisława
B. M., Czemierniki 1963,
67
II. Opracowania.
1. Gazetka Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim,
Wydanie specjalne 31 października 2006r. Radzyń Podlaski 2006,
2. Kazimierczak – Smuga B. „Czemierniki i okolice”, Wojewódzki Ośrodek
Informacji Turystycznej Lublinie, Lublin 2002,
3. Koprukowniak A, W latach pierwszej wojny, Z przeszłości dalekiej i bliskiej.
Szkice z dziejów Lubelszczyzny, Lublin 1980,
4. Kublicka Beata, praca magisterska „Dzieje szkolnictwa w Czemiernikach”,
Wyższa Szkoła Rolniczo Pedagogiczna w Siedlcach, Siedlce 1999,
5. Mazurek M. Gazeta jubileuszowa „Szkoła Podstawowa w Stoczku 18902005”, Czemierniki 2005.
6. Mazurek M. „Sołtysi wsi Wygnanów” w; „Czemierniki, ziemia czemiernicka,
ludzie, wydarzenia, pamiątki” Czemierniki 2009,
7. Olszewski E., Oblicze oświaty i kultury 1918-1939, Z przeszłości dalekiej i
bliskiej. Szkice z dziejów Lubelszczyzny, Lublin 1980,
8. Pęcherski M, Świątek M, Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917-1977.
Podstawowe akty prawne, Warszawa 1978,
9. Z dziejów Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim,
Radzyń Podlaski 2006,
III. Netografia.
1. Sawicka Teresa – „Wrzesień 1958 roku — obrona krzyży” artykuł
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TH/THW/obrona_krzyzy_58.html [stan z.
20.03.2009]
2. http://soswradzynpodlaski.republika.pl/historia2.html [stan z. 20.03.2009]
3. http://czemierniki.prv.pl/ [stan z. 17.02.2009]
4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Czemierniki [stan z. 17.02.2009]
5. http://czemierniki.republika.pl/historia.htm [stan z. 17.02.2009]
6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Czemierniki [stan z. 17.02.2009]
68
Wykaz zdjęć wykorzystanych w pracy.
•
Fot. 1. Pałac w Czemiernikach – stan obecny. fot autor
•
Fot. 2. 10 rocznica odzyskania niepodległości - Czemierniki 1928 rok. 2 września
uroczyste otwarcie nowej szkoły, poprzedzone nabożeństwem w kościele. Fotografia a
ze zbiorów Henryka Skowronka z Wałbrzycha.
•
Fot. 3. Fotografia klas V-VII Szkoły w Czemiernikach, rok 1924. Fotografia użyczona
przez Mariana Mazurka.
•
Fot. 4. Ludwik Czugała wśród uczniów i nauczycieli Szkoły w Czemiernikach
(pierwszy od lewej) za nim ksiądz, Władysław Lizis, Pani Hordecka, Irena Lizis oraz
Michał Stefan Lisowski. Fotografia z kroniki Szkoły Podstawowej w Czemiernikach.
Archiwum Szkoły Podstawowej w Czemiernikach,
•
Fot. 5. Chór szkolny – rok 1937. Obok Pana Rząśnickiego siedzi Andrzej Mandzij opiekun chóru. Fotografia użyczona przez Elżbietę Kołton z Czemiernik.
•
Fot. 6. Budynek Szkoły Podstawowej oraz Gimnazjum w Czemiernikach. stan obecny.
fot. Autor.
•
Fot. 7. Fotografia wykonana w 1928 roku. 10-lecie odzyskania niepodległości.
Fotografia użyczona przez Mariana Mazurka.
•
Fot. 8. Budynek Szkoły Podstawowej w Stoczku. Stan z 2009 roku. fot autor.
•
Fot. 9. Budynek Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w Radzyniu Podlaskim. Stan z
2009 roku. fot autor.
•
Fot. 10. Szkoła w Bełczącu. Rok szkolny 1924/25. Fotografia użyczona przez Mariana
Mazurka.
•
Fot. 11. Szkoła Powszechna w Bełczącu. Rok 1938 – klasa VI. Fotografia użyczona
przez Mariana Mazurka.
•
Fot. 12. Fotografia wykonana przed budynkiem dworu w Bełczącu, gdzie mieściła
się szkoła około roku 1953. Fotografia ze zbiorów Tadeusza Sławeckiego. .
Wykaz tabel.
•
Stan organizacyjny Szkoły Podstawowej w Niewęgłoszu w latach 1943 – 2008.
•
Pracownicy pedagogiczni Specjalnego Ośrodka Szkolno – Wychowawczego w
Radzyniu Podlaskim w latach 1976 – 2006.