Etyka w biznesie jako podstawa jakości i efektywności organizacji

Jakość i etyka w biznesie
Prof. zw. dr hab. Elżbieta Skrzypek
Wydział Ekonomiczny Katedra Zarządzania Jakością i
Wiedzą UMCS Lublin 2012
1
Wybrane myśli
 „Ekonomia musi słuchać etyki” – Jan
Paweł II
 „Poszukujecie produktywności, a
zapomnieliście o człowieku”

Stefan Wyszyński
2
P. Drucker o etyce
 „Etyka i moralność to nie wszystko, ale
bez nich nic się wam nie uda”
 „Jakość jest etyką, nie można na dłuższą
metę funkcjonować bez moralności”
3
Jakość
To to, co można poprawić
w wyrobie, usłudze,
informacji, wiedzy,
biznesie, relacjach,
zarządzaniu, życiu………
4
Poziomy odpowiedzialności
 Odpowiedzialność narzucona:
 wymuszona przez prawo,
 odpowiedzialność wymuszona przez
konsumentów i organizacje
konsumenckie
 odpowiedzialność świadoma.
5
Odpowiedzialność świadoma
 Polega na dobrowolnym podejmowaniu
działań, które:
 minimalizują negatywne skutki
funkcjonowania organizacji lub
 maksymalizują pozytywny wpływ na
otoczenie, z zachowaniem możliwości
wypracowania zysku.
6
Etyka a zrównoważony rozwój
 Problem etyki i społecznej
odpowiedzialności należy rozpatrywać w
kontekście zrównoważonego rozwoju.
Wszystkie pojęcia przenikają się, wszak
etyka to refleksja, społeczna
odpowiedzialność biznesu to koncepcja,
filozofia oraz zbiór technik danej
organizacji, która tworzy warunki dla
zrównoważonego rozwoju.
7
cd.
 Zrównoważony rozwój obejmuje wyzwania i




zobowiązania, które podejmowane są na rzecz:
ochrony środowiska,
społeczności
oraz gospodarki.
Jest to płaszczyzna, na której dają się
zauważyć efekty synergiczne pomiędzy sferą
ekonomiczną, społeczną i środowiskiem.
8
Jakiej wiedzy dziś nam
potrzeba?
 Coraz częściej w warunkach społeczeństwa
wiedzy, gospodarki opartej na wiedzy,
gospodarki sieciowej czy nowej ekonomii
odczuwa się potrzebę wiedzy takiej, o jakiej
mówił Sokrates, czyli
 wiedzy umożliwiającej znalezienie
poprawnej odpowiedzi na pytanie co jest
dobre a co złe.
9
Etyczny charakter informacji i
wiedzy w nowej ekonomii
 Informacja i wiedza mają wartości
poznawcze, ale i etyczne, bo
wyznaczają granice możliwości, a
zatem odpowiedzialnych działań
indywidualnych i zbiorowych
 Organizacja oparta na wiedzy, ucząca
się, powinna oprzeć swoją działalność
na etyce
10
Etyka a moralność
 Przedmiotem etyki jest moralność.
 We współczesnym świecie rośnie rola etyki i zachowań
etycznych. Bardzo ważną rolę pełni skuteczne i etyczne
przywództwo w organizacjach.
 Rośnie znaczenie społecznej odpowiedzialności
biznesu, szczególnie w warunkach zrównoważonego
rozwoju.
 W warunkach poszukiwania sposobów poprawy
skuteczności i efektywności zarządzania konieczne są
przedsięwzięcia służące doskonaleniu etyki biznesu.
11
Człowiek współczesny a
prawa moralne
 Człowiek współczesny żyjący w świecie mediów,
otoczony z wszystkich stron techniką, informacją oraz
wirtualną iluzją potrzebuje wytycznych, norm i
wartości, które pozwolą mu nie zgubić się w świecie
sieci i bitów oraz zapewnią dobre i godne przejście
przez życie.
 Nowa sytuacja społeczna będąca także konsekwencją
procesów globalizacji generuje nową postać starych
problemów moralnych. Elementarne prawa moralne nie
ulegają zmianie, ale człowiek winien zastanowić się i w
głębszy sposób zrozumieć w tym aspekcie znane
wcześniej prawdy.
12
Algorytm oceny moralnej
 Należy:
 zbadać i ustalić naturę zjawiska rozważanego jako działanie




człowieka
ustalić rodzaj zaangażowania człowieka w danej działalności,
jego intencje i motywy
zbadać skutki działania człowieka, dotyczące innych ludzi,
zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie
ustalić relacje celów, intencji i motywów człowieka do skutków
jego działalności
ustalić stopień zgodności działań człowieka od strony celów i
skutków z ostatecznym celem człowieka, odniesionym do godności
osoby ludzkiej.
13
Słowa, od których zależy
przyszłość człowieka
 „Oto Dekalog; dziesięć słów. Od tych
dziesięciu prostych słów zależy
przyszłość człowieka i społeczeństw.
Przyszłość narodu, państwa, Europy,
świata”- Jan Paweł II.
14
Dlaczego brakuje miejsca dla etyki
we współczesnym świecie?
 Współczesny świat szuka dróg, które
prowadzą do dobrobytu, wzrostu
dochodu, szuka ze wszystkich sił
sposobu na sukces.
 Często to, co powinno towarzyszyć
decyzjom gospodarczym, czyli etyka i
społeczna odpowiedzialność biznesu
nie znajduje swojego należnego
miejsca w działalności ludzi.
15
Moralność, dobro, zło
 Tomasz z Akwinu stwierdził, że jeśli myli
się dobro ze złem, to kończy się wszelka
moralność i każdy może robić, co mu się
podoba. Zatem, żeby się nie mylić trzeba
wiedzieć, wiedza jest dobrą wskazówką i
drogowskazem na ścieżkach naszego
życia.
16
Złota reguła
 K. Kietliński dokonał analizy porównawczej, w wyniku




której można wskazać na daleko idącą zgodność
wskazań natury etycznej wielkich religii. Za „złotą regułę”
uznał następujące wskazania”
„Czyń drugiemu, co chciałbyś, aby on uczynił tobie
(judaizm)
„Nie czy czyń innym tego, co sam uznałbyś za szkodliwe
(buddyzm)
„Wszystko więc, co byście chcieli, żeby wam ludzie
czynili, sami czyńcie (chrześcijaństwo)
„Żaden z Was nie jest wyznawcą, jeśli nie pragnie dla
brata swego tego, czego pragnie dla siebie” (islam)

17
Etyka biznesu
 Etyka biznesu to etyka życia:
 ekonomicznego,
 gospodarczego,
 prowadzenia interesów,
 uprawiania zawodu biznesmena.
18
Relacje pomiędzy etyką gospodarczą a etyką
działalności gospodarczej
 Etyka gospodarcza:
 Etyka działalności
maksyma „cel uświęca
środki”, czyli to, co nie
jest zabronione jest
dozwolone, a celem firmy
jest powiększanie
zysków, firma winna być
odpowiedzialna wobec
właścicieli kapitału.
Według zwolenników
tego poglądu na luksus
etyki mogą pozwolić
sobie tylko bogaci.
gospodarczej: celem
firmy nie jest tylko zysk,
ale przynoszenie korzyści
wszystkim grupom
społecznym, co oznacza,
że przedsiębiorcy
powinni kierować się
poszanowaniem dobra
społecznego.
19
Czym jest etyka?
 Etyka pełnić winna funkcję systemu nawigacyjnego
przy podejmowaniu decyzji, nadając bezpieczny
kierunek działalności gospodarczej.
 Jest próbą zapewnienia maksymalnej efektywności
poprzez unikanie konfliktów.
 Wprowadza wspólne reguły dla uczestników rynku
poprzez wspólne kanony działania.
 Poszerza perspektywę kalkulacji zysków i strat, a
także horyzont wpływu i skutków działania podmiotów.
20
Etyka a przedsiębiorczość
 Problematyka etyczna dla wielu ludzi
stanowi bardzo ważny element
przedsiębiorczości, bo posiadają oni
świadomość, że ludzie cenią sobie
przekonania moralne i to one wytyczają
ramy w obszarach, w których może być
rozwijana przedsiębiorczość.
21
Ważna myśl
 „Uczciwy sposób kierowania
przedsiębiorstwem jest najbardziej
opłacalny w długim okresie czasu, a
świat interesów ocenia go wiele wyżej
niż mogłoby się wydawać”
Rober Bosch (1863-1942)
22
Akty prawne
Każdego przedsiębiorcę obowiązują następujące
akty prawne wspierające szeroko rozumianą
etykę w biznesie:
1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej - art. 76,
2. Ustawa o swobodzie działalności
gospodarczej (2 VII 2004),
3. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów
(16 II 2007), Ustawa o ogólnym
bezpieczeństwie produktów (12.XII 2003),
23
cd.
1.
2.
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji (16 IV 1993),
Ustawa o przeciwdziałaniu
nieuczciwym praktykom rynkowym (23
VIII 2007).
24
Działalność gospodarcza winna posiadać
infrastrukturę etyczną:
 Formalny wyraz znalazło to w artykułach
17 i 18 ustawy z lipca 2004 roku o
swobodzie gospodarczej.
 Artykuł 17 mówi, że przedsiębiorca
wykonuje działalność gospodarczą na
zasadach uczciwej konkurencji i
poszanowania dobrych obyczajów oraz
słusznych interesów konsumentów.
25
cd.
 Artykuł 18 mówi, że przedsiębiorca
obowiązany jest spełniać określone
przepisami prawa warunki wykonywania
działalności gospodarczej, w
szczególności dotyczące ochrony przed
zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i
moralności publicznej, a także ochrony
środowiska
26
Koszt korupcji
 Według badań Transparenty
International w niektórych krajach
Ameryki Łacińskiej roczny społeczny
koszt samej tylko korupcji to 6000
dolarów na 1 mieszkańca.

27
Życie za mniej niż 1 dolara
dziennie
 Sytuacja ekonomiczna krajów Trzeciego Świata
wg danych Banku Światowego przedstawia się
następująco: w Bangladeszu 36% ludzi żyje
dziennie za mniej niż jednego dolara, w Boliwii14,4%, Ekwadorze 20,2%, Hondurasie 23,8,
Indiach 34,7%, Meksyku - 8%. Jest to rzesza
ludzi wykluczonych z życia ekonomicznego i
politycznego.
28
Wyniki kontroli podatkowej
 Na uwagę zasługują także wyniki badań B. Nogalskiego i




zespołu[1]odnoszące się do kontroli podatkowych
przeprowadzonych u osób fizycznych prowadzących
działalność gospodarczą przez urzędy skarbowe.
Struktura wyników kontroli była następująca:
w roku 2006 na 1364 przeprowadzonych kontroli w 633
przypadkach, czyli 46,1% stwierdzono nieprawidłowości,
w 2007 roku na 1612 kontroli nieprawidłowości
stwierdzono w 918, czyli u 56,95% badanych,
w 2008 roku na 1238 kontroli, nieprawidłowości
stwierdzono w 627 przypadkach, co stanowi 50,65%
kontrolowanych przedsiębiorstw.
29
cd.
 Stwierdzone przypadki nieprawidłowości to:
zaniżanie kwoty podatku, zawyżaniu kosztów
uzyskania przychodów, zawyżaniu strat,
zawyżaniu odliczeń od dochodu, zaniżaniu
podstawy opodatkowania, zawyżanie odliczeń
od podatku.
[1] B. Nogalski, A. Wójcik Karpacz, J. Karpacz,
Zjawisko uchylania się od podatków wśród
przedsiębiorców w: J. Toruński, H. Wyrębek
(red.) Zrównoważony rozwój regionów, Wyd.
Studio Emka, Warszawa 2010, s. 15-19.
30
Potrzebny odpowiedzialny
biznes
 Problem społecznej odpowiedzialności
biznesu jest tym bardziej ważny, że
ponad 4 mld osób, czyli około 72%
ludzi świata żyje, mając do dyspozycji
mniej niż 2 dolary dziennie
31
Zasady, jakich należy przestrzegać w biznesie
obejmują:
 zasadę moralności,
prawości,
uczciwości,
roztropności,
rzetelności,
 niezdolności do
oszustw, zasadę
szacunku i
 poszanowania
cudzej własności,
pracy, wiedzy,
umiejętności,
 zasadę
odpowiedzialności i
sumienia, unikania
konfliktów interesów
oraz korupcji,
 pogłębiania
odpowiedzialności
prawnej i moralnej,
życzliwości i
 skuteczności, ale nie
za wszelką cenę.
32
Etyka biznesu i etyka w
biznesie
 Etyka w biznesie
koncentruje się na
postępowaniu człowieka i
winna udzielać
odpowiedzi na pytanie
jak postępować.
Dotyczy
odpowiedzialności
przedsiębiorstwa,
ochrony środowiska,
udziału pracowników w
zarządzaniu itp.
 Etyka biznesu zajmuje
się postępowaniem w
sprawach interesów.
33
Etyka a jakość
 Etyka jest związana z kompleksowo
rozumianą jakością odnoszącą się do
wyrobów, usług, informacji, komunikacji,
stosunków międzyludzkich, a w
konsekwencji jakości życia.
 Od etyczności człowieka zależy
wszelka jakość, w tym jakość owoców
jego pracy
34
Etyka, jakość, efektywność
 Etyczne postępowanie prowadzi do poprawy
jakości, efektywności zarządzania, pozwala
ograniczać koszty jakości i ich konsekwencje.
 Jakość jest zawsze wynikiem trudu człowieka,
który powinien kierować się w życiu i
działalności zasadami etycznymi i moralnością.
35
Co to są systemy etyczne?
 Systemy etyczne na przestrzeni
dziejów ulegają rozwojowi, ale zawsze
są wyrazem stosunku człowieka do
człowieka.
 Studia literatury potwierdzają
skuteczność działań etycznych w
dziejach ludzkości zgodną z zasadą
Sokratesa, według której czyn
etyczny przynosi pożytek i szczęście.
36
ISO o etyce
 W normie ISO 9004:2000 w punkcie 5.2.3.
znalazło się zalecenie, by podstawowe cele
organizacji obejmowały, między innymi,
zadowolenie klienta, zależne od fachowości i
etyki
37
Wartość etyczna wyrobu
 To wiedza, jaką klienci posiadają o
wyrobie: gdzie i w jakich warunkach
produkt został wyprodukowany,
 jak był przechowywany,
 jest to także pewnego rodzaju wiedza o
tym, jak traktowany był pracownik, który
wyrób wytwarzał
38
Etyka działań
 Należy poddać pod rozwagę uwzględnianie etyki
działań jako warunku dobrego wykonawstwa w
naszych organizacjach
39
Etyka w zarządzaniu
 Etyka w zarządzaniu organizacją polega na:
 ustalaniu obowiązujących zasad etycznych
 wprowadzaniu standardów moralnych do
strategii zarządzania
 sformułowaniu sankcji wobec osób
naruszających normy etyczne

40
Odniesienia do zachowań
etycznych
 Kodeksy etyczne
 kodeksy dobrej praktyki
 statuty
 regulaminy
 inne dokumenty, które propagują i
utrwalają etyczne zachowania u
pracowników
41
Kodeksy etyczne
 Kodeksy te zachęcają i pomagają
utrzymywać etyczne zachowania w
organizacjach, ale jednocześnie trzeba
podkreślić, że nie są one wystarczające
do osiągnięcia odpowiedniego poziomu
etyki w przedsiębiorstwie. Kodeks
etyczny to pewnego rodzaju
porozumienie między stronami tj.
pracownikami i pracodawcami. Kodeks
winien być dobrze i jasno
zinterpretowany i przestrzegany .
42
Rola kodeksów etycznych
 Kodeksy etyczne nie stanowią zapory
dla różnego rodzaju sytuacji
konfliktowych w organizacjach.
 Są instrumentem, który stawia tamę
nieodpowiednim zachowaniom,
wprowadza rozwiązania, które
umożliwiają ochronę dóbr osobistych
pracowników.
43
Wpływ kodeksów etycznych
na etykę zatrudnionych
 Opublikowane wyniki badań
potwierdzają, że istnieje pozytywny
wpływ kodeksów etycznych na
motywację etyczną zatrudnionych, ich
decyzje i działania
 Kodeksy postępowania etycznego
oddziałują w sposób pozytywny na
kulturę organizacyjną
przedsiębiorstw, w tym na kulturę
jakości
44
Etyka zarządzającego
organizacją
 By wypełnić funkcje zarządzania
konieczna jest
 wiedza,
 predyspozycje,
 umiejętności,
 doświadczenie,
 determinacja i samozaparcie.
45
Etyka zarządzającego
 Już w VI wieku p.n.e. Ezop stwierdził, że
nie wszyscy nadają się do
wszystkiego.
 Od kierownictwa wymaga się
realizowania funkcji zarządzania w
sposób profesjonalny, efektywny,
skuteczny i etyczny.
 Etyka zarządzającego nie może
istnieć poza zarządzaniem oraz
związanym z nim działaniem
46
Zasady przywództwa wg
Covey’a
 winny obejmować także zasady etyczne, w tym:
 wiarygodność,
 zaufanie,
 powierzanie odpowiedzialności,
 i dostosowanie, czyli dopasowanie i
elastyczność na poziomie organizacyjnym.
47
Zasady przywództwa wg
Covey’a
 S.R. Covey podkreśla, że menedżerowie
postępujący według wskazanych zasad
dostrzegają, że pracownicy mają więcej energii
twórczej, możliwości i inicjatywy, niż wymaga
tego ich obecna praca. Ludzie krzyczą „Uwierz
we mnie”. Ludzie są tacy, jakie są nasze
oczekiwania w stosunku do nich.
48
 Bardzo ważnym problemem we współczesnym
świecie jest etyczność podejmowanych decyzji.
Etyczność decyzji
49
Kultura zaufania
 Kultura zaufania jest w dużym stopniu kulturą
jakości. Jeżeli nie będzie zaufania ludzi do
siebie, a w szczególności do przełożonych, to
wątpliwy będzie efekt wszelkiego rodzaju
auditów, przeglądów a nawet działań
zapobiegawczych czy korygujących.

50
System wartości w organizacji
 Bardzo ważny w każdej organizacji jest system
wyznawanych wartości
 „Człowiek służy wartościom - realizując je,
wartości służą człowiekowi - ocalając go- J.
Tischner
51
10 zasad etycznych Global
Compact – 4 grupy
 Prawa człowieka
 Standardy pracy
 Ochrona środowiska
 Walka z korupcją
52
Wnioski - kierunki
doskonalenia etyki biznesu
 Bezwzględne przestrzeganie zasad etyki
biznesu
 Człowiek musi rozróżniać dobro od zła,
muszą to robić także media i nazywać
wszystko po imieniu
 Konieczne jest dążenie za wszelką cenę
do tworzenia wizerunku moralnej
poprawności
53
cd.
 Przedsiębiorstwa zorientowane prospołecznie winny




przestrzegać zasad CSR, etyki i zrównoważonego
rozwoju.
Etyka pełni funkcje systemu nawigacyjnego przy
podejmowaniu decyzji, nadając bezpieczny kierunek
działalności gospodarczej.
Jest próbą zapewnienia maksymalnej efektywności
poprzez unikanie konfliktów.
Wprowadza wspólne reguły dla uczestników rynku
poprzez wspólne kanony działania.
Poszerza perspektywę kalkulacji zysków i strat, a także
horyzont wpływu i skutków działania podmiotów.
54
Wnioski
 Konieczne jest tworzenie klimatu dla działań
etycznych, firma aktywna etycznie może
oczekiwać szacunku, lojalności i zaufania.
 Należy pokazywać i piętnować zachowania
nieetyczne i pamiętać, że hamulcem zachowań
i działań nieetycznych jest ocena
prawdopodobieństwa ich wykrycia.
 Konieczne jest stosowanie kodeksu etycznego
biznesmena podobnie jak lekarza, prawnika,
czy pracownika naukowego
55
Wnioski
 Niezbędne jest wzmocnienie roli naczelnego
kierownictwa w kwestiach propagowania
zachowań etycznych i nakłanianie do ich
przestrzegania.
 Bardzo istotne jest ponadto lansowanie zasad
kompleksowego zarządzania jakością,
wprowadzanie standardów i przestrzeganie ich,
uzyskiwanie certyfikatów, przy czym zasady
etyczne muszą także być przestrzegane przez
firmy certyfikujące.
56
 Żyje się tylko raz, ale jeśli się żyje dobrze tj,
etycznie i moralnie, to ten jeden raz wystarczy
 Prawda jest zawsze obiektywna, a nie
stronnicza, oparta na faktach, poznana, żąda by
była przedstawiona w jasnym świetle
obiektywizmu
57
Wybrane myśli
 Szukaj wiedzy, stawiaj sobie wyzwania i ucz się
każdego dnia - E. Deming
 Wiedza jest drugim słońcem dla tych, którzy ją
posiadają- Heraklit z Efezu
 Panowanie nad sobą - to największa władza –
Seneca
 Ktoś, kto ma wywierać wpływ na życie zbiorowe
winien mieć aspiracje perfekcjonistyczne
obejmujące zarówno doskonalenie tego życia
zbiorowego, jak i doskonalenie siebie - Jan
Paweł II
58
10 zasad dla biznesmena











59
Miej pomysł i szukaj pomysłów
Miej odwagę realizować swoje pomysły
Bądź wytrwały i ucz się na błędach
Nie daj się złamać przeciwnościom, które napotkasz na swojej
drodze
Wierz w siebie i miej do siebie zaufanie
Bądź solidny i punktualny- przez to okażesz szacunek innym, a
oni też będą cię za to szanować
Bądź odpowiedzialny
Zarobionych pieniędzy nie trwoń, lecz inwestuj w siebie, czyli
swoje przedsiębiorstwo
Dobieraj sobie ludzi, z którymi będziesz pracować, dziel się z
nimi owocami waszej wspólnej pracy
Dbaj o biznes, bo jak mówi przysłowie „pańskie oko konia
tuczy”
[1] M. Maliński, I ty jesteś biznesmenem, Prodoks, Kraków
2000.
Zapamiętajmy
 Biznes bez etyki byłby niczym,
podobnie
jak i jakość nie jest wszystkim,
ale wszystko bez jakości jest
niczym
60
Myślenie
 „Myślenie to najtrudniejsze zadanie,
jakie można zadać człowiekowi, dlatego
tak wielu z tego obowiązku chętnie by
się zwolniło” H. Ford
 „Połączenie sił to początek, pozostanie
razem to postęp, wspólna praca to
sukces” H. Ford
61
„Nie ma większego bogactwa
w narodzie nad światłych
obywateli” Jan Paweł II
62
Dziękuję za uwagę
63