Wrzesień 2012 - Strefa Zdrowia dla Każdego

Wrzesień 2012 - Strefa Zdrowia dla Każdego

wrzesień 2012
09
106
MIEJ
SERCE
I DBAJ O SERCE!
MAMO, TATO
Idę do szkoły
NORDIC
WALKING
Skandynawski
sposób na zdrowie
NIE ŻAŁUJ LATA!
Regeneracja
skóry po lecie
FENOMEN
CZEKOLADY
Jej wpływ
na organizm
Drodzy Czytelnicy,
choć koniec wakacji przyniósł nam sporą dawkę słonecznych dni, nie da się nie zauważyć, że
złota polska jesień zbliża się coraz większymi krokami. Jesieni zwykle towarzyszy pewna nostalgia, choć jest to w naszym odczuciu doskonały czas by po wakacyjnym lenistwie podjąć
trud wprowadzenia pozytywnych zmian w naszym życiu.
W najnowszym numerze przypominamy o zagrożeniach związanych z otyłością, wynikającą
często z siedzącego trybu życia oraz nieprawidłowej diety, jednocześnie zachęcając do większej aktywności na świeżym powietrzu.
W artykule o nordic walking zdradzamy tajniki tej coraz popularniejszej formy spędzania wolnego czasu, która łatwo i przyjemnie pozwoli „zrzucić” kilka zbędnych kilogramów, poprawić
nasze samopoczucie oraz ulżyć naszym zmęczonym plecom i sercom.
We wrześniu obchodzimy Międzynarodowy Dzień Serca, w związku z czym w Temacie Numeru uczulamy na problematykę chorób układu krążenia i radzimy co robić, by nasze serca biły
mocniej, nie tylko w wakacje…
Rodzicom dzieci w wieku szkolnym radzimy, jak przygotować pociechy do pierwszego dzwonka, zaś na chłodne, deszczowe wieczory wszystkim naszym Czytelnikom polecamy spędzenie
kilku chwil z krzyżówką i… filiżanką gorącej czekolady.
wrzesień 2012
09
106
MIEJ
SERCE
I DBAJ O SERCE!
MAMO, TATO
Idę do szkoły
NORDIC
WALKING
Skandynawski
sposób na zdrowie
FENOMEN
CZEKOLADY
Jej wpływ
na organizm
NIE ŻAŁUJ LATA!
Regeneracja
skóry po lecie
Życzymy przyjemnej lektury!
Redakcja
16
6
STREFA WIEDZY
4
DLACZEGO ZIEWAMY?
Czy ziewanie naprawdę jest
zaraźliwe?
TEMAT WRZEŚNIA
6
MIEJ SERCE I… DBAJ O SERCE!
Profilaktyka chorób układu krążenia
GROŹNE NADCIŚNIENIE
Jak o siebie zadbać?
NIE DBASZ O ZĘBY?
MOŻE CI GROZIĆ ZAWAŁ
Serce a higiena jamy ustnej
8
9
STREFA ZDROWIA
MAMY I DZIECKA
Regeneracja skóry po lecie
12
SPOSOBY NA ODPORNOŚĆ
Jak przygotować organizm
do jesieni
14
OTYŁOŚĆ
Epidemia naszych czasów
STREFA ZDROWIA
DLA KAŻDEGO
16
MAMO, TATO – IDĘ DO SZKOŁY!
Przygotowanie dziecka do
roku szkolnego
18
LEPIEJ ZAPOBIEGAĆ, NIŻ LECZYĆ Zaburzenia postawy u dzieci
20
DIETA DLA DWOJGA
Jak się odżywiać w czasie ciąży?
STREFA ZDROWIA 30+ STREFA ZDROWIA
SENIORA
10 NIE ŻAŁUJ LATA!
26
22
ZAĆMA
Różne postaci katarakty
24
WIEKOWY UŚMIECH
Sposoby uzupełniania ubytków
w uzębieniu
26
FENOMEN CZEKOLADY
Jej wpływ na organizm
28
NORDIC WALKING
Skandynawski sposób na zdrowie
STREFA RELAKSU
30
KRZYŻÓWKA Z NAGRODAMI
WYDAWCA: Centrala Farmaceutyczna CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16, 01-248 Warszawa
Redaktor naczelna: Joanna Januszewska Konsultacja programowa: Dział Marketingu CF CEFARM SA, tel. 22 634 01 61, [email protected]
Biuro reklamy: [email protected], tel. +48 728 95 03 42 Druk: Business Point Sp. z o.o.
REALIZACJA: Skivak Custom Publishing, ul. Głuchowska 1, 60-101 Poznań, www.skivak.pl
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść opublikowanych reklam, ma prawo odmowy przyjęcia materiałów reklamowych bez podania przyczyny. Przed użyciem każdego preparatu zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowania oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu.
strefa wi e d z y
Dlaczego ziewamy i czy ziewanie
naprawdę jest zaraźliwe?
 Ziewamy, aby dotlenić organizm, kiedy jesteśmy zmęczeni lub zestresowani. Często się zdarza, że gdy ziewnie jedna osoba, zaraz przytrafia się to także innym. Dlaczego tak się dzieje? Najbardziej prawdopodobną teorią jest ta o neuronach lustrzanych,
czyli grupach komórek nerwowych, które aktywizują się, gdy obserwujemy gesty wykonywane przez innych ludzi. Organizm zmusza nas do rozpoznawania i naśladowania cudzych zachowań.
Dlaczego matki trzymają dziecko
na lewej ręce?
 Okazuje się, że nie jest to tylko i wyłącznie kwestią wygody,
robią tak kobiety zarówno prawo- jak i leworęczne. To odruch
całkowicie naturalny. Dziecko noszone na lewej ręce
znajduje się bliżej serca matki, słyszy jego bicie
i czuje się tak, jak w bezpiecznym okresie
przed przyjściem na świat. Dzięki temu
rzadziej płacze, jest spokojniejsze, przez
co lepiej się rozwija.
Dlaczego
mrugamy?
 Można
wyróżnić dwa rodzaje mrugania: odruchowe – w reakcji
na bodźce (jego zadaniem jest ochrona oka przed dostępem ciał obcych)
– i spontaniczne, mające na celu nawilżenie rogówki. Niemowlaki mrugają raz lub dwa razy na minutę, natomiast dorosły robi to już 10-15 razy
na minutę. Częstość ta zwiększa się
w sytuacjach stresowych lub z powodu zmęczenia, a zmniejsza np. podczas
czytania czy długotrwałego wpatrywania się w ekran komputera.
Dlaczego kobiety, które karmią,
nie powinny pić kawy?
 Kofeina dzięki właściwościom pobudzającym jest dla dorosłych często zbawieniem, natomiast na dziecko może wpływać negatywnie. Przenika ona do mleka matki i zdarza się,
że powoduje u dziecka rozdrażnienie i problemy z żołądkiem lub ze snem. Maluch potrzebuje też więcej czasu niż dorosły na usunięcie kofeiny z organizmu. Jednak nie wszystkie dzieci reagują na nią identycznie.
4
Zwierzę a alergia
 Amerykańscy naukowcy udowodnili, że wczesny
kontakt z alergenami wzmacnia
układ odpornościowy. Przebywanie od pierwszych dni życia
w otoczeniu
zwierząt (np.
mieszkanie
z psem lub kotem) niemal o połowę zmniejsza ryzyko wystąpnienia
alergii na sierść
w wieku dorosłym.
Skąd się bierze
leworęczność?
 Od 8 do 15% ludzkości jest leworęczna. Ta właściwość organizmu objawia się już we wczesnym dzieciństwie.
Dziś już na szczęście nie zmusza się osób
leworęcznych do przestawienia na prawą, nadal jednak ta cecha jest dość zagadkowa. Jako przyczynę leworęczności najczęściej wymienia się genetykę – leworęczni rodzice częściej mają leworęczne dzieci, rzadko jest
ona wynikiem uszkodzeń
mózgu. Co ciekawe,
więcej jest mężczyzn
niż kobiet z dominującą
lewą ręką.
Grupy krwi – którą spotkasz
najczęściej, a którą ma najmniej osób?
 Rozróżnia się cztery główne grupy krwi (A, B, AB i 0). W różnych obszarach
świata, częstotliwość ich występowania jest inna. W Polsce najczęściej występującą grupą krwi, jest grupa A (ARh+ ma ok. 32% populacji, ARh– 6%), a dalej plasuje się grupa 0 (0Rh+ 31%, 0Rh– 6%), grupa B (BRh+ 15%, BRh– 2%), natomiast
najrzadziej pojawia się grupa AB (ABRh+ 7%, ABRh– 1%).
Dobroczynne skutki ograniczenia
spożywania soli?
 Sól poprawia smak potraw i jest niezbędnym elementem wielu z nich. Jednak spożywanie jej w zbyt
dużej ilości może prowadzić do problemów zdrowotnych. Sól sprawia, że w organizmie zatrzymywana jest woda, której usuwanie jest utrudnione. Może to doprowadzić do podniesienia
ciśnienia i uszkodzenia naczyń. Stąd
już prosta droga do chorób
serca, mózgu, a także
do niewydolności nerek.
Ograniczenie
spożywania soli
pomaga więc obniżyć ciśnienie krwi
i zapobiec wielu poważniejszym schorzeniom.
Czernidlak pospolity
a alkohol
 Czernidlak pospolity jest grzybem specyficznym – choć jadalny, w połączeniu
z alkoholem może być śmiertelnie trujący. Zawiera bowiem koprynę, która
blokuje proces rozkładania się alkoholu. Pierwsze objawy (m.in. zaczerwienienie w okolicy twarzy, zaburzenia rytmu serca i wymioty) mogą się pojawić już po 20 minutach
od spożycia alkoholu
i zdarza się, że prowadzą do śmierci. Alkoholu
nie wolno spożywać dwa dni przed jedzeniem grzybów i trzy dni po ich spożyciu.
5
Antybiotyki
a cytrusy

Przyjmując leki, a zwłaszcza antybiotyki, trzeba uważać na to,
czym się je popija. Nie
wolno popijać ich sokiem
grejpfrutowym, ponieważ
może to prowadzić do niewłaściwego ich działania.
Enzymy, które hamowane są przez substancje pochodzące z soku, nie
mogą właściwie
metabolizować
leków, w związku
z czym, ich stężenie we krwi wzrasta. Uważać powinny
także osoby przyjmujące leki na
nadciśnienie i nasercowe.
Jakie pokarmy
powodują przebarwienia zębów?
 Każdy marzy o tym, żeby mieć
piękne, białe zęby. Aby to osiągnąć, trzeba uważać na pokarmy, które
intensywnie barwią zęby. Są to przede
wszystkim: napoje – kawa, herbata,
cola, czerwone wino, soki z ciemnych
owoców (po ich wypiciu należy przepłukać usta wodą), owoce i warzywa – jagody, wiśnie, pomidory. Niekorzystnie
na stan naszych zębów działają także
spożywane w dużych ilościach kwaśne
potrawy, sos sojowy i preparaty zawierające żelazo.
temat wr z e ś n i a
Miej serce i…
dbaj o serce!
TEKST: dr Piotr Wałkowicki, kardiochirurg
Choć w lutym cały świat ogarnia „serduszkowe”
szaleństwo, to od 2000 roku prawdziwie
„sercowym” miesiącem jest wrzesień.
Z inicjatywy Światowej Federacji Serca
corocznie, właśnie u progu jesieni,
obchodzimy Światowy Dzień
Serca. Idea ta zrodziła się
w odpowiedzi na ciągle
jeszcze niewystarczającą
świadomość społeczną
związaną z chorobami
serca i ich profilaktyką.
P
omimo rozwoju medycyny choroby sercowo-naczyniowe niepodzielnie królują w statystykach schorzeń
powodujących wysoką śmiertelność.
Co szczególnie przeraża – niepokojąco często zabijają one osoby przed 50. rokiem życia, choć powszechnie uważa się, że stanowią problem ludzi w podeszłym wieku. Ponieważ większość tych schorzeń jest związana z trybem życia, niektóre z nich (jak np.
miażdżyca, zawał serca, choroba wieńcowa, nadciśnienie) zyskały miano chorób cywilizacyjnych. Najważniejsze jednak jest to,
że dzięki profilaktyce możemy w znacznym
stopniu zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia.
Grupy ryzyka
Nie mamy wpływu na swój wiek (choroby sercowo-naczyniowe dotykają szczególnie mężczyzn powyżej 45. i kobiet powyżej 55. roku ży-
cia), uwarunkowania
genetyczne czy wady nabyte.
Na szczęście inne zagrożenia możemy eliminować – są one bowiem związane przede wszystkim ze stylem życia. Z tego powodu Polskie Forum Profilaktyki i American Heart Association
starają się uświadamiać już dzieciom i młodzieży, że o sercu trzeba myśleć od najmłodszych lat
– to rodzaj zdrowotnej inwestycji na przyszłość.
W Polsce ryzyko chorób serca dotyczy milionów
osób. Czynniki kwalifikujące do grupy podwyższonego ryzyka to: nieprawidłowa dieta, bogata w niezdrowe tłuszcze i używki, brak aktywności fizycznej, nadwaga lub otyłość, nadciśnienie, stres, niskie stężenie „dobrego” cholesterolu HDL (mniejszy niż 35 mg/Dl) i zwiększone stężenie cholesterolu LDL (powyżej 160 mg/Dl).
Sercowe
problemy
Zmiany miażdżycowe (odkładanie się tłuszczów w tętnicach w postaci blaszek, zwężających ich światło i niszczących ściany na-
6
czyń krwionośnych) pojawiają się już w życiu płodowym, rozwijają się przez całe życie,
a najintensywniej przebiegają między 14.
a 35. rokiem życia. Miażdżyca rozwija się
długo i powoli, by w zaawansowanym stadium zmniejszyć światło naczyń krwionośnych, a w efekcie spowodować m.in. chorobę niedokrwienną (wieńcową) i zawał.
Różnorodność schorzeń serca jest wielka,
a jedną z najczęściej występujących jest choroba niedokrwienna mięśnia sercowego, czyli choroba wieńcowa. Wskutek zwężonego
światła tętnic wieńcowych serce jest niewystarczająco ukrwione i dotlenione. Objawia się
to bólem w klatce piersiowej, uciskiem i dusznością. Efektem choroby wieńcowej bywa zawał, choć wielu pacjentów – pozostających
w stałym kontakcie ze specjalistą – żyje z chorobą niedokrwienną, unikając powikłań.
Bądź dobry dla
serca – profilaktyka
W walce z chorobami serca najważniejsze
jest zapobieganie – opierające się na świa-

29 WRZEŚNIA
obchodzimy Światowy Dzień Serca.
W Polsce organizuje go Polskie Towarzystwo Kardiologiczne.
W 2012 roku ten dzień obchodzony jest pod hasłem „Twój Świat, Twój Dom, Twoje Serce… Profilaktyka chorób układu krążenia u kobiet i dzieci”.
Uroczystość Centralnych Obchodów Światowego Dnia Serca odbędzie się w Krakowie na Rynku
Głównym 30 września 2012 roku.
Więcej informacji na temat wydarzenia oraz
ciekawe porady lekarzy specjalistów na stronie akcji:
http://www.dzienserca.com.pl/.
domym, zdrowym stylu życia, wdrażanym
od najmłodszych lat, w myśl zasady: „czym
skorupka za młodu nasiąknie…”. Jeśli dotąd nie rozpieszczaliśmy swego serca, warto zrobić dla niego – i dla siebie! – coś dobrego.
 Zadbaj o prawidłową masę ciała – otyłość (szczególnie brzuszna) nie służy sercu.
 Jedz zdrowo – właściwa dieta to kluczowy element profilaktyki chorób krążenia.
Udowodniono, że najzdrowsza (nie tylko
dla „sercowców”) jest tzw. dieta śródziemnomorska. Obfituje ona w produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce, tłuste ryby morskie, chude mięso i nabiał. Zalecane są także zdrowe tłuszcze roślinne (np. oliwa z oliwek) i... czerwone wino!
 Zapomnij o paleniu, również biernym!
Osoby, które zaczynają palić przed 20. rokiem życia, najczęściej i najwcześniej zapadają na chorobę wieńcową i nadciśnienie.
Palenie czterokrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia zawału.
 Aktywność fizyczna to najlepsze lekarstwo
– zapobiega nadwadze i wielu chorobom,
poprawia krążenie i dotlenia organizm. Pamiętaj, że serce to mięsień – by utrzymać je
w dobrej formie, należy trenować i zwiększać jego wydolność. Wykorzystuj więc każdą okazję, by więcej się ruszać!
 Regularnie kontroluj ciśnienie krwi, poziom cholesterolu i cukru – wszelkie odchylenia od normy mogą świadczyć o poważnych problemach zdrowotnych. W porę wykryte pozwolą podjąć odpowiednie działania, by zapobiec nieodwracalnym zmianom.
 Naucz się panować nad stresem – długotrwałe napięcie działa wyniszczająco na organizm, obciąża także serce! Osoby nerwowe częściej cierpią z powodu chorób układu krążenia.
Zaleca się wypijanie 100-200 ml czerwonego
wina dziennie. Jeśli jednak na co dzień
zażywa się leki, np. antydepresanty czy środki
nasercowe, przed „winną” terapią należy
skonsultować się z lekarzem.

Niebezpieczna
nadwaga
Wciąż bagatelizowanym czynnikiem ryzyka zawału serca jest nadwaga i otyłość. Aby
sprawdzić, czy ma się odpowiedni stosunek
wagi do wzrostu, należy podzielić wagę
w kilogramach przez kwadrat wzrostu
w metrach np. 80 kg przez (1,6 m)2.
Otrzymuje się wskaźnik masy ciała, który
w tym przypadku wyniesie 31,25. Wskaźnik w granicach 18,5 – 25 oznacza prawidłową masę ciała. Wynik oscylujący między
25 a 30 oznacza nadwagę. Jeżeli jest większy niż 30, to już otyłość. W obu przypadkach należy jak najszybciej doprowadzić do
redukcji wagi. Nadwaga implikuje nadciśnienie, wysoki cholesterol, cukrzycę, a te
wprost prowadzą do chorób serca.
Pozytywny
wpływ ćwiczeń
Regularny wysiłek fizyczny jest bezcenny,
a jego działanie można porównać do magicznej tabletki, która chroni przed chorobami serca. Niezależnie od wieku, sylwetki i wagi – trzeba ćwiczyć! I nie chodzi tu
o uczęszczanie do najlepszego klubu fitness w najnowszym stroju sportowym. Wy-
7

Jak się uchronić przed
zawałem serca?
Jeśli dotąd nie ćwiczyłeś regularnie, a planujesz
intensywne treningi, skonsultuj się z lekarzem
lub trenerem, by wyeliminować poważne
schorzenia i dobrać rodzaj wysiłku do aktualnej
formy i możliwości. Doskonałe dla serca są:
długie spacery, nordic walking, jazda na rowerze
i pływanie.
starczy szybki spacer, nordic walking, jogging, joga, jazda na rowerze, pływanie,
które bardzo pomagają sercu. Ważne, żeby
aktywność stała się codziennym lub prawie
codziennym nawykiem – wysiłek powinien
trwać przynajmniej 30 minut. Poczujemy się
znacznie lepiej, jeśli odległość dwóch przystanków autobusowych pokonamy pieszo. 
temat wr z e ś n i a
Groźne nadciśnienie
Nadciśnienie jest jedną z najczęstszych chorób układu
krążenia. Choruje na nie około miliarda osób na całym
świecie. Związane jest z siedzącym trybem życia
i spożywaniem wysokoprzetworzonej
żywności. To groźna choroba, którą
na ogół odkrywa się przypadkiem.
Jeżeli nie jest leczona,
może powodować
uszkodzenia serca
i naczyń krwionośnych,
być przyczyną
udaru mózgu,
zawału serca lub
niewydolności
nerek.

TEKST: Joanna Pelczar
W
większości przypadków, podwyższone ciśnienie wynika
z przyczyn niezależnych od
człowieka np. uwarunkowań
genetycznych. Taki rodzaj schorzenia jest nazywany nadciśnieniem pierwotnym. O nadciśnieniu wtórnym mówimy wtedy, gdy jest ono
objawem innej choroby. Nadciśnienie jest chorobą przewlekłą, dlatego osoba, u której się je
zdiagnozuje będzie prawdopodobnie do końca życia skazana na przyjmowanie leków. Jednakże dobrze dobrane i regularnie przyjmowane nie zaburzają normalnego funkcjonowania. Lekarz diagnozuje nadciśnienie, gdy wartość ciśnienia jest podwyższona, czyli wynosi
powyżej 140 mmHg dla ciśnienia skurczowego
lub powyżej 90 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Badanie należy powtórzyć przynajmniej
dwukrotnie w różnych dniach. Ze względu na
to, iż nadciśnienie często nie daje charakterystycznych objawów, wykrywane jest przy okazji
innych badań. Objawami, na które lepiej zwrócić uwagę są częste bóle głowy w okolicach potylicy, bezsenność czy szybkie męczenie się.
Jak o siebie
zadbać?
Osoby, u których w najbliższej rodzinie występowało nadciśnienie, lub które mają podwyższone ciśnienie, powinny znacząco dbać

Zioła a nadciśnienie
Pomocniczą rolę w leczeniu
nadciśnienia mogą spełniać zioła:

Dużą skuteczność w obniżaniu ciśnienia
krwi ma jemioła, która jest częstym składnikiem
mieszanek ziołowych lub soków. Jej działanie
obserwuje się jednak dopiero po dłuższym
podawaniu.

Owoce i kwiatostany głogu – mają
działanie rozszerzające naczynia wieńcowe.

Czosnek – może być spożywany zarówno
w postaci naturalnej jak i w formie tabletek.

Aronia – wzmacnia naczynia krwionośne
i obniża ciśnienie krwi, zawiera też witaminy
z grupy B i witaminę C.

Dostępne w aptekach mieszanki nasercowe
zawierają także ziele ruty, kwiat czarnego bzu
oraz liście rozmarynu.
W przypadku stosowania ziół, jako uzupełnienia
kuracji farmakologicznej, należy poradzić się
lekarza. Także zioła, stosowane w zbyt dużych
dawkach mogą zaszkodzić!
8
PORADA
Aby leki na nadciśnienie
były skuteczne, muszą być
przyjmowane regularnie. Należy stosować się do zaleceń lekarza i nie powinno się odstawiać ich samemu, nawet gdy
wydaje się, że wszystko się
ustabilizowało.
o właściwy styl
swojego życia. Najważniejszymi elementami
są: optymalizacja masy ciała, rezygnacja z używek (papierosów, kawy, alkoholu), a także
zwiększenie aktywności fizycznej (powinny to
być jednak ćwiczenia umiarkowane, nie obciążające nadmiernie, takie jak pływanie czy jazda na rowerze) oraz właściwa dieta. Dieta wymaga zmniejszenia spożycia soli, czerwonego mięsa i słodyczy oraz dostarczania organizmowi większej dawki potasu (zwłaszcza zawartego w owocach i warzywach), jak również częstszego spożywania produktów pełnoziarnistych. Nie zawsze działania profilaktyczne, poprawiające ogólny tryb życia, pozwalają na uniknięcie nadciśnienia. W takim
wypadku lekarz wprowadza leczenie farmakologiczne.
Nadciśnienie jest niezwykle groźną chorobą
zwłaszcza kiedy dotyczy kobiet w ciąży. Stanowi bowiem zagrożenie zarówno dla matki jak i dla dziecka. Występuje jako powikłanie
u 5-8% ciężarnych w Polsce. W czasie ciąży,
bardzo ważne są profilaktyczne kontrole ciśnienia krwi, a w przypadku stwierdzenia nadciśnienia – unikanie stresu, odpoczynek i ścisłe
stosowanie się do zaleceń lekarza. 
wypowiedź eksperta
lek. stom. Iwona Gnach-Olejniczak
Nie dbasz o zęby?
Może Ci
grozić zawał
Kardiolodzy apelują o regularne
mycie zębów i wizyty w gabinetach
stomatologicznych. Dlaczego?
Zaniedbywanie higieny jamy ustnej
może doprowadzić do groźnych chorób
serca, z zawałem włącznie. Wyjaśniamy,
dlaczego wizyta u dentysty to także
profilaktyka chorób serca.

PROFILAKTYKA
S
zacuje się, że w jamie ustnej bytuje aż
700 gatunków bakterii. Ogniska zapalne, które powstają przy ich udziale,
nazywa się cichymi zabójcami. Nie bez
powodu. Dopóki układ odpornościowy radzi
sobie z koloniami bakterii, nie wiemy nawet,
że coś nam zagraża. Wystarczy jednak sezonowe osłabienie, stres, niewłaściwa dieta lub terapia antybiotykowa i cisi zabójcy przystępu-
udowodnili, że w kamieniu nazębnym i płytce
miażdżycowej występuje ten sam rodzaj drobnoustrojów.
Bakterie, które trafiają do krwiobiegu, są
tam traktowane jak intruzi. Organizm broni się, wysyłając przeciwko nim armię złożoną z płytek krwi i przeciwciał. Niestety, płytki, tworząc swego rodzaju „pancerz” wokół
bakterii, osadzają się przy tym na ścianach

Ważnym elementem profilaktyki jest
czyszczenie zębów z kamienia. To właśnie
w kamieniu, czyli w zmineralizowanej płytce
nazębnej, rozwijają się chorobotwórcze
bakterie.
ją do ataku. Nawet najmniejszy stan zapalny
umożliwia im dostęp do krwiobiegu, który jest
dla bakterii niczym autostrada do najważniejszych organów ludzkiego ciała, w tym serca.
Potwierdzili to amerykańscy naukowcy, którzy
naczyń krwionośnych. W ten sposób dochodzi do stopniowego uszkadzania i zatykania
żył. Tym samym widoczny staje się związek
między bólem dziąseł a zmianami miażdżycowymi, zawałem serca czy udarem mózgu.
9
Postaw
znak
„STOP”
Światowa Organizacja
Zdrowia zaleca, by usuwać kamień nazębny
przynajmniej 2 razy
w roku.
Regularne mycie zębów,
czyszczenie języka, używanie nici dentystycznej, płukanie ust specjalnymi płynami antyseptycznymi – to czynności obowiązkowe. Ale równie ważnym elementem profilaktyki jest czyszczenie zębów
z kamienia. To właśnie w kamieniu, czyli w zmineralizowanej płytce nazębnej,
rozwijają się chorobotwórcze bakterie. Najbardziej niebezpieczne – bakterie
beztlenowe – bytują w kieszeniach dziąsłowych. Gdy kamień zaczyna się gromadzić powyżej linii dziąseł, odpycha dziąsła od korzeni zębów i wywołuje stan zapalny. Bakterie mają wtedy otwartą drogę do naszego układu krwionośnego,
w tym także do serca. Dlatego Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, by usuwać kamień nazębny przynajmniej 2 razy
w roku. Trzymając się tej zasady, oraz
dbając o codzinną higienę jamy ustnej,
można uniemożliwić bakteriom dostęp
do organizmu. 
strefa zd r o w i a 3 0 +
Nie żałuj
lata!
Za letnim wypoczynkiem i słoneczną
opalenizną na pewno nie zatęskni
skóra. Wręcz przeciwnie, odpocznie
po wyczerpującej walce, jaką stoczyła
podczas wakacji. Warto sprawdzić, jakie
obrażenia odniosła tego lata i zafundować
jej solidną regenerację.
TEKST: lek. med. estet. Edyta Engländer, dermatolog
D
ermatolodzy nie mają wątpliwości, że słońce usypia czujność. Złota opalenizna powoduje, że zaczerwienienia robią się mniej widoczne, zmarszczki wtapiają się w nowy koloryt
cery, a wypryski trądzikowe, na skutek przesuszenia, jakby mniej dają się we znaki. Pozornie wygląda się lepiej. W rzeczywistości jednak
słońce nasila większość problemów. To dlatego po kilku tygodniach od powrotu z wakacji
jak na dłoni widać obrażenia po letniej batalii
ze słońcem. Wrzesień to najlepszy moment na
naprawę tego, co zepsuło lato.
Niechciana
pamiątka
Częstą powakacyjną przypadłością jest grzybica. Tą nieprzyjemną chorobą możemy się
zarazić na basenie, w saunie czy korzystając
z publicznej łazienki. Miejsca o dużej wilgotności i stosunkowo wysokiej temperaturze,
stwarzają idealne warunki do rozwoju grzybów. Szczególnie narażone na zakażenie są
osoby o niskich zdolnościach obronnych organizmu i z uszkodzoną barierą ochronną
skóry. Jeżeli zatem zauważymy u siebie zmiany na skórze (plamy, łuszczenie się, krostki)
lub paznokciach (zgrubienie płytki, zmiana
koloru na biały lub żółty), udajmy się do dermatologa, który poleci nam odpowiednią terapię. Aby uchronić się przed grzybicą, może-
my profilaktycznie stosować środki przeciwgrzybiczne, dostępne w aptekach w postaci
wygodnych sprayów lub kremów.
Nawilżanie
Przez intensywny kontakt ze słońcem skóra jest przesuszona. Prezentuje się szczególnie niekorzystnie, gdy na skutek intensywnego
opalania (w dodatku bez odpowiedniej ochrony) przybywa zmarszczek. Odsieczą dla skóry po lecie jest intensywne nawilżenie. Dzięki niemu zmarszczki będą wyraźnie spłycone
i nie tak ostre. Zarówno w preparatach stosowanych w domu, jak i w gabinecie medycyny estetycznej, trzeba szukać kwasu hialuronowego. Ten w kremie będzie działał nawilżająco
na wierzchnie warstwy naskórka, gdy zostanie
wprowadzony śródskórnie za pomocą mezoterapii, nawodni ją od środka. Ważne jest też
nawilżanie od wewnątrz – picie przynajmniej
1,5 litra wody dziennie.
Ujędrnianie
Promieniowanie UVA to główny winowajca
przyspieszonego fotostarzenia skóry. To ono odpowiada za zmasowany atak wolnych rodników,
niszczących włókna kolagenowe i elastynowe
w skórze. By zatrzymać ten proces, warto sięgnąć po antyoksydanty. Dermatolodzy polecają
na jesień równoległe stosowanie witamin A, C
10
i E, które wzajemnie się wspomagają i uzupełniają (np. witaminę C nakłada się na twarz rano,
a witaminy A i E wieczorem). Antyoksydanty
można stosować powierzchniowo, w postaci serum. Można również pobudzić skórę do samoodnowy za pomocą peelingów złuszczających,
które wspomagają produkcję kolagenu i elastyny, a jednocześnie modelują twarz.
Rozjaśnianie
przebarwień
Plamy posłoneczne są efektem działania promieni UV, które zaburzają produkcję melaniny – pigmentu odpowiedzialnego za barwę skóry. Są utrapieniem wielu kobiet, ponieważ – bez względu na przyczynę pojawienia się przebarwień – raz uruchomiony
mechanizm nadmiernej produkcji barwnika
trudno powstrzymać. Najlepszą profilaktyką
jest stosowanie kremu z najwyższym filtrem
(SPF 50). W przypadku wystąpienia przebarwień do pielęgnacji domowej można polecić
dermokosmetyki rozjaśniające z zawartością
kwasów (np. fitowego, kojowego lub azelainowego). Możemy również zdecydować się
na usługi gabinetów medycyny estetycznej
i skorzystać z peelingów. Skuteczną metodą
na pozbycie się niedoskonałości jest terapia
światłem lasera, umożliwiająca komfortowe
rozjaśnianie przebarwień oraz zmian naczyniowych.

Czy wiesz, że…
Skóra chroni nasze ciało przed utratą wody,
urazami mechanicznymi oraz nadmiernym
działaniem promieniowania ultrafioletowego.
Na zachowanie prawidłowych funkcji skóry
wpływają w szczególności: stopień nawilżenia
oraz natłuszczenia.
Stopień nawilżenia skóry zależy od własności
higroskopijnych jej warstwy rogowej oraz
zdolności barierowych, dzięki którym zatrzymuje
ona wodę.
W sposób naturalny skóra chroniona jest
przez tzw. płaszcz lipidowy, który powstaje
w wyniku wydzielania łoju i jego gromadzenia
w bruzdach skórnych i u nasady mieszków
włosowych. W skład lipidów pokrywających
naszą skórę wchodzą: wolne kwasy tłuszczowe
28 proc., triglicerydy 33 proc., woski 14 proc.,
cholesterol i jego estry 5 proc., skwalen 5 proc.,
węglowodory parafinowe 5 procent.
Pokonanie
„pajączków”
Terapię światłem stosuje się także do zamykania rozszerzonych naczynek krwionośnych. Jesień to najlepszy czas na takie działania, ponieważ 2-3 tygodnie po zabiegach naczyniowych
należy unikać obciążania naczyń włosowatych
(rozszerzają się one m.in. pod wpływem słońca, wysokich temperatur, ale także na mrozie).
Umiarkowane temperatury i niezbyt silne nasłonecznienie sprzyjają więc walce z „pajączkami”. Odpowiednią metodę ich usunięcia wskazuje zawsze dermatolog, analizując skalę i rodzaj uszkodzeń naczynek. Elastyczność naczyń
włosowatych można poprawić, stosując doustnie preparaty z zawartością flawonoidów i dietę bogatą w witaminę K (znajduje się głównie
w brokułach, jajkach czy szpinaku).
Obserwacja
znamion
Jesień to dobry moment, by umówić się
z dermatologiem na diagnozę znamion
i ustalić plan ich usunięcia. Problem czerniaka (jednego z najgroźniejszych nowotworów) jest nagłaśniany przez media latem, ale
to właśnie jesienią można bezpiecznie i komfortowo usuwać znamiona. Najczęściej wykorzystuje się do tego laser albo światło IPL,
a przeciwwskazaniem dla tego typu zabiegów jest intensywne nasłonecznienie. Po lecie
warto umówić się na badanie dermatoskopowe z jeszcze jednego powodu: by sprawdzić,
czy nasze znamiona nie zaczęły niebezpiecznie się zmieniać wskutek kontaktu ze słońcem. Lekarz oceni, czy „pieprzyki” nie mają
niepokojących cech. Może zalecić usunięcie znamion atypowych, narażonych na stały kontakt ze słońcem lub takich, które będą
drażnione przez elementy garderoby.
Walka
z trądzikiem
U progu jesieni z reguły dochodzi do zaostrzenia objawów trądziku. To duża zmiana, zwłaszcza że latem wysuszające działanie słońca poprawiło wygląd krostek, grudek
czy zmian zapalnych i już wydawało się, że
trądzik wywiesił białą flagę. Niestety, słoneczna kuracja tylko uaktywniła gruczoły łojowe
i teraz widać tego efekty: twarz szpecą nowe
zaskórniki i zmiany trądzikowe. Jedyne wyjście to wizyta u dermatologa, który dobierze
najbardziej skuteczną terapię. W zależności
od typu skóry zastosuje kwasy pirogronowy
czy glikolowy, pochodne retinoidów lub kwasów salicylowych, by unormować złuszczanie
i pracę gruczołów łojowych. Niezbędna może
się okazać antybiotykoterapia. 
11

W trosce o skórę:

Zażywając kąpieli słonecznych, używaj
zawsze kremów z filtrem UV.

Jeżeli na Twojej twarzy zaczynają się
pojawiać zmarszczki, stosuj kremy z zawartością
kwasu hialuronowego oraz witamin A, C i E.

Obserwuj dokładnie skórę – jeżeli
zauważysz nietypowe krostki, zaczerwienienia,
czy przebarwienia, najlepiej udaj się na
konsultacje do lekarza dermatologa.

Pij co najmniej 1,5 l wody dziennie –
nawilżysz organizm i skórę.
strefa zd r o w i a 3 0 +
Jesienne sposoby
na odporność
Choroby najczęściej atakują jesienią. Mniej jest
ciepłych i słonecznych chwil, organizm musi
dostosować się do chłodów i niepogody. Dni są
krótsze, a odporność gwałtownie spada. Stąd
już krótka droga do przeziębienia.
TEKST: Katarzyna Krępska
O
dporność jesienią obniża się ze
względu na zmianę nie tylko warunków atmosferycznych, ale również diety. Latem dostarczamy naszemu organizmowi więcej naturalnych witamin, jedząc owoce i warzywa, teraz także
musimy o nich pamiętać. Jedzmy dużo zup,
które nie dość, że są zdrowe, to jeszcze doskonale rozgrzewają. Pamiętajmy przy tym by
nie rozgotować warzyw, gdyż tracą one wówczas większość wartości odżywczych.
W chłodne dni zdecydowanie wzrasta zapotrzebowanie na witaminy i minerały – należy dostarczać je regularnie. Najważniejsza jest witamina C, która wzmacnia odporność i uszczelnia naczynia krwionośne. W diecie nie może zabraknąć również czosnku i cebuli (są naturalnymi antybiotykami), ryb, które zawierają ważne kwasy omega-3, a także miodu, mającego właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne. Można wspomagać
się dodatkowo jogurtami i kefirami z żywymi kulturami bakterii, nie wolno też zapominać o dużej ilości regularnie pitej wody, pomagającej oczyszczać organizm z toksyn.
A to wszystko powinno być zawarte w regularnych posiłkach, spożywanych 4-5 razy dzien-
nie, gdyż tylko systematyczne
odżywianie może wspomóc
ochronę przed zagrożeniami
z zewnątrz.
W trosce
o kondycję
Ruch, zwłaszcza na świeżym powietrzu, pozwala na
zahartowanie organizmu,
zwiększenie jego wydolności, a także utrzymanie zyskanej latem kondycji. Jesienią, gdy nie ma już nieznośnych upałów, możemy doskonale wykorzystać czas,
jeżdżąc na rowerze czy biegając. Jeśli pogoda nie sprzyja – warto wybrać się na basen lub po prostu pogimnastykować się w domu. Nie
lubisz uprawiać sportu? Postaw na dłuższe spacery, wypróbuj nordic walking – podziwiaj jesienny krajobraz i jednocześnie dbaj o siebie.

Jesienią, gdy nie ma już nieznośnych upałów,
Więcej snu,
możemy doskonale wykorzystać czas jeżdżąc na mniej stresu
Człowiek przemęczony i zestresowany jest
bardziej podatny na infekcje, dlatego w okrerowerze czy biegając. Jeśli pogoda nie sprzyja
sie zwiększonej zachorowalności należy
– warto wybrać się na basen lub po prostu
szczególnie dbać o siebie. Organizm po wyczerpującym dniu musi mieć czas na regepogimnastykować się w domu.
nerację. Niezbędny jest mu do tego odpowiednio długi sen. Przed snem dobrze jest
się dotlenić, udać się na krótki spacer i do-
12

kładnie przewietrzyć sypialnię. O ile to możliwe, należy unikać sytuacji stresowych i poświęcić więcej czasu na relaks. Układ nerwowy związany jest z układem immunologicznym, dlatego nadmierna nerwowość negatywnie wpływa na odporność.
Używki nie są naszymi sprzymierzeńcami, dlatego zwłaszcza teraz dobrze byłoby powalczyć
z nałogiem. Papierosy podrażniają błonę śluzową gardła, przez co staje się ona słabsza
i podatna na infekcje.
Ochronę przed zachorowaniem zapewnią nam także szczepienia, jednak lepiej
je wykonać na początku sezonu. Co prawda szczepionki nie gwarantują całkowitej
ochrony przed grypą, jednak chronią nas
przed jej cięższymi postaciami i zmniejszają
liczbę możliwych powikłań.
Jak pokonać
przeziębienie?
Jeśli już dopadnie nas przeziębienie, nie warto panikować. Można spróbować je pokonać domowymi sposobami. Najważniejszym
(i zarazem najczęściej ignorowanym) zaleceniem specjalistów jest leżenie w łóżku, a kilka dni wolnego to konieczność. „Przechodzona” choroba może trwać przez wiele dni, jednocześnie można nabawić się powikłań. Cho-
NASZA RADA
Do przygotowania domowych medykamentów można
użyć kwiatów mniszka lekarskiego
lub cebuli. Syrop z popularnego mlecza łagodzi kaszel i pomaga przy infekcjach gardła. Natomiast znany od pokoleń syrop z cebuli ma właściwości
bakteriobójcze, przeciwkaszlowe
i wykrztuśne, a także zawiera
całą gamę witamin.

Ciekawostki:

Walcząc z przeziębieniem, a zwłaszcza
z uporczywym katarem, dobrze jest stosować
inhalacje. Do miski z gorącą wodą dodaje się
kilka kropel olejków eterycznych lub zaparza się
zioła, a następnie pochylając nad naczyniem,
z głową przykrytą ręcznikiem, wdycha opary.
Na przeziębienie najlepsze będą olejki
eukaliptusowy, tymiankowy i sosnowy, oraz
mięta.

Dla organizmu niekorzystne są gwałtowne
zmiany temperatur, dlatego trzeba pamiętać
o tym, by ubierać się zgodnie z panującą
pogodą i nie doprowadzać do przegrzania ani
wychłodzenia.

W profilaktyce dobrze jest stosować tran,
zawierający kwasy tłuszczowe wzmacniające
odporność, a także korzystne dla zdrowia
ry organizm należy wzmocnić przez właściwe odżywianie – spożywanie produktów bogatych w witaminy i minerały czy picie dużej
ilości płynów. „Babcine” sposoby na chorobę nie tracą na aktualności – jedzenie bakteriobójczego czosnku, picie herbaty z miodem
i cytryną oraz ziół napotnych (np. czarny bez)
może znacznie poprawić naszą kondycję.
witaminy A, C i D.
Jeśli jednak po 2-3 dniach kuracji nie widać
polepszenia, koniecznie należy się udać do
lekarza. 
REKLAMA
ALTHAN
strefa zd r o w i a 3 0 +
Otyłość
– epidemia
naszych czasów
Specyfiką współczesności jest to,
że nie musimy sami zdobywać pożywienia,
niemal wszystko mamy na wyciągnięcie ręki.
Mniej się ruszamy, na domiar złego
pochłaniamy tony wysokokalorycznej,
przetworzonej żywności. Efekty widać
gołym okiem – otyłość, która zyskała miano
najpoważniejszej choroby cywilizacyjnej,
pojawia się już u niemowląt i małych dzieci,
a według badań tylko co trzecia osoba ma
prawidłową masę ciała.
TEKST: Sylwia Kupczyk-Targosz
K
iedyś – symbol dobrobytu, współcześnie – problem natury estetycznej,
przede wszystkim jednak to przewlekła choroba. Otyłość – znak naszych
czasów i rzeczywistości, efekt niewłaściwego
trybu życia, wiąże się z wieloma schorzeniami.
Najczęściej idzie w parze z cukrzycą, chorobami sercowo-naczyniowymi, zaburzeniami oddychania, niektórymi nowotworami, żylakami,
problemami z kręgosłupem i stawami.
Otyłość to nadmierny rozwój tkanki tłuszczowej – mówimy o niej wówczas, gdy masa ciała znacznie przekracza potrzeby organizmu
i normy ustalone dla naszego wieku czy płci.
U osób z wyraźnie podwyższoną zawartością
tłuszczu w organizmie drastycznie wzrasta
prawdopodobieństwo wystąpienia najcięższych chorób, a co za tym idzie – przedwczesnej śmierci.

STATYSTYKI
Według Instytutu Żywności i Żywienia ponad połowa dorosłych Polaków cierpi na otyłość lub nadwagę, niemal
co piąte dziecko ma niebezpiecznie podwyższoną masę ciała.
Nic dziwnego, skoro zaledwie
30% dzieci i 10% dorosłych
uprawia regularnie
sport.
Dlaczego
tyjemy?
Prodłoże otyłości jest wieloczynnikowe. W dużej mierze jest ona uwarunkowana genetycznie, bywa efektem schorzeń hormonalnych,
14
układu nerwowego czy zażywania niektórych
leków, jednak główną jej przyczyną jest symptomatyczne dla współczesności połączenie
siedzącego trybu życia oraz niewłaściwej diety. Coraz częściej problem otyłości – zarówno
jej przyczyny, jak i konsekwencje – analizuje
się w kategoriach psychospołecznych.
Dzienne zapotrzebowanie energetyczne, pokrywające przeciętny wysiłek fizyczny i naturalne procesy fizjologiczne, wynosi 2000 kcal
dla kobiet i 2500 kcal dla mężczyzn. Sporadyczne zaburzenie bilansu energetycznego
nie przynosi większych szkód dla zdrowego
organizmu, jednak długotrwałe dostarczanie
nadmiaru kalorii wbrew indywidualnemu zapotrzebowaniu miewa katastrofalne skutki.
Jak ją
zdiagnozować?
Choć prawidłowa waga jest związana z budową ciała, cechami osobniczymi czy indywidualnym zapotrzebowaniem organizmu, otyłość stwierdza się, stosując kilka metod. Należą do nich: obliczenie tzw. idealnej masy ciała
(IMC) i porównanie jej z aktualną wagą, wyliczenie wskaźnika BMI (masy ciała) czy zbadanie zawartości tłuszczu w organizmie na pod-
stawie pomiaru fałdów skórno-tłuszczowych
za pomocą tzw. fałdomierza.
 IMC = (wzrost [cm] – 100) – {(wzrost
[cm] – 150) : K}; przy czym współczynnik K
wynosi: 4 (kobiety) lub 2 (mężczyźni). Waga
przekraczająca o 20% uzyskany wskaźnik IMC
oznacza otyłość.
 BMI = aktualna masa ciała [kg] / (wzrost
[m])2; norma to wynik w granicach 18,5 – 25.
Wynik powyżej 40 oznacza otyłość patologiczną.
Walka
wagi ciężkiej
Walka z otyłością musi przebiegać na kilku
frontach, w konsultacji ze specjalistą, który
określi jej charakter i wskaże właściwy kierunek działań.
Po wyeliminowaniu choroby jako źródła
otyłości warto zasięgnąć opinii dietetyka
i psychologa. W tym momencie rozpocznie się długotrwała i wymagająca cierpliwości batalia, w której stawką jest zdrowie,
a może nawet życie. Jej głównymi elementami będą:
 dieta zmierzająca do uzyskania ujemnego bilansu energetycznego. W ustaleniu zapotrzebowania energetycznego pomoże specjalista, uwzględniając indywidualne czynniki, jak rodzaj pracy czy nawet… gusta kulinar-
ne. Z pewnością obejmie ona pięć posiłków,
dostarczających organizmowi wszelkich niezbędnych składników;
 zwiększona aktywność fizyczna;
 psychoterapia, terapia farmakologiczna
lub leczenie chirurgiczne.
wieniowych i zdrowotnych. W tym celu ustanowiono również Światowy Dzień Walki
z Otyłością (24 października) i Europejski
Dzień Otyłości (25 maja). 
Jedz świadomie
W profilaktyce i zwalczaniu nadwagi czy otyłości najważniejsze miejsce zajmuje odżywianie. Właściwe – opiera się na równowadze. W zbilansowanej diecie nie może zatem
zabraknąć: zbóż, warzyw i owoców, mięsa,
ryb, jaj czy przetworów mlecznych, ale także ograniczonych ilości cukru, soli i tłuszczu.
W przypadku diety mającej na celu redukcję
wagi należy jednak zmniejszyć ilość spożywanych tłuszczów i cukrów prostych, zwiększyć
spożycie warzyw i owoców, zrezygnować
z alkoholu i innych używek. Nie bez znaczenia jest ilość posiłków – będąc na diecie,
trzeba jeść częściej (4-6 razy dziennie), lecz
mniej. Udowodniono, że osoby jedzące co
najwyżej dwa razy w ciągu dnia łatwiej tyją,
mają podwyższony poziom cholesterolu i zaburzoną przyswajalność węglowodanów.
Światowe organizacje żywieniowe dążą do
uświadomienia ludziom, jak poważny problem stanowi otyłość będąca najczęściej wynikiem zaniedbania właściwych nawyków żyREKLAMA

ZDROWIE
Już utrata około 10%
„nadprogramowej” masy
ciała korzystnie wpływa
na stan zdrowia i samopoczucie!
strefa zd r o w i a m a m y i d z i e c ka
Mamo,
Tato
– idę do
szkoły!
TEKST: Katarzyna Trybuś
Dziecko rozpoczynające edukację szkolną
wkracza na niezwykle ważną ścieżkę swojego
rozwoju. Odtąd nie będzie już maluchem, ale
uczniem. Szkoła i uczeń to słowa, w których
powinien się zawierać jak największy ładunek
pozytywnych skojarzeń i doznań, wszak czasy
szkolne będą się przewijały w naszych wspomnieniach przez całe życie.
P
ierwszy dzień szkoły, to chwila trudna zarówno dla dziecka, jak i dla
jego rodziców. Z początkiem września trzeba będzie pożegnać się
z beztroską letnich dni i zmienić tryb życia
całej rodziny. Dzieci podchodzą do obowiązku szkolnego różnie – niektóre cieszą się, że
poznają nowych kolegów i będą się uczyć
ciekawych rzeczy, inne są przerażone kilkugodzinnym siedzeniem w ławce i odrabianiem zadań domowych. Wizerunek szkoły
w oczach dziecka zależy w znacznym stopniu od rodziców, którzy muszą się wykazać
rozwagą, by nie zaszczepić w dziecku własnych negatywnych doświadczeń z czasów
szkolnych.
16
Często się zdarza, że niepokój związany
z początkiem edukacji szkolnej dotyka
w silniejszym stopniu rodziców niż ich dzieci. Można zadać sobie pytanie, czy dojrzałość szkolna dotyczy tylko dzieci, czy można
o niej mówić również w kontekście gotowości rodziców do wypuszczenia pociechy spod
opiekuńczych skrzydeł.
Najważniejszą rzeczą jest odpowiednie psychiczne przygotowanie malucha. Warto zacząć z nim rozmawiać o szkole wcześniej,
podzielić się własnymi miłymi wspomnieniami i przede wszystkim nie straszyć. Nie ma
nic gorszego niż osiągnięcie efektu, w którym dziecko źle podchodzi do nauki jeszcze
przed rozpoczęciem szkoły. Dziecko nie wie,
czego może się spodziewać, ale pozytywne
nastawienie i przygotowanie może spowodować, że będzie z radością oczekiwać na
rozpoczęcie nauki. Kiedy zaobserwujemy, że
obawia się pójścia do szkoły, trzeba je zapytać, co jest powodem tego niepokoju, i spró-
bować oswoić jego lęk przed nieznanym.
Trzeba pokazać plusy szkoły – poznawanie
nowych dzieci, zabawy z nimi, a także nowe,
przydatne umiejętności, które nabędzie. Kiedy już dziecko zacznie czas nauki, rodzice powinni być zainteresowani jego życiem
szkolnym. Uczeń musi wiedzieć, że jest to
ważne także dla nich. Nie można zapominać
również o wspólnym odrabianiu lekcji, które jednak musi się sprowadzać do pomocy,
a nie wyręczania.

Pudełko śniadaniowe
Szkolna
wyprawka
Zanim maluch rozpocznie przygodę z nauką,
czeka go jeszcze kompletowanie wyprawki.
Dobrze jest udać się z dzieckiem na zakupy
i wspólnie wybierać potrzebne rzeczy,
a przed wyjściem zrobić listę potrzebnych
przyborów. Niezbędny dla ucznia jest tornister – odpowiednio dobrany do wzrostu, najlepiej z wieloma praktycznymi kieszeniami, które pomieszczą zeszyty, książki, strój na WF – do tego piórnik, w którym zmieszczą się wszystkie szkolne przedmioty – ołówki, długopisy, gumka, temperówka czy nożyczki. Kupując wyprawkę, nie
można zapomnieć o pojemniku na śniadanie. Na rynku dostępne są przeróżne – od
tych naprawdę prostych po bardzo kolorowe,
z dużą ilością przegródek.
Modyfikacje trzeba wprowadzić również
w domu. Należy znaleźć dziecku miejsce,
w którym będzie odrabiać lekcje, najlepiej
wydzieloną przestrzeń, tak aby nie robiło
tego na kolanach ani przy nieustającym hałasie telewizora. Im mniej rozpraszających
czynników, tym sprawniejsze będzie odrabianie zadań, dodatkowo uda się wygospodarować jeszcze sporo czasu na zabawę.
Co powinno obejmować dziecięce
drugie śniadanie:

 kanapki (z szynką, serem, jajkiem, sałatą,
pomidorem),
 przetwory mleczne (mleko w kartoniku ze
słomką, jogurt),
o śniadaniu przed
wyjściem – to bardzo ważny posiłek,
a pomysłów na jego skomponowanie mogą być tysiące. Potem przychodzi czas na drugie śniadanie. Nie można ulegać pokusie pójścia na łatwiznę i wręczenia dziecku pieniędzy na jedzenie, gdyż istnieje duże prawdopodobieństwo, że zostaną przeznaczone na słodycze i chipsy. Pamiętajmy, że takie produkty są tylko zapychaczami, na krótko zaspokajają głód
i nie pozwalają dziecku wytrwać do obiadu.
Przede wszystkim jednak nie sprzyjają prawidłowej koncentracji i przyswajaniu wiadomości. Zdecydowanie lepiej jest przygotować coś w domu. Jedzenie nie może mieć
intensywnego zapachu, a także nie powinno
brudzić. Drugie śniadanie dla dziecka musi
być dobrze przemyślane – kanapka, owoc,
coś do picia, może być też mały jogurt z jed-
Należy znaleźć dziecku miejsce, w którym 
będzie odrabiać lekcje, najlepiej wydzieloną
przestrzeń, tak aby nie robiło tego na kolanach
ani przy nieustającym hałasie telewizora.
Im mniej rozpraszających czynników, tym
sprawniejsze będzie odrabianie zadań.
Jedzenie
na dobry dzień
Dziecko musi mieć energię, żeby dobrze
funkcjonować przez cały dzień w szkole,
dlatego trzeba zadbać, by odpowiednio się
odżywiało. Na pewno nie wolno zapominać
owoce (jabłko, banan, mandarynka),
norazową, plastikową łyżeczką. Należy wybierać raczej twardsze owoce, które nie rozpadną się podczas transportu w szkolnym
plecaku. Śniadanie powinno być urozmaicone, chociaż każdy rodzic musi dostosować
je do upodobań swojego dziecka. Jeśli malec jest znudzony kanapkami, warto je uroz-
17
 coś do picia (woda, naturalny sok
owocowy),
 za przekąskę mogą służyć suszone owoce
lub orzechy,
 nie można też zapomnieć o chusteczkach
higienicznych lub nawilżanych do wytarcia rąk.
maicić – zastąpić tradycyjne bułki czy kromki
chleba czymś innym – niech to będzie pita,
tortilla czy bajgiel. Można też wycinać (za
pomocą foremek) fantazyjne kształty z chleba, a potem ozdabiać je w sposób zachęcający do jedzenia. Upieczone w domu muffiny na ostro czy słodko to znakomity dodatek
do śniadania. Przyrządzanie posiłków może
być także zabawą, a nie tylko przykrym obowiązkiem. 
strefa zd r o w i a m a m y i d z i e c ka
Lepiej zapobiegać,
niż leczyć
Wiele godzin w szkolnej ławce, później
odrabianie lekcji i dodatkowe zajęcia;
relaks przed monitorem komputera lub
telewizorem… Statystyki są alarmujące –
coraz częstsze występowanie wad postawy
u najmłodszych jest konsekwencją
przemian cywilizacyjnych. Choć wiadomo,
że lepiej zapobiegać, niż leczyć, już u ponad
80% dzieci i młodzieży diagnozuje się
zaburzenia postawy ciała.
TEKST: Sylwia Kupczyk-Targosz

P
ostawa ciała zmienia się przez całe życie – pewne jej deformacje mają uzasadnienie fizjologiczne, są naturalnie związane z wiekiem, płcią czy nawet nastrojem. Niestety, współcześnie częściej
mamy do czynienia z ewidentnymi nieprawidłowościami, będącymi efektem długotrwałego oddziaływania niekorzystnych czynników
środowiskowych i niebezpiecznych dla zdrowia nawyków. Wczesne wykrycie nieprawidłowości postawy u dzieci może zapobiec ich pogłębianiu, a w konsekwencji nieodwracalnym
zmianom i dolegliwościom w wieku dorosłym.
Obok wad postawy, na których wystąpienie
nie mamy wpływu, np. uwarunkowanych genetycznie, rozwojowo czy będących efektem przebytych chorób, zatrważająca wydaje się częstotliwość występowania tzw. nieprawidłowości nawykowych. W zapobieganiu i zwalczaniu tych ostatnich nieoceniona
jest rola rodziców, opiekunów i nauczycieli.
Najczęstsze wady
O prawidłową postawę dziecka należy dbać
już od pierwszych jego dni – właściwie rozwijające się ciało dziecka osiąga symetrię
ok. 3. miesiąca życia. Wiek szkolny i czas nauki
wiążą się jednak najczęściej ze zmianą stylu ży-
LECZENIE
Dziecko, u którego stwierdzono
nieprawidłowości postawy, powinno
zostać skierowane na zajęcia gimnastyki korekcyjnej, eliminującej zaburzenia lub zapobiegającej im w przypadku
stwierdzenia możliwości ich wystąpienia. Aby ćwiczenia były skuteczne, po
instruktażu specjalisty należy wykonywać je również w domu,
pod opieką dorosłych.
cia dziecka – mniejsza
aktywność, jednostajna pozycja siedząca i zmiany rozwojowe, jak np. gwałtowny wzrost, stwarzają sprzyjające warunki
do kształtowania się wad
w postawie ciała.
Wśród dzieci w wieku szkolnym najczęściej diagnozuje się deformacje obejmujące wady kręgosłupa (skoliozy,
plecy okrągłe lub wklęsłe) oraz płaskostopie.
Zaokrąglenie pleców, czyli tzw. garbienie się,
dotyczy blisko 10% uczniów. Wada ta ma
źródło przede wszystkim w stylu życia współczesnych dzieci (niewłaściwa pozycja podczas pracy, dźwiganie zbyt ciężkich tornistrów). Powodem zgarbionej postawy mogą
być także nieskorygowane wady wzroku lub
złe oświetlenie stanowiska pracy (uczeń garbi się, by lepiej widzieć). Nie bez znaczenia
są tu także czynniki psychofizyczne (np. chęć
zamaskowania wzrostu czy biustu) lub poważniejsze schorzenia. Plecy wklęsłe (wypięty
brzuch i pośladki) są wadą odcinka lędźwiowego kręgosłupa i wiążą się często z dolegliwościami bólowymi okolicy lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa.
18
Nieleczone skoliozy, czyli boczne skrzywienia
kręgosłupa, mogą prowadzić do wielu niekorzystnych zmian w organizmie, dotyczących
układu ruchu, krążeniowego, oddechowego
i uciskania narządów wewnętrznych (serce
i płuca), dlatego szczególne znaczenie ma tutaj obserwacja zmian w postawie ciała w momentach tzw. skoków wzrostowych – przede
wszystkim u siedmio- i nastolatków. Wcześnie
zdiagnozowaną skoliozę można skorygować,
zaawansowana wymaga rehabilitacji lub leczenia operacyjnego.
Najczęściej występującą wadą stóp, prowadzącą do zniekształceń, bólu i problemów
z poruszaniem się, jest płaskostopie, czyli platfus (z niem.). Jest ono efektem niewydolności układu mięśniowo-wiązadłowe-
Zasięgając opinii specjalisty, należy określić, jaki
jest charakter zaobserwowanej u dziecka
nieprawidłowości – czy stanowi zagrożenie,
czy też jest naturalnym etapem kształtowania
się właściwej postawy ciała. Na co dzień
warto zwalczać niekorzystne
nawyki i czynniki
wpływające na
deformację
postawy.
go oraz przeciążenia stóp w wyniku nadwagi lub noszenia niewłaściwego obuwia. Pozwala się skorygować za pomocą dobranych przez specjalistę wkładek oraz ćwiczeń.
W ciężkich przypadkach konieczne bywa leczenie operacyjne.
Profilaktyka
i leczenie
W zwalczaniu wad postawy najważniejsza
jest profilaktyka i wczesne ich wykrywanie.
Zasięgając opinii specjalisty, należy określić,
jaki jest charakter zaobserwowanej u dziecka
nieprawidłowości – czy stanowi zagrożenie,
czy też jest naturalnym etapem kształtowania się właściwej postawy ciała. Na co dzień
warto zwalczać niekorzystne nawyki i czynniki wpływające na deformację postawy, by wychować świadomego i zdrowego człowieka.
2. Wypracuj w dziecku nawyk utrzymania
właściwej postawy ciała w każdej sytuacji,
sam też bądź dla niego przykładem.
3. Zadbaj o zapewnienie dziecku właściwych
warunków zarówno do nauki, jak i odpoczynku.

PROFILAKTYKA
Dobrze dobrane krzesło i biurko zapewnią odpowiednią postawę w czasie nauki czy odrabiania lekcji: stopy muszą opierać się na podłodze, kolana i stawy biodrowe powinny
być zgięte pod kątem ok. 90 stopni. Doskonałym rozwiązaniem jest specjalna, ukośna podkładka pod książkę czy zeszyt, eliminująca konieczność pochylania się
nad stołem.
W trosce
o właściwą postawę:
1. Zapewnij dziecku odpowiednią porcję ruchu
każdego dnia, przynajmniej godzinę dziennie. Do najzdrowszych dyscyplin sportowych
w kontekście zapobiegania wadom postawy
należą pływanie, turystyka piesza i rowerowa,
łyżwiarstwo i gry sportowe.
19
4. Sen regeneruje, pozwala odpocząć zmęczonym mięśniom, dlatego ważne jest wygodne, niezbyt miękkie łóżko.
5. Wygodne obuwie i ubrania ułatwiają utrzymanie właściwej postawy. 
strefa zd r o w i a m a m y i d z i e c ka
Dieta
dla dwojga
Kobieta w czasie ciąży
nie musi radykalnie
zmieniać swojej diety,
nie powinna też jeść
za dwoje. Składników
zabronionych dla
ciężarnych jest
niewiele, a organizm
kobiety często sam
podpowiada, czego
potrzebuje.
TEKST: Katarzyna Trybuś
C
iąża to czas radości, oczekiwania na
nowe życie. Często pojawia się jednak niepokój – czy składniki, które
spożywa matka, nie są szkodliwe dla
dziecka? Dobrze jest wiedzieć, jak właściwie
zaplanować dietę, aby i matka, i dziecko byli
szczęśliwi. Na początku warto obalić mit, którym jest konieczność jedzenia za dwoje – kobieta nie musi przyjmować podwójnej dawki
kalorii, a zapotrzebowanie na energię jest zaledwie trochę większe niż przed ciążą. Ciąża to
też nie choroba, dlatego nie należy traktować
tego stanu w sposób niezwykle rygorystyczny.
Zdrowo
i racjonalnie
Dieta ciężarnej powinna być przede wszystkim zdrowa, zapewniająca i matce i dziecku niezbędną dawkę kalorii, witamin i innych
składników odżywczych. Posiłki muszą być
urozmaicone i składać się z produktów pełnowartościowych, tylko w ten sposób można uniknąć niedoborów. Lepiej jeść częściej,
ale mniej, unikać ciężkostrawnych dań (właściwsze są potrawy gotowane lub przygotowane na parze niż smażone), postawić raczej na zdrowe i naturalne składniki, spożywać więcej owoców i warzyw. U ciężarnych
często pojawiają się zaparcia, dlatego dieta
powinna być bogata w produkty zawierające błonnik – ciemne pieczywo, otręby. Należy unikać gotowych dodatków czy mieszanek przypraw, które mogą zawierać niebezpieczny glutaminian sodu, negatywnie
wpływający na układ krążenia. Z tego też
powodu lepiej zrezygnować z fast foodów
i postawić na domowe jedzenie. Koniecznością jest dopasowanie posiłków do aktualnego stanu – jeśli kobietę męczą mdłości, do-
20
brze jest zmniejszyć porcje posiłków, oraz
wspomóc się herbatkami z dodatkiem imbiru. A co z zachciankami? Zdrowe zachcianki nie są złe – nie można jednak przekraczać
pewnych granic.
Na każdy miesiąc
Dietę należy modyfikować na poszczególnych
etapach ciąży. W pierwszym trymestrze warto zadbać o dostarczanie dziecku dużej ilości minerałów, gdyż to właśnie wtedy dzielą
się komórki, z których później powstaną poszczególne organy małego człowieka. Drugi trymestr to czas rozwoju układu kostnego malucha, dlatego trzeba przyjmować więcej wapnia, zbyt małe jego ilości w pożywieniu mogą wpłynąć na osłabienie zębów i kości u matki. W trzecim trymestrze intensywnie
rozwija się mózg dziecka, a u kobiety zwięk-

ZMIANY
Kobiety w ciąży muszą uważać
nie tylko na to, co jedzą, ale także modyfikować swoje nawyki – absolutnie
zakazane jest palenie, ciężarne powinny
też unikać miejsc przesiąkniętych dymem
papierosowym. Natomiast właścicielki kotów muszą zadbać o to, aby w tym czasie ktoś inny sprzątał kocią kuwetę. Odchody mogą być bowiem źródłem niebezpiecznej dla zdrowia
i życia dziecka toksoplazmozy.
sza się zapotrzebowanie na białko. Ważna
w tym okresie jest także suplementacja kwasami omega-3, które wspomagają rozwój
układu nerwowego malucha. Podczas całej
ciąży znacznie wzrasta zapotrzebowanie na
żelazo, którego niedobór może skutkować
anemią. Bogatym jego źródłem są czerwone
mięso, żółtka jaj i zielone warzywa.
O czym pamiętać:
• Kwas foliowy – zapobiega powstawaniu
wad wrodzonych u dziecka, dlatego dobrze zażywać go jeszcze przed zajściem
w ciążę. Niestety, nawet zrównoważona
dieta nie pokrywa w całości zapotrzebowania na kwas foliowy, dlatego trzeba przyjmować go dodatkowo w postaci tabletek.
• Woda – przynajmniej dwa litry dziennie –
łagodzi zgagę, wypłukuje toksyny z organizmu, zapobiega zmęczeniu.
• Regularne posiłki – mniejsze objętościowo, ale częstsze jedzenie pozwala uniknąć
mdłości i sprawią, że kobieta i dziecko cały
czas będą właściwie odżywione.
• Konsultacje z lekarzem – są szczególnie
ważne, gdy przyjmujemy leki podczas ciąży. Prowadzący naszą ciążę lekarz powinien zadbać, żeby żaden przyjmowany
przez nas medykament nie wpłynął negatywnie na płód.
Dietę należy modyfikować na poszczególnych
etapach ciąży. W pierwszym trymestrze warto
zadbać o dostarczanie dziecku dużej ilości
minerałów, gdyż to właśnie wtedy dzielą
się komórki, z których później powstaną

poszczególne organy małego człowieka.
Z czego
zrezygnować:
• Alkohol – to
oczywiste,
ale warto
przypominać,
że ciąża to nie
czas na picie
alkoholu.
• Potrawy tłuste, z dużą
ilością soli, wysoko przetworzona żywność – tylko obciążają
organizm, nie zapewniają odpowiednich
składników odżywczych i powodują nieprzyjemne dolegliwości.
• Surowe ryby, mięso (można zarazić się
toksoplazmozą) i jajka (salmonellą).
• Sery pleśniowe (mogą zawierać bakterie
listeria).
• Aloes (istnieje prawdopodobieństwo wywołania skurczów macicy).
• Duża ilość wypijanej kawy i mocnej herbaty – najlepiej nie przekraczać filiżanki kawy
dziennie. 

Czy wiesz, że…

W pierwszym trymestrze ciąży
zapotrzebowanie na energię nie wzrasta,
a w drugim i trzecim trymestrze wynosi około
700 kcal więcej niż przed ciążą.

Prawidłowo odżywiająca się kobieta
powinna w ciąży przytyć 10-12 kilogramów.

Warzywa powinny stanowić prawie połowę
posiłków spożywanych przez ciężarną, należy je
jeść 3-4 razy dziennie.

Około szóstego miesiąca u niektórych
kobiet rozwija się cukrzyca ciężarnych, jest to
niebezpieczne zaburzenie metaboliczne, należy
pamiętać, żeby w trakcie ciąży regularnie badać
się pod tym kątem, gdyż szybko wykryta
i dobrze leczona nie stanowi zagrożenia dla
matki i dziecka.

W czasie ciąży nie wolno się odchudzać,
trzeba bowiem zadbać o odpowiednią ilość
dostarczonych kalorii, które wpływają na
właściwy przyrost masy ciała dziecka.

Ziołowe herbatki są zdrowsze niż kawa czy
mocna herbata, jednak zwłaszcza w pierwszych
dwóch trymestrach ciąży należy unikać naparów
z liści poziomki i maliny.
21
strefa zd r o w i a s e n i o ra

Zaćma
Powszechnie uważana za przypadłość osób
w podeszłym wieku, zaćma występuje coraz
częściej, już u 40- i 50-latków. Może mieć
charakter wrodzony lub być efektem urazów
czy innych schorzeń. Jest to jedna
z najczęstszych chorób oczu, główna przyczyna
ślepoty. Choć bielmo na oku jest popularnym
elementem budzących grozę filmowych
charakteryzacji, możliwości współczesnej
medycyny sprawiły, że zaćma przestała
przerażać.
TEKST: Maria Franowska, lekarz okulista
22
S
KATARAKTA
Nazwa katarakta pochodzi od łacińskiego cataracta (wodospad). Dawniej
uważano, że pojawiające się
bielmo to spływający
z mózgu biały płyn
przysłaniający oko.
oczewka
zdrowego
oka jest elastyczna i przezroczysta. Przepuszcza
światło odbite od widzianych przedmiotów
i kieruje je na siatkówkę, a stąd w postaci impulsów nerwowych do mózgu. Jeśli promienie świetlne bez przeszkód docierają do siatkówki – widzimy wyraźnie. Gdy wskutek różnych czynników soczewka przestaje przepuszczać światło – świat rysuje się nam jakby oglądany przez zabrudzoną szybę. Tak właśnie
widzą osoby w początkowym etapie zaćmy.
W późniejszym stadium choroby może dojść
do utraty wzroku.
Przyczyny
Zaćma, zwana kataraktą, najczęściej postępuje z wiekiem, ale może mieć też inne źródło. W literaturze wyróżnia się rodzaje zaćmy
w zależności od jej etiologii (pochodzenia):
Zaćma wrodzona – według danych statystycznych dwoje na 10 000 dzieci przychodzi na świat z całkowitym lub częściowym
zaćmieniem soczewki oka. Prawdopodobnie
jest to wynik wad genetycznych, zażywanych
przez ciężarną leków lub przebytych w czasie ciąży infekcji. Przypadłość usuwa się chirurgicznie.
Zaćma nabyta – pojawia się najczęściej po
50. roku życia. Według statystyk u 90% osób
po 75. roku życia następuje zmętnienie soczewki, czyli tzw. zaćma starcza. Zaćma występuje również w przypadku długotrwałego
oddziaływania niekorzystnych czynników (jak
promieniowanie rentgenowskie czy ultrafioletowe), nagłego urazu gałki ocznej, w następstwie choroby (np. cukrzycy, tężyczki) lub stosowania leków sterydowych.
Zaćmę usuwa się wyłącznie chirurgicznie,
przy zastosowaniu miejscowego znieczulenia.
Trwający ok. 20 minut zabieg fakoemulsyfikacji polega na wykonaniu niewielkiego nacięcia
w torebce soczewki, usunięciu zmętniałych
mas (współcześnie najczęściej rozbija się je za
pomocą ultradźwięków) i zastąpieniu chorej
soczewki implantem. Pacjent nie wymaga hospitalizacji, a jedynie kontrolnej wizyty.
Rewolucją w okulistyce jest natomiast laserowe
usuwanie zaćmy. Laser jest narzędziem niezwykle precyzyjnym, działa szybko (krócej niż minutę) i niweluje ryzyko uszkodzeń wewnątrz gałki ocznej występujących czasem przy tradycyjnej metodzie likwidowania katarakty. Niemal od
W początkowym stadium zaćmy większość
chorych nie odczuwa żadnych dolegliwości,
szczególnie gdy obejmuje ona tylko jedno oko.
Dopiero częściowa lub całkowita utrata wzroku
zmusza ich do konsultacji ze specjalistą.
Objawy
W początkowym stadium zaćmy większość
chorych nie odczuwa żadnych dolegliwości,
szczególnie gdy obejmuje ona tylko jedno
oko. Dopiero częściowa lub całkowita utrata wzroku zmusza ich do konsultacji ze specjalistą. Jednak już stopniowe pogarszanie się
wzroku (widzenie „przez mgłę”), niewyraźny,
czasami podwójny obraz, szybkie męczenie
się oczu powinny budzić niepokój.
Leczenie
Nie wynaleziono dotąd farmakologicznej metody usunięcia zaćmy. Nie pomogą również
metody naturalne.
razu po zabiegu pacjent może normalnie funkcjonować.
Profilaktyka
Nie istnieje skuteczny sposób zapobiegania
powstawaniu zaćmy. W literaturze wymienia się jednak pewne czynniki, które wpływają na częstotliwość jej występowania. Przede
wszystkim należy stosować dobrane w konsultacji z lekarzem okulistą okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV. W przypadku pracy
w trudnych warunkach niezbędne są okulary
ochronne lub gogle.
Dobroczynne działanie dla oczu ma również
dieta. Powinna być bogata w owoce i warzywa,
które dostarczają organizmowi wapnia, nie-

CZY
WIESZ ŻE...
Zaćma jest chorobą zawodową pilotów, występuje
u nich trzy razy częściej
niż w innych zawodach.
zbędnych witamin i niwelują działanie wolnych
rodników. Nie może w niej zabraknąć marchwi,
jagód, cytrusów, zielonych warzyw liściastych,
roślin strączkowych, orzechów, zdrowych olejów czy pełnoziarnistego pieczywa.
Niezależnie od rodzaju schorzenia trzeba pamiętać, że zaćma jest uleczalna, natomiast
spowodowana przez nią utrata wzroku może
okazać się nieodwracalna. Wcześnie zdiagnozowana i usunięta zaćma nie wraca. Pacjent
zyskuje nie tylko doskonały wzrok, ale przede
wszystkim możliwość normalnego funkcjonowania w codziennym życiu. 

Czynniki zwiększające
możliwość wystąpienia
zaćmy:

podeszły wiek,
 długotrwałe opalanie, także w solarium,
przebywanie w silnie nasłonecznionych
miejscach,
 nieprawidłowa dieta, powodująca niedobór
witamin i wapnia,
23

dym papierosowy,

zanieczyszczenie środowiska,

stosowanie leków sterydowych,

stres.
strefa zd r o w i a s e n i o ra
Wiekowy K
uśmiech
Pełne i sprawne uzębienie to klucz
do prawidłowego trawienia i dobrego
samopoczucia. Zęby rozdrabniają przyjmowane
przez nas pokarmy, dzięki nim prawidłowo
mówimy, a nasza twarz zachowuje odpowiedni
kształt. Gdy z wiekiem zaczynamy tracić stałe
uzębienie, trzeba powstające luki wypełniać
odpowiednimi protezami lub implantami.
TEKST: Wojciech Kołosowski, lekarz stomatolog
ażda, nawet pojedyncza luka w uzębieniu stwarza zagrożenie dla sąsiadujących z nią zębów. Mają one
tendencję do pochylania się, a nawet przesuwania w kierunku wolnej przestrzeni. Badania pokazują, że prawie połowa Polaków między 65. a 75. rokiem życia nie ma ani
jednego stałego zęba. To oni borykają się na
co dzień z protezami, które często mają niekorzystny wpływ na samopoczucie i zdrowie.
Paradontoza?
A może tylko stan
zapalny?
Choroby przyzębia to druga po próchnicy
przyczyna utraty zębów. Na szczęście schorzenia, które dziesiątkują uzębienie, rzadko kiedy okazują się paradontozą. Z reguły
to po prostu stany zapalne w obrębie przyzębia, które przez wiele lat mogą nie dawać
żadnych objawów.
Wczesna diagnoza i szybkie działanie pozwalają uniknąć nieprzyjemnych zabiegów chirurgicznych w obrębie przyzębia.
Cztery przykazania
ochrony przyzębia:
 Dwa razy w roku usuwaj kamień nazębny
w gabinecie stomatologicznym (zgodnie z zaleceniem Światowej Organizacji Zdrowia) i regularnie zgłaszaj się na wizyty kontrolne. Możesz to zrobić bezpłatnie w ramach NFZ.
 W przypadku kamienia gromadzącego się
pod dziąsłami regularnie korzystaj z ultradźwiękowej metody jego usuwania. Bezbolesna
i komfortowa dla pacjenta technologia zdecydowanie ogranicza liczbę inwazyjnych zabiegów chirurgicznych.
 Dokładnie, ale delikatnie myj zęby co najmniej dwa razy dziennie, stosując specjalne
pasty zapobiegające odkładaniu się kamienia.
Nie zapominaj o higienie języka, przestrzeni
międzyzębowych (nitkowanie) oraz o płukaniu jamy ustnej preparatami przeciwzapalnymi
i przeciwbakteryjnymi.
 Zainwestuj w aparat ortodontyczny. Okazuje się, że ortodonta może uratować uzębienie zagrożone paradontopatią. Ustawiając
prawidłowo zęby eliminuje się wolne przestrzenie między nimi, zmniejsza się kieszenie
kostne i dziąsłowe, a stan przyzębia znacznie
się poprawia
Protezy
Często to one są jedynym ratunkiem dla osób
mających ubytki w uzębieniu. Są stosunkowo niedrogie, można również starać się
o częściowe lub całkowite dofinansowanie
protezy z NFZ. Wyróżnia się protezy częścio-
24

Protezy czasami przeszkadzają ich
użytkownikom w normalnym funkcjonowaniu,
w szczególności podczas jedzenia. Gdy proteza
jest niewłaściwie dobrana, może przemieszczać
się w jamie ustnej, co dla jej właściciela oznacza
duży dyskomfort, szczególnie w przypadku
protezy dolnej.
we, które uzupełniają braki w uzębieniu, oraz
protezy pełne, które zastępują wszystkie utracone zęby. Sprawdzają się w szczególności
protezy mocowane na zębach własnych pacjenta (protezy częściowe). Choć protezy nigdy nie zastąpią naturalnych zębów, umożliwiają normalne funkcjonowanie, a obecnie
dostępne wyglądają bardzo naturalnie i są
coraz bardziej wygodne. Do prawidłowo wykonanej protezy można się z czasem przyzwyczaić, trzeba jednak pamiętać, żeby protezę
czyścić tak, jak stałe uzębienie.
Protezy czasami przeszkadzają ich użytkownikom w normalnym funkcjonowaniu,
w szczególności podczas jedzenia. Gdy proteza jest niewłaściwie dobrana, może przemieszczać się w jamie ustnej, co dla jej właściciela oznacza duży dyskomfort, szczególnie
w przypadku protezy dolnej. Dlatego ważne jest, by proteza była dobrze dopasowana do twarzy i szczęki. Osoby noszące niedopasowane protezy narzekają np. na chroniczny ból głowy, wywołany destrukcyjnym wpływem protezy na zanikające podłoże kostne
oraz stawy skroniowo-żuchwowe. Gdy proteza jest ruchoma, może także uciskać i ocierać tkanki jamy ustnej, wywołując rozmaite
zakażenia, zapalenia, podrażnienia. Noszący je często mają problem z przyjmowaniem
pokarmów, nie mogą gryźć i przeżuwać, co
wpływa na gorsze ich odżywianie.
niach diagnostycznych wykonywanych w klinice stomatologicznej. Po wygojeniu dziąseł
do zintegrowanych z kością śrub, montuje się
zatrzaski i do nich „wklikuje” się protezę. To
skuteczne i bezpieczne połączenie, które pozwala zapomnieć o tym, że nie mamy już własnych zębów. Z chwilą ustabilizowania protezy na implantach do kosza można wyrzucić
kleje do protez, które już nie będą potrzebne.
Z rozwojem technologii gwałtownie skurczyła
się lista przeciwwskazań do wykonywania zabiegów implantologicznych. Dziś prawie każdy ma szansę na implanty, nawet osoby po
terapiach antynowotworowych czy z cukrzycą. Nie ma także górnej granicy wieku dla zabiegów implantologicznych.
Dieta a zdrowie
jamy ustnej
Prawidłowe odżywianie nie tylko w znaczny sposób wpływa na
ogólny stan zdrowia, ale także jest
niezbędne dla
zachowania
zdrowych zębów i dziąseł. Pełnowartościowa
dieta jest dla tkanek dziąseł i dla zębów źródłem ważnych składników pokarmowych oraz
minerałów, dzięki którym pozostają one mocne i odporne na infekcje powodujące chorobę dziąseł. Co więcej pokarmy twarde i zawierające błonnik, takie jak owoce i warzywa,
zazwyczaj pomagają utrzymać zęby i dziąsła
w czystości. Miękkie i lepkie pokarmy zwykle pozostają w szczelinach zębów i pomiędzy zębami, zwiększając grubość płytki nazębnej. Dieta pacjentów z protezami lub implantami stałymi właściwie nie ulega zmianie. Odmiennie wygląda sytuacja w przypadku stosowania protez ruchomych. Pacjenci rozpoczynający korzystanie z protez ruchomych (zwłaszcza tych pełnych) powinni w początkowym okresie spożywać pokarmy płynne i półpłynne oraz stopniowo przyzwyczajać się do potraw o twardszej konsystencji. Musza pamiętać, by jeść mniejsze kęsy, unikać pokarmów bardzo twardych
i ciągnących, co znacznie wydłuża czas spożywania posiłków. 

Aby mieć mocne zęby…
…należy odpowiednio zadbać o swoją dietę.
Powinny się w niej znaleźć:

Produkty bogate w wapń (mleko
i przetwory mleczne, produkty zbożowe, a także
rośliny strączkowe) – sprawiają, że zęby stają
się twardsze.

Witamina D (zawarta głównie w tłustych
rybach) – umożliwia lepsze przyswajanie wapnia
oraz wpływa na mineralizację szkliwa.

Marchew, szpinak, żółte owoce – zawierają
witaminę A, sprawiające ona, że wydzielane jest
więcej śliny, która nawilża dziąsła oraz działa
bakteriobójczo.

Światowy trend
Witamina C (znajduje się m.in. w cytrusach,
pietruszce czy brokułach) – zapewnia produkcję
kolagenu wzmacniającego dziąsła, zapobiega
Na świecie dąży się by unieruchamiać protezy
pełne za pomocą implantów. To proste i szybkie rozwiązanie, które znacznie poprawia jakość życia osób cierpiących na bezzębie. Technologia ta jest coraz bardziej dostępna dla polskich seniorów – także cenowo. To najtańszy
zabieg w implantologii – stawki za stabilizację protez zaczynają się od 1000 złotych za implant, a kliniki oferują także
możliwości ratalnych płatności.
Jak wygląda taki zabieg? Implanty, czyli
tytanowe śruby, wszczepia się bezpośrednio
w kość. Zabieg przeprowadza się po bada-
krwawieniom dziąseł, a także odsłanianiu szyjek
zębowych.

Herbata – jest źródłem fluoru, który ma
właściwości antybakteryjne i wzmacnia szkliwo.

Surowe, chrupiące owoce i warzywa
(jabłka, marchew, seler naciowy) – usuwają
z zębów resztki pożywienia. Powinny ich
jednak unikać osoby z nadwrażliwością zębów,
paradontozą czy noszące ruchomą protezę.
25
strefa zd r o w i a d l a ka ż d e g o
Fenomen
czekolady
Trudno byłoby wyobrazić sobie towarzyskie
spotkania przy kawie bez deseru w postaci
czekolady. Nie tylko ze względu na jej znakomity,
niepowtarzalny smak, ale również z uwagi na
jej dobroczynne działanie na nasze zdrowie.
Największą popularnością cieszą się oczywiście
czekolady w tabliczkach, ale nie brakuje
też amatorów czekoladowych wafli, batonów,
pralin czy draży.
TEKST: Marta Akuszewska
N
igdy nie poznalibyśmy smaku czekolady, gdyby wcześniej nie odkryto kakao, które jest jej głównym składnikiem (z tego względu
ma ona ciemny kolor). Skąd z kolei wzięło się
kakao? Jest to proszek znajdujący się w nasionach owoców kakaowca – rośliny rosnącej
w gorącym, tropikalnym klimacie, takim, jaki
panuje m.in. w Ameryce Środkowej i Południowej oraz w Afryce. Napój na jego bazie
pili już Majowie oraz Aztekowie, jednak tylko
z okazji ważnych świąt i podczas obrzędów.
Do Europy kakao przybyło dzięki Krzysztofowi Kolumbowi, który zetknął się

z nim podczas pobytu na odległym
CZY
kontynencie Ameryki PołudnioWIESZ, ŻE…
wej. Początkowo używali go
Ze względu na podobną zawartość flawyłącznie członkowie hiszpańwonoidów czekolada porównywana jest
skiego dworu, dopiero dużo
do zielonej herbaty. Substancje te odpowiedzialne są m.in. za spowalnianie procesu stapóźniej, bo mniej więcej od
rzenia się skóry, dlatego zarówno czekolaXVII wieku, przejęły go rówda, jak i zielona herbata są polecane wszystnież inne dwory europejskie.
kim osobom, które dbają o swój zdrowy,
młodzieńczy wygląd, przy czym w opinii większości konsumentów czekolada
jest o wiele smaczniejsza od zielonej herbaty.
Wpływ
na organizm
Dzięki zawartości kakao czekolada
wpływa na obniżenie ciśnienia tętniczego
krwi, usprawniając tym samym pracę serca oraz wątroby, dlatego szczególnie polecana jest osobom cierpiącym na jej marskość. Ponieważ smakołyk ten składa się
przede wszystkim z cukru (ponad 50%)
26
i tłuszczu (ok. 30%), stanowi doskonały zastrzyk energii w ciągu dnia. Wiele osób będących smakoszami czekolady twierdzi, że powoduje ona ogólne wzmocnienie organizmu,
a przede wszystkim w sposób istotny pozytywnie wpływa na zmianę nastroju. Z tego też
względu niejednokrotnie mówi się o jej działaniu przeciwdepresyjnym – prawdopodobnie odpowiedzialne są za to zawarte w niej
substancje zwane alkaloidami, które przyczyniają się do powstawania stanu euforii i odprężenia. Należą do nich m.in. teobromina
oraz kofeina (jednak jej zawartość jest dużo
mniejsza w czekoladzie niż np. w kawie). Pod
względem zdrowotnym czekolada ma bardzo duże znaczenie dla naszego organizmu,
ponieważ zawiera witaminy z grupy B, E i D,
a także minerały, takie jak jod, potas, cynk
i żelazo. To ostatnie podczas picia kawy jest
z organizmu wypłukiwane, stąd zwyczaj dodawania czekolady do tego napoju nie pojawił się bez przyczyny – ma swoje medyczne
uzasadnienie.
Inne zastosowania czekolady
Aromat czekolady wykorzystywany jest w przemyśle chemicznym, gdy dodaje się go do różnych środków pielęgnacyjnych czy kosmetyków.
Czekolada używana jest również w gabinetach
odnowy biologicznej, np. podczas masażu relaksacyjnego. Dokładne, nieśpieszne wmasowy-

Plusy i minusy
czekolady:
obniża ciśnienie tętnicze krwi i stabilizuje
pracę układu krążenia,
usprawnia pracę serca oraz wątroby,
polecana w leczeniu marskości wątroby,
nieocenione źródło energii – doskonały
suplement diety m.in. dla sportowców
i pracowników fizycznych,
powoduje ogólne wzmocnienie organizmu,
wywołuje stan euforii i odprężenia
(dzięki zawartości teobrominy i kofeiny) –
porównywalny ze stanem zakochania,
zawiera witaminy z grupy B, E i D,
zawiera minerały, takie jak jod, potas, cynk
i żelazo,
zdaniem fińskich naukowców dzieci, których
matki w trakcie ciąży spożywały czekoladę, są
dużo bardziej przebojowe i radosne,
Czekolada ma bardzo duże znaczenie dla
naszego organizmu, ponieważ zawiera
witaminy z grupy B, E i D, a także minerały
takie jak: jod, potas, cynk i żelazo.
wanie w ciało ciepłej płynnej czekolady wywołuje cudowny stan relaksu i odprężenia. Efektem zabiegu jest wchłonięcie przez skórę naturalnych składników odżywczych zawartych
w czekoladzie, a pozostawione przez nią na skórze ciepło oraz charakterystyczny zapach utrzymują się jeszcze długo po wizycie w takim gabinecie. Warto również wiedzieć, że składniki czekolady wmasowane

CZY WIESZ, ŻE…
Ulubionym deserem Hiszpanów są
churros, czyli tradycyjne tłuste wypieki
przypominające polskie faworki lub „gniazdka” (niektórzy przyrównują je również do pączków). Jednym ze sposobów spożywania churros
jest maczanie ich w gorącej rozpuszczonej czekoladzie – wówczas przekąska taka nazywa się chocolate con churros i bardzo często podaje się ją na śniadanie. Ponieważ Hiszpanie zazwyczaj jadają posiłki poza domem, na ulicach i skwerach miast
zlokalizowane są specjalne punkty gastronomiczne, które specjalizują się wyłącznie w przyrządzaniu tego smakołyku,
stąd wzięła się ich nazwa: churrerías.

wpływa na produkcję serotoniny
i endorfin, tzw. hormonów szczęścia (działanie
antydepresyjne),
skutecznie pomaga w walce ze stresem,
zawarte w niej antyoksydanty zwalczają
tzw. wolne rodniki, które wpływają na proces
starzenia się skóry,
zawarta w niej teobromina ma działanie
moczopędne i przeciwastmowe,
duża kaloryczność – czekolada spożywana
w zbyt dużych ilościach przyczynia się do tycia
oraz wzrostu poziomu cholesterolu,
w ciało przenikają do
organizmu, ujędrniając
i uelastyczniając skórę oraz
wpływając na spalanie tkanki tłuszczowej. Po
masażu doskonałym uzupełnieniem zabiegu
będzie peeling i nałożenie na całe ciało balsamu – również na bazie czekolady.
A gdy
przesadzimy…?
Czekolada ma dobroczynny wpływ na nasz
organizm, lecz nie jest wskazane, by dostarczać jej w zbyt dużych ilościach, ponieważ
efekt może okazać się odwrotny do zamierzonego. Przede wszystkim nadmierne jej spożycie przyczynia się do tycia – przypomnijmy,
27
jedzenie czekolady bez zachowania należytego
umiaru może prowadzić do uzależnienia się od niej
(podobnie jak w przypadku papierosów czy alkoholu).
że ok. 50% jej składu stanowi cukier,
a ok. 30% – tłuszcz. Wartość energetyczna
(tj. kaloryczność) jest zatem bardzo duża, co
może okazać się niekorzystne dla naszej sylwetki, jeżeli nie będziemy zachowywać należytego umiaru. Warto pamiętać, że czekolada, owszem, poprawia nastrój, lecz zazwyczaj jest to działanie krótkotrwałe. 
strefa zd r o w i a d l a ka ż d e g o
Skandynawski
sposób
na zdrowie
Nordic walking to sport, który zdobywa
coraz większą popularność. Jest doskonałym
sposobem na aktywne spędzenie wolnego
czasu, odprężenie i relaks. Aby go uprawiać,
nie potrzebujesz mnóstwa specjalistycznego
sprzętu – wystarczą: wygodne obuwie,
dwa kije i odrobina chęci. Co najważniejsze,
nordic walking trenować może każdy,
a jego efekty są imponujące!
TEKST: Natalia Wrońska
N
ordic walking to połączenie marszu z techniką odpychania się od
podłoża za pomocą specjalnych
kijków. Choć wydawać by się mogło, że jest to sport stosunkowo młody, jego
historia sięga pierwszej połowy XX wieku.
Właśnie wtedy Finowie wymyślili sauvakävely,
czyli „chodzenie z kijami”. W kolejnych dziesięcioleciach marsz wykorzystywali biathloniści i narciarze biegowi, jako formę letniego
treningu, przygotowującego do zawodów zimowych. Przez długi czas nordic walking był
popularny jedynie w kręgach sportowych.
Dopiero w 1997 roku został oficjalnie uznany
za samodzielną dyscyplinę i szybko zyskał rzesze zwolenników na całym świecie.

POCZĄTKI
Zaczynając przygodę
z nordic walking, najlepiej poradzić się instruktora, który dobierze nam odpowiedniej długości kijki, pomoże wybrać właściwe obuwie oraz zaprezentuje efektywne techniki
marszu.
28
Zyskaj
jak najwięcej
W czym tkwi tajemnica popularności
tzw. spacerów nordyckich? Przede wszystkim
w swobodzie, jaką zapewniają. Możemy
uprawiać je przez cały rok, a do tego nie
ma ograniczeń co do miejsca ćwiczeń. Chodzić z kijkami możemy na ulicach miast,
w lesie, na plaży i nie tylko. To doskonały sposób na spędzenie czasu z przyjaciółmi – spacer pozwala na swobodną rozmowę i nie
przemęcza. Jednak główną zaletą tej dyscypliny jest jej wpływ na nasze zdrowie. Dzięki wykorzystaniu kijków podczas marszu trenujemy
nie tylko dolne partie ciała, ale również ręce,
ramiona, barki, mięśnie klatki piersiowej oraz
kręgosłup. Taki spacer angażuje ponad 90%
mięśni całego ciała, które pracują zupełnie
inaczej niż podczas zwykłego marszu, a przez
to stają się mocniejsze i bardziej wytrzymałe.
Regularne treningi dobrze wpływają również
na nasze serce i układ krwionośny. Nordic
walking jest też idealną propozycją dla osób
chcących zrzucić zbędne kilogramy. Marsz
z kijkami pozwala spalić nawet do 400 kcal
w ciągu godziny, a przy tym mniej niż inne
dyscypliny obciąża nogi i plecy. Spacery nordyckie zmniejszają też ryzyko osteoporozy,
wzmacniają odporność, poprawiają sprawność mózgu i obniżają cholesterol.

Dobierz odpowiednią
długość kijka

Ważna
rozgrzewka
Pomimo iż chodzenie z kijkami jest bardzo
proste, może grozić nam kontuzja, jeżeli nie
wykonamy choćby krótkiej rozgrzewki. Wy-
Obliczmy długość według wzoru – Twój
wzrost w centymetrach mnożymy razy 0,66 (gdy
chcemy uprawiać nordic walking rekreacyjnie)
lub wzrost razy 0,68 (dla treningów sportowych).

Przymiarka – stajemy w pozycji
wyprostowanej. Zaciskamy dłoń na rękojeści
kijka. Łokieć powinien być zgięty pod kątem
90 stopni. Jeżeli kijek dotyka bezpośrednio ziemi, do
Pierwsze kroki
do formy
Nordic walking to sport, który może uprawiać
każdy, niezależnie od wieku – trenują zarówno osoby młode, jak i seniorzy. Polecany jest
nie tylko tym, którzy chcą wyrzeźbić swoją sylwetkę i wzmocnić mięśnie, ale także osobom
prowadzącym siedzący tryb życia, po kontuzjach i z wadami postawy czy kobietom w ciąży. Przygodę z nordic walking można rozpocząć w dowolnym momencie. Ważne jest, by
przy stawianiu pierwszych kroków towarzyszył
nam instruktor. To on pomoże dobrać odpowiednie do naszego wzrostu kijki, ułatwi opanowanie techniki marszu i nauczy przyjmować
prawidłową postawę – wbrew pozorom, podczas samodzielnego spaceru łatwo o błędy.
Na początek koniecznie trzeba się zaopatrzyć
w wygodne i stabilne buty na elastycznej, wytrzymałej podeszwie. Warto zadbać również
o strój – powinien być dostosowany do pogody, nie może krępować naszych ruchów. Po takim przygotowaniu można przystąpić do samodzielnych treningów.

Zaczynając przygodę z nordic walking,
najlepiej poradzić się instruktora, który
dobierze nam odpowiedniej długości kijki,
pomoże wybrać właściwe obuwie oraz
zaprezentuje efektywne techniki marszu.
prawidłowej długości należy dodać jeszcze 5 cm.


NASZA RADA
Skorzystaj z tabelki:
wzrost
osoba
w pełni
sprawna
(długość
kija w cm)
seniorzy /
osoby
o obniżonej
sprawności
(długość
kija w cm)
150-160 cm
110, 115 cm
105 cm
160-170 cm
115 cm
110 cm
170-180 cm
115, 120 cm
115 cm
180-190 cm
120, 125 cm
120 cm
190-… cm
125, 130 cm
–
Zaleca się aby podczas kilku
pierwszych marszów wypróbować różne długości kijków
i dopiero po takich próbach
zdecydować się na zakup
własnych kijków.
starczy kilka prostych ćwiczeń. Po pierwsze – wielokrotne wznoszenie się na palcach, pozwoli rozgrzać mięśnie łydek. Po
drugie – wymachy nóg w przód i tył, zakończone jaskółką, pozwolą na rozgrzanie mięśni ud. Ważne jest także rozciągnięcie i rozgrzanie mięśni górnych partii ciała. Do rozgrzania barków możemy użyć naszych kijków (trzymane oburącz unosimy do góry
29
i przenosimy za głowę). Istotne będzie również rozgrzanie nadgarstków, które wykonują dużą pracę podczas chodzenia. Najlepiej żeby ćwiczenia rozgrzewające trwały
10-15 minut.
Pamiętaj, aby powtórzyć te ćwiczenia po
zakończonym treningu, dzięki temu rozciągniesz mięśnie i zapobiegniesz powstaniu zakwasów. 
strefa re l a ks u
5 tuzinów
Np. osa
lub
komar
Dzieło P.
Corneille’a
Hasło lipcowo-sierpniowej krzyżówki to: NARESZCIE WAKACJE.
Dziękujemy za udział wszystkim uczestnikom konkursu!
Nagrody przyznajemy: Kazimierzowi z Włocławka, Anecie z Warszawy, Andrzejowi z Marek,
Albinie z Warszawy, Elżbiecie z Warszawy, Krystynie z Warszawy, Kazimierzowi z Legnicy,
Paulinie z Brześcia Kujawskiego, Krystynie z Nowego Sącza, Agnieszce z Bydgoszczy.
Nagrody, zestawy kosmetyków Ziaja med. – roześlemy pocztą.
Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie:
Nagroda – Zestaw dermokosmetyków do
włosów z serii Biovax Keratyna + Jedwab
Rozwiązanie krzyżówki należy przesłać pocztą w terminie do 17 września 2012 r. Pierwsze
10 osób, które we wskazanym terminie nadeślą prawidłowe rozwiązanie, otrzyma nagrodę.
Imię i nazwisko Dokładny adres Wyrażam zgodę na jednorazowe przetwarzanie moich danych osobowych przez CF CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16,
01-248 Warszawa, dla celów przesłania nagrody za rozwiązanie krzyżówki w magazynie „Strefa Zdrowia dla Każdego”.
Jednocześnie CF CEFARM SA informuje, iż zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych
osobowych (Dz. U. 2002 nr 101, poz. 926) podanie danych jest dobrowolne, a osoba, której dane dotyczą, ma prawo
dostępu do ich treści oraz ich poprawiania. Zbiór danych osobowych zebranych dla celów organizacji konkursu zostanie
zniszczony niezwłocznie po jego rozstrzygnięciu.
Regulamin konkursu jest dostępny w siedzibie CF CEFARM SA.
30
Korespondencję należy kierować na adres:
Centrala Farmaceutyczna CEFARM SA,
ul. Jana Kazimierza 16, 01-248 Warszawa,
z dopiskiem
„Krzyżówka – dział marketingu”
SUDAFED ® – WEŹ GŁĘBOKI ODDECH
Sudafed XyloSpray HA. Jeden ml aerozolu do nosa, roztworu zawiera 1 mg ksylometazoliny chlorowodorku. Wskazania: Zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa w ostrym, w naczynioruchowym oraz w alergicznym zapaleniu błony śluzowej nosa. Ułatwienie
odpływu wydzieliny w zapaleniu zatok przynosowych oraz w zapaleniu trąbki słuchowej ucha środkowego połączonego z przeziębieniem. Do stosowania u dorosłych i dzieci w wieku powyżej 6 lat. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek składnik
leku. Suche zanikowe zapalenie błony śluzowej nosa. Nie stosować u pacjentów po usunięciu przysadki i po innych zabiegach chirurgicznych przebiegających z odsłonięciem opony twardej. Wiek poniżej 6 lat. Podmiot odpowiedzialny: McNeil Products Limited.
Przed użyciem zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane
dotyczące działań niepożądanych i dawkowanie oraz informacje dotyczące stosowania
produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek
niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu.
JJ1898 XYL/08/12/03