Instytut Wymiaru Sprawiedliwości

Transkrypt

ci
raw
ied
liw
o
NSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWO CI
Sp
prof. nadzw. dr hab. Katarzyna Dudka
Podstawy umorzenia i odmowy wszcz cia post powania
Ins
tyt
ut
W
ym
i
aru
karnego w sprawach o przest pstwa zgwa cenia
Warszawa 2012
ci
liw
o
Spis tre ci
I. Zagadnienia ogólne ................................................................................................. 1
ied
II. Cel badania i dobór próby....................................................................................... 6
III. Wyniki badania aktowego .................................................................................... 11
1. Kwalifikacja i podstawa decyzji procesowej ...................................................... 11
raw
2. Odmowa wszcz cia ledztwa ........................................................................... 15
3. Umorzenie post powania przygotowawczego .................................................. 21
Sp
IV. Podsumowanie i uwagi de lege ferenda.............................................................. 27
Ins
tyt
ut
W
ym
i
aru
V. Wybrane stany faktyczne ..................................................................................... 30
ci
liw
o
I. Zagadnienia ogólne
Przest pstwo zgwa cenia nale y do czynów o szczególnie wysokim stopniu
spo ecznej szkodliwo ci i jednocze nie charakteryzuje si
sfer
ycia cz owieka, co powoduje,
zgwa cenia w o wiele wi kszym zakresie nara one s
wynikaj
z dzia ania organów
specyfik .
e ofiary
ied
Narusza ono najbardziej intymn
okre lon
na powtórn
wiktymizacj ,
cigania i wymiaru sprawiedliwo ci, o wiele
dotkliwsz dla pokrzywdzonego ni sam fakt przest pstwa.
raw
Jak wynika z raportu monitoringu przeprowadzonego w latach 1999/2000
w zakresie przestrzegania praw cz owieka w post powaniu przygotowawczym
w stosunku do kobiet ofiar zgwa cenia zorganizowanego przez Women, Law and
Development w ramach programu „Human Rights Advanced Leadership Training for
samo zg oszenie przest pstwa policji i poddanie si
Sp
Women” ju
d ugotrwa ej
procedurze karnej wymaga wielkiej odwagi i determinacji ze strony ofiary zgwa cenia.
Niestety cz sto zdarza si , e sposób w jaki zostaje pokrzywdzona potraktowana
przez organy cigania i przed s dem jest dla niej równie bolesny i upokarzaj cy, jak
e wiele kobiet rezygnuje ze zg aszania tego
aru
samo zgwa cenie, co powoduje,
przest pstwa policji.1 Takie same spostrze enia zosta y zawarte w raporcie z
monitoringu
sytuacji
ofiar
zgwa cenia
w
post powaniu
przygotowawczym
ym
i
przeprowadzonym 6 lat pó niej.2 Problematyk powtórnej wiktymizacji i konieczno
jej zapobiegania zaakcentowa o Europejskie Forum S
b dla Ofiar w dokumencie
„The Social Rights of Victims of Crime. Statement of Principles” („Prawa socjalne
ofiar przest pstw. Zbiór zasad”) z 1997 r.
nale y wypowiedziany w judykaturze pogl d,
ut
W
Podzieli
e w sprawach
o przest pstwa zgwa cenia szczególnej wymowy nabiera dyrektywa zawarta w art. 2
§ 1 pkt 3 k.p.k., nakazuj ca organom procesowym procedowa
tak, aby
uwzgl dnione zosta y prawnie chronione interesy pokrzywdzonego, a post powanie
1
Ins
tyt
K. Boja czyk, B. Zadumi ska: Raport wyników monitoringu: Przestrzeganie praw cz owieka
w post powaniu przygotowawczym w stosunku do kobiet ofiar zgwa cenia, zorganizowanego przez
Women, Law and Development w ramach programu „Human Rights Advanced Leadership Training for
Women”, Warszawa, Kraków 2000, http://www.cpk.krakow.pl/documents/gwalt_raport.doc.
2
B. Zdumi ska: Sytuacja ofiar zgwa cenia w post powaniu przygotowawczym. Raport z monitoringu,
Kraków 2006, s. 5.
ci
do powtórnej wiktymizacji osoby pokrzywdzonej.3
karne nie powinno prowadzi
liw
o
Koresponduje on z unormowaniami Decyzji Ramowej Rady Europy z dnia 15 marca
2001 r. w sprawie pozycji ofiar w post powaniu karnym (2001/220/WSiSW), która
w punkcie 5 preambu y nakazuje rozwa enie potrzeb ofiar i odniesienie si do nich
w sposób wszechstronny i skoordynowany, unikaj c rozwi za
mog cych powodowa ponowne pokrzywdzenie.
niespójnych,
ied
Z tego punktu widzenia, szczególnej wymowy nabiera kwestia prawid owo ci
i zasadno ci decyzji o odmowie wszcz cia lub umorzeniu ledztwa prowadzonego
w sprawach o przest pstwa z art. 197 § 1 – 4 k.k.
raw
Umorzenie post powania przygotowawczego nast puje z dwóch zasadniczych
przyczyn:
- gdy brak jest podstaw do wniesienia aktu oskar enia (art. 322 k.p.k.);
ledztwa lub dochodzenia wyst pi co najmniej jedna
negatywna przes anka procesowa.
Sp
- gdy po wszcz ciu
Brak podstaw do wniesienia aktu oskar enia ma miejsce wtedy, gdy nie
wykryto sprawcy, gdy ustalono,
e podejrzany nie pope ni
zarzucanego mu
z urz du albo w obj ciu
stwierdzono,
e
aru
przest pstwa, a tak e kiedy brak interesu spo ecznego w kontynuowaniu cigania
ciganiem z urz du (ex § 227 reg. prok.4). Je eli
podejrzany
nie
pope ni
zarzuconego
mu
przest pstwa,
a jednocze nie nie wykryto sprawcy, w postanowieniu wymienia si obie przyczyny
ym
i
umorzenia post powania (§ 228 ust. 2 reg.prok.).
Z kolei pod poj ciem przes anek procesowych rozumie si warunki dopuszczalno ci
procesu karnego, a wi c okre lone sytuacje, z którymi prawo karne procesowe
mo liwo
czy
lub brak mo liwo ci prowadzenia post powania karnego.5 Definicja ta nie
ut
W
obejmuje faktycznych przes anek (faktycznej podstawy) procesu, przez co nale y
rozumie
uzasadnione podejrzenie pope nienia przest pstwa, które umo liwia
organom procesowym wszcz cie ledztwa lub dochodzenia.
3
4
wyrok SA w Lublinie z dnia 12 sierpnia 1999 r., II AKa 98/99, KZS 2000, nr 2, poz. 41.
Ins
tyt
Rozporz dzenie Ministra Sprawiedliwo ci z dnia 24 marca 2010 r. Regulamin wewn trznego
urz dowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, Dz.U. z 2010 nr 49 poz. 296, ze
zm.
5
T. Grzegorczyk, J. Tylman: Polska procedura karna, Warszawa 2009, s. 176.
2
ci
Podstawowe znaczenie ma podzia na przes anki pozytywne, które musz
liw
o
wyst pi , aby proces karny móg by wszcz ty i kontynuowany oraz na przes anki
negatywne, zwane tak e ujemnymi lub przeszkodami procesowymi. Ich wyst pienie
niweczy mo no
prowadzenia post powania. Z punktu widzenia niniejszego
opracowania istotne s
przes anki negatywne, bowiem to one daj
do
ied
odmowy wszcz cia lub umorzenia post powania.
podstaw
Generalnie, ujemne przes anki procesowe, dziel si na:
- materialne, które odnosz si wprost do kwestii odpowiedzialno ci sprawcy za czyn
raw
mu zarzucony,
- formalne, warunkuj ce sam proces karny i nie maj ce wp ywu na jego przedmiot,
- mieszane (materialno-procesowe), chocia
osadzone s
w prawie karnym
materialnym wywo uj skutki stricte procesowe.
„niedopuszczalny staje si
Sp
Stwierdzenie negatywnej przes anki formalnej (lub mieszanej), powoduje, i
dalszy proces i tym samym rozwa anie kwestii
odpowiedzialno ci. Ujawnienie natomiast negatywnej przes anki materialnej równie
nie zezwala na kontynuacj
e fakt ten
sam brak odpowiedzialno ci, wobec czego dalsze post powanie
by oby bezprzedmiotowe”.6
aru
przes dza ju
procesu, ale z innego powodu, dlatego
Do negatywnych przes anek materialnych zalicza si :
ym
i
1. brak faktycznych przes anek oskar enia i skazania (art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.), w tym:
- czynu nie pope niono;
-
brak
danych
dostatecznie
uzasadniaj cych
podejrzenie
pope nienia
przest pstwa;
czynu (art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.), w tym:
ut
W
2. nieprzest pno
- brak znamion czynu zabronionego;
- sprawca nie pope nia przest pstwa z powodu wyst pienia okoliczno ci
wy czaj cych bezprawno
czynu (kontratypy) lub win
(np. niepoczytalno
d);
Ins
tyt
3. znikomy stopie spo ecznej szkodliwo ci czynu (art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.);
4. niekaralno
6
czynu (np. czynny al) (art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k.).
S. Walto : Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 461.
3
,
ci
Negatywne przes anki formalne obejmuj :
2. prawomocno
3. zawis
materialna (art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k.),
sprawy (lis pendens) (art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k.),
liw
o
1. mier oskar onego (art. 17 § 1 pkt. 5 k.p.k.),
4. brak pods dno ci polskim s dom karnym (art. 17 § 1 pkt. 8 k.p.k.),
5. brak skargi uprawnionego oskar yciela (art. 17 § 1 pkt. 9 k.p.k.),
ied
6. brak wymaganego zezwolenia lub wniosku o ciganie pochodz cego od osoby
uprawnionej (art. 17 § 1 pkt. 10 k.p.k.),
raw
7. immunitety formalne (np. immunitet s dziowski).
ród ujemnych przes anek mieszanych wymienia si :
1. przedawnienie karalno ci (art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.),
2. abolicja,
immunitety
materialne
(np.
immunitet
w
sprawie
prokuratorski).
Niekiedy
jednej
adwokacki,
materialny
Sp
3.
wyst puje
jednocze nie
procesowych uniemo liwiaj cych wszcz cie lub kontynuacj
kilka
immunitet
przeszkód
procesu. Dochodzi
aru
wówczas do zbiegu przes anek, a podstawa prawna decyzji o umorzeniu lub
odmowie wszcz cia post powania uzale niona jest od tego, jakie przes anki si
zbiegaj .
ym
i
Jak wskazywa M. Cie lak, w przypadku zbiegu kilku przes anek formalnych,
post powanie umarza si
maksymalizacji
z materialn
na podstawie ich wszystkich, co wynika z d
zasadno ci
decyzji
procesowej.
Zbieg
przes anki
no ci do
formalnej
wywo uje umorzenie post powania wy cznie z powodu przes anki
ut
W
formalnej, (zgodnie z zasad pierwsze stwa oceny formalnej przed merytoryczn ).
W razie zbiegu dwóch ró nych przeszkód materialnych post powanie ulega
umorzeniu na podstawie przes anki wywo uj cej najdalej id ce konsekwencje
procesowe (zasada najsilniejszego skutku prawnego).7 Je li zatem wyst pi
jednocze nie przes anki formalne i materialne, nale y umorzy
post powanie na
Ins
tyt
podstawie przes anki formalnej, bowiem ona i tak uniemo liwia prowadzenie procesu,
natomiast zwalnia organ procesowy z konieczno ci ustalania faktu przest pstwa.
7
M. Cie lak: Polska procedura karna. Podstawowe za
4
enia teoretyczne, Warszawa 1984, s. 453.
ci
Trzeba przy tym bra pod uwag , e ró ne s skutki procesowe umorzenia procesu
prawomocno ci
materialn , co wi
liw
o
w zale no ci od tego, jaka by a przyczyna podj cia tej decyzji. Niektóre z nich obj te
e si z obowi zywaniem zakazu ne bis in
Ins
tyt
ut
W
ym
i
aru
Sp
raw
ied
idem.
5
Intencj
ci
istnienia wnioskowego trybu
liw
o
II. Cel badania i dobór próby
cigania przest pstwa zgwa cenia,
(podobnie jak i pozosta ych przest pstw wnioskowych) jest ochrona prawnych
interesów pokrzywdzonego przez nieuruchamianie
cigania wbrew jego woli8,
przest pstw9, a tak e subiektywno
ied
priorytet sfery ycia osobistego pokrzywdzonego nad racjami spo ecznymi cigania
odczucia osoby dotkni tej przest pstwem i jej
oceny zachowania sprawcy, która sprawia, e w pewnych sytuacjach podejmowanie
decyzji o wszcz ciu post powania karnego jest nieuzasadnione z punktu widzenia
raw
zarówno woli pokrzywdzonego, jak i ekonomiki procesowej, zb dnego anga owania
organów wymiaru sprawiedliwo ci w ciganie czynów, które w istocie nie wype niaj
znamion przest pstwa, a tak e mo liwo ci dotarcia do prawdy materialnej.10 W tym
wietle niezwykle istotne staje si pytanie o zasadno
niedopuszczalne jest cofni cie wniosku o
Sp
12 § 3 k.p.k., zgodnie z któr
utrzymywania regulacji z art.
ciganie
przest pstwa zgwa cenia i wynikaj ce z tego zagadnienie, czy organy procesowe nie
staraj si
obej
umorzenia
b
zakazu cofni cia wniosku o ciganie, wskazuj c jako podstaw
wszcz cia
post powania
aru
odmowy
przygotowawczego
inn
przyczyn ni cofni cie wniosku.
Celem
analizy
przeprowadzonej
w
niniejszym
raporcie
by a
ocena
prawid owo ci przyj tych podstaw umorzenia w sprawach o przest pstwa zgwa cenia
ym
i
(art. 197 § 1 – 4 k.k.), a tak e ustalenie, czy w ród przyczyn umorzenia nie ma
ukrytego cofni cia przez pokrzywdzonego wniosku o ciganie.
Z danych statystycznych Komendy G ównej Policji wynika,
e liczba
stwierdzonych przest pstw zgwa cenia i post powa wszcz tych o ten czyn w latach
ut
W
1999 – 2010 kszta towa a si
na podobnym poziomie, z tendencj
pocz wszy od 2008 r. Najwy sz
8
liczb
post powa
zni kow
wszcz tych odnotowano
W. Daszkiewicz: Recenzja ksi ki J. Grajewskiego: ciganie na wiosek w polskim procesie karnym,
Gda sk 1982, Wyd. Uniwersytetu Gda skiego, s 270, PiP 1983, nr 8 s. 117; por. J. Warylewski:
Inicjowanie procesu karnego w sprawach o przest pstwa seksualne, GSP 2003, Tom XI, s 254.
9
Ins
tyt
J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. P achta: Kodeks post powania karnego. Komentarze Zakamycza, t.
I, Kraków 2003, s.74
10
K. Dudka: Skuteczno
instrumentów ochrony praw pokrzywdzonego w post powaniu
przygotowawczym w wietle bada empirycznych, Lublin 2006, s. 69.
6
ci
w 2006 r. – 2 212, najni sz w roku 2010 – 1 759. Inaczej nieco przedstawia si
liw
o
rozk ad przest pstw stwierdzonych. Najwi cej przest pstw mia o miejsce w roku
2000 – 2399, najmniej w 2009 r. – 1530. Szczegó owe dane na temat liczby
przest pstw
stwierdzonych,
post powa
wszcz tych
oraz
przedstawione zosta y w Tabela 1.
1.
Liczba
stwierdzonych
przest pstw
zgwa cenia
oraz
liczba
ied
Tabela
wykrywalno ci
post powa wszcz tych o te przest pstwa11
Liczba
post powa
wszcz tych
Liczba
przest pstw
stwierdzonych
Wykrywalno
w procentach
2010
1 759
1 567
82,3
2009
1 816
1 530
82,6
2008
2 041
1 611
81,1
2007
2 027
2006
2 212
2005
2 137
2004
2002
Sp
84,2
2 001
82,7
1 987
84,1
2 126
2 176
82,7
2 084
2 322
85,7
1 972
2 345
85,3
1 947
2 339
83,9
1 999
2 399
85,9
1 803
2 029
83,7
ym
i
2001
1999
1 827
aru
2003
2000
raw
Rok
ut
W
W toku przeprowadzonego badania wyst piono z pro
do wszystkich
jednostek organizacyjnych prokuratury okr gowej o nades anie informacji na temat
liczby spraw umorzonych w 2010 r. z przyczyn innych ni
niewykrycie sprawcy,
a tak e tych, w których odmówiono wszcz cia post powania przygotowawczego
o przest pstwo z art. 197 § 1 – 4 k.k., wraz z sygnaturami tych spraw. Informacje
Ins
tyt
nades o 46 prokuratur okr gowych. Przedstawiono
11
cznie 1 498 sygnatur spraw
www.statystyka.policja.pl/portal/st/842/47682/Postepowania_wszczete_przestepstwa_stwierdzone_i
_wykrywalnosc_w_latach_19992010.html; Dane statystyczne Komendy G ównej Policji.
7
ci
umorzonych oraz 866 sygnatur post powa , w których odmówiono wszcz cia
wydano
post powanie
o
odmowie
liw
o
ledztwa. Szczegó owe dane na temat liczby spraw umorzonych oraz w których
wszcz cia
w poszczególnych
prokuratury przedstawia Tabela 2.
okr gach
Tabela 2. Liczba spraw o przest pstwa z art. 197 § 1 – 4 k.k. umorzonych oraz
ni niewykrycie sprawcy w roku 201012
L.p.
Umorzenie
raw
Prokuratura Okr gowa
ied
w których odmówiono wszcz cia post powania, z przyczyn innych
1. Bia ystok
Odmowa
wszcz cia
35
25
17
10
41
21
24
28
36
11
97
36
70
58
28
7
18
16
76
42
31
36
12
6
17
12
66
51
16
9
16. Legnica
22
8
17. Lublin
58
28
0
0
2. Bielsko-Bia a
3. Bydgoszcz
Sp
4. Cz stochowa
5. Elbl g
6. Gda sk
8. Gorzów Wielkopolski
9. Jelenia Góra
11. Kielce
12. Konin
13. Koszalin
14. Kraków
ut
W
15. Krosno
ym
i
10. Katowice
aru
7. Gliwice
18. Lublin, O rodek zamiejscowy w Bia ej
Ins
tyt
Podlaskiej
12
Opracowanie w asne na podstawie danych uzyskanych ze wszystkich prokuratur okr gowych
w Polsce
8
9
9
20.
ód
62
14
21. Nowy S cz
13
22. Olsztyn
51
23. Opole
29
24. Ostro ka
16
25. Ostrów Wielkopolski
12
4
26. Piotrków Trybunalski
23
14
27.
31
14
85
27
13
7
3
9
27
13
18
7
22
22
28
17
4
5
54
28
36
13
10
3
13
5
26
20
77
41
42. Warszawa Praga
60
33
43.
10
12
44. Wroc aw
54
25
45. Zamo
13
7
46. Zielona Góra
35
25
Razem
1 498
866
28. Pozna
29. Przemy l
30. Radom
Sp
31. Rzeszów
32. Siedlce
33. Sieradz
upsk
aru
34.
35. Suwa ki
36. Szczecin
widnica
38. Tarnobrzeg
39. Tarnów
40. Toru
ut
W
41. Warszawa
ym
i
37.
oc awek
Ins
tyt
18
45
14
11
ied
raw
ock
9
ci
om a
liw
o
19.
ci
) z 76 prokuratur
liw
o
Do badania wybrano losowo 256 spraw (tj. co dziesi
rejonowych, dokonuj c oddzielnego wyboru dla spraw umorzonych i tych, w których
odmówiono wszcz cia.
W obj tych badaniami sprawach zapad y nast puj ce decyzje ko cz ce
post powanie przygotowawcze:
ied
86 – odmowa wszcz cia ledztwa,
130 – umorzenie,
33 – umorzenie przed wszcz ciem (w trybie art. 308 k.p.k.).
raw
Jedna sprawa za atwiona zosta a w inny sposób (pozostawienie bez
rozpoznania ponownego zawiadomienia o pope nieniu tego samego czynu, co do
którego post powanie prawomocnie si zako czy o).
6 spraw zosta o wyeliminowanych z bada , poniewa nie spe nia y przyj tych
Sp
kryteriów badawczych. W 3 przypadkach by y to post powania zako czone wyrokiem
skazuj cym, w dwóch – prowadzony w post powaniu s dowym proces karny nadal
si
toczy , w jednej sprawie
ledztwo zosta o umorzone z powodu niewykrycia
Ins
tyt
ut
W
ym
i
aru
sprawcy.
10
1.
ci
liw
o
III. Wyniki badania aktowego
Kwalifikacja i podstawa decyzji procesowej
któr
ied
W zbadanych post powaniach dominowa a kwalifikacja z art. 197 § 1 k.k.,
odnotowano w 90 sprawach. W 28 przypadkach zakwalifikowano czyn z art.
197 § 2 k.k., za w 17 mia o miejsce usi owanie zgwa cenia (art. 13 § 1 k.k. w zw.
z 197 § 1 k.k.). Nadto:
- 197 § 3 k.k. –
6,
- 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k. –
6,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1; 278 § 1 k.k. –
raw
- kwalifikacja z art.197 § 1 k.k. oraz 207 § 1 k.k. zastosowana zosta a w 8 sprawach,
3.
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 2 k.k.,
- 207 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.,
aru
- 197 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.,
Sp
Dwukrotnie zakwalifikowano czyn w nast puj cych przypadkach:
- 197 § 1 k.k. i 200 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k. w zb. z 200 § 1 k.k. w zb. z 201 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 197 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.,
ym
i
- 200 § 1 k.k.,
- 207 § 1 k.k. w zb. z 197 § 1 w zw. z 11 § 2 k.k.13.
13
Ins
tyt
ut
W
W pojedynczych przypadkach odnotowano nast puj ce kwalifikacje:
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. i 157 § 2 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.; 207 § 1 k.k.; 157 § 2
k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. i 189 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.; 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. i 189
§ 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 197 § 2 k.k.; 217 § 1 k.k.; 216 § 1 k.k.; 217 § 1 k.k.;
216 § 1 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. w zw. z 197 § 3 pkt 3 k.k.; 207 § 1 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k.; 189 § 1 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k.; 284 § 1 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 2 k.k. w zb. z 157 § 2 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.; 217 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.;
13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 2 k.k. w zb. z 157 § 2 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
11
ci
Ins
tyt
ut
W
ym
i
aru
Sp
raw
ied
liw
o
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 2 k.k.; 190 § 1 k.k.; 217 § 1 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 3 pkt 1 k.k. i 189 § 1 k.k. i 201 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.; 190 § 1 k.k. w zw.
z 12 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. w zw. z 197 § 3 i 2 k.k. w zw. z 160 § 1 k.k. w zw.
z 11 § 2 w zw. 12 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k., 190 § 1 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k., 278 § 1 k.k.,
- 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 3 k.k. w zw. z 200 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 168 § 1 d.k.k.,
- 176 d.k.k. i 168 § 1 d.k.k.; 200 § 1 k.k.; 184 § 1 d.k.k.; 207 § 1 k.k.; 217 § 1 k.k.; 190 § 1 k.k.,
- 176 d.k.k. w zb. z 176 d.k.k.; 197 § 1 k.k. w zb. z 201 k.k. w zw. z 12 k.k.; 201 k.k. w zw. z 12 k.k.;
201 k.k. w zw. z 12 k.k.; 207 § 1 k.k.; 190 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 189 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.,
- 190 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k. i 207 § 1 k.k.,
- 197 § 1 i 3 k.k.,
- 197 § 1 k.k. i 13 § 1 k.k. w zw. z 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 207 § 1 k.k.; 245 k.k.; 161 § 2 k.k., 284
§ 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 284 § 1 k.k.; 284 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k. i 157 § 2 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k. i 197 § 2 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k. i 200 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k. i 200 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.; 207 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k. i 207 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k. i 245 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 190 § 1 k.k.; 217 § 1 k.k.; 207 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 207 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k. w zw. z 91 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 189 § 1 k.k.; 278 § 1 k.k.; 278 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 190 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 191 § 1 k.k.; 280 § 1 k.k. w zb. z 275 § 1 k.k. w zb. z 278 § 5 k.k. w zw. z 278 § 1 k.k.
w zb. z 157 § 2 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.; 190 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 207 § 3 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 275 § 1 i 276 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 278 § 1 k.k.; 160 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 279 § 1 k.k.; 288 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 58 § 1 ust. o przeciwdzia aniu narkomanii,
- 197 § 1 k.k. w zb. z 189 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k. w zb. z 198 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k., 190 § 1 w zw. z 12 k.k.,
- 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 190 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k., 151 k.k.,
- 197 § 1 k.k., 189 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k., 197 § 1 k.k., 207 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k., 207 § 1 k.k., 209 § 1 k.k., 157 § 2 k.k.,
- 197 § 1 k.k., 286 § 1 k.k.,
- 197 § 1 k.k.; 278 § 1 k.k. w zb. z 275 § 1 k.k. w zw. z 276 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 2 k.k. w zb. z 200 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 197 § 2 k.k. w zb. z 200 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 197 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.; 197 § 1 k.k.; 198 k.k.; 245 k.k.,
- 197 § 2 k.k., 197 § 1 k.k.,
- 197 § 2 k.k.; 13 § 1 k.k. w zw. z 282 k.k.,
- 197 § 3 k.k. i 197 § 2 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 197 § 3 pkt 1 k.k.,
- 197 § 3 pkt 1 k.k. w zw. z 197 § 1 i 2 k.k.; 200 § 1 w zb. z 201 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.; 13 § 1 w zw.
z 197 § 1 k.k. w zb. z 201 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.; 157 § 1 k.k.; 190 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 197 § 3 pkt 2 k.k.,
12
ci
W adnym przypadku nie stwierdzono kwalifikacji z art. 197 § 3 pkt 3 k.k., ani
liw
o
z art. 197 § 4 k.k., trzeba jednak zwróci uwag , e art. 197 § 3 k.k. w obecnym
brzmieniu zosta zmieniony ustaw z dnia 5 listopada 2011 r.14, która wesz a w ycie
dopiero 8 czerwca 2010 r.
Analizuj c
przyczyny
odmowy
wszcz cia
ledztwa
oraz
umorzenia
ied
post powania przygotowawczego, odnotowano nast puj ce podstawy:
Podstawy odmowy wszcz cia post powania:
17 § 1 pkt 1 k.p.k. – czynu nie pope niono –
raw
17 § 1 pkt 1 k.p.k. – brak danych uzasadniaj cych pope nienie przest pstwa –
9,
17 § 1 pkt 2 k.p.k. – brak znamion czynu zabronionego –
17 § 1 pkt 6 k.p.k. – przedawnienie -
25,
3,
38,
Sp
17 § 1 pkt 10 k.p.k. – brak wniosku o ciganie –
10,
322 § 1 k.p.k. – brak znamion czynu publicznoskargowego i brak interesu
spo ecznego w ciganiu przest pstwa prywatnoskargowego –
1.
aru
Podstawy umorzenia w trybie art. 308 k.p.k.
5,
ym
i
8,
3,
Ins
tyt
ut
W
- 198 k.k.,
- 200 § 1 k.k. 207 § 1 k.k.; 217 § 1 k.k.; 288 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.,
- 200 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 197 § 1 k.k. w zw. z 197 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 200 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.,
- 200 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k. w zb. z 200 § 1 k.k. w zb. z 201 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.; 13 § 1 k.k. w zw.
z 197 § 1 k.k. w zb. z 200 § 1 k.k. w zb. z 201 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 200 § 1 k.k.; 197 § 2 k.k.,
- 200 § 1 k.k.; 200 § 1 k.k. i 197 § 1 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.; 200 § 1 k.k.; 157 § 2 k.k.,
- 200 § 1 k.k. w zb. z 201 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k. w zw. z 12 k.k.; 200 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 197 § 1
k.k. w zw. z 12 k.k.; 207 § 1 k.k.,
- 201 k.k. w zw. z 12 k.k.,
- 203 k.k.; 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 204 § 2 k.k.,
- 207 § 1 k.k. i 197 § 2 k.k. w zw. z 11 § 2 k.k.,
- 207 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k. w zw. z 12 k.k.; 278 § 1 k.k.,
- 207 § 3 k.k. i 197 § 1 k.k.; 190 § 1 k.k.
14
Dz.U. z 2009 r., Nr 206, poz. 1589.
13
ci
16,
spo ecznego w ciganiu przest pstwa prywatnoskargowego –
1.
ied
Podstawy umorzenia
liw
o
322 § 1 k.p.k. – brak znamion czynu publicznoskargowego i brak interesu
10,
74,
22,
raw
17 § 1 pkt 4 k.p.k. w zw. z art. 15 przepisów wprowadzaj cych k.k. (sprawca nie
podlega karze, z zwi zku z up ywem terminu przedawnienia przest pstwa
pope nionego pod rz dami Kodeksu karnego z 1969 r.) –
17 § 1 pkt 6 k.p.k. – przedawnienie –
2,
12,
Sp
1,
322 § 3 k.p.k. – brak podstaw do wniesienia aktu oskar enia –
brak danych co do podstawy – 1.
8,
aru
Z przedstawionego powy ej zestawienia wynika, e podstaw umorzenia lub
odmowy wszcz cia post powania s
przede wszystkim przes anki materialne
(67,07%), a w szczególno ci brak danych uzasadniaj cych pope nienie przest pstwa
rozk ad ten by
ym
i
(art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.). W poszczególnych kategoriach rozstrzygni
jednak niejednolity. Przeszkody o charakterze materialnym stanowi y przyczyn :
- odmowy wszcz cia - 51,16 % spraw,
- umorzenia w trybie art. 308 k.p.k. – 48,48 % spraw,
ut
W
- umorzenia – 82,30 % spraw.
Brak wniosku o ciganie by podstaw 44,18 % odmów wszcz cia, 48,48 %
umorze
przed wszcz ciem i tylko 9,23 % umorze . Dysproporcja pomi dzy tymi
warto ciami jest ca kowicie zrozumia a. Wniosek o
przes ank
procesow , która warunkuje wszcz cie procesu karnego. Stwierdzenie
w chwili powzi cia informacji o przest pstwie,
Ins
tyt
ju
ciganie jest pozytywn
e czyn jest przest pstwem
wnioskowym uniemo liwia organowi procesowemu wszcz cie
ledztwa. Do chwili
otrzymania wniosku mo liwe jest dokonywanie wy cznie czynno ci niecierpi cych
14
ci
zw oki w celu zabezpieczenia ladów i dowodów, a tak e czynno ci zmierzaj cych
ony. Podj cie decyzji o umorzeniu
liw
o
do wyja nienia, czy wniosek b dzie z
post powania z powodu braku wniosku o ciganie b dzie zatem mo liwe w zasadzie
wy cznie wtedy, gdy ledztwo wszcz to o czyn cigany z urz du, a w jego toku
okaza o si , e przest pstwo ma charakter wnioskowy, za pokrzywdzony wniosku
.
ied
takiego nie z
raw
2. Odmowa wszcz cia ledztwa
Analiza decyzji o odmowie wszcz cia post powania karnego pozwoli a na
wyodr bnienie czterech typowych sytuacji, które skutkuj wydaniem postanowienia
o odmowie wszcz cia ledztwa.
Sp
Pierwsza grupa obejmuje sprawy, w których pokrzywdzona15 bezpo rednio po
zdarzeniu zg asza si do organów cigania, informuj c o pope nionym przest pstwie.
Czynno
taka jest dokumentowana notatk urz dow . Nast pnie jaki czas potem
(od kilku do kilkunastu dni)pokrzywdzona zg asza si ponownie do organów cigania
w
czasie
formalnego
sporz dzenia
aru
i
o przest pstwie odmawia z
protoko u
enia wniosku o
ustnego
zawiadomienia
ciganie, co skutkuje wydaniem
postanowienia o odmowie wszcz cia ledztwa. (Por. stan faktyczny nr 1).
ym
i
Druga sytuacja ma miejsce wtedy, gdy zawiadamiaj cym o pope nieniu
przest pstwa zgwa cenia jest osoba trzecia (najcz
konkubent, m
ciej osoba najbli sza (matka,
), dyrektor placówki opieku czej, w której przebywa pokrzywdzona,
dyrektor szko y, rzadziej
wiadek) albo
ród em informacji o przest pstwie jest
ut
W
anonim. Wezwana nast pnie przez organ cigania pokrzywdzona odmawia z
enia
wniosku o ciganie.16 (Por. stan faktyczny nr 3).
15
Jakkolwiek pokrzywdzonym w sprawie o przest pstwo zgwa cenia mo e by zarówno kobieta, jak
i m czyzna, zgwa cenia m czyzn zdarzaj si niezwykle rzadko. Poniewa w badanych sprawach
by o tylko trzech pokrzywdzonych m czyzn, w raporcie dla oznaczenia pokrzywdzonego u ywam
rodzaju
skiego, chyba e opisywana sprawa dotyczy post powania, w którym pokrzywdzonym by
czyzna.
16
Ins
tyt
W sprawie Prokuratury Rejonowej w Janowie Lubelskim, ród em zawiadomienia o zgwa ceniu
ma oletniego Krzysztofa S. by anonim. Matka pokrzywdzonego kategorycznie zaprzeczy a, by
zdarzenie takie mia o miejsce i o wiadczy a, e nie chce by Policja prowadzi a jakiekolwiek czynno ci
w tej sprawie.
15
ci
Trzeci model
dotyczy post powa , w których pokrzywdzona sk ada
ciganie,
liw
o
zawiadomienie o pope nieniu przest pstwa zgwa cenia oraz wniosek o
jednak z opisu czynu nie wynika uzasadnione podejrzenie pope nienia przest pstwa,
albo ustalono, e czynu nie pope niono, co powoduje, e organ procesowy odmawia
wszcz cia post powania. (por. stan faktyczny nr 2). W tej grupie mieszcz si tak e
zawiadomienia pochodz ce od osób chorych psychicznie, z których ewidentnie
e czyn nie mia miejsca. Przyk adowo w sprawie nadzorowanej przez
Prokuratur
ied
wynika,
Rejonow w Opolu Lubelskim17 pokrzywdzona z
e nieznany m
czyzna dokona gwa tu na niej za pomoc umys u, w czaj c si do
przebywa w jej umy le, zaciera sygna y
natychmiast „wy czy
czyzna ten „nielegalnie
raw
niego przy pomocy cz onka swego syna. Wskazywa a, e m
osob
a zawiadomienie,
cz ce j z prokuratur ”. Chcia aby, eby t
z jej umys u, gdy
nie ma prawa tam przebywa ”.
Czwarta grupa spraw zbli ona jest do modelu trzeciego. Ró nica sprowadza
Sp
si do motywacji osoby informuj cej o przest pstwie. Zawiadomienie o pope nieniu
przest pstwa sk adane jest mimo wiadomo ci, e czyn nie zosta pope niony, np.
z l ku przed matk z powodu przebywania w nocy poza domem18, w obawie, e fakt
odbycia stosunku p ciowego zostanie ujawniony na jednym z komunikatorów
aru
internetowych, przez co pokrzywdzona popsuje sobie opini w rodowisku szkolnym
czy miejscu pracy,19 jako efekt k ótni pomi dzy pokrzywdzon i jej partnerem20, albo
forma
ostrze enia
21
sprawcy
(najcz
ciej
m
a,
który
zn ca
si
nad
). W jednej ze spraw22 pokrzywdzona o wiadczy a, e nie chce by
ym
i
pokrzywdzon
dla
w sprawie by o prowadzone jakiekolwiek post powanie, nie jest tym zainteresowana,
17
organy
cigania o tym zdarzeniu. W innym
ut
W
chcia a jedynie poinformowa
Ds 1382/10/S. W sprawie tej prawid owo odmówiono wszcz cia ledztwa ze wzgl du na brak
wniosku o ciganie, a nie z powodu niepope nienia czynu zabronionego.
18
19
Np. Prokuratura Rejonowa w S upsku, sygn. akt 1 Ds 1224/10.
Np. Prokuratura Rejonowa w Miastku, sygn. akt Ds 794/10, w sprawie o czyn z art. 197 § 3 pkt 1
k.k. w zw. z art. 197 § 1 i 2 k.k..
20
21
Np. Prokuratura Rejonowa w Stalowej Woli, sygn. akt 2 Ds 254/10.
Ins
tyt
Np. Prokuratura Rejonowa w Miastku, sygn. Ds 569/10. Pokrzywdzona zezna a: „Ja nie sk adam
wniosku o ciganie mojego m a za to, e si chcia ze mn wspó
p ciowo. My , e jest ju
do wystraszony i nie b dzie tego robi w przysz ci. (…) Zeznaj , e to jest moja prywatna sprawa”.
22
Prokuratura Rejonowa w Lubartowie, sygn. akt Ds 23/10/S.
16
w
czasie
sporz dzenia
protoko u
przyj cia
ci
post powaniu23,
zawiadomienia
liw
o
o pope nieniu przest pstwa pokrzywdzona zezna a: „Ja nie sk adam wniosku
o ciganie i ukaranie Zbigniewa P. za doprowadzenie mnie do obcowania p ciowego.
Nie chc , eby w tej sprawie by o prowadzone post powanie karne. Mam jeszcze
pro
, mianowicie chcia abym, eby Zbigniew otrzyma odpis postanowienia
ko cowego w tej sprawie,
eby si
dowiedzia ,
e faktycznie zg osi am jego
zachowanie na Policji i mu to darowa am”.
ied
tak
Tylko w trzecim i czwartym przypadku podstaw odmowy wszcz cia powinien
by
brak
uzasadnionego
podejrzenia
pope nienia
przest pstwa,
wzgl dnie
raw
stwierdzenie, e czynu nie pope niono, a wi c przes anki materialne. W pierwszej
i drugiej sytuacji odmowa wszcz cia powinna nast pi wy cznie z powodu braku
wniosku o ciganie (zgodnie z regu , e pierwsze stwo maj przes anki procesowe
przed materialnymi).
Sp
Co ciekawe, w ani jednym przypadku nie rozwa ano kwestii poci gni cia
zawiadamiaj cej do odpowiedzialno ci karnej za z
enie fa szywego zawiadomienia
o przest pstwie, tj. o czyn z art. 238 k.k.
aru
Zaobserwowano przypadki, w których wskazywana by a wadliwa podstawa
odmowy wszcz cia
ledztwa wynikaj ca z niew
ciwego zastosowania regu
dotycz cych zbiegu przes anek negatywnych. Tak by o miedzy innymi w sprawie
nadzorowanej przez Prokuratur
Rejonow
w Jeleniej Górze24, w której wydane
ym
i
zosta o postanowienie o odmowie wszcz cia
ledztwa wobec braku danych
uzasadniaj cych podejrzenie pope nienia przest pstwa (art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.),
podczas gdy podstaw decyzji powinien by brak wniosku o ciganie (art. 17 § 1 pkt
10 k.p.k.), bowiem pokrzywdzona o wiadczy a, e nie chce wszcz cia post powania.
ut
W
Podobna sytuacja mia a miejsce w post powaniu sprawdzaj cym nadzorowanym
przez Prokuratur
Rejonow
Lublin-Po udnie o czyn z art. 197 § 2 k.p.k.
Pokrzywdzona w rozmowie telefonicznej z funkcjonariuszem Policji kategorycznie
odmówi a stawiennictwa w jakiejkolwiek jednostce Policji oraz wspó pracy, za
Ins
tyt
by Policja przesta a j „n ka ” wezwaniami i telefonami, poniewa nie z
23
Prokuratura Rejonowa w widniku, sygn. akt Ds 1114/10.
24
sygn. akt. 1 Ds 629/10
17
da a,
y wniosku
ci
o ciganie, zawiadomienia o przest pstwie i zezna . W tej sytuacji równie nale
o
W sprawie prowadzonej przez Prokuratur
Rejonow
liw
o
odmówi wszcz cia post powania na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.
w S upsku25 b dna
podstawa odmowy wszcz cia procesu wynika a z innych przyczyn. W post powaniu
a wniosek o ciganie i zawiadomienie o maj cym miejsce
miesi c wcze niej zgwa ceniu przez s siada. Godzin
ponownie zg osi a si
po zako czeniu czynno ci
do Komisariatu Policji, o wiadczaj c,
o ciganie, mimo wiadomo ci, i wniosku tego nie mo e cofn
o odmowie wszcz cia post powania jako podstaw
e cofa wniosek
ied
tym pokrzywdzona z
. W postanowieniu
wskazano brak danych
raw
dostatecznie uzasadniaj cych podejrzenie pope nienia przest pstwa (art. 17 § 1 pkt
e si
czynno ci procesowych strony, przez któr
nale y rozumie
1 k.p.k.), zamiast prawid owego braku wniosku o ciganie.
Problem, o którym mowa powy ej, wi
e si
ci le z kwesti dopuszczalno ci
cofni cia wniosku o ciganie przest pstwa zgwa cenia w sytuacji, gdy nie zosta o
z odwo alno ci
ledztwa. Zagadnienie to wi
Sp
wydane jeszcze postanowienie o wszcz ciu
umo liwienie stronie pozbawienia znaczenia prawnego uprzednio dokonanej
czynno ci za pomoc w asnego o wiadczenia woli.26 Odwo anie o wiadczenia woli
eniu o wiadczenia uniemo liwiaj cego organowi
aru
strony polega, albo na z
procesowemu merytoryczne rozpoznanie uprzednio dokonanej czynno ci (np.
cofni cie apelacji), albo na anulowaniu swojego wcze niejszego o wiadczenia, które
warunkuje wszcz cie, kontynuowanie lub zako czenie post powania w danej kwestii
oznacza w
ym
i
(np. cofni cie sprzeciwu od wyroku nakazowego).27 Cofni cie wniosku o ciganie
nie dezaktualizacj
wcze niej z
przest pstwa wnioskowego. Nale y podkre li ,
onego
dania
cigania sprawcy
e zaniechanie
cigania sprawcy
ut
W
przest pstwa wnioskowego, ma miejsce wy cznie wtedy, gdy nast pstwem z
enia
wniosku o ciganie by o wszcz cie post powania przygotowawczego. Inaczej jednak
sprawa wygl da, gdy pokrzywdzona z
wszcz te ledztwo. Nawet je li przy z
25
I. Nowikowski: Odwo alno
s. 21.
27
eniu wniosku o ciganie zosta a prawid owo
sygn. akt 1Ds 685/10, zob. stan faktyczny nr 5.
Ins
tyt
26
a wniosek i cofa go zanim zosta o
czynno ci procesowych stron w polskim procesie karnym, Lublin 2001,
Ibidem, s. 19.
18
ci
pouczona o niemo no ci cofni cia wniosku, to mo e w ka dej chwili cofn
o ono jeszcze skutku w postaci wszcz cia
liw
o
wiadczenie woli, poniewa nie wywo
swoje
post powania karnego, a do cofni cia tego wniosku nie jest potrzebna zgoda
prokuratora.28 Z tego powodu podstaw
odmowy wszcz cia
ledztwa w opisanej
sytuacji powinien by brak wniosku o ciganie (art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.).
Warto w tym miejscu tak e wskaza , e nie mo na skutecznie zrzec si a priori
z
enia
wniosku
o
ciganie.29
O wiadczenie
daniu cigania przest pstwa wnioskowego ma taki w
nale y uzna
pokrzywdzonego
nie charakter, a wi c
je za bezskuteczne. Je li pokrzywdzony oznajmia przed z
wniosku, e nie
eniem
da cigania sprawcy przest pstwa wnioskowego, to o wiadczenie
takie nale y uto samia
raw
o nie
do
ied
prawa
z brakiem wniosku o
ciganie, skutkuj cym wydaniem
postanowienia o odmowie wszcz cia ledztwa lub dochodzenia. S usznie wi c S d
Najwy szy orzek , e „nic nie przemawia za tym, by o wiadczenie woli o nie ciganiu
Sp
sprawcy traktowa inaczej ni brak wniosku o ciganie. To o wiadczenie woli ma
identyczne znaczenie jak brak wniosku, poniewa
oba sprowadzaj
si
do
niedopuszczalno ci wszcz cia lub konieczno ci umorzenia post powania ju
Tym samym
o nie ciganiu pe ni rol
w sensie
u wiadamiaj
pokrzywdzony nie domaga si
enia wniosku o
o wiadczenie
e w tym czasie
cigania. Nie zamyka to drogi do skutecznego
ym
i
z
odpowiednim organom,
ciganie w pó niejszym terminie a
przedawnienia”.30
Mo liwo
praktyczno-porz dkowym
aru
wszcz tego.
enia wniosku o
do momentu wyst pienia
ciganie, mimo uprzedniego zrzeczenia si
uprawnienia do tego, jest konsekwencj tego, e brak wniosku o ciganie nale y do
28
29
30
ut
W
Szerzej na ten temat w: K. Dudka: Procesowe aspekty przest pstwa zgwa cenia, w: red. M.
Mozgawa, Przest pstwo zgwa cenia, wyd. Wolters Kluwer, w druku.
M. Cie lak: O ciganiu na wniosek w obowi zuj cym polskim prawie, PiP 1973, nr 11, s. 71.
Ins
tyt
Wyrok SN z 13 lipca 1972 r., I KR 151/72, OSNKW 1972, nr 12, poz. 195; por. S. Da kowski: Glosa
do uchwa y sk adu 7 s dziów SN z 20 marca 1974 r., VI KZP 33/73, OSPiKA 1974, nr 11, s. 501 –
503. W doktrynie postulowano ograniczenie terminu do z enia wniosku o ciganie, g ównie z tego
powodu, e pozostawienie pokrzywdzonemu prawa z enia wniosku o ciganie a do up ywu okresu
przedawnienia rodzi niebezpiecze stwo nadu ywania przyznanego mu prawa do celów
pozaprocesowych, np. w celu wymuszenia odszkodowania, a tak e utrudnia organom procesowym
doj cie do prawdy. Tak T. Grzegorczyk: Wniosek o ciganie w procesie karnym, NP 1979, nr 5, s. 48.
Wydaje si , e takie zastrze enie nie ma uzasadnienia, je li si zwa y, e jednym z celów procesu
karnego jest uwzgl dnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego, w tym restytucja
wyrz dzonej szkody. Nie mo na z góry zak ada , e w ka dym przypadku pó niejsze z enie
wniosku o ciganie jest jedynie form nacisku lub zemsty na sprawcy przest pstwa.
19
uk adzie procesowym, utworzonym przez to samo
i pokrzywdzonego oraz brak wniosku o
ci
skutek tylko w okre lonym
czynu, osob
sprawcy
liw
o
wzgl dnych przeszkód procesowych, które wywo uj
ciganie. Pó niejsze z
enie wniosku
powoduje powstanie nowego uk adu procesowego, w którym brak sk adnika
wyznaczaj cego
niedopuszczalno
procesu
post powanie mo e zosta wszcz te.
jest
usuni ty,
31
a
tym
samym
ied
O tym, e powy sze zagadnienie nie ma charakteru wy cznie teoretycznego,
wiadczy sprawa prowadzona przez Prokuratur Rejonow w Be chatowie32. W dniu
31 stycznia 2010 r. 28-letnia Monika R., pacjentka Oddzia u Psychiatrycznego
alkoholu i narkotyków), z
e
w
dniu
dzisiejszym
raw
Szpitala Wojewódzkiego w B. (z rozpoznanym uzale nieniem mieszanym, tj. od
a na pi mie nast puj ce o wiadczenie: „O wiadczam,
powiadomi am
lekarza
Oddzia u
Psychiatrycznego
o wykorzystaniu seksualnym mnie przez Mariusza N. bo tak chcia mój konkubent,
teraz z
Sp
Marek W. W chwili obecnej nie chc aby policja zajmowa a si t spraw . Odmawiam
enia wniosku o ciganie. Chc si nad tym zastanowi . Odmawiam badania
ginekologicznego. Nie chc mu si podda ”. W dniu 3 lutego 2010 r. do Komendy
Powiatowej w B. wp yn o pismo Moniki R., w którym informuje, e nie zg asza a od
boi si
aru
razu faktu zgwa cenia, poniewa
sprawcy, „on jest silny i choruje na
schizofreni , nie wiadomo co mu strzeli do g owy”. Jednocze nie wnosi o ciganie
przest pstwa zgwa cenia. W sprawie tej wszcz te zosta o ledztwo, które ograniczy o
ym
i
si do przes uchania pokrzywdzonej w charakterze wiadka oraz powo ania bieg ego
psychologa, który sporz dzi opini
s dowo-psychologiczn
dotycz
Moniki R.
W dniu 12 maja 2010 r. KPP w Be chatowie wyda postanowienie o umorzeniu
ledztwa z powodu braku danych dostatecznie uzasadniaj cych podejrzenie
ut
W
pope nienia przest pstwa (art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.). Uzasadnienie (w ca
ci) brzmia o:
„W dniu 31 stycznia Pani Monika R. powiadomi a KPP Be chatów, e w dniu 28
stycznia
2010
r.
kiedy
przebywa a
na
oddziale
psychiatrycznym
szpitala
Wojewódzkiego w B. zosta a zgwa cona przez pacjenta w/w oddzia u Mariusza N.
Ins
tyt
31
J. Grajewski: Konsekwencje procesowe o wiadczenia pokrzywdzonego o nie
sprawcy przest pstwa wnioskowego, PiP 1977, nr 6, s. 74.
32
Ds 234/10
20
daniu
cigania
ci
W toku przes uchania pokrzywdzonej bieg y specjalista psychologii klinicznej
e istniej
uzasadnione w tpliwo ci dla uznania Moniki R. za
liw
o
wyda a opinie,
wiarygodne ród o informacji o zdarzeniach stanowi cych przedmiot sprawy.
Wobec powy szych ustale postanowienie jak w konkluzji jest uzasadnione”.
d Rejonowy w Be chatowie33 nie uwzgl dni z
onego przez Monik
R.
za alenia, uznaj c je za oczywi cie bezzasadne. W ocenie S du, przeprowadzone
ied
ledztwo s usznie doprowadzi o organy cigania do wniosku, e w sprawie zachodzi
negatywna przes anka procesowa, a zgromadzony w sprawie materia dowodowy
zasadnie przemawia za tym,
e brak jest danych dostatecznie uzasadniaj cych
z urz du S dowi wiadomo,
raw
podejrzenie pope nienia przest pstwa. S d w uzasadnieniu wskaza przy tym,
e
e osoba podejrzewana o pope nienie przest pstwa
Sp
w przedmiotowej sprawie – Mariusz N. – zmar .
3. Umorzenie post powania przygotowawczego
Analiza
podstaw
umorzenia
ledztwa
prowadzonego
w
sprawach
aru
o przest pstwo z art. 197 § 1 – 4 k.k. wykaza a podobne zró nicowanie przyczyn
podj cia tego rodzaju decyzji jak w przypadku odmowy wszcz cia. Dominuj jednak
dwie zasadnicze grupy.
mamy do czynienia wtedy, gdy dowody przeprowadzone
ym
i
Z pierwsz
w post powaniu przygotowawczym nie da y podstaw do wniesienia aktu oskar enia,
ze wzgl du na brak uzasadnionego podejrzenia pope nienia przest pstwa lub
stwierdzenie, e czynu nie pope niono, albo nie zawiera on znamion przest pstwa.
ut
W
Organ procesowy prawid owo dokonuje oceny zgromadzonych w sprawie dowodów
i przedstawionego stanu faktycznego.
Druga grupa, podobnie jak w przypadku odmowy wszcz cia post powania,
obejmuje te sytuacje, w których decyzja o umorzeniu zapada wobec stwierdzenia, e
Ins
tyt
czynu nie pope niono, za zawiadomienie o pope nieniu przest pstwa by o fa szywe.
33
sygn. akt II Kp 391/10
21
ci
Pokrzywdzone sk ada y zawiadomienia z ró nych przyczyn, np.:
a zawiadomienie o molestowaniu seksualnym przez ojca
liw
o
- 16-letnia Paulina G. z
z zemsty, e odebra jej telefon komórkowy, przez co nie mog a kontaktowa si ze
swoim ch opakiem34;
-
19-letnia
Honorata
Ch.,
wychowanka
Specjalnego
O rodka
Szkolno-
ied
Wychowawczego w T. zawiadomi a organy cigania o molestowaniu przez by ego
konkubenta matki, poniewa nie lubi go; kiedy okrad matk , a teraz chce do niej
wróci . S dzi a, e z
enie zawiadomienia spowoduje, e m
35
;
raw
matki przyje
czyzna przestanie do
- Matka, z a na swego konkubenta, e przepija pieni dze i nie pomaga jej sp aca
kredytu, namówi a córk , Agnieszk P., do z
enia zawiadomienia o tym, e ojciec
molestuje seksualnie. (W tym przypadku wszcz to post powanie przeciwko obu
kobietom o fa szywe zeznania i fa szywe zawiadomienie o przest pstwie)36;
Sp
- 15-letnia pokrzywdzona opowiedzia a szkolnemu pedagogowi o rzekomym
zgwa ceniu, aby usprawiedliwi 2 dni nieobecno ci w szkole.37;
- Ma gorzata O. z
a zawiadomienie, poniewa chcia a dokuczy konkubentowi,
aru
gdy denerwuje j , e nadu ywa on alkoholu38;
- Pe nomocnik Lucyny G. i jej dwojga dzieci, Moniki G. i Grzegorza G. z
zawiadomienie o pope nieniu przest pstw, mi dzy innymi z art. 197 § 1 k.k. i 207 § 1
k.k. Przes uchana w charakterze
wiadka Monika G. wprost zezna a,
e wynik
ym
i
post powania karnego mo e by przydatny dla ewentualnej eksmisji ojca i sprawy
rozwodowej rodziców39.
We
wszystkich
tych
sprawach
post powanie
umorzono
z
powodu
niepope nienia przest pstwa (art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.).
ut
W
Odr bn kategori tworz sprawy umorzone z powodu wyst pienia ujemnych
przes anek formalnych, w ród których dominuje brak wniosku o ciganie (28 spraw) i
Prokuratura Rejonowa w Kartuzach, sygn. akt Ds 360/10
35
Prokuratura Rejonowa w Kartuzach, sygn. akt Ds 2131/10.
36
Prokuratura Rejonowa w Bia ej-Podlaskiej, sygn. akt 1 Ds 62/10/S.
37
Prokuratura Rejonowa w Bia ej-Podlaskiej, sygn. akt 1 Ds 1855/10/S.
Ins
tyt
34
38
Prokuratura Rejonowa w Grójcu, sygn. akt 1 Ds 709/10/S.
39
Prokuratura Rejonowa w widniku, sygn. akt 1 Ds 1267/10/Sp.
22
ci
przedawnienie (3 sprawy, w tym jedno umorzenie na podstawie art. 17 § 1 pkt 4
liw
o
k.p.k. w zwi zku z art. 15 przepisów wprowadzaj cych k.k.). Nie odnotowano adnej
innej przeszkody o charakterze formalnym, która skutkowa aby umorzeniem
post powania.
Istotny problem wi
e si
z zagadnieniem cofni cia w toku post powania
przygotowawczego wniosku przez pokrzywdzonego. Jak ju wspomniano wy ej, nie
k.p.k.). W rzeczywisto ci zdarza y si
sytuacje, w których pokrzywdzona po
ledztwa wykazywa a brak woli kontynuowania procesu karnego,
domagaj c si
jego zako czenia. Zaobserwowano kilka typowych sytuacji z tym
raw
wszcz ciu
ied
jest dopuszczalne jego cofni cie w przypadku przest pstwa zgwa cenia (art. 12 § 3
zwi zanych:
enie o wiadczenia o cofni ciu wniosku o ciganie40,
z
-
odmowa sk adania zezna na podstawie art. 182 k.k.41,
-
zmiana zdania przez pokrzywdzon , która stwierdza a, e stosunek p ciowy
lub inna czynno
Sp
-
seksualna odby y si za jej zgod , albo w ogóle nie mia y
miejsca42.
aru
W sprawie nadzorowanej przez Prokuratur
Rejonow
w Przysusze 43
o doprowadzenie Katarzyny R. przemoc do obcowania p ciowego na terenie Francji,
pokrzywdzona w czasie przeprowadzonej z ni
telefonicznej
o wiadczy a,
e
nie
jest
zainteresowana
dalszym
ym
i
rozmowy
przez funkcjonariusza Policji
prowadzeniem post powania i chcia aby wycofa wniosek o ciganie. Wobec faktu,
e jeden ze wiadków przebywa za granic , zeznania innych nie wnios y niczego do
sprawy, a miejsce pobytu domniemanego sprawcy nie by o ustalone, ledztwo w tej
ut
W
sprawie zosta o umorzone z powodu braku danych dostatecznie uzasadniaj cych
fakt pope nienia przest pstwa art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.
40
Np. Prokuratura Rejonowa w Podd bicach, sygn. akt 888/10 – art. 197 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Post powanie umorzono z powodu braku dostatecznych dowodów uzasadniaj cych podejrzenie
pope nienia przest pstwa, art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k..
41
Ins
tyt
Np. Prokuratura Rejonowa w Wo ominie, sygn. akt 5 Ds. 605/10, Prokuratura Rejonowa
w Przasnyszu, sygn. akt 1 Ds. 416/10.
42
Np. Prokuratura Rejonowa Warszawa-Ochota, sygn. akt 5 Ds 1144/10/I.
43
Ds 774/10.
23
Ochota44 pokrzywdzona z
Rejonow
ci
Z kolei w ledztwie prowadzonym przez Prokuratur
Warszawa-
liw
o
a nast puj ce zeznanie: „Nie jestem zainteresowana
prowadzeniem tego post powania. Nie czuj si pokrzywdzona. Wiem ju teraz, e
nie zosta am zgwa cona (…). Zak adanie mi kajdanek by o form zabawy i faktycznie
nie by am pozbawiona wolno ci”. Tak e i w tym przypadku nast pi o umorzenie
z
braku
dostatecznych
dowodów
uzasadniaj cych
Odmowa sk adania zezna
pope nienia
ied
przest pstwa.
podejrzenie
na podstawie art. 182 k.p.k. mia a miejsce
w sprawach, w których prowadzone by o post powanie o czyn z art. 207 § 1 k.k.
raw
i zwi zane z nim przest pstwo z art. 197 k.k. (zob. stany faktyczne 6-8). W z
wcze niej zeznaniach pokrzywdzona zazwyczaj informuje organy
chce kontynuowa
post powania, chce aby sprawa si
onych
cigania, e nie
zako czy a. Poniewa
cofni cie wniosku jest niedopuszczalne, w toku kolejnego przes uchania odmawia
Sp
sk adania zezna .
We wszystkich tych sprawach wida wyra nie, e dominuj
rol w podj ciu
decyzji procesowej ko cz cej post powanie ma postawa pokrzywdzonej. Niekiedy
mo na znale
wprost tego rodzaju odniesienia w decyzji organu procesowego.
aru
Dla przyk adu, w uzasadnieniu postanowienia o umorzeniu
ledztwa
prowadzonego przez Prokuratur Rejonow Warszawa-Praga Po udnie45 o czyn z
art. 197 § 2 k.k. w sprawie przeciwko Kingsleyowi N., podejrzanemu o to,
e
ma oletni
Sylwi
ym
i
ywaj c przemocy w postaci trzymania za r ce i przytrzymywania doprowadzi
B. (l. 17) do poddania si
dotykania jej intymnych cz
wskaza
nale y, i
innej czynno ci seksualnej w postaci
ci cia a, znalaz o si
stwierdzenie: „W tym miejscy
organ procesowy nie kontynuuje post powania wbrew woli
cigania dysponuj
ut
W
pokrzywdzonego. Wprawdzie organy
bezpo redniego, w tym pozwalaj cymi na zatrzymanie
rodkami przymusu
wiadka i przymusowe
doprowadzenie go na czynno ci, niemniej jednak stosowanie takich rodków wobec
pokrzywdzonych nale y do przypadków wyj tkowych i winno by stosowane z du
rozwag ”. W sprawie tej pokrzywdzona odmówi a udzia u w okazaniu bezpo rednim,
Ins
tyt
podczas gdy, zdaniem prokuratora, czynno
44
sygn. akt 5 Ds 1144/10/I.
45
4 Ds 220/10/2
24
ta by a konieczna.
wniosku
o
ciganie
przest pstwa
jest dopuszczalno
zgwa cenia
ci
kwesti
i skuteczno
w sytuacji
cofni cia
braku pouczenia
liw
o
Niezwykle interesuj
o konsekwencji okre lonej w art. 12 § 3 k.p.k. Zagadnienie to wi
e si
z obowi zywaniem zasady informacji okre lonej w art. 16 § 1 k.p.k. Zgodnie z t
regulacj ,
je li
przepis
szczególny
przewiduje
o przys uguj cym uczestnikowi uprawnieniu lub ci
obowi zek
pouczenia
cym na nim obowi zku, brak
negatywnych
ied
takiego pouczenia, lub mylne pouczenie, nie mo e wywo
konsekwencji dla tego uczestnika. Jednak e zarówno w pi miennictwie jak i w
orzecznictwie S du Najwy szego wskazuje si
na liczne wyj tki, które os abiaj
Odnosz c si
raw
gwarancyjny charakter zasady informacji w procesie karnym.46
bezpo rednio do mo liwo ci cofni cia wniosku o
ciganie
przest pstwa zgwa cenia niepoinformowania pokrzywdzonego o mo liwo ci cofni cia
wniosku o ciganie, nale y przywo
pogl d S du Apelacyjnego w Warszawie47,
Sp
zgodnie z którym nie ma znaczenia dla toku post powania w odniesieniu do
przest pstwa z art. 168 § 2 k.k. z 1969 r. to, czy zg aszaj cy wniosek o ciganie
zosta pouczony o mo liwo ci jego cofni cia czy nie. W uzasadnieniu S d Apelacyjny
wskaza tylko, e je li
danie cigania zostaje wyra one w chwili z
enia wniosku,
aru
to post powanie karne toczy si z urz du, a okazana pó niej przez pokrzywdzon
wola odwo ania wniosku nie ma wp ywu na tok post powania.
Nie mo na zaaprobowa tego stanowiska, jako e ca kowicie pomija implikacje
ym
i
wynikaj ce z zasady informacji, która chocia
46
ma wyra
legitymacj
ustawow
Ins
tyt
ut
W
W wyroku z dnia 1 lutego 1979 r. w sprawie II KR 1/79, S d Najwy szy stwierdzi , e uchybienie
procesowe polegaj ce na niezawiadomieniu ujawnionego pokrzywdzonego o przes aniu aktu
oskar enia do s du lub o terminie rozprawy g ównej, oraz wynikaj ce z tego niekorzystne dla niego
skutki w postaci np. niez enia o wiadczenia o przyst pieniu do sprawy w charakterze oskar yciela
posi kowego ubocznego i pozbawienie go tym samym statusu strony post powania jurysdykcyjnego,
nieprzy czenia si do post powania innego pokrzywdzonego tym samym czynem czy niez enia
powództwa cywilnego nie mog ulec konwalidacji w post powaniu odwo awczym, a to z tej przyczyny,
e o wiadczenie o przyst pieniu lub z enie powództwa cywilnego mo e nast pi najpó niej do
czasu otwarcia przewodu s dowego na rozprawie g ównej (art. 54 § 1, 59 § 2 i 62 k.p.k.). Wydaje si ,
e w orzeczeniu tym S d Najwy szy ca kowicie pomin zasad informacji. OSNKW 1979 nr 7-8, poz.
84. W pi miennictwie na ten temat, w odniesieniu do prawa dowodowego, wypowiada si T.
Grzegorczyk: Kodeks post powania karnego. Komentarze Zakamycza wraz z komentarzem do
ustawy o wiadku koronnym, Kraków 2003, s. 756 Autor twierdzi, e zasady prawa dowodowego
wykluczaj mo liwo pozbawienia mocy dowodowej wyja nie oskar onego, z onych mimo braku
pouczenia go o prawie do odmowy ich z enia lub odmowy odpowiedzi na pytanie, uzasadniaj c, e
tam, gdzie ustawodawca chce wyeliminowa z procesu karnego okre lony dowód z powodu
konkretnego uchybienia, wskazuje to w odr bnym przepisie (np. art. 171 § 6, art. 196 § 2 k.p.k.),
czego brak w przypadku art. 300 k.p.k.
47
Postanowienie SA w Warszawie z dnia 7 maja 1999 r., II AKz 152/99, OSA 2000, nr 7-8, poz. 62.
25
ci
i nale y do naczelnych zasad procesu karnego, w rzeczywisto ci nie jest nale ycie
Naczelne
zasady
procesowe
wyznaczaj
regu y interpretacji
liw
o
respektowana.
pozosta ych przepisów Kodeksu post powania karnego i maj w stosunku do nich
charakter nadrz dny.
d Najwy szy wskaza ,
niedopuszczenie
do
e celem zasady wskazanej w art. 16 k.p.k. jest
ujemnych
nast pstw
procesowych
dla
uczestników
czynno ci i wi
ied
post powania z powodu ich nieznajomo ci prawa, a tak e eliminacja zb dnych
z tym nak adów.48 W ka dym wi c przypadku, gdy
cych si
pokrzywdzony nie zostanie pouczony o niemo no ci cofni cia wniosku o ciganie
jego cofni cia, czynno
raw
przest pstwa zgwa cenia i wyrazi wol
ciwy dla tej czynno ci.
Problem powy szy wyst pi
ta wywo a skutek
w sprawie prowadzonej przez Prokuratur
Rejonow Lublin Pó noc w Lublinie49 dotycz cej zgwa cenia Anny G. Pokrzywdzona
a zawiadomienie o zgwa ceniu. Przes uchiwana 26
Sp
w dniu 15 kwietnia 2002 r. z
stycznia 2010 r. przez prokuratora zezna a, e nie zosta a pouczona o tre ci art. 12 §
3 k.p.k. Z protoko u przyj cia zawiadomienia o przest pstwie istotnie nie wynika takie
cigania i ukarania tego m
w nim jedynie o wiadczenie pokrzywdzonej: „
dam
czyzny, który (…) dokona na mnie gwa tu”. W dniu 15
aru
pouczenie, znajduje si
stycznia 2010 r. otrzyma a pouczenie o prawach i obowi zkach pokrzywdzonego. 26
stycznia, w toku przes uchania, które by o kontynuacj
poprzednich zezna
ym
i
stycznia, pokrzywdzona stwierdzi a, e wniosku o ciganie by nie z
z 15
a i nie chce,
by w tej sprawie post powanie by o kontynuowane (czemu trudno si
dziwi ,
zwa ywszy, e trwa o ono ju prawie 8 lat!).
Prokurator umorzy a post powanie o czyn z art. 197 § 1 k.k. na podstawie
ut
W
braku wniosku o ciganie, tj. art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. W znakomicie uzasadnionym
postanowieniu wskaza a mi dzy innymi,
e: „Brak nale ytego pouczenia Anny G.
doprowadzi zatem do tego, e postawi pod znakiem zapytania sam fakt prawny
Ins
tyt
istnienia jej wniosku o ciganie”.
48
postanowienie SN z 5 stycznia 1974 r., w sprawie IV KZ 267/73, OSNKW 1974 nr 4, poz. 77.
49
sygn. akt 2 Ds 18/10.
26
Przeprowadzone
badanie
podstaw
ci
liw
o
IV. Podsumowanie i uwagi de lege ferenda
odmowy
wszcz cia
i
umorzenia
post powania przygotowawczego w sprawach o przest pstwo zgwa cenia pozwala
na przyj cie kilku uogólnie .
przygotowawczego dominuj
ied
ród podstaw decyzji o umorzeniu oraz odmowie wszcz cia post powania
przes anki materialne, a w szczególno ci okre lony
w art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k. brak uzasadnionego podejrzenia pope nienia przest pstwa.
Przeszkody o charakterze materialnym stanowi
wszcz cia
i
74,09%
przyczyn
umorzenia
post powania
raw
odmowy
51,16 % wszystkich podstaw
( cznie
z umorzeniem w trybie art. 308 k.p.k.). Brak wniosku o ciganie by podstaw 44,18
% odmów wszcz cia, 48,48 % umorze przed wszcz ciem i tylko 9,23 % umorze .
Uzasadnienia postanowie o umorzeniu s generalnie na dobrym poziomie.
którym toczy o si
przedmiotem, zwi
Sp
Zgodnie z § 229 ust. 2 reg. prok. w uzasadnieniu nale y wymieni osoby, przeciwko
post powanie, oraz zarzuty albo zdarzenia b
le przedstawi
ce jego
czynno ci, jakich dokonano, i poczynione
aru
ustalenia, oceni zebrane dowody oraz wskaza podstawy faktyczne i prawne, które
zadecydowa y o umorzeniu. Nie mo na jednak oprze si wra eniu, e w niektórych
przypadkach
organy
procesowe
nie
wykorzystuj
dowodowych i nieco zbyt pochopnie umarzaj
wszcz cia
post powania
mo liwo ci
ledztwo.
uzasadnienia postanowie
ym
i
Nieco gorszy poziom prezentuj
dost pnych
przygotowawczego.
Z
regu y
o odmowie
ograniczaj
si
do
stwierdzenia, e czynno ci sprawdzaj ce nie da y podstaw do wszcz cia ledztwa,
ze wzgl du na brak uzasadnionego podejrzenia pope nienia przest pstwa. Niekiedy
sprawdzaj ce
ut
W
post powanie
sprowadza
si
do
rozpytania
pokrzywdzonej
i domniemanego sprawcy, który zaprzecza faktowi pope nienia przest pstwa i na tej
podstawie organ procesowy odmawia wszcz cia post powania.
Analizuj c akta, w których
ledztwo zainicjowane zosta o wy czeniem
materia ów do odr bnego post powania, dostrze ono prawid owo
Ins
tyt
wyodr bnionymi materia ami z regu y nie przeprowadza si
27
,
e poza
adnych dodatkowych
ci
czynno ci, które mia yby na celu wyja nienie okoliczno ci sprawy, lecz bezpo rednio
liw
o
organ procesowy wydaje decyzj o umorzeniu post powania.50
Chocia nie by o to celem przeprowadzonego badania, dostrze ono, e wbrew
postulatowi zwi kszenia zakresu ochrony w procesie karnym pokrzywdzonych
w sprawach o przest pstwo zgwa cenia i zabezpieczenia ich przed powtórn
ied
wiktymizacj , mi dzy innymi poprzez jednokrotne przes uchanie w charakterze
wiadka, dezyderat ten pozostaje bardziej w sferze ycze ni rzeczywisto ci. Prawie
nie zdarzaj
si
post powania, w których pokrzywdzona jest przes uchiwana tylko
zdarzenia w toku post powania
raw
raz. Zazwyczaj jest rozpytywana na okoliczno
sprawdzaj cego, nast pnie odbierane jest ustne zawiadomienie o pope nieniu
przest pstwa, a potem ma miejsce dodatkowe przes uchanie (lub przes uchania)
wiadka. W kilku przypadkach odnotowano równie
pomi dzy pokrzywdzon
Postulowa
konfrontacje
a podejrzanym, czego zdecydowanie nale y unika .
Sp
w charakterze
nale y tak e, by wszystkie czynno ci z udzia em pokrzywdzonej
wykonywane by y przez kobiet , nawet wtedy, gdy prowadz cym lub nadzoruj cym
post powanie przygotowawcze jest m
czyzna. Z punktu widzenia obowi zuj cej
taka b dzie prawnie skuteczna,
aru
w Prokuraturze zasady indyferencji, czynno
z punktu widzenia psychologicznego zapewni pokrzywdzonej wi kszy komfort
psychiczny i u atwi mówienie o rzeczach wstydliwych i intymnych.
ym
i
Wyra nie tak e wida „próby obej cia” zakazu cofni cia wniosku o ciganie
przest pstwa zgwa cenia, skutkuj ce umarzaniem post powania z innych przyczyn,
przede wszystkim z powodu
braku
dowodów uzasadniaj cych pope nienie
przest pstwa, co mo e by rozwa ane w kategoriach obej cia prawa.
rezygnacj
ut
W
De lege ferenda nale y zatem postulowa
z zakazu cofni cia
wniosku o ciganie przest pstwa zgwa cenia, poprzez wykre lenie zdania ostatniego
z art. 12 § 3 k.p.k. Przemawia za tym szereg argumentów. Przede wszystkim
powinno si wzi
jest wolno
pod uwag przedmiot ochrony przest pstwa zgwa cenia, którym
seksualna, która jako element prawa do ycia prywatnego b
cego
Ins
tyt
prawem podmiotowym, ma charakter nadrz dny w stosunku do prawa stanowionego.
50
Tak np. Prokuratura Radom-Zachód w Radomiu, sygn. akt 1 Ds 1546/10.
28
ci
uszne jest wi c pozostawienie pokrzywdzonemu decyzji co do zezwolenia
liw
o
organom w adzy publicznej na ingerencj w najintymniejsz sfer jego ycia.
Za dopuszczeniem cofni cia wniosku o ciganie w tym przypadku przemawia
tak e relatywizm w ocenie zachowania sprawcy, dokonywanej przez samego
pokrzywdzonego. Nie ka de zachowanie osoby podejrzanej eo ipso jest dzia aniem
przest pnym, nawet je li wi
e si
z u yciem przemocy wobec pokrzywdzonego,
ied
a tylko jego zezwolenie wy cza istnienie czynu zabronionego, którego sprawca si
dopu ci .
Mo na zak ada , e mo liwo
cofni cia wniosku o ciganie zwi kszy liczb
dzie mie
poczucie,
raw
sk adanych zawiadomie o pope nieniu przest pstwa zgwa cenia, je li pokrzywdzona
e istnieje swego rodzaju „wentyl bezpiecze stwa”, który
Ins
tyt
ut
W
ym
i
aru
Sp
umo liwi w razie potrzeby wycofanie si z post powania.
29
ci
liw
o
V. Wybrane stany faktyczne
1. Prokuratura Rejonowa w Z otoryi, 2 Ds 359/10
28-letnia Anna S. z miejscowo ci N.W.G. w dniu 14 lipca 2010 r. zg osi a si
do Komendy Powiatowej Policji w Z otoryi. W czasie rozmowy (nieformalnego
ona i jej m
ied
rozpytania) poinformowa a, e opiekuje si dzieckiem swojej siostry Beaty M., kiedy
Krzysztof M. s w pracy. Poprzedniego dnia ok. godz. 6 rano jej siostra
wysz a do pracy, za
szwagier spa w domu. Kiedy siostra wysz a, Krzysztof M.
S., rzuci j
na
raw
z okrzykiem „teraz b dziesz mia a przechlapane”, chwyci Ann
kanap , zakrywaj c twarz poduszk , by uniemo liwi jej wezwanie pomocy. Broni c
si
uderzy a go w twarz, Krzysztof M. tak e j
ci gn
uderzy , a nast pnie przemoc
jej spodnie od dresu i trzykrotnie zgwa ci . O zdarzeniu poinformowa a swoj
Sp
siostr , ale ona ograniczy a si do pytania: „i co mu zrobisz” i doradzi a, by Anna S.
zrobi a sobie ok ad na twarz. Dwa tygodnie pó niej, w dniu 2 sierpnia 2010 r. zosta
sporz dzony
protokó
przyj cia
ustnego
zawiadomienia
przes uchania zawiadamiaj cego w charakterze
o
przest pstwie,
wiadka i przyj cia wniosku
i powiedzia
mi,
aru
o ciganie. W toku tej czynno ci Anna S. zezna a: „Policjant porozmawia ze mn
e je li z
zawiadomienie o przest pstwie to powinnam
dostarczy za wiadczenie lekarskie. … Ja jednak nie by am pewna, czy w ogóle
chc zeznawa i zak ada jak
spraw o zgwa cenie i pobicie. … W tej chwili nie
ym
i
chc wraca do sprawy, nie chc niczego opisywa . Chc o tym zapomnie . Poza
tym nie jestem ju sama pewna co wówczas si sta o. … Nie chc sk ada zezna
przeciwko szwagrowi.” W dniu 14 sierpnia 2010 r. KPP w Z otoryi wyda a
postanowienie o odmowie wszcz cia
ledztwa, przyjmuj c za podstaw
odmowy
ut
W
brak wniosku o ciganie (art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.).
2. PR w K dzierzynie-Ko lu, 1 Ds 510/10, art. 197 § 1 k.k. i 197 § 2 k.k.
W dniu 26 kwietnia 2010 r. 18-letnia Marzena
i uczennica I klasy Zawodowej Szko y Specjalnej z
. mieszkanka Domu Dziecka
a w Komendzie Powiatowej
Ins
tyt
Policji w K dzierzynie-Ko lu zawiadomienie o tym, e w lesie ko o Hali Sportowej
zosta a kilkakrotnie zgwa cona oraz doprowadzona do poddania si innej czynno ci
seksualnej przez nowopoznanego ch opaka Arnolda M. Szczegó owo opisa a
30
odmówi a, sam to uczyni . Nast pnie zacz li si
przyjemno
. Potem w
na spotkanie
ci gn a bielizn , a gdy
liw
o
z Arnoldem M. W pewnym momencie poprosi on, by
ci
przebieg wszystkich zdarze . W dniu 11 kwietnia 2010 r. uda a si
ca owa , co sprawi o jej
palec do jej pochwy, co jej si nie podoba o. Nie u ywa
przemocy, nie grozi . Do kolejnego spotkania, na które si
zgodzi a, dosz o 16
kwietnia 2010 r.: „on znowu mi palca do cipki dawa , a potem zrobili my chrzest i on
(…) Podoba o mi si . Na pocz tku mi si nie podoba o
ied
mi swojego „huja” mi w
bo mnie bola o. Potem przesta o.” Ostatni raz spotka a si
kwietnia,
lecz
wówczas
nie
dosz o
do
adnych
czynno ci
seksualnych.
y i dlatego to zg osi am. (…)
raw
Pokrzywdzona zezna a tak e: „boj si , e jestem w ci
z Arnoldem M. 23
Ja tego nie zg osi am od razu bo nie mia am czasu”. Na pytanie, czym dla niej jest
gwa t, odpowiedzia a, e „gwa t to znaczy jak ch opak z dziewczyn
Przeprowadzone czynno ci sprawdzaj ce ograniczy y si
Sp
odpisu postanowienia o umorzeniu prowadzonego wcze niej
kilkakrotnego doprowadzenia ma oletniej Marzeny
si
kochaj ”.
do do czenia
ledztwa w sprawie
. do poddania si
innym
czynno ciom seksualnym poprzez wykorzystanie jej braku zdolno ci do rozpoznania
znaczenia
czynu
lub
pokierowania
swoim
post powaniem
wynikaj cego
aru
z upo ledzenia umys owego przez ojca zast pczego, z powodu braku znamion czynu
zabronionego, udokumentowania notatk urz dow numeru PESEL pokrzywdzonej
oraz rozpytania wiadka. W dniu 29 kwietnia 2010 r. wydane zosta o postanowienie
ym
i
o odmowie wszcz cia ledztwa o czyny z art. 197 § 1 i 197 § 2 k.k. z powodu braku
znamion przest pstwa. Chocia
rozstrzygni cie w tej sprawie by o prawid owe,
uzasadnienie postanowienia nale y uzna za wadliwe. Poza szczegó owym opisem
stanu faktycznego zawiera o ono jedynie nast puj ce zdanie: „W
ut
W
o zgromadzony w tej sprawie materia dowodowy nale y odmówi
oparciu
wszcz cia
ledztwa w tej sprawie z uwagi, e ww. czyny nie zawieraj znamion przest pstwa
z art. 197 § 1 k.k. i art. 197 § 2 k.k., a to stanowi negatywn przes ank procesow ”.
Uzasadnienie postanowienia o odmowie wszcz cia post powania powinno zawiera
opis
czynu,
a
tak e
szczegó owe
z okoliczno ciami, które wskazuj
wskazanie
przyczyn
podj cia
decyzji
na brak dostatecznych danych uzasadniaj cych
Ins
tyt
podejrzenie pope nienia przest pstwa, lub wyst pienie innej przes anki procesowej
uniemo liwiaj cej wszcz cie ledztwa.
31
ci
3. Prokuratura Rejonowa w Jeleniej Górze, 2 Ds 518/10
skim z Zespo u
liw
o
W dniu 2 marca 2010 r. do Prokuratury Rejonowej w Lwówku
Szkó w Lubomierzu wp yn o zawiadomienie o molestowaniu seksualnym uczennicy
I klasy o profilu policyjnym Ma gorzaty M. przez „przyjaciela” jej matki. O fakcie tym
Ma gorzata M. poinformowa a nauczyciela historii Bogus awa Ch. W
toku
ied
post powania sprawdzaj cego dokonano rozpytania Bogus awa Ch. i pedagoga
szkolnego Damiana G. oraz przes uchano dwóch wiadków, w tym pokrzywdzon .
W toku przes uchania Ma gorzata M. o wiadczy a, e nie chce mówi na ten temat,
chce, aby zostawi
spraw
w spokoju, a nast pnie odmówi a odpowiedzi na
raw
zadawane jej pytania.
W dniu 9 kwietnia 2010 r. KMP w Jeleniej Górze wyda a postanowienie
o
odmowie
wszcz cia
ledztwa
z
powodu
braku
danych
dostatecznie
Sp
uzasadniaj cych podejrzenie pope nienia przest pstwa (art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.).
W uzasadnieniu wskazano, e pokrzywdzona biernie uczestniczy a w prowadzonej
czynno ci, odmówi a podania jakiejkolwiek informacji na temat okoliczno ci sprawy,
nie potwierdzi a wiarygodno ci przekazanych wcze niej przez siebie danych.
adnych
dowodów,
przygotowawczego.
aru
Czynno ci przeprowadzone z udzia em innych osób nie wnios y do post powania
które
da yby
podstaw
do
wszcz cia
post powania
Na marginesie nale y wskaza na uchybienia, jakich dopuszczono si w tym
si
ym
i
post powaniu. Czynno ci sprawdzaj ce uregulowane w art. 307 k.p.k. przeprowadza
wtedy, gdy nie ma dostatecznych danych do wszcz cia dochodzenia lub
ledztwa, tj. gdy ocena informacji zawartych w doniesieniu nie uzasadnia ani
wszcz cia post powania przygotowawczego, ani decyzji o odmowie jego wszcz cia.
jest zatem ustalenie podstawy wszcz cia procesu karnego.51 Organy
ut
W
Ich istot
procesowe mi dzy innymi dokonuj sprawdzenia faktów zawartych w zawiadomieniu
o przest pstwie.52 Poniewa
51
czynno ci sprawdzaj ce dokonywane s
przed
Ins
tyt
R. Ponikowski: Informacja o przest pstwie a wszcz cie post powania karnego, Nowe Prawo 1983,
nr 7-8, s. 83. Por. J. Tylman: Instytucja czynno ci sprawdzaj cych w procesie karnym, ód 1984, s.
39.
52
Poza tym post powanie sprawdzaj ce obejmuje skierowane do zawiadamiaj cego
danie
uzupe nienia danych zawartych w zawiadomieniu (np. przez uzupe nienie dokumentacji) oraz
przes uchanie osoby sk adaj cej zawiadomienie w charakterze wiadka (art. 307 § 1 i 3 k.p.k.).
32
one charakter wy cznie nieprocesowy,
nie w formie protoko u, lecz notatki lub zapisku urz dowego.
liw
o
dokumentowane s
ci
wszcz ciem procesu karnego, maj
Dopuszczalne s
tylko trzy wyj tki: sporz dzenie protoko u przyj cia ustnego
zawiadomienia o pope nieniu przest pstwa, przes uchanie zawiadamiaj cego
w charakterze wiadka oraz przyj cie wniosku o ciganie. Post powanie to powinno
by
zako czone najpó niej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia.
ied
W opisywanej sprawie zawiadomienie o pope nieniu przest pstwa wp yn o do
prokuratury 2 marca 2010 r., podczas gdy decyzja o odmowie wszcz cia wydana
zosta a 9 kwietnia 2010 r., a wi c po up ywie 35 dni. Po drugie, niedopuszczalne by o
raw
przes uchanie w charakterze wiadków Ma gorzaty M. oraz Damiana G., poniewa
nie sk adali oni zawiadomienia o pope nieniu przest pstwa. Dokonanie tych
czynno ci oznacza o faktyczne wszcz cie procesu karnego. Je li zatem po
dokonaniu tych czynno ci brak by o uzasadnionego podejrzenia pope nienia
o umorzy
post powanie przygotowawcze na podstawie art.
Sp
przest pstwa, nale
308 k.p.k.
4. Prokuratura Rejonowa Katowice-Zachód, 2 Ds 703/10, art. 189 § 1 k.p.k., 197
aru
§ 1 k.k.
W dniu 4 lipca 2010 r. kurator zawodowy Tomasz
. powiadomi
funkcjonariuszy Policji, e w mieszkaniu Adama A. przy ul. G. w Katowicach jest
przetrzymywana kobieta, Aleksandra B.,
ym
i
mieszkaniu wr czy a mu kartk z pro
która w czasie jego pobytu w tym
o pomoc, gdy jest przetrzymywana wbrew
woli i nie mo e wyj . Wobec uzasadnionego podejrzenia pope nienia przest pstwa
policjanci udali si na miejsce zdarzenia, gdzie zatrzymali Adama A. Przes uchana
w charakterze wiadka 35-letnia Aleksandra B. zezna a, e w dniach od 30 czerwca
ut
W
do 4 lipca 2010 r. by a przetrzymywana przez jej znajomego Adama A. w jego
mieszkaniu. W tym czasie wielokrotnie by a zmuszana do obcowania p ciowego i bita
po g owie i r kach. Adam A. uniemo liwia jej opuszczenie mieszkania, wyrzuca
przez okno jej ubrania i buty, chowa torebk z dokumentami. Po jakim czasie do
mieszkania przyszed kurator Adama A., dzi ki interwencji którego mog a opu ci
Ins
tyt
mieszkanie. Pokrzywdzona z
a tak e wniosek o ciganie.
33
ci
Nast pnego dnia, w toku kolejnego przes uchania Aleksandra B. zezna a, e
da wycofania doniesienia.
liw
o
wieczorem zadzwoni do niej szwagier Adama A. i za
Pokrzywdzona wystraszy a si , boi si , e sprawca b dzie si na niej m ci , a jego
rodzina b dzie j nachodzi a. Obawia si , e „b dzie mia a same nieprzyjemno ci ze
strony Adama (…), e jak b dzie na wolno ci to b dzie si m ci ”. Zeznaj c w dniu
13 lipca 2010 r. pokrzywdzona o wiadczy a: „nie czuj
si
pokrzywdzona, ani
ied
psychicznie, ani fizycznie przez Adama A. Ja w dniu zdarzenia by am pijana, a wtedy
kiedy sk ada am zeznania w Prokuraturze Rejonowej Katowice-Zachód, by am po
przepiciu i by am sko owana ca
sytuacj . (…) nikt na mnie nie wp ywa i nie wywiera
raw
presji. Mam tylko al do mediów, e zrobi y z Adama takiego potwora i nag
ni y t
sytuacj ”. W kolejnym przes uchaniu w dniu 17 sierpnia 2010 r. Aleksandra B.
podtrzyma a twierdzenie,
e nie czuje si
pokrzywdzona zachowaniem sprawcy,
ni
pos
. Poinformowa a tak e, e
kilka tygodni wcze niej kontaktowa a si
z prawnikiem z Centrum Interwencji
Sp
uwa a, e to nieporozumienie i e kto si
Kryzysowej, poniewa chcia a wycofa zeznania, ale prawnik powiedzia , „ e ju nie
mo na wycofa , ale mo na to wszystko sprostowa ”. W dniu 23 wrze nia 2010 r.
prokurator umorzy
ledztwo przeciwko Adamowi A., o czyn z art. 189 § 1 k.p.k. i z
aru
art. 197 § 1 k.k. na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. wobec stwierdzenia, e czyn nie
zawiera znamion przest pstwa.
5. Prokuratura Rejonowa w Podd bicach, sygn. akt 888/10 – 197 § 1 k.k. w zw.
ym
i
z 12 k.k.
28-letnia El bieta K. w dniu 11 pa dziernika 2010 r. z
jej m
a zawiadomienie, e
Jacek K. od kwietnia tego roku wielokrotnie odbywa z ni stosunki seksualne
bez jej zgody. Rzuca j
na
ko i przemoc
doprowadza j
do obcowania
ut
W
ciowego, kilkakrotnie zmusza j do brania jego cz onka do ust, pociera penisem
o jej policzki i ucho. Kilka dni po z
eniu zawiadomienia, El bieta K. ponownie
zosta a wezwana na przes uchanie. W jego toku o wiadczy a,
wcze niejsze zeznania, ale mimo to chce wycofa
si
utrudnia
rozstania, poniewa
Ins
tyt
rozwie
z m
wniosek o
ciganie. Zamierza
em, ale dosz a z nim do porozumienia i nie b
cierpia y. Nie chcia a wspó
nie chc ,
zm
e podtrzymuje
sobie dalej
eby ich wspólne dzieci z tego powodu
em, bo go nie kocha. Pokrzywdzona oznajmi a
34
e pogodzi a si
z m
em i chce,
ci
tak e,
eby post powanie zosta o umorzone.
ledztwo z powodu braku
liw
o
W dniu 14 pa dziernika 2010 r. prokurator umorzy
dowodów dostatecznie uzasadniaj cych fakt pope nienia przest pstwa. Nie sposób
odnie
wra enia, e decyzja ta zosta a podyktowana postaw pokrzywdzonej i jej
ch ci
zako czenia post powania, a nie brakiem uzasadnionego podejrzenia
ied
pope nienia przest pstwa.
6. Prokuratura Rejonowa Lublin-Po udnie, sygn. akt 4 Ds 29/10, art. 207 § 1 k.k.,
art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 197 § 1 k.k.
lat jej m
a w dniu 3 stycznia 2010 r. zawiadomienie o tym, e od kilku
, Mariusz J., zn ca si
raw
Beata L.-J. z
nad ni , u ywaj c przemocy fizycznej, a tak e
wyzywa s owami powszechnie uznanymi za obel ywe. W dniu 31 grudnia 2009 r.
pokrzywdzona przysz a do domu ok. godz. 21.00, jednak nie mog a wej , gdy m
Sp
nie chcia jej wpu ci . Dopiero po ok. 30 minutach otworzy drzwi. By pod wp ywem
alkoholu. Po chwili Mariusz J. uspokoi si , rozmawia normalnie z on , o pó nocy
wypili wspólnie lampk
szampana. Nad ranem ju 1 stycznia 2010 r. udali si
spoczynek. Beata L.-J. posz a spa do pokoju córki, jej m
po
na
si w salonie.
domaga si
aru
Ok. godz. 8.00 Mariusz J. wszed do pokoju, w którym spa a pokrzywdzona i zacz
wspó ycia. Kiedy Beata L.-J. odmówi a, zacz
wykr ca je, z apa j za w osy i zacz
demolowa
za r ce,
po pod odze. Nast pnie Mariusz J.
mieszkanie, rozbi lustro w azience, komputer córki, aw
ym
i
zacz
ci gn
szarpa j
w pokoju, a tak e przedmioty nale
ce do ony, takie jak portfel, za pier cionek
zar czynowy i obr czk wrzuci do sedesu, spuszczaj c wod . Nast pnie wyszed
z mieszkania. W zawiadomieniu Beata L.-J. o wiadczy a, e
da cigania i ukarania
ut
W
a. W sprawie tej zosta o wszcz te ledztwo o czyny z art. 197 § 1 k.k., art. 217 §
1 k.k., art. 288 § 1 k.k. oraz art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 197 § 1 k.k.
W dniu 18 stycznia 2010 r. w toku kolejnego przes uchania pokrzywdzona
zezna a: „W nawi zaniu do zezna
przysz am, bo nie chc
z dnia 3 stycznia 2010 r. w dniu dzisiejszym
aby by o prowadzone post powanie przeciwko mojemu
Ins
tyt
owi Mariuszowi. Od momentu z
polepszy a si
enia zawiadomienia sytuacja w domu
(…). W chwili obecnej jest wszystko w porz dku. Ja chc
wniosek o ciganie Mariusza J. i nie chc
35
wycofa
aby sprawa trafi a do S du. Chc
aby
sk ada ju
ci
zako czy a si na tym etapie. W tej sprawie nie b
adnych zezna ”.
liw
o
Przes uchana w dniu 24 lutego 2010 r. Beata L.-J. o wiadczy a, e „w zwi zku ze
zniszczeniem i uszkodzeniem tych przedmiotów nie sk adam wniosku o
i ukaranie mojego m
ciganie
a Mariusza J. Natomiast je li chodzi o szarpanie mnie za
osy i wykr canie mi r ki ja odmówi am wspó ycia i wtedy Mariusz ju nie domaga
abym z nim wspó
i ukaranie mojego m
a. W zwi zku z tym nie sk adam wniosku o
ciganie
a”.53 W wydanym w dniu 31 marca 2010 r. postanowieniu
ied
si
o umorzeniu ledztwa, jako podstaw umorzenia post powania o czyny z art. 13 § 1
k.k. w zw. z art. 197 § 1 k.k. i art. 288 § 1 k.k. przyj to brak wniosku o ciganie (art.
przez przyj cie,
raw
17 § 1 pkt 10 k.p.k.), czym dopuszczono si obrazy przepisów prawa procesowego,
e o wiadczenie pokrzywdzonej z
zawiadomienia o pope nieniu przest pstwa, e
wiadczeniem
enia
da cigania i ukarania m
a nie
ciganie. O wiadczenie to by o wyra nym, wyra onym wprost
woli
pokrzywdzonej,
która
domaga a
Sp
by o wnioskiem o
one w toku z
si
cigania
sprawcy
przest pstw wnioskowych, wskazanych w zawiadomieniu. Wszcz cie ledztwa w tej
sprawie wywo
o skutek, o którym mowa w art. 12 § 3 k.p.k., w postaci niemo no ci
cofni cia wniosku o ciganie przest pstwa zgwa cenia. Dopuszczalne by o cofni cie
aru
wniosku o przest pstwo z art. 288 § 1 k.k., jednak do skuteczno ci tej czynno ci
wymagana by a zgoda prokuratora.
7. Prokuratura Rejonowa Sosnowiec-Pó noc w Sosnowcu, sygn. akt 2 Ds
ym
i
336/10, art. 207 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.; 197 § 1 k.k.
W dniu 20 stycznia 2010 r. 27-letnia
aneta O. z
a zawiadomienie
o fizycznym i psychicznym zn caniu si nad ni konkubenta Paw a M., który bije j ,
grozi pozbawieniem
ycia, wymusza pieni dze, wyzywa s owami powszechnie
si
ut
W
uwa anymi za obel ywe, uniemo liwia wykonywanie czynno ci domowych. Zn ca
tak e nad swoimi rodzicami. Pod wp ywem alkoholu Pawe M. zmusza j
do
odbywania stosunków seksualnych, w czasie których stosuje wobec niej przemoc.
Jednocze nie
aneta O. z
a wniosek o
ciganie Paw a M. W sprawie tej
Ins
tyt
wszcz te zosta o dochodzenie o czyn z art. 207 § 1 k.k., przekszta cone nast pnie
53
(we wszystkich cytatach interpunkcja oryginalna)
36
ci
w ledztwo po przedstawieniu zarzutów Paw owi M. W toku przes uchania 22 marca
enia zawiadomienia o pope nieniu przest pstwa. Ju
liw
o
2010 r. pokrzywdzona o wiadczy a, e nie jest w konkubinacie z Paw em M. od dnia
nie wróci a do domu.
Pouczona o tre ci art. 182 § 1 k.p.k. odmówi a sk adania zezna i stwierdzi a, e nie
jest zainteresowana tym, aby toczy o si
post powanie. W konsekwencji wydane
zosta o postanowienie o umorzeniu ledztwa z powodu braku danych dostatecznie
ied
uzasadniaj cych pope nienie przest pstwa (art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.). Decyzja jaka
zapad a w tej sprawie, jest o tyle w tpliwa, e podejrzany cz
ciowo przyzna si do
pope nienia zarzuconego mu czynu (tj. do zn cania), a nadto wy czono do
raw
odr bnego post powania materia y dotycz ce zn cania si Paw a M. nad rodzicami,
istnia y wi c dowody uzasadniaj ce fakt pope nienia przest pstwa, nawet mimo
odmowy z
enia zezna przez anet O.
Sp
8. Prokuratura Rejonowa w Wo ominie, sygn. akt 5 Ds. 605/10, art. 207 § 1 k.k.;
197 § 1 k.k.
W dniu 21 czerwca 2010 r. 43-letnia Jadwiga P. z
w T uszczu zawiadomienie, e od oko o 10 lat jej m
a w Komisariacie Policji
, Piotr P., zn ca si nad ni
aru
i nad dzie mi. Nadu ywa alkoholu, po którym wszczyna awantury, rzuca w ni
i dzieci ró nymi przedmiotami, w tym no em, wyzywa s owami uwa anymi za
powszechnie obel ywe, szanta uje j
i dzieci,
e pope ni samobójstwo, a tak e
zmusza j szanta em do wspó ycia seksualnego. W jednym przypadku odby z ni
ym
i
stosunek, u ywaj c przemocy polegaj cej na przytrzymywaniu r k nad g ow
i unieruchomieniu ca ego cia a. Przes uchana dwa dni pó niej w charakterze
wiadka, Jadwiga P. o wiadczy a, e
da cigania i ukarania Piotra P.
ut
W
W czasie kolejnego przes uchania, w dniu 23 czerwca 2010 r., które odby o si
w obecno ci bieg ego psychologa, Jadwiga P. zezna a: „M
fizycznej krzywdy, nie by karany. Ja boj si o ycie m
nie ma po co
. Ja boj si , e nast pnym razem m
no em. My jednak nie chcemy eby m
Ins
tyt
mieli z czego
nie zrobi nikomu
a, on grozi, e si zabije,
rzuci w syna a nie w drzwi
straci prac i dosta wyrok bo nie b dziemy
. Ja chcia abym eby m
leczy si
powiedzie , e policja mi zasugerowa a, e mam z
o sk adanie wniosku. Dzieci kochaj ojca”.
37
dobrowolnie. Ja chcia am
wniosek, a mi nie chodzi
ci
e
wiadek Jadwiga P. „jest ambiwalentna
w stosunku do oceny post powania m
a, nie jest zdecydowana co chcia aby
osi gn
,
yczy aby sobie, aby m
liw
o
W opinii psycholog stwierdzi ,
zmieni swoje post powanie, przesta pi .
Twierdzi, e zosta a wprowadzona w b d co do z
enia wniosku o zgwa cenie, nie
rozumia a dobrze o co chodzi”.
W toku przes uchania w dniu 24 czerwca 2010 r. Jadwiga P. na podstawie art.
ied
182 k.p.k. odmówi a sk adania zezna . Równie dzieci stron Paulina P. i Przemys aw
P. odmówi y sk adania zezna . W tym samym dniu prokurator wyda postanowienie
o umorzeniu
ledztwa z uwagi na brak danych dostatecznie uzasadniaj cych
raw
podejrzenie pope nienia czynu (art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.). W uzasadnieniu wskaza , e
„w zwi zku z tym, i zeznania pokrzywdzonych nie mog w chwili obecnej stanowi
dowodu, nale y stwierdzi , i
brak jest danych dostatecznie uzasadniaj cych
podejrzenie pope nienia przez Przemys awa P. [omy kowo wskazano imi
syna,
Jadwigi P. przemoc
polegaj
Sp
zamiast imienia podejrzanego – KD] czynu z art. 207 § 1 k.k., jak tez doprowadzenia
na przytrzymywaniu r k do obcowania p ciowego
w nieustalonym dniu stycznia 2006 r. w T. Województwa mazowieckiego, czyli czynu
aru
z art. 197 § 1 k.k.”.
9. Prokuratura Rejonowa w Jeleniej Górze 3 Ds. 28/10/S, art. 197 § 2 k.k. w zw.
z art. 12 k.k.
W dniu 26 stycznia 2010 r. do Prokuratury Rejonowej w Jeleniej Górze
ym
i
wp yn o zawiadomienie kuratora spo ecznego Beaty B. w sprawie molestowania 15letniej Eweliny B. przez Marka P. na terenie Niemiec. Z zawiadomienia tego wynika,
e Ewelina B. pojecha a w sierpniu 2008 r. do Niemiec w odwiedziny do kole anki,
która mieszka a tam razem z matk i jej konkubentem Markiem P. „W nocy z 12 na
ut
W
13-08-2008r. wydarzy o si
co niesamowitego co pozostawi o pi tno na psychice
Ewelinki. Pani Monika mama jej kole anki posz a na noc do pracy, a przyjació ka
Dominika, Ewelina i konkubent mamy siedzieli sobie w kuchni gaw dz c o ró nych
rzeczach. Monika przed 24 posz a spa , poniewa sz a do szko y, natomiast Ewelina
siedzia a jeszcze z ojczymem kole anki i rozmawia a, zachowywa si
bardzo
Ins
tyt
normalnie i nic nie wskazywa o na ci g dalszy (popija piwo), dziwne by o tylko
zaproszenie jej na telewizj do jego pokoju, ale nie skorzysta a. Ok. godz. 2 w nocy
38
ci
po
a si spa i szybko zasn a. Ojczym kole anki p. Marek P. przyszed do niej
zgodzi a si ”. Nast pnie Marek P. poca owa j
liw
o
w nocy (po k pieli), obudzi j i powiedzia , e chce porozmawia . By a zdziwiona, ale
w usta i szyj , zacz
miejsca intymne, chcia by dotkn a jego penisa i zdj a gór
czynno ci dotykania i ca owania jej powtarza y si
dotyka jej
od pi amy. „Jego
kilkakrotnie, kiedy dziewczyna
aga a, by przesta i poszed ju sobie, nie s ucha , na koniec stwierdzi , e jeszcze
ied
po egna si z „cycuchami”, ubra spodnie i wyszed z „pa..” na ustach. Odr twia a
Ewelina nie zasn a ju do rana, nie mog a uwierzy w to co si sta o. (...) Pe na
obaw i krytyki ze strony przyjació nic nikomu nie powiedzia a, stara a zachowywa
raw
si normalnie i unika ojczyma”. Opisana w zawiadomieniu sytuacja powtórzy a si
jeszcze raz, na kilka dni przed powrotem Eweliny do Polski. „Tym razem sko czy o
si na dotykaniu, ale co z psychik Ewelinki, jej wspomnieniami, odczuciami, kiedy
dzie umia a zaufa .......”.
wiadka 17-letnia Ewelina B. Potwierdzi a
Sp
Przes uchana w charakterze
informacje zawarte w zawiadomieniu i z
a wniosek o
wszcz tym
przeprowadzono
w
tej
sprawie
ledztwie
ciganie Marka P. We
szereg
dowodów
niepotwierdzaj cych wersji wskazanej przez pokrzywdzon . Badanie psychologiczne
aru
przeprowadzone przez bieg ego wykaza o sk onno
Eweliny B. do ksobnego
interpretowania faktów i wypowiedzi oraz interpretowania zdarze zgodnie z w asnym
os dem rzeczywisto ci. Takie cechy osobowo ci w zestawieniu ze zgromadzonymi
ym
i
dowodami nie pozwoli y na jednoznaczne stwierdzenie, czy fakty, o których
zeznawa a pokrzywdzona, mia y istotnie miejsce, lub czy przebieg tych wydarze nie
zosta przez ni zniekszta cony i nadinterpretowany. Ze wzgl du na regu
pro reo, która nakazuje niedaj ce si usun
w tpliwo ci interpretowa na korzy
Ins
tyt
ut
W
podejrzanego, umorzono post powanie na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.
39
in dubio

Instytut Wymiaru Sprawiedliwości

Transkrypt

Podobne dokumenty

z up. Regionalnego Dyrektoni Ochrony ^ d c . v ska w Poznaniu

dr Urszula Guzik Katedra Biochemii Wydzial Biologii i Ochrony

BURMISTRZ CZERSKA Z up. Bjj^

1 Wskazania dotyczące roli prokuratorów VIII Kongres NZ