docksięga czarna złoczyńców sądu kryminalnego w wiśniczu
download 
Reklamacja Transkrypt
księga czarna złoczyńców sądu kryminalnego w wiśniczu
ACTA NIGRA MALEFICORUM WISNICIAE (1665–1785) KSIĘGA CZARNA ZŁOCZYŃCÓW SĄDU KRYMINALNEGO W WIŚNICZU (1665–1785) ARCHIWUM PAŃSTWOWE W KRAKOWIE ACTA NIGRA MALEFICORUM WISNICIAE (1665–1785) KSIĘGA CZARNA ZŁOCZYŃCÓW SĄDU KRYMINALNEGO W WIŚNICZU (1665–1785) OPRACOWAŁ I WYDAŁ WACŁAW URUSZCZAK przy współpracy Bartłomieja Migdy, Anny Karabowicz i Adama Uruszczaka Kraków 2010 © Copyright by Archiwum Państwowe w Krakowie Publikacja współfinansowana przez Burmistrza Nowego Wiśnicza. Na obwolucie: Zamek w Wiśniczu oraz obronny klasztor Karmelitów w 1655 r., miedzioryt zamieszczony w dziele Samuela Pufendorfa De rebus a Carolo Gustavo Sueciae Rege gestis..., Norimbergae 1696 (sygn. Bibl. 8623) Wszystkie reprodukowane w publikacji materiały pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego w Krakowie. Redaktor: Kamila Follprecht Konsultacja językowa: Hubert Wolanin Opracowanie tekstu i korekty: Zofia Wyżlińska Projekt graficzny i DTP: Grzegorz Dąbrowski ISBN 978-83-927658-6-8 ARCHIWUM PAŃSTWOWE W KRAKOWIE 30-960 Kraków, ul. Sienna 16 tel. +48 12 422 40 94 fax +48 12 421 35 44 e-mail: [email protected] www.archiwum.krakow.pl Wydanie I. Nakład 300 egz. Druk i oprawa: Lettra Graphic PRZEDMOWA W przechowywanym w Archiwum Państwowym w Krakowie niewielkim, liczącym 15 jednostek archiwalnych, zespole: Akta miasta Wiśnicza (1622-1867) znajduje się księga sądowa prowadzona dla spraw karnych w Sądzie miasta Nowego Wiśnicza w latach 1665–1785. Stanowi ona ciąg dalszy księgi tego samego sądu, prowadzonej w latach 1629–1665, znajdującej się obecnie w Archiwum Diecezjalnym w Tarnowie, wydanej przez profesora Wacława Uruszczaka w 2003 r. Obecne wydawnictwo stanowi więc kontynuację i uzupełnienie wcześniejszej pracy. Księgi sądowe, z wielu względów, nie są łatwym materiałem dla wydawcy, ale stanowią niewątpliwie interesujący materiał dla badaczy. Mamy nadzieję, że prezentowane obecnie wydawnictwo źródłowe będzie ciekawą lekturą nie tylko dla historyków czy prawników, ale znajdzie szersze grono zainteresowanych odbiorców. Serdeczne podziękowania pragnę przekazać osobom, dzięki którym możliwe było wydanie tej publikacji – Panu Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, Panu Burmistrzowi Nowego Wiśnicza Stanisławowi Gaworczykowi, a także wszystkim pracownikom Archiwum Państwowego w Krakowie, którzy zaangażowani byli w prace redakcyjne i edytorskie. MAGDALENA MAROSZ DYREKTOR ARCHIWUM PAŃSTWOWEGO W KRAKOWIE WSTĘP I. Uwagi ogólne Przechowywany w Archiwum Państwowym w Krakowie rękopis o sygn. IT 2059, zatytułowany „Acta Nigra Maleficorum Wisniciae” stanowi księgę sądową prowadzoną w Sądzie miasta Nowego Wiśnicza w latach 1665–1785 dla najcięższych spraw karnych. Rękopis ten jest kontynuacją księgi spisywanej w tym samym sądzie w latach 1629–1665, wydanej drukiem w 2003 r. pt. Acta maleficorum Wisniciae. Księga złoczyńców Sądu Kryminalnego w Wiśniczu (1629–1665)1. Popularnie akta tego rodzaju nazywano „księgami złoczyńców” (libri maleficorum, acta maleficorum) albo „księgami czarnymi” lub „smolnymi” (acta nigra), co uwidocznione zostało także w oryginalnym tytule rękopisu wiśnickiego. W dawnej Polsce księgi złoczyńców były prowadzone przez sądy miejskie oraz sądy grodzkie, które rozpatrywały sprawy karne. Zapisywano w nich przebieg procesów wszczętych w sprawach o największym ciężarze gatunkowym, jak zabójstwa, rozboje, kradzieże popełniane przez recydywistów, świętokradztwo, czarnoksięstwo itp. Na kartach ksiąg notowano, kiedy i gdzie toczył się proces, nazwiska sędziów, stron i innych uczestników procesów, rejestrowano czynności procesowe, a w szczególności wypowiedzi stron, zeznania świadków, zeznania oskarżonego, orzeczenia sądu. Zapiski odgrywały ważną rolę w zwalczaniu przestępczości. Zawarte w nich informacje miały ułatwiać ściganie i sądzenie przestępców i ich popleczników. Księgi posiadały bowiem walor urzędowego dowodu prawdziwości zapisanej w nich informacji, uzyskanej w toku procesu toczonego w trybie sądowego śledztwa, czyli inkwizycji. Inkwizycja polegała na prowadzeniu przez sąd drobiazgowego śledztwa w celu ustalenia, czy istotnie popełnione zostało przestępstwo i kto jest jego sprawcą. Ta faza procesu nazywała się inkwizycją generalną. Wniesienie oskarżenia przeciwko konkretnej osobie rozpoczynało drugie stadium postępowania – inkwizycję specjalną. W typowym procesie inkwizycyjnym oskarżony był przedmiotem 1 Acta maleficorum Wisniciae. Księga złoczyńców Sądu Kryminalnego w Wiśniczu (1629–1665), opr. i wyd. Wacław Uruszczak przy współpracy Ireny Dwornickiej, Kraków 2003, ss. 371. I procesu. Z reguły pozbawiony był możliwości czynnego działania, a więc nie mógł korzystać z pomocy obrońcy, posiadał ograniczone albo nawet żadne możliwości składania wniosków dowodowych oraz apelowania. W procesie tym decydujące znaczenie miało przyznanie się oskarżonego do winy, zgodnie z regułą, iż „przyznanie się do winy jest królową dowodów” (confessio est regina probationum). W celu jego wydobycia sądy uciekały się do stosowania tortur. Ponadto, zadając wymyślne cierpienia, nakłaniano oskarżonego do ujawnienia informacji obciążających innych, przede wszystkim wspólników. „Męki” miały odstraszać innych przed wejściem na drogę przestępstwa. Temu celowi służyły także dodatkowe udręczenia, jakim poddawano oskarżonego w czasie procesu. W szczególności przetrzymywano go w więzieniu w warunkach niezwykle uciążliwych. Księgi złoczyńców stanowią obiekt zainteresowań badawczych polskiej nauki historii prawa od ponad stu lat. Zasłużony dla kultury polskiej na polu wydawnictw źródeł historycznych Franciszek Piekosiński ogłosił w 1889 r. Akta sądu kryminalnego Kresu muszyńskiego z lat 1647–1765 (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, t. IX, Kraków 1889). Z kolei Oswald Balzer, profesor historii prawa Uniwersytetu we Lwowie, opublikował Regest złoczyńców grodu sanockiego 1554–1638 (Materiały Historyczne. Wydawnictwo Towarzystwa Historycznego we Lwowie, t. I, Lwów 1891). W nawiązaniu do tych publikacji w Katedrze Historii Prawa Polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego podjęto prace nad wydaniem księgi złoczyńców Sądu Kryminalnego miasta Wiśnicza (ściślej Nowego Wiśnicza) z lat 1629– 1665, której rękopis odnaleziony został w Archiwum Diecezjalnym w Tarnowie w zespole akt lokalnych – sygnatura teki LN XXIII (dawna sygnatura M.D.T.63). Księga ta została wydana. W toku prac wydawniczych ustalono istnienie drugiej księgi sądowej będącej kontynuacją wiśnickiej księgi złoczyńców. Jest nią właśnie wspomniany wyżej rękopis o sygn. IT 2059, przechowywany w Archiwum Państwowym w Krakowie w zespole akt miasta Wiśnicza. II. Opis rękopisu Rękopis o sygn. IT 2059 liczy łącznie 294 strony. Jest to rękopis papierowy, złożony z kart o długości 30 cm i szerokości 19 cm. Odpowiada więc typowym rozmiarom ksiąg sądowych z XVII i XVIII w. Oprawa rękopisu jest tekturowa, z której zerwane zostało okrycie skórzane. Zachował się jedynie pokryty brązową cielęcą skórą grzbiet. Ani na oprawie tekturowej, ani na grzbiecie nie ma żadnych napisów. Rękopis posiada jedynie wewnętrzną stronę tytułową w brzmieniu: Acta Nigra Maleficorum Wisniciae ab Anno Domini 1665 legibus et poenis in eosdem sancitis punitorum inchoant. II Księga sporządzona została z pogrubionego papieru czerpanego o żółtawym kolorze. Brak jakichkolwiek wodnych znaków uniemożliwia ustalenie pochodzenia papieru. Poszczególne składki zostały zeszyte ze sobą nićmi, najprawdopodobniej bawełnianymi. Rękopis nosi ślady wykorzystywania w postaci naderwań oraz zabrudzeń. Zniszczenia występują zwłaszcza w prawej dolnej części kart. Zostały one spowodowane długotrwałym jej użyciem. Częściowo przyczyną destrukcji jest aktywność owadów. Księga jest czystopisem. Powstała przez przepisywanie zapisek wcześniej sporządzonych na brudno. Skreślenia czy poprawki są w niej nieliczne. Pismo w większości przypadków ma charakter bardzo staranny, chociaż spotyka się w niej także zapiski pisane z mniejszą dbałością, co rodziło znaczne trudności w ich odczytaniu. Pod względem swej struktury jest to pismo, które można zaliczyć do tak zwanej neokursywy. Nie jest ono jednolite. Różnice uwidaczniają się w szczególności w kształcie liter i ich wiązania, budowie elementów graficznych i ich pochyłości, przebiegu linii, sile nacisku pióra. Biorąc te elementy pod uwagę stwierdzić można, iż figurujące w rękopisie zapisy dokonane zostały przez co najmniej 15 osób. Były to osoby pełniące funkcję pisarzy miejskich. Nazwiska niektórych z nich pojawiają się na kartach księgi. W księdze brak jest notatek proweniencyjnych. Można przypuszczać, że przed oddaniem jej do Archiwum Państwowego w Krakowie przechowywana była w archiwum miejskim Nowego Wiśnicza. W księdze inwentarzowej archiwum krakowskiego zanotowano, że rękopis został nabyty za pośrednictwem Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w 1974 r. III. Charakterystyka zawartości Rękopis o sygn. IT 2059 zawiera sprawozdania z procesów karnych toczonych przed sądem wiśnickim w latach 1665–1785, a także – choć rzadziej – zapiski pojedynczych czynności procesowych. Figurują one na stronach od 1 do 243. Kolejne 10 stron rękopisu (od s. 244 do s. 261) zawiera wpisy późniejsze. Nie mają one nic wspólnego z pierwotnym przeznaczeniem rękopisu i zasadniczą jego treścią. Są to oryginalne protokoły posiedzeń Rady Miasta Wiśnicza z lat 1844– 1848 oraz protokół przyjęcia godności mieszczańskiej z 10 lutego 1863 r. wraz z rotą przysięgi i podpisami zainteresowanych osób. Zapewne pisarze miejscy, nie dysponując inną wolną księgą, wykorzystali egzemplarz dawnej księgi sądowej dla ujęcia w nim dokumentów o istotnej dla miasta wadze prawnej, jakimi były wspomniane protokoły. Następne strony, począwszy od s. 262 do końca rękopisu, to jest do s. 294 pozostają całkowicie puste. III Zawarta w rękopisie o sygn. IT 2059 księga sądowa zawiera w przeważającej większości zapiski z procesów karnych toczonych przed sądem wiśnickim w latach 1665–1785. Nie są one w swej formie jednolite, lecz występują w postaci dwóch różniących się od siebie grup zapisek. Pierwsza dotyczy okresu od 1665 do 1772 r., kiedy sąd wiśnicki działał jako sąd miejski w systemie staropolskiego prawa miejskiego. Okres ten obejmuje łącznie 30 zapisek, figurujących na stronach od 1 do 113. Drugą grupę obejmują zapiski, w liczbie 21, odnoszące się do spraw toczonych w latach 1772–1785 (s. 113–243)2, kiedy sąd wiśnicki podlegał zwierzchnictwu władz austriackich. Dokonywane wówczas wpisy są odmienne od wcześniejszych. Zmiany były wynikiem obowiązku stosowania austriackiej procedury sądowej. Pochodząca z okresu przedrozbiorowego typowa zapiska zawierała sprawo-zdanie z przebiegu procesu sądowego, podając następujące informacje: 1) skład sądu z podaniem imienia, nazwiska i funkcji zasiadających w nim osób, miejsce i datę posiedzenia. Zapis ten miał charakter formularzowy i umieszczany był w kolumnie prawej danej strony. Ponieważ z reguły dana sprawa obejmowała kilka posiedzeń sądowych, kolejne posiedzenia oznaczono nagłówkiem pisanym skrótowo; 2) notatka o oskarżeniu, zwanym skargą lub propozycją (propositio). Wymieniano w niej imię i nazwisko oskarżyciela zwanego actorem lub instygatorem oraz jego domicyl, a następnie przytaczano treść oskarżenia w formie krótkiej mowy oskarżycielskiej; 3) informacja o oskarżonym oraz treść złożonych przez niego zeznań stanowiących jego odpowiedź (respons) na oskarżenie; zapisywano je w kolejności podniesionych zarzutów, czyli tzw. punktów; 4) dekret sądowy (decretum, sententia), skazujący na tortury ze wskazaniem motywów jego wydania oraz wymieniający nazwiska wydelegowanych do obecności przy torturach członków składu sądzącego; 5) zeznania złożone przez oskarżonego w miejscu tortur (in loco tormentorum). Odnotowywano faktyczne zadawanie kolejnych tortur oraz zapisywano zarówno pytanie, jak też udzieloną odpowiedź; 6) zeznania złożone przez oskarżonego po torturach; odnotowywano je w formie odpowiedzi na zadane przez sąd pytania; 7) zeznania świadków w formie odpowiedzi na zadane przez sąd pytania. Świadkowie byli w zasadzie tylko świadkami oskarżenia; 8) dekret skazujący, czyli wyrok z adnotacją o jego wykonaniu. Bardzo często surowy wyrok podlegał złagodzeniu wskutek wniesionych tzw. intercesji, czyli interwencji osób wpływowych. 2 Powoływane w tekście Wstępu oznaczenia numerów stron odnoszą się do rękopisu. W niniejszej edycji numeracja ta zamieszczona jest na marginesach. IV Powyższy tok procesu stosowany był aż do 1723 r. (sprawa nr 28 Stanisława Więcka i jego synów Wojciecha i Andrzeja, s. 97–107). W zapisach tych uwidacznia się dominująca rola tortur sądowych i samego przyznania się oskarżonego do winy. Zeznania świadków mają drugorzędne znaczenie. Nie służą one wyjaśnieniu sprawy, lecz przede wszystkim umocnieniu oskarżenia. Kluczowe znaczenie miały zeznania samego oskarżonego, w tym zwłaszcza zeznania złożone na torturach. Po 1723 r. nie stosowano już w Wiśniczu tortur. Nie ma bowiem żadnych wzmianek o torturach w zapisie spraw z lat 1725 i 1757. W tym czasie jednak tortury nie były oficjalnie zniesione. W toczącej się w 1777 r. sprawie Jana Pardela (nr 32, s. 130), Sąd zagroził mu torturami w słowach: „Janie Pardelu! Wyznaj wszystko zupełnie, bo będziesz przez sprawiedliwe inkwizytowanie cielesną próbą powściągniony przez tortury do wyznania się”. Tortur jednak wobec oskarżonego nie zastosowano. Proces polegał na drobiazgowym przesłuchiwaniu świadków. Zasadnicza zmiana formularza zapisów występuje w drugiej części księgi, w której odnotowywano sprawy toczące się przed sądem wiśnickim pod zaborem austriackim. Było to następstwem zmiany procedury sądowej, która w swej istocie polegała na drobiazgowym badaniu sprawy przez sam sąd bez uciekania się do tortur sądowych. Teksty zapisek wypełniają więc zapisy obszernych zeznań stron procesowych, świadków, opisy przeszukań miejsca przestępstwa, zgromadzonych dowodów rzeczowych. Istotne znaczenie dla uwiarygodnienia zeznań miała solenna przysięga złożona na krucyfiks w przypadku Chrześcijanina oraz podpis. W razie braku umiejętności pisania w miejsce podpisu stawiano krzyżyk. Żydzi składali przysięgę według specjalnej roty określanej jako „rota cesarza Justyniana”. Przysięga polegała w istocie na zaprzysiężeniu złożonych uprzednio zeznań. W zapisach spraw prowadzonych po 1772 r. nie ma też informacji o składzie osobowym sądu. Nagłówek protokołu ograniczał się do krótkiego stwierdzenia w języku łacińskim: „Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari et Scabinali etc. Civitatis Visniciae die...” (s. 161), będącego jedynie wskazaniem daty i miejsca posiedzenia. Formuła ta była niekiedy modyfikowana, przybierając wersję: „Actum coram Iudicio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique die...” (s. 171), albo „Actum in praetorio Visnicensi feria tertia proxima die videlicet 17 Februarii 1784” (s. 196). W zapisach spraw z lat 1772–1785 występuje też korespondencja z władzą zwierzchnią. W szczególności odnotowywane zostały wydane przez tę władzę rozstrzygnięcia (dekrety). Ponieważ orzeczenia Sądu wiśnickiego podlegały zatwierdzeniu władzy austriackiej, rozpatrywana w Wiśniczu sprawa była zapisywana zarówno w języku polskim, jak też po łacinie. W tym języku V korespondowano z władzami austriackimi. Odnotowywano też decyzje władz austriackich, którymi były: najpierw Gubernium we Lwowie z gubernatorem hrabią Antonim Pergenem na czele. W dalszych latach był to Cesarsko-Królewski Trybunał Apelacyjny we Lwowie, zwany też krótko „Apelacją”. Ze względu na treść oskarżenia, tzw. delacji, sprawy dotyczyły następujących przestępstw: kradzieży 18, zabójstw 10, w tym dzieciobójstwa (5), „czarownictwa” 6, cudzołóstwa 4, rozboju 2, świętokradztwa 1, podpalenia 1, paserstwa i poplecznictwa 1, bestialstwa 1. Nierzadko występowała kumulacja oskarżeń o czyny przestępcze, np. zabójstwo i kradzież, zabójstwo i „czarownictwo”. Oskarżonymi byli w przeważającej większości mężczyźni. Kobiety występowały jako oskarżone w sprawach o czary (6) i w tym przypadku wyłącznie, podpalenie (1), zabójstwo męża (1), dzieciobójstwo (5). Oskarżonymi byli przeważnie chłopi lub mieszczanie, a także włóczędzy bez stałego zamieszkania, słudzy dworscy, żołnierze zwolnieni ze służby. Proces karny, jaki toczył się w Sądzie wiśnickim w okresie przedrozbiorowym, odpowiadał modelowi procesu karnego inkwizycyjnego w sądach miejskich w Polsce. Pierwsza faza zwana inkwizycją prowadzona była celem ustalenia faktu przestępstwa i osoby sprawcy, w szczególności w sytuacjach, kiedy mogło to budzić wątpliwości. Na fazę drugą przypadał natomiast właściwy proces sądowy. Tortury stosowano dopiero w tej drugiej fazie po uprzednim złożeniu przez oskarżonego wyjaśnień i po kilkakrotnym wezwaniu go do dobrowolnego zeznania. Poddanie torturom wymagało osobnego dekretu sądowego, w którym podawano motywy, jakimi kierował się sąd decydując się na użycie tortur, a także oznaczano osoby (zwykle 4), które z ramienia sądu miały być obecne podczas męczenia oskarżonego. Nie znajdujemy informacji, aby torturowanie odbywało się w obecności oskarżyciela (delatora), którym zazwyczaj był pokrzywdzony. Tortury odbywały się poza siedzibą sądu, w miejscu zwanym „miejscem kaźni” lub „izbą tortur” (locum suplicii, locum tormentorum). Zapewne znajdowała się ona w piwnicach ratusza albo w kazamatach zamkowych w Wiśniczu. Księga nie zawiera opisu samych tortur, a jedynie lakoniczne wzmianki o ich użyciu. W sądzie w Nowym Wiśniczu stosowano wówczas tylko dwa rodzaje tortur: rozciąganie członków przy użyciu powroza (tortures fune) oraz przypalanie ogniem (ustus igne). Każda z tych tortur stosowana była kolejno trzykrotnie; najpierw rozciąganie, następnie trzykrotne przypalanie ogniem. Niekiedy stosowano jednocześnie trzecie rozciąganie i pierwsze przypalanie. Przed każdym następnym stopniem tortur wzywano oskarżonego, aby wyznał, jakich dopuścił się czynów. Po mękach domagano się od niego ponownego potwierdzenia tego wszystkiego, co zeznał podczas tortur. VI Nie męczono do skutku, nawet jeśli oskarżony nie przyznawał się do zarzucanych mu czynów i nie powtarzano tortur poza wskazane wyżej etapy. Niemniej we wszystkich sprawach, kiedy były stosowane, każdy z oskarżonych musiał przejść wszystkie ich rodzaje przez wszystkie fazy i to nawet, jeśli od razu przyznał się do przedłożonych mu zarzutów. IV. Wartość badawcza Wartość poznawcza wiśnickiej księgi złoczyńców z lat 1665–1785 wykracza ponad przeciętną miarę. Obszerne zapiski pozwalają poznać po pierwsze przebieg samej sprawy sądowej i tym samym kreślą rzeczywisty obraz funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości oraz roli prawa karnego w Polsce XVII i XVIII w. W księdze występują szczegółowe informacje dotyczące składu osobowego sądu, podejmowanych przez sąd i innych uczestników procesu czynności, sposobów dochodzenia do prawdy na drodze wymuszania zeznań przez użycie tortur. Dużą doniosłość poznawczą mają w szczególności wydawane przez sąd dekrety (wyroki), które ujawniają ówczesne sposoby rozumienia ideału wymiaru sprawiedliwości. Dla historii prawa polskiego szczególnej wartości nabierają zapiski z lat 1772–1785, ukazujące funkcjonowanie staropolskiego wymiaru sprawiedliwości pod kontrolą austriackiego zaborcy. Po drugie, lektura księgi umożliwia poznanie zjawiska przestępczości w minionym historycznym czasie. Treść zapisanych zeznań stron procesowych, w tym w szczególności oskarżonych, a także świadków informuje o przyczynach i okolicznościach popełnienia zarzucanego oskarżonym czynu przestępczego. W zeznaniach tych ujawniane są informacje o kolejach losu osoby oskarżonej. Uwidacznia się także obraz środowiska, z jakiego się wywodziła lub z jakim była związana. Z kart księgi dowiadujemy się często, w jaki sposób oskarżony wstąpił na drogę przestępstwa i jak doszło do jego popełnienia. Pojawiają się także opisy technik przestępczego działania. Po trzecie, wydana księga stanowi źródło poznania realiów życia mieszkańców Polski XVII i XVIII w. Środowisko społeczne, którego księga dotyczy, to mieszkańcy prowincjonalnego miasteczka, jakim był Nowy Wiśnicz oraz okolicznych wsi. Byli to więc mieszczanie, trudniący się rzemiosłem lub kupiectwem, z kolei chłopi – zarówno gospodarze, jak i komornicy, ludność żydowska, służba dworska, czy też bardzo często – ludzie marginesu – włóczędzy, pospolici łotrzykowie. Na kartach księgi wiśnickiej występują także przedstawiciele szlachty, zasadniczo tylko w roli oskarżycieli. Zeznania osób pokrzywdzonych, świadków oraz samych oskarżonych ujawniają wiele szczegółów z ich codziennego życia w aspektach materialnym i duchowym, i tym samym umożliwiają ich bliższe poznanie. VII Wreszcie po czwarte, księga stanowi źródło historyczne dla samego miasta Wiśnicza, informując o zdarzeniach, jakie miały miejsce w tym mieście w przeszłości, jak też o osobach, które w zdarzeniach tych brały czynny udział. Członkami sądu byli mieszczanie wiśniccy, w tym także ludzie należący do elity tego miasta w XVII i XVIII w. Księga stwarza sposobność do przywrócenia pamięci o tych osobach i ich działalności. V. Sąd wiśnicki Miasto Nowy Wiśnicz powstało w XVII w. Jego fundatorem był Stanisław Lubomirski (1583–1649), wojewoda i starosta generalny krakowski. On to nadał miastu prawo magdeburskie dokumentem z 24 stycznia 1622 r., na podstawie wcześniej otrzymanego przywileju królewskiego3. Organizacja miasta na prawie magdeburskim przewidywała istnienie w nim sądu, tak zwanej ławy, na czele której stał wójt miasta. Sądownictwo sprawowane było też przez wójta, rajców i ławników jako tak zwany sąd wójtowsko-radziecko-ławniczy. Ponieważ miasto Wiśnicz było własnością prywatną Lubomirskich, sąd miejski podlegał zwierzchnictwu dominialnemu. W imieniu właściciela sprawował je starosta wiśnicki, który zatwierdzał lub łagodził ferowane przez ten sąd wyroki4. Wiśnicka „Liber maleficorum” – „Księga złoczyńców” zawiera wykaz spraw karnych odbywanych przed sądem radziecko-ławniczym Nowego Wiśnicza. Nie ma w niej żadnych zapisek natury cywilnoprawnej. Działalność cywilnoprawna analogicznego sądu ławy wiśnickiej oraz rady miasta z tego samego czasu, odzwierciedlona została w księdze pt. „Liber inscriptionum, actionum, causarum, actionum ab Anno 1622 ad Annum 1765 Officium Consulariae Neo-Wisnicensis”, przechowywanej w zbiorach Archiwum Państwowego w Krakowie (sygn. IT 2046). VI. Organizacja sądu i kancelarii sądowej Wiśnicki Sąd kryminalny funkcjonował pod nazwą Iudicium Arduum Necessitatis Causa Bannitum („Sąd pilny dla konieczności gajony”) (s. 1, 6). Miał więc charakter jurysdykcji nadzwyczajnej. Sąd działał w składzie rajców i ławników miasta Nowego Wiśnicza pod prezydencją wójta zwyczajnego przysięgłego (advocatus ordinarius iuratus). Ten podwójny radziecko-ławniczy skład sędziowski zaznaczał się w jego nazwie używanej w XVIII w., a mianowicie: 3 Tekst przywileju lokacyjnego Nowego Wiśnicza wystawionego 24 stycznia 1622 r. przez Stanisława Lubomirskiego został oblatowany w wiśnickiej „Liber inscriptionum”, obecnie w Archiwum Państwowym w Krakowie, sygn. IT 2046, s. 7–8. 4 Por. rkps s. 9, 10, 12, 36, 47. VIII Iudicium Nostrum Utrumque Neccessitatis Causa Bannitum – „Sąd nasz zobopólny dla konieczności gajony” (s. 42, 65). Podobnie, jak to było we wcześniejszym okresie objętym pierwszą księgą, Sąd wiśnicki działał niekiedy w składzie powiększonym wspólnie z ławą miasta Niepołomice lub z ławnikami przysiężnymi ze wsi Wola Batorska (s. 23) i Łapczyca. Przewodniczącym składu sądzącego był wójt wiśnicki. Posiedzenia takiego sądu miały miejsce poza zwyczajną siedzibą sądu, a mianowicie w Niepołomicach i w Łapczycy. Tego rodzaju posiedzenia odbywały się zapewne na prośbę zainteresowanych władz sądowych, to jest sądu miejskiego w Niepołomicach lub ławy łapczyckiej. Niestety brak jest źródeł umożliwiających w sposób pewny wyjaśnienie tej kwestii. W okresie przedrozbiorowym typowy skład sądu tworzyli: wójt, 7 ławników, burmistrz miasta oraz 3 rajców, czyli łącznie 12 osób. Sesje sądowe odbywały się w ratuszu wiśnickim (in praetorio). Tego rodzaju skład sądowy występował także w pierwszych latach rządów austriackich, kiedy aż do 1777 r. działał pod tradycyjną nazwą „Sądu miejskiego wójtowskiego, radzieckiego i ławniczego”. W jego składzie zasiadało wówczas od 5 do 7 osób. Byli to: wójt miejski, zwany też sędzią miejskim, prezydent miasta, rajca, podwójci, zwany też podsędkiem, ławnik miejski i pisarz miejski (por. skład z 1785 r., s. 237). W procesach przed sądem w Nowym Wiśniczu ważną funkcję sprawował tak zwany instygator. Był to z reguły rajca miejski, umocowany przez sąd do wniesienia i popierania oskarżenia. Miało to miejsce w sprawach, w których prowadzona była wcześniej inkwizycja generalna, zakończona ustaleniem osoby oskarżonej. Instygatorami bywały też osoby pokrzywdzone. W sądzie mogli stawać obrońcy, tak jak to odnotowano w pierwszej księdze kryminalnej z Wiśnicza z lat 1629–1665. W księdze drugiej nie zanotowano jednak ani jednego przypadku działania obrońcy oskarżonego. Niewykluczone, że przyczyną tego było po prostu ubóstwo oskarżonych, których nie było stać na wynajęcie zawodowego prawnika. W Sądzie wiśnickim doniosłą rolę spełniał pisarz sądowy, który spisywał przebieg procesu. Nazwiska pisarzy pojawiają się na kartach księgi. Byli to: Stanisław Kozielski (s. 23), Stanisław Kotulski (s. 50); Piotr Gąsiorowski (s. 80); Józef Piątkowski (s. 103), Wojciech Marczyński (s. 210, 223, 237, 240). Prawo, na jakie powoływał się Sąd wiśnicki, to w pierwszej kolejności prawo boże, zawarte w Dekalogu. Naruszenie bożych przykazań, jak: nie kradnij, nie zabijaj, nie cudzołóż, itd. było czynem karalnym na tym i na tamtym świecie. W zakresie procedury oraz przy orzekaniu kary Sąd wiśnicki posługiwał się polskim prawem miejskim, to jest saskim i magdeburskim. W dekretach, czyli wyrokach, powoływano się wprost na przepisy Zwierciadła Saskiego (Speculum Saxonum) oraz zbioru zwanego „Prawo Miejskie Magdeburskie” (Ius Civile IX Magdeburgensis). Po raz ostatni powołanie na „Saxon” i „Prawo magdeburskie” wystąpiło w dekretach wydanych w 1777 r. (sprawa Jana Pardela) i 1778 r. (Katarzyna Szewcówna)5. VII. Zasady wydawnicze Edycję wiśnickiej księgi sądowej oparto na tych samych zasadach wydawniczych, jakie zastosowano przy wydaniu drukiem księgi pierwszej z lat 1629–16656. Chodzi tu o zasady określone w Instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku oraz przyjęte przy wydawaniu ksiąg sądowych wiejskich w Katedrze Historii Prawa Polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydanie odzwierciedla tekst rękopisu w formie zmodernizowanej. Modernizacja polega na transkrypcji tekstu oraz dotyczy: interpunkcji, pisowni dużych i małych liter, rozdzielności wyrazów, a także zasad, które są zgodne z dzisiejszą ortografią języka polskiego lub ortografią łaciny klasycznej. W modernizacji zachowano jednak pewien umiar, uznając za potrzebne dla przekazania specyfiki księgi zachowanie oryginalnej ortografii czy sposobu zapisu szeregu wyrazów, zwłaszcza łacińskiego pochodzenia. Uwspółcześniono pisownię imion. Bez żadnych zmian pozostawiono natomiast pisownię nazwisk oraz nazw miejscowości. Występujące w tekście skróty zostały rozwiązane bez zaznaczania tego w tekście. Dotyczy to w szczególności notorycznych skrótów w postaci liter „Q”, oznaczających „quaesitus” lub „quaeritur” (pytany) oraz „R” (respondit), poprzedzającego zapis udzielonej odpowiedzi. Pisarze często stosowali niestandardowe skróty wyrazów, których rozwiązanie ułatwiają wcześniejsze zapisy w protokole spraw oraz znajomość określeń przez nich używanych. Od lat 70. XVIII w. pisarze często pomijali liczbę „1” w dacie rocznej lub zastępowali ją znakiem „-”. Pozostawiono skróty często występujące – m.p. oraz a.c. Dodane przez wydawcę uzupełnienia tekstu oraz rozwiązanie dat wpisano w nawiasach kwadratowych. Fragmenty tekstu nieodczytane oznaczono […], niepewny odczyt zaznaczono poprzez [?]. Błędne lub specyficzne użycie wyrazów podkreślono poprzez wprowadzenie [!]. W przypisach rzeczowych zamieszczono objaśnienia merytoryczne. Nowością w porównaniu z wydaniem księgi kryminalnej Wiśnicza z lat 1629–1665 są krótkie sumariusze treści zapisek sądowych podawane przed kolejnym ich numerem i wyróżnione kursywą, których wykaz zamieszczono przed tekstem źródła. W intencji wydawcy ułatwią one czytelnikowi korzystanie z niniejszego opracowania, informując o treści danej sprawy toczącej się przed „Saxon” (por. s. 144, s. 156 in fine) lub „Prawo Magdeburskie” (s. 171 in fine). Acta maleficorum Wisniciae. Księga złoczyńców Sądu Kryminalnego w Wiśniczu (1629–1665), opr. i wyd. W. Uruszczak, Kraków 2003, s. 14. 5 6 X Sądem wiśnickim. Edycję uzupełniają indeksy: miejscowości i nazw geograficznych, nazwisk i imion osób oraz przedmiotowy. Niniejsza praca powstała w ramach planów naukowych Katedry Historii Prawa Polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków, listopad 2010 r. Wacław Uruszczak Ratusz miejski w Nowym Wiśniczu – zwyczajne miejsce, gdzie rozpoznawane były sprawy opisane w księdze (Plan przebudowy ratusza z 1864 r., sygn. 30/10/101) XI WYKAZ SPRAW SĄDOWYCH W „ACTA NIGRA MALEFICORUM WISNICIAE (1665–1785)” 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Sprawa Piotra Dzianika i Maryny Boruchy o kradzieże. Piotra Dzianika skazano na karę powieszenia na szubienicy, Marynę Boruchę na chłostę oraz wydalenie z miasta [25 II 1665]. ................. s. 3 Sprawa Błażeja Cebrzycka o kradzież klaczy. Skazano go na karę powieszenia na szubienicy [16 I 1666]. ........................................ s. 8 Sprawa Łukasza Orsuli z Rzezawy o zabicie Żyda. Został skazany na karę śmierci przez ścięcie [10 X 1687]. .......................................................... s. 11 Na posiedzeniu w Łapczycy rozpoznano sprawę Jadwigi Macowej oraz jej córki Jadwigi o czary. Obie oskarżone skazano na karę śmierci przez spalenie [13 VIII 1688]............................................................. s. 14 Na posiedzeniu w Niepołomicach rozpoznano sprawę Jadwigi Talazyny, primo voto Michałkowej ze wsi Kłaj o czary. Wymierzono jej karę śmierci przez spalenie [26 IV 1688]. ............................................ s. 20 Na posiedzeniu w Niepołomicach rozpoznano sprawy Reginy Wojciechowskiej ze wsi Kłaj oraz Reginy Smalcowej o czary. Wojciechowską skazano na „śmierć ściętą” i „spalenie na granicach”. Smalcowa, która nie przyznała się do popełnienia przestępstwa, została uwolniona od kary śmierci. Orzeczono, że ma pozostawać w więzieniu w Niepołomicach, aż do przedstawienia czterech poręczycieli spośród swoich sąsiadów, że nikomu nie będzie w przyszłości wyrządzać jakichkolwiek szkód pod groźbą natychmiastowego uwięzienia i kary gardła [2 IX 1688]. ............... s. 22 Posiedzenie sądowe w ratuszu nowowiśnickim, na którym przeprowadzono 2 inkwizycje, czyli przesłuchania, Reginy Katarzyny XIII 8. 9. 10. 11. 12. 13. XIV Manczyny oraz Anny Krzywdziny posądzonych o czary. Obie kobiety nie przyznały się do winy. W księdze brak dalszego ciągu tej sprawy [15 IX 1688]. .......................................................................................................................s. 26 Sprawa Justyny Rabiaszki Sukienniczki, wdowy po Jakubie Rabiaszu Sukienniku, oskarżonej przez ławnika Walentego Chmielowskiego o porwanie sprzed jego domu w dzień łajna od ocielonej krowy. Oskarżoną o „czarostwo” skazano na karę śmierci przez ścięcie, a następnie spalenie [11 II 1689]. ........................................................................s. 27 Przesłuchanie Anny Pannowej z Poremby oskarżonej przez gromadę wiejską o noszenie podczas Jutrzni Wielkanocnej za procesją wody w dzbanku, bez wpisania protokołu sprawy [15 IV 1689]. ............. s. 32 Sprawa Teresy Kąckiej z Niepołomic o podpalenie, którą skazano na śmierć przez ścięcie na Rynku pod pręgierzem. Na mocy postanowienia starosty wiśnickiego została uwolniona od kary pod warunkiem niezwłocznego zawarcia małżeństwa w kościele z młodzieńcem, który się za nią wstawił [4 IX 1689]......................... s. 33 Inkwizycja, czyli przesłuchanie Jana Repleńskiego obwinianego o świętokradcze kradzieże w kościołach. W zakończeniu wzmianka o kontynuowaniu sprawy w Nowym Sączu [9 XII 1690]. .............. s. 35 Sprawa Walentego Kiliana oskarżonego przez 4 Żydów o czynną napaść i rozbój. Na mocy wyroku sądowego skazano go na poćwiartowanie pod szubienicą na żywo i zawieszenie części ciała na szubienicy. Za wstawiennictwem osób „zacnych” miał zostać najpierw ścięty, potem ćwiartowany, a głowa jego wystawiona na palu [9 VII 1691]. ............................................................................................................s. 37 Sprawa Sebastiana Miaszczyka oraz Reginy Gączykowej o zabójstwo brata i męża oraz cudzołóstwo. Miaszczyka skazano na ucięcie ręki pod pręgierzem, zdarcie trzech pasów skóry pod szubienicą, uśmiercenie przez ćwiartowanie na żywo, zawieszenie części jego ciała na szubienicy. Gączykową, jako cudzołożnicę i morderczynię małżonka skazano na publiczne trzykrotne targanie kleszczami 14. 15. 16. 17. oraz spalenie żywcem. Za wstawiennictwem „poważnych person” starosta nowowiśnicki złagodził wyrok. Miaszczyk miał zostać po ucięciu mu ręki ścięty i dopiero potem ćwiartowany. Gączykową skazał na jednorazowe szarpanie kleszczami oraz karę śmierci przez ścięcie [11 VIII 1692].................................................................................................. s. 42 Obwiniony o kradzież konia Andrzeja Kowal ze wsi Drwierzy, mimo że powtórnie stawał o to przed Sądem, wskutek intercessji ludzi uczciwych oraz za poręczeniem małżonków Jana i Zofii Zawadów z Drwierzy został uwolniony po złożeniu przysięgi, że nikomu więcej żadnej szkody nie wyrządzi [19 II 1695]..................................... s. 45 Posiedzenie Sądu we wsi Sobolów w sprawie Wojciecha Bębenka z Leszczyny oskarżonego przez dziedziczkę wsi panią Sobolowską o kradzieże. Wyrokiem sądowym skazano go na śmierć przez powieszenie. Za wstawiennictwem „osób poważnych” dziedziczka wsi uwolniła od kary śmierci, zaś Sąd wydał jej skazańca, aby postąpiła z nim według własnej woli [12 X 1696]. ............................... s. 46 Posiedzenie Sądu, na którym rozpatrzono sprawy: 1) Szymona Gąsiorka ze wsi Okocim oskarżonego przez jego pasierba Tomasza Maidziarczyka o zabójstwo jego matki; 2) Wojciecha Stando i Jakuba Stando oskarżonych o kradzieże pospolite; 3) Stanisława Kozickiego, jego syna Michała Kozickiego oraz Jana Opusińskiego, oskarżonych o okradzenie skarbu pańskiego. W jednym wyroku Sąd skazał Szymona Gąsiorka na ucięcie ręki oraz karę ścięcia pod szubienicą; Wojciecha Stando na śmierć przez powieszenie; Jakuba Stando na karę naznaczenia piętnem na skórze; Michała Kozickiego na karę miecza pod szubienicą; Jana Opusińskiego na chłostę 100 plag pod szubienicą; Stanisława Kozickiego na karę poćwiartowania na żywo pod szubienicą [14 X 1695]. ............................................................. s. 49 Sprawa Walentego Mola i Wojciecha Mogielańskiego oskarżonych o kradzież sklepu przez Żyda Jakuba Dabellę, mieszkańca Wiśnicza. Obu skazano na karę śmierci przez powieszenie [20 III 1697]. .. s. 55 XV 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. XVI Nagłówek zapiski posiedzenia sądowego w dniu 24 października 1698 r. bez wpisania protokołu sprawy [24 X 1698]. .......................... s. 60 Posiedzenie Sądu w Niepołomicach w sprawie Stanisława Skiminy ze Szczytnik oraz jego wspólnika Krzysztofa Prochownika oskarżonych o kradzież koni przez Wojciecha Świerczka z Niepołomic. Zostali skazani na karę powieszenia na szubienicy [17 IV 1703]. .............. s. 60 Sprawa Mikołaja Świetnickiego oskarżonego przez jego pana Amelaryego Kandy o kradzież skarbu należącego do oskarżyciela oraz Jaśnie Oświeconej Księżnej. Skazano go na karę śmierci przez powieszenie [3 I 1704]. .............................................................................................. s. 63 Sprawa Jana Zięby ze wsi Mordarki oskarżonego o kradzież przez Jana Siemelę ze wsi Okocim, poddanego pana Andrzeja Czernego, burgrabiego krakowskiego. Jan Zięba skazany został na śmierć przez powieszenie na szubienicy [29 bm 1704]. ................................................... s. 65 Sprawa Kazimierza Dudy z Tarnowy oskarżonego o kradzieże przez 4 gospodarzy. Skazany został na karę śmierci przez powieszenie na szubienicy [8 IV 1715]. .............................................................................................. s. 69 Sprawa Kazimierza Puchalskiego ze wsi Rajbrot oskarżonego o kradzieże i rozbój. Skazany na karę śmierci przez ścięcie pod szubienicą, ćwiartowanie i wystawienie części ciała na widok publiczny oraz wbicie głowy na pal [4 IV 1717]. .................................. s. 72 Dekret sądowy w sprawie Jana Wilzeńskiego, karczmarza z Uszwicy oraz Marcina Buiaka ze Szczepanowa i Jakuba Kokoszki z Poremby Dolnej oskarżonych o udzielanie pomocy rozbójnikom [26 IV 1717]. ......................................................................................................................s. 77 Dekret sądowy w sprawie Sebastiana Kossowskiego z Woli Bytomskiej oraz Żyda Zelka o kradzież zboża ze stodół. Kossowskiego skazano na karę 120 plag wymierzonych na czterech rogach miasta oraz wygnanie. Żyda Zelka za wstawiennictwem starszych Synagogi skazano na pobyt w więzieniu do chwili dostarczenia do kościoła farnego kamienia wosku oraz zapłaty 26. 27. 28. 29. bitego talara Sądowi „za mitręgę” [30 III 1718]. ................................. s. 78 Sprawa Katarzyny Kubianki z Górnej Łąkty, jej matki Reginy Kubinej oraz Sebastiana Matrasza, karczmarza z Bytomska o dzieciobójstwo i grzech cielesny. Sebastiana skazano na karę chłosty po 50 plag bykowcem przez 7 piątków na czterech rogach ratusza oraz zapłatę do fary wiśnickiej i do fary własnej po pół kamienia wosku, a nadto na pokutę kościelną. Katarzynę skazano na chłostę po 50 plag rózgami na czterech rogach ratusza przez 7 piątków oraz pokutę kościelną. Na karę chłosty po 7 plag rózgami na każdym rogu ratusza skazano także Reginę Kubinę [17 VI 1722]. .................................................................. s. 79 Sprawa Zofii Fielkównej i Stanisława Walczucha o dzieciobójstwo i cudzołóstwo. Fielkównę skazano na przebicie palem na rynku pod pręgierzem. Przed egzekucją wyroku, Zofia odwołała najcięższe oskarżenia względem Walczucha, dlatego skazano ją na kary pieniężne i pokutę kościelną [30 IX 1722]. ................................................ s. 82 Sprawa Stanisława Więcka z Łapczycy oraz jego dwóch synów Wojciecha i Jędrzeja oskarżonych o kradzieże. Stanisława skazano na karę śmierci przez powieszenie; Wojciecha na karę ścięcia mieczem. Jędrzejowi za wstawiennictwem „godnych Ichmościów” darowano życie, skazując go na 200 rózg przy szubienicy oraz naznaczenie piętnem na plecach, a także na więzienie „póki się czteroma godnemi sąsiadami nie zaręczy” oraz zaprzysięże wraz z żoną, że nie będzie się mścił ani nikomu szkody nie wyrządzi [29 VII 1723]. .............. s. 84 Dekret sądowy (wyrok) w sprawie z oskarżenia wniesionego przez Tomasza Ochla, gospodarza z Olchawy wydany na powołane przez nieboszczyka Matiasza Kozaka, skazanego za kradzież, osoby winne paserstwa przedmiotów skradzionych, a mianowicie Stecką z Kopalin, Kawalcową, Krzonkę z Połomi, czeladnika Żyda Arona Jarosławskiego, a także Bądzioszkę z Olchawy winną przechowywania nieboszczyka u siebie. Osoby te skazano na kary pieniężne, przeznaczone w części na pozłotę ołtarza św. Sebastiana, XVII 30. 31. 32. 33. 34. dla zwierzchności zamkowej oraz dla Sądu [20 II 1725]. ............... s. 93 Dekret sądowy (wyrok) w sprawie Nalberta Piecha z Żegociny, oskarżonego o zabicie Macieja Dulińskiego. Sąd uznał, że śmierć Dulińskiego była skutkiem nieostrożności. Piecha skazano na 100 plag przez pięć kolejnych piątków przy pręgierzu pośrodku wsi oraz zapłatę 50 złotych ojcu nieboszczyka [17 X 1757]. ............................. s. 95 Sprawa Marianny Ziębińskiej oskarżonej o cudzołóstwo i dzieciobójstwo. Skazano ją na karę ścięcia. Gubernator Galicji Antoni Pergen zmienił karę na chłostę po 200 plag przez dwa kolejne piątki. Akta sprawy zapisano w języku polskim i po łacinie [15 III 1773]. ................................................................................................................................... s. 96 Sprawa oskarżonego o kradzieże bydła Jana Pardela z Kwapinki oraz udzielających mu pomocy albo kupujących od niego rzeczy kradzione: Kaspra Strojnego, Szymona i Łukasza Legudków, Kazimierza Szewczyka, Jakuba Sikorskiego, Macieja Banka. Po przeprowadzeniu inkwizycji (śledztwa sądowego), na której przesłuchano oskarżonych i pokrzywdzonych, Sąd skazał Jana Pardela na karę śmierci przez powieszenie. Pozostałym oskarżonym wymierzył kary chłosty 100 lub 50 plag i kary pieniężne na rzecz sądu oraz pokrzywdzonych [5 II 1777]....................................................................................................................................... s. 104 Sprawa Wawrzyńca Gurki z Olchawy oskarżonego o zabicie Żyda Cherszka, służącego u rzeźniczki Ickowy Cipy Żydówki, obywatelki Wiśnicza. Sąd skazał go na karę ścięcia pod szubienicą, przybicie głowy do szubienicy, obcięcie rąk i przybicie ich na słupach granicznych przy gościńcach publicznych; pochowanie reszty ciała pod szubienicą [12 II 1777]. ................................................. s. 118 Dalszy ciąg sprawy Jana Pardela [zob. nr 32]. Przesłuchanie osób poszkodowanych, konfrontacja ze sprawcą, relacje w sprawie niemożliwości stawienia się w Sądzie niektórych świadków [7 V 1777]. ..................................................................................................................................... s. 125 XVIII 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. Przesłuchania Franciszka Chyrcowicza, Jakuba Psiapsiowicza, Cherszli Lewkowicza, Ickowej Raydzy w sprawie zabójstwa Żyda Cherszka przez Wawrzyńca Górkę oraz relacje o świadkach nieobecnych [9 V 1777]. .................................................................................... s. 128 Sprawa Katarzyny Szewcównej z Uszwicy, oskarżonej o stracenie dziecięcia. Skazano ją wyrokiem Sądu na karę zakopania żywcem i przebicia palem [16 X 1777]. .......................................................................... s. 130 Przesłuchanie starozakonnego Herszli Fajbusiewicza, arendarza z Mietniowa w sprawie zabicia u niego w browarze Bartłomieja Dulika z Grajowa [2 XII 1777]. ....................................................................... s. 135 Informacja o wykonaniu kary śmierci na Wawrzyńcu Górce, na podstawie dekretu reformowanego Najwyższej Apelacji Lwowskiej [10 II 1778]....................................................................................................................... s. 136 Dekret Najwyższej Apelacji Lwowskiej zmieniający karę śmierci orzeczoną wobec Katarzyny Szewcównej za dzieciobójstwo na karę 2 lat więzienia w kajdanach oraz karę chłosty 25 plag wymierzaną co pół roku w tym czasie wraz z informacją o 3 kolejnych egzekucjach tej kary [13 IV 1778]. ................................................................................................s. 137 Dekret w sprawie Jana Wolaka i Mateusza Koszyka winnych zabójstwa Adama Melchiora Gozdeckiego potwierdzony przez Najwyższą Apelację we Lwowie [2 VIII 1782]. .................................. s. 138 Sprawa Antoniego Trąbiczaka, Wojciecha Kukułki, Majchra Króla, Stanisława Słoniny, Stefana Mietły, Antoniego Owcarza, Dominika Mietły, Stanisława Janca, Mikołaja Gorala oskarżanych przez Jachyma Ciupę, Walentego Ciupę, Jana Sikorę, Jana Chmielarza i Franciszka Sowiło, wszyscy z Łętowni, o rabunek i torturowanie oskarżycieli [5 XI 1783]......................................................................................... s. 139 Sprawa Marcina Surmy o czyn bestialstwa (fizyczne współżycie ze zwierzęciem). Zapiski w języku polskim wraz z tłumaczeniem na język łaciński, przeznaczonym dla Apelacji we Lwowie. Sąd XIX 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. XX w Wiśniczu skazał oskarżonego Surmę na karę śmierci przez ścięcie głowy. Jednocześnie nakazano uśmiercenie krowy i spalenie jej zwłok. Wyrok ten został zmieniony przez Trybunał Apelacyjny na skazanie sprawcy na 3 lata robót publicznych, w czasie których ma być mu co pół roku wymierzana chłosta 25 plag batogiem. Krowa zaś ma być w lesie lub w innym miejscu ustronnym uśmiercona i zakopana [22 IX 1784]. ...................................................................................... s. 148 Wykaz osób przetrzymywanych w więzieniu sądowym w Wiśniczu w okresie od 22 września 1784 do 21 kwietnia 1785....................... s. 156 Sprawa Teresy Flądrowej oskarżonej o dzieciobójstwo. Skazana na karę robót publicznych na 1 rok i 6 miesięcy oraz wymierzaną w tym czasie co pół roku chłostę w wymiarze 25 plag batogiem [11 VII 1785]. .....................................................................................................................................s. 157 Notatka o skazaniu Kazimierza Popka za dokonanie 2 lekkich kradzieży na karę 24 dni więzienia [14 VII 1785]. ............................. s. 161 Informacja skierowana do Cesarsko-Królewskiego Trybunału Apelacyjnego we Lwowie o przyjęciu do więzienia Teresy Flądrowej winnej dzieciobójstwa [18 VII 1785]. ........................................................... s. 161 Informacja skierowana do Cesarsko-Królewskiego Trybunału Apelacyjnego we Lwowie o sprawie Kazimierza Popka, wymierzonej mu karze oraz o obciążeniu kosztami sądowymi oraz kosztami jego pobytu w więzieniu w kwocie 13 talarów delatorów Miłkowskiego i Dobrzyńskiego [16 VII 1785]........................................................................... s. 162 Informacja o skazaniu Teresy Flądrowej winnej dzieciobójstwa na karę 1 roku pracy publicznej w kajdanach w więzieniu oraz 25 plag wymierzanych co pół roku [19 IX 1785]. .................................................. s. 162 Rozprawa sądowa w sprawie Kazimierza Popka oskarżonego o kradzieże i grożenie spaleniem. Zeznania świadków i kopia pisma do Trybunału Apelacyjnego we Lwowie [27 IX 1785].................. s. 163 Wpis orzeczenia Trybunału Apelacyjnego we Lwowie skazujący Marcina Surmę na 3 lata robót publicznych oraz karę chłosty co pół roku w wymiarze 25 plag oraz nakazujący uśmiercenie krowy [25/26 I 1785]. ........................................................................................................... s. 168 51. Informacja o dobrym sprawowaniu Marcina Surmy, skazanego wyrokiem z 7 stycznia 1785 r. [6 XII 1785]. .......................................... s. 169 52. Wpisy niezwiązane z działalnością Sądu Kryminalnego, dotyczące funkcjonowania Rady Miasta Wiśnicza w latach 1844–1848, 1863.............................................................................................................................. s. 169 ACTA NIGRA MALEFICORUM WISNICIAE (1665–1785) KSIĘGA CZARNA ZŁOCZYŃCÓW SĄDU KRYMINALNEGO W WIŚNICZU (1665–1785) ACTA NIGRA MALEFICORUM WISNICIAE AB ANNO DOMINI 1665 LEGIBUS ET POENIS IN EOSDEM SANCITIS PUNITORUM INCHOANT// [s. tytułowa] [1.] Sprawa Piotra Dzianika i Maryny Boruchy o kradzieże. Piotra Dzianika skazano na karę powieszenia na szubienicy, Marynę Boruchę na chłostę oraz wydalenie z miasta. Iudicium Arduum Necessitatis Causa Bannitum per spectabilem et famatum dominum Mathiam Eusebium advocatum iuratum Wisnicensem et per septem scabinos eiusdem civitatis et per famatos dominos Jozephum Nawrocki proconsulem, Adamum Rynczarzowic, Albertum Ruskiewic, Jozephum Stephanowic consules eiusdem civitatis proxima post festum S. Mathiae Apostolis die 25 Februarii Anno Domini 166quinto [25 II 1665] Przed Sądem Gajnym Zupełnym Wiśnickim stanąwszy Jan Grubarczyk wniósł żałobę swoję solenną przeciwko Piotrowi Dzianikowi w te słowa mówiąc: Moi łaskawi Panowie Sędzia. Uskarżam się na tego Piotra Dzianika winowajcę swego, któregom tu podał do Sądu Waszmościów, iż on nie pamiętając wprzód na Pana Boga Wszechmogącego i na przykazanie jego, w którym zabrania kradzieży, także na surowość prawa pospolitego, ważył się pracą moję i siostry mojej nocnym sposobem pokraść i nas pogołocić przybrawszy do siebie na pomoc Maryny Boruchy, gdzie lice Waszmościom pokazuję. Inszych rzeczy nie chcą powydawać. O co ja tedy u Sądu Waszmościów proszę z tego to pomienionego winowajcę swego świętej sprawiedliwości. Po takowej propositiej instygatora pomienionego, będąc przyprowadzony do Sądu obwiniony Piotr Dzianik, przeczytawszy mu żałobę pomienionego instygatora, pytany, jeżeli się zna1 do tego, o co nań skarżą, respondit: Znam, ale to wszystko z Boruchy posło, bo była u mnie we wtorek mięsopustny przed wieczorem i mówieła mi, abym był u niej w wieczór. Jam jej rzekł: Po cóż tam mam być? Ona rzekła: Miły bracie! Proszę cię bądź jeno. Jak po wieczerzy poszedłem do niej, idąc ku fortce jackowej, ona też idzie. I rzekła mi, pódźmy do Manczynej. Weźmemy jej pościel. Jam się jej zbraniał. I pytała mnie, jeżelibym miał czym skobla dobyć? Respondit: Nie mam. I kazała mi do domu póść szukać. Czego obaczywszy, że żona jeszcze świeciła, jam nie szedł do domu, 1 Znać – tu: przyznać się. [s. 1] [s. 2] aleśmy poszli prosto do Manczynej. Kazała mi wleść przez górę, otworzyć sobie. A tak kłódkę oderwałem kijem. Ona tam wlazła. Brała pościel, jęczmień i jam tę pościel do siebie przyjął, a ona jęczmień do domu wzięła. Pytany od Sądu, jeżeli co więcej komu inszemu szkodował, powiedając mu, że na cię są skargi insze o stodoły, respondit: Nie wiem nic ni o czym,// oprócz com też to był z tą Boruchą gęsi Żydom pobrał i tom dał złotych 3 za to. Pytany strony spódnice Kisielowskiej i drugiej suknie, którą jej ukradziono podczas wesela, respondit: Choćby mi zaraz kat miał szyję uciąć, tedy o tym nie wiem. Wdyć była zaraz tego dnia u mnie. Mogła szukać. Pytany i napominany, aby dobrowolnie i prawdziwie wyznał, jeżeli z czyjem parobkiem składu nie miał i jeżeli mu zboża z stodoły który nie wydawał, respondit: Nigdym od żadnego nie brał nic. Pytany strony talerów twardych, które zmieniał, kędyby ich nabrał, respondit: Tylkom jeden miał i pokazowałem go Jakubowi Jedrzejczykowi i po tym zmienił mi go Łukasz pana Stephanowiczów szwagier. I tom to był dawno odmienił za pułtoraki u pani Jędrzejkowej, kiedy mieszkała w domu Wioliscinym. Znowu pytany i napominany od Sądu, aby wyznał dobrowolnie o wszytkim, jeżeli co więcej komu szkodował i jeżeli trzymał z kim inszym złą kompanią, nic a nic nie chciał wyznać. Przed tenże Sąd Gajny Zupełny Wiśnicki przyprowadzona będąc Maryna Borucha, pytana, jeżeli się zna do tego, o co jest obwiniona od instygatora, respondit: Znam, ale iż mnie na to Dzianik nawiódł i namówił i on mi otworzył, a jam mu wydawała pościel. Samam jęczmień wzięła i samam go sobie wsypała. Pytana, jeżeli co więcej komu inszemu szkodowała z tym to Dzianikiem, respondit: Nie wiem nic o niczym. A gdy jej gęsi żydowskie wytchnęli2 na oczy, respondit: Toć to tam mała rzecz była, ale o czym inszym nie wiem. Pytana także o spódnicę i o suknią Kisielowskiej, respondit: Garło swoję kładę, iż o tym nie wiem. Powtóre i potrzecie napomniana, aby prawdziwie wyznała, jeżeli ją Dzianik na tę robotę namówił i przedtym, jeżeli kiedy na cokolwiek namawiał, respondit: Przed tym mnie nigdy nie namawiał, dopiero to teraz. Actum coram eodem Iudicio Bannito die 27 Februarii [27 II 1665] Przed tenże Sąd Gajny Zupełny Wiśnicki przystąpiwszy pomieniony instygator prosił sprawiedliwości z tych obwinionych ludzi, powiedając, że mu nie chcą powrócić drugich rzeczy, które pokradli, jako to przędze łokci 15, skórki cielęcej, płótna lnianego pułczwartu łokci i czepca siestrzynego za groszy 24, zwiąski za groszy 12, o co powtóre prosił z nich sprawiedliwości. 2 Wytchnęli – tu: wytknęli. 4 Po tym pomieniony Dzianik napomniany od Sądu, aby wyznał, gdzie by te rzeczy podział, o które mu winę dają i z Boruchą, respondit: Nie wiem ja nic ni o czym więcej, chybaby tam ona wiedziała. Pytany i napomniany o spódnicea Kisielowskiej, aby wyznał, jeżeli ją wziął i komu inszemu, jeżeli co więcejb szkodował, respondit: Ani o spódnicy nie wiem, anim nikogo więcej nie szkodowałc.// Taż Maryna Borucha przyprowadzona będąc do Sądu, pytana i napomniana, aby dobrowolnie i prawdziwie wyznała, jeżeliby cokolwiek więcej ludziom inszym szkodowała, z tym Dzianikiem lubo i sama, respondit: Nigdym nie szkodowała ani z nim, ani sama. Pytana, skąd by im to poszło, że na tęd teraźniejszą kradzież zaszli, respondit: A to stąd. Powiedział mi Dzianik, pokradli tę Manczyną, wzięli jej przędzę, a przecie nie siada w domu. Jam rzekła: Żal się Boże. Dosyć ci też ubóstwo. Jeszcze dobrze, że jej co więcej nie ukradziono. Aż Dzianik rzekł: Mać też diabła oprócz tych piernatów3, ale ma li to kto inszy ukraść, pódźmy my, to weźmy. I takem ja z nim nieszczęsna poszła. Po tym, gdy sobie w oczy przed Sądem wymawiali, rzekł Dzianik: Zła, niebaczna białagłowo, zażeś mnie ty przez tydzień nie namawiała. Jam tam nie wiedział ni o czym, a tyś mnie do wszytkiego przywiodła i ukazałaś mi którędy było wleźć. I tak ona zamilkła. Sententia Iudicii Sąd niniejszy wysłuchawszy propositiej actora, także i obwinionych osób, uważyli to, iż pomieniony Piotr Dzianik nie pamiętawszy na pierwsze dekreta, które nań były wydane przed trzema laty o kradzież, że się ważył brać od ludzkiej czeladzi zboża i kraść nocnym sposobem jednego mieszczanina i insze kradzieży, jako z pól zboże ze stodół, także i gęsi, co się na niego nieraz pokazowało, co jest w dekrecie przeszłym położono, iż gdyby się ważył co więcej ludziom szkodować, tedy będzie karany szubienicą, a że mu to nie pomogło, ważył się znowu komorę ludzką łupać i dobro ludzkie brać, ludzi ogałacać nocnym sposobem, tedy dla lepszego w tej sprawie wybadania, gdyż się dobrowolnie do czego większego nie chce przyznać i w mieście się dość kradzieży pokazuje, co raz tedy tenże to pomieniony Piotr Dzianik z wielu sententyi skazany na tortory, do który sprawy i wysłuchania czego większego, ażeby się stworzeniu boskiemu bezprawie nie działo, zesłano od Sądu czterech mężow przysięgłych ławników. Uszkodzenie karty. Uszkodzenie karty. c Uszkodzenie karty. d Następuje fragment wyrazu: kra-. Piernat, l. poj. – rodzaj materaca z pierza na całe łóżko, piernaty – pościel, bety. a b 3 5 [s. 3] [s. 4] Actum coram eodem Iudicio die 3tia Martii Anno Domini 166quinto [3 III 1665] Przed tenże Sąd Gajny Zupełny tak Wójtowski, jako i Radziecki Wiśnicki przyprowadzony będąc obwiniony Piotr Dzianik napominany, aby dobrowolnie wyznał o wszytkim, jeżeli by co komukolwiek więcej szkodował w zbożach, w stodołach i w polu i jeżeli jakiego spólnika// nie miał z parobków miejskich, respondit: Nie wiem nic więcej tylko to, co się pokazało. Nie szkodowałem nikogo od tych czas, jakom był pana Stefanowica poszkodował. Z parobkiem żadnym nie miałem składu ani sprawy żadnej, i nie przyjmowałem nic od żadnego, trudno mam co na kogo powiedać, kiedy nie wiem, niech się wola Boża dzieje. Jeżeli mi Pan Bóg naznaczył śmierć, niech ginę, razem się urodził, raz mi umrzeć, choć ja zginę, przecięć tu będą kraść. Pytany, jakim sposobem spódnicę Kisielowskiej wziął, respondit: Już to próżno powiem, a tom leżał w komorze. Mikołaj Kicik przyszedł do mnie ze światłem i rzekł: Piotrze wstań jeno, jest tam suknia na łóżku u nas, a łatwo jej dostaniesz. Jam się zbraniał, ale mnie tak długo namawiał, żem poszedł i zaświecił mi, ukazując, kędy ta suknia leżała. Ja wziąwszy suknię i spódnicę oraz [!] poszedłem do domu, włożyłem to za piec. Pytany, co by za suknia była, respondit: Żupanik chłopski makowy i to siardziowa zielona spódnica. Pytany, gdzie je dotychczas chował, respondit: U mnie były. Pytany, co z niemi myśleli czynić, respondit: Mówiłem Mikołajowi, żeby je był wziął do siebie, ale tylko mówił: Poczekaj aż się ode mnie wyprowadzą Kisielowscy, to je przedamy. Pytany strony pieniędzy żydowskich, o które Pichniarczyk cierpiał, także o pokradzieniu Siciarcinym i o połciach pana Stanisławczyka, respondit: Nie wiem nic ni o czym. Pytany, jeżeli też żona jego wiedziała o teraźniejszym uczynku jego i Boruchy, respondit: Nie wiedziała, bom jej był jeszcze nie powiedział. Pytany, jeżeli wiedziała żona o spódnicy i o sukni Kisielowskiej, respondit: Powiedziałem jej teraz dopiero. Pytany, jeżeli z tą Boruchą przed tym więcej co ludziom szkodował, respondit: Nigdym nie chodził, tylko com to z nią gęsi Żydom wziął, a to teraz te nieszczęsne piernaty Manczynej. Napominany, aby jej w niwczym nie ochylał, respondit: Kat by ją ochylał, kiedybym co na nię wiedział. Po tym przyprowadzona będąc przed tenże Sąd Gajny Zupełny Maryna Borucha, pytana i napominana po wielekroć, aby dobrowolnie wyznała, komu co więcej szkodowała, powiedając jej, że Dzianik na cię instyguje, żeś go do wszytkiego złego przywodziła, respondit: Widzi Bóg, żeć on sam do mnie przyszedł pod okno i wywabił mnie do siebie; tak mnie do tej Manczynej namówił, ale więcej nic ni o czym nie wiem i nie znam się. Tenże obwiniony Piotr Dzianik będąc zaprowadzony na miejsce mąk, napominany po wielekroć razy, aby się nie dał psować, ale żeby prawdziwie, o wszytkim powiedział, jeżeliby co jeszcze na się wiedział albo i na kogo inszego, 6 żeby nikogo nie taił, respondit: Już cale powiedam, że nie wiem nic ni o czym więcej, tak sam na siebie, jako i na kogo inszego, tylkom to winien, com już powiedział, proszę miłosierdzia.// In primo tractu nihil amplius. Tylko proszę prze Bóg popuść, widzi Bóg, żem nic więcej nie winien ani o spólnikach żadnych nie wiem. Pytany o zboże i o ser pana Stefanowica, także o pieniądzach żydowskich, o pokradzieniu Siciarczyny i o rzeczach Rakoczynej, respondit: Nie wiem, nie wiem, nie wiem. In 2do tractu nihil amplius. Popuść proszę dla Boga, bo nie wiem nic więcej, niech z tym idę na Sąd Boży, a Najświętsza Panna niech mnie ratuje. Pytany strony tej Boruchy, wieleby razy z nią chodził na kradzież, respondit: Nie chodziłem, tylko, co po gęsi do Żydów, a to teraz po te piernaty do Manczynej. Pytany, jeżeli komu zboża z pola nie brał albo i z komór, respondit: Nie brałem nigdy i nie wiem nic ni o czym więcej. In 3tio tractu et ustus igne nihil fassus. Pytany strony talerów, skąd by ich nazbierał, które teraz zmieniał, respondit: Miałem ich cztery z dawności, com był u nieboszczyka pana Jędrzejka odmienił, gdy się budował i takem też to przyciskał do tych czas. Do Sądu Gajnego Zupełnego tak Wójtowskiego, jako i Radzieckiego Wiśnickiego, przyszedszy i obecnie stanąwszy Jan Grubarczyk jako instygator, po wtóre solenniter prosił świętej sprawiedliwości z obwinionego Piotra Dzianika, pokazując lice przed Sądem. Decretum Iudicii Sąd niniejszy Gajny Zupełny tak Wójtowski i Ławiczny, jako i Radziecki Wiśnicki, wysłuchawszy propositiej instygatora po trzykroć razy, także odpowiedzi obwinionego Piotra Dzianika i Maryny Boruchy, omijając wszytkie okoliczności, uważyli to, iż ponieważ Piotr Dzianik nic nie pamiętając na Pana Boga Wszechmogącego i na przykazanie Jego, w którym zabrania kradzieży, ani też nie pomniąc na surowość prawa pospolitego, przed którym stawał i przedtym o złe uczynki, gdzie go napominano, aby się tego więcej nie ważył czynić, powtóre mu przepuszczono, teraz nic nie pamiętając na takowe napominanie, ważył się nocnym sposobem ludzkie komory nachodzić i łupać, ludzi ubogich z dóbr ogołacać, przeto za takowe swoje złe uczynki karanie odniesie powrozem na szubienicy, a to że będzie obieszon. Ta zaś niecnota Maryna Borucha, która powodem była i po//mocą do tej kradzieży obwinionemu Dzianikowi, jako na nię po wszytkie razy powiedał, tedy będzie prowadzona do szubienic i tam będzie chlustana rózgami i wywołana na siedm mil od miasta, żeby tu więcej pod gardłem nie postawała w mieście naszym, a ktoby się ważył w mieście onę 7 [s. 5] [s. 6] przechowywać i z nią jakie składy miewać, takowy będzie karany grzywnami pieniężnymia a, nie odpuszczonymi. Co się tycze strony żony Dzianikowej, która wiedziała o spódnicy i o sukni Kisielowskiej, a tego do Sądu zaraz nie wniosła lubo ją mąż broni w tym, że go o to strofowała, tedy powinna się będzie dwóch niedziel z miasta wyprzedać, a nie mieszkać bliżej miasta na trzy mile. Nakłady prawne instygatorowi i rzeczy wszytkie pokradzione powinna powrócić i nadgrodzić pomieniona Dzianicka. Quod quidem Decretum est executum. [2.] Sprawa Błażeja Cebrzycka o kradzież klaczy. Skazano go na karę powieszenia na szubienicy. [s. 7] Iudicium Arduum Necessitatis Causa Bannitum per spectabilem ac famatum dominum Eusebium Matohiam [!] advocatum iuratum et per septem scabinos et per famatos dominos videlicet dominum Adalbertum Bratkowski proconsulem, dominum Josephum Nawrocki, dominum Joannem Stanisławczyk et dominum Adalbertum Ruskiewic consules Neovisnicenses feria 7ma proxima ante Dominicam 2dam post festum Trium Regum die 16 Januarii Anno Domini 1666 [16 I 1666] Do Urzędu Zobopólnego Wójtowskiego i Ławicznego także Radzieckiego Wiśnickiego przyszedszy i obecnie stanąwszy pan Jan Dynowski, mieszczanin wiśnicki wniósł skargę przeciwko Błażejowi Cebrzyckowi, także z miasta, w ten sposób. Moi łaskawi Panowie! Wnoszę tu do Sądu Waszmościów żałosną skargę moję przeciwko Błażejowi Cebrzyckowi, który nie pamiętając na przykazanie Boże i surowość prawa pospolitego, ważył się mnie nocnym sposobem w niebytności mojej okraść, który wyłupawszy do stajenki drzwi, ukradł mi klaczę, za którą dałem złotych 50 i zaprowadził ją za Wisłę do wsi tak nazwanej Kamieńczyce, którą przedał za złotych 14, który za wielką turbacyją dostałem i mam ją. Którą gotowem prezentować Waszmościom dla lica i lepszego świadectwa. Z którego ja niebacznego człowieka proszę u zacnego Sądu Waszmościów moich łaskawych Panów świętej sprawiedliwości według prawa szeroko na złoczyńców opisanego.// Po takowej tedy propositiej pomienionego actora, będąc przyprowadzony z więzienia przed Sąd obwiniony Błażej Cebrzycek, pytany był serio od Sądu i inquirowany4, jeżeli się do tego zna, jako jest oskarżony i do więzienia podany od actora, respondit: Prawda, moi łaskawi Panowie, że się darmo mam przeć, żem ja wziął panu Dynowskiemu klaczę, ale nie z stajni, ale zdybałem ją pod browarem pana Stefanowicowym na połonisku, idąc do Lipnice, mającą na sobie W rękopisie: pieniezytymi. Inquirowany – tu: badany. a 4 8 uzdę i tam pojąłem ją. Interrogatus, o którym czasie, respondit: Jutrzenka wschodziła. Quaesitus, jeżeli jeszcze komu na czymkolwiek szkodził, respondit: Nie. Namniejszej rzeczy, tylko to dopiero ten raz. Po tym powtóre i po trzecie z ustępu będąc przywiedziony był pytany i napominany od Sądu, aby dobrowolnie wyznał, jeżeli komu co więcej szkodził, respondit: Że widzi Pan Bóg nie. Sententia Iudicii Sąd tedy wzwyż pomieniony wysłuchawszy propositiej actora, tudzież i responsu obwinionego Błażeja Cebrzycka, który za dobrą inquisitią przyznał się do pojęcia klacze, ale nie ze stajni tylko ze stawiska, które miejsce jest extra civitatem. A że actor pokazuje to, że cale ze stajni i zaparciea5 połupane, tedy Sąd temuż obwinionemu Błażejowi Cebrzyckowi wiary nie dając, ale postępując sobie z nim według prawa, zgodliwymi sententiami zdany jest na tortory dla lepszego wybadania prawdy, a ponieważ ten dobrowolnie do niczego więcej nie chce się przyznać, tam jako się pokaże będzie Sąd informowany. Gdzie, aby się stworzeniu boskiemu bezprawie nie działo, zsyła Sąd czterech panów ławicznych. Actum coram eodem Iudicio Bannito feria 6ta proxima ante Dominicam tertiam post festum Trium Regum die 23 Januarii Anno Domini 1666 [23 I 1666] Przed tenże Sąd Gajny Zupełny Wójtowski i Radziecki Wiśnicki będąc przyprowadzany z więzienia obwiniony Błażej Cebrzycek był inquirowany i napomniany od Sądu, aby dobrowolnie wyznał, jeżeli się do czego więcej zna, niż do tej klacze, respondit: Moi łaskawi Panowie! Jakom raz wyznał, do tego się tak znam, więcej nic. Po wtóre i po trzecie był pytany, któremu i o executorze powiedali, respondit: Więcej nic nie wyznam, bo nie wiem. Po takowej tedy iterowanej6 inquisitiej, widząc Sąd, że się do niczego nie chciał przyznać, zdał go na tortury. In loco tortorum tractus primo Moi łaskawi Panowie! Nie dajcie mię psować. Nic nie powiem, bo nie wiem, choć tu zginę.// Quaesitus, jeśli z kim miał zmowę w kradzieży, respondit: Nie. Quaesitus, jeżeli na tę klaczę wziął pierwej piniądze, respondit: Nie, widzi Bóg. Quaesitus, kędyś tę klaczę wziął, respondit: Na Stawisku. Tractus 2do Quaesitus, kędy tę klaczę pojął, respondit: Na Stawisku. Quaesitus: Z kim, respondit: Sam. Quaesitus o konie pana Stanisławczika, respondit: Nie wiem. Quaesitus o klaczę Zawiołkowę, respondit: Nie wiem. Quaesitus o wieprze pana W rękopisie: zabarcie. Zaparcie – zamknięcie, miejsce zamknięte. Iterowanej, od itero (łac.) – powtórzonej, ponowionej. a 5 6 9 [s. 8] [s. 9] Łukasza, respondit: Nie wiem nic. Widzi Bóg. Quaesitus, czemu na tej klaczy do Lipnicze nie jechał, ale za Wisłę, respondit: Chciałem się sam pochować i przefrymarczyłem7 ją we Drwieni[?] furmanom. Quaesitus o konie Broskowe z Bochnie także pana Gabanskiego, respondit: Nie wiem. Tractus tertio et ustus igne Quaesitus, skąd tę klaczę pojął, respondit: Niechże tak będzie, że ze stajni. Quaesitus, jeżeli wyłupał drzwi, respondit: Tak jest. Quaesitus, jeżeli jeszcze komu co wziął, respondit: Nie. Ustus igne 2do Powiem proszę pozwól. Wziąłem konia Golance. Quaesitus, gdzie go podział, respondit: Przedałem go chłopom za złotych 10 w Bochni na drodze. Quaesitus, jeżeli miał kogo do siebie, respondit: Nie. Quaesitus o klaczę Zawiołkowę, respondit: Nie wiem. Tylko mówił przede mną Misiek Piekarz, że widział, kto na niej jechał i gdyby go był o to prosił, tedy by go był dogonił w tyle Kramarza. To też wyznał: Żem ukradł konia w Salisowicach bratu Krzesznemu. Przedałem go w Bochni na targu za złotych 12. Quaesitus o konia pana Masowskiego, respondit: Wziąłem. Przedałem go w Skalmierzu na Wszystkie Świętych za złotych 15. Quaesitus, gdzie go wziął, respondit: Na łąkach. Quaesitus, jak dawno się tym bawi, respondit: Cztery lata. Item wyznał: Wziąłem tam pod Sączem chłopu klaczę z Marcinkowic, ale mi ją żołnierze wzięli. Item wydał mi Jadam Spisak z Posadowej konia kradzionego. Przedałem go w Bochni za złotych 12. Nie dałem mu zań nic. Item piliśmy u Fatydzynej w Bochni ze Swierczkiem z Poręby i z Grzegorzcykiem od nas i Cap z Kurowa. I panny jej świadczyły, że mi wzięła Grzegorzcykowa od nas z kieszenie złotych 4, com miał za tę klaczę Dynowskiego i Capowi jeszcze chciała wziąć. Item we Chowie wziąłem konia mieszczaninowi z pola. Przedałem go urzędnikowi w tej wsi, gdzie ta klacza Dynowskiego była za złotych 30. Quaesitus, jeżeli zna, komu konia pana Masowskiego przedał, respondit: Nie znam. Ustus igne tertio Nic więcej nie wyznał. Dimissus est a torturis. Po takowych mękach będąc przed Sąd przyprowadzany i pytany, jeżeli się do tego wszytkiego zna, jako wyznał na mękach, respondit: Znam.// Przy tym proszę, aby te piniądze Grzegorzcykowa oddała mojej żenie, co mi w Bochni wzięła złotych 4, jakom na mękach powiedział. Decretum Iudicii Sąd niniejszy Gajny Zupełny Wójtowski i Radziecki Wiśnicki wysłuchawszy 7 Przefrymarczyć – sprzedać, od wyfrymarczyć – wymienić, zamienić. Zob. Słownik Staropolski, t. X, z. 6 (66), pod red. S. Urbańczyka, Kraków 1992, s. 462. 10 pilnie propositiej actora, także zeznania obwinionego Błażeja Cebrzycka, który lubo na pierwszej inquisitiej dobrowolnie i za napominaniem do niczego więcej nie chciał się przyznać, tylko co do klacze pana Dynowskiego i to mówiąc, że ją nie ze stajni wywiódł, ale ze stawiska. Czemu Sąd wiary nie dając sententiował go na tortury, a że się na torturach przyznał, że ją ze stajnie wyłupawszy drzwi wywiódł nocnym sposobem i nie tylko tę jednę klaczę, ale i inszych koni tak wiele kradł i ludziom szkodował jako na torturach wyznał, a że luboć na zdrowiu nikomu nie szkodził, tedy za takowe jego złe uczynki, że nie pamiętając na przykazanie boskie, tudzież na karanie, które jest na złoczyńców według prawa postanowione, ważył się kraść nocnym sposobem i ludziom na tych dobrach szkodzić, skarany jest decretem, aby był powrozem na szubienicy obieszany. Po takowym tedy decrecie wiele ludzi godnych wnieśli swoje intercessiie za tymże pomienionym złoczyńcą tak do Sądu Miejskiego, jako i Zamkowego, aby nie obieszoną, ale ściętą był karany śmiercią. Co Jegomość pan starosta8 na prośbę tych godnych ludzi pozwolił i taki dekret ferował, aby był pod pręgą w rynku ścięty. Quod quidem decretum est executum. Actum coram Utroque Officio Advocatiali Scabinali Consularique Neovisnicensi presidente protunc in loco advocatiali spectabilo ac famato Joanne Stanisławczyk advocato iurato et aliis infra scriptis feria quarta ipso festo Sancti Pauli Primi Eremiti proxima die decima quarta mensis Ianuarii Anno Domini millesimo sescentesimo-a// [14 I 1682] a- [3.] Sprawa Łukasza Orsuli z Rzezawy o zabicie Żyda. Został skazany na karę śmierci przez ścięcie. Actum coram plenario Iudicio utroque nostro Neovisnicensi die 10 mensis [s. 10] Octobris Anno 1687mo [10 X 1687] Inquisitio facta cum Luca Orsula ratione occisi Iudaei in qua inquisitione quaesitus Orsula, co za okazją miał do zabicia tego Żyda, respondit: Jam żadnej nie miał okazjej, tylko syn Pirdzielow z Strozykiem przyszedł do mnie. Leżałem w południe, bom popieł i przyszedszy mówieli mi, że ociec nam mówi, że Żyd tu idzie, ma piniądze, żeby go zatracić. I tak poszliśmy za niem. Jam go pochwycieł, a Strozyk pal wziął przy drodze. On go bił. Jam go tylko gnietł, ale bym ja był tego nie uczynieł, gdyby był Pirdziel stary nie kazał tym chłopcom do mnie. Item quaesitus, gdzie piniądze podzieli, respondit: Że chłopcom Pirdzielowi i Strozykowemu bratu daliśmy po złotemu, a sami z Strozykiem rozdzieliliśmy Nagłówek kolejnego protokołu wpisany inną ręką po prawej stronie karty bez dalszego ciągu. Zapewne Stefan Kaznowski. Zob. s. 14. a-a 8 11 się. Suknie złe były i jam je zakopał w dołku. Item quaesitus, co za okazja, że w wieży siedział w Krakowie i jako wyszedł, respondit: Winien mi był na Zbigniewie jeden gospodarz Solarczyk złotych 20 za myto i jam mu wziął klaczę, a służyłem w Mogiele w karczmie i w Krakowie przedawałem ją. Szlachcic ją targował i nie chciał mi jej zapłacić, abym mu się wywiódł, skąd ją mam. Tejże nocy temu szlachcicowi ukradziono konia i ten przyjechał do mnie i wziął mię do wieże. Tamże się siedziało nas trzech. Wtrącieli także do nas jednego, co nas nie zawarł i tenże wyrąbał okno i spuścieliśmy się po linie. Item quaesitus, jeśli Pirdziel wiedział o tym stary, respondit: Że ja nie wiem, czy wiedział o tym zabiciu czy nie, ale mu syna musiał powiedzieć. [s. 11] Actum coram plenario Iudicioque Officioque nostro Neovisnicensi solenniter bannito atque celebrato sub residentia in loco advocati pro tunc famati Joannis Knorowic existenti in loco vero eius famati Jacobi Rdzawski proconsulis, famati Josephi Podgorski, Stanislai Raiz, Josephi Nawrocki consulum, Hiacynti Zęskowicz notarii; re//sidentiae consulorum famatorum Joannnis Sieprawski viceadvocati, Blasii Paszkowic, Mathie Bystrzycki, Paulo Niedzwiecki, Melchiori Sieprawski, Jacobi Romanowic, Mathiae Brodecki, Stanislai Zarnowski scabinorum iuratorum feria tertia ante festum Sanctae Hedvigis et Teressiae proxima die 14 mensis 8bris 1687mo [14 X 1687] Inquisitio secundarie facta cum inculpato Luca Orsula, in qua inquisitione primo quaesitus, gdzie się rodzieł, respondit: Że w Syku. Quaesitus, gdzie naprzód służył, respondit: We dworze w Tarnowej, stamtąd służył do bydła na Woli Grabskiej, stamtąd w Tarnowej, potym w Kierlichowce, item w Rezawej u Zielińskich do wołów. Quaesitus, co go przywiodło do tego, że Żyda zabieł, respondit: Że piwo wziąłem do Łapanowa, tamem podpieł. Przyjachawszy, leżałem za dworem. Gospodarz mój Pierdziel Jędrzej ut supra. Item Strozyk mnie namawiał najbardziej. I tak napadłszy Żyda, jam go pochwycieł, a Tomas Strozyk wypadł z krzaków z palem co to zabijają od zboża i zaraz go uderzył w głowę. Quaesitus, kto szyję poderżnął, respondit: Że żaden z nas noża nie miał. Quaesitus siełę piniędzy wziął, respondit: Złotych 12 jam wziął, złotych 3 dobrej monety, a złoty 1 szelągami9. Strozyk także, a chłopcu daliśmy po złoty 1. Quaesitus, jeśli ojcowie Pirdziel i Strozyk wiedzieli o tym, respondit: Że nie, ale jak się dowiedzieli, żałowali tego, a myśmy oba z Strozykiem poszli do Proszowic, a potym mi się trafieła służba w karczmie w Mogile i stamtąd ja poszedłem na Zbigniew Wpisane na skreślonym: chłopcy. Szeląg – nazwa monety bitej od pocz. XVI w., najpierw ze srebra, zaś od czasów króla Jana Kazimierza z miedzi. Wartość nominalna szeląga równa była 1/3 grosza (30 groszy = 1 złp). Zob J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, s. 585–586. a 9 12 i wziełem klaczę cetera ubique. Quaesitus, kędy krowy podział, co ojcu wziął i Solarzowi, respondit: Przedałem je w Gorach w Kamienice po złotych 15, ale się Solarzowi wrócieła klacza i krowa. Quaesitus, co go do tego przywiodło, respondit: Głupi mój rozum i swawola. Sub eodem actu Intero itaque puncto et inquisitione secundum puncta super specificata quaesitus nihil fassus est praeter ea quae supra connotata sunt. Sententia prima Iudicii Iudicium itaque praesens Aduocatiale et Scabinale Consulareque Neovisnicense audita benevola relatione inculpati Lucam Orsula, że on ad narrata Sądu zeznaje się, o co go Sąd inquiruje, ale hoc negat, aby on miał swymi rękami zabijać, tylko hoc affirmat, że pochwycieł Żyda, a Strozyk zabijał go kijem, czego Strozyk in inquisitione Zbigniewiensi// nie przyznał, tylko wkłada wszystko zabójstwo na Orsulę, do tego do kradzieży różnej przyznał się, instantibus autem actoribus per formam maiorique rei veritati quaestionibus ipsum reum adiudicavit, aby się swoim grzesznym ciałem odwiódł, de rebus his de quibus dixit se inscium. Quaesitus in torturis Lucas Ursula według prawa po pierwsze, jako puncta opisane in inquisitione, respondit: Jakom przyznał na początku, więcej nic nie uczyniłem i sam tego Żyda nie zabieł, tylko Strozyk. Quaesitus et tractus 2do, jeśli Pierdzielikowie bracia byli przy tym, respondit: Że nie byli. Quaesitus, jakim sposobem z wieży uciekł, respondit ut supra in inquisitione: Ten co okno poruszał siedział z nami i ten nas namówieł i tak, że nas nie domkniono; wsadzono tego, co nas nie domknął; ten wyciął okno i wyszliśmy. In tertio tractu nihil fassus, hoc tantum addidit, że kiedym pochwycieł tego Żyda, Strozyk mi mówieł: Nie puszczaj tego Żyda, bo on nas zna, bywamy w browarze. Et tandem depositus. Iudicium Advocatiale et Scabinale Consulareque in facinore et scelere inculpati Lucae Orsula decretum tale edidit. Naprzód, że pomieniony aktor i instygator Marek Czapnik przełożył skargę swoję na przeciw obwinionemu złoczyńcy Łukaszowi Orsuli ze wsi Rezawy o zabicie zięcia swego, na którego u Sądu naszego świętej sprawiedliwości upraszał, z której proposityej będąc stricte inquirowany po raz drugi i trzeci, sam benevole zeznał się, że zabił cum complicibus suis, a że tego negował, żeby go miał bić, tylko pochwycieł i dawieł, a Strozyk palema zabijał, Sąd go propter maiorem rei veritatem quaestionibus adiudicavit, a Dwa ostatnie wyrazy wpisane na miejsce skreślonego: kto inny. 13 [s. 12] [s. 13] kędy a-w tym to zabójstwie-a do złodziejstwa zeznał się, Sąd tedy przejrzawszy się w tej sprawie i uważając to, że pomieniony Ursula nie pomniał na przykazanie boskie, na surowość i ostrość prawa na zabójców opisanego lubo to Żyda, ale Pan Bóg w przykazaniu swoim świętym zakazał zabicia i tak Pan Bóg dał się za Żyda, jako i katolika umęczyć, luboby pomieniony Ursula sroższe i surowsze karanie// zasłużył względem i kradzieży, ale że na tę instigatora nie masz za ten tedy exces i zabicie Żyda, aby się inni tym karali i crimina ne maneant impunita śmierć naznacza ściętą Ursuli pod Bożą Męką za miastem. Stephan Kaznowski, starosta wiśnicki. m.p.10b [4.] Sąd kryminalny wiśnicki na posiedzeniu w Łapczycy rozpoznał sprawę Jadwigi Macowej oraz jej córki Jadwigi o czary. Obie oskarżone skazano na karę śmierci przez spalenie. Actum coram Iudicio nostro Neovisnicensi Necessitatis Causa Bannito in villa Łapczyca in praesentia protunc in loco advocati existenti famato Jozepho Podgorski proconsuli tumquoque socio eius famato Stanislai Raisz consuli, famato domino Joanni Sieprawski viceadvocati, Mathiae Brodecki, Joannni Cempurski scabini, domino Stanislao Kotulski notario iurato atque Martino Kociel de villa Nieszkowice, Valentino Baran de villa Moszczenica, Laurentio Michałek de Łapczyca incolis atque subditis celebratumque feria sexta ante festum Assumptionis Beatae Virginis Mariae proxima die 13 mensis Augusti Anno 1688vo [13 VIII 1688] In secunda inquisitionie proposuit Albertus Mącka de villa Łapczyca prout instigator, że ja łaskawi Panowie, którzyście na ten świątobliwy Sąd zasiedli skargę moję wnoszę przeciwko tym złym niebacznym białymgłowom Jadwidze Macowej i córkom jej, że ony tak wiele szkód w dobytkach ludziom poczynieły, jako się z inquisitiej pokazało i ze skargi Zofiej Skrzynecki, która sama niech się skarży. Post itaque exauditam propositionem eius, Zofia Skrzynecka affirmavit, że ja szkodę mam w krowach swoich, że mi pożytku żadnego po ocieleniu nie daje. Jako tylko u mnie po cebulę przyszła w środę postną środę [!], a po tym, gdym jej prosieła, rzekła mi, że siądziesz pod nię wieczór z cebrzykiem11 będziesz miała mleka dość. A gdy wieczór przyszedł, krowy ryk uczyniły, że nie dały pod się Wpisane na interlinii. Podpis własnoręczny. M.p. – manu propria (łac.) – własnoręcznie. Cebrzyk – mały ceber, wiaderko. a-a b 10 11 14 siąść i cielę usckło12. Ja tedy winy nikomu nie daję, tylko tej Jadwidze Macowej i proszę z niej sprawiedliwości. Ad hoc respondit Macowa, że ja nic niczym nie wiem i to com wymówieła z gniewu, to wymówiełam.// Quaesita itaque, aby vera recognovit, omnia negavit tylko hoc fassa est, że mi raz kazała matka na barwinek i urwałam go w sobotni dzień i dała trochy krowie, a ostatek święcieła. A tom ja rwała na łąkach, nie na miedzy. Quaesita, dlaczego w serwatce dzieci kąpały, respondit: Nie ja to, ale siostra moja. Item secundarie będąc do Sądu przyprowadzona Jadwiga stara Macowa i inquirowana, dlaczego na chałupie siedziała w Wielkanocne Święta w czarnej sukni, omnia negavit. Item Florian Smialek ad oculum mówię tejże Jadwidze starej Macowej tak, jako i in prima inquisitione, że ona na trzy lata wszystko za krową wychodzieła, a schylała się wyrzynając stopy, alem jej nie mógł pochwycić i odebrać, tylkom ją upominał i oznajmiał sąsiedom. Haec omnia negavit Macowa, a Florian Smialek 2do et 3tio w oczy jej mówieł. Item pytana, dlaczego Florkownie mówieła, że jej krowa nie dawała mleka, aby się nie turbowała, bo to między miesiącami, ad haec negavit. Item. Co za sprawę miała w południe chodzić w dzień sobotni do lasa, respondit: Na listek. Item quaesita, co za okazja, że jej krowa wpadła w dom Simona Bednarza i pobodła krowy, respondit: Że się wcowała. Item quaesita, dlaczego wodę święconą z kilka kościołów brała, respondit: Szczerą prawdę mówię, żem tylko w oktabną [!] niedzielę13 ze trzech kościołów wzięła. Od naszej fary, z Bochnie od fary i od Świętego Krzyża. Zophia Macowa będąc detenta in inquisitione, quaesita, jeśli wie o tym, o czym jej matka i siostra jest obwiniona, respondit: Ja o żadnej najmniejszej rzeczy nie wiem anim słyszała i niesłusznie mnie turbują. In tertia inquisitione sita et bene inquirata Hedvigis Macowa filia de omnibus punctis quae sunt in inquisitione nihil fassa est. Item Hedvigis Macowa mater eius ad omnia puncta nihil fassa est tantum ad hoc punctum, kiedy po wodę święconą do Bochnie chodzieła, respondit: Że zapomniałam powąski14, bo mi tak ludzie poradzieli, żeby warzyć ją i po tęż powąskę trzeciego dnia chodziłam, ta mnie doleżała u tej Gorniczki, którejem mleka nosieła na tym miejscu, na którym jej odeszli. Cetera nihil fassa est.// 12 Uschło – tu: prawdopodobnie w znaczeniu: umierać, uschnąć z choroby, uwiędnąć. Zob. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t. VII, Warszawa 1919, s. 362. 13 Oktabną – oktawną, tj. w pierwszą niedzielę po Wielkiej Nocy. 14 Powąska lub powązka – „chustka do cedzenia świeżo udojonego mleka”. Zob. Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, t. IV, Warszawa 1903, s. 109. 15 [s. 14] [s. 15] Post tertiam inquisitionem stanąwszy do Sądu Zofia Skrzynecka to zeznała, że gdym ja nawiedziała tę Macową młodą, a był chłop z Zarabia i rzekł tak: A trafieły byście wy na pana Prażmowskiego, przyznałybyście wy się. A tak Macowa zaraz rzekła: jeśli mnie pławić będą, będzie ich tu więcej. Jest tu jedna młoda, co niedawno za mąż poszła. Nie spodział by się nikt na nię. Które słowa w oczy mówieła Skrzynecka Macowej, a ta respondit: Żem ja to z ranchoru15 mówieła. Po takowym tedy revelowaniu16 słów Skrzyneckiej przywołana jest Gromada17 wszytka, jeśli się zostoi przy tej Skrzyneckiej słowach, które ona revelowała, wszytkiem stanęli, firmiter, że stoją przy tych tedy wszytkich. Affirmavit iuramentum Skrzynecka te słowa, do których się nie zeznała Macowa. Sub eodem actu Po takowych inquizycyach urzędownie uczynionych z obwinioną Jadwigą Macową i córkami jej, na których lubo coniectury i documenta poniekąd okazały się ex variis testimoniis, które i iuramentami comprobowane są, do czego tak matka jako i córka nie zna się, a że pars actorea18 popiera sprawy i omnino potrzebuje tego, aby ta która jest wszystkiej sprawy motivum i okazją a-(to jest córka)-a, aby była spróbowana quaestionibus przez zgodną tedy sententią jest destinata i naznaczona, do których tormentów, aby się bezprawie nie działo deputowani są sądowe panny [!] supra connotati tak z Sądu Radzieckiego, jako i Wójtowskiego. Post decretum istud, gdy przyniesiona była do Sądu Jadwiga córka i jeszcze napominana była, aby vera recognoscat, respondit: Łaskawi Panowie! Ja już prawdę szczerą mówię, żem tylko widziała, że matka moja krowę kadziła i gdy się jej mleko zepsowało, to niem piec oblepieli, po tym kilka razy chodzieła do potoku i wody nosieła, cycaski19 obmywała, także kamyki z potoku nosieła, a poleła je pod krową i mnie powiedziała, że to dla lepszej śmietany, tom ja się też matce przypatrowała, było to tego Postu. [s. 16] Ad primam quaestionem tormentorum responsio Matka mnie nauczała stóp krowich wyrzynać i niemi kadzić na to, żeby mleka dawały. Także ziele miewała różne z kościoła kiedy więcej// i z tą ziemią mieszała. Wpisane na interlinii. Ranchor – gniew. 16 Revelowanie, od revelo (łac.) – wyjawić, wyjaśnić, odkryć. 17 Gromada – zebranie albo ogół gospodarzy wiejskich lub mieszczan. Zob. Słownik Staropolski, t. II, z. 6 (12), pod red. S. Urbańczyka, Wrocław–Kraków–Warszawa 1958, s. 494. 18 Pars actorea – strona oskarżająca. 19 Cycaski – wymiona. a-a 15 16 Item bywałam na granicy bocheńskiej z matką. I matka się smarowała maścią z kwiecia bzowego. Item, dlaczego kamyki paleli 2do tracta eadem fassa est. Tertio, dlaczego Skrzyneckiej uczynieli krowom, respondit: Żeby mleka nie miała. Tandem primo usta igne Pytana, po co chodzieła na granice, respondit: Jest tu inna Szewcowa wielka, chodzieła ze mną na granice, wyrzynała kopyta i matka te krowy obsypywała. Było to [w] Poście. Słoiki miała Szewcowa i smarowała rogi krowom. I zbierały rosę, a smarowała rogi mówiąc, zabiorę pożytek, ale nie wszytek. Item beła z nami z Chełmu Regina Dudkowa a-i ciotka jej Katarzyna-a Markowa. Miała sztukę tego roku w poście. Item druga Hergowna z Łapczycy Regina, rwała na granicy ziele na Sikorniku. Dudkowa miała oddać mi pożytek z Chełmu, w Mosczenicy także Swiętowna, rwały ziele różne i stopy wyrzynały. Jam im mówieła, nie czyńcie tego, bo nas postrzegą. Także z Moszczenicy cielęciarka mowieła: Cit! Będziemy miały pożytek. Kucka Dorota także z nami bywała. Ta się z nami swarzała i mawiała: Pódźmy na ziele, a to takie jako boże drzewko, także rozchodnik. To tarła w słoiki, przyczyniała wosku. Item Janachowa Regina z Łapczyce. b2do usta igne-b Dlaczego kamyki Matka paleła, respondit: Dlatego, żeby grad, deszcz szedł i śliwy nie rodzieły i grochy. Matka także mówieła od wszytkich granic biorę pożytek. Tertio usta igne nihil fassa est, hoc addidit, że to prawdziwie i sprawiedliwie mówię i w oczy gotowam mówić. Tandem dimissa e torturis. Post dimissionem revelavit, że także Kanina Regina, ta mieszka w Bochni na przedmieściach, ta stopy zbierała, a krowy obsypowała. Item w Buczy[...] Piwowarka Maryna, ta z nami bywała w poście tego roku. W karczmie w Gierczycach jest Kozemionka i ta z nami bywała. Więcej nie wiem i z tym na Sąd Boży idę. Przywiedziona tandem do Sądu i pytana, jeżeli to gotowa w oczy mówić tym, których powołała, także i matce, respondit: Że gotowam, na strasny Sąd Boski z tym idę. A że pomieniona Jadwiga firmiter comprobavit to, że ją matka zepsowała i wodzieła po granicach z drugiemi, zaczymże przy uporze// matka stoi i nie znaje się do żadnej rzeczy, tedy takąż sentencyą jest naznaczona na męki mistrzowi. In torturis itaque pytana, dlaczego na chałupie siedziała, respondit: Dlatego żeby powódź beła wzięłam wody konewkę i kropiełam po kalenicy i po ziemi. Tom mówieła: „Diable, czarcie, biorę cię na pomoc. Dopomózże mi, żeby była a-a b-b Dopisane zapewne później, po wpisaniu następnego wiersza. Wpisane na interlinii. 17 [s. 17] [s. 18] powódź, a naszym sucha, żeby był urodzaj”. Tegom się nauczyła od niewiasty z Bochni już to dawno. Quaesita, jeśli bywała na granicach, respondit: Bywałam i sielę innych o granicach. Z Łapczycy Drachowa córka, na Sikornicach Szkatulina Zofia z Łapczycy. Item Lipionka dziewka, z Chełmu Wójcicka od Olekrza, z Stany[...] Tacicka, z Bochnie Janaska Katarzyna. Item z Książnic Chwastkowa Zofia, z Gierczyc Michnowa Katarzyna, z Buczyny z Szczepanka Zofia. Tańcowałyśmy, mieliśmy muzykę, pokuśników zawsze we czwartek. Miewałyśmy słojeczki. Była jedna mastyczka, którą nam pokusa posieły, tą samą się smarowały. Najstarsza Szkatulina była młoda starego Szkatuły, mój syn młody, Janicki się zwał, a córki mojej galant Modrzeiowski. Item Jadwiga Talazyna z Kłaja. Item Florkownie uczyniełam z gniewu, żeby jej krowy nie dawały mleka. Item dlaczego kamyki paleła, respondit: Dla gradu. Mówiełam: „Diable! Dopomóżże mi, żeby grad potłuk”. A na to mie pan z Ksiąznic, jest temu lat cztery, obiecował mi piniędzy i zboża. In 2do tractu. Pytana, jeśli czego mlekiemu piec obłeptała, respondit: Dlatego, żeby [w] lecie śnieg upadł, a przyzywałam do tego pokuśnika. Quaesita, kto ją na to namówieł, [respondit:] Ten pan z Książnic. Quaesita: kto ją na to nauczył, respondit: Nieboszczka Kuszkowa. In tertio tractu Quaesita: We dworze, jeśli jakie szkody czynieła, respondit: Żem czynieła wziąwszy barłogu trochy kadziełam. Primo igne usta Respondit: Żem miała na Kalezniską[?] gniew i wzięłam w garnek barłogu i żabę chropawą. Tom zakopała na oborze. Item 2do usta// Quaesita, dlaczego w serwatce dzieci kąpały, respondit: Na to żeby ta białogłowa chowała, co jej dziecię było, postea żeby się świnie sąsiadowi nie chowały. Item dlatego, żeby krowy bydła nie brały i nie chowały. Tandem demissa e torturis et adducta ad Iudicium omnia approbavit. Przyprowadzona tedy przed Sąd nasz Gajny obwiniona Jadwiga Macowa, która i pytana, jeśli się zna do tego wszytkiego, co zeznała na mękach, respondit: Że znam, żem to wszytko czynieła, com zeznała. Actum die sabatto ante 10 Dominicam post festa Pentecostes Domini Anno 1688vo [18 VIII 1688] Z decyzjej tedy Sądu naszego będąc wezwana do Sądu i inquirowana stara Macowa, jeśli przyznaje to, co dnia wczorajszego wyznała na torturach, respondit: 18 Że ja to com wymówieła, tom uczynieła z bólu i nie znam się do żadnej rzeczy. Item córka jej inquirowana o wszytkie punkta, ta wszytkie przyznała i w oczy matce gotowa je mówić. Ad confrontationem tedy przyniesiona matka, w oczy jej córka wszytko mówieła, że na Sąd straszny Boski z tym idę, żeś bywała matko na Sikornicach ze mną i z drugiemi. To wszytko matka przez upór swój przała. Quaesita, dlaczego namawiała Jachyma Kaspra, żeby przestrzegł Strachową i drugą, aby zeszły, respondit: Ja dlatego, bom niesłusznie na nie powiedziała z bólu. Sententia Iudicii A że przy uporze wielkiem stoi stara Macowa i do żadnej rzeczy nie zeznaje się, co wczorajszego dnia na torturach i po tym przed Sądem potwierdzieła, tego wszytkiego neguje, za czym powtóre naznaczona jest na męki i oddana mistrzowi. In torturis itaque Primo tractu zeznała, że ze mną Szkatulina Jadwiga, z Gierczyc Michnowa, cetera ut prius. Tandem pytana, dlaczego przestrzegła, aby uszła Strachowa i Kucka, respondit: Że Kucka bywała z nami na granicy i tym się bawieła jako i ja. Quaesita, słoiki dlaczego rozbieła, respondit: Żem się ich spodziewała nie neguję[?]//. Quaesita, z czego maść robiła, respondit: Z węża, jaszczorki, wróble piórka, przepiórce, żabi skrzek. Quaesita, dlaczego to robiły, respondit: Dlatego żeśmy się smarowały dla leczenia. Quaesita, dlaczego córce mówiła, żeś mię wydała, respondit: Dlatego, że mnie prosiła, abym ją odwołała. Item dlatego, żebym przy kościele leżała. Quaesita o szewcową, jeśli z nią bywała, respondit: Bywała na granicy we czwartki i w Świąteczną Niedzielę. Mówię prawdziwie i w oczy gotowam jej mówić. Tandem 2do tracta et 3tio tracta omnia fassa est ut in priore inquisitione. Przyprowadzona tedy będąc do Sądu i pytana po raz drugi i trzeci, jeśli się zna do tego, co zeznała na inquizycyach, respondit: Że do wszytkiego się znam i mówię to nie z gniewu, nie z nienawiści, ani z ranchoru i z tym idę na straszny Sąd Boski i tych których powołałam prawdziwie na nich mówię. Decretum W sprawie między pracowitym Wojciechem Mącką i Zofią Skrzynecką aktorami i popierającemi sprawy względem czarostwa na obwinioną Jadwigą Macową, także i jej córką imieniem Jadwiga, która complex w czarostwie matce była, criminaliter u Sądu naszego Miejskiego Wiśnickiego na to zaciągnionego 19 [s. 19] aitującej20 się, Sąd niniejszy laborując i trutinując21 przysłuchawszy się dobrze inquisitiej po trzykroć razy czyniąnej, tudzież dobrowolnemi się zeznaniu na quaestiach i po tym potwierdzeniu ich u Sądu confessat, tako tę sprawę decretem swoim decernuje. Ponieważ Stara Macowa poważyła się przeciwko wyrokom boskim i przykazaniu występować. Z temu nad wolą Bożą śniegi, grady i inne czarowskie rzeczy stwarzać, do tego córkę swoję przywiodła i nauczyła, przeto, aby in posterum crimina ne maneant impunita, z decretu niniejszego naznaczona jej jest śmierć, aby żywo beła na stosie drew ułożonym położona i tak, żeby na śmierć córki swej, żeby patrzała, której to córce za jej występek szkodowanie ludzi jest tak naznaczono, że jeszcze niedawnym czasem poważyła się tym czarostwem bawić i z matką na granice chodzić, lubo by takąż śmierć, jaka jest matce naznaczona zasłużyła. Jednak Sąd ma respekt na nię, że się naprzód dobrowolnie do niektórych rzeczy przyznała, druga, że wszytko co na quaestiach toż i w oczy matce twierdziła, przeto jej jest naznaczona śmierć pierwej ścięta na tamtymże miejscu kędy i matce, a potym jako współ tej niecnotliwej roboty matce pomagała, tak toż współ z matką ma być spalona. Quod quidem decretum in omnibus punctis est executum.// [5.] Na posiedzeniu w Niepołomicach rozpoznano sprawę Jadwigi Talazyny, primo voto Michałkowej ze wsi Kłaj o czary. Wymierzono jej karę śmierci przez spalenie. [s. 20] Actum coram Iudicio Neovisnicensi Neccessitatis Causa Bannito in villa Niepołomice per spectabilem ac famatum Josephum Podgorski proconsulem protunc in loco advocati existentem, famato Ioanne Sieprawski, Mathia Brodecki, Ioanne Oczkowic scabinis Visnicensibus, Gregorio Dziurzynski, Andrea Nowak scabinis Niepolomicensibus, Petri Woyt, Thoma Szperka, Blasio Mleko incolis atque scabinis villa Klay feria 6ta post festum Sancti Bartholomei proxima die 26 mensis Augustis Anno 1688vo [26 VIII 1688] Inquisitio facta cum inculpata Heduiga Talazyna inqua inquisitione stanąwszy obecnym pracowity Symon Krol skargę przełożył formalibus. Moi Miłościwi Panowie Sędzia! Skarżę się przed świątobliwym Sądem Waszmościów na tę Jadwigę Talazyną, która niepomniąc na przykazanie boskie ważyła się złość ludziom wyrządzać tako w dobytkach, jako i w substancjach ludzkich, dla czego jest powołana przez Jadwigi [!] Macowe w Łapczycy, czego ja podaję confessata do Sądu Waszmościów. Ad hoc tedy pytana Jadwiga Talazyna, jeśli się zna do tego, o co jest oskarżona, respondit: Że do żadnej rzeczy ja się nie znam i niewinnam nic. 20 21 Aitującej, od agitare (łac.) – roztrząsanej, rozpatrywanej. Trutinować – rozważać, rozbierać, rozstrząsać. 20 In crastino itaque quaesita Talazyna, dlaczego Mszej Świętej nie mogła dosłuchać, respondit: Że mi mdło beło i wyszłam. Quaesita, co za kości w stodole jej znaleźli, respondit: Gospodarz wie, jakie były, ale ja o nich nie wiem. Quaesita, dlaczego się wymówieła, że folwarki Cikowski, Niepołomicki etc. podlane czarami są, respondit: Że ja o tym nie wiem. Quaesita o inne puncta omnia negavit. In tertia inquisitione, gdy beła inquirowana punctatim, respondit: Moi łaskawi Panowie! Już mię o żadną rzecz nie pytajcie, bo ja nic ni o czym nie wiem. Po tej tedy inquisitione przywołany jest Jan Michałek, mąż Talazyny i inquirowany, jeśli wiedział o postępkach żony swej, respondit: Kat że ją wiedział. Ja mam krów dziewięć, a odrobiny nabiału nie mam, a żona// zawsze mówieła: „A to mówią na mnie żem ja czarownica, a muszę ser kupować”. I teraz jako ją wzięli na mniejszej odrobiny nie masz, a kości te, które się znalazły, żona kazała dziewce w bagnie zakopać i teraz szukała ich dziewka, a nie mogła ich znaleźć. Quaesita itaque Talazyna o kości, kędy się podziały, respondit: Że je mąż kazał dziewce zanieść w bagno i jam kazała. Sententia Iudicii Będąc inquirowana dobrze Jadwiga Talazyna, a teraźniejsza Michałkowa o punkta, które Sądowi podane są i dla czego jest powołana przez Macową i córkę jej w Łapczycy, na to wszytko stojąc przy uporze swym firmiter negowała wszytkiego, Sąd tedy w tej sprawie laborując uznaje tak, że ta Talazyna jest powołana i sama w swej powieści myli się coraz wszytko inaczej odmieniając przeto z dekretu Sądu niniejszego zdana jest na męki, aby według prawa była spróbowana, do której executiej, aby się stworzeniu boskiemu krzywda nie działa deputowani są panowie ławiczni Sądu naszego. In loco itaque tormentorum ad prima qaestionem nihil fassa est. In 2do itaque tractu et 3tio tracta nihil fassa est. Primo usta igne 2do et 3tio. Quaesita, respondit: Żem bywała z Łapczyce z Szkatuliną Zofią i Jadwigą Sobacką z Łapczycy w Kłaiu, Woyciechow Regina dla czarów, Smalcowa Regina stara, na Chełmie Sudzina Jana, Zofia z Bochnie także bywała i inne, których nie znam, w Łapczycy Piekarczykowa Jaga, latałyśmy po świecie, robieły maści z różnych nabiałów, serów, masła, z gadziny, wężów, ptactwa, w Moszczenicy Zofia Stracnowa szewcowa wdowa z Łapczycy, mój pan młody, Michałowski zwał się. Pijania zastawałyśmy gotowe. Z Stargowiska Zofia Szewcowa, miała męża i córkę, z Olchawy Regina Manczyna, w Bochnie Sołtyska, ma ta córki. Kamyki paliłyśmy na grady na granicach. Gdyśmy pieły do siebie rosoły, nie mówiełyśmy tylko: „Zdrowa, zdrowa”, a tegom się nigdy nie spowiedała. Szkatulina i Piekarczykowa wodę święconą z kościołów i zioła. Piekarczykowa 21 [s. 21] maść dla mnie robieła i ona mnie namówieła, była największa, były z Szkatuliną, a na duszach diabłu oddawałyśmy. Kopytka krowie wyrzynały, a maść z nich robieły, to wszytko prawdziwie mówię i na straszny Sąd Boski te wszytkie powoływam. Tandem ad Iudicium przywiedziona będąc, wszytko confirmowała raz, drugi i trzeci. [s. 22] Decretum// Ponieważ pokazało się to ex confessatis Jadwigi Macowej i córki jej we wsi Łapczycy straconych, które idąc na straszliwy Sąd Boski z tego świata, powołały za sobą Jadwigę Talazyną, a terazniejszy Michałową, do czego gdy zdana beła Sądowi pomieniona Talazyna i przez Symona Króla oskarżona de illis maleficiis, nie chciała się do żadnej rzeczy przyznać in inquisitione, z której inquizycyi zdana beła na męki, in loco tedy tormentorum przyznała się do wszystkich punktów, o które obwiniona beła, co po tym i przy Sądzie wszytko confirmowała i duszą swoją zapieczętowała. W czym Sąd nasz Miejski Wiśnicki, do tego actu zaciągniony dobrze trutinowawszy, za taki występek przeciwko Majestatowi Boskiemu przez Jadwigę Talazyną popełniony, ażeby in posterum innym pro tantis sceleribus był przykład, aby vitia ne maneant impunita, że się Bogu sprzeciwiała i chciała jemu podobną być, ważyła się latać po powietrzu, ludziom ubogiem szkody w dobytkach czyniąc. Za to tedy naznaczona jest śmierć tejże Talazynej, aby była na granicy żywo spalona. [6.] Na posiedzeniu w Niepołomicach rozpoznano sprawy Reginy Wojciechowskiej ze wsi Kłaj oraz Reginy Smalcowej o czary. Wojciechowską skazano na „śmierć ściętą” i „spalenie na granicach”. Smalcowa, która nie przyznała się do popełnienia przestępstwa, została uwolniona od kary śmierci. Orzeczono, że ma pozostawać w więzieniu w Niepołomicach, aż do przedstawienia czterech poręczycieli spośród swoich sąsiadów, że nikomu nie będzie w przyszłości wyrządzać jakichkolwiek szkód pod groźbą natychmiastowego uwięzienia i kary gardła. Actum in Iudicio nostro in villa Niepołomice celebrato feria quinta die 2da mensis Septembris Anno 1688vo [2 IX 1688] Inquisitio primarie facta in plenario Iudicii nostri cum inculpata Regina Woyciechowska de villa Kłay quam in confessatis dicavit malefica Heduiga Talazyna de eadem villa Kłay. Quaesita secundum puncta nihil fassa est oprócz, że służąc we dworze abo na wójtowstwie w Kłayu cielęta kurdziele22 miały i jam czosnku, łajna, pieprzu 22 Kurdziel – ludowa nazwa wrzodu lub opuchnięcia na języku u konia. Zob. Słownik Staropolski, t. III, z. 6 (19), pod red. S. Urbańczyka, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962, s. 469. 22 i sadzy zadawałam, bo mi tak ludzie poradzieły. Cetera omnia negavit. Item respondit Regina Smalcowa quaesita secundum puncta nihil fassa est. Actum in Iudicio Composito Criminali Necessitatis Causa Bannito in villa Niepolomice per spectabilem ac famatum Joannem Knorowski// advocatum protunc in absentia ipsoque presidente spectabili ac famato domino Stanislao Raisz et consule Neovisnicensi, famato Joanne Sieprawski viceadvocato, Mathie Brodecki, Joanne Oczkowski, Joannne Cempur scabinis iuratis, Stanislao Kozielski notario, tum quoque Gregorio Dziurzynski de Niepołomice, Blazio Mleko de villa Wola Batorska scabinis, Gregorio Swiderek de eadem villa, celebrato feria 6ta proxima die 2da mensis Septembris Anno 1688vo [2 IX 1688] In 2da inquisitione Regina Woyciechowska, secundum puncta quaesita, respondit: Że ja nic ni o czym nie wiem, tylko to, co mnie uczyła Figlowa Zofia z Kłaya. Dawała mi ziela jakiego kopytnika i kazała mi placki robić i krowom dawać. Święconą wodą kropiła we wtorek i we środę do południa i wieczór. Item Katarzyna Stalina [Szkatulina?], ale umarła, ta mi kazała kopyta wyrzynać, alem ja się tego nie chciała uczyć, to mi kazała w wodę kłaść, a różki krowom obmywać, która namawiała mie na Sikornicę z sobą i obiecowała mi maści dać nasmarować się. Także Franczy Kuśnierz, który mieszkał u tokarza w Kłaiu, ten mi powiedał, że tę Figlową widział stojącą do góry nogami, a potym się kołem stała. Taż Figlowa namówieła mię z sobą ku jesienia na Sikornicę i bełam z nią tylko raz jeden. Te tam tańcowały, ale ja z daleka beła. Zaszły my tam tak. Kazała mi się wpół uchwycić i zaleciałyśmy. Ona się tam ubrała bieluśko. Quaesita, jeżeli z niemi bywała Smalcowa, respondit: Ze mną nie była, chyba z nieboszczką Talazyną, bo zawsze do siebie chodziły. Taż Zofia krzesła ustawiała na Sikornicy nazad. Gdy mnie przenosiła ta Zofia, to mi rzekła, kiedy ty nie chcesz z nami trzymać, to się ja jeszcze wrócę do towarzystwa, bo mnie czekać będą. Item in secunda inquisitione Regina Smalcowa quaesita secundum puncta omnia negavit. Ja tylko jej placki robiełam z święconym zielem, dlatego żeby krówki mleka dawały, a tom słyszała u matek starych. In 3tia inquisitione Woyciechowska, nihil suo addidit, qualiter ea quod supra revellavit. Item tertio quaesita Smalcowa secundum puncta nihil fassa est praeter haec, że raz u mnie Cyganka beła i powiedziała, że tu są kości trupie zakopane, żebyć się bydło nie chorzało. Jam jej kazała iść precz. Dałam jej trochy jagieł, pieczęnią i poduszeckę dziecięcą. Wiecej nie wiem. a W rękopisie: ku jasieni. 23 [s. 23] [s. 24] Sub eodem actu Ponieważ Regina Woyciechowska, będąc powołana od Jadwigi [Talazyny] na confessatach i inquirowana na pierwszej inquizytiej, około [...]a// którem się parała, czego firmissime negowała, a że na powtórnej inquizytiej dobrowolnie do różnych rzeczy i tego czarostwa, że się go niedawnymi czasy nauczyłab, poczęła bawić z nauki innych osób, co i na trzeciej inquizytiej potwierdziła. Tedy Sąd nasz Wiśnicki na to zaciągniony, uważając propter maiorem indagandam rei veritatem, aby mógł cokolwiek więcej z niej wyczerpnąć i wyrozumieć, zdaje tęż Reginę Woyciechowską na męki, której, aby się praeiudicium stworzeniu boskiemu nad prawo nie działo, deputowani są panowie ławiczni Sądu naszego. In quaestionibus itaque in primo tractu hoc tantum, że z Figlową na staporze23 leciała, mówieła lecą na granice. Z tym idę, który mię z sobą pociąga. Franczy ten wie, że nogami do góry stała u wody. In 2do tractu nihil fassa. Primo usta igne nihil fassa. 2do usta igne nihil fassa. In 3tio usta igne nihil fassa est. Et quod dixit in inquisitione secunda haec omnia negavit. Tandem demissa e torturis et adducta ad Iudicium recognovit ad quaestionem czemuś powiedziała, żeś beła z Zofią Figlową na Sikornicy, recognovit: Żem była, ale z dalekam patrzyła. A tam ich beło siedem, których nie znam. Ta mię Zofia wzięła za się i tam, i nazad. Quaesita, dlaczegoś spała na mękach, respondit: Jam tego nie czuła, tylko dwa razym usnęła. Sub eodem actu A że ta Regina Smalcowa także jest powołana przez Talazyną, która idąc na straszliwy Sąd Boski na duszę swoję powzięła ją, która, że tak przy wielkiem uporze swym stoi, że na inquizycyach do żadnej rzeczy nie chce się zeznać, Sąd tedy przychylając się do praw pospolitych pomienioną Smalcową na tortury zdaje, aby Sądowi mogły się objaśnić documenta, a taż Smalcowa, jeżeli niewinna, aby się oczyścieła. In tormentis itaqe primo tracta nihil fassa est. In 2do itaque et 3tio tractu. Primo usta igne, nihil fassa et 2do et 3tio nihil, tandem demissa e torturis. Actum quarta mensis Septembris in eadem villa Niepołomice [4 IX 1688] In crastino itaque haec quod hesterna die in inquisitione revelavit hoc tantum Karta urwana. Wyraz dopisany na interlinii. 23 Stapor – prawdopodobnie stapolc lub sztapolc, pnie drzew do budowy tratwy. Zob. Słownik Staropolski, t. VIII, z. 6 (53), pod red. S. Urbańczyka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk– Łódź 1981, s. 416. a b 24 ipsa [compro?]bavita, że gdy mnie zawiodła na Sikornicę Figlowa, jam się do [...]b i ona mię odwiozła na sobie, alem ja z niemi ustoki niepie[...]c mówiła mi, kiedym do domu przyszła: „Warujże się wymówić przed ludźmi”.// A że Regina Woyciechowska zaprzawszy się uczynku tego, który czynieła z namowy Figlowej, że była z oną na Sikornicy, do czego się po torturach zeznały u Sądu i potym approbowała, że nic ni o czym nie wie i nie czynieła, oprócz tego co zeznała u Sądu, więcej nie chce przyznać, zaczym Sąd na confirmacyą tej jej powieści i dla wyczerpnienia winnych jej złości, które tako przeciwko Bogu, jako i ubogim ludziom czynieła, powtóre tęż Reginę Woyciechowską na męki zdaje. In loco tormentorum quaesita, skąd powzięła confidentię do Figlowej, respondit: Taką, że ludzie o niej dawno mówieli, że jest czarownicą i jam robieła śmietanę we dworze u pana Brygan[?] gospodynią będąc. Nie mogąc zrobić poszłam po nię. Tylko raz dwa ruszyła i to zrobieła. Quaesita, z jakim sposobem z domu wyszła z Figlową, respondit: Przyszła do mnie i rzekła mi: „Regina pódźże ze mną w towarzystwo”. Pytałam dokąd, rzekła: „Niedaleko”. Kazała mi się ująć i coś poczęła szeptać, alem nie słyszała co. Item recognovit, że stara Brzoscyna, matka Brzoski imię Katarzyna, ta też beła na Sikornicy. Jużeśmy ją tam zastali. To im będę w oczy mówić. Taż Zofia miała słojek śrubowany z maścią i tą mi piersi posmarowała. Ad confrontationem tedy przywiedziona stara Brzoscyna Katarzyna, której w oczy mówieła Regina Woyciechowska, żeś beła pierwsza jeszcze na Sikornicy. Jam ciebie tam z Jadwigą przyszedłszy zastała. Quaesita, co tam robieła, respondit: Szafratowałam z drąglemi24. Tandem pytana Woyciechowska, jeżeli to prawdę mówi cokolkowiek w oczy mówieła tej Brzoscynej, respondit: Comkolwiek rzekła, to i teraz prawdziwie mówię. Decretum Item sprawę z Reginą Woyciechowską, w której jest obżałowana oskarżona oraz i powołana na straszliwy Sąd Boski przez Jadwigę Talazynę, a powtornego małżeństwa Michałkową z Kłaia, Sąd przez którą skargę przełożonego do Sądu przeciw Woyciechowskiej trutinując i dobrze dorozumiewając z inquizycyi, na których pierwszej nie zeznała się, na powtórniej poniekąd przyznała, że z namowy innych osób niejako człowiek, ale duchem uczyniwszy się za suggestem i namową diabelską, latała po powietrzu, czego i na torturach przyznała, Karta urwana; początek wyrazu nieznany. Karta urwana. c Karta urwana. 24 Szafratować z drąglemi – biesiadować z drągalami. a b 25 [s. 25] [s. 26] a potym wszytkiego negowała i firmissime stojąc przy swej krnąbrności zasnęła na mękach, a potym dobrowolnie u Sądu przyznała. Czemu Sąd nie dufając po wtóre na tortury onę zdał, kędy// libere sine ullis tormentis aut ustu wszytko cokolwiek na inquisyciach, jako i dobrowolnej relaciej potwierdzieła. Nadto i co więcej przyczynieła. Zaczym luboby ta Woyciechowska zasłużyła za jej excessa i występki przeciw przykazaniu boskiemu, które ona popełniała karę, żeby ogniem była żywo spalona, jednak Sąd jeszcze respektując na nię, że tylko do razu jednego się zeznaje, ale że to z uporu czyni, przeto jej jest śmierć ścięta naznaczona wprzód, a potym, aby była spalona na granicach. Quod quidem decretum executum est. Decretum super Smalcowa Ponieważ Regina Smalcowa beła powołana przez Jadwigę Talazynę o uczynek czarostwa, które powołanie śmiercią zapieczętowała, do czego będąc inquirowana tak na inquizycyach, jako i questiach i tormentach do żadnej rzeczy nie zeznała się, przeto onę Sąd Nasz per sententiam suam liberam pronuntiat od śmierci, jednak z tą condicią, aby ona postawała w więzieniu Państwa tutecznego Niepołomickiego dotąd, póki rękojmi nie stawi godnych sąsiadów czterech i temi się powinna zaręczyć, jako nikomu szkodzić nie będzie tak na zdrowiu, jako dobytkach, tak panu tutecznemu, jako też i Sądowi, któremu panu sądzie, tak sama przez się, jako i przez najęte osoby, co gdyby się na nię przez jakąkolwiek osobę pokazało najmniejszą, tedy zaraz będzie do więzienia wzięta i na garle karana bez żadnego respektu. [7.] Posiedzenie sądowe w ratuszu nowowiśnickim, na którym przeprowadzono inkwizycje, czyli przesłuchania Reginy Katarzyny Manczyny oraz Anny Krzywdziny posądzonych o czary. Obie kobiety nie przyznały się do winy. W księdze brak dalszego ciągu tej sprawy. Actum coram plenario Iudicio Officioque nostro Advocatiali Consulari Scabinalique Neovisnicensi in praetorio nostro feria quarta post festum Exaltationis Sanctae Crucis proxima die 15 mensis Septembris Anno 1688vo [15 IX 1688] In prima inquisitione quaesita Regina Manczyna, prout confessata dicta [!], jako jej imię, respondit: Że Katarzyna. Quaesita siele mężów miała, respondit: Trzech. Primum z Powiśla Jędrzeja Mackę, secundum Alberta Cheruc, tertium Nicolaum Mankę. Quaesita, dlaczego jest od Talazyny powołana, respondit: Że ja nie wiem. Tylko znałam Talazyną i nie wiem jako jej imię. Quaesita, gdzie i kędy znajomość z nią wzięła, respondit: Jam ją znała na Zaiącowskych tylko, alem z nią nigdziej nie była. Secundo quaesita nihil fassa.// 26 Sub eodem Actu Inquisitio cum inculpata Anna Krzywdzina, quae primo quaesita, że już nieraz jest do sądu obniesiona, że przestaje z czarownicami na granicy i kędy, i na co kopyta krowie wyrzyna, i co z nich czyni, respondit: Że ja nic ni o czym nie wiem i nie czyniełam nic, tylko że mi poradził nieboszczyk Jędrzej Zarębmka, że zadaj białego ziela z chlebem, toć się mleko będzie zsiadało. Barwinek25 na święceniem zbierała, ale nie na czary i tem okadziełam krowy we czwartki, ale tylko raz. [Quaesita:] Sobie co czynieła, że pożytek od krowy miała, respondit: Nie czyniełam nic. Quaesita: Z jakiej okazyi Sukienniczka wołała na nię, że czarownica, respondit: Żem ja się skarżyła na Sukiennika przed nieboszczykiem Wójtem, i ta rzekła żem to uczynieła z gorności26. [8.] Sprawa Justyny Rabiaszki Sukienniczki, wdowy po Jakubie Rabiaszu Sukienniku, oskarżonej przez ławnika Walentego Chmielowskiego o porwanie sprzed jego domu w dzień łajna od ocielonej krowy. Oskarżoną o „czarostwo” skazano na karę śmierci przez ścięcie, a następnie spalenie. Actum coram Utroque Officio Iudicii nostro tam Advocatiali tam Scabinali, Consularique Neovisnicensi feria sexta ante Dominicam Sexagesima proxima die 11 mensis Februarii Anno 1689no [11 II 1689] Inquisitio cum inculpata Justina Sukienniczka Coram Iudicio Officioque nostro Civili Utroque personaliter comparens famatus Valentinus Chmielowski scabinus iuratus solennam innuit protestationem in et contra Justinam Sukienniczka olim defuncti Jacobi Rabiasz Sukiennik uxorem, że ona idąc imo dom tegoż pana Chmielowskiego nie postrzegszy stojącego w zamsie27, łajno w ten dzień od ocielonej krowy jegoż wyrzucone porwała, o co iterum atque iterum do dalszej rozprawy salvam actionem zachowuje z nią. Po takowej tedy zaniesionej protestacyei Sąd uważając sprawę, że to o krzywdę ludzi ubogich idzie, tudzież o boski dyshonora ex mandato tedy wzięta jest do więzienia Sukienniczka i po tym inquirowana, dlaczego to uczynieła i to łajno przed domem pana Chmielowskiego wzięła, ta firmissime omnia negavit: Że to nigdy nieprawda i nie postałam przed domem ani w tej ulicy. Tandem propter ulteriorem inquisitionem wzięta do więzienia.// W rękopisie: dischonor. Barwinek (Vinca L.) – krzewinka z rodziny toinowatych. 26 Gorność – tu: wyższość. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I, cz. 2, Warszawa 1808, s. 732. 27 Zams – „poziomy występ w ścianie, gzyms z różnorakim przeznaczeniem.” Zob. Słownik Staropolski, t. XI, z. 2 (70), pod red. S. Urbańczyka, Kraków 1996, s. 131. a 25 27 [s. 27] [s. 28] [s. 29] A że taż pomieniona Sukienniczka ma dobra swoje, a takiego nie ma ktoby beł dozorcą tylko jednę dziewkę, deputował Sąd ex Iudicio z panów radziec i z panów ławicznych pewne osoby, którzy uszedszy w dom sequestrowali tejże białogłowy dobra i konstatowali, kędy inter alia znaleźli w koszałce pewne słoiki z mastykami28. In secunda itaque inquisitione będąc przyprowadzona taż Sukienniczka do Sądu inquirowana, jeśli się zna do tego, o co jest oskarżona przez pana Chmielowskiego, respondit: Że ja się do żadnej rzeczy nie znam i nie czuję, darmo i niesłusznie na mnie to mówi, bo mnie nigdy nie widział. Item quaesita, co za słoiki w domu ma, respondit: Nigdym ich nie miała i nie mam. Pokażcie mi je. Sąd tedy rozkazał też słoiki pokazać, które gdy sługa z daleka onej okazował, taż rzekła: Nie moja to koszałka. Nie znam się do tego. Insuper Sąd jeszcze onę inquirował, aby się benevole przyznała, na co łajno wzięła, respondit: Że to nieprawda. Ex decreto tedy Iudicii stanęło, aby pan Chmielewski przybrawszy sobie dwie godne osoby był gotów na prawdę sprawy swej poprzysiąc, ponieważ ona stała firmissime przy uporze swym i benevole nie się zeznać tandem ulterius sprawa będzie trutinowana. In praefixo itaque termino stanąwszy pan Chmielowski z ludźmi do wypełnienia juramentu29, kędy będąc przywiedziona do Sądu Sukienniczka nie raz, ale kilkanaście napominana beła, aby sekretnie przyznała się, jeśli to uczynieła i wzięła łajno, nie chcąc się dać poprzysiąc, ta tedy stojąc przy uporze, do żadnej rzeczy nie chciała się zeznać. Sąd tedy według dekretu swego iuramentum rozkazał wypełnić panu Chmielowskiemu z ludźmi, który in facie tej Sukienniczki wypełnieł. Po wypełnieniu tegoż iuramentu Sąd do więzienia skazał Sukienniczkę do dalszego z nią progressu i surowszych inquizycyi. Actum coram plenario Iudicio Advocatiali et Scabinali, Consulari Neovisnicensi die 28 seu ultima mensis Februarii Anno 1689no [28 II 1689]// In tertia itaque inquisitione ad omnia puncta de quibus interrogata est inculpata Justianna Rabiaszka prout in primis inquisitionibus omnia firmissime negavit, że mnie niesłusznie w złą suspicią30 wdał pan Chmielowski, bom ja nic niewinna i nie wiem o żadnych złych rzeczach, anim się onemi od młodości mojej nie bawieła. 28 Mastyk, od mastix (łac.) z mastích (grec.) = żywica – żywica z drzewa mastyksowego (odmiana pistacji, Pistacia leuticus) przeznaczona do wyrobu plastrów lakierów i politur. Zob. Słownik Staropolski, t. IV, z. 4 (22), pod red. S. Urbańczyka, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964, s. 167. 29 Jurament – przysięga sądowa. 30 Suspicia – podejrzenie. 28 Tandem monita, aby do dalszej inquizycyei przygotowała się oraz i do Sakramentu Świętego na jutrzejszy dzień. Actum coram Oficio Necessitatis Causa Bannito per spectabilem dominum famatum dominum Joannem Knorowicz pro tunc advocatum et per septem scabinos videlicet famatum Mathiam Brodecki, Blasium Paczkowic, Jacobum Rzemnowic, Joannem Oczkowic, Mathiam Bystrzycki, Stanislaum Zarnowski, Joannem Cempurski, tam quamque spectabiles ac famatos dominos proconsulem et consules famatum Jozephum Nawrocki proconsulem, Jozephum Podgorski, Stanislaum Raisz, Joannem Trybalski consules celebratumque feria quarta intra Octavam Quadragesimam proxima die secunda mensis Martii Anno 1689no [2 III 1689] In ultimo processu causae Iudicium supra nominatum inqusitionem fecit prout puncta sunt connotata in qua inquisitione nihil fassa est inculpata Justina Rabiaszka. Decreto ex inquisitionibus stetit Ponieważ dosyć była inquirowana i benevole napomniana Justina Rabiaszka od Sądu, aby respektując na duszę swoję, której żeby nie zawodzieła przący uczynku swego, o który jest obwiniona przez sławetnego pana Walentego Chmielowskiego ławnika, że ona łajno krowie przed domem jego wzięła, do tego że insze coniectury31 na nię się znalazły, słoiki z mastykami, do czego nie respektując sama na się nie chciała się zeznać, Sąd tedy per suam sententiam tęż pomienioną Justynę zdaje na tortury, której jako stworzeniu boskiemu, żeby się praeiudicium nie działo de gremio sui deputował panów sądowych. In torturis itaque in primo tractu nihil fassa, in secundo nihil, in tertio nihil. Usta igne primo, secundo et tertio nihil fateri voluit.// Actum in crastino ipsa vigilia Sancti Casimiri proxima die tertia mensis Martii, etc. [3 III 1689] Testimonio in hac actione quod revelavit H. Sebastian Swisulski sic, jam to słyszał z ust pani Drozdowicowej, która do kościoła idąc tak mi powiedziała: „słyszałam z ust bratowej mojej, że to słyszała, że dziewka chwaliła się, że nie będzie mojej matusi nic, bo ona każdego wieczora w domu bywa, a pije wino, miód z jakiemsi panem w czerwieni”. Item H. Drozdowicowa idem recognovit, że tom słyszeła od pani Anny Pępowskiej. Item Andreas Pepowski idem fassus est, że to od żony te słowa słyszał. 31 Coniectury, od coniectio (łac.) – domysł, domniemanie. 29 [s. 30] [s. 31] Item Zophia Młozarzewska sic: Jamto słyszała od córki mojej, która poszła po sól do Mącki. Ta przyszedszy powiedała mi: Pani Matko! Mówieł tam Mącka do córki swojej, jako sama poszła po sól do komory: „Słyszę, że ta dziewka powiedziała, że pan jakiś w czerwieni u Sukienniczki bywa i pieł z nią w ten czas, kiedy ona na górę szła po siano”. To ta Ewa powiada. Item Stanisław Mączka revelavit: Ja będąc na warcie, mowiełem dziewce tej: „Naznaczyłaż też, co ta twoja matka”. Ta rzekła: „Nie matka to, ale macocha, dać ta biedę twardeć to”. Po tym i drugi raz toż mówieła. Także znowu na warcie taż Justina rzekła do mnie: „Panie Stanisławie! Czy wyjdę ja z tego więzienia?” Jam jej rzekł „Miej nadzieję w Panu Bogu, Najświętszej Pannie, że wynidziesz”. Ta rzekła: „Ej, nie mam bowiem takiego przyjaciela, żeby mnie bronieł”. To zaraz szalała, a Najświętszej Panny ani Pana Boga nie spominała. Item Hiacinthus Zarembski sic: Jam czasu jednego szedł raniusieńko do Krolówki do wójta w pewnej okazjej. Idąc tedy widziałem na swoje oczy tęż Sukienniczkę zbierającą rosę na łące. Miała konewkę i przetak czyli sito. To mówię sumnieniem dobrym, jakom już przysiągł, a było to w dzień wtorkowya. Uxor ipsius Zarembscy sic: Ja nie wiem o żadnych rzeczach tylko to, że [w] lecie w kozacinskie[?] rano, przed wschodem słońca, to dziewka tej Rabiaszki zawsze wodę nosieła. Ale u mnie nigdym jej nie widział, ale nie wiem, kędy ją brała i na co tak rano. Regina Złotniczka idem recognovit.// Będąc przyniesiona z więzienia do Sądu Justina Rabiaszka inquirowana, dlaczego się na inquizycyi i na mękach nie chciała przyznać do tego jej złego uczynku powzięcia łajna przed panem Chmielowskiem, dopiero teraz dobrowolnie przed panem Raiszem i panem pisarzem, respondit: Moi łaskawi Panowie! Już teraz szczególną prawdę przyznaję, żem to łajno wzięła idąc około pana Chmielowskiego z gorzałką od pana Paszkowskiego, ale nie krowie tylko kobele, ale to nie na czary tylko na duszność, bo mi tak poradzieła z Krolowki białogłowa, aby to wziąwszy ususzyć i starszy z wódką wypić i takem też uczynieła. Quaesita, dlaczego rosę na łące przed wschodem słońca zbierała w konewkę, respondit: Żem ja jej na łące nie zbierała, tylkom po wodę chodzieła, a lubom zbierała to na ogrodzie swoim, a to na oczy, bo mnie bolały, tom rosą przemywała, bo mi tak poradzono. Quaesita, co za rosół ma w domu w garczysku, respondit: Że to rosół jest z mięsa wieprzowego, na to, gdy krowa ma kurdziel, to tem rosołem przemywam. Quaesita, które ją białogłowy tego uczeły, respondit: Nie znam ich. Tandem relationem in hac actione Justinae Rabiaszka. Item Regina Ozdzonka talem fecit: Ja to sumnieniem dobrym zeznaję, że mieszkając u tej Rabiaszki zawsze musiałam chodzić po wodę przed świtem, a mieszkałam u niej przez a W rękopisie: ftorkowy. 30 niedziel 12, a gdy się na mnie o co rozgniewała, to sama chodzieła po wodę. Tąż wodą zawsze masniczkę przede dniem obmywała, krowy kropieła, w tejże wodzie jakieś ziele moczyła, a tą wodą sieczkę polewała, krowom z tym zielem dawała, masła nigdy nie robieła tylko przede dniem. Więcej nic nie wiem. Po takowej relacjej Ozdzonki Sąd trutinując sprawę, że ta Rabiaszka ni do czego się nie chce więcej przyznać tylko do wzięcia tego łajna, ale że więcej się dokumentów pokazuje i znajduje, a że przy tak wielkiem uporze stoi na confrontament [!] tedy per sententiam Iudicii zdana jest po wtóre na męki. In torturis Quaesita, aby dobrowolnie przez mąk przyznała się, na co łajno wzięła i co z niem czynieła, także rosę na łące z konew sitem zbierała, dlaczego przed dniem po wodę posyłała i co za ziela w niej warzyła, które z sieczką krowom dawała, także słoiki z maściami na co chowała. Item ad hoc omnia nihil fateri voluit praeterea quod benevole revelavit. Tandem dimissa est e torturis.// Po takowych quaestiach będąc do Sądu przyniesioną Justyna pytana, aby prawdziwie zeznała, z któremi osobami przestawała i jakiemi gusłami się bawieła, respondit: Że nic ni o czym nie wiem i niczym nie bawiełam się ani o słoikach nie wiem. Nieboszczyk to sobie chował maści na nogi, bo go bolały. Z sentencjej Sądu Zupełnego oddana jest Justyna do więzienia do dalszej sprawy skończenia się z nią. Actum in eodem Iudicio die sabbato ante Dominicam Quadragesimam proxima die 5ta mensis Martii [5 III 1689] Ad ultimum terminum pytana Justyna i dobrze inquirowana, dlaczego to łajno wzięła i co z tym łajnem czynieła, komu szkodzieła i o inne punkta, o które jest oskarżona omnia negavit revelavitque ut prius, że na duszność łajno, rosę na oczy, o słoikach nie wiem. Decretum super Maleficam Rabiaszka Wyrozumiawszy sprawę Sąd Zupełny na to Zagajony z obwinioną Justyną Rabiaszką przez aktora sławnego pana Walentego Chmielowskiego ławnika oskarżoną o powzięcie łajna krowiego przed domem jego od krowy jego na ten czas, gdy się mu krowa ocielała, na co pomieniony aktor in ipso actu powzięcia tegoż smrodu solennem intulit protestationem do skończenia i terminu sprawy z obwinioną Rabiaszką salvam actionem zachowując. Teraz ad deducendum causae stanąwszy pomieniony aktor ex mandato decreti Iudicii Nostri poprzysiągł samotrzeć tęż obwinioną Justinę Rabiaszkę, która tak na inquizycyach, jako i po przysiężeniu tego jej złego uczynku nie zeznała się do wzięcia tegoż łajna, co i na 31 [s. 32] [s. 33] torturach będąc zdaną od Sądu firmissime stojąc przy uporze swym nie chciała przyznać, a że po mękach dobrowolnie przyznała się i po tym dobrowolnie przed Sądem affirmowała32, że te łajna wzięła przez pana Chmielowskiego na duszność, a że tak wielą punktów była od różnych osób zarzuconą, jako to rosę, którą na łące w konew sitem zbierała, w czym także po wtóre jest poprzysiężoną także, że nigdy po wodę nie kazała chodzić tylko przed wschodem słońca i tą wodą gusłała zioła jakieś w niej warząc i krowy// kropiąc, nadto słoików z maściami zażywała i plugawych rosołów, na co wszytko niesłuszną racją wywodzieła się, Sąd nasz zupełny na to Zagajony trutinując sprawę i widząc z coniectur podobną we wszytkiem Rabiaszkę do czarostwa, ponieważ i z dawności ut in suspicjej zostawała u różnych osób w czym i teraz jest pokonaną. Zaczym, że ta Rabiaszka te uczynki, o które jest poprzysiężoną nie dla zdrowia swego czynieła, ale na szkodowanie ubogich ludzi w dobytkach ich, przeto aby vitia ne maneant impunita i tym, aby był innym, których się tak wiele znaleźć może i są niektore powołane, przykład dobry dany, żeby się tym krzywdy boskiej nie działo, a ubogim ludziom szkody, jest tedy z dekretu niniejszego śmierć naznaczona Rabiaszce, aby była na granicy od Krolowki ściętą, a po tym spaloną. [9.] Przesłuchanie Anny Pannowej z Poremby oskarżonej przez gromadę wiejską o noszenie podczas Jutrzni Wielkanocnej za procesją wody w dzbanku. Bez wpisania protokołu sprawy. Actum coram plenario Iudicio nostro Civili feria sexta ante Dominicam in Albis [15 IV 1689] Przed Sądem naszym Miejskim Wiśnickim stanąwszy pracowity Grygiel Primus, ze wsi Poremby skargę imieniem całej gromady przewszy33 naprzeciw obwinionej Annie Pannowej z tejże wsi Poremby, że ona podczas Jutrznie Wielkanocnej za procesją nosieła wodę w dzbanku, o co jest przed panem oskarżona, do tego, że gdy beła wzięta do dworu mówieła, że nie tylko ja sama czarownica. Jest ich tu wiele, a nie biorą ich. Po takowej tedy skardze inquirowana jest Anna Pannowa, dlaczego ten dzbanek nosieła. Item respondit: Łaskawi Panowie. Przytrafieło mi się tak, że podczas niedziele poświęcanej bełam w kościele i miałam konewkę na wodę, tę mi porwali, a że teraz w Wielką Sobotę przyszłam po wodę z garczkiem i poznałam konewkę swoję między garnkami w kruchcie, toż wzięłam i schowałam w ławkę, kędy państwo siada. Zakrełam ją ławką, na której nogi stawiają. Tejże konewki zapomniałam wziąć, a że kiedym poszła na jutrznią i wzięłam ją, a toż mię to widziały te białegłowy, ale nie ze dzbankiem do tego tylko wodem w niej 32 33 Affirmować – zatwierdzać, potwierdzać. Przeć – wnosić skargę do sądu. 32 miała, a nie co innego. Tegom nigdy nie mówieła, żeby beły jakie inne czarownice, bo o nich nie wiem i w niczym się nie czuję.// [10.] Sprawa Teresy Kąckiej z Niepołomic o podpalenie, którą skazano na śmierć przez ścięcie na Rynku pod pręgierzem. Na mocy postanowienia starosty wiśnickiego została uwolniona od kary pod warunkiem niezwłocznego zawarcia małżeństwa w kościele z młodzieńcem, który się za nią wstawił. Actum coram plenario Iudicio Officioque nostro die quarta mensis Septembris 1689no [4 IX 1689] Coram Officio Iudicioque nostro personaliter stans honoratus Albertus Nawrocki cum Benedicto Włodarczyk, incolae villae Niepołomice, criminaliter proposuerunt contra Teressam Kącka formalibus [!]. Moi łaskawi Panowie! Skargę naszą żałosną wnoszemy skargę naszą [!] naprzeciw tej niebacznej dziewce o szkodę nam w ubóstwie poczynioną, to jest o podłożenie i spalenie ogniem ubóstwa naszego, a nie tylko nam samym, ale i innym, do czego i ona sama zna się. Tandem inculpata Teressia benevole in inquisitione zeznała się, że Tomkowi zapaliła dom wlazszy po węgle34. U Brachy zapaleła wlazszy na przyłazek35, u garncarza wlazszy na komorę pod strzechę założyła ogień. U kredencarza zapaleła radlicę. Quaesita, jeśli kogo nie poszkodowała, respondit: Że nigdy i tegom nie czynieła, tylko kiedy mi się w głowę coś stało, szum wielki, tom te uczynki czynieła. Actum in Iudicio nostro Necessitatis Causa Bannito per spectabilem ac famatum dominum Albertum Knorowicz advocatum, etc. ante vigiliam Beatae Virginis Mariae Nativitatis proxima die 5ta mensis Septembris [5 IX 1689] In secunda inquisitione quaesita Teressa Kącka, jeśli się zna do tych uczynków, które uczynieła ludziom, respondit: Znam, iżem te uczynieła i te domy zapaliła, ale mnie na to nikt nie namawiał, ani rodzicy o tym nie wiedzieli. Tandem destinata est a carceribus. Quaesita o karczmę w Bobowej, jeśli ją nie ona spaliła, respondit: Że nie ja i nie pomnię mało co tego. Quaesita strony założenia ognia pod dom Koczałów, respondit: Że nie ja. Jam na ten czas beła w zamku, obierałam rzepę. Quaesita, jeśli kogo ważyła nie poszkodować, respondit: Że nigdy; tylkom się raz omeliła. Wzięłam gęś Dziury, a nie Babczynę, bo mi ją kazała zanieść do Żydówki i tamym ją zaniosła. Quaesita primo, secundo et tertio, jeśli to nie z namowy czyjej albo 34 35 Węgieł – narożnik budynku. Przyłazek – wycięcie do wejścia na poddasze, strych. 33 [s. 34] też młodzika tego, który się jej zalecał, to czyniła, respondit: Że nikt mnie nie mawiał, tylkom to czynieła, kiedy mi się coś w głowę stało.// [s. 35] [s. 36] Actum in Iudicio Necessitatis Causa Bannito ipsa vigilia Nativitatis Beatae Virginis Mariae proxima die sexta mensis Septembris Anno 1689no [6 IX 1689] In ultima inquisitione pytana obwiniona Teresa, jeśli ten uczynek spalenia ubogich ludzi nie z namowy cudzej popełnieła i jeśli rodzicy wiedzieli o tym i z jakiej okazyej to uczyniła, respondit: Że nie namawiał mie nikt na to, ani rodzicy o tym nie wiedzieli, tylkom to uczynieła w szaleństwie moim, gdy mi się w głowę coś stało. In hac inquisitione stans actor Albertus Nawrocki cum Benedicto Włodarczyk. Ten Wojciech Nawrocki świętej sprawiedliwości prosieł w Sądzie z obwinionej Teresi w takiej propositiej, jako i pierwej. Powtórny instigator rzekł tak przed Sądem: Moi łaskawi Panowie! Ja mam serce zakrwawione przeciw tej Teresce, że mnie z ubóstwem moim spaliła, ale cóż mi się zawiąże z jej garści[?] krwi[?], chociażby stracona była. Ja wszystkiego ustępuję i daruję krzywdę moję Bogu Nawyższemu. Decretum super hanc maleficam Teressiam Ex delatione actorum et instigatorum, jako to Wojciecha Nawrockiego i Benedykta Włodarczyka, poddanych Jaśnie Wielmożnego Jego Ekcelencyi Pana koniuszego koronnego36, pana i dobrodzieja naszego miłościwego, ze wsi Niepołomic będąc obwiniona Teresa Kącka, Józefa Kąckiego tamecznego obywatela córka, o spalenie dóbr ich, tudzież innych sąsiadów, o co w swojej proposytiej świętej sprawiedliwości u Sądu naszego Miejskiego Wiśnickiego Zobopólnie Zagajonego in hac criminali occasione po raz drugi i trzeci upraszali. Quod będąc osądzoną taka decyzja ultima stanęła. Ponieważ aktor i instygator pan Nawrocki tak stricte ex tenore postępuje sobie z obwinioną Teresą świętej sprawiedliwości żądając na nię lubo documenta i lica nie ma, tylko to, że sama benevole jak na pierwszej inquizycyi, tak drugiej i trzeciej libere pronunciavit i zeznała się, że ten zły uczynek popełnieła i ogniem założonym popaliła tak pana Nawrockiego Wojciecha, jako i innych, jako to Benedykta Włodarcyka//, do której sprawy już Benedykt Włodarczyk superseduje37 i ustępuje, nie żądając z niej sprawiedliwości, ani też za ten w takiej okazjej szkody ognia zostający, którego niem poszkodziła, nie instyguje, za czymże libere fassa est taż Teresa swego uczynku i dobrowolnie zeznała się do tego swego złego uczynku, tedy pro sua excessione, że nie ma żadnej evictiej i dokumentu szaleństwa swego, że 36 37 Książę Józef Karol Lubomirski (1638–1702), koniuszy koronny od 1683 r. Supersedować, od supersedere (łac.) – ustępować, zaniechać, odpuszczać. 34 się niem nie wywodzi, powinna być karana według prawa opisanego na takich zapalających dobra ludzkie ogniem, ale Sąd widząc młodość i płochość jej lat w rozumie niemających, aby tym ludzie młodzi brali przykład i od tak szkaradnych excessów chronieli się i abya crimina ne maneant impunita, śmierć jej naznaczona jest już nie ogniem, ale ścięta w Rynku pod pręgą38. Stephan Kazminski starosta wiśnickib Z woli i decyzji Jego Ekcelencyi pana starosty, a Gubernatora naszego stanęło decretum tale prout infra in scriptis quod Iudicium [...]. Ponieważ ta panna z Niepołomic decretowana jest decretem miejskim na garło, ale że mnie zaszły wielkie instancye tak duchownych, jako i miejskich osób, tudzież całego miasta, tedy poważając instancyje te tak poważne, daruję ją garłem, z tą jednak condycyją, iżeby poszła zaraz do kościoła z tym młodzieńcem, który odprosieł i o jej dożywotnią przyszłość kontentował, ażeby z sobą w Kościele świętym ślub wzięli, co utwierdzam ręką moją. Stephan Kazminski, starosta wiśnickic. [11.] Inkwizycja, czyli przesłuchanie Jana Repleńskiego obwinionego o świętokradcze kradzieże w kościołach. W zakończeniu wzmianka o kontynuowaniu sprawy w Nowym Sączu. Actum coram plenario Iudicio nostro die sabbatho ante Dominicam Secundam Adventus Domini Anno 169mo [9 XII 1690] Inquisitio ex sacrilego Joanne Replenski [...]// Quaesitus primo: Skąd rodem, respondit: Że w Czarnim Potoku wsi ma ojczyma Stanisława Mazorkowskiego. Quaesitus, jeżeli się uczył kędy, respondit: Że w infimie39 w Podolencu. Quaesitus, czym się obchodzieł z młodych lat, respondit: Bełem przy rodzicach, a po tym służyłem u pana Franciszka Laskowskiego, rządcy panien starosądeckich w Żbikowicach, a po tym bełem przy ojczymie w Czarnopotoku. Tamże po kolendzie chodząc ksiądz potłukł ojczyma. Jam gwałtu na księdza wołał i dlatego musiałem uciec. I służyłem trzy lata u księdza Sliwskiego w Gorlicach. Po tym bełem u rodziców w Czarnopotoku, a ojczym służy tam za kantora. Po tym służyłem u pana Pim[...] Łukasza na kosarach. Dziecim mu małe uczył. Tamże beła wić żelazna na górze, a jam winien Wpisany i przekreślony wyraz: sąd. Podpis własnoręczyny. c Podpis własnoręczyny. 38 Pręga – pręgierz. 39 Infima – w dawnej Polsce najniższa klasa w szkole. Zob. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1902, s. 92. a b 35 [s. 37] [s. 38] beł dwa grosza za kukiełki i tę wić dałem. Tenże pan dowiedział się i chciał mię bić i jam dlatego od niego uciekł. Po tym prosiełem szwagra jego, aby go ode mnie przeprosieł. Ten się nie dał przeprosić, tylko mi kazał dać złotych 6. Z temi 6 złotymi poszedłem do kramarza Kazimierza Prusienia do młyna. Tam utraciełem złotych 4, w tym z dwiema z tego szedłem do Krakowa i kupiełem 8 liter obrazów40 i funt41 tabaki. Z tym poszedłem w góry i żywiełem się z tego. Przyszedłem zaś do rodziny, ta płakała na mię, żem się odarł. Z nimi poszedłem do Cięszkowic, tamże mię napadli strażnicy. Pytali mię, kędy mam pana? Jam im nie odpowiedział. Ci mię potłukli i poodbierali ode mnie wszytko i żywność. Nie mając się ni do czego sięgnąć, takem sie tułał, ażem zaszedł do tych Siedlec w niedziele pierwszą adventu i tamem przenocował. Bełże tam kiermas42. Jam nazajutrz w poniedziałek tamże bełem u wójta na obiedzie. Po tym w nocy poszedłem do kościoła i tylkom drzwi wyżnich pchnął, zaraz mi się otworzyły i nieśmiałem wleźć, bo mię strach ogarnął. Obeszedłem dwa razy kościół i potem poszedłem w sad księży. Znowu z sadu poszedłem do kościoła i wyjąłem cyborium43 i poszedłem za wieś ku potokowi i przy pniaku rozbiełem cyborium i tę puszkę wziąłem, ale z niej żadnej rzeczy nie wziąłem. Z tym poszedłem do drugiej wsi do Łąk. Beł tam i purifikaterz44, alem go wstawieł w cyborium, hostii żadnych nie widziałem. Kiedym to brał, to mię strach ogarnął do trzeciego razu, a zdawało mi się, jakoby kto stał i patrzył na mię. Po tym to, jakom powiedział, z sadu jakoby mię co wzięło za rękę i szedłem do kościoła. Z tymi rzeczami nazajutrz szedłem ku Sąncowi i trafieli mi się w drodze kuśnierze i szedłem z niemi. Niesłem im tłumoczek. Ci mi w południe dali chleba. Na noclegu w Gosprzydowej wziąłem im 10 mieszków// skórzanych i przedałem je za siedem półtorakówa45. Bywszy w Brzesku pokazowałem tę puszkę Żydowi. Ten obaczywszy rzekł „Nie nasze to rzeczy; nie kupuję ja tego”. Po tym z tym Wpisane na wpisanym uprzednio i skreślonym: dwa grosze. Obraz – tu: prawdopodobnie w znaczeniu bot.: obraz żółwi – (inaczej: czołowik, tarcznik) – roślina z rodziny trędownikowatych. 41 Funt – jednostka masy przyjęta w Europie w wyniku reform karolińskich; wynosiła 408 g. Konstytucja z 1565 r. za podstawową jednostkę masy uznała funt krakowski równy 405 g. Zob. J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, s. 171–173. 42 Kiermas – doroczne święto w dzień patrona kościoła, odpust uroczysty lub jarmark. 43 Cyborium, od ciborium (łac.) = czara, kielich, z (gr.); w kościele katolickim ozdobna puszka lub wielki kielich do przechowywania komunikantów. 44 Purifikaterz – należący do tzw. bielizny ołtarzowej ręczniczek, którym podczas mszy świętej kapłan wyciera ręce oraz kielich i puszkę. 45 Półtorak – srebrna moneta bita za czasów Zygmunta III (w latach 1614–1629) i Jana II Kazimierza (w latach 1654–1666) w Polsce i na Litwie równa 1,5 grosza, o wadze 1,09 g. Za króla Augusta III półtoraki wybijano z miedzi. Zob. J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, s. 582. a 40 36 przyszedłem tu na Wiśnicz. Nocowałem u pana Trybały. Wypiełem piwa pół garca, alem nie zapłacił za nie. Po tym rano szedłem do Żydów, chcąc to przedać. Bełem u Żyda, na rogu ulicy mieszka. A bełem najpierwej w tele za panem Trybałą u Żyda. Tych nie zastałem. Znowum poszedł do Tabacznika. Sama posłała po Żyda do bożnice. Ten nie przyszedł. Znowum to szedł do tego na róg Żyda i pokazawszy tę puszkę ceniłem ją złotych 30. Żydówka mówieła, że się to nie stoi i złotych 10. Z tym ja poszedłem w Rynek i znowu wróciłem się nazad, chcąc iść w drogę aże mnie słudzy zgonieli. In hac inquisitione decretum super nominatum Joannem Replensky executum est in civitate Neosandecensi. [12.] Sprawa Walentego Kiliana oskarżonego przez 4 Żydów o czynną napaść i rozbój. Na mocy wyroku sądowego skazano go na poćwiartowanie pod szubienicą na żywo i zawieszenie części ciała na szubienicy. Za wstawiennictwem osób „zacnych” miał zostać najpierw ścięty, potem ćwiartowany, a głowa jego wystawiona na palu. Actum coram plenario Iudicio Officioque nostro Neovisnicensi sollenniter Bannito feria secunda ante festum Sanctae Margarethae proxima die nona mensis Julii Anno 1691 [9 VII 1691] In causa criminali infidelium Iudaeorum cum malefico Kilian testes stantes ad Iudicium nostrum, quorum primus Nicolaus Krzyskowski civis et incola civitatis Łagoviensis sic recognovit. Łaskawi Panowie Sędzia! Ja bardzo dobrze znałem oćca i matkę tego złoczyńce. Ociec jego był przezwiskiem Kilian z Grodka z Litwy, a matka, która żyje u nas w Łagowie zwała się Stachowska. Ta była szlachcianka. Potym po śmierci szła za Ruszczenskiego mieszczanina naszego. Ten w poście zmarł. Teraz z braci ich byli dwóch, sióstr dwie. Ten bywszy studentem na ojczyma najeżdżał i swadził się z niem około przezwiska, że się ten Stachowskim zwał, a ojczym Ruszczenski. Tenże wielkie rozboje czynieł, bośmy o tym słyszeli i dragonia książęca na niego najeżdżała, a nie dał się im brać. Matka także musiała za niego płacić 4 konie Wilczkom, mieszczanom łagowskim. Teraz tedy w więzieniu żona jego siedziała w poście w wiezięniu i on najechał w nocy z góralami 14 koni i z więzienia żonę wykradł. Stanislaus Nowakowicz similiter recognovit, hoc addidit, że nie jest szlachcic. Inquisitio itaque prima facta est cum malefico Valentino Kilian Et quidem prima propositio infidelium Iudaeorum Lewek Salomonowicz, Davidi Izaakowicz, Jacobi Lewkowicz, Jozephi Abramowicz// Quaesitus primo, dlaczego w Warszawie siedział, respondit: Jako żywo, że nie siedział za rodzenia swego, tylko u książęcia dwie niedzieli siedział, że 37 [s. 39] [s. 40] go udano jakoby miał mieć siłę piniędzy i o podjezdka, którego czeladź jego chłopu wzięła. On ich świeżo przyjął i ci na łąkach leżącego wziąwszy jego konia podjezdka zostawieli [i] odjechali. Furmanowi żadnemu koni nie sprzedał ani żadną rzeczą złą nie parał, tylko służył przystojnie. Teraz na tę okazją Wichowski niejaki Kazimierz, Ukrainczyk namówieł go, by Żydom zastąpieł na obłazach od Piwnicznej i odebrali Żydom złotych 952, szóstak46 jeden. Kiedy go schwycono odebrali od niego złotych 638. Ostatek przetyrał, konia Żydowi podkradł, przedał za złotych 36 tynfami47, a złotych 24 żonie do Sącza do więzienia posłał na wikt. Propositio infidelium Iudaeorum in et contra maleficum Valentinum Kilian Łaskawi Panowie Sędzia! Wnoszemy tu do zacnego Sądu Waszmościów skargę na obwinionego Walentego Kiliana, który czyniąc się szlachcicem i nazywał się Stachowski, a nie po szlachecku poczynał sobie, gdyż zastąpiwszy nam na obłazach od miasta Piwniczna z drugim swoim collegą, nas z ubóstwa naszego, które prawie wszytko mieliśmy przy sobie, żonkom nic nie zostawiwszy, odarli i nas uciekających i uchodzących przed niemi zabijać chcieli. Wzięli nam tedy summy wszytkiej w dobrej monecie i konia, którego nam odebrali sprawiedliwie rachujemy złotych 200, a co większa, że gdyśmy do jednej chałupy schronieli się, zadali nam (a osobliwie ten Kilian, który jest miejski synek z Łagowa), żeśmy kościelne dobra kradzione pokupieli, co się to u nas nie znajduje i nie było tego. Ten tedy szarpiąc nas do boków naszych pistolety przykładał. Żeśmy go tedy przy naszej pracy dostali, której się przy niego nie znalazło, tylko złotych czterysta. My tedy prosiemy z niego świętej sprawiedliwości, gdyż to jemu nie pierwsza, bo tak wiele mamy dokumentów, także i to skarżemy się, że gdy go wzięto, odpowiadał i nam i miastu Staremu Sanczowi ogniem spalenia. Prosiem i po wtóre świętej sprawiedliwości. Ex adverso stans inculpatus maleficus Valentinus Kilian omnia negavit: Że ja do żadnych excessów nie znam się, tylko do tego uczynku, na który mie namówieł compon48 mój Kazimierz Wichowski, który z dawna ze mną służył. Ten tedy teraz nie mając się czym żywić namówieł mie, abym mu pomógł obrać z piniędzy jednego Węgrzyna, który z Piwnicznej miał jechać, mając dużo piniędzy w sakwach. Jam tedy wsiadszy na konia i dawszy sobie słowo, zajechłem na obłazy od Piwnicznej, a ten poszedł// do Piwnicznej. Tego Węgrzyna nie Szóstak – srebrna moneta równa 6 groszom bita w Polsce i na Litwie w latach 1528–1765. Tynf, tymf – potoczna nazwa srebrnej monety bitej od czasów króla Jana II Kazimierza w latach 1663–1665 o wartości 30 groszy, zwana tak od mincerza Andrzeja Tynfa. Była to pierwsza polska moneta złotówkowa (złoty = 30 groszy), przy czym jego wartość realna nie osiągała wartości nominalnej. Na awersie monety figurował monogram króla Jana Kazimierza „ICR”. Wg. J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, s. 580–581. 48 Compon – kompan. 46 47 38 zastawszy wrócieł się do mnie. Napadliśmy na tych Żydów, którzy przede mną chcieli uciekać na koniech. Postraszyłem ich, aby nie uciekali, bo kościelne rzeczy mają (com im zadał) i tak odebrałem od nich złotych49 dziewięćset pięćdziesiąt i dwa, szóstak50 jeden, więcej nic, bom je zaraz na opończy rachował. Teraz jako mie wzięli w Sączu odebrali ode mnie złotych 650 ostatek. Koniem kupował i czeladź przyjąłem. Straciełem, bo mi i czeladnik uciekł z końmi. Więcej ja nic złego nie uczynieł, choć by mie na proch spalić mieli. Actum coram eodem Iudicio Officio nostro Utroque Neovisnicensi die 10 mensis Julii [10 VII 1691] In secunda inquisitione personaliter comparentes infideli [!] supra nominati coram Iudicio nostro proposuerunt in et contra maleficum Valentinum Kilian sic prout patet in priore propositione oraz i świętej sprawiedliwości z niego upraszali. Ex adverso inculpatus Kilian quaesitus a Iudicio, jeżeli się zna, respondit: Że znam, ale tak wiele nie wziąłem, tylko złotych 952 szóstak jeden. Quaesitus a Iudicio, czym się z młodości bawieł, respondit: Żem służył podciwie pod chorągwiami. Quaesitus, o co w Warszawie siedział, respondit: Nie siedziałem. Tylko w Płocku żeśmy z swawoli to uczynili. Wyjachaliśmy za miasto i napadliśmy na Żydów z Wilna jadących i tym wzięliśmy piniędzy w szelągach złotych 800, talerów bitych 4, postaw sukna, płótna 8 sztuk, kołderek kilka. Quaesitus, jeśli miał i z kiem przewodnią51 albo jeśli go kto na złe uczynki namawiał, respondit: Że tylko go Kozłowski, który mieszka w Sączu pod miastem, ten go namawiał, aby z nim szedł wybrać słoninę krewnemu jego, powiadając, że miał klucz taki, który mógł otworzyć. Quaesitus, dlaczego żonę z Łagowa wykradł z ludźmi najachawszy, respondit: Że to niesłusznie na mnie winę dają, bom podciwie onę wywiózł. Quaesitus, kendy konia podział, respondit: Przedałem go furmanowi u chłopa w Borku pod Krakowem. Mieszka niedaleko dworu, chłop tam stary, za złotych 36. Quaesitus, aby dobrowolnie przyznał, gdzie te piniądze podział albo komu je dał, respondit: Że nie dałem nikomu, tylko tom schował, com odliczył, jakom już powiedział. Sententia Iudicii// Po inquizycyach tedy uczynionych u Sądu naszego Miłościwegoa, że tak przy uporze swoim i krnąbrności stoi swojej obwiniony Walenty Kilian, nie chcąc benevole prawdy szczerej powiedzieć tylko do tych piniędzy, które Żydom Wpisane na interlinii. Skrót prawdopodobnie „Sz”, co może być odczytywane „szelągów”. Szeląg – nazwa monety bitej od pocz. XVI w. Zob. przypis nr 9. 50 Szóstak – srebrna moneta równa 6 groszom Zob. przypis nr 46. 51 Przewodnia – konszachty, tajemne porozumienia. a 49 39 [s. 41] [s. 42] wiśnickim wziął, a nie chce zeznać, kędy je podziała, zaś na powtórnej inquizycyej sam benevole przyznał się, że Żydów z Wilna jadących za Płockiem cum suis sociis rozbieł, zaczym Sąd widząc jego uporczywość, a zaś dla większego dokumentu jego złoczyństwa, które ludziom poczynieł, skazuje go sua in id mediante sententia quaestionibus. Jednak, aby się prawu boskiemu krzywdy nie działo, a praeiudicium stworzeniu boskiemu deputowani są sławetni panowie sądowi z Sądu Radzieckiego: sławetny pan Stanisław Raisz i pan Jakub Rzemno[...], zaś z panów Ławicznych pan Mathiasz Brodecki z panem Bedlinskim i panem pisarzem, którzy świętej sprawiedliwości advigilować52 powinni. In tormentis itaque quaesitus, kogo szkodował i siełę piniędzy Żydom wziął, respondit: Że nic więcej nie wziął, tylko to, do czego się zeznał na inquizycjej. Dlaczego żonę z Łagowa uwiódł z więzienia, respondit: Że tylko mnie zabrali rzeczy wszystkie i konia, co mój czeladnik ukradł chłopu, alem nie wykradł jej. Tractus primo nihil fassus est. Hoc enim addidit, że pod Chocimiem zabieł towarzysza, o którego go mieli rozstrzelać, Kaspra Świechowskiego. W Wiszogrodzie, Żydom [...] groziliśmy. Kozłowski mie namawiał na konia pana Jarackiego, którego kupieł u pana Trębackiego. Miałem go z jego namowy wieść do Tuchowa i za tę świninę[?], a za tym koniem miał iść pieszo za mną. Pod Chocimiem ciżemki[?] wziął. Trzech nas było w Wiszogrodzie. Ryby także w Warszawie moja czeladź z skrzynki wybrała, o które miałem kłopoty. Intencją miałem chłopu temu, co mi drobiazgi zabrał pokraść. Na Perakowica miałem ranchor, jeśli mie Bóg uwolni, rąbnąć go. Na tych Żydów mie nikt nie namawiał tylko Kozłowski na Węgrów. Także mieliśmy zastąpić panu Jareckiemu. Tractus secundo. Item około Warszawy pięć Żydów zabieliśmy razem. Dąbrowski i Boiewski zginęli w Warszawie, Trzebinski żyje, porucznikiem beł. Wzieliśmy sto orlanek53 i materie różne. Na to namówieł nas, abyśmy się zasadzieli na Żyda, Wilczek z Łagowa. Dałem mu pożyczanym[?] sposobem[?] złotych 50. Z Lisna Żyd był; sukna pale zostawił i my na inszych trafiliśmy i jam ściął jednego, a drugich drudzy. Furmana przywiązaliśmy do wozu i w lesieśmy go zostawieli tylko raz ten. Krepy kilka sztuk, łyżek sześć srebrnych.// Jeździełem z niemi. O to siedziałem pod wartą w Płocku i uciegłem [!] do Kłaja. Piniędzy Żydom Wiśnickim nie wziąłem więcej. Tractus tertio. Na Szydłowie Kozłowski mie namawiał, abym go obuchem uderzył. Quaesitus ratione żony, jeśli prawdziwie, respondit: Prawdziwie. Beliśmi z Skarbkiem pojmani [w] Widawie, gdzie ten się tak rozbojem bawił. Żyd nas W środku wyrazu skreślone: wie (pierwotnie napisane: powiedział). Advigilować, od advigilo (łac.) – czuwać, oczekiwać, mieć staranie. 53 Orlanka – cesarski pieniądz austriacki z wizerunkiem orła zawierający 17 krajcarów lub orlanka od orlean – lekka, gładka tkanina półwełniana. a 52 40 namawiał. W Burzeni za Widawą namawiał nas na tych, którzy płótna wozieli. Bełem przy Skarbku niedziel 6. Na kupcaśmy się zasadzieli w Działoszynie, mając mu piniądzy odebrać. O tych Żydach, których my pozabijali, tenże Skarbek powiedał mi. Żem ja im też tak raz wziął 1000 złotych, a srebra nie brał im, bo dobrowolnie dali piniądze. Także mie namawiał na szlachcica, abyśmy go najachali. Także i Bychowskich trzech braci, mając mu [!] piniądze zabrać. Z tych żydowskich piniędzy dałem Kozłowskiemu pięć tynfów. Kozłowski także mie mówieł, kiedy mie namawiał na pana Jareckiego, że ja mu sam dam obuchem w łeb. Tandem demissus e tortoris. Actum in Iudicio nostro Utroque Necessitatis Causa Bannito feria quarta ante festum Sanctae Margarethae Virginis et Martyris proxima die 11 mensis Julii Anno 1691 [11 VII 1691] Decretum contra maleficum Valentinum Kilian W sprawie Lewka Salomonowica, Dawida Izaakowica, Jakuba Lewkowica, Jozepha Abrama, obywatelów synagogi Żydów wiśnickich jako instygatorów naprzeciw złoczyńcy Walentemu Kilianowi w propozycjej przed Sądem przełożonej o rozbój i odebranie onym ich skromnej pracy ubogiej. Sąd nasz Miejski Wiśnicki na to Zagajony przejrzawszy się i sprawę dobrze z propozycji i repliki obwinionego wyrozumiawszy nic na się złego i podejrzanego nie przyznającego i firmiter negującego, oprócz zeznania się do odebranej summy pomienionym aktorom, ale nie wszystkiej, którego in ulteriore processu causae huius dla inwestygacjej54 prawdy istotnej, Sąd niniejszy decretem swoim skazał na męki, tamże na mękach insze się złe zbrodnie jego okazały i do złych wielu uczynków się przyznał, które w procesie są sprawy tej opisane. Na terminie tedy dzisiejszym z deliberacjej sądowej, z confessat jego i po quaestiach// dobrowolnie przyznanego się, stanęło tak, aby ten Walenty Kilian lubo zasłużył był sroższą i sromotliwszą śmierć, aby nią ginął za jego rozbójstwa, łupienie ludzi ubogich z ich pracy i inne ludzi zabójstwa, jednak to tylko Sąd naznacza na ukaranie innym, aby vitia ne maneant impunita i droga innym do takowych złych uczynków, żeby się zagradzała i żeby się takowe i tym podobne złe uczynki nie szerzyły, z dekretu niniejszego ma być żywo pod szubienicą ćwiertowany i na szubienicy zawieszone ćwierci. A że instancje zaszły tak zacnych person, osobliwie Ich Mościów osób duchownych, na których instancje zwierzchność zamkowa uczynieła tę comizeracją55, zdjąwszy się nad obwinionym Kilianem miełosierdziem, że zaznaczyła tak, aby pomieniony Kilian beł naprzód ścięty, a po tym ćwiertowany i głowa, aby na palu była przybita. Quod quidem decretum eodem hic [!] in loco suplicii executum est. 54 55 Inwestygacja – badanie, śledzenie, dochodzenie. Comizeracja, od commiseratio (łac.) – współczucie, litość. 41 [s. 43] [13.] Sprawa Sebastiana Miaszczyka oraz Reginy Gączykowej o zabójstwo brata i męża oraz cudzołóstwo. Miaszczyka skazano na ucięcie ręki pod pręgierzem, zdarcie trzech pasów skóry pod szubienicą, uśmiercenie przez ćwiartowanie na żywo, zawieszenie części jego ciała na szubienicy. Gączykową, jako cudzołożnicę i morderczynię małżonka, skazano na publiczne trzykrotne targanie kleszczami oraz spalenie żywcem. Za wstawiennictwem „poważnych person” starosta nowowiśnicki złagodził wyrok. Miaszczyk miał zostać po ucięciu mu ręki ścięty i dopiero potem ćwiartowany. Gączykową skazał na jednorazowe szarpanie kleszczami oraz karę śmierci przez ścięcie. [s. 44] Actum in Iudicio nostro Advocatiali et Scabinali Consularique Neovisnicensi feria secunda post festum Sancti Laurentii Martyris proxima die 11 mensis Augusti Anno 1692do [11 VIII 1692] Inquisitio facta cum inculpato Sebastiano Miaszczyk ratione occisionis ab illo fratris eius Michaelis Gączyk molitoris villae Dołuszyce. Qui in prima inquisitione revelavit sic benevole. Jam jest bratem nieboszczyka. On był od siostry, a ja od brata. Namowiełże mie nieboszczyk do służby. Służyłem u niego dwie lecie, potym w Bochni rok. Znowu mie namówieł do siebie nieboszczyk. Służący u niego zachorzałem. Taż żona nieboszczyka wysługowała mu, wstawszy z choroby. Zaraz potym nagabowała mie, jam legał w stodole. Po świętym Stanisławie tego roku przyszła do mnie i popełniełem z nią grzech. Po tym kilka razy tego bywało, a że na tydzień przed śmiercią przyszła do mnie w nocy i po sprawie zasnęliśmy oboje. A wtenczaś gospodarz spał w młynicy56. Dzieci poczęły płakać. Nieboszczyk usłyszał i szedszy do izby nie zastał żony. Poszedł do stodoły i zastał nas śpiący. Żonę obudzieł, a mnie nic nie rzekł. Po tym żonę dwa czyli trzy razy uderzył, mnie nic nie mówieł i nie gadał do mnie przez ten tydzień. Namawiała mie żebym nieboszczyka zabieł. Zbraniałem się, ona przecię namówieła, że nas oskarżą do dworu. Nie ujdziemy kary i mówieła, że się// z sobą postanowiemy. Sprawię ja to u pana, boś dobry rzemieślnik. Każe i pozwoli nam pan. Jam jej dawszy się uwieść zasadziełem się w młynicy z kijem. Potym nieboszczyk przyszedł spać. Skoro zasnął uderzyłem go dwa razy. Nieboszczyk się porwał i uchwycieł mi kij. Ja puściwszy go, wyszedłem drzwiami, a siekiera była w ścianie. Znowu coś mie podleciało. Wziąwszy siekierę, wróciełem się. Nieboszczyk siedział. Uderzyłem go kilka razy, a że pod koli wleciał. Sama nie spała, tylko słuchała tego w izdebce. Po tym przyszła do mnie do młynice i obłapieła mnie podziękowawszy, żem go zabieł. Po tym wziąłem go na się, a żona za nogi i zanieśliśmy go na drogę, żeby rozumieli, że go zabito idącego na kiermasz 56 Młynica – we młynie główna robocza izba lub sam budynek. Zob. Słownik Staropolski, t. IV, z. 4 (23), pod red. S. Urbańczyka, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964, s. 297. 42 do Trzciany. I jam szukał go na koniu z drugim bratem, lubom go zabieł, czyniąc to żebym uszedł suspicjej. A nazajutrz w zabiciu gorzałki mi przyniosła z Bochnie z śliw i kazała mi wypić, żebym się nie urazieł i lubobym mógł wytrwać, bo i na pogrzebie dobrowolnie byłem. Nie mogłem żadnym sposobem. Regina Krukowna alias uxor occisi molitoris Gączyk [...], quod in inquisitione recognovit libere ad omne punctum, jako dawno z niem mieszkała, respondit: Że lat 14. Quaesita, jeżeli się jakiemi złymi uczynkami parała, respondit: Że nigdy, dopiero teraz, jako ten parobek, a brat nieboszczyka cioteczny po wtóre przystał do nas i ten mie namawiał ustawnie, mówiąc, że mam dawno apetyt na cię, nie ujdziesz mi tego, musisz mi być powolną. Że stało się tak przed świętym Stanisławem, czyli po świętym Stanisławie, żeśmy się dopuścili grzechu. Po tym było tego przez 4 niedziele, ale nie w każdą, numero bo też czasu nie było, ale po tym kiedy go miał zabić, to mi powiedział, żebym się nie turbowała, obiecując się ze mną żenić. Cetera ut ipsemet Miaszczyk, sed contrarie. In secunda inquisitione inculpatus Sebastianus Miaszczyk omnia approbavit quod hic addidit: Żem ten uczynek popełnieł na tydzień przed świętym Stanisławem, a sama przyszła do mnie, a nie z mojej namowy, com jej gotów w oczy mówić. I przed tym, kiedym chorował, w izdebce leżałem, to mnie podlegała, a w ten najpierwszy raz po świętym Stanisławie,// idąc spać do stodoły, poszarpnąłem ją za brzuch. Ona mi rzekła, że przyjdę ja tu zaraz do ciebie. W tychże naszych sprawach namawiała mie, abym go otruł, czego się ja wzbraniał. Po zabiciu tedy w drugi dzień miałem z nią sprawę et cetera sic omnia revelavit. Regina Krukowna omnia sic revelavit prout in priore inquisitione sed contra inculpatum Miaszczyk et ratione veneficii hoc fassa est, że mnie on sam namawiał, abym go otruła, mówiąc, że ja mam sposób służący u ludzi. Poszedłam ja z nim i do stodoły. Najpierwej mnie on uszczypnąwszy namówieł. Jam tylko przyszła z niem pożartować i zgrzeszeliśmy z sobą. Po tym on chodzieł z stodoły do mnie. I po śmierci raz tylko z sobąśmy zgrzeszyli. Actum in crastino feria quarta ante vigiliam Assumptionis Beatae Virginis Mariae in Iudicio nostro Utroque Necessitatis Causa Bannito per spectabilem ac famatum Joannnem Knorowicz advocatum et per famatos scabinos tunc item per spectabilem ac famatum Joannnem Oczkowicz proconsulem, Stanislaum Raisz, Jacobum Rynczarzowic, Joannem Trybalski consules die 13 mensis Augusti 1692do [13 VIII 1692] In tertia itaque inquisitione inculpatus Sebastianus Miaszczyk quaesitus, jeżeli się zna do tych złych uczynków, które popełnieł tak ratione zabójstwa, jako cudzołóstwa i kto komu był okazją, kto kogo namawiał, respondit: Że cokolwiek 43 [s. 45] powiedziałem i teraz to mówię, że ona mie na to wszytko namówieła w teraźniejszym roku, com jej w oczy gotów mówić. Ex carceribus itaque adducta Regina Krukowna quaesita, jeśli się zna do tego uczynku złego, respondit: Znam do wszytkiego, ale nie jam go na to namawiała, ale on sam to zrobił, tylkom ja o tym wiedziała. Ad confrontationem adductus Sebastianus et monitus a Iudicio, aby sobie prawdę w oczy mówieli, który omnia puncta, które fassus in inquisitionibus mówieł jej w oczy, nadto i to czego w inquizycji nie zeznał się, że mu nieboszczyka kazała drzewem, budując karczmę w Kurowie, zatracić. Ad haec omnia, co w oczy mówieł negabat, mówieła, żeś ty mnie sam namawiał, nie ja ciebie.// [s. 46] Decretum super inculpatum Sebastianum Miaszczyk Stosując się Sąd nasz Miejski Wiśnicki do prawa na morderców i zabójców ludzi niewinnych na takowych opisanego, czynieł inquizycją po trzykroć z Sebastianem Miaszczykiem, jako z tym, który in hoc casu criminis wzięty beł do więzienia zamku naszego wiśnickiego, który jako in prima inquisitione revelavit, przyznał się do tego zabójstwa brata swego umyślnego, tak in secunda et tertia, iż rabował hoc enormi facinore. Zaczym lubo racją tę wkłada na małżonkę nieboszczyka, a bratową swoję, że ona raz okazją beła do tego szkaradnego criminu [!] i sama go zniewoliła sobie na popełnienie grzechu cielesnego podlegającego. Jednak on bywszy mężczyzną i przy dobrej predilectiej57 rozumu swego, zapomniawszy przykazania Pańskiego, nie respektując naprzód na Boga i na krew swoję, tudzież na chleb braterski, zabieł, zamordował brata swego, a po śmierci jako z jaką bestją poniewierał się wziąwszy w postronek, wlókł, ciskał o ziemię, aby tedy innym tak zapamiętałym do tych się droga się zagradzała ne crimina maneant impunita, jako on trojako zgrzeszył, tak też trojako żeby pokutował z dekretu niniejszego, tak mu jest naznaczono. Naprzód ręka prawa, którą zabijał ma mu być pod pręgą ucięta, która na bramce od Bochnie powinna być przybita innym na pamiątkę. Po tym powinien być prowadzony pod szubienice. Tam mają mu być trzy pasy udarte. Trzecia, aby był żywo ćwiertowany, a jego ćwierci na szubienicy zawieszone. Decretum super Reginam Krukowna alias Gączykowa A że ta zapamiętała Regina Gączykowa w tejże okazjej zabójstwa stała się tak wielką morderczynią małżonka swego, kędy zapomniawszy przysięgi sakramentalnej do śmierci z małżonkiem uczynionej i przykazania boskiego, naprzód żyjąc z małżonkiem poczciwie sine offenso et scandalo przez kilkanaście lat, 57 Predylekcja, od praedilectio (łac.) – szczególne upodobanie, skłonność do kogoś albo czegoś, zdolność, zamiłowanie. 44 teraz na starość swoję poważyła się dopuścić cudzołóstwa jeszcze z krewnym swojem, którego sama do tego strasznego grzechu przywodzieła, chodząc do niego nocnym sposobem i pod//legając go kędy in ipso facto sceleris była przez nieboszczyka zastana i o to konfundowana58, której konfuzjej i z tej suspiciej chcąc ujść, różnymi sugestiami namawiała tegoż Sebastiana, aby otruł brata swego, drugi raz, aby budując, drzewo na niego spuścieł, na ostatek zabić kazała i po śmierci nie mając żadnej litości wynieść w las pomogła i po zabiciu z tego złego uczynku z tymże Sebastianem cieszyła się i z nim konversowałaa przyniozszy mu wódki z oliwą, dlatego żeby się nieboszczyk nie oberwał. Za te tedy takie straszne przewinienie z dekretu naprzód ma być w Rynku na ukaranie innym małżonkom publice raz kleszczami targana na tym miejscu, kędy i Sebastyana ręka będzie ucięta, drugi raz w bramie, kędy ręka będzie przybita, trzeci raz pod szubienicami, a na ostatek na tamtymże miejscu powinna być spalona żywo. A że instancje tak poważnych person zaszły osobliwie z duchownych person i z szlachty Ich Mościów do Jego Ekscelencji pana Starosty, a gubernatora naszego, za tymi osobami obwinionymi, aby respekt szczególny osobliwie nad duszami ich, żeby nie zdesperowały według tego decretu, zaczym misericordia ductus Jego Excelencja pan Starosta ustąpieł z dekretu Sebastyana pasów darcia i ćwiertowania żywo, tylko ręki ucięcia i po tym ucięcia a ćwiertowania pozwolił. Zaś samej Gączykowej tak naznaczył, aby raz szarpana była kleszczami, a potym ścięta i po zabiciu pochowana. [14.] Obwiniony o kradzież konia Andrzej Kowal ze wsi Drwierzy, mimo że powtórnie stawał o to przed Sądem, wskutek intercessji ludzi uczciwych oraz za poręczeniem małżonków Jana i Zofii Zawadów z Drwierzy został uwolniony po złożeniu przysięgi, że nikomu więcej żadnej szkody nie wyrządzi. Actuma coram Officio Advocatiali et Scabinali et Consulari civitatis Neovisnicensis die sabbato 19 Februarii Anno Domini 1695 [19 II 1695] Fide iusserunt laboriosus Andreas Kowal ze wsi Drwierza, którego byli podali do więzienia z konventu staniąteckiego, którego uchwycono z koniem między drugimi końmi i tak go odesłano do zamku wiśnickiego, który tak więzień o takie jego postępki, to jest o złodziejstwo już powtórnie był podany i o konia. A iż teraz zaszły wielkie intercessie59 za nim różnych ludzi i szczodrobliwa łaska pańska z daru Ducha Świętego to sprawiła na poprawę żywota jego i na wychowanie a a 58 59 Wyraz wpisany na interlinii. Wpis nową ręką. Konfundować, od confundo (łac.) – potępiać, zganić. Intercessia, od intercessio (łac.) – wstawienie się za kogoś, protekcja. 45 [s. 47] [s. 48] dziatek, który już był zasłużył karanie, zaczym teraz na interecessią ludzi uwalnia go, który się zapisuje i submituje60 i odprzysięga jako więcej już kradzieżą bawić się nie będzie, za którego ręczy pracowity Jan Zawada ze Drwierza, także i małżonka jego imieniem Zofia, na co się podpisują rękami swemi. Jako nie umiejący pisać tenże pomieniony Jędrzej Kowal i Zawada tylko krzyżyki kładą (XXX)// Tenże pomieniony wzwyż Jędrzej Kowal takowym juramentem swym stwierdza: Ja Jędrzej przysięgąm Panu Bogu Wszechmogącemu w Trójcy Świętej Jedynemu, iż ja więcej kradzieżą i złodziejstwem żadnym więcej bawić się i pełnić go nie chczę i nie będę, dotąd póki ducha swego w ciele moim stawać będzie, ani żadnemu człowiekowi już więcej szkodzić nie będę, czego już odprzysięgam się. A jeślibym tę moję przysięgę przestąpieł w czymkolwiek i kiedykolwiek, tedy już powinienem być karany powrozem na szubienicy bez żadnego prawa, którą przysięgę moję przed tym Panem Bogiem sprawiedliwie stwierdzam i czynię. A gdybym ją przestąpieł, niechajże mnie ten Pan Bóg karze, którego na daremno imię jego święte wspominam. [15.] Posiedzenie Sądu we wsi Sobolów w sprawie Wojciecha Bębenka z Leszczyny oskarżonego przez dziedziczkę wsi panią Sobolowską o kradzieże. Wyrokiem sądowym skazano go na śmierć przez powieszenie. Za wstawiennictwem „osób poważnych” dziedziczka wsi uwolniła go od kary śmierci, zaś Sąd wydał jej skazańca, aby postąpiła z nim według własnej woli. Actum coram Officio Iudicioque nostro Advocatiali Consularique et Scabinali Neowisnicensi Necessitatis Causa Bannito in villa Sobolow per famatum ac spectabilem dominum Joannnem Knorowicz advocatum ordinarium et famatum Mathiam Kamien proconsulem et Hilarium Nijanski ac famatum Joannem Cempurski, Albertum Bedlinski scabinos Neovisnicenses tumquoque laboriosos incolas eiusdem villae Sobolow feria quarta ante festum Sanctae Haedvigis Viduae proxima die 12 mensis Octobris 1696to [12 X 1696] Coram Iudicio Officioque nostro Advocatiali et Scabinali Consularique Neovisnicensi personaliter comparens laboriosus Joannes Giałowski incola ac subditus generosae dominae Zophiae Sobolowska de Sobolow criminaliter proposuit in et contra inculpatum maleficum Albertum Bębenek de villa Leszczyna formalibus. Moi Łaskawi Panowie Sędzia! Staję tu przed Sądem Waszmościów imieniem Jejmości dobrodziejki mojej Jejmości paniej Sobolowskiej uskarżając 60 Sumitować, od submitto (łac.) – postanowć, ustanowić, poddać się. 46 się na Wojciecha Bębenka, że on zapomniawszy świętej sprawiedliwości i przykazania boskiego ważył się Jejmość kraść tak w zbożu, pszenicy, jęczmieniu, płótnie, skórach, w owcach, etc., z którego ja Sądu Waszmościów proszę świętej sprawiedliwości. Replicando inculpatus maleficus Bębenek libere zeznał:// Żem ja Łaskawi Panowie na przednówku wziąwszy świder z wieczora gospodarski, o czym nikt nie wiedział, przewierciałem spodem podłogę w spichlerzu i nasypało mi się pszenice ze dwa korca61 po dwa razy. Dałem raz kopę drugi raz trzy pod Sobolowiec Karwikowi trzy razy, było z pięć mac. Dawał mi po kilka razy za nie, tylko razem kopę. Jęczmienia było z korzec. Dałem go gospodarzowi. Raz wziąłem go w nocy pierwej niż pszenicy. Dał mi taler najpierwej, a [...] po pół złotego. Ten wiedział, skąd to zboże było, że ze dwora. Płótna wziąłem na blechu62. Płótna konopnego półsetek, przedałem go Biełosowi w Gliniku. Za niem wziął pół siódma złotych. Pytał mie, skąd go mam. Powiedziałem, żem też porwał. Nic nie rzekł na to. Quaesitus, komu owce przedał i drugi półsetek z ganku. Ad haec negavit: Że nie wiem nic ni o czym. Quaesitus, kiedy skóry pokradł, respondit: Jeden raz wziął, drugi raz drugą. Przedałem ją Sroce we Trzcianej. Tak raz dał mi za nię złotych 5 i półtrzecia za drugą. Quaesitus, jeżeli się zna do innych szkód, które czynieł, respondit: Że się nie znam już ni do czego i nikt mnie ni na co nie namawiał, tylko jakom powiedział. Quaesitus, przed tym służąc, jeżeli kogo nie szkodował, respondit: Służyłem w Łękcie u Kukli. Wziąłem parobkowi suknią, kosę, ubiory, pas i koszulę. Sukniam przedał chłopu w Gliniku. Ubiorym schodzieł. Insze rzeczy wróciełem i płaciełem. Po tym służyłem w Cichawce, ale nic nie skorzyściełem był. Służyłem tu u gospodarza Kołodzieia i tak rok, wziąłem na [...] siekierę, trzosło i wici. O tom siedział na Wiśniczu. Pietrasowi w Leszczynie sierdzień, łańcuch, boty białogłowskie. Sroce jednemu przedałem łańcuch, drugą siekierę, trzecię, sierdzień63, siekierę i boty, alem to płacieł. W Chrostowej wziąłem poddanemu Jej Ekscelencji pani Niewia[...] dwie torby, trzosło i pięć łokci płótna. Tom też Sroce torby przedał, bo mnie na to namawiali, abym ja przynosieł, co będę miał. Swemu gospodarzowi wziąłem też złoty z woreczkiem w nocy. Ostatek zostawiłem, alem mu i ten złoty wrócieł. Quaesitus, jeżeli więcej kogo 61 Korzec – „dawna jednostka objętości materiałów sypkich. Zależnie od miast istniało duże zróżnicowanie tej miary, np. korzec krakowski – 43,7 litra, korzec warszawski – 120,6 litra, korzec gdański – 54,7 litra. W 1764 r. sejm zatwierdził jednolity wzorzec równy 32 garncom (120,6 litrów). Korzec dzielono na ćwiertnie (półkorcówki), ćwierci, garnce, kwarty, kwaterki”. Wg. J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, s. 169. 62 Blech, inaczej: blich, bielnik – „miejsce bielenia płótna przez polewanie wodą na słońcu”. Bielenie odbywało się w czasie kwitnienia drzew, tj. w maju i w pierwszej połowie czerwca. Zob. Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, t. I, Warszawa 1900, s. 178. 63 Sierdzień – okowy. Zob. S. Linde, Słownik języka polskiego, t. V, Warszawa 1812, s. 236. 47 [s. 49] [s. 50] [s. 51] szkodował, aby libere zeznał, respondit: Żem już nikogo więcej nie szkodował.// Ad comprobandum itaque testes statuti recognoverant quorum primus Andreas Swigost hoc tantum recognovit do czego sic inculpatus zeznaje się. Po takowych inquizycjach urzędnych przy Sądzie uczynionych, na których nic więcej nie chciał przyznać, tylko to co jest wypisane z inquizycji, zdany jest Sądowi, na którym Sądzie już Zagajonym, od sędziego pytany jest po pierwsze, drugie i trzecie wedle prawa napominany, aby cokolwiek jeszcze nadto rozważając mu wiedział, dobrowolnie wyznał i z kimby miał skład i kędy, odpowiedział: Żem nikomu więcej nie szkodował, tylko to com przed sądem zeznał i nie miałem ni z kim składu nijakiego, czyniąc negative albo przą na pytanie sędziego, także rozważanie nie dbając, przez dekret sądowy dla lepszego i pewniejszego wywiedzenia prawdy od tegoż winowajcę, który od instygatora jest pokonany i sam się zeznał, zdany jest z dekretu na tortury wedle prawa mistrzowi. Do której sprawy wysłuchania i dozoru, aby się prawu Bożemu i wolej świętej dość stało się, a człowiekowi praeiudicium jako stworzeniu Bożemu bezprawie nie działo, deputowani są z Sądu sławetny pan Hilary Niwiński, pan Jan Cempurski, pan Wojciech Bedlinski ławiczni z Stanisławem Kotulskim pisarzem. Ad primam quaestionem tormentis respondit Tractus primo et quaesitus nihil fassus est. Tractus secundo et quaesitus omnia negavit, tylko to jako patet ex inquisitione, że go Srokowie namawiali i wiedzieli o wszytkim, po pszenicę pięć razy zachodzieł tylko sam, a nie z kim insupra. Tertio nihil fassus est, tylko to com zeznał, sumnieniem moim zawięzuję i biorę na duszę swoję et tandem depositus.// Actum in crastino die 13 mensis Octobris sub eodem Iudicio Bannito Necessitatis Causa per famatum Joannem Knorowicz et supra nominatos [13 X 1696] Decretum elapsum super maleficuma Alberto Bębenek Iudicium itaque praesens considerata et bene trutinata causa undique actoris et instigatoris Joannis Opalewski in et contra maleficum Albertum edictum et decretum in hanc formam edidit, że ten niebaczny Wojciech Bębenek naprzód na przykazanie boskie, w którym zabrania złodziejstwa i innych zbytków, na surowość i ostrość prawa pospolitego, które zabrania złoczyńcom, zabójcom, mordercom krwie niewinnej i innym szkodzącym ludzi, a że to pokazało się naprzód z dobrowolnego zeznania się tegoż Bębenka Wojciecha, że szkodował, kradł, przechodzieł, świdrem wierciał szpichlerz Jejmości dobrodziejki swojej, w której poddaństwie zostawał i innym osobom wynosieł, od których i namawiany był, tudzież z młodości swojej parał się tym złodziejstwem różnym różnie a Poprawione z: malefocirem. 48 kradnąc nocnym sposobem i licem oddając i płacąc, czego tylko w inquizycjach przyznał i in torturis allegował64 sumnieniem zawięzując i duszę swoją. Zaczym Sąd niniejszy nasz Wiśnicki trutinata causa et bene investigata, ne crimina maneant in posterum impunita sua in id mediante sententia decrevit hoc, aby pro suis excessibus et enormibus facinoris [!] złoczyńca ten Bębenek Wojciech był na szubienicy powrozem zadziergnion. Quod decretum approbatum est et executum. Sub eodem Actione// A że decyzja ultima stanęła taka Jejmości dobrodziejki paniej na Sobolowie Sobolowskiej, że złoczyńcę swego i kradzieżcę uwolniła od śmierci szubienicznej za intercessją poważnych osób szlachty i duchownych. Zaczym Sąd ad trutinam Jejmości dobrodziejki tę sprawę zdaje, której wolno z tym złoczyńcą chcieć co czynić i tego więźnia liberum według woli Jejmości pronunciat. [16.] Posiedzenie Sądu, na którym rozpatrzono sprawy: 1) Szymona Gąsiorka ze wsi Okocim oskarżonego przez jego pasierba Tomasza Maidziarczyka o zabójstwo matki; 2) Wojciecha Stando i Jakuba Stando oskarżonych o kradzieże pospolite; 3) Stanisława Kozickiego, jego syna Michała Kozickiego oraz Jana Opusińskiego, oskarżonych o kradzież skarbu pańskiego. W jednym wspólnym dla wszystkich oskarżonych dekrecie (wyroku) Sąd skazał Szymona Gąsiorka na kary ucięcia ręki i ścięcia pod szubienicą; Wojciecha Stando na śmierć przez powieszenie; Jakuba Stando na karę naznaczenia piętnem na skórze; Michała Kozickiego na karę miecza pod szubienicą; Jana Opusińskiego na chłostę 100 plag pod szubienicą; Stanisława Kozickiego na karę poćwiartowania żywcem pod szubienicą. Actum in Utroque Officio Iudicioque nostro Neowisnicensi Necessitatis Causa Bannito per Iudicium Compositum tam Advocatiale, Scabinale quam Consulare per famatum dominum Joannem Knorowicz advocatum ordinarium feria sexta ante festum Sanctae Hedvigis Viduae proxima die 14 mensis Octobris Anno 1695to [14 X 1695] Coram Utroque Officio nostro Neowisnicensi comparens personaliter laboriosus Thomas Maidziarczyk subditus villae Okocim proposuit criminaliter in et contra homicidam Simon Gąsiorek de eadem villa formalibus. Moi Łaskawi Panowie Sędzia! Stanąłem przed zacnym Sądem Waszmościów uskarżając się na tego niebacznego ojczyma mego, który nie pamiętając na przykazanie boskie, w którym zabrania zabójstwa, na surowość i ostrość prawa pospolitego na zabójców opisanego, zabieł, zamordował niewinnie matkę moję rodzoną, przeto ja u Sądu Waszmościów proszę z niego świętej sprawiedliwości. 64 Allegować – przytoczyć dowody. 49 [s. 52] [s. 53] Incarceratus itaque Simon Gąsiorek coram eodem Iudicio constitutus e vinculis adductus per iudicium requisitus utrum hoc facinus ille patraverit, respondit: Moi Łaskawi Panowie Sędzia! Trudno mam zapierać się, bom to uczynieł. Quaesitus, dlaczego to uczynieł, respondit: Bo ze mną źle mieszkała. Ustawicznie się swarzyła, dlaczegom był odszedł od niej na Węgry. Znowum powrócieł i bawiełem się u nie. Także źle ze mną żyła. Naszła jednego czasu do Brzeska na robotę. Jam też tam był// jakom szedł z Brzeska. Ta mnie dogonieła. Swarzyła się ze mną i przechodzący przez ławę na potoku uderzyłem ją za ucho, aże zleciała. Ex adverso instygator negavit hoc, że nieboszczka nie od jednego razu zabita, bo sześć dziur w głowie miała, w który raz jeden rękę by był włożył. Replicando inculpatus firmiter przy tym stanął, że na straszny Sąd Boski idę, żem tylko raz uderzył, chyba się na kołkach poranieła jako leciała z ławy. Monitus itaque per Iudicium primo, secundo et tertio idem inculpatus, ut benevole crimen perpetratum agnosceret, nihil ultra agnovit. Sub eodem actu Inquisitio facta cum malefico Alberto Stando ratione furti, in qua inquisitione quaesitus, czym się z młodości bawieł, respondit: Służyłem u Janiczka w Rzegocinie przez lat 12, a najpierwej w Łąkcie znowu na koniu. Jakom odszedł od Janicka najpierwej w Łąkcie młynarzowi Adamowi wziąłem klacz. Przedałem ją księdzu w Młosowie za złotych 30. Pytał mnie, skąd ją mam. Powiedziałem, że własna. Item Janiczkowi parę koni wziąłem. Przedałem je Wilczkowi za Dopczycami w Sieprawiu, bo mnie na to namawiali. Nie dali mi za nię i na bochenek chleba, tylkom z niemi pieł. Item w Rusnowie[?] księdzu wziąłem konia. Przed stajnią chodzieł w nocy. Tegom do tych Wilczków zaprowadzieł. Szpiegowali na mnie i jakom od nich szedł, chłopi mnie schwycieli i oddali do tego księdza, a od księdza tu mnie do zamku oddali, a przed tym księdzu gosprzydowskiemu wziąłem klacz i za tę ciż Wilczkowie nic nie dali, ale ją musieli wrócić. W Rusnowie wziąłem woły kmieciowi. Takżem je Wilkom zaprowadzieł i te się wrócieły, ale mi nic nie dali. Item na Woli za pana Janickiego wziąłem paprzycę65 we młynie i dwa tradynki66. Poznali mnie w Bochni i wzięli mnie do pana Janickiego, ale mnie tu nie chcieli wtenczas przyjąć do więzienia. 65 Paprzyca – „poprzeczka żelazna, służąca do podnoszenia lub obniżania górnego kamienia we młynie i w żarnach”. Zob. Słownik Staropolski, t. VI, z. 1 (34), pod red. S. Urbańczyka, Wrocław– Warszawa–Kraków 1970, s. 37. 66 Tradunek, trodunek, tradynka – żelazna obrączka, skówka nakładana na części wozu, np. na piastę koła, dyszel. Zob. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t. VII, Warszawa 1919, s. 91. 50 Tandem monitus a Iudicio ut uera recognovit, respondit: Moi Łaskawi Panowie Sędzia! Już nic więcej nie szkodowałem nikogo. Tandem revelavit: Jakem uciekł z więzienia, miałem dybki na ręku// i związanym był. Napadł mnie chłop. Ze wsi szedł, a ja do wsi od Miechowa. Pytał mnie, skąd idę. I jam mu powiedział, żem uciekł od żołnierzów. Ten mi dybki zdjął i rozwiązał. Po tym szedłem ku Krakowowi. Napadłem na chłopa pijanego, leżącego na miedzy między zbożem. Widziałem, że leżał, worek przy niem. Wziąłem mu go. Było chleba za groszy 9 i złotych 26 dobrej monety. Z tym mnie wzięto w Krakowie tu do więzienia. Sub eodem actu Secundus Jacobus Stando quaesitus, jeżeli kogokolwiek szkodował, o co jest oddany do więzienia, respondit: Żem nikogo nie szkodował, tylko chłopu na Zośki67 wziąłem w komorze, bo jej był nie zamknął suknią, ubiory zamsowe i ośm łokci płótna konopnego. Zaniesłem to do lasa. Zaraz postrzegli i schwycieli mnie. Musiałem to wrócić i z tym mnie tu oddali do więzienia. Quaesitus secundo et tertio, aby prawdę przyznał, czy kogo szkodował, respondit: Jażem nie szkodował, chyba później po więzieniu, jako ser po dwa razy wziąłem bacom u Zarabiu. Nie powiem nic więcej, anim z nikiem ani z B[...] nie miał przewodniej. Sub eodem actu Inquisitio facta cum Stanislao Kozicki ratione skarbu pokradzionego w Baranowie Jego Ekscelencji dobrodzieja naszego, na której inquisitiej według punktów pytany, z jakim [!] sposobem przechodzieł ukraść skarb, respondit: Że ja nie wiem i skarbu Jego Ekscelencji dobrodzieja, tylko to, że byłem u syna, który służył u malarza pańskiego. Przyniesłem mu był boty, bo ich nie miał. Ten mi powiedział, że ja nie mam za co boty kupić. Potym mi oznajmieł o rzeczach, któremu Wozniczka tegoż malarza dał. Te rzeczy ja odebrałem. Puszek srebrnych pozłocistych 10 alias kubków małych narachowałem było plus minus 15, inszych także srebrnych kilka, w których kamyczki różne oprawione były. Item dwa zegarki złote czyli pozłocane; blach srebrnych numero 9; karmazynu68 łokci 4; złotogłowiu łokieć; adamaszku zielonego łokci 6. Po dwa razy mi to dawał. Srebrom zachował w stodole pod podłogą, a inne rzeczy dałem kaczmarce do schowania z workiem do skrzynie na Boreczku. O tymem też słyszał, że ten Na Zośki – tj. w uroczystość św. Zofii przypadającej w dniu 15 maja. Karmazyn, od carmesino (wł.) lub Karmesin (niem.), czerwony barwnik, kolor intensywnie czerwony, szkarłatny oraz dawna cenna tkanina koloru czerwonego. Zob. Z. Gloger, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. III, Warszawa 1902, s. 13 67 68 51 [s. 54] [s. 55] [s. 56] Wozniczka spódnicę Żydowi przedał za 30 złotych,// która warta była półtora tysiąca. A stąd się dowiedziałem, kiedy Malarczyk dał karmazynu synowi memu, który mu masztalerze odebrali i Jego Ekscelencji oddali. Tam był sznurek od opończe Jego Ekscelencji. Po tym poznali, że te rzeczy ze skarbu były i kazali mnie schwycić i tych drugich, a Wozniczka uciekł, ale ten przechodzieł skarb. Michael filius praenominati Kozicki revelavit, że ten chłopiec, który tu ze mną jest, powiedział przed ojcem moim, że mam srebro. Ociec mój kazał je sobie dać. Dałem mu raz srebro, to jest puszki, zegarki, relikquiarze, potym drugi raz blachy srebrne, 4 pręty srebrne, jako palec kamyki od szkatułki srebrne szrubowane. Trzeci raz przyszedł do mnie. Dałem mu płótna półsetek, karmazyn, adamaszek, złotogłów, śrubę srebrną, kitajkę69. A naprzód namawiał mnie i Malarczyka Wozniczka, abyśmy się do skarbu dobyli. Nie mogliśmy go przejść. Chciał żebyśmy go kuminem spuścieli, aleśmy nie przynieśli tego, tylko była dziura w żelaznich drzwiach i ja nią wniosłem te rzeczy, pobrałem i wydawałem. Dzieliliśmy się niemi. Drugi raz do pokoju skrzynieśmy przechodzieli. Wybraliśmy obrazki, szkaplerze, kitajki. Wozniczka spódnicę wziął. Z tych rzeczy zostało się jeszcze u kaczmarza kamyków 2 błękitnych, czarny 1, zwierciadło i obrazków dwa, aksamitu czerwonego łokieć, ale mi teraz ociec nie kazał o tym powiadać, a kiedy ode mnie odbierał to nam mówieł, że pójdzie z nami na Węgry. Wozniczka wziął rościk srebrny, któryśmy wzięli w stoliku na górze w pokoju, rynkę srebrną, puzderko srebrne z instrumentami różnymi srebrne szrubowane. Jam tedy szedł do Kolbuszowy od ojca. Niesłem tego Malarczyka karmazyn, a on miał za mną iść, alem się z nim minął. W tym mnie masztalerze napadli i odebrali to ode mnie. Jam uciekł, a ociec poszedł do Baranowa i samego schwycieli, a po tym Malarczyka i mnie wzięto. Kawałek srebra dałem Sobierni w Baranowie za oktawkę70. Toteż mówię, że w skarbcu nie był Malarczyk. Joannes Opusinski pictor71 de civitate Varsaviensia recognovit:// Jam nie postał w skarbcu pańskiem, tylko co tam pobrali, to się też ze mną dzielili. Tylko kiedy skrzynie odmykali, tom bywał przy tym i zarówno brałem cetera ut Michael Kozicki et hoc recognovit, że nas stary namawiał, żeby skrzynie wykopali i kopał. Po tym z Wojciechem Standem namawiał się kłódkę odemknąć nad turmą. Jam to słyszał, kiedy do siebie gadali. In secunda inquisitione primo Simon Gąsiorek, jeżeli się zna do tego zabójstwa żony, respondit: Że znam, alem żadnym orężem nie zabieł, tylko kijem. Secundus Wojciech Stando nihil ultra fassus est oprócz tego, że go dwa razy ten stary namawiał, aby się wykopali z turmy. a 69 70 71 W rękopisie: Wasawiensi. Kitajka, od Kitáj (ros.) = Chiny – tkanina jedwabna albo bawełniana. Oktawka – ludowe prymitywne małe skrzypce, skrzypeczki lub pozytywka. Pictor, od pictor (łac.) – malarz. 52 Tertius Jacobus Stando recognovit, że w Kamyku chłopu wziął dwie sukni i kształt białogłowski; w Pogwizdowie na kiermaszu przedał, a na żony ut prius. Quartus Stanislaus Kozicki nihil ultra fassus est prout in priore inquisitione hoc addidit, żem nie powiedział o relikwiarzu, którym oddał. Quintus filius eius revelavit: Cokolwiek powiedziałem przedtem nic nie więcej ni o czym nie wiem, miełosierdzia proszę i jeślibym co przypomniał, to bym powiedział. Sextus Joannes Opusinski nihil amplius fassus est. Decretum primum super maleficos Po inquizycjach tedy uczynionych z obwinionymi stanęła decyzja sądowa taka. Naprzód, że pierwszy zabójca libere zeznaje się do zabójstwa tego Sąd liberum pronunciat a tortoribus. Zaś Standowie, że się przyznają jako to pierwszy do koni i wołów kradzionych, zaś drugi brat tylko do jednej suknie, a więcej się znajduje, co i przyznał, ci powinni być na torturach. Ci zaś trzej łupieżcy skarbu dobrodzieja naszego, że młodzi, do wszytkiego się zeznają jako kradli skarb pański, a ociec negative postępuje, zaczym od tortur tych młodych liberos pronunciat, a tego starego quaestionibus denunciat Sąd propter meliorem informationem Sądowi, jednak aby ci dwaj, syn z Malarczykiem przypatrzyli się ojcu.// Actum in Iudicio Criminali Necessitatis Causa Bannito feria secunda ante festum Sancti Lucae Evangelistae proxima die 17 mensis Octobris Anno 1695to [17 X 1695] In termino itaque hodierno e carceribus castrensibus Malefici adducti quorum primus Simon Gąsiorek homicida uxoris sądowi nihil fassus [est] ultra hoc tantum, że pierwszy raz kijem w bok uderzył, drugi raz w głowę. Secundus Albertus Stando omnia recognovit ut patet in priore inquisitione hoc tantum addidit żem Janiczkowemu parobkowi suknią ukradł w Rzegocinie, po tym uciekłem panu Janickiemu z Woli z łańcuchem. Ten mnie nadjechał pod Dąbrową ku Sancowi i schwyciwszy mnie, tę suknię mi odebrał. Tertius Jacobus Stando in hac tertia inquisitione nihil fassus est. Stanislaus Kozicki fur quaesitus a Iudicio, jeżeli rzeczy pańskich w skarbie baranowskim ukradzionych, komu nie dał schować, respondit: Że nikomu nic nie dałem ani nic ni o czym nie wiem. Quaesitus, jeżeli namawiał syna i Malarczyka do Węgier po pobraniu rzeczy z skarbu, respondit: Prawda łaskawe prawo, żem to mówieł tym dzieciom. Filius eius Michael omnia agnovit ut prius in inquisitionibus. Joannes Opusinski nihil ultra fassus est. 53 [s. 57] [s. 58] In torturis itaque Albertus Stando Ad primam quaestionem nihil fassus est oprócz tego, że go Wilkowie namawiali na kradzieże, a stary malarz na wykopanie się z turmy. Wilkowie Urban starszy, drugi Michał. Tych powoływano na straszny Sąd Boski. Secundo tractus secundo et tertio. Ustus igne primo, secundo et tertio, tandem demissus. Albertus Stando in tormentis recognovit, że Papuzina z mężem swoim Jakubem, kaczmarka namówieła mnie,// abym jej dostał suknie, bom napieł u niej na złotych 20 i ja szedszy od niej do Wieruszyc wziąłem suknią u Myszki Szczęsny z Sobolowa. Wiedział żem się tylko bawieł próżnowaniem. Ten mnie namówieł, żebym mu co przyniósł i przyniosłem mu dwie suknie z kamykami. Nie dał mi nic za nie. Jam mu suknią po tym wziął, alem mu wrócieł i cokolwiek wziąłem, tom powracał. Secundo tractus et tertio nihil fassus. Tandem demissus est e torturis. Sub eodem actu In torturis itaque Stanislaus Kozicki tractus primo przyznał: Że dwa kamyczki zielone darowałem kaczmarce i szkło zwierciadła, obrazków dwa. Toteż przyznaję, żem namawiał dzieci póść do Węgier. Także, że namawiałem wykopać się z turmy z Standem, bo nas bito bardzo. Tractus secundo recognovit, że aksamit jest u kaczmarki. Tractus tertio et ustus igne nihil fassus est. Hoc addidit: Proszę miełosierdzia u Sądu sprawiedliwego za temi dziećmi, że ci mniej winni, bo rozumu nie mieli takiego jako ja. Winienem śmierci, a ci proszę, aby wolni mogli być. Proszę, ażeby nie byli męczeni. Tandem demissus e tormentis. [s. 59] Decretum super maleficos W sprawie ex delacione magnifici ac generosi domini Stephani Prazmowski capitanei Wisnicensis Sąd nasz Zobopólny Miejski Wiśnicki zasiadszy i onę trutinując między złoczyńcami, że naprzód z propositiej żałobnej criminaliter proponowanej pracowitego Tomasa Maidziarczyka z Okocima, jako aktora proszącego świętej sprawiedliwości na obżałowanego Simona Gąsiorka, który nie pamiętając naprzód na przykazanie boskie na surowość i ostrość prawa pospolitego ważył się zabić, zamordować własną swoję żonę, Sąd Zagajony// trutinując sprawę sua in id mediante sententia decernował tak: Lubo zasłużył sroższą śmierć tenże Gąsiorek według prawa, aby był żywo ćwiertowany, jednak Sąd ex conmiseratione tylko onemu tak naznacza, aby naprzód pod pręgą była mu ręka ucięta, po tym pod szubienicą, aby był ścięty. 54 Wojciech Stando, że się ważył przestępować prawo boskie, w którym zakazuje kradzieży, a ten nie raz nie dwa będąc na złodziejstwie pojmany i więzieniem karany, a nie upamiętał się i owszem bardziej ludzi na dobytkach ich szkodował, co sam benevole in inquisitionibus przyznał i na torturach approbował i po torturach konfirmował, pro tantis tego jego enormis [!] facinoribus naznaczona mu jest śmierć powrozem na szubienicy zadziergniona. Jakub Stando, że w tym złym uczynku kradzieży jest pojmany i oddany do więzienia, do której kradzieży zeznał się, Sąd wybadawszy się z inquizycji z nim uczynionej, że jeszcze nie tak enorme facinus patravit, karę mu tylko taką naznacza, aby pod szubienicą był in cutea licowany na krwawo[?]. Michałb Kozicki, że się ważył targnąć na skarb Jego Ekscelencji dobrodzieja naszego jedząc chleb jego w Baranowie i złodziejskim sposobem przechodzić i kraść różne srebra, kanaki72, adamaszki, kitajki etc. z drugiemi mając condictamenta73, za to lubo surową zasłużył karę, jednak na jego młodość Sąd respektując, tylko mu naznacza, aby był mieczem karany pod szubienicą. Zaś Jan Opusienski, że był complex furti i wszytkiemi rzeczami dzielił się z drugiemi, jednak że sam per se nie był w skarbie, naznaczono mu jest ex decreto, aby był stem plag karany pod szubienicą. Stanisław, ociec Kozickiego, że nie pomniał na starość swoję i lata tudzież nie respektując na duszę, ważył się ludzi// tak młodych psować i odbierać od nich kradzione rzeczy z skarbu pańskiego nie animując ich od takich złych uczynków, ale po raz drugi i trzeci do nich przychodzieł i wynosieł kradzież, aby tedy in posterum crimina ne maneant impunita na ukaranie wszytkim ma być żywo ćwiertowany pod szubienicą. Quod quidem decretum super Simonem Gąsiorek et Albertum Stando et eius fratrem nomine Jacobum in loco supplicii executum est. Ceteri vero ad decisionem magnifici domini gubernatoris detenti sunt. [17.] Sprawa Walentego Mola i Wojciecha Mogielańskiego oskarżonych o kradzież sklepu przez Żyda Jakuba Dabellę, mieszkańca Wiśnicza. Obu skazano na karę śmierci przez powieszenie. Actum in Utroque Officio Iudicioque nostro Neovisnicensi Necessitatis Causa Bannito per spectabilem ac famatum Joannem Knorowic advocatum ordinarium et famatos proconsulem et consules tumquam scabinos iuratos feria quarta ante a b 72 73 W rękopisie: in cuti. Poprawione ze: Stanis. Kanak – starop. naszyjnik. Condictamenta, od condictamen (łac.) – układ, umowa, porozumienie, ugoda. 55 [s. 60] [s. 61] Dominicam Passionis Quadragesima proxima die vigesimo mensis Martii Anno 1697mo [...]a [20 III 1697] Coram Officio Iudicioque nostro Utroque supra nominatis personaliter comparens infidelis Jacobus Dabella Iudaeus et incola Wisnicensis solennem intulit et proposuit propositionem in et contra maleficos fures Valentinum Mol et Albertum Mogielanski formalibus. Moi Łaskawi Panowie Sędzia! Skarżę się przed zacnym Sądem Waszmościów na tych złych a niebacznych ludzi, których tu z więzienia stawiono do Waszmościów, którzy mnie poszkodowali i sklep wykradli wotwierawszy kłódki i zamek, pozabierali towar różny, który i licem podbierałem jedne, drugich nie dostaje jeszcze. Proszę tedy z tych złoczyńców świętej sprawiedliwości. Inquisitio itaque facta cum maleficis et quidem primum ex Valentino Mol de villa Mordarka in qua quaesitus primo, jakiego jest rzemiesła i czym się bawieł, respondit: Żem zostawał przy żołnierzach lat siedm. Nauczyłem się kowalska [!] od żołnierzów. Ożeniłem się i bełem na karczmie w Sowlinach. Stamtąd już lat pięć jakom wyszedł i zostaję się na zagrodzie w Mordarce. Quaesitus, co za znajomość ma z tym Mogielanskiem, respondit: Służył różnie i dzieci uczył, a bywał u mnie. Po tym śpiewacką chodzieł, a przyszedszy to się bawieł u mnie przez dzień, dwa, czasem trzy. Quaesitus, z jakiej okazjej tu na Wiśniczu pokra// dli Żyda i który którego namówieł, respondit: Ten Mogielanski przyszedł do mnie i namówieł mnie, abyśmy poszli kędy dla pochowania się albo kędy dostać czegoś, osobliwie słoniny i przyszliśmy tu na Wiśnicz w świętą Agnieszkę około południa, a wyszliśmy z domu dwoma. Zmienialiśmy tynfa74 u tego Żyda. Widzieliśmy u niego dużo piniędzy w szufladzie u niego. Wyszedszy od niego, szliśmy do Magiery. Tam siedząc potym, począł karty grać Mogielanski z czeladzią. Jako się noc uczyniła. Około dziesiątej szliśmy do składu. Jam miał dwa wytrychy do zamku i kłódki i temi otworzyłem sklep. Szukaliśmy piniędzy. Nie mogliśmy znaleźć. Pozabieraliśmy materie i sznorki [...], które same wziął Mogielanski, a jam sukno zabrał. Szliśmy w kąt pod ratusz i włożyliśmy w worek. Zaraz poszliśmy do domu. Jedneśmy przedawali w Krakowie, drugie w Limanowej, a w Sącu dwie sztuczki musułbasu75 przedał Mogielanski białejgłowie. Jedne mu zapłacili, a drugie nie i zaraz stąd doszli nas, powracali te rzeczy, ale nie wiem czy wszytkie. A kiedyśmy wyszli z sklepu, to ktoś szedł ku nam w ten czas. Zlękliśmy się i co prędzej w worek pokładliśmy i uchodzieli. Trzy wiersze rękopisu nieczytelne. Tynf, tymf – zob. przypis nr 47. 75 Musułbas – turecka tkanina bawełniana wykorzystywana do podszywania opończ i namiotów. Nazwa pochodzi od miasta Musuł, gdzie materiał ten był produkowany. Zob. Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, t. III, Warszawa 1902, s. 241. a 74 56 Monitus a Iudicio, aby vera recognoscat, respondit: Że nie inaczej tylko tak jako zeznaje. Quaesitus, jeżeli żona jego o tym wiedziała, kiedy się namawiali, respondit: Że nie wiedziała. Jako wtenczas widziała, kiedyśmy przynieśli, a kiedyśmy przeładowali, tośmy udawali, że to z Krakowa od żołnierzów mamy. Secundus Albertus Mogielanski complex furti quaesitus, skąd rodem, respondit: Z Nowego Sącza i tam mam ojca. Quaesitus, jakim sposobem znajomość z Molem miał, similiter recognovit prout Mol. Hoc addidit: Że na mnie wielka beła bieda i przyszedłem do tego Mola i widziałem, że wytrychem otwierał do skrzynie zamek o dwóch ryglach. Jam rzekł: Mieły bracie mój! Czy mógłbyś gdzie indziej otworzyć? Respondit: Pewnie bym mógł. Dopierom mu rzekł: Pódźmy kędy pochować się, albo co dostać z kramu. Ten zezwolił iść na Wiśnicz i tu przyszedszy, byliśmy u Żyda. Item po tym, kiedyśmy przyszli do sklepu, miał klucz o sielnym zębie i wytrych dwoisty. Tym otworzył i braliśmy. Item przy mnie wytrych robieł. Cetera ut prius quaesiti ambo strony zabitego w Sowlinach Węgrzyna, responderunt: Że nie wiemy o tym, tylkośmy słyszeli. Sub eodem actu secunda inquisitio facta In qua inquisitione primus quaesitus inculpatus maleficus fur Valentinus Mol. Quaesitus a Iudicio, jeżeli z dobrowolnego umysłu i swojej, a nie cudzej namowy tę kradzież popełnieli i jeśli kto inny z niemi nie był, respondit: Że nie inaczej// tylko jakom już zeznał, że mnie Mogielanski namówieł, kiedy widział żem skrzynkę odmykał wytrychem i mówieł mi: „Moglibyśmy się pochować. Będzie targ na Wiśniczu. Mógłbyś otworzyć pod ratuszem, tobyśmy czego dostali”. Jam też zrobieł dwa wytrychy. Kiedy mnie namawiał, to mówieł: „Jest teraz na Wiśniczu sieła ludzi i warty, to się na nas nie domyślą”. Quaesitus strony zabitego Węgrzyna w Sowlinach, respondit: Że ja o żadnej rzeczy już nie wiem et ceteris revelavit ut in priore inquisitione. Secundus Mogielanski quaesitus, z jakiej okazjej namówieł się z Molem, respondit: Z tej okazjej żem widział, że wytrychem otwiera skrzynkę i tak spólnie namówieliśmy się iść na Wiśnicz, bo on mówieł: „Pójdziemy w poniedziałek, bo targowy dzień. Kupię soli, a jeśli się zda co do pochowania, to się wytrychy przydadzą”. Quaesitus, kędy inne rzeczy podzieli, [respondit:] W Wieliczce na rynku kramarce przedałem, pasamonów76 nie wiem pięć łokci, po groszu, dwie tabliczki[?] Żydowi Szymonowi. Dał nam trzy sztuczki za złotych 15. W Sącu dwie sztuczki musułbasu białejgłowie. Jedne mi zapłacieli, a drugie nie. Żyda na Wiśniczu pokradłem. Zarazem uszedł, stąd nas dochodzono. Cetera ut supra. 76 Pasamon – taśma, lamówka do obszywania sukien, liberii etc. 57 [s. 62] [s. 63] Actum in eodem Iudicio in crastino ipso festo Sancti Benedicti Abbatis die vero 21 mensis Martii Anno 1697mo [21 III 1697] In tertia inquisitione in Iudicio Bannito facta inculpatis maleficus Valentinus Mol quaesitus, jeżeli się zna do tego wszystkiego, o co był pytany w pierwszych inquizycjach i kto kogo namówieł pierwej, respondit: Że Mogielanski mnie namówieł, abym wytrychy zrobieł i tu na Wiśnicz poszli. Tu mi w mieście mówieł, że kiedyśmy obaczyli u Żyda piniądze, gdybyśmy ich dostali, toby ślad był na żołnierzów. Quaesitus, a więcej rzeczy, kędy się podzieli, respondit: Nic wiecej nie mam, tylko jeszcze nóż w zielonym trzonku w pół, a biały w pół. Ten jest w domu. Quaesitus strony zabitego Węgrzyna, respondit: Że ja nic ni o czym nie wiem. Posądzono brata, ale się wywiódł z tego. Quaesitus strony tego Mogielanskiego, jakim sposobem szedł do Krakowa z sznorkami przedawać, respondit: Zakaptorał się precz i suknią czarną wdział i tak figlarsko poszedł. De ceteris ut prius. Secundus Mogielanski quaesitus strony tej kradzieży sklepu żydowskiego// i kto kogo namawiał, respondit: Że spólnieśmy się namówieli, tylko kiedy widział u niego wytrych, rzekłem mu: „Co byś ty mógł także jaki zamek otworzyć”. Ten mi rzekł: „Tylko bym obaczył, tobym otworzył”. I tak poszliśmy tu na Wiśnicz. Tośmy obaczywszy piniądze, spólnieśmy się namówieli. Quaesitus, kiedy do Krakowa szedł, czemu się nie bał, żeby go z regimentu nie poznali, respondit: Że zakapturałem się i błękitną suknią miałem na sobie. De ceteris ut prius revelavit. Decretum Primum Po takowych tedy inquizycjach u Sądu Zupełnego uczynionych, że przy uporze i krnąbrności swojej stoją winowajcy i nie zeznają się do innych złych uczynków, które mogli czynić, jako z koniektur pokazuje się i jeden na drugiego o namówienie na ten zły uczynek składa, tedy z jednostajnych sentencji Sądu Zobopolnego tak Radzieckiego, jako i Wójtowskiego, Ławicznego stanęli, aby obadwa tak Mol, jako i Mogielanski zdani byli na tortury, a najpierwej ma być Mol próbowany jako starszy i to, że się poważył wytrychy robić i sam odmykał, do której sprawy, aby się zadość działo sprawiedliwości świętej, a krzywdy stworzeniu boskiemu na wyobraź Jego Przenaświętszą stworzonemu nie było, deputowani są do execucjeja. In tormentis itaque Moli Quaesitus, jako się dawno tym bawi, respondit: Żem się nie bawieł tym, chyba przy żołnierzach. Teraz mnie Mogielanski przez trzy niedziele namawiał na sklepy wiśnickie. Tractus primo nihil fassus est. Tandem fassus, że u Mola we Limanowej 6 łokci galonu drogiego. Quaesitus, jeśli przewodni nie ma z kim a Nie wymieniono nazwisk sędziów deputowanych do asystowania przy torturach. 58 innym, respondit: Że nie. Secundo et tertio tractus et ustus igne nihil fassus est. Item recognovit, że mnie też namawiał do Miesz[...] do Hin[...], abyśmy słoninę zabrali, ale się im nie dało u Mazura. Ustus igne secundo nihil amplius recognovit. Secundus Albertus Mogielanski in tormentis itaque tractus, quaesitus, kto kogo namawiał, respondit: Że nie namawiałem, ale spólnie. Quaesitus, kogo więcej szkodowali, respondit: 2 sztuczki musułbasu w Sączu, a w Wieliczce passamon. Tractus secundo nihil fassus est. Ustus igne primo, secundo et tertio et tandem depositus est.// Actum in Iudicio Necessitatis Causa Bannito nostro Neowisnicensi feria sexta ante Dominicam Passionis Domini proxima die 22 mensis Martii Anno 1697mo [22 III 1697] Decretum Iudicii elapsum super malificos fures Valentinus Mol de villa Mordarka et Albertum Mogielanski de Nova Sandecia. W sprawie ex delacione niewiernego Jakuba Dabelle Żyda i obywatela miasta naszego Nowego Wiśnicza aitowanego77 się u Sądu naszego Miejskiego Wiśnickiego w tym Kriminalnego Zagajonego o oskarżenie się w propozycjej swojej na złoczyńców, to jest Walentego Mola ze wsi Mordarki i drugiego Wojciecha Mogielanskiego rodzica z Nowego Sącza, którzy zapomniawszy przykazania pańskiego, w którym zakazuje kradzieżya, poważyli się kraść i wyłupać sklep publice pod ratuszem w mieście naszym, a osobliwie ten Mol, będąc w leciech i wieku doskonałym, do tego miawszy rzemiosło w ręku, lubo się wzbrania tym, że go Mogielanski namówieł na ten zły uczynek i na zrobienie wytrychów dwóch, a zaś pytany in secunda inquisitione, gdy ich do Sądu ad confrontationem przywołano, żeby sobie ten zły uczynek wymawiali, przyznał sobie, że się insimul i wzajem namówieli. Jednak przecię tenże Mol większą by był karę zasłużył, że sam wytrychy zrobieł i który do tego złodziejski miał, nadto do domu swego tego Mogielanskiego z tą kradzieżą przyjął i sam mu rzeczy do sprzedawania udzielił, ale żeb więcej nie masz, instygator o inne scelera78 i szkody ludzi niewinnych, tylkoc żydowskie, do których spólnie należeli tak Mol, jakoby Mogielanski, na ukazanie tedy innym wszystkim złoczyńcom i za to, że ten zły uczynek na niewiernych pod ten czas bytności Jaśnie Oświeconego Pana i Dobrodzieja Naszego Miłościwego chcieli włożyć, który się na nich ukazał, aby in posterum crimina ne maneant impunita, ma być wprzód Mol na szubienicy Następuje przekreślone: aci. Wpisane na interlinii. c Następuje przekreślone: od. 77 Aitowany – agitowany. 78 Scelera, od sceleritas (łac.) – występek, bezbożność. a b 59 [s. 64] powrozem zadziergniony, a potym po nim takąż śmiercią ma ginąć Mogielanski. Quod quidem decretum ab authoritate castrensi approbatum est.// [18.] Nagłówek zapiski posiedzenia sądowego w dniu 24 października 1698 r., bez wpisania protokołu sprawy. [s. 65] Actum in Iudicio nostro Utroque, tam Advocatiali et Scabinali Consularique Neovisnicensi Necessitatis Causa Bannito per spectabilem ac famatum dominum Joannem Knorowicz advocatum ordinarium die 24 mensis Octobris 1698vo [24 X 1698] [19.] Posiedzenie Sądu w Niepołomicach w sprawie Stanisława Skiminy ze Szczytnik oraz jego wspólnika Krzysztofa Prochownika oskarżonych o kradzież koni przez Wojciecha Świerczka z Niepołomic. Zostali skazani na karę powieszenia na szubienicy. Actum in Iudicio nostro Advocatiali et Scabinali Neovisnicensi Necessitatis Causa in villa Niepolomice Bannito per famatum Jozephum Podgorski, Mathiam Brodecki, Nicolaum Mazorski advocatum Niepolomicensem, Gregorium Staszkowicz et alios feria tertia post Dominicam Conductus Paschae proxima die 17 mensis Aprilis Anno 1703 [17 IV 1703] In Iudicio nostro Necessitatis Causa Bannito personaliter comparens laboriosus Albertus Swierczek de Niepołomice proposuit contra inculpatum Stanislaum Skimina de Szczytniki, że on nie pamiętając na przykazanie boskie, na surowość prawa poważył się jego w dobytku szkodować i kraść, na którego świętej sprawiedliwości prosieł u Sądu. Inculpatus tedy Skimina quaesitus, czymże się bawieł, respondit: Że furmanką się bawieł. Quaesitus, co go do tego przywiedło, respondit: Że tylko ten raz dopuściełem się tego, ale mnie ten drugi namówieł i wzięliśmy parę na Wężowym Stawie. Jam mu rozwadzał, abyśmy// tego nie czynieli. Ten przecię do tego mnie przywiódł, żeśmy wsiedli na konie i jachaliśmy pod Kraków. Po tym rostrucharzom79 o nich opowiedzieliśmy. Tenże przedał konia beze mnie. Jam też o klaczy nie chciał już wiedzieć. Po tym szedłem na Kleparz. Tamże poznał Tomas Lenczowski. Jam mu o wszystkim powiedział. Ten niedługo przyszedł a [s. 66] Wpis nową ręką. Rostrucharz, od Rostäuscher (niem.) – naganiacz w kupnie koni, handlarz koni lub też stajenny, koniuch. Zob. Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, t. IV, Warszawa 1903, s. 177; Słownik Staropolski, t. VII, z. 7 (47), pod red. S. Urbańczyka, Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk 1977, s. 498. a 79 60 z rajtarami i wzięli mnie. Jam też o tym drugim powiedział. Kędy był u rzeźnika na Kleparzu, tak nas oba związano i wzięto. Quaesitus secundo, aby dobrowolnie przyznał, komu co więcej skorzyścieł, respondit: Że nie skorzyścieł nic więcej. Secundus Christophus Prochownik de civitate Nowy Korczyn, quaesitus, czym się bawieł z młodu, respondit: Robiełem przy ojcu. Quaesitus, dawno się zna z tym Skiminą, respondit: Że rok już temu, alem nic więcej nie uczynieł, tylko obadwa żeśmy parę wzięli. Po tym w oczy sobie mówieli. Stanisław mówieł, że go Chrzysztow namówieł, a ten też na niego wkładał, że onego namawiał. In secunda inquisitione inculpatus Skimina quaesitus, aby vera recognoscat, kogo poszkodował i komu co sprzedał, omnia negavit. Do tych tylko dwóch klacze i konia, które z Prochownikiem poszkodował de ceteris nihil fassus. Christophus Prochownik similiter quaesitus, i dlaczego w Szczytnikach w więzieniu w łańcuchu siedział, respondit: Dlatego, żem się o dług za konia upominał wójtowi. In tertia inquisitione do najmniejszej rzeczy// nie przyznał. Na to tylko narzekał, że bywszy kmieciem, pogorzał i teraz tych koni chwycieł się z drugim. Christophus Prochownik de nulla re alia fassus est. Decretum A ponieważ po tak wielu inquizycjach byli winowajcy, tak Stanislaus Skimina, jako i Christophus Prochownik inquirowani, aby benevole przyznali swoje scelera i szkody, które ubogim ludziom poczynieli w dobytkach ich, kradnąc ich konie, do czego żadną miarą nie chcieli libere przyznać, zaczym, aby się sprawiedliwości świętej zadosyć stało według instygatora, ani żeby się swoim ciałem odwiedli, zdani są z dekretu niniejszego na tortury jako tylko do tych trzech koni zeznają się, które od nich licem odebrano, a do więcej nie znają się, które na nich wkładają. Ten tedy dekret approbując podpisuję się ręką moją własną na ten czas Michał Franciszek Musianowski, podstarości niepołomicki. In torturis itaque quaesitus primo Stanislaus Skimina, aby sprawiedliwie przyznał, kogo szkodował: Nie wiem nic więcej. Tylkom od niego kupieł konia myszatego. Raz mi powiedział, że z Liszek, a drugi z Szkal[?]. Quaesitus o inne punkta, omnia negavit. Secundo recognovit: Pod Bieżanowem wziął konia dereszowategoa na łąkach. Tegośmy sprzedali w Krakowie za złotych 20 szelągami. Item klaczę w Staniątkach gniadą do Gorek Gorzkowskich za złotych 12. Rzeźnik go kupieł w Krakowie na Mikołajskiej.// Companiej nie miałem ni z kim, tylko z tym Prochownikiem, ale on musiał mieć, ale ja o tym nie wiem. I ten zdrajca na to mnie namawiał. Więcej nie wiem. Na Sąd Pański z tym idę. a Na interlinii nieczytelny wyraz. 61 [s. 67] [s. 68] Tractus secundo nihil fassus est: To wiem, że ten konie wodzieł na Szląsko. Tractus tertio nihil praeter ea quod fassus est. Ustus igne primo hoc revelavit: Wiem, że ten Prochownik był o konia pana Błachowskiego powołany, alem z nim tego nie uczynieł. Ustus igne secundo et tertio nihil amplius. Secundus Christophorus Prochowik recognovit: Uikowi80 swemu wziąłem konia niemałego dereszowca81 pod Bieżanowem. Do Radwanowic przedaliśmy go rzeźnikowi. Tractus secundo do drugiego uikowego przyznał. Tractus tertio nihil fassus est. Ustus est igne: Wziąłem z Grabia kobyłę pod jesień i źrebiec w Karwinie chłopu do wójta za złotych 50. Ustus secundo: W Kłaiu wziąłem 2, czarny koń, klacza siwa na Tarnogorach. Sprzedałem je Rostruchowi. W Krakowie przedałem teraz konia, cośmy teraz wzięli. Ustus igne tertio quaesitus, dlaczego go rzeźnik pod łóżko skrył: Dlatego, że rajtary szli. Tandem dimissi e torturis et ad Iudicium adducti omnia approbaverunt. [s. 69] Decretum super maleficos fures W sprawie pracowitego Wojciecha Swierczka, obywatela niepołomickiego, jako aktora criminaliter uskarżającego się przed Sądem naszym a-Wiśnickim i Niepołomickim-a w tej aktiej za//gajonym, proszącym świętej sprawiedliwości z obwinionych złoczyńców Stanislai Skiminy i drugiego jego kompona Chrzysztopha Prochownika, alias Paczanowskiego o kradzież jego koni i tak wielu innym osobom poszkodowanym, do czego na inquizycjach ciż złoczyńcy nie chcieli się przyznać, ale firmitissime stali przy uporze i swojej krnąbrności, tylko do koni świerczkowych, w czym Sąd propter maiorem indagandam rei veritatem z decyzjej swojej zdał tych złoczynców na męki i tortury, deputując od Sądu ludzi sądowych, aby się przysłuchali sprawie, a tym obwinionym jako stworzeniu Boskiemu praeiudicium i krzywda nie działa, gdzie in confessatis do tak wielu ludzkich przyznali się koni. Zaczym, aby in posterum crimina ne maneant impunita, a inni złoczyńcy wystrzegali się szkody ludziom czynić i onych w substancjach ich szarpać, z dekretu niniejszego naznaczona jest onym śmierć na szubienicy powrozem zadziergniona. Ja ten decret approbując podpisuję się. Michał Franciszek Musianowski, podstarości niepołomickib. Wpisane na interlinii. Własnoręczny podpis. 80 Prawdopodobie uik – wujek. Zob. Słownik Staropolski, t. X, z. 6 (66), pod red. S. Urbańczyka, Kraków 1992, s. 418. 81 Deresz – koń maści dereszowatej, koń o sierści będącej mieszaniną kępek ciemnoczerwonych i białych. Zob. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I, Lwów 1854, s. 426 a-a b 62 [20.] Sprawa Mikołaja Świetnickiego oskarżonego przez jego pana Amelaryego Kandy o kradzież skarbu należącego do oskarżyciela oraz Jaśnie Oświeconej Księżnej. Świetnickiego skazano na karę śmierci przez powieszenie. Actum in Utroque Officio Iudicioque Neovisnicensi Necessitatis Causa Bannito in causa magnifici domini Amelari Kandy82 cum inculpato Nicolao Switnicki servo die tertia mensis Ianuarii Anni 1704to [3 I 1704] Inquisitio facta cum malefico Nicolao Switnicki// strony pokradzionego skarbu tak Jegomości pana Amelarego, jako też Jaśnie Oświeconej Księżnej Jejmości83 dobrodziejki naszej według produkowanych Sądowi punktów, na które po raz, drugi i trzeci więcej nic nie przyznał, tylko do tego, co się przy nim licem znalazło tak z srebra, złota, pierścieni, etc. [s. 70] Decretum A ponieważ ten Switnicki przy tak wielkim uporze stoi, że nie chce nic więcej benevole przyznać, tylko to co się przy nim znalazło, a actorea pars producit punktów więcej, jaką szkodę przez kradzież czynieł, zaczym propter maiorem indagandam rei ulterioris veritatem, ten Swietnicki destinowany jest ad torturas. Kędy, aby się stworzeniu boskiemu praeiudicium nad prawo nie działo, deputowani są do wysłuchania się sprawy sądowe persony. In torturis itaque in primo tractu Primo quaesitus o zawinienie, czyją pieczęcią zapieczętował, na którym pieczęć Jaśnie Oświeconej Księżnej Jejmości była, skąd jej dostał, gdzie ją podział, respondit: Pierwsze zawinienie moją było pieczątką zapieczętowane, ale o Księżnej Jejmości pieczęci nie wiem i nie miałem je. Musiał pan Głębski84 nią zapieczętować, bo była przy księdzu Karpinskim, a on przy nim zawsze był. Secundo quaesitus o rzeczy z skarbu Jaśnie Oświeconej Księżnej Jejmości, jeśli ich więcej nie ma u kogo w schowaniu albo jeszcze przy sobie, respondit: Nie mam nic więcy i nie wziąłem oprócz// tych, które przy mnie odebrali. Tertio quaesitus, jeśli składu u kogo nie miał albo nie ma, respondit: Że ni z kim nie przestawał i ni u kogo nic nie ma, ani się tych rzeczy nie spuszczał, tak przed dworskiemi, jako i obcemi. Amelary Kandy, najprawdopodobniej dworzanin księżnej Teofili Lubomirskiej. Prawdopodobnie Teofila Ludwika Zasławska-Ostrowska, księżna Lubomirska (1650–1709), córka wojewody krakowskiego Władysława Dominika Zasławskiego, siostrzenica króla Jana III Sobieskiego, dziedziczka ordynacji ostrowskiej, żona Dymitra Jerzego Wiśniowieckiego (1671) i Józefa Karola Lubomirskiego (1638–1702) marszałka wielkiego koronnego, marszałka nadwornego koronnego, koniuszego koronnego, którego poślubiła w 1683 r. 84 Pan Głębski – dworzanin księżnej Lubomirskiej. 82 83 63 [s. 71] [s. 72] Quarto quaesitus, jako wiele czerwonych złotych85 w wenecjej86 tako z skrzynie pańskiej, jako i z szafeczki zabrał, respondit: Jakom raz powiedział, że na straszny Sąd Boski idę, żem z skrzynie i jednego nie wziął, bo zaraz Jegomość za mną wszedł. Co z szafecki, jakom powiedział, żem wziął trzy cykiny87 i siedm czerwonych złotych. Quinto quaesitus, panu Burlatemu co za rzeczy z sepetu88 pobrał, respondit: Że najmniejszej rzeczy nie wziął ani do sepetu nie otwierał. Sexto quaesitus, co za rzeczy u brata w schowaniu miał, respondit: Że nie mam nic więcej, tylko jakom przyznał dwa obrazy olenderskie pańskie, do których na pierwszych inquisicjach nie przyznałem się, bom zapomniał, a swoje drobiazgi obrazki Officium świętego Józefa, książkę włoskich granic, oktawkę, pukliska i różne płatki. Septimo quaesitus o manelę89 Jaśnie Oświeconej Księżnej Jejmości, respondit: Anim jej nie widział, anim wziął i o niej nie słyszał. Octavo quaesitus, jeśli z którym złotnikiem nie miał jakich konferencji, respondit: Że z żadnym nie miał, ani do roboty nic nie dawał, oprócz krzyżyka, obrączki diamentowej i łyżki przerobienia, którą mi Jegomość darował. In nono tractu nihil amplius fassus est, oprócz// tego: Niechaj Pan Bóg skaże Glebskiego, bo dla niego mnie o tę pieczęć turbują. De ceteris nihil. Tractus et ustus igne primo, secundo et tertio nihil amplius tandem dimissus e torturis. Decretum W sprawie ex delatione Wielmożnego Jegomości pana Amelarego Kandego z obwinionym o kradzież tak jego samego, jako też skarbu Jaśnie Oświeconej Księżnej dobrodziejki naszej przez Nikołaja Swietnickiego sługę jego zasiadszy Sąd nasz miejski wiśnicki zobopólny i dobrze onę trutinowawszy z produkowanych sądowi punktów, do których się Swietnicki nie ze wszytkim przyznał, tylko do tych rzeczy, które przy nim licem odbebrano, a tak wielka się szkoda panu 85 Czerwony złoty – staropolskie określenie monety złotej (najczęściej złotego dukata), odróżniające monetę obiegową od ówczesnej jednostki obrachunkowej, czyli złotego polskiego (1 złp = 30 groszy; w XVII w. złoty czerwony liczony był na 4–6 złp). 86 Możliwe, że chodzi o złotą monetę wenecką – cekin. 87 Cykin – cekin, wł. zecchina, złota moneta włoska, nazwa nadawana w Wenecji pieniądzom złotym wybijanym w miejscowej mennicy ze stemplem doży. Nazwa pochodzi od nazwy siedziby mennicy – Zecca. 88 Sepet, sepecik (z tur. kosz) – kufer, skrzynia z okuciami, skrzynia z szufladami i drzwiczkami do chowania cennych przedmiotów. Zob. Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, t. IV, Warszawa 1903, s. 227. 89 Manele – ozdoby kobiece, naramienniki, bransolety. Zob. Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, t. III, Warszawa 1902, s. 183. 64 jego przez niego samego kradzieżą stała. Zaczym, że ten winowajca nie pamiętał na a-przykazanie boskie-a, dobroczynność pańską, chleb jego jedząc i mając do wierności wszystko dobro w ręce jego zdane i zlecone oraz na surowość i ostrość prawa na złodziejów ustawioną, aby tedy in posterum crimina ne maneant impunita i inni szkodzący ludzi, a osobliwie panów swoich tym się karali, naznaczona mu jest śmierć postronkiem na szubienicy obwieszona. Quod quidem decretum executum est. [21.] Sprawa Jana Zięby ze wsi Mordarki oskarżonego o kradzież przez Jana Siemelę ze wsi Okocim, poddanego pana Andrzeja Czernego, burgrabiego krakowskiego. Jan Zięba skazany został na śmierć przez powieszenie na szubienicy. Decretum in Iudicio nostro Utroque Neovisnicensi feria sexta ipso festo decollationis Sancti Joannis Baptistae proxima [!] die 29 mensisb Anno Domini 1704to [29 bm 1704] Inquisitio facta cum malefico Joanne Zięba subdito de Mordarka villa in qua quaesitus, gdzie się z młodych lat obracał, respondit: Żem różnie sługiwał z moich młodych lat i przy krewnych w Podgrordziu// osobliwie w Mordarce zabawiałem się. Stanąwszy tedy przed Sądem naszym Zobopólnym Miejskim Wiśnickim pracowity Jan Siemela, poddany Wielmożnego Jegomości pana Andrzeja Czernego, burgrabiego krakowskiego, komisarza polnego włości i dóbr Jaśnie Oświeconej Księżnej Jejmości dobrodziejki naszej ze wsi Okocima żałosną wniósł skargę naprzeciw złoczyńcy Janowi Ziębie ze wsi Mordarki, że ten zapomniawszy przykazania boskiego, nie respektując na surowość prawa pospolitego na złoczyńców i łupieżców dóbr ludzkich i szkodzących onych ważył się pokraść, pozabierać pracą jego własną i ludzką u niego ostającą, a nie tylko jego samego szkodował, ale i innych tak wielu obcych i sąsiadów skorzyścieł, proszę z niego świętej sprawiedliwości. W czym Sąd [...] czyniąc inquizycją pytał się, jeśli się zna do tych swych złych uczynków, respondit: Że moi Łaskawi Panowie! Znam, o co się na mnię skarzą i przyznaję, żem w Mordarce Bulębie wziął suknią czarną. Tem przepieł w Okocimie u Sczygła, bom ją tam przedał Wroblowi u krawca za złotych 7, ale wiedział kaczmarz, że kradziona była. Item temuż Bulębie wziąłem skóry kawalec. Przedałem ją w Tęgoborzy szewcowi. W Rozdzieni wziąłem bratu koszul dwie, fartuch i kitlik, alem to wrócieł. W więzieniu zostający w zamku beł niejaki Jan, po przezwisku nie wiem. Ten mie namówieł z Okocima do Gnojnika do Żyda i tam się podkopał, a jam stał opodal. Mnie uchwycono, alem uciekł. W Okocimie a-a b Wpisane na interlinii. Brak wpisanej nazwy miesiąca. 65 [s. 73] [s. 74] temum Szimkowi, jako się skarży pobrałem rzeczy i Diabelcowi z pod Jegomości pana Gumię[?], dwie gurmany90 i ubiory. Jedna się wrócieła, a druga przepadła mi u młynarza w Uściu od Raby za ubiory. Tam w Uściu od chłopa, nie znam go, wziąłem złotych 2, a młynarz mnie pytał, skąd tę suknię miałem, powiedziałem, żem też dostał. Ten mi rzekł, choćbyś i więcej dostał, przynieś. Parobkowi Smietanczykowi krajkę91 szkotową i czapkę lisią. Tom sprzedał na Wygodzie piekarzowi pod Bochnią. Za czapkę złotych 2, za krajkę groszy 40. Ubiory stare błękitne za złoty 1 groszy 15. Na to mnie nikt nie namawiał więcej, tylko ten Jan z Okocimia. W Okocimiu także Bartoszowi karbowemu tylko fartuch wziął. Quaesitus, w Brzesku z kim poszkodował Żyda, respondit: Że ten Jan sam wziął mięsa, rybę, gorzałki i piniędzy coś, alem ja tam nie był i tylkom na ulicy stał. Tośmy zostawieli u kaczmarza pod Jegomością panem Gumię[?]. Tamże w Brzesku u Wypycha Jana wziął spódniczkę szkoto[...] błękitną, tę mi dał. Jam ją przedał w Rozdzielu u Piotra Wolaka za złotych 1 groszy 15. W Gnoiniku Jan wziął suknią poddanemu z pod pana Zbowskiego.// Jam z nim wypieł gorzałki za złotych 1 i dodałem mu złotych 1. Tę sprzedałem w Okocimie zagrodnikowemu parobkowi za złotych 4 groszy 20. Item Węgrzynowi, który przyjechał na Brzozow, zawiódł konia do karczmy, a poszedł szukać młynarza. Jam tam robieł u kaczmarza dwie niedzieli. Ten mi kazał wziąć konia i dał mi kulbakę. Jeszcze mnie wyprowadzieł do Łącka. Tego konia przedałem w Chronowie kmieciowi z pod pana Garlinskiego za złotych 20, Kamyczek się zowie, po świętym Michale. Z opończe ubiór tymi zrobiono. W Mordarce namówieł mię Banka, kiedy poszedł do matki do Mędrocha. Tam wziął drelichy łokci 20, płótna zgrzebnego łokci 12 i poduszkę. Item do drugiej izby namawiał mię alem poszedł, bo deszcz poganiał. Te rzeczy przyniosłem do Okocimia. Drelich Gąsiorce w Bochni za złotych 5 groszy 20, płótno u Szczygła kaczmarza zostawiłem i poduszka, ale to odebrano. Słoninę na powtóre Bulębie z tymże Janem na wyżce wzięliśmy półpołcia i sera sześcioro w Tęgoborzy. Ser zjedliśmy, a słoniny dwa karwasy92 w Tegoborzy przedaliśmy. Dostatek w Okocimie u Wojciecha kaczmarza przedaliśmy Janowi Adamusowi. Rzeczy tylko kiedym robieł u karbownika szwagier mój nie miał co zjeść na Wielkie Święta, a wtenczas widziałem, że miał szperki i kiełbasy i jam o tym szwagrze opowiedział, że nie miał nic na święta i stąd suspicyja. In secunda et tertia inquisitione nihil ultra addidit. 90 Gurmany – biała sukmana z samodziałowej wełny, ozdobiona licznymi ornamentami, typowa dla stroju górali. 91 Krajka – dekoracyjny materiał do wykończenia odzieży w formie wąskiego paska o długości od kilku do kilkunastu centymetrów. Stosowano je do wzmacniania i ozdabiania brzegów strojów. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1902, s. 524. 92 Karwas, karwasz – tu: w znaczeniu połeć. 66 Sententia Iudicii A ponieważ na dobrowolnych inquizycjach Jan Zięba obwiniony i oskarżony o kradzież nie zeznaje się tylko do tych rzeczy, o które jest oskarżony, a potym za dokumentami spytany jest i inquirowany dobrze oraz i napomniony, aby się dobrowolnie przyznał, do czego poniekąd przyznaje, ale nie ze wszytkiem. Zaczym z dekretu niniejszego propter maiorem indagandam rei veritatem Sąd go zdaje na tortury, aby albo aprobował swe przyznanie dobrowolnie, albo swe złe uczynki, które więcej popełnieł wyznał. Do którego się przysłuchania prawdy persony sądowe są deputowane, aby się stworzeniu boskiemu przezprawie nie działo.// In torturis itaque in primo tractu Quaesitus, z kim miał przewodnią albo jeśli go kto na co namawiał, respondit: W Mordarce jednej białejgłowie u Balanski wziąłem kitliki trzy, fartuchy dwa. Przedałem u szwagra w karczmie w Okocimie u szwagra Szczygła. Tam przepieł złotych 3. Item chłopu Biernatowi krajkę i czapkę u tegoż Szczygła. Item wiązaną suknią czarną chłopu, wartą złotych 4 i szwagrowemu parobkowi Stanisławowi botów dwoje w Rozdzielu, jedne w Okocimiu. Quaesitus o konia grucowego: Jużem raz powiedział. Quaesitus o odpowiedź ogniem Okocimia, respondit: Że pod dusznym zatraceniem, nigdym tego nie myśleł. Item z tym kaczmarzem Szczygłem jam miał przewodnią. Ten mię nawodzieł na konie i woły do Gnoinika w chałupie pod lasem, ale się nam nic nie zdarzeło. W Okocimie wiedł woły kaczmarz na brezynę[?]. In secundo tractu Krowę kaczmarz w Gnoiniku wziął pod lasem. Dał mi złotych 2, żebym go nie wydawał. Item miałem przewodnią z Drabem. Jest w Brzesku, Szymon ma na imię. Ten ze mną bywał w górach w Mordarce. Wzięliśmy dwie sukni błękitne. Przedaliśmy w Brzesku na jarmarku za złotych 20. Podzieliliśmy się. Item w Pisarzowej do komory ukręciliśmy kłodkę u kmiecia. Wzięliśmy słoniny połeć, sera. Item w Stopnicy sukien dwie białe i spódnicę błękitną, botów dwoje na jarmarku chłopu z Jadownik za złotych 18. Item w Laskowej babie płótna 10 łokci. In tertio tractu et ustu igne Quaesitus ratione odpowiedzi o konia, respondit: Nie wiem nic. Item wziąłem w Mordarce chłopu jałowice Roice. Przedałem ją w Stopnicy rzeźnikowi Kasprowi. Item jałowic dwie w Mordarce kmieciowi Matrasowi. [Przedałem ją] w Limanowej Molowi za złotych 10, a pierwszą za złotych 12. Item krowę na Sarzynie zagrodnikowi Dutce, przedałem Molowi za złotych 14. Ten mi kazał więcej przywodzić. Item barana jednego w polu w Laskowej. Przedałem go tamże na drugim końcu wsi rzeźnikowi Kasprowi za złotych 4. Item konia jednego w Stopnicy Cupce. 67 [s. 75] [s. 76] Przedałem go w Wieliczce górnikowi za złotych 26. Item klacz w Pisarzowej Ziebinej w przypolu. Przedałem ją w Starym Miesce za złotych 16 w jarmark. Item krowę w Rozdzielu kmieciowi Wolakowi. Przedałem ją w Lipnicy rzeźnikowi, nie wiem, jak się zowie, za złotych 16. Item jałowicę w Stopnicy w kosarze. Przedałem ją w Tymbarku za złotych 8. Item krowę w Siekierczy z kosaru kołodziejowi. Przedałem za złotych 14 w Łącku rzeźnikowi.// Item babie w Sowlinacha z blechu półsetek płótna. Żydowi w Siekierczy za złotych 4. Item drugiej babie łokci zgrzebnych 27, w Lipnicy babie przedał. Item trzeciej babie w Laskowej łokci 30, w Lipnicy przedał za złotych 4. O tych piniądzach Szczygieł wiedział wszytkich, bo mnie namawiał. Item krowę w Laskowej we młynie w Brzesku chłopu z Roiowi[c] za złotych 10 i te u Szczygła piniądze w karczmie [przepieł]. Item jałowicę na Rospitem[?] Krupniakom; przedałem w Stopnicy Ciupkom za złotych 8 dobrą monetą. Item krowę na Kaninie; przedałem ją w Sącu na jarmarku za złotych 12. Item konia na polu w Pisarzowej kmieciowi; przedałem w jesień do Szyku za złotych 10. Item barana w Stopnicy; zabiełem go i przedałem w Mordarce. Item źrebca w Laskowej kmieciowi; przedałem go w Bochni kupcom za złotych 18. Item jałowicę w Laskowej kmieciowi. Przedałem je na Rozdzielu Kasprowi za złotych 8. Item barana w Siekierczy. Przedałem go na Kaninie rzeźnikowi za złotych 3. Item krowę w Siekierczy u kmiecia Maichra. Przedałem w Starym Mieście rzeźnikowi za złotych 8. Item barana w Laskowej na polu; przedałem w Łososinie na kiermaszu za złotych 3. Item krowę w Siekierczy, przedałem w Starym Mieście rzeźnikowi za złotych 8. Item dwa barany w Laskowej nadały się. Przedałem je rzeźnikowi w Bochni Chrzanowi[?] za złotych 4. Item jałowicę w Pisarzowej kmietce Gorskiej. Przedałem w Łososinie Niżnej za złotych 16 rzeźnikowi. Item barana w Laskowej kmieciowi; przedałem w Łososinie Dolnej chłopu na chowanie za złotych 10. Item gnali pasterze bydło w Siekierczy. Wziąłem jałowicę; przedałem ją kupcom idącym do Sąca za złotych 13. Item krowę w Strzeszynie; przedałem ją rzeźnikowi w Wiśniowej za złotych 18. Item barany dwa w Stopnicy; przedałem je w Jelczy za złotych 6 rzeźnikowi. Insuper o odpowiedź ognia nihil fassus est. Item konia w Pisarzowej Serafinowej chłopu; przedałem go w Bochni na jarmarku za złotych 20. Tego mnie nikt nie nauczył, tylko Godzik szwagier. Ten jest dwa razy powołany. Jego trzeci raz powoływam. Trzeba go koniecznie uchwycić. a W rękopisie: Swowlinach, skreślone pierwsze: w. 68 Sub eodem actu bannito in crastino Decretum A ponieważ za żałobą i uskarzaniem się przed Sądem criminaliter przez propozycję pracowitego Jana Szemkaa jako aktora// i instygatora, a poddanego Wielmożnego Jegomości pana Andrzeja Czernego, burgrabiego krakowskiego, naszego miłościwego pana, na złoczyńcę Jana Ziębę pokazuje się tak wiele szkód i kradzieży, do których i on sam poczynionych w poddaństwie okocimskim poczynionych benevole przed Sądem przyznał się, a daleko więcej approbował, kogo szkodował, w różnych miejscach obcych ludzi w dobytkach, koniech, krowach, jałowicach, baranach na torturach, zaczym że aktor pomieniony i instygator popiera sprawy i prosi u Sądu świętej sprawiedliwości z złoczyńce i kradzieżce ludzi ubogich, Sąd tedy niniejszy Zagajony Miejski Wiśnicki, przychylając się do praw i statutów, w których na takich ludzi złych nie pamiętających na przykazanie boskie, na surowość prawa pospolitego na takich łupieżców i kradzieży ludzi ubogich tak w komorach, jako i dobytkach, aby in posterum crimina ne maneant impunita i inni tym ukaraniem dobry przykład brali i złych uczynków uchraniali się, naznaczona mu jest śmierć powrozem na szubienicy zadziergniona. [22.] Sprawa Kazimierza Dudy z Tarnowy oskarżonego o kradzieże przez 4 gospodarzy. Skazany został na karę śmierci przez powieszenie na szubienicy. Annusb 1715 Actum Coram Iudicio nostro Utroque Necessitatis Causa Bannito Casimiro Duda in villa Grabie in praesentia pro tunc [!] advocati nostri famati Stanislai Francisci Reisz et famatorum Hilarii Niwinski et Josephi Piątkouic consulum, praesente scabino Casimiro Poborski Feria secunda post Dominicam Passionis, scilicet die 8va mensis Aprilis Anno 1715 [8 IV 1715] Instigatores Przed Sądem naszym Zobopólnym Nowowiśnickim Zagajonym stanąwszy Grzegorz Romanik, Matijasz Grzywaczyk, Stanisław Leparczyk, Simon Grzywacz, Tomas Burdel wnieśli żałobę swoję solenną przeciwko Kazimierzowi Dudzie w te słowa mówiąc: Moi Łaskawi Panowie Sędzia prosiemy o świętą sprawiedliwość, gdyż ten Kazimierz Duda dawny złodziej, dawno się kradzieżą bawi i jest dawno powołany, dla którego nam niektórym podciwie się rządzącym, mieszkającym we wsi Tarnowy, zaplusk i sromota między ludźmi jest.// a b Na s. 73 rękopisu nazwisko oskarżyciela brzmi: Siemela. Wpis nową ręką. 69 [s. 77] [s. 78] [s. 79] Sub eodem actu Inquisitio prima ex inculpato Casimiro Duda de villa Tarnowa Quaesitus primo, jeżeli on naszedłszy do domu Frączka w Tarnowej zagrodnika, który był do trzeciego razu pytany, respondit: Iż nie ja i wielce negat, mówiąc, żem ja jej nie bił. Quaesitus, jeśli będzie juramentu naznaczonego słuchać będzie, o którym mu Sąd Zagajony do trzeciego razu perswadował, respondit: Jużci zać Boża wola. Będę. Przystąpiwszy tedy przed Sąd nasz Zobopólny Zagajony Nowowiśnicki Agnieszka Frączkowa z Tarnowy wypełniła jurament, mając według dekretu naznaczonego czterech ludzi, którzy jej za nią stanąwszy zadosyć juramentowi uczynili. Quaesitus: Znasz się do tego, żes ty jest powołany od Wilczka i Solarza. Który negat. Quaesitus: Znasz się do krowy, co ukradł poddanemu Jegomości pana Strzejkowskiego, respondit: Znam. Quaesitus: Kmieciowi o żelaza płużne i insze kmiecia Lubomirskiego, respondit: Znam. Quaesitus: We dworze siłeś masła, sera w Grabiu wziąłeś, respondit: Masła kieby kruszyneczki nie wziąłem, tylko ser jeden i to mi go pan podstarości odebrał, a na straży na ten czas byłem. Quaesitus o masło gospodarza tarnowskiego, jeżeli go ukradł albo kto ukradł, jeżeli nie wie, respondit: Nie wiem i samem go nie kradł. Quaesitus, z kim skóry i jałowicę ukradł w Rybiu, respondit: Ja jej nie ukradł, ale ją Kumba[?] i z Fitynkiem[?] ukradli i zjedli. Quaesitus: Jeżeli miał z sobą kompanią jaką do kradzieży, [respondit]: Nie miałem. Trudno mam na kogo inszego powiedać. Actum in eodem Iudicio in crastino die vero nona mensis Aprilis Anno 1715 [9 IV 1715] In secunda inquisitione in Iudicio Bannito facta inculpatus maleficus Casimirus Duda quaesitus, jeśli jest powołany od Wilczka i od Solarza, respondit: Jać nie wiem, czy mnie powołali. Quaesitus: Jeśli z niemi konwersował? Respondit: Prawda iżem z nimi konwersował. Pijaliśmy w karczmie// tarnowskiej. Quaesitus: Wiedział kaczmarz Stefan o tym, że oni i z tobą kradali? Respondit: A cóż nie miał wiedzieć. Quaesitus: A nie strofował ich też o to? Respondit: Nie wiem o tym. Quaesitus, jeżeli się zna o krowę, którą ukradł poddanemu Jegomości pana Strzejkowskiego[?], respondit: Znam i zapłaciłem ją. Quaesitus o żelaza płużne i różne, respondit: Wziąłem, alem ich oddał. Quaesitus o ser, który poginął we dworze w Grabiu, respondit: Tylkom jeden cisczon wziął, bo pan pisarz prędko postrzegł i odebrali mi go. Quaesitus o zabijanie białogłowy, która się zataiła była, który negat. Quaesitus o masło gospodarza tarnowskiego i o ser, który negat. Quaesitus o skóry rybskie i o jałowicę, respondit: Nie ja tylko Fitynek, Kumba, Bułatka i Bzdel. Ci te jałowice zjedli. Quaesitus: Swiec, ten 70 który u ciebie mieszka, jeżeli z tobą kradł lub jeżeli z tobą kędy bywał, respondit: Tego nie wiem ani nie dokładam, bo ze mną nie kradł ani ze mną nikędy nie bywał. Quaesitus dołożył benevole przed Sądem Naszym, iż Smolenia, który siedział w więzieniu odbił z łańcucha, wolnym go czyniąc. „A łańcuch przy mnie się został, bom go nie chciał jemu dać”. Ten Smolen wyprowadził parę koni panu podstarościemu, ale mu je odbili. Quaesitus o Stefana Kacmarza, jeżeli wiedział o tych, co poginęli, jeżeli kradli, respondit: A cóż nie miał wiedzieć. Wiedział o wszytkim. Quaesitus o zboże, które kradziono, respondit: Widziałem, że gospodarz Sowa z Tarnowy nagarnął sobie do woreczka, kiedyśmy poszli do spichlerza i na tenczas sobie nagarnął i wrzucił do stodoły. Tom jeno ten raz widział. Sub eodem actu In tertia inquisitione in Iudicio Bannito facta inculpatus maleficus Casimirus Duda quaesitus, jeżeli się zna do tych wszytkich per puncta będąc pytany rzeczy, respondit: Znam. Hoc addidit: Że mnie Fitynek namawiał, abym z nim był poszedł wybrać rzepę bratu jego, alem ja nie chciał i bezemnie wybrali. Decretum primum// Po takowych tedy uczynionych inquizycjach u Sądu naszego Zobopólnego, że przy uporze i krnąbrności stoi swojej winowajca, nie znając się do większych rzeczy, które mógł czynić, tedy z jednostajnych sentencji Sądu Obopólnego tak Radzieckiego, jako Wójtowskiego, Ławicznego stanęło, aby tenże Kazimierz Duda był zdany na tortury, który ma być na sucho trzy razy pociągany i ogniem palony, aby się zadosyć sprawiedliwości świętej stało. Do exekucjej deputowani są od Sądu naszego panowie, aby praeiudicium człowiekowi nie było, sławetni pan Józef Piątkowic consul et Casimirus Poborski scabinus et Petrus Gąsiorowski notarius. In torturis quaesitus, co kiedy więcej robił, nad inquisitią, respondit: Wziąłem Stefanowi kaczmarzowi tarnowskiemu masła suwkę pół faski i krowę wziąłem z nieboszczykiem Dudą, co go pan Sobolowski stracić kazał, z Bochnie idąc, ależeśmy ją zapłacili. O niewieście był pytany, jeżeli on ją naszedłszy bił, respondit: Nie ja, ale wiem i sumnienia nie zawiodę, że ją Smolen bił. Secundo nihil fassus est, tylko fassus: Żem to masło Stefanowi przedał Chmielkowi w Zagorzanach, który mi kazał i gęsi przynieść, i przyniosłem ukradłszy chłopu w Gruszowie i zjedliśmy te gęsi pięcioro. Ma też tam loch, ale tam nie miał nic, tylko miód miał w nim, co kupił w Tymbarku. In tertio tractu quaesitus, z kim miał kompanią do kradzieży, nihil fassus est, tylko był pytany: Żelaza te, które ukradł, tom je miał u szwagra mego Bartka. 71 [s. 80] Igne ustus primo, secundo recognovit: Że Smolen u mojej żony był i poszedł do Frączkowy. Tam ją bił. Po tym przyszedł i przenocował się i pytała go żona moja, gdzieś był. Której powiedział: Żem był u Frączkowy, alem tam u niej nic nie wskórał. Tom też słyszałem od Kumby, że masło przedawali na Bugaiu, tylko nie wiem, bo mi ten Kumba nie powiedział, kto przedał dwoje pułfasiąt. Tertio igne ustus nihil fassus est tylko te verba approbavit omnia de verbo ad verbum sicut in inquisitionibus fassus.// [s. 81] Decretum Iudicii elapsum supra maleficum furem Casimirum Duda de Tarnowa. W sprawie agitującej się u Sądu naszego Zobopólnego Nowowiśnickiego Zagajonego criminaliter na skargę i instygacją osób kilku na złoczyńcę Kazimierza Dudę z Tarnowy, który zapomniawszy przykazania boskiego, w którym zakazuje kradzieży, a tenże poważał się kraść różne rzeczy po miejscach różnych i nie pamietając na surowość prawa, zaczym dekretem naszym tak decydujemy, aby za jego zły uczynek był powrozem na szubienicy karany. [23.] Sprawa Kazimierza Puchalskiego ze wsi Rajbrot oskarżonego o kradzieże i rozbój. Skazany na karę śmierci przez ścięcie pod szubienicą, ćwiartowanie i wystawienie części ciała na widok publiczny oraz wbicie głowy na pal. [s. 82] Actum coram Iudicio nostro Utroque Neowisnicensi feria quarta post Dominicam Secundam Paschae scilicet die decima quarta Aprilis Anno 1717mo [4 IV 1717] Inquisitio prima ex inculpato Nicolao Puchalski facta superius in scripto de Raibrot. Primo quaeritur: Kiedyś mieszkał u kacmarza uszwickiego przez rok? Respondit: Że żadnej znajomości z tymi ludzi nie miałem, ale jakem do Sącza przyszedł, tamem się u nich zabawił przez dni trzy, a po tym rozchorowałem się i tam u nich leżałem, pókim nie ozdrowiał, a jedna niewiasta tam mieszkając miała staranie około mnie i tam byłem, póki ta niewiasta nie umarła. Quaeritur: Czym się bawiłeś będąc u kacmarza i jeżeliś też komu na życiu albo na fortunie nie szkodził? Respondit: Nie szkodziłem, anim też w myśli nie miał. Quaeritur o Kozinę, respondit: Byłem ja tam i Jakub Bielecki i Józef Parszywka, Jan Czernielowski, Andrzej Ciata piąty. Quaeritur: Cóżeście wzięli temu chłopu? Respondit: Wzięlimy jedną spódnicę starą i płótna nie wiem jakiego półsetek surowego i chust różnych potrosze. Ta suknia była męska niebieskiego koloru, którą przedaliśmy chłopu w Cichawce za złotych 10 groszy 15. U Stalimucha Karbownicka ostatek chust wzięli// drudzy, co ich do Bieca wzięli, ale kędy się z niemi podzieli, tego nie wiem. Quaeritur: Z Złotkowskim kiedyś bywał, na 72 których miejscach? Respondit: Nie byłem na żadnym miejscu z nim, tylko co u niegom był podobno przez pięć dni i z nim poszedłem do Krakowa. Tam nas do więzienia wzięto, ale mnie dobrowolnie puszczono z Krakowa. Quaeritur: Czym się bawiłeś i komuś szkodził wróciwszy się z Krakowa albo i z naszego zamku wyszedłszy? Respondit: Poszedłem na Kalwaryą. Quaeritur o miasto Dobczyce, jeżeli tam bywał ze Złotkowskim? Respondit: Iż ja się do tego nie znam, bom z nim ni kędy nie był i tu kiedy wybrali Lutka i drugiego na Łopusznej, to ja nie był z nimi, bo to sami górale byli. Quaeritur o Bielcę, z kim był u tego studenta? Respondit: Byłem ja sam i Bielecki i Czernielowski i Józef Parszywka i Siudut i Ciata z matką, którzy nas na to namówili. Quaeritur: Zrobiwszy tę robote w Bielcy, kędyście się podzieli? Respondit: Poszliśmy do Bujaka nocą, zaraz tam się podzieliśmi i każdy w swoię zaraz stronę poszedł. A nim my szli w swoję stronę to Buiak przyszedł do nas i począł mówić: „Miłe Jędrzeju! narobicie wy mnie tu jakiej biedy”. A on odpowiedział: „Nie bój się gospodarzu”, bo u niego mieszkał, „Ale nie będziemy tu siedzieć. Pójdziemy zaraz” i poszliśmy, ale Buiak o tym nie wiedział, bo mu ten Jędrzej powiedział, że to o pięć mil93. A po tym każdy w swoję stronę poszedł. Jam poszedł do Uszwie do karczmy. Tam byłem do dnia trzeciego. Potym do mnie przyjechał Czernielowski i piliśmy z sobą. Ja z mojej części jako to spódnicę tom ją dał do schowania. Jędrzej zaś kabat turecki. A matce tego Ciaty Andrzeja, której dał kożuch. Quaeritur: Z której chałupy wyprawiali się na tę kradzież? Respondit: Od Buiaka, ale Buiak nie wiedział o tym, bośmy jeszcze od niego poszedszy, posiedzieli u Garczarza, a potym poszliśmy dobrym wieczorem do Bielce.// Quaeritur: Tenże Kokoszka z Uszwice jako i z Poremby, jeżeli z wami nie korespondował albo jeżeli z wami nie bywali? Respondit: Że o tym, jak ten tak ten żaden nie wiedział, ani z nami nie bywali i nie wiem, żeby miał który chodzić na zły uczynek. Quaeritur o Żyda arendarza trzciańskiego. Co tam u niego zabrali i jako zaczeli rabować? Respondit: Tam przyszedłszy, wstąpiliśmy do browaru. Tam kazaliśmy sobie dać gorzałki i piwa, śledzi dwa. Zapłacił Czernielowski wszytko. Po tym prosiliśmy go o nocleg, ale nas nie chciał nocować, ale nam pokazał do młyna, co blisko browaru jest. Tam poszliśmy i prosiliśmy młynarza o nocleg, który i ten nie chciał nocować nas, aleśmy już nie chcieli stamtąd iść. Po tym tam my śledzie zjedli i tenże Czernielowski raz i drugi raz po trzy kwaterki posyłał gorzałki i po piwo. Skoro trzeci raz po trzy kwaterki posłał dziada, jeszcze mu dał grosz za drogę. Dziad czy był w browarze, czy nie był, nie przyniósł gorzałki, 93 Mila – miara odległości licząca ok. 7 km. W XVII w. mała mila wynosiła 6350 m, średnia 7030 m; wielka 7810 m. Zob. J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, s. 164. 73 [s. 83] ale powiedział: „Nie chcą przedać”. Czernielowski rozgniewawszy, a jeszcze młynarz począł na arendarza gadać, że to ladaco. On się rozgniewawszy poszedł i kołatał, dając pieniądze Żydowi. Żyd nie chciał puścić, a Czernielowski wybieł okno i wlazł, i nas puścił z tym Jędrzejem Ciatą i dopierośmy wzięli gorzałki w baryłkę najmniej ze dwa garca94. I mnie wyprawili z tą gorzałką, a Czernielowski z tym Jędrzejem wrócili się nazad. Po tym wziął klacz Łapczyckiemu Jakubowi. Wsiadszy na nię strzelił z pistoletu za chłopami, co się byli zbiegli. Potymeśmy się do kupy zeszli i poszliśmy nad Łapanów. Jest tam chałupka we wsi, co w niej ślusarz mieszka. Ten Czernielowski dowiedziawszy się, z tymże Jędrzejem uciekli. A jam spał. Nierychło mnie baba obudziła i wzięli mnie.// [s. 84] [s. 85] Actum coram Iudicio nostro Utroque Neovisnicensi scilicet die 15 Aprilis Anno 1717 [15 IV 1717] Inquisitio facta secunda ex inculpato Nicolao Puchalski. Quaeritur o Kozinę pod Chowem, respondit: Byłem jakom powiedział. A ja z podziału wziąłem suknią i przedałem ją jakom wyżej powiedział za półjedenasta złotego w Cichawie karbownikowi Stalmachowi, u którego zastawiłem sanie. Malowane były. Quaeritur o Złotowskiego, gdzie z nim bywał, respondit: Że na żadnym miejscu nie bywałem, tylko com z nim do Krakowa poszedł, tam mię z nim wzięto. Quaeritur: Jakim sposobem wyszedł z Krakowa? Respondit: Ci wszyscy, którzy tam siedzieli w więzieniu, których pobrano, wyznali mnie, żem był niewinien i puścili mnie i jeszcze mi prezydent dał kartę, która jest na Uszwicy. Quaeritur: Wyszedłszy z zamku wiśnickiego, jeżeli komu nie szkodził? Respondit: Nie szkodziłem nikomu, alem poszedłem na Kalwaryją. Quaeritur o miasto Dobczyce, czy tam bywał? Respondit: Nie znam się do tego, bom tam nie bywał, tylko chłop kramarz z Raciechowicz. Quaeritur: Cóżcie wzięli u arendarza trzciańskiego? Respondit: Nie wzięliśmy nic, tylko ze dwa garca gorzałki i koszulę śmiertelną, ale ją odebrali, jak mnie wzięli u ślusarza. Quaeritur: Dlaczegoś się z Żydem łapczyckiem bił? Respondit: Bo on mnie wprzódy wziął za łeb. Ja go też potym, a ten Jerzy Ciata przyszedł, uderzył go kijem dwa razy, ale żebym ja miał mieć w sercu, co żebym życiu szkodzić, nie. Quaeritur oa Slosarza był pytany, jeżeli z nim mieli schadzkę i znali się z nim albo jeżeli tam przebywali?// Respondit: Ani ja sam ani Czernielowski nie bywaliśmy tam i z tym Slosarzem nie znaliśmy się, chyba ten Andrzej Ciata, bo jakośmy do niego przyszli, to się zaraz pytał żony jego, gdzież jest Stanisław, mąż jej. Quaeritur o Sułka w Porembie i drugiego na Łopuszny, respondit: Nie Następuje skreślony wyraz: pieniądze. Garniec – jednostka objętości, garniec krakowski do mierzenia objętości płynów, liczył od 3,2 do 3,3 litra. Zob. J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, s. 169. a 94 74 wiem, tylko że Złotowski, który samodziesięć zginął w Krakowie, to się do tego przyznał, a ja tam nie był. Quaeritur o pana Siemsickiego, jeżeli z Michałkiem tym, który z zamku naszego wyszedł, respondit: Ja pana Siemsickiego tak tego Michałka nie znałem i jego nie widziałem i tam nie byłem. Quaeritur w sprawie bieleckiej: Jakim sposobem tę chałupę wyrabowali i skąd to mieli początek tego wyrabowania? Respondit: Andrzej Ciata i z matką swoją, którzy tam sąsiadami byli tejże matki tego studenta, ci nas namówili i tam nas zawodzili i do tejże matki tego studenta poszliśmy. Po tym przyszedł chłop do nas. Zowią go Siudutem i uderzył go Józef laską, a po tym Andrzej rzekł: „Nie bij go, tego człeka, bo to nasz” i pytał go Józef Parszywka: „Słuchaj, ma ta baba, co dać?”, on odpowiedział tenże Siudut: „O nie mać sto diabłów, gdyby chciała dać”, a potym poszli i wyrąbali soł, a mnie na płocie kazali pilnować. Jam tam z nimi nie był, tylko co mi o słoninie powiedali. Stamtąd poszliśmy do Buiaka do Szczepanowa około północy. Quaeritur, jeżeli zastali Buiaka, kiedy do niego przyszli, respondit: Zastaliśmy, ale spał i nie wiedział, kiedyśmy przyszli, bo on spał w izdebce, a my do piekarnie przyszli i tam my się podzielili tymi rzeczami. Wziąłem ja na swoję część spódnicę szajową i płótna łokci 16 i wosku krąg na dwóch nas, a ja za pół wziąłem cztery złote od Jakuba Kokoszki. W tym Buiak jak usłyszał, kiedyśmy otwierali i przyszedł do nas, i mówił do tego Andrzeja:// „Ciata! Żeś kędyś ludziom biedy narobił”. A ten Andrzej powiedział: „Nie bój się gospodarzu! Nie będziemy tu siedzieli”. A od nas dostało się mu od nas pas łosi i płótna łokci pięć. Quaeritur: Gdzie po tej robocie poszli po tej robocie? [!] respondit: Jam poszedł na Uszwice, wziąwszy spódnicę i płótno i wosk. Spódnicę dałem do schowania, a płótno na koszulę, a wosk przedałem Jakubowi Kokoszce. Czernielowski potym przyjechał do karczmy, gdziem był tam się bawił, a potym ci drudzy aż w czwarty dzień przyszli. Quaeritur: Jeżeli te rzeczy, które zabrali w Bielcy, czy się zostały u kaczmarza uszwickiego wszystkie? Respondit: Co na moję część i na Czernelowskiego dostało się nam, to przy kaczmarzu zostało, jako to spódnica szajowa, płótna łokci 10, od Czernelowskiego suknia biała męska, bawełnic dwie i płótna łokci 10, a ci drudzy co wzięli na swoję część, a w swoję stronę poszli poprzedawszy co, przyszli do nas. Quaeritur: Długo tam byli na Uszwicy, jak przyszli? Respondit: Byłem ja z Czernielochowskim [!]a przez tydzień od czwartku do czwartku, a ci co do nas przyszli tylko przez dzień. A potym poszliśmy do Wieliczki. Chcieliśmy służby dostać przy górach. Jak nas Ciatka przestrzegła, uczynił Mikołaj Puchalski relatją, że ma u Buiaka tynfów 33 Andrzej Ciata, które powinien oddać, bo mnie o to prosił, abym do niego pisał, a Pisownia nazwiska: Czernielowski jest zmienna. 75 [s. 86] kiedy mu ich będzie potrzeba, żeby mu je oddał, ale mu ich nie oddał do tego czasu, a jego wzięto, jak słyszałem do Biecza, to przy nim zostają. In tertia inquisitione quaesitus punctatim sicut superius scriptum omnia de verbo ad verbum approbat. Wawrzeniec Nawrot z Raciechowica. [s. 87] [s. 88] Sententia Iudicii supra tortoras A że ten Mikołaj Puchalski był wzięty do zamku nowego wiśnickiego i siedział kilka niedziel nie mając słusznego instygatora i dokumentu na niego, uczynił go Jegomość pan Franciszek Kantelli, na ten czas gubernator, wolnym, który był// odesłany do Sądu Zobopólnego naszego Nowowiśnickiego, żeby jurament wypełnił, jako się mścić nie będzie tak na ludziach zamkowych, jako też i miejskich i Żydach tutejszych, który przysiągł, jako mścić się nie będzie i do żadnej swywoli się nie wróci. Na co się ręką swoją podpisał. Nie pamiętając na swoję przysięgę, który ciężko Pana Boga obraził i śmierć go świętą nadaremno wzywał, Pan Bóg go za to skarał. Udawszy się na rozbój nie w jednym miejscu, na którym uczynku złapany jest i oddany do Sądu. Który ma iść na tortory według prawa trzy razy na sucho pociągniony i ogniem trzy razy palony. Instygator Simon Wolsa z Bielce, stanąwszy przed Sądem naszym Zobopólnym Zagajonym prosił świętej sprawiedliwości, mówiąc: Moje Łaskawe Prawo! Proszę świętej sprawiedliwości na tego Mikołaja Puchalskiego, który i z swemi kolegami matkę żony mojej wyrabowali i jej życie chcieli wziąć i szwagrowi memu. Ante tortoras benevole recognovit, gdy był pytany o Kozinę pod Chowem: Iż ja wziąłem suknią, którą jakom powiedział na inquizytjej pierwszy i drugi, a ci drudzy wzięli płótno, dwoje strzelby i przędze cztery sztuki i spódnicę starą. Tortores [!] In primo tractu nihil fassus est. In secundo et tertio nihil fassus est. Igne ustus nihil fassus, ale mówił, że niech mi Bóg moich grzechów nie odpuści, że o żadnej rzeczy nie wiem, ani ten kaczmarz nie wiedział, skąd te rzeczyśmy mieli, a u Buiaka ten Andrzej Ciat mieszkał i ma u niego trzydzieści i trzy tynfy. Post torturas de verbo ad verbum omnia verba recognovit et approbavit ut in prima, secunda et tertia inquisitione et torturis recognovit.// Iudicii nostri-b Decretum super inculpato Nicolao Puchalski Ponieważ ten Mikołaj Puchalski, wiedząc dobrze, że za złą robotę złe płacą, który chwycił się rozbójstwa i z takiemi konwersował, którzy są w inquizytiej opisani, mając rozum dobry, a nie pamiętając na przykazanie boskie i na surowość prawa, a to jeszcze respekt mając nasz Sąd Zobopólny Zagajony na b- a Własnoręczny podpis. Dopisane później. b-b 76 niego, że nie szkodził nikomu na zdrowiu, za ten tedy jego występek Sąd nasz Zobopólny Zagajony dekretuje go, aby był pod szubienicą ścięty wprzód, a po tym ćwiertowany i powieszane ćwierci, a głowa jego na pal wbita ma być. [24.] Dekret sądowy w sprawie Jana Wilzeńskiego, karczmarza z Uszwicy oraz Marcina Buiaka ze Szczepanowa i Jakuba Kokoszki z Poremby Dolnej oskarżonych o udzielanie pomocy rozbójnikom. Die 26 Aprilis Anno 1717 [26 IV 1717] Decretum Iudicii nostri supra inculpatos Joannem Wilzenski tabernatoris de Uszwica et Martinum Buiak de Szczepanow et Jacobum Kokoszka de Poremba Dolna et alios. A że pan Piotr Woycicki i Simon Wolsa z Bielce przed Sąd nasz Zobopólny Zagajony stanąwszy Nowowiśnicki przedłożyli skargę na Jana Wilzenskiego, kaczmarza uszwickiego, że rzeczya otrzymał od rozbójników, które licem zwracał tymże wzwyż pomienionym, gdzie Sąd Bielecki mu naznaczył, aby dał złotych 103, że instancja zaszła różna do tegoż pana Piotra Woycickiego, który benevole pozwoliwszy i ustąpił nad Sąd Bielecki i kontentował się złotych 50, które to złotych 50 tak się miały dzielić: przy odbieraniu karty dałże tenże Wilzenski złotych 10, na święty Jan złotych 40. A że ten Mikołaj Puchalski ginąć powinien, odezwał się pan Piotr Woycicki, że ustępuje tych złotych 40 u kaczmarza na prawo, toćby już nie należało by od kaczmarza panu Piotrowi Woycickiemu, tylko złotych 20. Lubo miasto ma wielkie na mistrza i na insze potrzeby unkoszta [!], nie potrzebuje jednak tedy tenże kaczmarz wzwyż pomieniony na przyszły święty Jan Krzciciel powinien oddać temuż panu Piotrowi Woycickiemu złotych 30. Tenże kaczmarz bez wszelkich// trudności i skargi nasię ma te pieniądze pomienionemu na czas naznaczony mu mere95 wyliczyć. Zaś Buiak Marcin, że jednego draba z tych przechowywał u siebie, miał z nim znajomość, który przestrzegł tychże rozbójników w karczmie uszwickiej i był też uczestnikiem tejże nieszcześliwej zdobyczy, u którego się dzielili u niego w domu, będąc on complex facti, który powinien by to garłem płacić, ale Sąd jeszcze respekt czyni za jego tedy taką akcyją tylko karze go złotych 50, do tego wieziem [!] zamkowym w kajdanach siedzieć będzie powinien, póki się nie zaręczy czteroma ludźmi osiadłemi, jako nie będzie szkodził tak na zdrowiu, jako i na fortunie, tak sam przez się, jako i przez subordynowanych od niego ludzi, ażeby się miało pokazać na niego za pewnym świadectwem, tedy będzie na garle karany. Te złotych 50 dzielą się na dwie ratie. Pierwszą ratę, to jest złotych 25 ma oddać na przyszły święty a 95 Następuje skreślone: pokupił. Mere, od mere (łac.) – zupełnie, całkowicie, w całości. 77 [s. 89] Wojciech, drugą ratę złotych 25 na święty Michał ma wyliczyć. Znowu zaś Jakub Kokoszka z Dolnej Poremby, że kupił wosk od tychże drabów lubo dał złotych 30 temu z Piotrowi Woycickciemu, jeszcze ma oddać na święty Jan Krzciciel jako sam dobrowolnie zezwolił złotych 30 drugie i na tego także zakłada Sąd nasz wadium, jeżeli miał odpowiedać tym wzwyż pomienionym ludziom, tedy także będzie karany, jako Marcin Buiak. Łukasz Sydut, który jest w państwie bieleckim96 poddany, Sąd nasz tedy Wiśnicki nie będąc on pod prawem naszym wiśnickim, oddaje go do tego Sądu Bieleckiego, jako tam wola będzie tegoż pomienionego Sądu.// [25.] Dekret sądowy w sprawie Sebastiana Kossowskiego z Woli Bytomskiej oraz Żyda Zelka o kradzież zboża ze stodół. Kossowskiego skazano na karę 120 plag wymierzonych na czterech rogach miasta oraz wygnanie. Żyda Zelka za wstawiennictwem starszych synagogi skazano na pobyt w więzieniu do chwili dostarczenia do kościoła farnego kamienia wosku oraz zapłaty bitego talara Sądowi „za mitręgę”. [s. 90] Actum coram Iudicio nostro Utroque Neovisnicensi feria quarta proxima scilicet die 30 mensis Martii 1718 [30 III 1718] In causa et actione supra inculpatos Sebastianum Kossowski de villa Bytomska et infidelem Zelek ratione furti de olediis [!]. Decretum inter has personas W sprawie sławetnych panów: pana Stanisława Franciszka Reisza, wójta naszego, pana Jana Jeczmykowicza i pana Józefa Piątkowicza i paniej Gniadkiewiczowy, a obwinionych, to jest Sebastiana Kossowskiego ze wsi Bytomski i niewiernego Żyda Zelka, na których się pokazało z inquizytiej pierwszy, drugi i trzeciej, że tenże Sebastian Kossowski z namowy tego Żyda Zelka, jako sobie w oczy wymawiali, czego się Żyd nie zapierał, ale się zeznawał, że go namawiał, aby do wzwyż pomienionych panów stodół chodził i zboże młócił i do tego Żyda nosił i z nim się na pół tym zbożem dzielił, który mu sam ognia i świec dawał, aby sobie młócąc świecił. Zaczym dekretem Sądu naszego Zobopólnego tak tę sprawę decydujemy, aby tenże Sebastian Kossowski na czterech rogach miasta był karany stem dwudziestą plag, obwoławszy za co tę karę bierze. Po tej karze z miasta wygnany będzie za jego tę sprosną akcją. Żyda zaś winnym wynajdujemy lubo strony za instancyją panów starszych synagogi żydowskiej 96 Państwo bieleckie (Bielcza) – obecnie wieś w województwie małopolskim, powiat brzeski, gmina Borzęcin nad rzeką Uszwicą. 78 uspokojone, lecz że ognia i świec temuż Sebastianowi dawał i od niego zboże odbierał i jego do stodół miejskich wyprawiał, tedy karzemy go, że nie jest wolen z więzienia aż odda wosku kamień97 do kościoła naszego farnego, gdyż z jego okazjej na takie wielkie wiatry mógł by był całe miasto spalić. A in quantum, żeby się// kiedykolwiek miało pokazać tak na katolika, jako i na Żyda, aby miał kraść katolik którykolwiek, a do Żyda nosić i żeby od niego Żyd który odbierał, tedy nie plagami, ale szubienicą będzie karany tak z katolików, jako i z Żydów. A za mitręgę Zobopólnego Sądu powinien Żyd Zelek położyć taler bity i nie będzie wolen z więzienia, póki go nie położy. [26.] Sprawa Katarzyny Kubianki z Górnej Łąkty, jej matki Reginy Kubinej oraz Sebastiana Matrasza, karczmarza z Bytomska o dzieciobójstwo i grzech cielesny. Sebastiana skazano na karę chłosty po 50 plag bykowcem przez 7 piątków na czterech rogach ratusza oraz zapłatę do fary wiśnickiej i do fary własnej po pół kamienia wosku, a nadto na pokutę kościelną. Katarzynę skazano na chłostę po 50 plag rózgami na czterech rogach ratusza przez 7 piątków oraz pokutę kościelną. Na karę chłosty po 7 plag rózgami na każdym rogu ratusza skazano także Reginę Kubinę. Actum coram Iudicio nostro Utroque Neovisnicensi die 17 mensis Junii Anno 1722do [17 VI 1722] Inquisitio prima, secunda et tertia supra inculpatos Catharinam Kubianka de villa Gornia Łąkta et matrem eius tum etiam Sebatianum Matrasz de villa Bytomsko. Quaeritur: Z kim to dziecię miała? Respondit: Z Sobestianem Matraszem. Quaeritur: Jeżeli to pierwsze dziecię z nim czyli drugie? Respondit: Pierwsze. Quaeritur: Jeżeli też przedtym z kim inszym nie miała? Respondit: Nie miałam, dopiero to. Quaeritur: Jeżeli to ten grzech gwałtownie z nim popełniła, respondit: Nie, ale kiedym mu mówieła, że masz żonę, a on odpowiedział: „Nie bój się! Nie będzieć nic”. Quaeritur: Jeżeli matka wiedziała o tym, że ona z nim przestawała? Respondit: Nie wiedziała, dopiero jak mnie do dworu wzięto. Quaeritur: Który to czas tego dziecięcia dostała? Respondit: Przed świętym Marcinem już po żniwach. Quaeritur: Jeżeli zostawszy w ciąży, czuła to dziecię w sobie? Respondit: Czułam w sobie. Quaeritur: Przy samym porodzeniu, jeżeli to dziecię żyło? Respondit: Że najmniej żywe było. Quaeritur: Gdzie to dziecię urodziła? 97 Kamień – jednostka wagi wynosząca czwartą część cetnara, czyli 25 funtów (funt = ok. 0,5 kg). Zob. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1902, s. 223; Słownik Staropolski, t. III, z. 3 (16), pod red. S. Urbańczyka, Wrocław–Kraków–Warszawa 1961, s. 233; S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. II, Lwów 1855, s. 298. 79 [s. 91] [s. 92] Respondit: W komorze. Quaeritur: Jeżeli jej matka była przy tym? Respondit: Nie była, jeno w izbie i wszyscy. Quaeritur: Jeżeli jej matka albo brat wiedzieli o tym albo jeżeli jej nie namawiali, żeby to dziecię zgubiła? Respondit: Nicht mnie nie namawiał ani matka ani brat. Quaeritur: Kto jej to dziecię przecie kazał zgubić? Respondit: Matrasz co mnie napotkał, to mi mówił, żeby to zataić i żeby to dziecię, jak się urodzi zagrześć, żeby ludzie nie wiedzieli. Quaeritur: Gdzie to dziecię podziała, jak urodziła? Respondit: Wyniosłam je w nocy, bo wszyscy spali, z komory prosto do stodoły i zachowałam go pod pościołem. Quaeritur: Jeżeli to dziecię zadusiła? Respondit: Zadusiłam, bo nakładłam na nie kupę dziop98, ażeby się zadusiło. Quaeritur: Kto jej to tak kazał uczynić, respondit: Matrasz, bo co mnie ujrzał, to mówił, ażebym tak zrobiła. Quaeritur: Jeżeli to dziecię urodziwszy przynamniej przeżegnała? Respondit: Przeżegnałam, ale już po niewczasie.// Sobestianus Matrasz inculpatus Quaeritur: Jeżeli on to dziecię tej dziewce zrobił? Respondit: Prawda, zrobiłem, alem jej nie kazał tracić. Quaeritur: Jak wiele razy z tą dziewką miał sprawę? Respondit: Było tego razy z dziesieć. Quaeritur: Jeżeli on nie jest okazją straty tego dziecięcia? Respondit: Nie byłem anim jej nie rozkazywał. Quaeritur: Jeżeli matka tej dziewki wiedziała o tym, że z nią przestawał? Także co jej kitlik i wstążkę kupił? Respondit: Wiedziała o wszytkim i kilka razy na uczynku zastała. Potym zaś tenże Matrasz zeznał się do tego, kiedy się mnie taż Kubianka radziła, żem z tobą w ciąży, jam jej powiedział, żeby to jako zakryła, żeby tego na świat nie puszczać, żeby się z nas ludzie nie śmiali i matcem się jej nie kazał tego spuszczać i nie wiedziała ona o tym i kiedy już po porodzeniu pytałem się jej, co z tym zrobiła i jeżeli kto nie widział, a ona mi odpowiedziała: „Zachowałam ja to, co nicht nie wie”. Regina Kubina inculpata Quaeritur: Jeżeli ona wiedziała o tym, że ten Matrasz miał z jej córką sprawę? Respondit: Niech ginę, raz mi umrzeć, nie wiedziałam. Quaeritur: Jeżeli wiedziała, co jej córce kitlik i wstążkę kupił i za co? Respondit: Wiedziałam, że jej za to kupił, co mu tak ja jako i córka przedała. Quaeritur: Za co mu ona mówiła prześpi się z tobą Kaśka, respondit: Nieprawda, nie mówiłam tego. In causa et actione inculpatorum decretum Ponieważ Sobestian Matrasz, kaczmarz ze wsi Bytomski, mając żonę według upodobania swego, przestąpił przykazanie boskie nie pamietając na surowość prawa i karę publiczną, co przykazanie boskie niesie (Nie będziesz cudzołożył), 98 Dziopy – tu: prawdopodobnie w znaczeniu szmat, chustek na głowę. 80 ważył się grzech sodomski popełnić, co się to nie godziło, z Katarzyną Kubianką. Co spłodziwszy jako się z inquizycjej pokazało, sam był okazją do zguby tego dziecięcia. Za który występek jest od Sądu naszego Zagajonego dekretowany, ażeby był żywo pod szubienicami ćwiertowany jako zasłużył, tylko że zaszły różnych Ich Mościów godne instancje, a// do tego instygatora nie było ani supplementu exekucjej, więc Sąd nasz Zagajony jako criminaliter sądząc tak naznacza, ażeby tenże Matrasz przez siedym piątków był karany na czterech rogach ratusza po pięćdziesiąt plag bykowcami przy straży miejskiej. Po odprawieniu tego ma tenże Matrasz dać wosku kamień jeden, który się dzielić będzie na dwie części tu do kościoła naszego farnego pół kamienia, do swojej fary także pół kamienia poena za występek małżeński, ponieważ życiem darowany, ażeby przez siedym niedziel przy konkursie99 ludzi dyscyplinę100 odprawiał pod figurą przy kościele w farze swojej. Zaś znowu Katarzyna Kubianka, która nie pamiętając na przykazanie boskie, wiedząc o tym, że ma małżonkę, ważyła się spółkować z żonatym człowiekiem i popełnić grzech sodomski, a do tego i ten płód zagubić, zaczym Sąd Zagajony wyrozumiawszy z inquizycji, taki dekret feruje: iż słuszna, ażeby była żywo palem przebita, po tym zakopana, że dziecię swoje zamordowała, tylko że zaszły różnych godnych ludzi instancje. Ponieważ śmiercią darowana, jednakże karą jest karana po pięćdziesiąt plag rózgami na czterech rogach ratusza przez siedym piątków, jako się już wyżej wyraziło. Po odprawieniu tego ma bez siedem niedziel w farze swojej krzyż żałobny w ręku przez mszę świętą trzymać, z nim do domu póść i potym na każdą niedzielę stanąć. Regina zaś Kubina, która będąc stateczną i mającą dziatki, że tego jako matka nie przestrzegała, chociaż poniekąd widziała igrowanie z córką swoją żonatego człowieka, jednakże tak winowajca, jako i córka przy inquizycji wymawiają onę. Sąd jednak nasz Zagajony na ukaranie inszym wynajdując ją winną, ażeby napotym umiała dziatki swoje karać (jako i każdy z rodziców powinien), dekretem swoim nakazuje, ażeby przy każdej exekucjej tego złego uczynku na każdym rogu ratusza jako wyżej wyrażeni karani będą, nieść w ręku za niemi i sama być karana na każdym rogu po siedym plag rózgami. Item in quantum żeby się więcej taki excess miał pokazać między temi stronami, tedy już bez żadnego respektu za żadną instancją uwolnieni i życiem darowani nie będą, ale według samej świętej sprawiedliwości śmiercią według wynalazku Sądu Zagajonego karani zostaną.// 99 100 Konkurs – zbiegowisko ludzi. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. II, Lwów 1855, s. 431. Dyscyplina – tu: biczowanie. Zob. ibidem, t. I, cz.1, Warszawa 1807, s. 609. 81 [s. 93] [27.] Sprawa Zofii Fielkównej i Stanisława Walczucha o dzieciobójstwo i cudzołóstwo. Fielkównę skazano na przebicie palem na rynku pod pręgierzem. Przed egzekucją wyroku, Zofia odwołała najcięższe oskarżenia względem Walczucha, dlatego skazano go jedynie na kary pieniężne i pokutę kościelną. [s. 94] [s. 95] Actum coram Iudicio nostro Utroque Neovisnicensi die 30 Septembris 1722 [30 IX 1722] Inquisitio prima, secunda et tertia ex inculpatis videlicet Zofia Fielkowna et Stanislao Walczuch. Quaeritur: Z kim to dziecię miała? Respondit: Z Walczuchem nie z kim inszym. Quaeritur: Jeżeli czuła to dziecię w sobie? Respondit: Czułam, że żywe było. Quaeritur: Nie namawiał cię kto na to, żebyś to dziecię straciła w sobie, respondit: Nie namawiał. Quaeritur: Samaś to z umysłu robiła i sięgałaś kapusty w beczce, ażeby się to dziecię zgubiło? Respondit: Z umysłum to robiła dlatego. Quaeritur: Wiedziała gospodyni o tym, żebyś to dziecię zgubiła albo jeżeli cię nie namawiała? Respondit: Nie wiedziała ani mi nie okazała, alem ja sama na to dźwigała kamienie, żeby się to dziecię styrało, a tom z hankoru101 uczyniła powadziwszy się z gospodynią. Quaeritur: Jeżeli gospodyni wiedziała o tym, że ona z gospodarzem w ciąży? Respondit: Że wiedziała, bo kiedym już zastąpiła, powiedziałam przed gospodynią, że mam napaść od gospodarza, a ona mi odpowiedziała: „alboś sobie nieżywa moja duszko, może to jako być, nie powiedaj na niego, jeno na krawca”. Quaeritur: Siła razy z nim sprawę miała? Respondit: Pięć razy. Quaeritur: Jeżeli też i z krawcem nie miała sprawy, respondit: Miałam wprzód raz w stępny tydzień, ale mi nic nie szkodziło. Quaeritur: Jeżeli to właśnie z gospodarzem? Respondit: Ni z kim inszym. Quaeritur: O który to czas ten uczynek miała z nim i kiedy? Respondit: Pierwszy raz idąc z klasztoru na Najświętszą Pannę będąc u spowiedzi zaraz w ten wieczór w izbie i drugi raz zaraz po świętym Stanisławie albo w tydzień po nim także w izbie, a trzy razy w szopie. Które słowa i w oczy temuż Walczuchowi mówiła, a on się tylko do dwóch razy zeznał. Quaeritur: Co to za dziewki były u kraty, co się namawiały, żebyś mówieła na Walczucha, że on i z córką swoją własną miał przestawać, respondit: Nie namawiał mnie nicht, anim ja tego sama nie mówiła. Niech na straszny Sąd Boski idę. Gotowam z tego gospodarza wyjąć, bo nieprawda. Quaeritur: Tak powiadano, żeś ty czyli siostra twoja miała mieć z Walczuchem dwoje// bliźniąt i wrzucić do chlewa między świnie? Respondit: Na straszny Sąd Boski idę, żem o tym nie słyszała, bo siostra tylko jedno dziecię miała z nim i to się chowa, ani też sama tego nie zrobiła. Quaeritur: Jeżeli ci też gospodarz nie mówił, żebyś to dziecię 101 Hankor – gniew. 82 straciła, respondit: Nie mówił darmo o tym. Quaeritur: Na przykład, żebyś poszła na tortury, jeżeli czego więcej nie powiesz, respondit: Nie powiem nic więcej, bo nie wiem, tylko to com powiedziała i wszystkich słów moich aprobuję, a gospodarza ze wszystkiego udania wyjmuję. In causa et actione inculpatorum decretum Ponieważ Zofia Fiełkowna nie pamiętając na przykazanie boskie, surowość prawa i karę publiczną, a do tego wiedząc o tym, że Stanisław Walczuch miał żonę i z jej siostrą rodzoną popełnił grzech sodomski, za co był prywatnie karany, a i ona nie uważając tego ważyła się i sama popełnić grzech sodomski z pomienionym i to dziecię czując już w sobie zamordowała jako i sama na inkwizycyi zeznała, że to z umysłu uczyniła wyjmując z tego Walczucha, że jej nie rozkazował. Luboli instygatora nie masz, ale jej samej zły uczynek instyguje na nią i zemsty od Pana Boga prosi. Więc tedy Sąd nasz Zagajony stosując się do świętej sprawiedliwości, winną ją wynajdując, tak niniejszym dekretem decyduje. Która ażeby za ten swój występek była żywo palem przebita publicznie w rynku pod pręgierzem, a potym na cmentarzu pochowana. Gdzie i pomieniony Walczuch powinien być przytomny śmierci jej, na którego inakszy dekret ferowany będzie. Sub eodem actu Taż Zofia Fielkowna już będąc oddana mistrzowi do egzekucji po przeczytanym dekrecie wyszedłszy na gonek ratuszny publicznie przez usta woźnego przy całym konkursie ludzi po raz po drugi i po trzeci odwołała, że ona Stanisława Walczucha nie tylko sama przez siebie nie udawała, żeby on córką swoją miał przestawać w złym uczynku, ale i ni od kogo o tym nie słyszała i nie wie o tym, mieszkając przez lat pięć u niego ani tego nigdy nie widziała, żeby on to czynić miał powołując tego, kto by mu miał to zadawać na straszny Sąd Boski i karę Jego.// Decretum Post executionem Fielkowna supra Stanislaum Walczuch. Ponieważ Stanisław Walczuch, leśny z Łomny nie pamiętając na przykazanie boskie, surowość prawa i karę publiczną, mając żonę i mieszkając z nią kilkadziesiąt lat, ważył się grzech sodomski popełnić z Zofią Fielkowną, za który występek według świętej sprawiedliwości i prawa słuszna, ażeby był śmiercią karany. Tylko że taż Fielkowna już idąc na plac do egzekucjej, ekskuzowała pomienionego Walczucha, iż on nie był okazją do zguby tego dziecięcia, tylko ona sama, a do tego, że zaszły godne instancje za nim, tak do zwierzchności zamkowej, jako też i do Sądu Zobopólnego Zagajonego, który Walczuch, ponieważ za instancjami śmiercią darowany. Jednakże na ukaranie inszym za zły uczynek 83 [s. 96] swój z decyzjej zwierzchności zamkowej, to jest Wielmożnego Jegomości pana Michała Obertynskiego, łowczego podlaskiego, natenczas gubernatora, tudzież i Sądu naszego Zobopólnego Zagajonego, jest karany poeną niżej opisaną. Naprzód na skarb Jaśnie Oświeconego Księcia Jegomości dobrodzieja grzywien sto, na zwierzchność zamkową grzywien trzydzieści, na ołtarz świętego Sobestiana do fary tynfów dwieście, do klasztoru wiśnickiego, do bractwa Józefa świętego u przewielebnych Ojców Karmelitów Bosych fundowanego tynfów sto. Wosku funtów sześćdziesiąt do fary, fontów trzydzieści do świętego Józefa, do klasztoru funtów trzydzieści. Także i przez pięć niedziel przy konkursie ludzi podczas mszy świętej trzymając krzyż w ręku za pokutę tu w farnym kościele powinien krzyżem leżeć. A inquantum, żeby się na pomienionego Walczucha więcej taki występek miał pokazać, tedy już niepochybnie na żadną nie respektując instancją według świętej sprawiedliwości i prawa surowości śmiercią karany będzie, sam na siebie swoim kosztem nakładając.// [28.] Sprawa Stanisława Więcka z Łapczycy oraz jego dwóch synów Wojciecha i Jędrzeja oskarżonych o kradzieże. Stanisława skazano na karę śmierci przez powieszenie; Wojciecha na karę ścięcia mieczem. Jędrzejowi za wstawiennictwem „godnych Ich Mościów” darowano życie, skazując go na 200 rózg przy szubienicy oraz naznaczenie piętnem na plecach, a także na więzienie „póki się czteroma godnemi sąsiadami nie zaręczy” oraz zaprzysięże wraz z żoną, że nie będzie się mścił ani nikomu szkody nie wyrządzi. [s. 97] Actum coram Iudicio nostro plenario Neovisnicensi solleniter celebrato sub residentia in loco advocatiali protunc famati ac spectabilis domini Joannis Sierawski, tum etiam famatorum Joannis Jęczmykowic, Josephi Piątkowicz consulum, Adalberti Piechowicz viceadvocati, Andrea Kochanowicz, Martini Łobodzinski scabinorum, Josephi Piątkowski iurati notarii Neovisnicensis tam etiam in praesentia Valentini Kusziow, Thomae Szafraniec, Jacobi Woiasz de villa Łapczyca iuratorum feria quinta post festum Sanctae Annae Matris Beatissimae Virginis Mariae proxima die 29 mensis Iulii Anno 1723 [29 VII 1723] Inquisitio primarie facta in praesentia Iudicii nostri per inculpatum Stanislaum Więcek de villa Łapczyca subditum. Quaeritur: Czym się bawił za młodych lat swoich, jak do rozumu przyszedł? Respondit: Robiełem każdą robotę i poganiałem przy nieboszczyku ojcu. Quaeritur: Jak dawno się tą kradzieżą bawić począł? Respondit: W te ruiny i złe lata jąłem się tego. Quaeritur: Komu też najpierwszą szkodę uczynił? Respondit: Najpierwej wziąłem na kościele u świętej Anny, przystawiwszy drabinę trzy połetki słoniny Szymonowi Jachymkowi z synem swoim młodszym Jendrzejem. Quaeritur: 84 Gdzieś żeś słoninę podział? Respondit: Zjadłem w domu z synami. Quaeritur o Michałki wdowy sadełko wtenczas, kiedy i połetki, respondit: Wziąłem ja i to sadełko, alem je spuścił na powałę między tragarze, a połetki dziurą pospuszczawszy synowi, wróciełem się po sadełko i nie mogąc go znaleźć odszedłem go tam na kościele. Quaeritur o Jana Tokarza połci dwa, które wraz z temi były, respondit: Nie wiem i nie brałem. Quaeritur o wołu Kaspra Marszałka, respondit: Wziąłem ja go nocnym sposobem sam jeden. Nie był nicht ze mną. Zabiłem go, w domu zjedliśmy z synami obiema, aleśmy go po tym zapłacili. Quaeritur, jeżeli synowie o tym wiedzieli, że to mięso z wołu kradzionego, respondit: Wiedzieli, kiedy jedli ze mną, bom im powiadał. Quaeritur: Skórę z tego wołu, gdzie podział? Respondit: Utopiłem ją w jeziorze dla lica. Quaeritur o wołu ukradzionego we dworze karmnego? Respondit: Nie jam go ukradł, jeno syn mój starszy Wojciech i przywiódł go do chałupy. Quaesitus, gdzie tego wołu podzieli, respondit: Zabili my go w chałupie. Mięsośmy zjedli, a skórę utopili, którego wołu gromada płaciła. Quaeritur o kilkanaście korcy zboża wykradzionego z dołu Szymkowi Jachymkowi, respondit: Prawda jam ukradł, gdzie i obadwa synowie moi byli ze mną, ale jak się dowiedział oddałem mu zboże za zboże. Quaeritur o sukno z wózku we dworze wyrżnięte,// respondit: Nie wiem ni o czym i synowie moi tego nie uczynili. Quaeritur o słoninę z spichlerza pańskiego porżniętą, respondit: Nie wiem. Quaeritur o pięć beczek soli pańskiej pokradzionej, respondit: Nie wiem ni o czym ani synowie moi, ani ni o kim innym nie rozumiem. Quaeritur o sera półtory kopy z sernika we dworze ukradzionego, respondit: Nie kradłem i nie wiem, kto by to uczynił ani też synowie moi tego nie uczynili. Quaeritur o Szczepana Woiaka pół korca żyta, trzy ćwierci pszenicy ukradzione, respondit: Nie wiem ni o czym. Quaeritur o skrzyń dwanaście chłopskich z różnemi fantami wyłupanych, respondit: Nie wiem. Quaeritur o Siemdaiowe komorę kilka razy wyłupano, u który tak zboże, słoninę i pieniądze zabrano, respondit: Nie wiem. Quaeritur: Bednarzowi ukradziono chusty i insze rzeczy, do czego się syn twój na imię Wojciech zeznał, że ja wiem kto, boć po botach poznał, respondit: Ja nie wiem, ale kiedy syn wie, niech powie. Quaeritur: Dziedzica przed tym, a teraźniejszego Klimka Kaspra podkopawszy się wyłupano skrzynię, wzięto męską suknię, białogłowską spódnicę, kożuch, połeć słoniny, wieprza z chlewa, krowę, cielca, wołów i trzy razy przed tym komorę wyłupywano, respondit: Nie wiem ni o czym. Quaeritur: Czy Burzyny Kazimierzowej złotych numero 13 i pół połcia słoniny, respondit: Nie wiem ni o czym. Quaeritur Sardze w plebaniej loch wybrano. Fanty różne i pożyteczne, także i płótna łokci numero 40 zabrano? Respondit: Nie wiem. Quaeritur: Kasprowi Szkatule konia karego przed lat sześcią, krowy dwie, wieprza karmnego, zboże z kościoła ukradziono. Gdzie ten Szkatuła mając porozumienie, mówił tobie o wieprza, żeś go wziął, a tyś go wkrótce spalił albo synowie twoi, respondit: Żadnej rzeczy jemu nie 85 [s. 98] [s. 99] wziąłem i nie spaliłem go ani synowie moi. Quaeritur: Szymkowi Szkatule wziąłeś rychtelony, natylniki102 i dunal103, którycie sam widział, żeś przeszedł, respondit: Nie brałem. Quaeritur: Olhowskiemu z sieni pług ukradłeś? Respondit: Nie wiem. Quaeritur: Czy Kurze Błaszkowi krowę ukradłeś? Respondit: Nie wiem. Quaeritur: Wawrzkowi Jachymkowi z kościoła słoniny połci dwa, pszenicy beczkę, jagły, groch także i wołu z lasa ukradłeś? Respondit: Nie wiem. Quaeritur: Wawrzkowi Dydze kilka razy komorę przechodziłeś, pieniądze i insze rzeczy zabrałeś? Respondit: Nie wiem, gdyć to zięć mój, jeszczem mu chałupę pobudował. Quaeritur: Ołomieniowi z komory, którą miał w lesie, mąki pszenicznej korcy numero 5, pszenice ćwierci numero 3, jęczmienia korcy numero 2, prosa korcy numero 2 zabrałeś? Respondit: Nie wiem i nie uczyniłem tego. Quaeritur: Walkowi Jachymkowi z komory żyta półtora korca ukradłeś? Respondit: Nie wiem. Quaeritur: Woytowi łapczyckiemu koni parę, Więckowi koni parę, Turkowi krowę, komornicy jego krowę ukradłeś? Respondit: Nie wiem nic.// Quaeritur, jeżeli kto inszy z tobą na tej kradzieży nie bywał okrom synów twoich albo jeżeliś składu u kogo nie miał, respondit: Nie bywał nicht, tylko do czegom się zeznał, to approbuję. Quaeritur, jeżeli w swojej wsi kradł nigdzie indziej, respondit: Tylko w swojej wsi, nigdzie indziej. Inquisitio primarie facta cum inculpato et Alberto Więcek, filio Stanislai Więcek de villa Łapczyca. Quaeritur: Czemeś się z młodych lat swoich bawił? Respondit: Przy Bożej łasce bawiłem się robotą podciwą, nie taką jako teraz nieszczęście padło na mnie. Quaeritur: Dawnoś się tej kradzieży jął? Respondit: Jak mnie ociec do siebie na gospodarstwo ściągnął, jest temu lat 9. Quaeritur o słoninę na kościele pokradzioną, respondit: Gotowem przysiądz, żem tej słoniny nie brał, bom tu pode dworem natenczas mieszkał, tylko ociec mój z Jendrzejem bratem moim. Dopiero ten pierwszy uczynek mój był, com we dworze wziął wołu. Quaeritur: Był kto z tobą po tego wołu? Respondit: Nie był nicht, tylko ja sam. Quaeritur: Gdzieś tego wołu podział? Respondit: Zaprowadziłem do ojca i postawiłem w obórce, a przyszedszy do żony powiedziałem o tym. Żona na mnie poczęła narzekać. Ociec usłyszawszy ofuknął ją i wziąwszy go, zaprowadził do pustej komory, któregom sam podał i zaraz go ociec zabił. Quaeritur: Pomagałeś mu z tego wołu skórę zdejmować? Respondit: Nie. Jam sobie stał, a młodszy brat pomagał oćcu drzeć. Szwagier nasz Wawrzeniec Dyga wiedział o tym, bo syn jego bywał u ojca mego jako u dziadusia jadać te to mięso, to się przed ludźmi chwalił. Skórę z tego wołu ociec, tak mi brat powiadał, Natylnik – skóra noszona z tyłu na kitlu, przypięta z przodu pasem rzemiennym. Dunal – z niem. Dunnagel, Dohnnagel, gruby gwóźdź albo hak na dyszlu, na który zawieszano wagę. S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I, Lwów 1854, s. 557 102 103 86 że utopił w jezierze. Quaeritur: Po tym uczynku, do czego się zeznajesz? Respondit: Ni do czego, bom nigdzie postał z niemi. Quaeritur o wole Kaspra Marszałka, jeżeli wiedział, co ociec ukradł, respondit: Nie wiedziałem aże dopiero, kiedy go ociec zabił i wetkał we mnie ćwierć mięsa i jak się dowiedział tenże Kasper musiałem ja dać za tę ćwierć mięsa pięć bitych talerów. Quaeritur: Skórę z tego wołu, gdzie ociec podział? Respondit: Tak mi powiedział, że utopił. Quaeritur o zboże Jachymkowi Szymkowi pokradzione, jeżeli był z oycem, respondit: Byliśmy obadwa z bratem, bo nas ociec pojął z sobą, ale mu ociec zboże za zboże wrócił. Quaeritur o sukno we dworze z wózku wyrżnięte, respondit: Powiadał szwagier mój przed żoną moją, że to brat mój Jendrzej uczynił. Quaeritur o słoninę w spichlerzu dworskim porżniętą, respondit: Powiadał szwagier mój Dyga przed żoną moją, że ten porżnął słoninę, co i karetę oberżnął, alem ja o tym nie wiedział. Quaeritur// o pięć beczek soli pokradzionej we dworze, respondit: Nie wiem. Quaeritur o skrzynie chłopskie w kościele wyłupane, respondit: Nie wiem, alem tylko słyszał, że ograniczni ludzie104 płacili tę szkodę. Quaeritur o Sienidaiową komorę, respondit: Nie wiem. Quaeritur o szkodzie Bednarzowej, respondit: Poznałem, że to Szewczykowe boty były, ale go teraz nie masz. Quaeritur o szkodę Dziedzica ad praesens Klimka, respondit: Nie wiem. Quaeritur o szkodę Czyburzyny, respondit: Nie wiem. Quaeritur o szkodę Szurgi z plebaniej, respondit: Nie wiem. Quaeritur o szkodę Kaspra Szkatuły i spalenie? Respondit: Nie wiem. Insze wszystkie punkta w inkwizycjej ojca wyrażone negat. Inquisitio primarie facta cum inculpato Andrea Więcek filio Stanislai Więcek de villa Łapczyca Quaeritur: Czymeś się bawił z młodych lat swoich? Respondit: Przy oćcum był. Quaeritur: Cóżeś robił? Respondit: Co mi kazał, robiłem. Quaeritur: Pewnieś mu pomagał kraść? Respondit: Tylko jeden raz com był w kościele za przyniewolenie i wzięliśmy trzy połcie słoniny. Quaeritur o szkodę Jana Tokarza, negat. Quaeritur o wołu Kaspra Marszałka, respondit: Nie jam go wziął ale ociec, bom ja służył na ten czas. Quaeritur, jeżeli mięso z tego wołu jadł, respondit: Kiedym do ojca przyszedł, tom jadł. Quaeritur o wołu ukradzionego we dworze, respondit: Nie ja, jeno brat starszy. Quaeritur, gdzie się ten wół podział, respondit: Przywiódł go brat do domu, bom ja z końmi leżał w polu i zabili go z ojcem. Ja przede dniem przyszedłem, wlazłem na piec, usnąłem, a brat przyszedł do mnie i trącił mnie. Ja się porwał, a on rzekł: „Pódź jeno”. Jam poszedł za nim do komory, a oni obadwa z ojcem szyndują105 koło niego. Jam się za głowę uchwycił i on rzekł: „Cyt! nie mów nic” i porąbał to mięso. Wziął sam trzy ćwierci, a ojcu dał Ograniczni ludzie – sąsiedzi, mieszkający tuż za granicą. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. II, cz. 1, Warszawa 1809, s. 488. 105 Szyndować – obdzierać ze skóry, łupić. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. V, Warszawa 1812, s. 586. 104 87 [s. 100] jednę. Quaeritur o Bednarza szkodę, negat. Quaeritur o zboże Jachymka Szymka z dołu zabrane? Respondit: Ociec był powodem, bo my obadwa mali byli, ale mu ociec w trójnasób oddał. Quaeritur o sukno wyrżnięte z wózku pańskiego, negat. Quaeritur o słoniną z spichlerza pańskiego, negat. Quaeritur o pięć beczek soli pańskiej we dworze ukradzionej, negat. Insze wszystkie punkta w inkwizyciej ojca jego wyrażone, negat.// [s. 101] Actum coram Iudicio nostro Utroque Neovisnicensi feria sexta videlicet die 30 mensis Julii Anno 1723tio [30 VII 1723] Inquisitio secunda ex inculpato Stanislao Więcek Na powtórnią inkwizycją przed Sąd nasz Zobopólny tak Wójtowski Ławiczny, jako też i Radziecki Nowowiśnicki stanąwszy personaliter obwiniony Stanisław Więcek, poddany ze wsi Łapczycy tamże na miejscu, ni do czego się więcej zeznać nie chciał według punktów podanych, tylko do tego, co w pierwszej inkwizycjej opisało się. Gromada zaś tameczna ad oculum przy Sądzie naszym pomienionemu Stanisławowi Więckowi wymawiała haec formalia, czego on negował. Naprzód wójt gromadzki zeznał, że tego Stanisława żona zabrała chusty białe Sakownie, które licem wracała, quod approbavit. Item Szymon Jachymek zeznał, przed Sądem naszym ad oculum temuż Stanisławowi Więckowi wymawiał, iż go obiecał zabić jako psa za to, że się mu łoktuszy106 upominał, którą tenże Więcek wziął razem ze zbożem z dołu. Hoc approbavit. Item przysiężni wsi Łapczycy zeznali przed Sądem naszym ad oculum temuż Więckowi wymawiali, iż on mając jakiś gniew na Kaspra Migdała z Moszczenice zasadził się nad Grodziskiem. Postrzegszy, że jedzie do doma i zamyślał go zabić, aże go Szkatuła ostrzegł, żeby tamtędy nie jechał. Hoc enim approbavit. Item Piotr Sołtys zeznał, iż mu żona jego, a córka Stanisława Więcka powiadała, kiedy Dyga szwagier jego szukał krowy, co mu uciekła, którą był w Moszczenicy wziął Maciszkowi mając na niego suspicją, że mu ciele ukradł, która rzekła do mnie: „Darmo on tego cielęcia w granicy szuka, bo ociec mój przyniósł jakieś ciele z lasa już zabite”. Który Sołtys ad oculum temuż Więckowi wymowił, do czego się i on zeznał, tylko się tym exkuzował, że to ciele wilkowie zabiły. Inquisitio secunda ex inculpato Adalberto Więcek Stanąwszy na powtórnią inkwizycją przed Sąd nasz Zobopólny Nowowiśnicki tamże na miejscu w Łapczycy obwiniony Wojciech Więcek ni do czego się więcej według punktów podanych zeznać nie chciał, tylko do tego, co w pierwszej inkwizycjej opisano. A że przekonany świadectwem ad oculum od wójta i przysiężnych wsi Łapczycy o komorę chłopską we dworze będącą, do której w nocy z bratem 106 Łoktusza – duża chusta zarzucana na plecy. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa 1808, s. 1287. 88 swoim Jendrzejem zaszedł// na kradzież i już dobywał się do niej, a że ich stróż dworski usłyszawszy odegnał, który i kija przy tej komorze odbiegł. Do tego się zeznał mówiąc: „Byliśmy i z bratem, aleśmy nic nie wzięli, bo nas stróż odegnał”. Item Regina Sołtyska, siostra tegoż Wojciecha przy Sądzie naszym i przysiężnych tamecznych ad oculum mu wymówiła: „Żeś ty kożuch we dworze pana Komornickiego, sługi Jegomości pana dzierżawcy ukradł”, do którego się on na pierwszej inkwizycjej nie zeznawał, a że przekonany od niej świadectwem zeznał się, że ukradł i przedał go do Niegowięci za złotych pięć. Item wójt i przysiężni zeznali przy gromadzie przed Sądem naszym, iż choć byśmy nie wiem co byli wiedzieli na Więcków, tośmy musieli nic nie mówić, bośmy się u starego Więcka bali, który nas odpowiadał zabić, co mu i w oczy wymówiali. Inquisitio secunda ex inculpato Andrea Więcek Stanąwszy także na powtórnią inkwizycją przed Sąd nasz, tamże na miejscu w Łapczycy, inkwirowany według punktów podanych Jendrzej Więcek ni do czego się więcej zeznać nie chciał, tylko do tego, co jest w pierwszej inquizycjej opisano, który przekonany świadectwem Reginy Sołtyski, siostry swojej, która mu ad oculum wymówiła: „Żeś ty mnie jakem we dworze służyła, ukradł kilkoro sera z gonku, a ja kogo inszego posądzałam”, także i słoninek poobrzynał na spichlerzu, który pomieniony Jendrzej Więcek nie umiejąc się z tego exkuzować dopiero się zeznał, iż wziął czworo sera na gonku i słoninę na spichlerzu poobrzynał. Także i to zeznał, że był z bratem zaszedł do komory chłopskiej do dwora, bo go przez trzy dni brat z sobą namawiał, ale tam nic nie wzięli, bo ich stróż dworski odstraszył. Sub eodem actu Przyszedszy obecnie Mikołaj Wronka przed Sąd nasz Zagajony Nowowiśnicki zaciągniony do wsi Łapczycy na osądzenie obwinionych i w kradzieży podejrzanych Stanisława Więcka, Wojciecha i Jendrzeja synów jego, imieniem całej gromady prosił o świętą sprawiedliwość, mówiąc, że przez nich tak sąsiedzi moi i ja sam, tako też i dzieci moje szkodowali do tego czasu na fortunie dla ich kradzieży.// [s. 102] Sententia Iudicii A że Stanisław Więcek mając już kilkadziesiąt lat i dziatki dorosłe, nie pamiętając na przykazanie boskie (które naucza nie będziesz kradł) nie tylko co sam tym się bawił, ale tak starszemu synowi swemu, jako też i młodszemu dał powód do tego złego zarobku, a do tego już licem jest pokonany do niektórych punktów zeznać się nie chce, przy uporze swoim zostając. Więc tedy Sąd nasz Zagajony Zobopólny Nowowiśnicki przy obecności przysiężnych ze wsi Łapczycy, jako są w akcie inkwizycje dołożeni, widząc jego uporczywość, a do tego wyrozumiawszy skargę przed Sądem naszym Zagajonym przełożoną do Mikołaja Wronki [s. 103] 89 instygatora, który imieniem całej Gromady i swoim prosił Sądu naszego o świętą sprawiedliwość na tych obwinionych. Gdzie Sąd nasz naprzód Stanisława Więcka, jako ojca tegoż Wojciecha i Jendrzeja propter maiorem rei veritatem skazuje niniejszym dekretem na tortury, który ma być dwa razy na sucho pociągniony dla approbacjej do czego się zeznał, a trzeci raz ogniem dołożony dla dalszego zeznania według ponktów, czego się zapiera. Także i Wojciech, starszy syn jego ma być na sucho trzy razy pociągniony, ażeby się zadosyć świętej sprawiedliwości stało. Młodszy zaś syn Jendrzej ma być praesens tych tortur. Do exekucjej deputowani są panowie od Sądu sławetny pan Józef Piątkowicz radcaa, pan Jan Radkiewicz, pan Marcin Łobodzinski ławnicy, pan Józef Piątkowski pisarz miejski. Tortores [!] Stanislai Więcek Quaesitus. In primo et secundo tractu iuxta puncta ad Iudicium porrecta et per instigatorem revellata in benevolis et liberis, inquisitionibus descripta et interrogata nihil amplius fassus est, solum hoc quod in prima et secunda benevola et libera inquisitione Iudicio demonstravit. Tertio tractus et igne ustus nihil amplius fassus est, solum hoc quod in primo et secundo tractu revellavit hoc tantum addidit: Że niech mi Pan Bóg grzechów moich nie odpuści i Najświętsza Matka do chwały swojej nie przyjmie, iż nic więcej nie powiem, bo nie wiem, tylko to com już zeznał i synowie moi ni o czym więcej nie wiedzą, ani też ja tu we wsi nie miałem ni u kogo składu ani nicht ze mną na tym uczynku nie bywał. Kiedym zasłużył, niech ginę. Tandem depositus post tortoras de verbo ad verbum omnia ut in prima et secunda inquisitione et tortoris recognovit et approbavit.// [s. 104] Tortores [!] Adalberti Więcek Quaesitus in primo et secundo tractu iuxta puncta ad Iudicium porrecta et per instigatorem revellata in benevolis et liberis, inquisitionibus descripta et interrogata. Nihil amplius fassus est, solum hoc quod in prima et secunda benevola et libera inquisitione Iudicio demonstravit. Tertio tractus revellavit dicens: Nic już więcej nie powiem, bo nie wiem, tylko to com już zeznał na pierwszych inkwizycjach i nie bywał że mną nicht nigdzie, tylko brat młodszy był ze mną dwa razy na kościele i wzięliśmy pół korca żyta i pszenicy drugie Woiaszowi Szczepanowi, drugi raz prosa pół korca. Także i do sąsiedzkiej komory do dwora namówiłem brata i poszliśmy, ale nas stróż odstraszył. Więcej już nigdzie nie byłem i nikomum szkody nie uczynił, tylko to com pierwej i teraz zeznał. Kiedym zasłużył, niech ginę. Post tortoras de verbo ad verbum omnia ut in prima et secunda inquisitione et tortoris recognovit et approbavit. a W rękopisie: radzcza. 90 Actum in crastino sub eodem Iudicio nostro plenario Neovisnicensi in villa Łapczyca per famatum Ioannem Sierawski advocatum et supra nominatos solemniter celebrato proxima die 31 mensis Iulii Anno Domini 1723tio [31 VII 1723] Decretum elapsum super maleficum Stanislaum Więcek et Albertum et Andream, filios eius. Ponieważ Stanisław Więcek, poddany ze wsi Łapczycy, będąc już w podeszłym wieku nie pamiętając na przykazanie boskie i surowość prawa, nie tylko co sam złym się rzemiesłem prawie z młodości swojej bawił, czyniąc wielkie szkody sąsiadom swoim, jako się z inkwizycjej pierwszej, drugiej i trzeciej pokazało, ale też synów swoich (których był powinien mieć w karności) wyuczył rzemiesła niepoczciwego, przez których wspólnie z nim większe kradzieże sąsiadom tudzież i dworowi działy się! Czego już cała gromada wytrzymać nie mogąc, żaliła się na nich o szkody swoje przed Jegomością panem Stawskim, dzierżawcą dóbr tych, ażeby pomie//niony Jegomość mógł się ich swawolą zganić. Który Jegomość pan dzierżawca chcąc do kradzieży Stanisława Więcka utrzymać, kazał go wziąć do więzienia, który z więzienia uszedł. Synowie jednak jego tym się rzemiesłem bawili, którego ich ociec nauczył. Gdzie i ociec w kilka zaś powróciwszy dopomagał im. O co i powtórnie Gromada uskarżała się na nich przed Jegomością panem dzierżawcą. Gdzie Jegomość pan dzierżawca, widząc tegoż Stanisława niepohamowanie, kazał go wziąć do więzienia i z nim synów obydwóch Wojciecha i Jendrzeja, z któremi uczyniwszy wprzód sam przy Gromadzie inkwizycją i znaki wyrozumiawszy, że już karę zasłużyli, zaciągnął Sądu naszego Nowowiśnickiego (który Sąd ab antiquo we wsi Łapczycy bywał w różnych sprawach), ażeby się ich swewole uskromić. Więc tedy Sąd nasz Nowowiśnicki zjechawszy do wsi Łapczycy zasiadł na wysłuchanie inkwizycjej wspólnie z wójtem i przysiężnemi wsi tamecznej, którą dobrze i należycie po raz, drugi i trzeci wyrozumiawszy i wysłuchawszy za zgodnemi per vota sententiami po wypełnieniu tortur. Sąd Zagajony uważając aktora i instygatora przeciwko tychże Więcków żałobę, nieniejszym dekretem tak decyduje. Naprzód ażeby Stanisław Więcek jako nauczyciel złej sprawy dziatek swoich był karany na szubienicy powrozem. Wojciech, syn jego starszy, ponieważ także tym się rzemiesłem bawił, takąż śmiercią na szubienicy karany. Ale że zaszły do Jegomości pana dzierżawcy godne Ich Mościów duchownych i Ich Mościów szlachty instancje za tymże Wojciechem Więckiem, ażeby lżejszą śmiercią zeszedł z tego świata. Zaczym misericordia ductus Jegomość pan dzierżawca podawszy to do Sądu naszego Zagajonego dekret ten alleviował107, ażeby pomieniony Wojciech Więcek nie powrozem, ale mieczem był karany i tam pod szubienicą 107 Alleviować, od allevio (łac.) – złagodzić, ulżyć. 91 [s. 105] [s. 106] [s. 107] pochowany. Jendrzej zaś Więcek jako młodszy, że tak ojca, jako i starszego brata na zły uczynek słuchał, jako i z inkwizycjej pokazało się, który się był powinien rozumu swego trzymać, nie uwodzić się za złą ich informacją, na ukaranie inszych, żeby się tym nie bawili rzemiesłem, jest karany mieczem pod szubienicą. Ale, że także zaszły godnych Ich Mościów instancje// do Jegomości pana dzierżawcy za pomienionym Jendrzejem Więckiem, który lubo był karany śmiercią, jednako iż Jegomość pan dzierżawca ductus misericordia wniósł do Sądu naszego Zagajonego, ażeby tenże mógł być życiem darowany, w czym razem tedy Sąd nasz Zagajony nie negując poważnej Jegomości instancjej lubo powinien być sprawiedliwy i surowy, ale też i łaskawy, choć już tenże Jendrzej słusznie śmierć zasłużył, czyniąc allewiacją dekretu, daruje go życiem. Który jednak sub custodia powinien iść za miejsce exekucjej, ażeby widział śmierć ojca swego i brata starszego, a po exekucjej ojca i brata na pamiętne i ukaranie inszym ma być u szubienice przywiązany dwiemaset rózg karany i grubszem końcem miotełki na krzyż na plecach licowany108, po tym nazad do dwora do więzienia oddany, póki się czteroma godnemia sąsiadami nie zaręczy, jako się już więcej tym bawić nie będzie, który powinien i z żoną swoją iurament uczynić przed Sądem naszym jako się nie będzie mścił ani w niczym szkodził dworowi i sąsiadom, jako też przez siebie, jako też przez kogo subordynowanego. Instigantur po tej akcje, żeby się jakakolwiek najmniejsza okazja na niego pokazać miała, tedy za pewnym dokumentem i dowodem bez żadnego respektu według dekretu ferowanego karany będzie. Rota juramentu Jendrzeja Więcka i żony jego Ewy Ja Jendrzej z żoną swoją Ewą przysięgam Panu Bogu wszechmogącemu w Trójcy Świętej Jedynemu i wszystkim świętym patronom moim, iż ja sam ani żona moja, ani dzieci o tę akcją teraźniejszą, w której słusznie byłem obwiniony i już na śmierć dekretowany, ale przez różnych Ich Mościów godne instancje z życiem darowany, przysięgam jako już więcej do tej akcje wracać nie będę i to deklaruję, że się o to com w więzieniu wycierpiał, mścić na żadnym sąsiedzie moim i dworze łapczyckim,// tudzież i Sądzie Wiśnickim, który mnie sprawiedliwie za występki moje karał i sądził, nie bedę tak sam przez siebie, jako też i przez kogokolwiek subordynowanego ode mnie. A jeżeli tę przysięgę sprawiedliwie i prawdziwie czynię, niechże mi dopomoże Pan Bóg Wszechmogący w Trójcy Świętej jedyny i męka jego niewinna. A jeżeli zaś niesprawiedliwie, ale fałszywie tę przysięgę czynię, niechajże mnie Pan Bóg Wszechmogący przy niej skarze i pobije na duszy, ciele moim, żonie, dziatkach i wszystkiej chudobie mojej. W rękopisie: kodniem. Licowany – napiętnowany przez wypalenie znaku na skórze. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I, cz. 2, Warszawa 1808, s. 1268. a 108 92 Quod iuramentum suprascriptum plenario Iudicii nostri Neovisnicensis positis duobus digitis dextrae manus cum uxore sua ad imaginem crucifixi Domini Nostri Jezu Christi sabbatho post festum sanctae Annae Matris Beatissimae Virginis Mariae proxima die 31 mensis Julii Anno 1723tio [31 VII 1723] explevit.// strona niezapisana [s. 108] [29.] Dekret sądowy (wyrok) w sprawie z oskarżenia wniesionego przez Tomasza Ochla, gospodarza z Olchawy wydany na powołane przez nieboszczyka Matiasza Kozaka, skazanego za kradzież, osoby winne paserstwa przedmiotów skradzionych, a mianowicie Stecką z Kopalin, Kawalcową, Krzonkę z Połomi, czeladnika Żyda Arona Jarosławskiego, a także Bądzioszkę z Olchawy winną przechowywania nieboszczyka u siebie. Osoby te skazano na kary pieniężne, przeznaczone w części na pozłotę ołtarza św. Sebastiana, dla zwierzchności zamkowej oraz dla Sądu. Actum coram Iuditio nostro Utroque tam Advocatiali, Scabinali quam Proconsulari Neovisnicensi die 20 mensis Februarii Anno 1725to [20 II 1725] Decretum inter has personas W sprawie Tomasza Ochla, gospodarza olchawskiego ze Stecką z Kopalin ratione rzeczy pokradzionych przez nieboszczyka Mathyasza Kozaka osądzonego, który nie tylko na inkwizycyej, ale już i pieczętując życiem swoim powołał pomienioną, że się u niej te rzeczy zostały niżej specyfikowane. Jako to sukienka zielona tuzinkowa z futrem, za którą pomieniony gospodarz pretendował złotych numero 25. Sąd tedy nasz Zobopólny, uważając, że w tej sukience przez lat sześć chodziła żona jego, naznacza za nie złotych numero 16. Item drugą sukienkę błękitną paklakową, za którą pomieniony gospodarz pretendował złotych numero 14, Sąd nasz Zobopólny naznacza złotych numero 10. Za czapkę męską złotych numero 3; za półsetek płótna lnianego, za które pomieniony gospodarz pretendował złotych numero 20, Sąd nasz naznacza tylko złotych numero 18, że z tego płótna przedał nieboszczyk łokci numero 10. Item płótna konopnego półsetek, za które Sąd nasz przyznaje złotych numero 12. Item spódnicę turecką czerwoną, za którą pani Gorpelowiczowa pretenduje (bo ta jej była zastawna) złotych numero 53. Sąd nasz naznacza numero 50, że też w niej kilka razy chodziła i jako sama pod sumieniem zeznała. Za flaszkę kryształową złoty numero 1. Co uczyni summy wszystkiej złotych numero 110. Którą summę pomieniona Stecka nieodwłocznie zapłacić powinna. Zaś Kawalcowa, którą pomieniony nieboszczyk powołał na ostatnim terminie, że się te rzeczy u niej zostały, jako to spódnica szajowa zielona, za którą pomieniony gospodarz pretendował złotych numero 30, Sąd 93 [s. 109] [s. 110] [s. 111] nasz Zobopólny uważając, że ta spódnica zażywana była i nie za niego sprawiona i jako sam przed Sądem zeznał, naznacza za nię złotych numero 18. Za sznurówkę turecką czerwoną, za którą pomieniony gospodarz pretendował złotych numero 13, Sąd nasz uważając, że zażywana była, naznacza za nię złotych numero 8. Fartuchy białe płócienne, za które sobie gospodarz pretendował, także i za rantuch jeden złotych numero 3 groszy 20, Sąd nasz Zobopólny uważając, że już zażywane musiały być, naznacza za to złotych numero 2 groszy 15. Co uczyni summy wszystkiej złotych numero 28 groszy 15. Którą summę pomieniona Kawalcowa nieodwłocznie zapłacić powinna// zaś Krzonka z Połomi, którą także pomieniony nieboszczyk powołał, że się u niej te rzeczy zostały, jako to spódnica szajowa czerwona, za którą sobie pani Gorpelowiczowa pretendowała złotych numero 48, bo to jej zastawna była. Sąd nasz Zobopólny uważając, że ta spódnica niedawno sprawiona była, jako sama przed Sądem według sumienia zeznała, że tylko raz czyli dwa w niej była, naznacza za nię złotych numero 45. Za płótna łokci numero 10 lnianego, które taż u nieboszczyka kupiła tanią wiedząc, że jest podejrzany, Sąd nasz naznacza zapłacić złotych numero 3. Co uczyni summy wszystkiej złotych numero 48. Którą summę pomieniona Krzonka nieodwłocznie zapłacić powinna. Co się zaś tycze kontusza niebieskiego tuzinkowego, który tenże nieboszczyk czeladnikowi Żyda Arona Jarosławskiego przedał, za który sobie pomieniony gospodarz pretendował złotych numero 35, Sąd nasz Zobopólny uważając, że też w nim tenże gospodarz chodził i zażywał go, naznacza za niego zapłacić złotych numero 25, a które do rąk pomienionego gospodarza powinien oddać tenże Żyd. Które summy wszystkie skombinowawszy za te rzeczy, które się u pomienionych znajdują, uczynią złotych numero 211 groszy 15. Którą to summę wzwyż pomienioną do rąk pomienionego gospodarza oddać powinny będą. Insze zaś rzeczy, które według podanego regestrzyku [!] do Sądu przez gospodarza ponieważ się w inkwizycjej nieboszczykowskiej nie pokazały, gdzie to podział, na tym gospodarz szkodować musi, gdyż już nieboszczyk za to życiem zapieczętował. Za nieuwagę zaś ci wszyscy wyżej specyfikowani, którzy ważyli się od tego nieboszczyka odbierać kradzione rzeczy, wiedząc dobrze o tym, że tenże był podejrzany i kilka razy z miasta wyświecony, jako są na inkwizycjej i przy ostatnim terminie życia jego powołani, Sąd nasz Zobopólny niniejszym dekretem taką na nich zakłada poenę i karze ich. Naprzod Stecka powinna położyć grzywien numero 35, które się dzielić mają na trzy części: grzywien numero 15 na pozłotę ołtarza świętego Sobestiana; zwierzchności zamkowej grzy//wien numero 10; grzywien numero 10 Sądowi Zobopólnemu. Kawalcowa grzywien numero 10, które się także dzielić mają na trzy części: na pozłotę ołtarza świętego Sobestiana grzywien numero 4; zwierzchności zamkowej grzywien numero 3; Sądowi Zobopólnemu grzywien numero 3. Krzonka z Połomi 94 grzywien numero 10, które się także dzielić mają na trzy części: na pozłotę ołtarza świętego Sobestiana grzywien numero 4; zwierzchności zamkowej grzywien numero 3; Sądowi Zobopólnemu grzywien numero 3. Czeladnik Żyda Arona Jarosławskiego, za którego pomieniony Aron ręczył, grzywien numero 18, które się także dzielić mają na trzy części: na pozłotę ołtarza świętego Sobestiana grzywien numero 6; zwierzchności zamkowej grzywien numero 6; Sądowi Zobopólnemu grzywien numero 6. Bądzioszka zaś z Olchawy, u której luboli się nic nie znalazło, ale że ważyła się pomienionego nieboszczyka w domu swoim przechowywać i jeść mu dawać pokryjomie przed mężem, wiedząc, że był podejrzany i z miasta wyświecony, jako jest powołana od tegoż nieboszczyka, za to jest karana pietnastą grzywien na pozłotę ołtarza świętego Sobestiana, które oddać powinna do rąk Jegomości księdza proboszcza. Unkosztów [!] zaś wszystkich, które miasto, ze wsiami i gospodarzem Olchawskim na mistrza podczas egzekucjej pomienionego nieboszczyka wydało, których wynika wydanych złotych numero 128, te tedy ci wszyscy wyżej specyfikowani powrocić powinni miastu i wsiom. Jako to Stecka złotych numero 60, Kawalcowa złotych numero 20, Krzonka złotych numero 20, Żyd Aron za czeladnika swego złotych numero 18, Bądzioszka z Olchawy złotych numero 10, że nieboszczyka przechowywała u siebie. A teraz ci tedy wszyscy wyżej specyfikowani niewolni z więzienia ratusznego, póki we wszystkich punktach w tym dekrecie wyrażonych nie uczynią zadosyć.// [30.] Dekret sądowy (wyrok) w sprawie Nalberta Piecha z Żegociny, oskarżonego o zabicie Macieja Dulińskiego. Sąd uznał, że śmierć Dulińskiego była skutkiem nieostrożności. Piecha skazano na 100 plag przez pięć kolejnych piątków przy pręgierzu pośrodku wsi oraz zapłatę 50 złotych ojcu nieboszczyka. Actum in praetorio Neovisnicensi die 17 Octobris tam advocatiale, scabinale quam proconsulare Anno 1757mo [17 X 1757] a Decretum ab Iudicio nostro Utroque Neovisnicensi elapsum supra inculpatum Nalbert Piech de villa Zegocina. A ponieważ Nalbert Piech ze wsi Zegociny, mając wytyczkę109 w żarcie na pańskiem kosząc potraw110 od nieboszczyka Macieja Dulinskiego, tak respektem ziela tatarskiego111, co nosił żonie swojej do połogu, jako też i o syna swego, Wpis nową ręką. Wytyczka – zarzut, wytknięcie błędu. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. VI, Warszawa 1814, s. 531. 110 Potraw – siano jesienne. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. II, cz. II, Warszawa 1811, s. 975. 111 Ziele tatarskie – tatarak. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t.V, Warszawa 1812, s. 609. a 109 95 [s. 112] [s. 113] co go Jachymkiem ochrzczono, z których żartów i zwadzili się z sobą tamże na pańskim będąc, co ich podstarości tameczny rozwadził, zostawszy w odpowiedzi od Dulenskiego miał się już dalszej napaści wystrzegać od niego, lecz pomieniony Piech lubo nie tą ścieżką, którą Dulinski poszedł do chałupy, szedł do swojej chałupy, jako się przed Sądem naszym zeznał. Jednakże się nie wystrzegał i prawie szukał nieszczęścia swego, które go spotkało, że przez nieostrożność swoję w śmierć przyprawił pomienionego Dulinskiego. Zaczym przez decyzją Sądu naszego Zupełnego słuszna by było, aby był karany śmiercią. Tylko że Sąd nasz zważywszy, że się ta nieszczęśliwa okazja przez nieostrożność stała, pomienionego Piecha od śmierci uwalnia. Jednak za przestąpienie przykazania boskiego karą światową karze go począwszy naprzód od boskiej,// który pomieniony Piech powinien oddać do kościoła tamecznego świec funtowych parę jednę i przez niedziel trzy podczas nabożeństwa przy zgromadzeniu parafianów powinien krzyżem leżeć trzymając miotełkę w ręku. Zaś dla ostrożności inszych sąsiadów, aby się nie ważyli przestępować przykazania Bożego, tenże Piech ma być karany publiczną karą przez pięć piątków przy wystawionym pręgierzu w pośrzodku wsi przy zgromadzeniu całej gromady tamecznej na każdy piątek rózgami plag sto. Po odprawieniu tego koszta erogowane, tak na pogrzeb nieboszczyka Dulinskiego, jako też i na inne ekspensa przez ojca jego temuż ojcu nieodwłocznie oddać z fortunki swojej złotych[?] 50 et in quantum, by się na dalszy czas pomieniony Piech poważył takowy eksces popełnić, tedy już nieuchybnie mieczem karany będzie, Sąd nasz Zupełny decyduje. [31.] Sprawa Marianny Ziębińskiej oskarżonej o cudzołóstwo i dzieciobójstwo. Skazano ją na karę ścięcia. Gubernator Galicji Antoni Pergen zmienił karę na chłostę po 200 plag przez dwa kolejne piątki. Akta sprawy zapisano w języku polskim i po łacinie. [s. 114] Actuma in Officio Consulari Advocatiali Scabinalique Neovisnicensi Necessario Bannito die decima quinta Martii 1773 [15 III 1773] W sprawie do Urzędu zwyż wyrażonego wprowadzonej między sławetnym Józefem Grabowskim, mieszczaninem wiśnickim i instygatorem urzędowym z obowiązku instygatorstwa przysięgłym powodem osobiście a obwinioną Marianną Ponoszowiczowną, sławetnego Józefa Ziębinskiego od lat kilkanaście zbiegłego i nie wiedzieć gdzie znajdującego się małżonką, z więzienia do Sądu przyprowadzoną osobiście.// Urząd wyżej wyrażony Nowowiśnicki, Radziecki, Wójtowski i Ławiczny stron kontrowersji wysłuchawszy, ponieważ powód Mariannę Ziębinską o ciężarność przez nię tajoną niedawno ludziom z porozumienia ukazującą się, a teraz a Wpis nową ręką. 96 jakowym sposobem pozbytą, w Sądzie swoim obwinia i jakoby płód potajemnie utracić miała, twierdzi obwiniona zaś Ziębinska tejże allegacji112 mocno się sprzeciwia; przeto Sąd tęż obwinioną Ziębinską na dobrowolny examen skazuje, a sprawę do rozsądzenia po mającym być wyprowadzonym examinie zawiesza. Wyznanie dobrowolne przed Urzędami zwyż wyrażonemi obwinionej Marianny Ziębinskiej dnia i roku jako wyżej uczynione. Ad primum punctum recognovit: Miałam się uskarżać na ludzi niewinnie mnie o ciężarność posądzających, bom się do tego nie znała i nie znam, i to się na mnie nie pokaże. Ad secundum: Prawda, żem była ciężarną, ale obawiając się kary taiłam to w pięć miesięcy. Zaś ciężaru mego poszedłszy do lasa na drwa, podźwigała się i przyszedłszy do domu poroniłam i płód niewczesny w chliwiku pod progiem zachowałam. Actum in Officio actu die et anno quibus supra. Inter easdem partes similis comparitio. Urząd wyżej wyrażony Nowowiśnicki etc. Ponieważ obwiniona Ziębinska zaparłszy się w pierwszym punkcie examinu ciężarności próbowana i przez białogłowy znające się na tym rewidowana o występ utracenia już płodu skonwinkowana i dotąd pokarm w piersiach mająca, dopiero ciężarność swoje przyznaznawszy, poronieniem miesięcy pięć i zachowaniem płodu potajemnym ekskuzuje się, przeto Urząd rewizją miejsca tego płodu dla dojścia prawdy potrzebną być uznaje i w przytomności swojej onę czynić nakazuje, aże z uczynionej w przytomności Urzędu swego rewizji takowej płód zachowany nie pokazał się, dlatego Urząd powtórnie egzaminować się wolniejszym mający być ekspediowany naznacza, a tęż obwi//nioną Ziębinską w więzieniu do dalszego rozsądzenia zostawuje, mającą być zatrzymaną. Actum in eodem Officio die 4 Maii Anni eiusdem [4 V 1773] Eadem inculpata Ziębinska ex carceribus Officii sui adducta per omnes circumstantias reflexa et interrogata utrum obiectorum sit rea in haec recognovit verba: Rodziłam się tu w mieście Wiśniczu w domie sławetnego Józefa Piątkiewicza. Ojcu memu było imię Poniszowicz, matce Helena. Oboje nie żyją, przy których tak w dzieciństwie, jako i panińskim stanie zostając, cudzołóstwa, kradzieży ani, ani [!] nic złego nie popełniłam. Poszedłszy po tym za mąż za sławetnego Józefa Ziębinskiego, mieszczanina wiśnickiego, jak temu wiele lat, nie pamiętam. Z nim mieszkałam lat 2, niedziel kilka. Z którym mieszkając z prawego łoża dwóch synów Józefa i Mikołaja urodziłam. Jednego za męża 112 Allegacja, od allegatio (łac.) – przedstawienie dowodów, dowodzenie. 97 [s. 115] [s. 116] [s. 117] mego, drugiego pod jego niebytności, bo mnie ciężarną odszedł. Z inną zaś osobą żadnej nie miałam przyjaźni, dopiero po odejściu męża i po rodzeniu drugiego syna z Maciejem Borczowskim, wolną osobą, cudzołóstwo popełniłam, alem tego płodu nie straciła, albowiem w domu Cymbolisciny, tając się przed matką moją i siostrą urodziwszy dziecię i powiwszy, tudzież pokarm z cukru i pierniczków przysposobiwszy i za pieluszki włożywszy, toż dziecię wyniesłam do tegoż Borczowskiego stodoły, które on miał odesłać do Krakowa, unikając wstydu i kary, do którego dziecięcia z latarnią w nocy dochodziłam, a usłyszawszy sąsiedzi płacz dziecinny, zaraz to rozgłosili i toż dziecię ze stodoły wzięli, które zaraz okrzczono// nie wiedząc czyje, o czym i ja, gdy go wzięto, nie wiedziałam aż po krzcie, ponieważ taiłam się być matką jego. Gdy się zaś o to rozruch stał i mnie potym, że mnie z latarnią chodzącą widziano, posądzono, że to moje dziecię. Po ścisłym egzaminie i rewizji piersi przyznałam się i odebrałam toż dziecię, które się chowa dotąd. Po tym więcej z nikim cudzołóstwa nie dopuściłam się. Dopiero w roku przeszłym 1772, pierając Moskalom chust tu na Wiśniczu konsystencją113 mającym z Jegomością Laudunem porucznikiem i z dwiema innemi, nie wiem jak się nazywającemi, od Świąt Wielkanocnych do Zielonych Świątek cudzołóstwo popełniałam aż do naprzykrzenia, że nareszcie przed niemi schraniać się musiałam, o czym jednak nic nikomu nie zgłosiłam się i owszem to taiłam, gdy zaś czas porodzenia przychodził sama z dziećmi memi w domu mieszkając, żadnej kobiety, nie chcąc tego rozgłosić, obawiając się surowej kary, nie wezwałam, dzieci też na ten czas do siostry mojej w inszym domu mieszkającej poszły. Ja sama zostawszy w domu, jak mnie bóle wzięły, wspomniawszy sobie o gwoździkach [!]114 w skrzyni będących, poszłam do komory chcąc się niemi ratować, ale ledwo za próg przeszedłszy, syna na ziemię wypadłego urodziłam. Widząc zaś ruszające się dziecię, lubo w słabości wielkiej zostając, przypominałam sobie o wodzie święconej, którą miałam w okienku w tejże komorze i dostałam jej i toż dziecię okrzciłam go, mówiąc: „Ja cię krzcę w imię Ojca etc.” Po tym odeszłam od tego dziecięcia na tym samym miejscu, nic więcej mu nie robiąc, a dziecię tymczasem umarło. Przyszedłszy zaś cokolwiek do siebie nazajutrz i zastawszy// dziecię już umarłe, dołek nożem wyrobiwszy, tamże w komorze zagrzebłam go i skrzynią starą próżną przykryłam to miejsce. Com tu kolwiek zeznała, więcej zeznać nie mogę, choćby mnie i na tortury wzięto. 113 114 Konsystencja, od consisto (łac.) – zatrzymać się, zamieszkać, przebywać. Gwoździki – goździki 98 Actum in Officio eodem die 5 Maii 1773 [5 V 1773] Między wyżej wyrażonym instygatorem, sławetnym Józefem Grabowskim powodem osobiście stawającym, a obwinioną Marianną Ziębinską z więzienia do Sądu swego stawioną także osobiście. Urząd wyżej wyrażony stron obydwóch kontrowersji wysłuchawszy i one należycie wyrozumiawszy, tudzież dobrowolne tejże Ziębinskiej zeznanie przez wszystkie okoliczności strutynowawszy, ciałka w komorze zachowanego dobyć i one matce jego własnej z ziemi obmyć kazawszy oraz medyków w attestacji wyrażonych do rewizji i exenterowania115 tegoż ciałka wezwawszy. Ponieważ oczywiście pokazało się jako ta obwiniona Ziębinska związku małżeństwa nie rozwiązana przed lat kilka z Borczowskim, teraz zaś z żołnierzami rosyjskiemi cudzołóstwo pełniąc po dwa razy ciężarną została i toż przez nierostropny wstyd i bojazń kary, tając pierwsze dziecię, to jest córkę Teresę dotąd chowającą się, w stodole ukryła, do niej bez dokładnych dowodów przyznać się nie chciała. Po wtóre zaś podobnie się z występkiem cudzołóstwa ukrywając, żadnej niewiasty na ratunek do siebie nie wezwawszy, syna potajemnie urodziła i onemuż żadnego opatrzenia, jako się koniecznie należało oprócz krztu nie dawszy, na ziemi leżącego gołoa odeszła i do nazajutrza takowe opatrzenie i oporządzenie w owym momencie po urodzeniu koniecznie potrzebnym z umysłu przeciągła, a tym samym do śmierci//jemu ujścia krwi i zalania się dała okazją, a przez to zabójczyną jego stała się, jako i decyzja Ich Mościów panów medyków świadczy i rozum naturalny dyktuje naturze ludzkiej okropny w nierozumnych nawet zwierzętach nawet nie praktykujący się, pokrywając toż ciałko w namienionej komorze swojej w ziemię zagrzebszy, miejsce skrzynią pokryła. Przeto Sąd stosując się do prawa boskiego i ludzkiego podobnych kryminałów zakazującego, onęż kary kryminalnej winną być sądzi i aby przez mistrza sprawiedliwości publicznie na rynku mieczem ścięta była, decyduje. Potomstwa z prawego małżeństwa z Józefem Ziębinskim wprzódy zrodzonego, aby występek matki sławie dobrej i ich urodzeniu bynajmniej nie szkodził, ostrzega mocą niniejszego dekretu. Urzędowi Miejskiemu Nowowiśnickiemu do wiadomości podaje się. Ponieważ z procesu kryminalnego nam pod dniem 10 tego miesiąca i roku doniesiono tego, zważyliśmy, że tam w areszcie zostająca Marianna Ziębinska o popełnione cudzołóstwa i stracenie dziecięcia skazana pod miecz według prawa i sprawiedliwości, więc my z powierzonej nam od Najjaśniejszego CesarskoKrólewskiego Apostolskiego Majestatu władzy łaskawie nam nadanej tą sentencją konfirmujemy i za sprawiedliwą uznajemy, tak aby publika i egzekucja stała się przyzwoitości ferowanej sentencji zasłużonej przez w afekcie zostającą a 115 Wpisane na interlinii. Exenterowanie – prawdopodobnie oględziny. 99 [s. 118] [s. 119] Ma//riannę za zbrodnie swoje, innym zaś na przykład. Datowano w Lwowie dnia 16 Iunii 1773 [16 VI 1773]. Sacri Romani Imperii Comes Antonius Pergen116. Urzędowi Miejskiemu Nowowiśnickiemu do wiadomości podaje się. Gdy pod datą 16 Iunii roku teraźniejszego dekret kryminalny ferowany ferowany [!] na Mariannę Ziębinską za popełnione cudzołóstwa i tracenia dziecięcia, pod miecz, a przez nas według prawa i sprawiedliwości approbowany jest, a że u Najjaśniejszego monarchy delinkwentka117 łaski jako najpokorniej uprosiła, więc my na nową instancją nam odesłaną pomienionego kryminalnego dekretu lubo przed tym approbowanego, z osobliwej łaski na ten raz limitujemy i aby pomieniona delinkwentka już nie ścięta była, ale zasłużonej kary według zwyczaju tutejszego plag czterysta odebrała przez dwa tygodnie w każdy piątek po dwieście. Datum w Lwowie dnia 31 Octobris 1773 [31 X 1773] Sacri Romani Imperii Comes Antonius Pergen. [s. 120] Actum in Officio Consulari Advocatiali Scabinali Neovisnicensi Necessario Bannito die 15 mensis Martii 1773 [15 III 1773] In causa et actione ad officium supra specificatum introducta inter famatum Josephum Grabowski civem Visnicensem et instigatorem officii eiusdem ex munere instigatoriatus agentem actorem personaliter// et inculpatam Mariannam Ponoszowiczowna famati Josephi Ziębinski plusquam ab aliquot annis profugi et non scitur ubi commorantis consortem ex carcere ad officium adductam personaliter. Officium supra scriptum Neovisnicense Consulare Advocatiale et Scabinale partium controversiis exauditis siquidem actor Mariannam Ziębinska de impregnatione per illam celatam [!] non pridem hominibus ex suppositione patente et nunc quodammodo ammissa suo in Officio inculpat et quod fetum clandestine ammiteret affirmat. Inculpata vero Ziębinska hanc allegationem fortiter negat, proinde Officium hanc inculpatam Ziębinska ad ordinarium examen destinat et causam post subsequendum examen disiudicandam suspendit. Recognitio libera coram Officiis supra expressis inculpatae Mariannae Ziębinska die et anno ut supra. Ad primum punctum recognovit: accusatura excordes homines me de impraegnatione inculpantes si quidem hunc excessum non novi, nec nosco et hic excessus mihi non probabitur. Ad secundum punctum recognovit: Verum quod etiam impraegnata, sed metuendo poenam celabam praemissam impraegnationem, quinto vero mense impraegnationis merendum fueram in silva pro lignis, isdemque onerata post 116 117 Hrabia Antoni Pergen – gubernator Galicji. Delikwentka, od delinquens (łac.) = grzesznik, winowajca – tu: przestępczyni. 100 reversum mei domum abortum passa sum et fetum eundem intempestivum in stabulo sub limine servavi. Actum in Officio eodem actu die et anno quibus supra Inter easdem partes similis comparitio Officium supra specificatum specificatum [!] Neovisnicense etc. Quoniam inculpata Ziębinska abnegata primo in puncto examinis impraegnatione, tandem pro//bata et per obsestrices senes videlicet mulieres hanc artem bene noscentes revisa et de crimine amissionis iam fetus convicta hactenusque lac in mamillis retinens modo primum impraegnatione sua agnita eandem abortu quinto mense passo et servatione eiusdem fetus clandestino excusat idcirco Officium revisionem loci eiusdem et fetus ob enucleandam veritatem necessariam esse arbitratur, et in praesentia sui effectuandam demandat, dum vero ex expedita in praesentia Officii sui revisione eius modi fetus non repertus, ideo Officium iteratum examen in tempore liberiore expediendum assignat et hanc inculpatam Ziębinska in carcere ad ulteriorem disiudicationem retinendam relinquit. Actum in eodem Officio die quarta Maii Anno eodem 1773 [4 V 1773] Eadem inculpata Ziębinska ex carceribus Officii sui adducta per omnes circumstantias reflexa et interrogata, utrum obiectorum sit rea in haec recognovit verba. Nata sum hic in oppido Visnicz domo vero famati Josephi Piaskiewicz. Parentis mei nomen fuit Blasius Ponoszowicz, matris Helena, utrique mortui, penes quos tam in infantia quam et in virginili statu existens nec fornicationem, nec furtum, nec quid mali commisi, inito vero matrimonio cum famato Josepho Ziębinski cive Visnicensi, quantitatem annorum eiusdem nuptus non reminiscor, cum hoc cohabitabam annis duobus et aliquod septimanis cum quo cohabitando ex legitimo thoro duos filios Josephum et Nicolaum genui, unum praesente mori alterum in absentia eius, quia me gravidam deseruit, [cum] alia vero persona nullam habui amicitiam, modo//primum et post abitionem mariti et natum alterum filium cum Mathia Borczowski, libera persona, adulterium commisi, sed hanc prolem non perdidi, etenim in domo famatae Cimbaliscincae abscondendo coram matre et sorore natam prolem obvolutam, ciboque piperata et ex saccharo comparato et post fascias imposito, exportavi ad eiusdem Borczowski hollodium, quam ille Borczowski remissurus erat Cracoviam evitandum pudorem et poenam, ad quam prolem cum lucerna noctu frequentabam, exaudito vero vicini fletu puerili illico hoc divulgarunt. Et eandem prolem videlicet filiam ex hallodio acceperunt, cuius illic baptisationem procurarunt ignorantes, cuius foret quae repertio eiusdem prolis mihi ignota fuit siquidem post baptismum sciscitata fui itidem 101 [s. 121] [s. 122] [s. 123] non agnoveram me matrem fuisse eius, facto autem ex ea ratione inter populum fremitu et me ex hac suppositione quod cum lucerna frequentans observata fueram, de hac prole inculparunt, post strictum examen et revisionem mamillarum idem factum agnovi et eandem filiam ad me recepi, quae hactenus penes me existit, posthac cum nullo amplius adulterium commisi modo primum in anno praeterito 1772 purgando militibus Moscis quis indusia hic Visnicii consistentiam habentibus cum domino Laudon praefecto et duobus aliis de cognominibus ignotis a festis Paschalibus ad festa Pentecostes adulterium committebam usque ad molestiam adeo quod prae illis occultari coacta fueram, quod tamen nulli revelavi, sed hoc secrete servavi, cum vero tempus nascendi appropinquaverat sola cum liberis meis domi manendo nullam obsestricem vel aliquam mulierem, [ne] hoc devulgaretur, prae timore severae poene vocabam.// Pueri etiam mei pro tunc ad sororem meam in alia domo residentem abierunt, ego sola remansi praessatendem [!] doloribus [!] recordataque de cariaephyllis in cista existentibus, abii ad cameram volens iisdem salvari, sed via transgresso limine filium ex utero procisum in terram progenui, videns vero eundem vivum et se moventem, licet in debilitate magna existens tamen aqua sacrata in fenistricula eiusdem camerae existenti accepta eundem puerum baptisavi eandem aquam profundendo et haec verba pronunciando: „Ego te baptiso in Nomine Patris, etc. Post haec recessi ab eodem puero in hoc ipso loco, ubi natus in terram excidit, nihil ipsi amplius providendo, nec funiculo umbilicali eidem adhibito et interea ille puer mortuus, in crastino vero sanitatem aliquantulum adepta praeveni puerum iam mortuum, eundem in hac camera in foratu cultro per me effecto sepelivi et arca veteri vacua obrui hunc locum. Quodcumque hic recognovi hoc est verum amplius quidquam fateri non possum etiam si torturis subire me contigeret. Attestatio dominorum medicorum Visio reperti nati pueri a matre eius Marianna Zię a-Datum Neovisnicii 18 Martii 1773 [18 III 1773] J. Pattocy medicus mpp-a SS J. Bourling chirurgus, Charles Colloredo regimentarius SS.// [s. 124] Actum in Officio eodem die quinta Maii 1773 Anno [5 V 1773] Inter supra expressum instigatorem famatum Josephum Grabowski actorem personaliter se sistentem et inculpatam Mariannam Ziębinska ex carcere ad Officium suum statutam itidem personaliter. Officium supra specificatum partium utrarumque controversiis exauditis et eisdem debite intellectis, tum liberis eius inculpatae Ziębinska recognitionibus per omnes circumstantias trutinatis exhumatione corpusculi in camera occultati et a-a Skreślone. 102 lotione eiusdem de terra et faecibus matre eius propriae iniuncta nec non medicis in attestatione subscriptis ad revisionem et exenterationem eiusdem corpusculi vocatis. Quando quidem evidenter patuit, inculpatam Ziebinska vinculo matrimoniali non dum resolutam ante aliquot annos cum Borczowski, recenter vero cum militibus Rossicis adulteria perpetrando binis vicibus gravidam extitisse et hanc graviditatem per imprudentem pudorem et timorem poenae occultando, primam prolem videlicet filiam Theresiam adusque viventem in hollodio abscondidisse eandemque filiam per vicinos repertam abnegasse et via evidentibus probationibus convictam facti sui agnovisse, altera vice similiter crimen adulterii celando nullam obsestricem, aut aliquam mulierem vel sororem in vicinitate manentem, in auxilium ad se vocasse et sic clandissime filium genuisse, genitoque in terra nuda iacenti nulla commoditate omnino infanti in tali casu necessaria (praeter baptismum) provisa in terra nude iacentem, et umbilicum non ligatum habentem deseruisse, et ad crastinam diem ejusmodi commoditatem videlicet umbilici ligationem, lotionem et obvolutionem, illo in momento omnino necessariam//hocce suo progressu ad mortem ex sanguinalationem et suffocationem attestante etiam dominorum hirurgorum decisione naturalique intellectu dictante eidem infanti occasionem praebuisse et totaliter eundem ac si [!] interemisse huncque sui illicitum et sceleratum progressum, naturae humanae terribilem, in animalibus irrationalibus non practicatum, celando, idem corpusculum in mentionata camera sua in terra effosa sepelivisse, et arca locum praemissum cooperuisse. Quapropter Officium insistendo legibus divinis et humanis eiusmodi crimina serio vetantibus ne exinde scandala sub specie illegatae debilitatis exoriantur eandem inculpatam Ziębinska poenam criminalem promeruisse sententiat, et ut per ministrum iustitiae in foro publico gladio decolletur decidit. Prolis vero ex legitimo thoro cum Josepho Ziębinski inante progenitae crimen matris repetitum famae bonae et eorum legitimitati nihil nocere declarat decreti praesentis vigore. Iudicio Civitatensi Neovisnicensi hisce significandum. Cum ex processu criminali nobis sub decima praesentis mensis et anni dilato congrue eruere potuerimus, quod ibidem incarcerata delinquens Marianna Ziębinska ob perpetrata crimina adulterii et infanticidii ad poenam gladii per sententiam criminalem de iure et iustitia condemnata sit, nos itaque ex authoritate a Sacra Caesareo Regia et Apostolica Maiestate Nobis clementissime concessa dictam sententiam confirmamus et ratihabemus quidem ut fiat publicatio et executio in conformitate eius sententiae prolatae delinquenti Mariannae in poenam meritam aliis vero in exemplum. Datum Leopoli die 16 Iunii 1773 [16 VI 1773] (loco sigillum). Sacri Romani Imperii Comes Antonius Pergen. m.p.// 103 [s. 125] [s. 126] Iudicio Civitatensi Neovisnicensi hisce significandum. Iam sub 16 Iunii currente Anno decretum criminale super deliquentem Mariannam Ziębinska in puncto adulterii et infanticidii ad poenam gladii prolatum a nobis de iure et iustitia confirmatum est, cum vero apud Augustissimum Imperatorem dicta delinquens gratiam de novo humillime imploraverit, Nos igitur per novam istam instantiam ad nos devolutam commoti praefatum criminale decretum licet antehac confirmatum ex speciali gratia pro hac sola vice eo limitamus ut praefata delinquens non decolletur, verum in locum huius quamquam promeritae poenae more his oris adhuc solito quandringentis plagis per duas septimanas qualibet feria sexta ducentis enumerandis castigetur. Datum Leopoli die 31 Octobris 1773 [31 X 1773]. Sacri Romani Imperii Comes Antonius Pergen m.p. [32.] Sprawa oskarżonego o kradzieże bydła Jana Pardela z Kwapinki oraz udzielających mu pomocy albo kupujących od niego rzeczy kradzione: Kaspra Strojnego, Szymona i Łukasza Legudków, Kazimierza Szewczyka, Jakuba Sikorskiego, Macieja Banka. Po przeprowadzeniu inkwizycji (śledztwa sądowego), na której przesłuchano oskarżonych i pokrzywdzonych, Sąd skazał Jana Pardela na karę śmierci przez powieszenie. Pozostałym oskarżonym wymierzył kary chłosty 100 lub 50 plag i kary pieniężne na rzecz Sądu oraz pokrzywdzonych. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari Scabinalique ac Civitatis Visniciae in praetorio Anno Domini 1777 die quinta Februarii [5 II 1777] a [s. 127] Inkwizycye dobrowolne Jana Pardela causa abigeatus tudziesz do detensyi przez Jegomości pana Szczepanowskiego, posesora dóbr Bobrownik ut literae patent ana sub datta [!] 2da Octobris 1776 [2 X 1776] iteratae sub litera A. die 27 Decembris Anno elapso wyznanie i przesłanie ad consilium appelationis Sacrae Regiae Apostolicae Maiestatis.// Quaesitus, skąd jesteś i jak tobie imię, respondit: Jestem z Kwapinki, imię mi Jan Pardel. Quaesitus, czyja ta wieś i do której parafii należąca, respondit: Ta wieś Jegomości pana Zawackiego dziedzica w arendzie przez Jegomości pana Mroczkowskiego do parafii gdowskiej należąca. Quaesitus, masz jeszcze ojca, matkę lub krewnych, respondit sub litera H. causa culpati criminis. Quaesitus, masz ieszcze ojca, matkę lub krewnych, respondit: Nie mam, już pomarli, chowani są w Gdowie, a krewnych mam w Gruszowie, to jest braci, rodzonego Macieja, a stryjecznego Antoniego i tam się ożeniłem z Giertrudą Gierczakowną, 1768, die 8vo Februarii [8 II 1768]. W tym roku ukradłem klacz na Stryszowie, którą przedałem w Wieliczcze za złotych 24 polskich w jarmark. a Wpis nową ręką. 104 Quaesitus: Ukradłeś co komu więcej? Respondit: Na ten czac nic więcej nie ukradłem. Quaesitus: Gdzieś stamtąd poszedł i jakeś się żywił? Respondit: Poszedłem z żoną do Woiakowy. Służyłem tam od świętego Jana do jesieni i uszedłem stamtąd na Wiśnicz, bom długu narobił za gorzałkę u Żydów. Quaesitus: Na Wiśniczu długoś był i coś robił? Respondit: Byłem w Wiśniczu z żoną od jesieni do Zielonych Świątek. Mieszkałem w ratuszu i tam mi żona na ten czas umarła i byłem wdowcem tygodni in numero 15. A robiłem za pomocnika u Szmula w palarni. Quaesitus, kiedyś się ożenił i o którym czasie, respondit: Ożeniłem się w dzień św. Anny w roku 1769, a ślub brałem na Starym Wiśniczu. Quaesitus: Ożeniwszy się, gdzieś z miasta poszedł? Respondit: Na Stary Wiśnicz. Przyjąłem służbę u Antoniego Widełki. Quaesitus: Długoś tam służył? Respondit: Od świętego Jakuba do God118. Quaesitus, a to czemuś tak krótko służył, respondit: Bo mi się nie podobało i odeszedłem do pani Tabaszowskiej. 1770 byłem od God do Bożego Ciała, a po tym od tej wyprowadziłem się na Opuszną pod pana Grabanię. Mieszkałem tam do świętego Wawrzeńca, a stamtąd poszedłem do miasta Wiśnicza, bo mi Jegomość ksiądz proboszcz nie dał z żoną mieszkać, to jest starowiśnicki. Causa invalidi uxoris: Litera B. Quaesitus, wiedziałeś ty o tym, iże ona ma męża, respondit: Nie wiedziałem o tym, bo miała testimonium z Krosna, iże nie ma męża. Quaesitus, jak długoś z tą żoną mieszkał, respondit: Mieszkałem z nią jak jeden rok. Quaesitus, a po tym gdzieś poszedł, respondit: Przystałem do konfederacji119. Bawiłem z niemi jak rok, jeżdżąc. Quaesitus, jak z konfederacji przyszedłeś,//gdzieś poszedł, respondit: Do żony na Stary Wiśnicz poszedłem i bawiłem sie u niej tydzień jeden. Quaesitus, czemuś tak mało bawił, respondit: Nie dał mi Jegomość ksiądz proboszcz z nią mieszkać, tylko się mi kazał starać o dowód, gdzie ma męża. Tak poszedłem do Krosna i dali mi testimonium, jako o Jacku Pietruszcze nie słyszeli. A taż żona moja odmieniła sobie imię Zofia, której z chrztu świętego Agata i nabyła sobie testimonii w Krośnie od wdowy Zofii Szynglarski po zmarłym mężu Szynglarskim. Quaesitus, cóż ci na to odpowiedział Jegomość ksiądz proboszcz, respondit: Nie dał mi się u niej więcej bałamucić ani schodzić, bo o pierwszym mężu nie było dowodu, gdzie jest, czy żyje albo umarł. I poszedłem do Gruszowa. Stamtąd powróciłem do miasta Wiśnicza. Byli tam konfederaty. Powtórnie wzięli mnie, alem uciekł z Kobylew i wróciłem się na Stary Wiśnicz. Ukradłem przeszłemu gospodarzowi klaczę ze stajnie, karą w nocy. Przedałem ją w Gurkach za [...] 22 polskich, roku 1771, a pieniądze przepiłem. 2da causa culpati criminis litera C. Quaesitus, gdzieś po tym poszedł. 3tia causa culpati criminis sub litera D., respondit: Poszedłem do Bielce i tam siedziałem jak bez pięć lat. Temi czasy bywałem często w Wojniczu. 118 119 Gody – Święta Wielkanocne. Konfederacja – Konfederacja Barska. 105 [s. 128] [s. 129] [s. 130] Quaesitus: Z Bielec gdzieś poszedł? Respondit: Do Wojnicza i tam kole Wojnicza wyrabiałem także temi czasy i w Dembinie przebywałem. Nosiłem drwa do Wojnicza. Wstąpiłem też do karczmy. Rok 1776, na Zamoście, a niejaki Sikorski przyszedł do tejże świderka pożyczyć. Znając mnie, poczęliśmy z sobą gadać. Quaesitus, coście z sobą gadali i jakeście sie z sobą znali, respondit: Nie mówiliśmy tam z sobą, tylkośmy się gorzałki napili i poszliśmy z sobą do domu jego i tam my pili, co Sobestian Najmaier zięć teraźniejszy tegoż widział i on wypił jednę porcją. Quaesitus: Cóż tam w domu były za mowy? Respondit: Dowiedziałem się od chłopaków o Rylskim, co słyszeli o nim, a ci byli u Sikorskiego na ten czas i zgadało się o nim, ja na to odpowiedział: „Nic to ukraść, ale gdzie podzieć”, a Sikorski na to mówił: „Przyprowadź do mnie, nie bój się”. I pro//siłem go o pożyczenie złotych trzech polskich, których mi dał zaraz. Quaesitus, gdzieś poszedł, jakeś te 3 złote odebrał, respondit: Poszedłem pod Czyrzyc do Góry Świętego Jana i ukradłem na ugorze konia gniadego spiętego w nocy. Jadąc na nim, napadłem uśpiącego człowieka w Xiąznicach za Rabą. Uzdę, którą wziąłem i pojechałem do Wojnicza tamże do Sikorskiego, ale już po świętej Maryi Magdalenie po jarmarku wojnickim. Quaesitus, komuś tego konia oddał, jakeś przyjechał do Wojnicza, respondit: Postawiłem go u Bukiery, a sam poszedłem do miasta jeść sobie kupić, bom się też w dzień obawiał do Sikorskiego, a w tym dałem wiadomość jemu, iż koń jest i tak chłopiec siana przyniósł z domu tegoż, a my poszli na gorzałkę pić. W tym posłałem innego człeka po konia tegoż do Bukiery, a Bukier to ogłosił przed Urzędem na domysł, iże ten koń kradziony. Zaraz Urząd Wojnicki konia odebrał, a mnie wsadzić dał w łańcuch. To się stało przed świętym Jakubem Apostołem w roku 1776. Siedziałem tydzień i stamtąd uciekłem. Quaesitus, jakeś uciekł, gdzieś poszedł. 4ta causa culpati criminis sub litera E respondit: Poszedłem do Borzęcina. W tymże roku ukradłem klaczę i źrebca. Klaczę przedałem w Sułowie pod Wieliczką młynarzowi Strojnemu. Dał mi na zadatek złotych 5, a po resztę kazał mi przyjść na święty Marcin, bo wiedział, że kradziona była. A źrebca zostawilem w Gruszowie u Szewczyka, ale nie wiedział, że kradziony. Quaesitus, gdyś stamtąd wyszedł, gdzieś poszedł? 5ta causa culpati criminis sub litera F respondetur: Poszedłem pod Tarnow, idąc przez wieś Wierzchosławice. Stała tam klacz pod Sledziową chałupą uwiązana. Tę klacz odwiązawszy, wieczorem ukradłem ją. Zajechałem na niej do Sułowa pod Wieliczkę w dom Strojnego Kaspra młynarza. Przedałem ją Łukaszowi Legudkowi i dał mi zadatku złotych 4 polskich, a po resztę kazał mi przyść na święty Marcin 1776. Quaesitus, jakeś te pozbywał, gdzieś poszedł. 6ta causa culpati criminis respondit sub litera G. Poszedłem do Bobrownik. Macieja Banka, siedząc tam, przygadało się. I zwierzyłem się jemu, żem z więzienia uciekł o złodziejstwo. On mi zaraz mówił: „Gdybyś ty i mnie przyprowadził// to bym ci 106 zapłacił”. „Przyprowadzić nic, tylko abyś ty gdzie podział”. Na to mi odpowiedział: „Nie pytaj się, tylko tak przyprowadź, aby cię kto nie widział, bo ja dla siebie będę chował”. Zaraz mi dał na drogę złoty 1 polski i pół kwarty gorzałki, także i uzdy na konia. Poszedłem do Brzącowicz do człeka. Zanocowawszy u niego, upatrzywszy klaczę, ukradłem ją z paszy i zaprowadziłem ja Maciejowi Bankowi do Bobrownik. A gdyśmy poszli obydwa pić do browaru, muzykę sprawować, doszedł nas w tym Żyd arendarz i dał znać Jaśnie panu Szczepanowskiemu, posesorowi Bobrownickiemu, który przywoławszy do siebie Banka, po mnie ludzi posławszy i zwiódszy do siebie na inkwizycje, odesłał mnie do Prześwietnego Dyrektoratu, a z Prześwietnego Dyrektoratu oddanym do więzienia miejskiego w Wiśniczu. Sub litera H. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. Anno Domini 1776 die 13 mensis Decembris [13 XII 1776] Probata inquisitio et verificatio Iterum secundarie die 5ta Ianuarii 1777 Anno [5 I 1777]. Quaestitus: Janie Pardelu, wyznaj wszystko zupełnie, bo będziesz przez sprawiedliwe inkwizytowanie cielesną próbą powściągniony przez tortury do wyznania się, jeżeliś więcej, co gdzie kogo nie poszkodował? Respondit: Teraz i przedtym nie pamiętam, tylko com wyznał, jakom kradł i com od kogo wziął wyznałem. Tylko o tym, com wyznał pierwszą razą przez zapomnienie, że na starym Wiśniczu z Bojowiska ukradłem kożuch pod jesień Franciszkowi Nowakowi Kudroniowi, gdy on chorował rok 1773 i nic z zawziętości nie opowiedziałem o to Kudroniowi. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1777 die quinta Februarii [5 II 1777]// Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari Scabinalique etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1777 die quinta mensis Februarii [5 II 1777]a Zaczęcie tych inkwizycji sub data 5 mensis Novembris Anno 1776 [5 XI 1776] przy całym Zagajonym Sądzie świadków doocznych in facie Jana Pardela delikwenta wyznanie dobrowolne przez niżej wyrażone osoby sub litera E. Quaesitus, jak ci imię i skąd jesteś, respondit: Antoni Kudła z Wsi Borzęcina klucza radłowskiego Jaśnie Oświeconego Księcia biskupa krakowskiego. Quaesitus, któż cię pokradł i jak dawno, respondit: Jan Pardel ukradł mi klaczę karą z źrebcem szkaragniadem z czwartku na piątek przed Narodzeniem Najświętszej Panny Maryi. Klacz stara, a źrebiec na czwarty paszy, a to z pola. Quaesitus, jak prędko o tym dowiedziałeś się i gdzie ta klacza z źrebcem była i jak a Powtórzone zdanie ze strony poprzedniej. 107 [s. 131] [s. 132] długo i w czyich rękach, respondit: Była ta klacza i z źrebcem tygodni in numero 9 między ludźmi. Odebrałem tę klaczę od młynarza Strojnego z wsi Sułowa Jaśnie pana Rylskiego spod Wieliczki. Tam nic nie dałem. A źrebca odebrałem z Gruszowa od Kazimierza Szewczyka. Ta wieś w posesji Jegomości pana Zawadzkiego, w arendzie przez pana Mroczkowskiego. Dałem tam wykupnego złotych 1 groszy 29 polskich. Quaesitus, wiele masz przez to szkody, respondit: Mam wszystkiej ogólnej szkody ze wszystkim złotych 49 groszy 29 polskich. Na co, jako rzetelnie wyznałem, tak na to jurament chcę wypełnić. Urząd zważywszy pracowitego Antoniego Kudły sprawiedliwe wyznanie do juramentu przy Janie Pardelu delikwencie dopuścił, co i wykonał. Litera E. Sub eodem actu Quaesitus, jak ci imie, przezwisko i skąd jesteś, respondit: Imię mi Kasper Strojny, młynarz z wsi Sułowa, Wielmożnego Jegomości pana Rylskiego, z pod Wieliczki. Quaesitus, kiedy do ciebie Jan Pardel przyjechał i klaczę tobie sprzedał, respondit: Przyjechał do mnie z rana w po//niedziałek i przedał mi ją za złotych 15 polskich, a na zadatek dałem mu złotych 4 polskich. Quaesitus: Wiedziałeś ty o tym, iże była kradziona ta klacz? Respondit: Wiedziałem, bo mi powiedział: „Jak będzie pisanie z Borzęcina, to ją trzeba oddać”. Quaesitus, jak długo była u ciebie? [Respondit] Była ta klacz u mnie tygodni 8 albo 9. Quaesitus, kto ją od ciebie odebrał, respondit: Antoni Kudła z wsi Borzęcina. Które to wyznanie przy Urzędzie Miejskim i aktorze oraz przy delikwencie Janie Pardelu dobrowolnie przy potrójnym stawaniu przed Sąd stało się nie upierarając żadnego słowa ut inquisitio prima, secunda et tertia concordant. Litera E. Sub eodem actu. Quaesitus, jak ci imię i skąd jesteś, respondit: Imię mi Kazimierz Szewczyk z wsi Gruszowa, dziedzictwem Jegomości pana Zawackiego w posesji arendownej pana Mroczkowskiego. Quaesitus, skąd masz źrebca i od kogo, respondit: Przywiódł mi go Jan Pardel w żniwa w dzień niedzielny i zostawił mi go bez targu. Quaesitus, jak długo był u ciebie, respondit: Był tygodni 4 i odebrał go ode mnie karbowy pański, a dał go Antoniemu Pardelowi. A gdy Antoni Kudła z Borzęcina przyszedł, opowiedziawszy, iż jego ten źrebiec, odebrał go od Antoniego Pardela. I gdy był do więzienia wzięty Pardel Jan delikwent dał na wikt jemu złotych 4 polskich. Na co ten Kazimierz Szewczyk przy zapoznaniu stanąwszy do inkwizycyi z przysiężnikiem120 Szymonem Migasem, przysiągł tenże iuratus, że Szymon Szewczyk nie wiedział o tym, iż ten źrebiec był kradziony, ani też Jan Pardel tam w Gruszowie nie przebywał. 120 Przysiężnik – osoba składająca przysięgę wraz ze świadkiem lub stroną. 108 Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique etc. Anno 1776 die 26 Novembris [26 XI 1776] 1777a Die 5 Ianuarii [5 I 1777] przed Sądem Zagajonym Miasta Wiśnicza stanąwszy był probowany co i concordatur sub litera D. Quaesitus, skąd jesteś i jak ci imię, respondit: Jan Bukierowicz, obywatel i mieszczanin wojnicki. Quaesitus, do kogo Jan Pardel przyprowadził konia, który był u was w więzieniu w Wojniczu, respondit: Do mnie go//przyprowadził. Quaesitus, jak długo stał u ciebie ten koń, respondit: Od śród od wieczerz aż do wieczora. Quaesitus, jakeś ty o tym wiedział, że ten koń był kradziony i ten Jan Pardel złodziej, respondit: Nie wiedziałem, tylko przyszedł do mnie Sikorski i prosił mnie do siebie: „Że tam Waszeci potrzebuje człek”. Ja mu na to odpowiedział Sikorskiemu: „Kto z jakim przestaje, takim się sam staje”. Na co tenże Bukierowicz przysiągł jawnie w Urzędzie naszym, które w inkwizycjach wyznał. Die 5 Ianuarii 1777 [5 I 1777] próbowany. Sub Litera D. et sub eodem actu Quaesitus, jak ci imię, przezwisko i skąd jesteś, respondit: Imię Jakob Sikorski, przedmieszczanin wojnicki. Quaesitus: Byłeś na Zamościu świderka pożyczać i piłeś gorzałkę z Janem Pardelem? Respondit: Prawda, że byłem i piłem z nim gorzałkę. Quaesitus: Gadaliście tam z sobą na Zamościu? Respondit: Nie gadaliśmy, ale w domu prosił mnie Jan Pardel, abym mu pożyczył złotych 3 polskich i obiecał mi płużne żelaza przystawić. Quaesitus, gdzieście z sobą poszli, respondit: Do domu mego wraz ze mną poszedł i napijaliśmy gorzałki. Był przy tym i zięć mój Najmaier i on wypił dwie porcji gorzałki. Natenczas dałem złotych 3 na żelaza. Quaesitus: Wiedziałeś ty o tym, iże ma żelaza płużne? Respondit: Powiedział mi, iże ma żelaza płużne swoje. Quaesitus: Na cóż on tobie konia przyprowadził, nie żelaza? Respondit: Ja mu nie konia kazał przyprowadzić, tylko żelaza. Quaesitus: „Wymówcie sobie w oczy przy Sądzie jako to było?” odpowiedział w oczy jawnie i przy ludziach, że: „Ja Jan Pardel na śmierć niech idę. Panie Sikorski, kazałeś mi konia przyprowadzić, aby był w dzień świętej Maryi Magdaleny na jarmark”. A.S.b Litera F. sub eodem actu Quaesitus: Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Jakubowicz Marek, karczmarz z Wierzchosławic należąca [!] do Hrabstwa Tarnowskiego. Quaesitus: Co cię poszkodował Jan Pardel i jak dawno? Respondit: Już teraz czwarty miesiąc jak mi ukradł klaczę gniadą na szósty paszy, która była uwiązana u Śledziowy chałupy. Quaesitus: Jak wiele była ta klacz między ludźmi? Respondit: Była ta klacz między ludźmi siedm tygodni. Quaesitus: Jakeś się o niej//dowiedział? a b Wpisane na marginesie. Prawdopodobnie inicjały pisarza. 109 [s. 133] [s. 134] Respondit: Dowiedziałem się, kiedy Jan Pardel był złapany w Bobrownikach, a potym oddany na Wiśnicz. Quaesitus: Od kogoś ją odebrał? Respondit: Odebrałem ją od Łukasza Legudka z wsi Sułowa przez Wielmożnego Jegomości pana Rylskiego od syna Karbownikowego. Quaesitus: Wiele masz szkody przez to? Respondit: Mam szkody prawdziwy złotych polskich 42. To wszystko wyznawszy przy delikwencie Janie Pardelu w Sądzie naszym w bożnicy przysiągł na rotę Justyniana cesarza przy instygatorze. Litera G. Sub eodem Actu Litera G. Quaesitus: Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Matiasz Banek z wsi Bubrownik w posesji Jegomości pana Szczepanowskiego. Quaesitus: Jakąś miał znajomość z Janem Pardelem? Respondit: Przyszedł do mnie na nocleg. Gadaliśmy z sobą. Mówiłem do Jana Pardela, że pojadę po konia na jarmark kupić do roboty za 7 lub 8 talerów, a Pardel mi odpowiedział: „Mam 9, a dasz mi 4 talery, ja ci przyprowadzę”. Quaesitus: Czyś mu dał co na zadatek i czyli ci przyprowadził? Respondit: Przyprowadził mi klaczę w trzeci tydzień, zaś na zadatek dałem mu złoty 1 polski i pół kwarty gorzałki, jak odchodził ode mnie po tęż klaczę. Quaesitus: A uzdy dałeś mu i czy ci się zwierzył? Respondit: Dałem mu uzdy i do tego się zeznaję, że mi się zwierzył, że pójdzie kraść. Quaesitus: O którym też to czasie było, kiedy ci ją przyprowadził? Respondit: W nocy w piątek przyprowadził mi i wypiliśmy gorzałki trzy kwaterki, a pieniędzy nie dałem, bo Żyda nie było. Był u mnie dni 8. Gdy Żyd przyjechał z świąt michalskich z Tarnowa, poszliśmy do Żyda i piliśmy tam gorzałkę, a do domu wzięliśmy 6 kwart i ochotę sobie mieliśmy sprawić i z domu po wtóre wróciwszy się, mówiłem o pieniądze i o gorzałkę. Żyd pomiarkowawszy dał do dwora znać. W tym nakazano mi stanąć, obawiawszy ja się ledwie za trzecią razą stanąłem i prawdę musiałem wyznać. A tak przyszli ze dwora i wzięli Jana Pardela i tam się o złodziejstwie wyznał. Stamtąd odesłany do Wiśnicza.// [s. 135] Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique etc. Civitatis Visniciae 1776 die 29 mensis Novembris [29 XI 1776] Próbowany die 5 Februarii 1777 Anno [5 II 1777] sub litera G. Quaesitus: Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Szymon Kubacki z wsi Brzącowicz w posesji Jegomości pana Awedyka. Quaesitus: Kto cię poszkodował i w czym? Respondit: Jan Pardel ukradł mi klaczę z czwartku na piątek w nocy z pola. Quaesitus: Jak dawno cię pokradł? Respondit: Już temu 12 tygodni na dniu dzisiejszym, jak mnie okradł. Quaesitus: Dawnoś ją odebrał i od kogo? Respondit: Odebrałem ją, jak Jana Pardela przywieźli do więzienia z Magistratu Wiśnickiego przez bobrownickich ludzi die 20 Septembris 1776 Anno [20 IX 1776] z dyspozycji Prześwietnego Direktoratu Wiśnickiego. Quaesitus: Jak długo 110 była w Bobrownikach? Respondit: Dwa tygodnie była i schudzili mi ją. Quaesitus: Wiele masz przez to szkody? Respondit: Oprócz schudzenia 19 złotych groszy 14 polskich. Na co przy delikwencie Janie Pardelu przysiągł przed Sądem, jako tylu miał szkody i klacz schudzona była. Litera D. Sub eodem actu Quaesitus, jak ci imię i skąd jesteś, respondit: Jan Papiez z Gory Św. Jana do Czyrzycza121 należąca Wielebnych Ojców Cystersów pod Krzesławicami. Quaesitus: Co cię poszkodował Jan Pardel? Respondit: Ukradł mi konia karego z ugoru w nocy w świętą Marię Magdalenę. Quaesitus: Długoś tego konia w domu nie miał? Respondit: Dziesięć tygodni między ludźmi był. Quaesitus: Od kogoś go odebrał? Respondit: Od Urzędu Wojnickiego z dyspozycji Prześwietnego Direktoratu Wiśnickiego. Quaesitus: Jak wiele szkody masz przez to? Respondit: Mam szkody istnej szukając złotych 27 groszy 14 polskich, a co mi konia schudzono szkody złotych 36 polskich. Na co tenże Jan Papiez przy delikwencie Janie Pardelu przysiągł. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari Scabinalique, etc. die 30 Novembris 1776 Anno [30 XI 1776] Sub Litera F. Quaesitus: Jak ci imię i przezwisko i skąd jesteś? Respondit: Szymon Legudko, karbownik z Sułowa spod Wieliczki w posesji Jegomości pana Rylskiego. Quaesitus: Coś ty kupiuł od Jana Pardela? Respondit: Ja nie kupiuł, tylko syn mój Łukasz Legudko klaczę od tegoż Pardela//w domu młynarza Kaspra Stroinego. Quaesitus: Wiedzieliście o tym, iż była kradziona? Respondit: Prawda żeśmy o tym wiedzieli, ale już po zatargowaniu i danym zadatku złotych 4 polskich, na co my się pożyczyli u młynarki i jeździł na tej klaczy syn po gorzałkę na Świnią Krzywdę. Quaesitus: Szymonie! Czemuś go nie wziął na więzienie? Respondit: Byłem pijany i cisnął mnie o ziemię. Litera F. Łukaszu! Kiedyście wiedzieli o tym, że kradziona klacza. Czemuś złodzieja nie oddał do dwora? Respondit: Nie miałem z kim. Byliśmy pijani. Quaesitus: Kiedy mówił, abyście mu klacz oddali, dlaczegoście to uczynili? Respondit: Dałem mu złotych 4 zadatku i boty, a nie wrócił mi, cośmy przepili. Więc za swoje trzymałem tę klaczę. Quaesitus: Gdziesz tę klacz podzieliście z ojcem? Respondit: Oddaliśmy ją młynarzowi, jak się upominał o złotych 4, co nam pożyczył. Litera F. Młynarzu Stroiny! Odebrałeś klacz. Gdzieś ją podział? Respondit: Odebrałem, alem ją oddał do dwora panu naszemu Jaśnie panu Rylskiemu, Czyrzyc – dziś: Szczyrzyc. Siedziba opactwa cystersów, wieś położona w województwie małopolskim, powiat limanowski, gmina Jodłownik. 121 111 [s. 136] posesorowi wsi Sułowa. Quaesitus: Gdzie się ta klacz podziała ze dwora? Respondit: Odebrał ją Żyd z wsi Wierzchosławic ze dwora spod Tarnowa. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari Scabinalique etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1776 die secunda Decembris [2 XII 1776] Sub Litera C. Quaesitus: Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Antoni Widełka z Starego Wiśnicza. Ta wieś do Hrabstwa Wiśnickiego należąca. Quaesitus: Jak cię dawno poszkodował Jan Pardel? Respondit: Służył u mnie pół roku. Zapłaciłem, a przyszedł do mnie [w] roku 1771, otworzył stajnię w nocy i ukradł mi klaczę karą. Quaesitus: Wiele cię kosztowała ta klacza. Kosztowała mnie pięć talerów bitych. Quaesitus: Kto ci o tym dał wiadomość, iż to Jan Pardel ukradł tę klaczę? Respondit: Żona mi o tym jego dała wiadomość. Quaesitus: Wiele masz przez to szkody? Respondit: Szukając wyekspensowałem złotych 4 polskich i klaczy nie odebrałem. Na co, jako zeznał przy delikwencie, przed Sądem przysiągł.// [s. 137] Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari Scabinalique, etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1776 die 9na Decembris [9 XII 1776] Sub Litera H. [Quaesitus] Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Franciszek Nowak z Wsi Starego Wiśnicza do Hrabstwa Wiśnickiego należąca. Quaesitus: Co cię poszkodował Jan Pardel? Respondit: Ukradł mi kożuch nowy za złotych 16 z Bojowiska [w] roku 1773 w jesieni podczas mojej choroby. Już nic więcej. Na co, jako on mi tę krzywdę uczynił, przy Janie Pardelu przysiągł przed całym Sądem. Sub Litera C. Dominium122 Górki byli adcytowani względem kupionej klaczy od Jana Pardela, którą ukradł na Starym Wiśniczu Antoniemu Widełce, a przedana przez złodzieja za złotych 22 nie stawili się i odpowiedzieli, iże o tym nie wiedzą. Sub Litera A. Dominium Stryszów byli adcytowani, odpowiedzieli, iże ten człowiek nie żyje i nie stawili się do Urzędu naszego i nic nie pretendują. Sub Litera B. Względem żony odnajmuje się przyszedł pierwszy mąż do niej do miasta Wiśnicza, a już na ten czas Jan Pardel był w więzieniu. Ci upatrzywszy sobie czas, poszli z miasta extra Regnum, o których żadnej wiadomości powziąć nie można. 122 Dominium – prywatny majątek ziemski w Galicji, spełniający także funkcje administracyjne w wymiarze publicznym. 112 Sub Litera G. Dominium Bobrowniki w posesji Jegomości pana Szczepanowskiego o zbiegłego Matiasza Banka był mandat z Prześwietnego Direktoratu Wiśnickiego Jego Cesarsko-Królewskiego Apostolskiego Majestatu, aby go stawił. Ten albowiem zamiast stawienia jego żonę tegoż dostawił in spe123 będącą. Odsyła się attestatum względem pierwszy żony oraz i sepulturę, jako jest świadectwo, że na Wiśniczu jest pochowana.// Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1777 die 2da Martii [2 III 1777] Litera J. Relatio przez mieszczanów wiśnickich i inkwizycje. Będąc Jan Pardel przez ś.p. Jegomości księdza Jana Szyldera, proboszcza Starowiśnickiego oddalony od Zofii, imię sobie przywłaszczone, a z chrztu świętego Agaty danym, tenże wzmiankowany Jan Pardel, jako i inkwizycje jego świadczą, że się tu i ówdzie błąkał, a taż wzmiankowana Agata była i wyrabiała u mieszczan w mieście Wiśniczu, aż do tego czasu będąca u Swiderowicza, a przedtym u [?] Jana Pulkowskiego, mieszczanów wiśnickich, gdy Jan Pardel z Bobrownik o złodziejstwo odesłany przez Jegomości Pana Szczepanowskiego do Prześwietnego Direktoratu Wiśnickiego, a Prześwietny Direktorat oddał jego na więzienie oraz i inkwirowanie do Magistratu itidem Wiśnickiego, natenczas nie wiedzieć skąd przyszedł mąż jej pierwszy Jacek Pietruszka, zabrawszy onej nieco z odzieży, poszedł extra Regnum. Tak i ta zabrawszy się wkrótce za nim poszła, o których żadnej nie można powziąć wiadomości. Actum in Officio Advocatiali Proconsulari Scabinalique, etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1777mo die tertia Martii [3 III 1777] Litera K. Jakob Węglarski, posłaniec do Jegomości pana Szczepanowskiego, posesora wsi Bobrownik z mandatem od Prześwietnego Direktoratu względem stawienia Macieja Banka, który był uszedł z więzienia naszego. Przysięgę wspomniany Węglarski wypełnił przed krucyfiksem Pana naszego Jezusa Chrystusa, klęczącemi kolanami położonemi dwiema palcami prawej ręki na wyznanie inkwizycyi ut infra. Interrogatoria.// Quaesitus: Jakobie Węglarski! Byłeś posłany do Bobrownik z mandatem. Czyś zastał Macieja Banka we dworze i samego pana? Respondit: Zastałem Macieja Banka w domu, a pana jego nie zastałem tylko pisarza. Quaesitus: Co ci na ten mandat powiedział pisarz? Respondit: Najpierwej byłem posłany z listem urzędowym miejskim o rekomią, 123 In spe, od in spe (łac.) – przy nadziei, tj. w ciąży. 113 [s. 138] [s. 139] [s. 140] aby mu dana była albo wikt, jak siedział w więzieniu Banko. W tym odpowiedział pisarz: „Mają se go tam w więzieniu, to go niech trzymają”. Wstąpiłem do żony jego, aby mu co na wikt posłała. Na to żona odpowiedziała, że nam pan wszystko co tylko dom miał przyaresztował i dwóch stróży do pilnowania dał, żeby się niczym nie rządzić. Quaesitus: Jakąś rezolucją odebrał od pisarza? Respondit: Oddał mi rewers, jakom był z listem, a ten list miał odesłać panu do wsi Biskupic. Quaesitus: Gdyś z Urzędu naszego był z pozwem, gdy uciekł Banko Maciej do Bobrownik powtórnie, co ci na to odpowiedziano? Respondit: Oddałem pozew panu pisarzowi, na który pozew zawołał do siebie Macieja Banko i mówił mu, aby się starał o rękowników takich, że staniesz do Urzędu Wiśnickiego, gdy przyjdzie rezolucja z Lwowa, a ja odpiszę i odeślę ją Magistratowi Wiśnickiemu. Quaesitus: Jak się stało i jako Waść odebrał rezolucją? Respondit: Wyszliśmy oba z Maciejem Bankiem od pisarza. Quaesitus: A za pierwszym mandatem danym z Prześwietnego Direktoratu, gdy był, aby stawił Jaśnie pan Szczepanowski poddanego swego Macieja Banka do Urzędu naszego, jak odpowiedziano? Respondit: Przyszedłszy do Bobrownik, alem nie zastał Jegomości pana Szczepanowskiego, bo odjechał za Wisłę extra Regnum, a brat Jaśnie pana Szczepanowskiego i pisarz byli w Tarnowie, wyszedłszy ja na wieś, widziałem się z Maciejem Bankiem i tak czekałem do wieczora na nich. A gdy przyjechali z Tarnowa, oddałem list urzędowy i mandat z Prześwietnego Direktoratu. Odpieczętowawszy list, czytając zaraz na mnie powstał brat Jaśnie pana Szczepanowskiego, dyffamując mnie najpierwej: „Kanalio, szelmo! Każę ci dać pięćset rózg albo batogów! Gdzie pieczęć cesarska?” Ja mu na to odpowiedział,// że jest pieczęć cesarska, a ten na to odpowiedział: „Te pijaki złapały na mieście któregoś pijaka z kancelarji i podpisać mu dali i jako same pijaki. Gdyby tu nie był podpisany Hejter124, to bym cię kazał w łańcuch wsadzić, boś i ty złodziej. Tylko cię to ratuje, że się Hejter podpisał. Idź precz! Nie stawię Macieja Banka do tych pijaków, bo go już mieli. Trafię ja z niemi do Lwowa”. Quaesitus: „Proszę Wielmożnego pana o rewers, jakom tu był i oddałem mandat i list, respondevit Szczepanowski: Dam ci kanalio, szelmo, rewers albo mandat! Pięćset rózg! I zaniesiesz je do tych pijaków! Rozumieją te szelmy, kanalie, pijaki, że każdy taki pijak, jako oni są! Powiedz im to, komu to mandat mają dawać! A powiedz tym szelmom należycie!” Quaesitus: Za powtórnym mandatem od Prześwietnego Direktoratu gdyś był, co ci powiedziano? Respondit: Nie zastałem już Jaśnie pana Szczepanowskiego brata, tylko pisarza, a Maciej Banko uszedł ze wsi, gdy go przestrzegli jego panowie. Tak mi na to odpowiedział pisarz: „Wystraszyłeś chłopa ze wsi”. Ja na to odpowiedział: „To jest nieprawda. Nie ja go wystraszył, tylko go panowie tutejsi wyprawili ze wsi”. A ten na to odpowiedział: „Cicho 124 Hejter – urzędnik w Kancelarii Urzędu Powiatowego. 114 kpie! Zjadłeś diabła. Nauczę cię ja tu”. I odprawił mnie, dawszy mi rewers, a żonę Macieja Banka zostajęca brzemienną odesłał na Wiśnicz. Quaesitus: Widziałeś się z żoną Banka na Wiśniczu? Respondit: Widziałem i gadałem z nią i opowiedziała mi, że gdy uciekł z więzienia, odpowiedzieli panowie, że dobrze kiedy uciekł, już tam więcej nie będzie u nich, gdzie mi i to opowiedziała, że go panowie wystraszyli i ze wsi wyprawili. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. Civitatis Visniciae Anno 1777 die 4ta Martii [4 III 1777] Relatio sub litera L. przez Jakuba Węglarskiego,// który będąc w Bobrownikach o stawienie z mandatem Macieja Banka i widząc się z żoną Banka, którą Jegomość pan Szczepanowski przesłał do więzienia brzemienną, a ta zaraz oddana Jaśnie panu Szczepanowskiemu, słyszał i w oczy jawnie w mieście Wiśniczu mówił z żoną Banka, która opowiedziała na co i przysiągł na wyznanie przez inkwizycje Jakub Węglarski, że gdy uciekł Matiasz Banko do Bobrownik z więzienia wiśnickiego był w Bobrownikach, aż do czasu, a gdy za drugiem mandatem danym Jegomości panu Szczepanowskiemu z Prześwietnego Dyrektoratu Wiśnickiego de statutione125, jego żonę do więzienia odesłał. Którą widząc brzemienną odesłał ją nazad przeszły wójt sławetny Marcin Bogucki do Bobrownik. Natenczas wszystko Jegomość pan Szczepanowski zabrawszy gospodarstwo Bankowe i majątek, osadził na tej roli innego kmiecia. Actum in Officio Advocatiali, Scabinalique, Proconsulari et Consulari, etc. Civitatis Visnicensis Anno Domini 1776 die 27 Decembris [27 XII 1776] Decretum in hac Causa Litera M. Na dniu dzisiejszym w sprawie między sławetnym Józefem Grabowskim, Urzędu Wójtowskiego, Burmistrzowskiego, Ławicznego wiśnickiego instygatorem Urzędu swego czyniącym, tudzież pracowitemi Antoniem Kudłą z Borzęcina, Szymonem Kubackim z Brzącowicz, Janem Papiezem z Gory Świętego Jana, Antoniem Widełką z Starego Wiśnicza, Franciszkiem Nowakiem także z Starego Wiśnicza i niewiernym Markiem Jakubowiczem, karczmarzem wirzchosławskim, powodami osobiście z jednej, a obwinionym Janem Pardelem z Gruszowa poddanym z więzienia przyprowadzonym, tudzież pracowitemi Kasprem Strojnym z Wsi Sułowa młynarzem, Łukaszem synem i Szymonem ojcem Legudkami z tejże wsi Sułowa poddanemi,// a uczciwym Jakubem Sikorskim obywatelem wojnickim, Matjaszem Bankiem z wsi Bobrownik poddanym, pozwanemi i stawiającemu się osobiście z drugiej strony, z wyprowadzonych inkwizycji i dobrowolnego zeznania przypadającej. Urząd niniejszy Wójtowski, 125 De statutione, od mandatum de statutione (łac.) – polecenie, rozkaz stawiennictwa. 115 [s. 141] [s. 142] [s. 143] Radziecki i Ławiczny Miasta Wiśnicza do przeczytania inkwizycji zaprzysiężonych i dobrowolnego wyznania Jana Pardela o złodziejstwo obwinionego, przed Urzędem teraźniejszym uczynionego przystąpił, które przeczytawszy i dostatecznie z wszelką pilnością i uwagą strutynowawszy i zważywszy oraz dwóch stron sporów wysłuchawszy, ponieważ z tychże świadectw i dobrowolnego Jana Pardela zeznania oczywiście i dowodnie pokazało się, iż tenże Jan Pardel z wsi Kwapinki czyli Gruszowa poddany służbą w różnych miejscach, aż w roku 1768 już ożeniwszy się ukradł klaczę w wsi Stryszowie i przedał ją na jarmarku w Wieliczce za złotych 24 polskich. Także roku 1771 ukradł ze stajnie Antoniemu Widełce pracowitemu na Starym Wiśniczu klaczę karą i przedał ją w Gurkach za złotych 22. Tamże na Starym Wiśniczu roku 1773a Kudroń id est Franciszkowi Nowakowi kradzionym sposobem ukradł kożuch za złotych 16. A w tym od roku 1773 aż do roku 1776, w różnych miejscach przebywawszy raz w tej, a drugi raz w tej stronie, a nie mając o pierwszą kradzież żadnego napomnienia, poważył się w roku 1776, a mając znajomość z uczciwym Sikorskim, mieszczaninem i obywatelem wojnickim, poszedł do niego i tam zobaczywszy się nieco na Zamościu, pijąc gorzałkę z sobą przyznał się temuż Jan Pardel Sikorskiemu,// iż się kradzieżą zabawia. To słysząc, Sikorski ogłosił mu się, iż jarmark blisko nadchodzi. Jako wzwyczajony w kradzież Jan Pardel usłuchawszy Sikorskiego, wziąwszy od niego złotych 3, na drogę poszedł do Góry Świętego Jana pod Czyrzyc126 i tam ukradł karego konia Janowi Papiezowi z tejże wsi poddanemu. Karego na spinaczcze prowadząc, ukradł uzdeczkę za Rabą u śpiącego człowieka w Xiąznicach i przyjechał na tym koniu do Wojnicza, a tam stanąwszy postawił konia u mieszczanina uczciwego Jana Bukierowicza, a sam poszedł do Sikorskiego, oznajmując mu, że przyprowadził dla niego kradzionego konia, a w tym Jan Bukierowicz, mieszczanin wojnicki pomiarkowawszy, iż to był koń kradziony, dał znać do Urzędu i tak złodzieja Jana Pardela złapano i do więzienia oddano, gdzie tydzień przesiedziawszy z więzienia uciekł, a zamiast poprawienia życia swego znowu na kradzież udał się i w Borzęcinie Antoniemu Kudle starą i z źrebcem ukradł. I Kasprowi Strojnemu, młynarzowi sułowskiemu, o tym iże kradziona klacz była wiedzącemu, dał borgiem127, a wziąwszy zadatku złotych 5, po resztę miał przyjść na święty Marcin128, a źróbka zaś u Kazimierza Szewczyka, nic o kradzieży nie wiedzącego, w wsi Gruszowie na paszy zostawił. Po tym w Wierzchosławicach pod Tarnowem drugą razą po tym więzieniu klaczę Marka Jakubowicza, karczmarza tamtejszego własną także ukradł Data poprawiona z 1778 i ponownie napisana: 1773 Czyrzyc – dziś: Szczyrzyc. 127 Borg – na kredyt, kredytem. Zob. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa 1807, s. 145. 128 Św. Marcin – 11 listopada. a 126 116 i przedał ją w Sułowie w domu młynarza pod Wieliczką Łukaszowi Legudkowi, na którą wziął złotych 4, a resztę na św. Marcin miał sobie przeznaczone do oddania. Stamtąd poszedł do wsi Bobrownik Jegomości pana Szczepanowskiego dziedzicznej. I tam siedząc u Matiasza Banka, kmiecia tamecznego, przyznał się temuż Bankowi tak o kradzieży, jako i o tym [że] z więzienia wojnickiego uszedł. Co słysząc pracowity Banka,// zamiast przytrzymania złodzieja i dania znać do Urzędu bliższego, namówił go, aby jeszcze kradł i jemu przyprowadził, dawszy mu na drogę złotych 1 i pół kwarty gorzałki, ostrzegając go oraz aby to sekretnie czynił, żeby kto nie postrzegł. Który bez trudności posłuchawszy rady wspomnianego Macieja Banka udał się do wsi Brzącowicz w possesji urodzonego Wojciecha Awedyka, subdelegata grodzkiego krakowskiego będący, pracowitemu Szymonowi Kubackiemu ukradł klaczę, a będąc pamiętny namowy Bankowy i obietnicy swojej tęż klacz przyprowadził do wspomnianego Macieja Banka. Potym tak pracowity Banek namowca, jako i Jan Pardel złodziej z radości podobno, iż się kradzież udała w karczmie pili, do domu gorzałki kwart 6 wzięli i nawzajem weselili się, co Żyd tameczny arendarz pomiarkowawszy dał znać do dworu Jaśnie pana Szczepanowskiego, dziedzica Bobrownik, który tychże wygzaminowawszy oddał do Prześwietnego Direktoratu Wiśnickiego. Przeto Sąd niniejszy z zalecenia i rozkazu tegoż Prześwietnego Direktoratu sprawę teraźniejszą rozsądzając, przychylając się do prawa, a osobliwie Saxonu Artic: 38. Glos: 9129, tegoż obwinionego Jana Pardela za tylekrotne powtórnie złodziejstwo i przestępstwo przykazania Boskiego, śmierci być winnym sądzi i aby na szubienicy powieszon został naznacza. Co się tycze uczciwego Jakuba Sikorskiego, mieszczanina wojnickiego, Kaspra Stroinego, Szymona ojca i Łukasza syna Legudkow, przyznających się, niektórych zaprzysiężonych i tych Sąd niniejszy ukaranych mieć chce, a lubo na daleko większe i prawie kryminalne zasłużyli kary, przecież Sąd mając wzgląd na to, iż właściciele kradzione konie i klacze u nich znajdujące się poodbierali, do lżejszych// przystępuje i wyrok swój stanowi w ten sposób. Najprzód uczciwy Sikorski, mieszczanin a obywatel wojnicki, na expensę panu instygatorowi złotych polskich dziesięć, Sądowi grzywien 18 wyliczyć ma przy widzu z miasta Wiśnicza, publicznie publicznie [!] plag 50 w mieście Wojniczu Saxon Artic. 38 Glos. 9. Te złodzieje, które we dnie kradną, mieszki, wacki, kalety kryjomu rzeżą, tak znaczą: za pierwszym kradziectwem je na twarzy cechują, za wtórym obedwie uszy urzynają, za trzecim krzyż na czele żelaznym wypalają, a za każdym razem miotłami je u pręgi biją. Takie cechowanie na złodziejach dla tego bywa, aby je ludzie znali, a ich się strzegli. A jeśliby się który dalej co takiego dopuścił, już ma być powrozem na szubienicy nacechowany, aby więcej ludziom nie szkodził, gdyż się za trojakim tak sromotnym karaniem nie upamiętał, już mała nadzieja o nim, aby się miał polepszyć. Iure Mun. art. 38. I ta jest przyczyna, dla której złodzieje wieszają, a niewiasty topią abo i inną śmiercią wedle zwyczaju której krainy tracą. (B. Groicki, Porządek sądów i prawa magdeburskiego w Koronie Polskiej, Warszawa 1953, s. 202). 129 117 [s. 144] [s. 145] [s. 146] odebrać i więzienie przez cztery tygodnie nieprzerwanie wysiedzieć ma, nadto Janowi Papiezowi, z Góry Świętego Jana poddanemu, expensy zaprzysiężonej złotych polskich 27 groszy 14, a za schudzenie konia złotych 16 polskich nadgrodzić powinien będzie. Kasper Strojny, młynarz wsi Sułowa poddany, ma dać instygatorowi na expensę złotych polskich 100, Sądowi grzywien 15, Antoniemu Kudle z Borzęcina ma zapłacić zaprzysiężonej expensy złotych polskich 38 i plag 100, to jest połowę w mieście Wiśniczu, a połowę na gruncie publicznie na ukaranie innych ma odebrać. Pracowici Łukasz syn i Szymon ojciec Legudkowie z Sułowa poddani, podobnież panu instygatorowi na expensę złotych polskich po 60, Sądowi grzywien po 5 zapłacić powinni i plag po 100, połowę w mieście Wiśniczu, a połowę na gruncie, to jest w Sułowie karani być mają. Nadto niewiernemu Markowi Jakubowiczowi, wierzchosławskiemu karczmarzowi, expensy zaprzysiężonej złotych polskich 26 i za schudzenie klaczy złotych 16 wrocić powinni. Na ostatek Matiasz Banek z wsi Bobrownik poddany, temuż panu instygatorowi na expensę złotych polskich 100, Sądowi grzywien 18, a Szymonowi Kubackiemu, z wsi Brzącowicz poddanemu, expensy zaprzysiężonej złotych 15 polskich i groszy 14 wyliczyć i oddać ma i plag 50 w mieście Wiśniczu, 50 na gruncie publicznie odbierze, a te pod exekucją. Pracowitym zaś Antoniemu Widełce i Kudroniowi id est Nowakowi, z Starego Wiśnicza poddanym, jako i innym w dawniejszych czasach pokrzywdzonym przez tego Jana Pardela// różnym ludziom z przyczyny, iże o złodzieju wiedzieli, nie złapali go, ani do Urzędu nie dawali znać wcześnie, prawem czynienie uznaje i nie dla znajdującego się żadnego tegoż Pardela majętku, ukaraniem jego na śmierć tymże satisfakcją uznaje. Mocą niniejszego dekretu, który przez Urząd Wójtowski, Radziecki i Ławiczny ferowany tenże Urząd ad Supremum Consilium Caesare [!] Regiae Appellationis pro approbatione odsyła. [33.] Sprawa Wawrzyńca Gurki z Olchawy oskarżonego o zabicie Żyda Cherszka, służącego u rzeźniczki Ickowy Cipy Żydówki, obywatelki Wiśnicza. Sąd skazał go na karę ścięcia pod szubienicą, przybicie głowy do szubienicy, obcięcie rąk i przybicie ich na słupach granicznych przy gościńcach publicznych; pochowanie reszty ciała pod szubienicą. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1777 die 12 mensis Februarii [12 II 1777] Rewizja wraz z obdukcyą uczyniona die 11 Februarii 1777 Anno [11 II 1777] oraz za powtornią raniejszą sub datum 12 mensis eiusdem zabitego Żydka imieniem Cherszko, mającego lat circiter 24, służący u wdowy rzeźniczki Ickowy Cipy Żydówki, obywatelki miasta Wiśnicza za czeladnika w dziedziczności własnej 118 Jaśnie Oświeconego Księcia marszałka wielkiego Stanisława Lubomirskiego130 w Królestwie Gallicji Jego Cesarsko-Królewskiej Apostolskiej Mości przez Urząd Miejski, Wójtowski, Radziecki i Ławiczny. Widziana zaś ta okazja stała się na Grontach Wsi Krolowki o ćwierć mile od miasta Wiśnicza. 1mo z tyłu razy ciosowe śmiertelne siekierą raz jeden do wpół szyi cięty, drugi i trzeci w głowę także z tyłu; 2do//na prawej stronie od tyłu głowy aż do czoła raz jeden, przy tym śmiertelnych razy pod uchem prawem cztery razy; 3tio pod brodą z lewej strony głęboki cięty śmiertelnie z kością oraz odcięte raz jeden, przy tym był klucz francuski, jeden do zamku, a drugi mały od kłodki. Co to wszystko obaczywszy Urząd na instancją synagogi wiśnickiej revisio simul cum obductione facta est. Które to zabójstwo stało się przez złapanego Wawrzenca Gurkę z wsi Pogwizdowa w possesji Jegomości pana Woyciechowskiego, zaś rewizja druga zabójcy Wawrzenca Gorki, jako był zakrwawiony i od niego pieniądze z wackiem, chustkę pomienionego Cherszka zabitego odebrano, jest w aktach wójtowskich sądowych i protestacji zapisana Anno elapso 1777 die 12 Februarii [12 II 1777]. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. 1777 die 12 Februarii [12 II 1777] Inkwizycje uczynione z tegoż Wawrzenca Gorki zabójcy, który zabiuł niewiernego Żydka imieniem Cherszka, służącego u wdowy Cipy Ickowy, rzeźniczki w mieście Wiśniczu, na grontach zabił wsi Krolowki ćwierć mile od miasta. Ten zabójca mający lat około 44 quaesitus, jak ci imię, przezwisko i skąd jesteś, respondit: Wawrzyniec Gurka z Pogwizdowa. Quaesitus: Gdzieś się rodził i w której parafii? Respondit: Rodziłem się w Olchawie do Hrabstwa Wiśnickiego należąca i tam na Wiśnicz parafia. Quaesitus: Masz ojców swoich i krewnych? Respondit: W Olchawie mam braci i krewnych. Quaesitus: A ty teraz gdzie mieszkasz? [Respondit] W Pogwizdowie u Wełny Szymona, ojca żoninego w possesji Jegomości pana Woyciechowskiego.// Quaesitus: Jak dawno tam mieszkasz? Respondit: Już mieszkam lat 12 lub trzynaście. Quaesitus: Czym też zabawiałeś i jaką robotą? Respondit: Knapstwem131 lub ręczną robotą. Quaesitus: W mieście Wiśniczu jak długoś teraz bawił i coś robił? Respondit: Sam nie wiem, com robił. Takem się błąkał od czwartku a die 7 Februari ad diem 11. Między temi dniami byłem i w Bochni. Quaesitus: Coś tam robił w Bochni i po coś był, respondit: Miałem tam dług u Palczowski bednarki złotych 1 groszy 20. Tak Stanisław Lubomirski h. Szreniawa bez krzyża (ok. 1720–1783), wnuk Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, młodszy syn Józefa Lubomirskiego, wojewody czernichowskiego i Teresy Mniszech, córki marszałka wielkiego koronnego Józefa Mniszcha, strażnik wielki koronny i marszałek wielki koronny. 131 Knapstwo – tkactwo. 130 119 [s. 147] [s. 148] [s. 149] po ten dług chodziłem, na który odebrałem groch. Quaesitus: Długoś się bawił w Bochni? Respondit: Byłem tam dwie lub trzy godziny die 9 Februarii. Stamtąd poszedłem do Pogwizdowa na noc i zarazem przyszedł die 10 Februarii do miasta Wiśnicza. Quaesitus: Gdzieś był, jakeś przyszedł do miasta Wiśnicza? Respondit: Zabawiłem się między Żydami u Figura, u Szmula, u Jaska, etc. Grzałem się, bo mi zimno było. Quaesitus: Słuchajże! Kto cię tu dał wsadzić? Respondit: Żydy mnie dały wsadzić i złapali mnie w karczmie w Olchawie. Quaesitus: Czemu cię złapały Żydy? [Respondit]: Z subpozycji[!], iżem z Żydem pojechał rzeźnić i jam go miał zabić. Quaesitus: I tyś go to sam zabił? Respondit: Już ci. Ja go zabił. Przyznaję się do tego. Quaesitus: Kiedyś tego Żyda zabiuł w ostatni wtorek dnia 11 Februarii około południa na krulewieckim grońcie? Quaesitus: Dla jakiś to racji uczynił? Respondit: Nie miałem racji do niego, tylko pieniędzy, którem widział u niego. Quaesitus: Miałeś intencją własną jego zabić, jakeś z nim jechał? Respondit: Nie miałem tej intencji w mieście, tylko jakeśmy byli już w drodze, dopiero mnie intencja wzięła do zabicia jego. Quaesitus: Czymeś go zabiuł? Respondit: Siekierą jego zabiłem. Quaesitus: Jakim to sposobem uczyniłeś? Respondit: Szliśmy przy// sankach. On przede mną szedł tak tyłu. Nie pamiętam, czym go ciął, czym go obuchem oderzył. Zaczął się bronić, ale poprawiwszy jemu, rąbałem go, gdy się obalił na ziemię bez pamięci. Quaesitus: Wiele razy ciąłeś jego? Respondit: Nie pamiętam wiele razy, tylko to pamiętam, żem go rąbał. Quaesitus: Był ci kto pomocą do tego? Respondit: Nikt tam nie był. Tylkom to sam uczynił. Quaesitus: Jakeś to uczynił, czyś go wrzucił gdzie, czyś go też na sanki włożył? Respondit: Na ziemi odeszedłem jego w tym samym miejscu, gdziem go zabił. [Quaesitus:] Gdzieś poszedł od tegoż zabitego? Respondit: Poocierałem się ze krwi. Wróciłem się do miasta Wiśnicza, bom odebrał pieniądze, wykupować buty i sukmanę. Quaesitus: Cóżeś wziął przy tym Żydku zabitym? Respondit: Wziąłem coś pieniędzy wackiem132 i z chustką, ale nie pamiętam, jak wiele, bo mi Żydy odebrali. Ledwie z tych pieniędzy wykupiłem buty. Dałem złotych 3 groszy 5. Na potoku dałem za sukmanę, com wykupił, złotych 1 groszy 5 polskich. Na Basikowskim babie Gawędce dałem długu złotych 2 groszy 2. Na Potoku dałem za gorzałkę groszy 16. Pożyczyłem Miękuskowi bednarzowi groszy 14. Za gorzałkę na Smendrakowym groszy 18. Z flaszką bratu dałem dla siebie groszy 14 na chleb, aby kupił i słoniny, natenczas kiedym się z bratem idącym z Podzamca potkał. Quaesitus: Jak się z tym Żydem zeszedłeś i na coś go namówił do jazdy? Respondit: Na tom go namówił, bom miał od kilku tygodni mysł o tym, abym go zabił lub okradł z pieniędzy. Quaesitus: Jak dawno cię ta intencja brała i zła myśl? Respondit: Jeszcze przed Nowym Rokiem w roku 1776. Quaesitus: Kiedyś ty miał taką złą myśl 132 Wacek – torba, woreczek skórzany na pieniądze. 120 o zabójstwie, musiałeś więcej kraść i krzywdę ludziom czynić? Respondit: Już lat 12 lub więcej, kiedym był okradł z Lazek Brackich srebrne herby z mitrami u Ojców Karmelitów w klasztorze w Wiśniczu. Quaesitus: Któżcie wydał, żeś ty to ukradł? Respondit: Przedawałem Żydowi w Brzesku Podgórnim połamane kawałki. Ten Żyd poznał mnie, skąd ja jezdem i rzeczy że// kościelne. Dał znać na Wiśnicz i wzięli mnie do zamku na więzienie. Quaesitus: Karali cię za ten uczynek? Respondit: Byłem w zamku karany plagami i więzieniem, a zaś Jaśnie pan Gubernator, jak te srebra poodbierali od Żyda i ode mnie dołożył się Jaśnie pan Gubernator i z ludźmi do tego i inne. Kazano odlać blachy, a mnie po karze puszczono i ze wsi wyświecono. A. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1777 die 15 Februarii [15 II 1777] Quaesitus: Jak ci imię, skąd jesteś i którego pana? Respondit: Balcer Górka z wsi Olchawy w possessji Jaśnie Oświeconego Księcia marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego w Galicji. Quaesitus: Kto cię tu dał wsadzić? Respondit: Żydy mnie najechawszy w chałupie naszej, wzięli mnie i dali mnie na więzienie. Quaesitus: Żydy na ciebie mówią, żeś się widział z bratem twoim Wawrzkiem dnia 10 i 11 lutego? Respondit: Nie widziałem się z nim, anim u niego nie był. Quaesitus: Postawisz ty świadków na to, jakoś się z nim nie widział, ani bywał z nim, respondit: Mam na to świadków, jakom z nim ani był, anim się z nim nie widział. Quaesitus: Od którego czasu, jakeś się z nim nie widział? Respondit: Już też mu niedziel 3 lub więcej, jak się z nim nie widziałem. B. Quaesitus: Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Mateusz Gurka z wsi Olchowy w possesji Jaśnie Oświeconego Księcia marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego w Galicji. Quaesitus: Kto cię tu dał wsadzić? Respondit: Żydy dały mnie wsadzić, a złapali mnie// w karczmie olchawskiej z Wawrzkiem. Quaesitus: Brata swego znasz i czyś się z nim widział? Respondit: Niechaj takiego brata i nie znam. To prawda żem się z nim widział o godzinie trzeci po południu, szedłszy z folwarku z Podzamca od dyspozytora z rozkazką dnia 11 lutego 1777 i potkałem się z bratem przed jatką pod ratuszem w mieście. Quaesitus: Dał ci co pieniędzy dla ciebie? Respondit: Nie. Dał mi tylko groszy 14, abym mu kupił chleba i szpyrkę. Quaesitus: Gdzieś z nim poszedł z Wiśnicza? Respondit: Szedłem do siebie i on ze mną szedł i prosił mnie na gorzałkę. W Olchawie do karczmy do szewcza wstąpiliśmy. Quaesitus: Długoście tam bawili? Respondit: Kazałem dać pół kwaterki gorzałki i piliśmy. On też kazał dać pół kwaterek. W tym Żydy przypadłszy, wzięli nas do więzienia. Quaesitus: Jak dawniej przedtym widziałeś się z nim? Respondit: Nie widziałem się z nim, jak wedle Bożego Narodzenia, bo się przed nami ukrywał, gdyż nam winien kilka 121 [s. 150] [s. 151] złotych polskich. Quaesitus: Masz ty na to świadectwo doskonałe ze wsi i od pana ekonoma? Respondit: Mam i zaraz go na dniu dzisiejszym stawiam. [s. 152] [s. 153] Sub eodem Actu A. Josephus Suter de Bona Olchawa iuramentum explevit coram Imagine Crucifixi Domini Nostri Jesu Christi flexis genibus positis duobus manus dextrae digitis. Quaesitus: Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Imię mi Józef Suter z wsi Olchawy w possesji Jaśnie Oświeconego Księcia marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego. Quaesitus: Kiedyście się widzieli i w którym miejscu z Balcerem i Mateuszem Gurkami? Respondit: Na trzy godziny przed południem i przed summą na Potoku u Żydówki Fajgi die 11 lutego 1777 roku. Quaesitus: Coście tam robili? Respondit: Gorzałkę my tam pili. Quaesitus: Był tam kto więcej z wami? Respondit: Był Piotr Daniec z żoną, Balcer, Mateusz Gurkowie bracia i ja Józef Sutor. Quaesitus: Gdzieście potym poszli z Potoku? Respondit: Do Jaska, z Balcerem poszliśmy stamtąd do Szmula, a potym w Rynem. Już była godzina 12a,// a Mateusz z Dańcem na Potoku pili. Quaesitus: Z Rynku gdzieście poszli? Respondit: Poszliśmy do Żyda Żmigrodzkiego z Balcerem, a Mateusz Gurka szedł z Piotrem Dańcem i jego żoną z Potoku do Żmigrodzkiego. Zszedłszy się razem bawił się Mateusz Gurka do drugiej godziny i stamtąd od nas odszedłszy, poszedł do ekonoma133 na Podzamcze, a my się z Balcerem zabawili. Na godzin 2 przed wieczorem poszliśmy do chałupy do wsi Olchowy. B. Relacja oraz i zeznanie Jegomości pana Stanisława Odrzywolskiego, ekonoma w Hrabstwie Wiśnickim. Quaesitus: Jak o którym czasie przyszedł po dyspozycję Mateusz Gurka? Respondit: O drugiej godzinie po południu i czekał aż do trzeciej godziny dyspozycji pańszczyzny, na co ma świadectwo od czeladzi folwarcznej i od włudarza starowiśnickiego. Litera B. Petrus Daniec de Bona Olchowa juramentum explevit ad Crucifixem Domini nostri Jesu Christi flexis genibus positis duobus manus dextrae digitis. Sub eodem actu in praetorio Civitatis Visnicensis quaesitus: Jak ci imię, przezwisko i skąd jesteś? Respondit: Piotr Daniec z Olchowy w possesji Jaśnie Oświeconego Księcia Jegomości, marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego. Quaesitus: Kiedyście się widzieli z Balcerem i Mateuszem Gurkami i na którym miejscu? Respondit: W ostatni wtorek die 11 Februarii 1777 [11 II 1777] na Potoku u Fajgi na gorzałce byliśmy. Quaesitus: O którym czasie i o której godzinie? Respondit: Przed południem na trzy godziny lub więcej. Quaesitus: Długoście byli na Potoku u Fajgi? Respondit: Byłem z żoną swoją z// Balcerem i Mateuszem Następuje w samym dole strony własnoręczny podpis w brzmieniu: S. Gacelowski m.p. Ekonom – w majątkach ziemskich: pracownik zarządzający gospodarstwem, dozorujący robotników w polu. a 133 122 Gurkami do południa, bo nas Balcer i z Szutrem odeszli. Poszli do miasta i tam byli między Żydami i w mieście do południa. Quaesitus: Od Fajgi z Potoku gdzieście poszli? Respondit: Poszliśmy ku Żmigrodzkiemu i tam my się wszyscy zeszli tako z Balcerem, jako i z Szutrem i tam my wstąpili, bawiliśmy się tam do wieczora na dwie godziny, a Mateusz Gurka odszedł nas o drugiej po rozkazkę na Podzamcze, a my przed wieczorem z Szutrem i Balcerem poszli do chałupy do wsi Olchowy. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. Civitatis Visnicensis 1777 die tertia mensis Martii [3 III 1777] Secunda inquisitio Laurentii Gorka Quaesitus: Ukradłeś co komu więcej albo jeżeliś gdzie komu ryniewy łupał? Przyznaj się dobrowolnie, bo kto dobrowolnie się wyzna, będzie mu przed Panem Bogiem odpuszczono, gdy żałuje grzeszny człowiek za grzechy swoje, respondit: Służąc u Szczepana Kurka jeden pniaczek pszczół wyłupałem, bywszy jeszcze młodzianem, za com był karan w zamku plagami i więzieniem w roku 1761. Quaesitus: Nie namawiałeś kogo z sobą do wyprowadzenia, abyś go był zabiuł? Respondit: Namawiałem Jakuba rzeźnika, aby jechał ze mną na wieś na kupno bydła, a ja miał myśl jego w drodze zabić, gdym się go nie mógł doczekać, bo wprzód czyli wyjechał, czy też gdzie był, namówiłem innego od Ickowy wdowy, któregom zabiuł. Quaesitus: Nie namawiał cię kto na to albo jeżeliś nie miał spólnika do siebie? Respondit: Nie namawiał, ani nikt o tym nie wiedział, tylko ja o tym wiedział.// Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. Civitatis Visnicensis Anno Domini 1777 die 4ta Aprilis [4 IV 1777] Decretum Na dniu dzisiejszym w sprawie synagogi wiśnickiej obskarżeniu na instancję sławetnego Józefa Grabowskiego, instygatora z urzędu swego czyniącym, z strony obwinionego Wawrzeńca Gorki z wsi Pogwizdowa, a urodzonego z Olchawy w obżałowaniu o zabójstwo przez osobę jego czyniące, a naprzód że w młodości swojej będąc jeszcze młodzianem, służąc u Szczepana Kurka, któremu to gospodarzowi krzywdę uczynił. Więc teraz dopuściwszy się kryminału popełnionego zabójstwa z wyrażenia rewizji i złapania jego oraz i z wyprowadzonych inkwizycji i dobrowolnego zeznania się przypadającej, Urząd niniejszy Wójtowski, Radziecki i Ławniczy Miasta Wiśnicza, do przeczytania inkwizycji i dobrowolnego zeznania Wawrzyńca Gorki raz o złodziejstwo, o które był już i karą cielesną karany (nie upamiętał się), a powtóre o zabójstwo obwinionego, a najprzód, iż roku 1761 wyłupał pomienionemu Szczepanowi Kurkowi pszczół 123 [s. 154] [s. 155] [s. 156] pniak jeden i te pszczoły zepsuł, mając od tegoż gospodarza jak w wikcie tak i w płacy swoję należytość, będąc ten wspomniany Gorka ad instantiam instigatoris zapoznany, Urząd przystąpiwszy a przeczytawszy, doskonale zważywszy i strutynowawszy akcji popełnionych, jego pilnie wysłuchawszy, że w roku 1765 w klasztorze Ojców Karmelitów Bosych w Wiśniczu ukradł z brackich lasek herby z mitrami, blachy srebrne// z wyrażeniem świętego Józefa i Najświętszej Maryi Panny, które Żydowi w mieście Podgurnim Brzesku przedawał. Co Żyd zrozumiawszy i widziawszy, że rzeczy kościelne, dowiedziawszy się skąd, dał znać do miasta Wiśnicza i był wzięty do jurysdykcji zwierzchności zamkowej, o co i w tym razie o toż złodziejstwo powtórnie był w więzieniu i cielesną karą plagami karany (i powtóre się nie upamiętał), a że nie pamiętając na więzienia i ukarania, a przyszedłszy die 10 Februarii a.c.134 1777 [10 II 1777] do miasta Wiśnicza, mając od kilku tygodni złą myśl (przestąpienie piątego przykazania boskiego), przestąpił i udał się na zabójstwo i tym sposobem Żydka imieniem Jakuba, rzeźnika, obywatela wiśnickiego wyprowadził z miasta na kupię bydła, a ten dobrowolnym umysłem miał go zabić z pieniędzy, który to Żydek już wyjechawszy z miasta minął się z nim i w inną stronę udawszy się, mimo uszedł śmierci od zabójcy. Ten albowiem, gdy nie był ukontentowany, a przyszedłszy die 11 Februarii, wróciwszy się namówił innego Żydka imieniem Cherszko od rzeźniczki wdowy Ickowy Cipy, który to Żydek Cherszko i siekierę mu z zastawu wykupił, którego wyprowadziwszy na królewieckie pola, o ćwierć mile od miasta idący za sankami, namówiwszy go, aby przy sankach szedł piechotą wiedząc, że ma cokolwiek grosza przy sobie, szedłszy za nim niby pod pretekstem na kupno bydła, naprzód jego ciął z tyłu siekierą. Ten jeszcze widząc, że się obróciwszy ten Żydek ile może zbrania się, ten bez kompassji135 tąż samą siekierą rąbał jego aż na miejscu// upadł. Już powalonego na ziemię, śmiertelnego jeszcze rąbał więcej śmiertelnemi razami bez litości. A tak zabiwszy tegoż pomienionego Żydka wrzucił siekierę w krzaki, a sam powrócił do miasta wykupić swoje rzeczy, nie dając na siebie niby żadnego pozoru (a tak przez ludzi dana wiadomość o zabitym). Tenże albowiem wykupiwszy swoje rzeczy, których przed tym nie miał sposobności do wykupienia, poszedł do miasta ku Olchawie. Żydkowie dowiedziawszy się o zabitym, a wiedząc, że go wspomniany Gorka wyprowadził, wypadłszy z miasta schwycili jego w karczmie [w] Olchawie. Więc złapawszy, a przywiódłszy jego do ratusza, co przez rewizją był obaczony, zrewidowany i był pokrwawiony i palec miał przekąszony od broniącego się Żydka, którego on zabiuł, jako się zaraz przy rewizyi do tego zabitego przyznał, iż on mu te razy bez litości zadał, a przeto za takową zawziętość zabójstwa, iże to dobrowolnie 134 135 a.c. – Anno currente (łac.) – roku biężącego. Kompassja, od compassio (łac.) – współczucie, litość. 124 przez kilka tygodni zabić kogo zamyślał i co popełnił i miał by w niedozadosyć uczynieniu złej woli swojej uczynić i nad innym człowiekiem i nieupamiętający na dawniejsze ukarania winny śmierci jego, Sąd wynajduje per articulum numero 38 Speculi Saxoni Libro II sub numero 13136. A tak za przestępstwo przykazania boskiego w piątym nie zabijaj, będzie ścięty pod szubienicą, a głowa jego na tejże szubienicy przybita. Po ścięciu głowy ręce odcięte być powinny// i przybite na słupach od granic przy gościeńcach publicznych i dotąd tam zostające póki same nie odpadną i główne ciało zaś pochowane będzie pod tąż samą szubienicą. Na pana instygatora expens synagoga wiśnicka będzie spendowała i co tylko będzie się tyczyło expenzy. Decretum die et Anno ut supra. [s. 157] [34.] Dalszy ciąg sprawy Jana Pardela (zob. nr 32). Przesłuchanie osób poszkodowanych, konfrontacja ze sprawcą, relacje w sprawie niemożliwości stawienia się w Sądzie niektórych świadków. Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique etc. Civitatis Visniciae Anno Domini 1777 die 7ma mensis Maii [7 V 1777] Inquisitiones infidelem Marcum Jakubowicz tabernatorem de villa Wierzchosławice contra inculpatum Joannem Pardel. Quaesitus, jak ci imię, przezwisko i skąd jesteś, respondit: Marek Jakubowicz, karczmarz wierzchosławski. Quaesitus, jak, o którym czasie cię poszkodował Jan Pardel, respondit: Kupiłem klaczę na jarmarku w dzień św. Jacka w Żabnie w roku przeszłym 1776, którą mi ukradł Jan Pardel zaraz w cztery dni po tymże jarmarku, a nie odebrałem jej aż w nasze święta podczas Kuczek, ale już wolne były, a to zaraz pod św. Michale. Quaesitus, gdzie ci ta była klacz ukradziona, respondit: Oddałem ją na paszą do Śledzia i tam zadziergnyłem ją u płotu, to jest Śledziowi i stamtąd już wieczór ukradziona mi z pola spod chałupy. Quaesitus, coś dał za tę klacz w jarmarku, respondit: Dałem za nię złotych polskich 68, a jakom ją odebrał, to nie wart była jako złotych 32. Quaesitus, jak wiele masz szkody, respondit: Mam szkody na tej klaczy złotych 36, a na expensy wydałem ogólnej, szukając i starając się złotych 26 i za Banka, co tu w Wiśniczu strawił, a ilem przyrzekł za nim, abym mu dali na wikt, więc dałem na pański dom za niego złotych 6 groszy 16. Quaesitus: Od kogoś ją odebrał? Respondit: Dał mi Jegomość pan Absielewicz wicedyrektor list do Sułowa i odebrałem ją od Wielmożnego Jegomości pana Rylskiego.// Na które wyznanie tenże Marek Jakubowicz na rotę Justyniana cesarza w bożnicy synagogi wiśnickiej przysiągł. Speculum Saxonum, Libro II, numero 13. Przeto tu sędzia (który winien sądzić wedle prawa) ma być w tym opatrzny, a jasną sprawę mieć, jeśli z wolej a umysłu mężobójstwo się stało. Albowiem jeśli umyślnie, tedy mężobójcę ma na gardle karać wedle prawa. A jeśli przygodnie, na wergielt skazać (B. Groicki, Porządek sądów i prawa magdeburskiego w Koronie Polskiej, Warszawa 1953, s. 209). 136 125 [s. 158] Sub eodem actu Antoni Kudła w wsi Borzęcinie umarł, którego się sepultura137 odbeła i kartelusz pisany od żony jego. Przy czym posłaniec wyznał, że klacza i źrebiec był ukradziony w wigilię św. Wawrzeńca w roku przeszłym 1776, a odebrał ś.p. Antoni Kudła klacz z Sułowa od młynarza Stroinego, a źrebca z wsi Gruszowa. Względem expensy i szkody Antoni Kudła w przeszłych inkwizycjach i jako swoje odebrał jurament w słowo w słowo wypełnił. [s. 159] Sub eodem actu Dooczne wymówienie się Jakuba Sikorskiego z Janem Pardelem delikwentem die 7ma Maii 1777 Anno [7 V 1777]. Quaesitus: Jak ci imię, skąd jesteś, respondit: Jakub Sikorski z Wojnicza. Quaesitus: Jak wiele lat możesz mieć? Respondit: Przeszło lat 50 mam, bo już dwa jubileusze wielkie pamiętam. Quaesitus: Jakubie Sikorski na coś konia przyjmował do siebie, kiedy Jan Pardel żelaza płużne miał ci przystawić? Respondit: Nie kazałem mu, aby mi konia przyprowadził tylko żaleza. Quaesitus: Janie Pardelu! Na coś mu konia przyprowadził? Respondit: W oczy mówię przed Sądem, że niech na śmierć idę, że nie bez żadną zawziętość mówię, ale sprawiedliwie i jawnie, że mi kazał konia przyprowadzić na świętą Marię Magdalenę i miał go sprzedać na jarmarku. Jeszcze mi Bulierowcz mówił próbując mnie, abym mu konia tego samego pożyczył do Tuchowa, a ja zaraz odpowiedział, że to nie mój koń, tylko pożyczony, ale przed Sikorskim prawdę wyznałem i kazał chłopu siana przynieść, a my poszli// na gorzałkę i piliśmy z sobą, a gdy mnie już wzięto na więzienie, zaraz Urząd Wojnicki mówił, że tego konia trzeba oszacować i przedać, a jego tymi żywić pieniędzmi. Ja się zaraz przyznał, czyj ten koń, a oni go nie oddali, aż dopiero na ten czas, kiedym już z Bobrownik był odesłany do Wiśnicza i stamtąd dawał znać do Góry Świętego Jana. Dopiero ten człek przyjechawszy, a wziąwszy list od Wielmożnego Jegomości pana wicedyrektora, pojechawszy do Wojnicza dopiero go odebrał. Quaesitus: Jakubie Sikorski jak cię poprzysięże Jan Pardel, to ci gorzo będzie? Respondit: Już tyle lat przeżyłem, a nie czyniłem tego. Byłem prawdę pijany, a nie pamiętam, com robił, ale kiedy mi w oczy jawnie już po czwarty raz mówi i wymawiał, to z pijaństwa się to stało, żem się z nim wdał w kompanię. Przyznaję się do tego. Quaesitus: Janie Pardelu! Bój się Pana Boga, abyś bliźniego swego z zawziętości nie wziął na sumienie, bo za to ciężko Panu Bogu trzeba dać rachunek i odpowiedzieć, respondit: Niech na straszny Sąd Boski idę, prawdę wyznałem i nie chcę go zdradzać, ale com wyznał, to prawda, bo mi już w więzieniu obiecał złotych 15 lub więcej, abym go ochylił i nie wyjawił. 137 Sepultura – pogrzeb. 126 Sub eodem actu litera G. Quaesitus: Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Szymon Kubacki z wsi Brzącowicz w possesji urodzonego Jegomości pana Awedyka. Quaesitus: O którym czasie cię Jan Pardel okradł? Respondit: Już po Najświętszej Panny Maryi dnia 22 Augusti 1776 Anno [22 VIII 1776] ukradł mi klaczę cisawą, za którąm dał talerów pięć. Odebrałem ją we dwie niedzieli, to już nie wartała, bo mi ją schudził, tylko 3 talery. Expensy, com wydał starając się o tęż klacz, mam szkody złotych 19 groszy 14, a pięć razy com tego nie podawał, ale teraz za moje podróż rachuję po złotych 2. Co uczyni całej summy złotych 45 groszy 14. Na co tenże Szymon Kubacki flexis genibus coram imagine Domini Nostri Jesu Christi positis duobus manus dextrae digitis juramentum explevit.// Relatio sub Litera E. Dominium Sułow młynarz Kasper, Stroyny Szymon ojciec, Łukasz syn, Legudkowie pierwsze, drugie i trzecie inkwizycje de data 5 mensis Novembris et 30 Novembris 1776 [5, 30 XI 1776] zgadzają się zupełnie et 5 Februarii 1777 Anno [5 II 1777], którzy byli ze wszystkim próbowani przed całym Zagajonym Sądem wyznali i przyznali. Relatio sub Litera K. Dominium Bobrowniki Jegomość pan Szczepanowski nie stawił Macieja Banka, którego Jakub Węglarski po wszystkie trzy razy zastajał w Bobrownikach, teraz die 2da Maii Anno praesenti 1777 [2 V 1777] był z mandatem z Cyrkularnego Urzędu Powiatowego Wielickiego Jego Cesarskiej [i] Królewskiej Apostolskiej Miłości posłany, na co oddany rewers świadczy, że tego Banka i z żoną nie masz, excusę dali i o nim pod praetextem nie wiedzą, gdzieby się znajdował. Actum in Offcio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. Anno 1777 die 9na Maii [9 V 1777] Sub Litera D. Jan Papiez według dawniejszych inkwizycji słowo w słowo zgadza się, tylko to dołożył, że ten koń był targowany, za który dawano talerów bitych a/2[?] 8 in numero 12, a gdy go od Urzędu Wojnickiego odebrałem, to go nie taxowano jako talerów bitych 3.// Lecz na moje poprzysiężenie pierwszych inkwizycji, jakom podał, do tego się biorę i na tom jurament uczynił przed krucyfiksem Pana Naszego Jezusa Chrystusa klęcząc przed oblicznością jego jako mój koń własny i com podał do expensy i szkody złotych 63 i groszy 14 polskich. Relatio Litera K. Dominium GD138 Szczepanowskiego Bobrowniki nie tylko, że nie stawił Macieja Banka, ale i żony w tejże wsi nie masz i kwit czyli recepissa mandatu [!], 138 GD – najprawdopodobniej skrót określenia generosi domini [urodzonego pana]. 127 [s. 160] [s. 161] że o nim ani wiedzą, gdzie by się znajdowały i z dziećmi, ale jako inkwizycje świadczą sub litera K. Jakuba Węglarskiego, na które tenże Węglarski jurament wykonał przed Zupełnym Sądem, tego dla uniknienia karania wyprawiono. Relatio Dominium Gorki do starostwa należąca, a Winiarym pod Dobczycami Wojciech pod Dobczycami [!] Wojciech Krupa wójt recognovit coram imagine Crucifixi Domini Nostri Jesu Christi positis duobus manus dextrae digitis flexis genibus iuramentum explevit, że Antoni Zaiąc już umarł, który miał kupić od Jana Pardela złodzieja klaczkę starą ukradzioną Antoniemu Widełce na Starym Wiśniczu w roku 1777 i jako o tym nie wiedział tenże wójt ani obywatele tameczni. [35.] Przesłuchania Franciszka Chyrcowicza, Jakuba Psiapsiowicza, Cherszli Lewkowicza, Ickowej Raydzy w sprawie zabójstwa Żyda Cherszka przez Wawrzyńca Górkę oraz relacje o świadkach nieobecnych. [s. 162] Actum in Officio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique, etc. 1777 die 9 Maii [9 V 1777] Franciszek Chyrcowicz zeznał. Die 11 Februarii 1777 [11 II 1777] jechałem od ojca z Królówki. Przed wieczorem potkałem się z Mrozem, i z Koziurem, a ci napadli tegoż Żydka zabitego// i sanki jednym koniem i pies był przy nim tak, gdy mnie opowiedzieli, abym tego Żydka poznał, przyszedszy widziałem go na królewieckich grontach zabitego, bardzo siekierą zrąbanego i na śniegu leżącego z daleka od sanek, alem tego nie widział, kto go zabił. A gdym do miasta przyjechał już też i Wawrzenca Gorkę przyprowadzili do ratusza. Dopierom się dowiedział od ludzi miejskich i od Żydów, że go tenże Wawrzek Gorka zabił. Sub eodem actu Quaesitus, jak ci imię i skąd jesteś, respondit: Jakob Psiapsiowicz, rzeźnik, obywatel wiśnicki. Quaesitus, kiedyś się widział z Wawrzkiem Gorką i o którym czasie, respondit: Przyszedł do mnie die 9 Februarii z rana do jatki i powiedział mi o cielętach. Ja mu na to odpowiedział, że mi potrzebne. I pytałem się go, jak się zowie i skąd, odpowiedział mi, że się nazywa Wojciech Duda z Kopalin i mówił mi zaraz, abym z nim jechał swojemi sankami i jego z sobą na sanki zawziął, alem zaraz nie chciał jechać, bom czasu nie miał. Poszedłszy za mną do domu, dałem mu porcją gorzałki i kawałek chleba. Zaraz się z tym oznajmił, że ma sąsiad parę cielacków, a ma egzekucją, który się z tobą zgodzi. To mi opowiedziawszy, prosił mnie o 11 groszy na chleb, których jemu pożyczyłem, a bardziej na zadatek dałem na cielę. Miałem sobie z domu wywieść mięso 128 do jatki. Takem mu mówił, aby mnie zaczekał między jatkami. Po tym// kazałem mu, aby wyszedł za miasto, a ja za nim wyjechawszy miałem wsiąść na sanki. Za którym wyjechawszy, nigdziem go nie mógł zobaczyć. Szukałem go po wsi w kopalinach, alem go nie mógł znaleźć, aż go do ratusza przywieźli. Zobaczywszy go, a uląkszy się, że to i mnie miał to uczynić, dałem za to, że mnie Pan Bóg od nieszczęścia zachował śmierci do bożnice mały pół kamienia łoju. Na co ten Jakob Psiapsiowicz rzeźnik w wielkiej bożnicy jurament wypełnił na rotę Justyniana cesarza przy Urzędzie naszym. [s. 163] Sub eodem actu Quaesita, jak ci imię i skąd jesteś, respondit: Ickowa Raydza, obywatelka wiśnicka. Quaesita: Kiedy był Gorka Wawrzek u ciebie, respondit: Dnia 11 Februarii 1777 Anno [11 II 1777]. Quaesita, co tam robili u ciebie, respondit: Zastawił u mnie Wawrzek Gorka siekierę i przyszedszy do mnie z Żydkiem Cherszkiem tak mnie ten Żydek wykupiuł, którą odebrawszy Gorka zatchnął ją za pas i flaszkę gorzałki półkwartową mu kupił i włożył ją Żydkowi do zanadrza, którą ten Żydek zapłacił. Gdym mówiła, co za racja, iż ty za tego Gorkę płacisza, na to mi odpowiedział, żebym dał za niego i taler bity, bo mi powiedział, że ma cielucha do przedania, którego u niego kupię. I pojechali wraz z sobą. Quaesita, jakeście się dowiedzieli o tym, że tego Żydka zabiuł, respondit: Wybiegliśmy z miasta w godzinę, gdy dali znać o zabitym Żydku. I złapaliśmy tegoż Gorke u szewca w Olchawie na gorzałce, na którego nastąpiwszy zaraz się przyznał do zabójstwa. Quaesita, coście od niego odebrali, respondit: Odebraliśmy nóż bez trzanku skrwawiony, waczek139 rozdarty skrwawiony, chustkę skrwawioną, botów parę nowych, które zabójca wykupieł i szmatkę, w której było złotych 9 i groszy 4 polskich. I z tym wszystkim zabrali go Żydzi do miasta i z zabitym Żydkiem.// Sub eodem actu Cherszla Lewkowicz rzeźnik recognovit, iż tylko złotych 100 polskich było u niego, które sobie ten Cherszko dał schować z wysługi swojej, które oddał starszym kachalnym na zaś oprócz, co miał za rogi złotych 8 polskich. Te bratu były oddane jego prowizji od tych 100 złotych polskich 4 groszy 15. Matka odebrała złotych 3, a złotych 1 groszy 15 na posłańca dałem, dając znać bratu jego i matce o zabitym Cherszku. Aron Ickowicz recognovit, że tylko złotych 9 groszy 4 polskich przy zabójcy odebrała Raydza Szczerbina Ickowa. a 139 Napisane na interlinii: odebralimy ją od Gorki w Olchawicy. Wacek – torba, woreczek skórzany na pieniądze. 129 [s. 164] Starszy kachalny Jasek Lewkowicz recognovit z Zysmonem Aronowiczem szkolnikiem, że tylko 26 te złotych 100 odebrali starsi, z których expensowali. Jasek Lewkowicz recognovit, że nie kto inszy zabił tegoż Cherszka Żydka tylko Wawrzyniec Gorka i na co ciż Żydzi wszyscy jurament wypełnili w bożnicy, trzymając rodał w rękach bosemi nogami w śmiertelnej koszuli na rotę Justyniana cesarza. Relatio Względem Mroza i Koziara, że nie masz dowodu z racji, że nie tutejszy Mroz, a Koziar i że cieśla za robotą poszedłszy extra Regnum nie stanęli.// [s. 165] Relatioa Względem mianych, a oddanych pieniędzy na kupno, [z których] Ickowa wdowa dała złotych 31 polskich, z których z których [!] był zabity Cherszko die 11 Februarii 1777 Anno [11 II 1777] die 12 mensis Maii 1777 [12 V 1777] remitti[…] ad Consilium Appellationis i z tabellą osób kryminalnych die 13 mensis Maii mandat przysłany odebraliśmy względem inkwizycji Cyganów i Żydów 1777 [13 V 1777]. [36.] Sprawa Katarzyny Szewcównej z Uszwicy, oskarżonej o stracenie dziecięcia. Skazano ją wyrokiem Sądu na karę zakopania żywcem i przebicia palem. Actum coram Iudicio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique Neovisnicensi die 16 Octobris 1777 Anno [16 X 1777] b Inkwizycje dobrowolne przez świadków zeznane naprzeciw Katarzyny Szewcowny, ze wsi Uszwicy poddanki, o stracenie dziecięcia, należącej do jurysdykcji wsi Poręby. Świadek pierwszy Quaesitus: Jak ci imię, skąd jesteś? Respondit: Jakub Piekarz, wójt ze wsi Poręby. Quaesitus: Wiedziałeś o tym, że była w ciąży Katarzyna Szewcowna? Respondit: Nie wiedziałem. Quaesitus: A dwór, że o tym wiedział, respondit: Nie wiem. Quaesitus: Jakimże sposobem wiesz, że ta Katarzyna Szewcowna straciła dziecię, respondit: Szedłem na jarmark do Wojnicza. Potkałem się z Bartłomiejem piekarzem, włodarzem porębskim, który mi doniósł w te słowa: „Słuchajcie no wójcie! Stała się historja na Uszwicy, że Katarzyna Szewcowna dziecię utopiła”. A gdym się pytał tegoż Bartłomieja Piekarza, skąd o tym wie, a b Wpis nową ręką. Wpis nową ręką. 130 odpowiedział mi, że wie od Franciszkowy Kokoszczyny, kmietki porębskiej. Quaesitus: Cóżeś z tym czynił, jak ci o tym ten włodarz powiedział? Respondit: Dowiedziawszy się o tym, zaraz wróciłem się i na jarmark już nie poszedłem i posłałem pierwej tegoż włodarza do Uszwicy, a sam poszedłem rozkazać furze pod chleb dla żołnierzy Jego Cesarsko-Królewskiej Mości, której rozkazawszy poszedłem za nim na Uszwicę, a tam zaszedłszy spotkałem się z tymże Bartłomiejem Włodarzem, a przyszedłszy przed// ten dom, gdzie ta Katarzyna Szewcowna siedziała, potkaliśmy ją zaraz, która z domu nie spodziewając się wyszła, którą my postrzegłszy zawołał na nię Bartłomiej Włodarz: „Poczekaj no Katarzyno!” Która stanąwszy, a ja do niej przyszedłszy, wziąłem ją za rękę i zaraz pytałem się jej: „Gdzieś podziała dziecię?”, a ona odpowiedziała: „Gdzieżem go to miała?” Ja znowu na to jej tak pytał: „Że ty mnie nie powiadaj, gdzieś go miała, tylko mi powiedz gdzieś go podziała, czyliś go utopiła, czyli też gdzie zakopała?” Na to mi nic nie odpowiedziała, a gdym ją zastraszył dworem, w tym wziąwszy się poszła ku rzece. My też za nią, a przyszedłszy nad rzekę chodziła pod nadrzeczu, a pokazać nie chciała, gdzie to dziecię podziała, a gdy miejsca zachowania dziecięcia pokazać nie chciała, ja szczęściem postrzegłem w namulisku stopy i domiarkowawszy się dopiero na nię przynagliłem, aby pokazała to miejsce, gdzie dziecię podziała, pokazując jej stopy. Dopiero ta wszedłszy w wodę po pas, nie mogąc dostać ręką nogą z namoliska toż dziecię podrzuciła, które my postrzegłszy wzięli i uwinąwszy w rańtuch, zanieśli do dworu wraz i ją prowadziwszy. Co panu opowiedziawszy, kazał pan ją wziąć do mnie, a dziecię ksiądz pod figurą zakopać kazał. Która to Katarzyna Szewcowna niedziel dwie u mnie była w chorobie. Quaesitus: A gdy ta Katarzyna ozdrowiała, co też z nią robił? Respondit: Poszedłem do dworu i opowiedziałem, że zdrowa i pytałem się co z nią robić. Kazał mi pan pójść do Prześwietnego Dyrektoratu i to opowiedzieć, gdzie to opowiedziawszy kazał mi Prześwietny Dyrektorat tąż Katarzynę na Wiśnicz przywieść i tak uczyniłem i z dyspozycji Prześwietnego Dyrektoratu oddałem ją do Magistratu Wiśnickiego. Co jako rzetelnie zeznaję, tak na to jurament gotowem wypełnić i na to znakiem Krzyża Świętego podpisuję. Jakub Piekarz (X). Świadek drugi quaesitus, jak ci imię i skąd jesteś, respondit: Bartłomiej Piekarz ze wsi Poreby. Quaesitus: Wieszże o tym, że Katarzyna była w ciąży? Respondit: Nie wiedziałem. Quaesitus: A dwór że o tym wiedział? Respondit: Nie wiem. Quaesitus: Jakimże sposobem// wiedziałeś o złym uczynieniu tej Katarzyny? Respondit: Wiem takim sposobem, iż Franciszkowa Kokoszczyna przyszedszy do mojej żony zaczęły między sobą sekretnie gadać, a ja na ten czas wyszedł w pole, a gdy nazad powróciłem, pytała mnie się ta Kokoszczyna, czyli wiem, co się na Uszwicy stało. Jam jej odpowiedział, że nie wiem, a gdy mnie się 131 [s. 166] [s. 167] [s. 168] po drugi raz pytała, toż samo odpowiedziałem, że nie wiem, aż dopiero powiada mi, że Katarzyna Szewcowna była przy nadziei, a teraz zlekczała. Tak ja się pytam, skąd o tym wie, a ona odpowiedziała, że od Błażejowej Basisciny, o czym wie i Molsztynka, a gdy znowu pytałem się, skąd to Basiscina wie, odpowiedziała, że wie od Józefowy Szewcowej, bratowej tejże Katarzyny Szwcowny. Co się tycze według wynalezienia dziecięcia concordat świadectwo z świadectwem Jakuba Piekarza, wójta Gromady Porębskiej. Co jako sprawiedliwie zeznaję, tak na to gotowem przysiądz i znakiem Krzyża Świętego podpisuję. Bartłomiej Piekarz (X). Świadek 3ci. Quaesita: Jak ci imię, skąd jesteś? Respondit: Katarzyna Kokoszczyna ze wsi Poręby. Quaesita: Skąd ty wiesz o niegodziwym przypadku Katarzyny Szewcowny ze wsi Uszwicy? Respondit: Będący na Uszwicy u siostry zaszłam do Ludwika. Gadaliśmy o różnych rzeczach. Gdzie tenże Ludwik zaczął powiadać o tej Katarzynie Szewcownie, że zległa u brata swego Józefa szewca na stajni nad krowami, ale nie wiedzieć, gdzie się dziecię podziało. Quaesita: Jakeś się o tym dowiedziała, czyś zaraz do Poręby poszła, czyliś też jeszcze o tym od kogo słyszała? Respondit: Więcej od nikogo nie słyszałam, tylko zaraz poszłam do domu, a przyszedłszy do domu, zaraz o tym powiedziałam synowi swemu synowi [!], a potym potkawszy się z Barłomiejem Włodarzem takżem mu o tym powiedziała. Quaesita: Nie wiedziałaś o tym, czyli to dziecię żywe się urodziło? Respondit: Anim wiedziała, anim słyszała. Quaesita: Nie wiedziałaś jeszcze skąd o tym przypadku? Respondit: Nie wiedziałam i nie słyszałam. Co jako rzetelnie zeznaję, na to gotowam przysiądz i znakiem Krzyża Świętego podpisuję się. Katarzyna Kokoszczyna (X).// Świadek 4ty. Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Błażejowa Basiscina ze wsi Uszwicy. Quaesita: Wiedziałaś o tym, że Katarzyna Szewcowna była w ciąży, respondit: Słyszałam tylko. Quaesita: Skądżeś to słyszała? Respondit: Słyszałam od różnych ludzi, a najbardziej na pańskim gadali o tym i pytałam się o tym bratowej jej, ale tak powiedziała bratowa, że już mówiła z nią, ale się zapiera. I mówiłam do tejże bratowej, że jeżeli zachoruje, miejcież ją na pamięci. Quaesita: A o tym wiesz, że ona zległa? Respondit: Nie wiem. Quaesita: Skądżeś się dowiedziała o tym, że ona zległa? Respondit: Przyszła do mnie Józefowa Szewcowa, bratowa jej i powiedziała przede mną te słowa: „Jużci nasza Kasia figla zrobiła”. Pytałam się jej: „A gdziesz podziała?”, a ona odpowiedziała, że nie wie. Quaesita: Słyszałaśżeś skądinąd, gdzie dziecię podziała? Respondit: Nie słyszałam. Dopiero po znalezieniu dziecięcia. Quaesita: Więcej aniś wiedziała aniś słyszała? Respondit: Nie. Co jako rzetelnie zeznaję, tak na to gotowam przysiądz i na to znakiem Krzyża Świętego podpisuję się. Błażeiowa Basiscina (X). 132 Świadek 5ty cognomine Antoniowa Molsztynka nihil quidquam recognovit et inscia facti huius defecit. Świadek 6ty Franciszkowa Basiscina recognovit, że tylko słyszała od Błażeiowej Basiscyny, że taż Katarzyna Szewcowna zległa, ale nie wiedziała doskonale. Co jako rzetelnie zeznała, tak na to gotowa przysiądz i znakiem Krzyża Świętego podpisuje się. Franciszkowa Basiscina (X). Świadek 7dmy. Jak ci imię i skąd jesteś? Respondit: Regina Szewcowa ze wsi Uszwicy. Quaesita: Wiedziałaś ty o tym, że Katarzyna Szewcowna, siostra męża twego była w ciąży? Respondit: Nie wiedziałam, tylko co słyszałam, alem poznać nie mogła i chociaż jej pytałam się, to mnie jeszcze ofukła i zapierała się. Quaesita: A o tym wiedziałaś, że zległa? Respondit: Nie wiedziałam doskonale, tylko tyle, że postrzegła znaku trochę w stajni, a gdym to przed matką jej powiadała, matka zaś jej pytała się, powiedziała, że się w niej zatrzymało, a teraz się przerzuciło. Quaesitus: Powiedziałaśżeś o tym komu więcej? Respondit: Powiedziałam sąsiedzie swojej Błażejowy Basisciny, // alem sprawiedliwie nie utwierdzała i o niczym więcej nie wiedziałam, aż dziecię wynalezione było, więcej jak o niczym nie wiedziałam, tak na to gotowam przysiądz i znakiem Krzyża Świętego podpisuje się. Regina Szewcowa (X). Świadek 8my. Salomea Basiscowna ze wsi Uszwicy tyle tylko recognovit, że pasząc bydło, widziała rano we środę tąż Katarzynę Szewcownę, jak w pole odegnała bydło przyszła nad rzekę i zajzrała. Inkwizycya z Katarzyny Szewcowny lat 20. Quaesita: Skąd jesteś i jak ci imię i jak się zowiesz? Respondit: Katarzyna Szewcowna ze wsi Uszwicy. Quaesitus: Za coś tu do aresztu wsadzona? Respondit: Za to żem dziecię utopiła. Quaesita: Z kimżeś tego dziecięcia dostała i gdzie i kiedy, respondit: Służyłam tam w Porębie u Jana Zgrai, u którego także służył za parobka Jan Jastrzębski ze wsi Wojakowy. Z tym dopuściłam się tego grzechu w dzień Trzech Króli 1777, a po tym dopuszczonym zaraz ze służby odeszłam do ojca do Uszwicy i byłam przy ojcu nie miarkując nic po sobie, a gdy pomiarkowałamżem przy nadziei, choć mnie o to różne kobiety mówiły, nie przyznawałam się. Po tym posłana byłam do Brzeska na stróżę. Tam lepiłam przez dni trzy, a czas też już porodzenia nadchodził, po tym wół mnie pobódł, ażem się przewróciła. Dopiero przyszedłszy do domu, zaraz na mnie słabość nastąpiła, a wyszedłszy na górę nad stajnie tam w wieczór dnia 23 miesiąca września dziecię urodziłam żywe, nie wołając ani matki, która spała na boisku ani brata, który także spał na boisku, ani bratowej. A gdy postrzegłam, że żywe, naprzód przeżegnałam go, gdy zaś płakać poczęło takem naprzód dłonie zatykając gębę, a po tym włożeniem mu palca w gębę dopóty trzymałam w gębie, dopóki nie zadusiłam. Po tym zaniesłam go zaraz o północy do przykopy w wodzie w molisku 133 [s. 169] [s. 170] zakopałam. Quaesita: Czy cię też kto jeżeli się komu zwierzyła, żeś przy nadziei, nie namówił do tego złego uczynku? Respondit: Że nie. Tylkom to sama dobrą wolą zgubę tego dziecięcia uczyniła dla ochronienia siebie, bojąc się bicia i grzywien. Quaesita: A ten też// Jan, z którymeś dostała, czy wiedział o tym, żeś ty była w ciąży? Respondit: Nie wiem o tym, czyli wiedział, czyli nie. Quaesita: Jeszcze raz powiedz to, czyliś to bez żadnej namowy uczyniła, żeś to dziecię zadusiła? Respondit: Bez żadnej namowy, tylko dobrą wolą swoją. Quaesita: Po urodzeniu, zaduszeniu i zakopaniu w wodzie tego dziecięcia, czyli wiedzieli zaraz ojciec albo matka albo też brat i bratowa w domu? Respondit: Nie wiedzieli, aż dopiero jak mnie do dworu wzięli. Quaesita: Więcej takowego uczynku nie uczyniłaś kiedy? Respondit: Nie i wszystko rzetelnie zeznaję. Inkwizycje powtóre tak przez świadków juramentem stwierdzone, jako i z Katarzyny Szewcowny bez juramentu, ale dobrowolnie zeznane die 21 Novembris 1777 [21 XI 1777] Inkwizycje z Jakuba i Bartłomieja Piekarzow Quaesiti: Jesteście tu do nas wezwani, abyście nam jeszcze pod przysiegą o co was pytać będziemy, zeznali, respondunt: Co będziemy wiedzieć, to zeznamy i na to przysiężemy. Quaesiti: Czyliście wy to dziecię, któreście z wody dobyli w czasie urodzenia uznali? Respondunt: Że w czasie urodzenia uznaliśmy go. Quaesiti: Czyliście wy widzieli, że to dziecię miało włosy na głowie, paznokcie u rąk i nóg i pępek czyli oderwany czyli urżnięty? Respondunt: Że włosów nie uważaliśmy, ale paznokcie u rąk widzieliśmy, pępek zaś widzieliśmy, że nie zawiązany, ale nie wiemy, czyli urżnięty, czyli oderwany. Quaesiti: Jeżeli jakowe znaki i w której części ciała widzieliście? Respondunt: Nie widzieliśmy żadnego znaku na ciele tego dziecięcia. Na co jurament wypełnili. Inkwizycya z Katarzyny Szewcowny Quaesita: Jakowych ma świadków, że ją wół pobódł? Respondit: Dzieci, które pasły bydło, ale z tych dzieci żadnego świadectwa przez młodość ich powziąć nie można. Quaesita, dlaczego taiła, że bedąc w ciąży nie powiedziała matce swojej ani żadnym kobietom, respondit: Że zobaczył, by kto. To było moje nieszczęście, a nie zobaczy, to pomyślę o stracie tego dziecięcia podług pierwszych wyznanych inkwizycji jako go zadusiła.// [s. 171] Actum coram Iudicio Advocatiali, Proconsulari, Scabinalique 26 mensis Novembris 1777 Anno [26 XI 1777] 134 Dekret in eadem causa Na dniu dzisiejszym w sprawie między sławetnym Józefem Grabowskim, Urzędu Wójtowskiego Radzieckiego i Ławniczego Wiśnickiego instygatorem, Urząd swój czyniącym z jednej, tudzież Katarzyną Szewcowną, urodzoną ze wsi Uszwicy, należącej do wsi Poręby do Wielmożnego Jegomości pana Sędzimira, sędziego grodzkiego sądeckiego z drugiej strony, z inkwizycji przez świadków dobrowolnie i pod juramentem zeznanych, tudzież i jej dobrowolne po trzy razy zeznanie Urząd niniejszy Wójtowski, Radziecki i Ławniczy miasta Wiśnicza zasiadłszy, wymiarkowawszy tak ze świadków, jako i z jej inkwizycji dobrowolnie zeznanych, że lubo wiedząc o sobie, iż była w ciąży, a nikomu o tym zwierzyć się nie chciała, ale takowy u siebie ułożyła zamysł, iż jeżeli nikt tego nie postrzeże i nikt nie pozna dziecię przyszłe po urodzeniu stracić miała dla bojaźni kary i grzywien, zważywszy więc, iż ten uczynek to jest płód swój żywy już na świecie będący dobrą wolą i umysłem, nie żadną namową utraciła, zadusiwszy toż dziecię w czasie i żywo urodzone, a po zaduszeniu zaniesła zaraz do przykopy i w wodzie w zamulisku zakopała. Zaczym Urząd niniejszy Wójtowski, Radziecki i Ławiczny zapatrzywszy się najprzód na nie dochowanie czystości, a bardziej za nie dochowanie i nie obserwę piątego przykazania Bożego „nie zabijaj”, ważyła się toż przykazanie przestąpić. Stosując się także do Saxonu Prawa Majdeburskiego w artykule 80 leżącego140, takową na wzwyż obwinioną Katarzynę Szewcownę jednostajnym nakłoniwszy się zdaniem wydają sentencją, aby wzwyż obwiniona Katarzyna Szewcowna za takowy przeciw przykazaniu boskiemu uczynek na poskromienie i postrach innym oraz podług Prawa Majdeburskiego żywo zakopana była i palem przebita pod figurą za stodołami miasta Wiśnicza stojącą. Expens zaś do przystąpionej egzekucji wieś Uszwica z Porębą, jako od nich do magistratu naszego oddana zastąpić powinna. Co dekretem Sądu naszego naznaczamy i dedykujemy.// [37.] Przesłuchanie starozakonnego Herszli Fajbusiewicza, arendarza z Mietniowa w sprawie zabicia u niego w browarze Bartłomieja Dulika z Grajowa. Actum etc. 2da Decembris 1777 coram Officio Proconsulari Neovisnicensi [2 XII 1777] Przysięga wypełniona przez starozakonnego Herszlę Fajbusiewicza, arendarza wsi Mietniow, względem zabitego u niego w browarze Bartłomieja Dulika Art. LXXX. Białogłowa jeśliby która płód swój, który by już żywy był, a członki na nim było rozeznać, zabiła, ta według obyczaju ma żywo być zakopana, a palem przebita. (B. Groicki, Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów (1559), Warszawa 1954, s. 159). 140 135 [s. 172] ze wsi Grajowa dóbr Jaśnie Oświeconego Książęcia Jegomości pana Dobn[...] przed inkwizycyami uczyniona. Quaesitus: Skąd jesteś i jak się zowiesz? Respondit: Herszli Faybusiewicz, arendarz ze wsi Mietniowa Wielmożnego Jegomości pana Zabowskiego. Quaesitus: Po coś tu u naszego Urzędu stanął? Respondit: Za mandatem Prześwietnego Dyrektoratu Wiśnickiego. Quaesitus: Stanąwszy za tymże mandatem, cóż nam tu masz powiedzieć lub zeznać? Respondit: Stanąłem na świadectwo. Quaesitus, na jakież to i względem czego świadectwo, respondit: Że u mnie chłopa zabili z Grajowa. Quaesitus: Któż go zabił, o którym czasie i za co? Respondit: Zeznaję to, iż chłop z Łazan nazwiskiem Tomasz Saydak pałką bił, ale nie zeznaję, iż on zabił tego Bartłomieja Dulika i nie wiem, czy on go zabił czyli inny. Quaesitus: O którym się to czasie działo i w który dzień? Respondit: Przed zachodem słońca w dzień święta niedzieli, ale nie wiem, w który. Quaesitus: Czy nie wiesz o tym, jeżeli Bartłomiej Dulik nie miał zawziętości i gniewu z Tomaszem Saydakiem? Respondit: Nie wiem. Quaesitus: Byłżeś przy tym, kiedy tego nieboszczyka zabijano i czyliś to widział? Respondit: Nie byłem i nie widziałem. Quaesitus: Siłaż tam mogło być ludzi i skąd? Respondit: Byli ludzie z Raciborska, z Dobroniowic, Chorągwicy, Mietniowa i Grajowa. Quaesitus: Ciż ludzie przytomni byli tego zabicia? Respondit: Byli przytomni bicia i zabitego widzieli. Quaesitus: A ty widziawszy taką historię, coś z tym robił? Respondit: Na ludzi wołałem opowiadając im, co się dzieje. Quaesitus: Ciż ludzie, gdzie się podzieli, co tego człowieka zabili? Respondit: Poszli do Chorągwicy i nocowali u Krupiny. Quaesitus: Gdzież go podzieli, jak zabili? Respondit: Wzięli go do palarni jeszcze trocha żywego i tam umarł. Quaesitus: Nie wiesz o tym, skąd się ta kłotnia wzięła? Respondit: Nie wiem. Quaesitus, czemuś nie dał do dworu znać, widząc takową historią, respondit: Że nie było nikogo we dworze. Quaesitus: Byłeśże gdzie do inkwizycji? Respondit: Nie byłem, dopiero tu na Wiśniczu i te jako sprawiedliwie zeznaję, tak na to przysiągłem wprzód, że sprawiedliwie wyznam i na to się podpisujęa.// [38.] Informacja o wykonaniu kary śmierci na Wawrzyńcu Górce, na podstawie dekretu reformowanego Najwyższej Apelacji Lwowskiej. [s. 173] Actum die 10 Februarii coram Officio Utroque Novovisnicensi 1778 [10 II 1778] Relacja lwowska Względem Wawrzyńca Gurki ex capite latrocinii będącego w areszcie wiśnickim, iż tenże wzwyż wyrażony Wawrzeniec Gurka podług reformowanego dekretu w Najwyższej Appelacji sub data 18 Augusti 1777 [18 VIII 1777] a Następuje podpis literami hebrajskimi. 136 tudzież et altissima aulica resolutione sub poena crurifragii sub data 27 Ianuarii 1778 [27 I 1778], a przesłanej z Najwyższej Appellacji sub data 29 Ianuarii a.c. [29 I 1778]. Tąż samą śmiercią przy znacznym ludzi konkursie był karany i expedyowany141 sub data 6ta Februarii a.c. [6 II 1778] [39.] Dekret Najwyższej Apelacji Lwowskiej zmieniający karę śmierci orzeczoną wobec Katarzyny Szewcównej za dzieciobójstwo na karę 2 lat więzienia w kajdanach oraz karę chłosty 25 plag wymierzaną co pół roku w tym czasie wraz z informacją o 3 kolejnych Kopia dekretu lwowskiego ex Consilio Caesareo Regiae Appellationis Regnorum Gallitiae et Lodomeriae ex parte zaduszenia dziecięcia przez Katarzynę Szewcownę ze wsi Poręby die 13 Aprilis 1778 Anno [13 IV 1778] do Urzędu Wiśnickiego przesłanego. a Na zaniesioną illacją142 przez sławetnego Józefa Grabowskiego, instygatora wiśnickiego przysięgłego do Sądu naszego Obopólnego na Katarzynę Szewcownę z wsi Poręby o zaduszenie dziecięcia i tegoż zakopanie w przykopę, zasiadszy Urząd cały zapatrzywszy się tak na inkwizycje przez świadków, jako tyż i na jej dobrowolne zeznanie, a stosując się z Saxonem Justyniana cesarza143 w artikule 80 takowy występek dobrym umysłem uczyniony, uznał i osądził ją winną śmierci takowej, aby taż Katarzyna Szewcowna żywo w ziemię zakopana była i palem przebita. A że zaszły instancyje do Najwyższej Appellacji, żeby śmiercią karana nie była, zaczym nastąpił dekret reformowany darując ją życiem, aby tylko więzienie przez lat dwa w kajdanach wysiedziała w ratuszu wiśnickim i co pół roku po 25 plag publicznie odbierałab, i oraz dla pożywienia jej w publicznych pracach zarobiała. Któremu tu dekretowi Najwyższej Appellacji będąc posłuszny Magistrat Wiśnicki pierwszą półroczną karę tejże Katarzynie Szewcownie na dniu dzisiejszym to jest die 29 Maii 1778 Anno [29 V 1778] do skutku publicznie przyprowadził.// Powtórna exekucja z Katarzyny Szewcowny z wsi Poręby podług dekretu ex Suppremo Appellationis Consilio Lwowskiego przesłanego do Urzędu naszego Wiśnickiego, która to działa się przy assystencji młodszych, instygatora miejskiego, tudzież pisarza i ławicznych, z publikatu dekretu odebrała publicznie Wpis nową ręką. Następuje skreślony wyraz: ktoribnuła [!]. 141 Expedyowany, od expedire (łac.) – załatwiony. 142 Illacya, od illatio (łac.) – wniosek ustny, dowodzenie. 143 Saxon Cesarza Justyniana – wyrażenie omyłkowe. Chodziło o Zwierciadło Saskie (Speculum Saxonum), obowiązujące w miastach dawnej Polski. a b 137 [s. 174] przy dniu targowym plag rózgami dwadzieścia i pięć, a ta kara tejże była dnia 22go Octobris 1778 Anno [22 X 1778] w Wiśniczu. a Trzecia exekucja Katarzyny Szewcowny podług wzwyż wyrażonego dekretu przy przytomności instygatora, pisarza i ławicznych expediowana die 22 Maii 1779 Anno [22 V 1779] [40.] Dekret w sprawie Jana Wolaka i Mateusza Koszyka winnych zabójstwa Adama Melchiora Gozdeckiego potwierdzony przez Najwyższą Apelację we Lwowie. Acta criminalia Sub tempus magistratualium personarum videlicet spectabilis domini Sebastiani Piekarski proconsulis una cum consulibus spectabilibus Andrea Liszka et Joanne Gruszkiewicz, necnon spectabilis advocati Casimiri Wlazłowicz et sui subadvocati Thomae Storniowski, una cum scabinatus assessoria incepta Anno Domini 1782 die 2da Augusti mense [2 VIII 1782] in causa perpetrati homicidii illiusque inculpati carceri mancipa//torum Joannis Wolak et Matthaei Koszyk subditorum ex villa Przedonica Dominii Zbyszycensis, sub hodierno dato, publicatum eisdem decretum sequenti tenore. b [s. 175] [s. 176] Actum in Utroque Iudicio Wisnicensi die 2da mensis Augusti Anno Domini 1782 [2 VIII 1782] W sprawie o zabójstwo obwinionych Adama Melchiora Gozdeckiego, poddanego Jaśnie pana Waligorskiego, Jana Wolaka i Mateusza Koszyka z wsi Przedonicy, poddanych Państwa Zbyszyckiego, kiedy po wyprowadzanych inkwizycjach z nich pod dniem 13 Augusti 1781 roku [13 VIII 1781] dekret w Magistracie Wiśnickim dnia 15 Iunii 1782 roku [15 VI 1782] stanął i ten sam pod tym dniem do Najwyższej Appellacji przesłany został, gdy na dniu dzisiejszym rezolucja przyszła, przeto obwinieni o zabójstwo takowy dla siebie mają od Sądu wydany wyrok: Pracowity Jan Wolak, że słuchał rozkazu do bicia się, ważył się bezuważnie Adama Melchiora Gozdeckiego tak bić czyli wyciąć kijem, iż po uderzeniu w małej chwili umarł, tedy winnym osądzony jest, aby rok cały w kajdanach, co mu Magistrat rozkaże//robił i przy początku roboty, jako i dokończeniu swej więzienia kary po 25 rózg publicznie odbierać jest naznaczono tym dekretem. Mateusz Koszyk zaś, że był pomocnikiem tęgiego bicia, ważył się Adama Gozdeckiego jeszcze bić, na więzieniu trzy miesiące skarany i przy dokończeniu tego 25 plag publicznie odebrać ma. Gdyby zaś, który z tych ważył się uciekać a b Wpis nową ręką. Wpis nową ręką. 138 z więzienia lub z publicznej roboty, na którą posłany bedzie, surowej kryminalnej kary spodziewać się ma mocą niejszego dekretu. Publicato eisdem decreto, uterque de eo contentus gratias egit et scribendi ignari ergo appositione signi Sanctae Crucis se propria manu subscripserunt. Jan Wolak (X), Mateusz Koszyk (X). [41.] Sprawa Wojciecha Kukułki, Majchra Króla, Stanisława Słoniny, Stefana Mietły, Antoniego Owcarza, Dominika Mietły, Stanisława Janca, Mikołaja Gorala oskarżanych przez Jachyma Ciupę, Jana Sikorę i Franciszka Sowiło, wszyscy z Łętowni, o rabunek i torturowanie oskarżycieli Actum coram Officio Wisnicensi die 5ta Novembris 1783 [5 XI 1783] Poszkodowanym Jachymowi i Walantemu Ciupom, Janie Sikorze, Franciszkowi Sowiele, Janowi Chmielarzowi po zaniesionej od nich illacji144 i wyprowadzonych inkwizycyach, Sąd nasz naznacza, aby regestra szkod podali i jurament na to wypełnili mocą tego dekretu.// a Actum coram Iudicio Wisnicensi die 31 Octobris 1783 Anno [31 X 1783] Do Urzędu i akt naszych miejskich wiśnickich osobiście stanąwszy Jachym Ciupa, Jan Sikora i Franciszek Sowiła, wszyscy z attinencji145 Państwa Krzeczowskiego, to jest z Łętowni, zanoszą swoje zażalenie naprzeciwko rabowników swoich, to jest: Wojciecha Kukułkę, Majchra Krola, Stanisława Słoninę, Stefana Mietłę, Antoniego Owcarza, Dominika Mietłę, Stanisława Janca i Mikołaja Gorala, którzy dnia 31 Octobris 1782go roku [31 X 1782] wpadłwszy nie tylko co illatorów146 porabowali, ale Jachyma Ciupę żeleziwem rozpalonym piekli i męczyli, a to przed północą, innych jako Franciszka Sowiłę i Jana Sikorę zbili i żonę Sikory związawszy bezwymownie zsiekli, odchodząc związanych odeszli, przeciwko których zaskarżają się i speciem facti podają do Sądu oraz satisfakcji z nich dopraszają się, za poprzedzającym przez ręce swoje czynionym Krzyżów Świętych podpisem. Jachym Ciupa (X), Jan Sikora (X), Franciszek Sowiło (X)// b Wpis nową ręką. Wpis nową ręką. 144 Illacya, od illatio (łac.) – tu: wniosek ustny, dowodzenie. 145 Attinencja, od attinentia (łac.) – przynależność. 146 Illator, od illator (łac.) – wnioskodawca. a b 139 [s. 177] [s. 178] [s. 177 (bis)] [s. 178 (bis)] Actum coram Wisnicensi Criminali Iudicio die 2 Decembris 1783 [2 XII 1783] In puncto robbariae, damnificationum ex Dominio Krzeczow Joachymi Ciupa, Joannis Sikora et Francisci Sowiło sub hodierno dato ex inculpatis robbariae factae. Constitutum Przywołany najpierwszy obwiniony wprzód ostro napomniony, w następujące zapytany artykuły: a Art. 1. Generalia Quaesitus: Jak ci imię, przezwisko, wiele lat, żonę i dzieci czyli masz, osiedle swoje, skąd rodem i jakiej religii? Ad 1. Respondit: Antoni Trąbiczak, mam przeszło lat 40. Żonę mam i czworo dzieci, osiedla nie mam, tylko służę za dwornika za Zagorzycami już dwudziesty rok w starostwie Jasieńskim, rodem zaś jestem z Wielkiej Poręby, religii katolickiej jestem.// Art. 2 Quaesitus: Co za przyczyna tego jest, żeś oddany tu do Sądu i okuty? Ad 2. Respondit: Siedzę o rabunek, który popełniłem. Ad Specialia 1. Quaesitus: Kogoś zrabował, w którym miejscu, z kim i jakim sposobem? Ad 1. Respondit: Jachyma Ciupę na Głowni w Państwie Krzeczowskim, byli zaś ze mną: 1. Stefan Kucharczyk, 2. Wojciech Kukułka; 3. Majcher Król; 4. Stanisław Słonina; 5. Mikołaj Niedzwiecki; 6. Dominik Kucharczyk, ale ten nie był ze mną i byli także trzech ludzieb, ale ich imienia i przezwiska nie wiem. Nocnym sposobem gwałtownie. 2. Quaesitus: Jak to gwałtownie ten rabunek stał się? Ad. 2. Ci trzej ludziec niewiadomi dobyli się do izby i Jachyma Ciupę i żonę jego związali i rabowali, nas zaś tylko na straży postawili.// 3. Quaesitus: Co wzięli temu Ciupie Jachymowi? Ad 3. Respondit: Wzięli sukman dwie, futro i spodnie. Ja dostałem przędziwa kilka garstek i sadła choć za 12 groszy i sukna popielatego trochę. 4. Quaesitus: Ten rabunek kiedy był i ty z drugiemi, czyli nie biłeś Jachyma Ciupy i nie wiązałeś go i jego żony? Ad 4. Respondit: W wilią Wszystkich Świętych u Ciupy rabunek stał się. Tak ja, jak i moi koledzy nie byłem w izbie, ani my nic nie robili oprócz jednej warty, co my pilnowali, żeby nas kto nie naszedł. 5. Quaesitus: Za coś się dał nomówić na taką rzecz złą? Od tego miejsca w rękopisie zapis występuje w dwóch kolumnach; w kolumnie lewej zapisane są pytania; w kolumnie prawej udzielone na nie odpowiedzi. b Wpisane nad skreślonym: gurali.. c Wpisane nad skreślonym: gorale.. a 140 Ad 5. Respondit: Ja sam nie wiem, co się stało ze mną, że się dałem namówić, a bardziej z biedy. 6. Quaesitus: Raz kiedyś uczynił źle, za co drugi raz poważyłeś się na rabunek do Jana Sikory? I dlaczego nie dałeś znać lub wołać, aby ich można połapać? Ad 6. Respondit: Już miałem tę wolę i poszedłem. Nie wołałem zaś, bo miałem tę wolę i ochotę.// 7. Quaesitus: U Jana Sikory jakim sposobem rabowaliście i co wzięliście? Ad 7. Respondit: W nocy zapadliśmy. Ja wartowałem z tymi co i pierwszy raz. Tam wzięliśmy trzy kożuchy, sukmanę. Więcej nie wiem, bo w nocy kto co wziął. Ja dostałem konopii siedm garści, lnu garści sześć i kożuchy dwa wziąłem i przedałem formanom oba za złotych 13 polskich i Sikorę też powiązali. 8. Quaesitus: Więcej gdzie byłeś na rabunku? Ad 8. Więcej nigdzie nie byłem. 9. Quaesitus: [o] Jana Chmielarza, Walantego Ciupę i komornika Franciszka Sowiłę. Ad 9. Respondit: Franciszka Sowiłę kumornika[!] to zrabowaliśmy wtedy jak i Jachyma Ciupę, bo u niego siedzi. Co wzięto mu, tego doskonale nie pamiętam. I siemię wzięli, to go wysypali, a worek wzięli na rzeczy kradzione. O tych dwóch poszkodowanych nie wiem.// 10. Quaesitus: Przy paleniu boków i nóg Jachyma Ciupy nie byłeś? Ad 10. Respondit: Tego nie robiłem ani nie widziałem, bo na warcie stałem, tylko słyszałem krzyk. 11. Quaesitus: Więcej nie byłeś gdzie na rabunku? Ad 11. Respondit: Już nigdzie nie byłem. 12. Quaesitus: Sprawiedliwie powiedziałeś wszystko? Ad 12. Respondit: Sprawiedliwie zeznałem wszystko. Praelecta praemissa recognovit et scribendi ignarus signo Sanctae Crucis confirmavit Antoni Trębiczak (X) Dimisso primo constitutus alter sequentibus interrogatus. 1. Jak ci imię, przezwisko, skąd jesteś, żonę czyli masz i co tu robisz? Ad 1. Respondit: Stanisław Jania z Wielkiej Poręby. Żonę mam w Porębie. Wzięli mnie w Jasieniu, żem przyszedł do gospodarza, któ//remu nosiłem złotych 4 za żyto, ale nic a nic niewinien jestem i o niczym nie wiem. A jako sprawiedliwie zeznaję, tak się krzyżem Świętym podpisuję. Stanisław Jania (X) Dimisso altero constitutus tertius sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Jak ci imię, przezwisko, skąd jesteś, żonę, dzieci, osiedle czyli masz, lat wiele i jakiej wiary? 141 [s. 179] [s. 180] [s. 181] [s. 182] [s. 183] [s. 184] Ad 1. Respondit: Stefan Mietła z Jasienia rodem, mam żonę i dzieci dwoje i osiedle mam, lat mam około 30. Wiary katolickiej jestem. 2. Quaesitus: O co jesteś obwiniony? Ad 2. Respondit: O to żem był na rabunku u Jachyma Ciupy. 3. Quaesitus: Kto tam był najpierwszym wodzem do tego rabunku? Ad 3. Respondit: Nie wiem, jak się zwali ci, którzy Antoniego Trąbiczaka zmówili. Mnie zaś Trąbiczak namówił i poszedłem z nim do Jachyma Ciupy na rabunek. 4. Quaesitus: Jakim sposobem rabowaliście i kto najpierwszy był wódz? Ad 4. Respondit: Antoni Trąbiczak dał// znać mnie i zeszliśmy się do krzaków kawałek w noc i zszedłszy się, poszlimy do Jachyma Ciupy. Ja stałem na straży z Trąbiczakiem, a tamci niewiadomi rabowali. 5. Quaesitus: Dostałeś co z tego rabunku? Ad 5. Respondit: Dostałem złotych 4, sadła trochę i masła i trochę konopii, płótna lnianego dostałem łokci 9. Więcej nie wiem, co który z nich wziął. 6. Quaesitus: Kto wiązał Ciupę, komornika jego, kto palił mu boki? Ad 6. Respondit: Nie wiem tego, bo na dworze stałem. 7. Quaesitus: Za co nie dałeś znać komu, aby ich połapano? Ad 7. Respondit: Miałem tę wolą do tego, dlatego nie dałem żadnej wiadomości. 8. Quaesitus: Kiedy raz źle uczyniłeś, za co drugi raz chodziłeś na rabunek? Ad 8. Respondit: Antoni Trąbiczak mówił, że mi się może co dostać więcej i dałem się uwieść.// 9. Quaesitus: U Jana Sikory co dostałeś z rabunku? Ad 9. Respondit: Dostałem po garści konopii i płótna zgrzebnego łokieć, więcej nie dostałem, kożuch dostałem, ale go oddałem, temu czyj był w dworze u Pana. 10. Quaesitus: Więcej nie byłeś na rabunku? Ad 10. Respondit: Nie byłem. 11. Quaesitus: Walantego Ciupę, Jana Chmielarza kto zrabował? Ad 11. Respondit: Już to jedna kompania była, to ich zrabowaliśmy, ale nie wiem co, bo ja stałem zawsze na straży. 12. Quaesitus: Sprawiedliwie zeznałeś i nie masz co przyczynić albo umniejszyć? Ad 12. Respondit: Sprawiedliwie zeznałem i nie mam co ani przyczynić, ani umniejszyć. Perlecta praemissa recognovit et signo Sanctae Crucis confirmavit. Stefan Mietła (X)// Dimisso tertio, constitutus quartus et admonitus severe sequentibus interrogatus. 1. Quaesitus: Jak ci imię, przezwisko, skąd, wiele lat, żonę, dzieci, osiedle czyli masz i jakiej religii? 142 Ad 1. Respondit: Wojciech Kukułka z Jasienia rodem jestem, lat mam około 40 kilka, żonę, dzieci, osiedle mam, katolik jestem. 2. Quaesitus: O co tu usadzony jesteś? Ad 2. Respondit: O to żem był na rabunku. 3. Quaesitus: Gdzie, kiedy i u kogo na rabunku byłeś i wiele razy? Ad 3. Respondit: U Jachyma Ciupy w wilią Wszystkich Świętych przeszłego roku 1782, dwa razy, raz u Jachyma Ciupy, drugi raz u Jana Sikory. 4. Quaesitus: Kiedy masz swoje gospodarstwo, co cię do tej złej czynności przywiodło? Ad 4. Respondit: Antoni Trąbiczak namówił mnie na to i z biedy także usłuchałem.// 5. Quaesitus: Coś dostał z tego rabunku? Ad 5. Respondit: Dostało mi się złotych polskich pięć, płótna lnianego łokci 5. To z podziału między nami i siekierę 1, sadła i masła po kawałku i tasak i przędziwa którąś garść. 6. Quaesitus: Ci ludzie skąd byli, którzy u Trąbiczaka byli i z nim kompanili? Ad 6. Respondit: Tych ani znałem, ani znam, ani wiem, skąd byli. 7. Quaesitus: Za co ty nie dałeś znać? Ad 7. Respondit: Za to, że swoi byliśmy, dlatego jeden drugiego nie miał wydać, a tamci nieznajomi pouciekali. 8. Quaesitus: Jak wiązali, piekli Jachyma Ciupę, tudzież i Jana Sikorę widziałeś lub przynajmniej krzyku słyszałeś? Ad 8. Ciupę bili, słyszałem krzyk. O Sikorze nie wiem, ale nie widziałem, bo na straży stałem razem i z Trąbiczakiem i innemi. 9. Sprawiedliwie zeznałeś? Ad 9. Respondit: Sprawiedliwie i na to się Krzyżem Świętym podpisuję. Wojciech Kukułka (X).// Post dimissum quartum constitutus quintus et admonitus severe interrogatus. 1. Quaesitus: Majchrze Krolu, za coś na rabunek chodził? Ad 1. Respondit: Antoni Trąbiczak namówił mnie. 2. Quaesitus: Wyznaj prawdę, czyli Trąbiczak nie miał sekty jakiej z ludźmi temi, z którymi chodził na rabunek i wy? Ad 2. Respondit: Ani sam ich nie znam, ani wiem, czyli ich Trąbiczak znał lub z niemi jaką miał sektę. 3. Quaesitus: Wiele razy byłeś na rabunku? Ad 3. Respondit: Dwa razy, raz u Ciupy, drugi raz u Jana Sikory. 4. Quaesitus: Coś ty robił będąc na rabunku? Ad 4. Respondit: Ja nic nie robiłem więcej, tylko na straży stałem. 143 [s. 185] [s. 186] [s. 187] [s. 188] [s. 189] 5. Quaesitus: Co cię przywiedło do tego rabunku? Ad 5. Respondit: Z namowy uczyniłem Trąbiczaka.// 6. Quaesitus: Coś dostał z tego dwojakiego rabunku? Ad 6. Respondit: Dostałem naprzód złotych 4 groszy 15, płótna konopnego łokci 3, siekierę 1, sadła i masła po kawałku, lnu którą garść. Podział mieliśmy u Antoniego Trąbiczaka w stajni. Z rabunku zaś u Sikory dostałem sukmanę błękitną, konopii którąść garść i lnu coś, płótna konopnego łokieć 1. 7. Quaesitus: Za co ty będąc na straży nie dałeś znać, aby ich można połapać było? Ad 7. Respondit: Nie chciałem wydać ani ostrzec, bo byłem w kompanii. 8. Quaesitus: Sprawiedliwie zeznałeś wszystko? Ad 8. Respondit: Sprawiedliwiea wyznałem to wszystko i dla lepszej wiary Krzyżem Świętym podpisuję się. Majcher Krol z Jasienia (X).// Dimisso quinto constitutus sextus sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Mikołaju Niedzwiecki, za coś na rabunek chodził? Ad 1. Respondit: Nie chodziłem z mego umysłu, ale mnie namówił Antoni Trąbiczak. 2. Quaesitus: Wiele razy byłeś na rabunku? Ad 2. Respondit: Dwa razy tylko, raz u Sikory, drugi raz u Ciupy w Łętowni. 3. Quaesitus: Który był wodzem do tego rabunku? Najpierwsze z was? Ad 3. Respondit: Było trzech ludzi mnie niewiadomych. Trąbiczak zaś namowił mnie. 4. Quaesitus: Coś dostał z tego dwojakiego rabunku? Ad 4. Respondit: U Ciupy dostałem złotych polskich 1, boty także dostałem, sadła i masła po trosze, lnu 8 garstek. Więcej nic a nic. Dział był w stajni u Trąbiczaka. 5. Za co nie dałeś znać? Ad 5. Respondit: Nie wiedziałem bo, co mam czynić.// 6. Quaesitus: Musiał Trąbiczak znać ludzi tych? Ad 6. Respondit: Tego nie wiem, to powiedzieć nie mogę. 7. Quaesitus: Rabunek ten nocnym sposobem będący, nie czynili jakiej gospodarzom krzywdy? Ad 7. Respondit: Tego wiedzieć nie mogę, bo nie byłem w izbie, tylko na straży stałem pod chałupą. 8. Quaesitus: Sprawiedliwie wyznałeś wszystko i nie masz co więcej powiedzieć? Ad 8. Respondit: Sprawiedliwie wszystko wyznałem, ale więcej już nie mam co powiedzieć i na to się Krzyżem Świętym podpisuję. Mikołaj Niedzwiecki (X). a Następuje skreślony wyraz: przysiądz. 144 Dimisso 6to constitutus 7mus et admonitus sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Stanisławie Słoninko, o co siedzisz w więzieniu? Ad 1. Respondit: Siedzę o to, że się dopuściłem z innemi iść na rabunek do Ciupy i Sikory.// 2. Quaesitus: Z jakiej to okazji chodziłeś na rabunek? Ad 2. Respondit: Poszedłem będąc uwiedziony z namowy Majchra Krola, który razem był z Trąbiczakiem. 3. Quaesitus: Co dostał z tych rabunków? Ad 3. Respondit: Pieniędzy dostałem złotych 4 groszy 15. Przędziwa, którą garsztkę, podszycie jedne to jest boty białogłowskie, sadła i masła po odrobinie, płótna ograbniego łokci trzy. U Sikory zaś dostałem siekierę, płotna łokieć i lnu kilka garstek, reszta została u Stefana Mietły w Jasieniu, u którego my się też raz dzielili i koszulę złą 1 i koszyka wałek i zatylnik147 zielony. 4. Quaesitus: Antoni Trąbiczak nie miał znajomości z ludźmi temi obcemi, którzy z wami byli na rabunku? Ad 4. Respondit: Tego nie wiem. Ja nie znałem ich, ani też wiedzieć nie mogę, skąd są.// 5. Quaesitus: Za co nie dałeś znać ludziom, aby ich można połapać? Ad 5. Respondit: Daleko było, dlatego mi się nie chciało, bo stróżowałem. 6. Quaesitus: Za co chodziłeś drugi raz na rabunek? Musiałeś mieć ochotę? Ad 6. Respondit: Ochoty nie miałem, ale przysłali po mnie, poszedłem. 7. Quaesitus: Więcej nie wiesz nic, czyli sprawiedliwie wszystko zeznałeś? Ad 7. Respondit: Nie wiem nic więcej i sprawiedliwie zeznałem to wszystko i na to się Krzyżem Świętym podpisuję. Stanisław Słoninka (X). Dimisso septimo, constitutus octavus et admonitus sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Dominiku Mietło czyli Kucharczyku, za co siedzisz w więzieniu? Ad 1. Respondit: Za to, że mnie zmówili na rabunek do Sikory i tylko raz byłem.// 2. Quaesitus: Kto cię namówił? Ad [2]. Respondit: Namówił mnie Antoni Trąbiczak. 3. Quaesitus: Czyli ty rabowałeś jak i inni, czyli stróżem byłeś? Ad 3. Respondit: Ja tylko z daleka stałem w polu, z daleka od chałupy, pilnując, żeby kto nie nadszedł. 4. Quaesitus: Za co nie dałeś znać gdzie? Ad 4. Respondit: To źle uczyniłem, że znać nie dałem. 5. Quaesitus: Co dostał z rabunku tego? Zatylnik – tu: prawdopodobnie „rodzaj zasłony chroniącj twarz (zatykadełko, zatykadłko) lub jako ozdobny kobiecy strój na głowę (zatykadlnica)”. Zob. Słownik Staropolski, t. XI, z. 3 (71), pod red. S. Urbańczyka, Kraków 1996, s. 227. 147 145 [s. 190] [s. 191] [s. 192] [s. 193] [s. 194] [s. 195] Ad 5. Respondit: Nie dostałem nic, oprócz którąś garść lnu i płótna łokieć. 6. Quaesitus: Nie słyszałeś, jeżeli Sikorze nie robili jakiej krzywdy? Ad 6. Respondit: Nie wiem, bom w izbie nie był, ani też słyszałem. 7. Quaesitus: Gdzieście się dzielili? Ad 7. Respondit: U Stefana Mietły w stodole i stamtąd rozbiegli się.// 8. Quaesitus: Sprawiedliwie zeznałeś i nie masz co przyczynić albo umniejszyć? Ad 8. Respondit: Sprawiedliwie i nie mam co przyczynić, ani umniejszyć, dlatego to zeznanie moje Krzyżem Świętym podpisuję. Dominik Mietła czyli Kucharczyk (X). Actum coram utroque Wisnicensi Iudicio die 12 Decembris 1783a [12 XII 1783] Za mandatem na dniu dzisiejszym, gdy stanęli poszkodowani to jest Jachym Ciupa, Walenty Ciupa, Jan Chmielarz, Jan Sikora, i Franciszek Sowiło w następujący artykuł zapytani są: 1. Quaesitus: Wy wszyscy poszkodowani, to jest Jachymie i Walanty Ciupo [!], Janie Chmielarzu, Janie Sikoro i Franciszku Sowiło, czyli macie na to świadków, jak was bito, wiązano i innych w boku palono? Ad 1. Respondit: Świadkow żadnych nie mamy.// 2. Quaesitus: Ponieważ świadków nie macie, czyli każdy na swą poniesioną na ciele krzywdę przysięgnie? Ad 2. Respondit: Każdy z nas gotowy przysiądz, co który z nas za karę od rabowników odebrał i dla tym lepszego waloru i prawdy Krzyżem Świętym podpisujemy się. Jachym Ciupa (X), Walanty Ciupa (X) Jan Sikora (X), Jan Chmielarz (X) Franciszek Sowieło [!] (X). Sub eodem actu Ponieważ aktorowie Jachym i Walanty Ciupowie, Jan Sikora, Jan Chmielarz, Jan Sikora [!] i Franciszek Sowiło, wyznały się w swych generalnych inkwizycjach, że są gotowi jurament pełnić na karę poniesioną na ciele z tym dołożeniem, iż ci nie inni, którzy siedzą, przeto ich Sąd delatuje148, dotąd dopokąd z Najwyższej Appellacji rezolucja nie nadejdzie, o czym da się wiadomość. Nakazuje się zaś z strony Urzędu, aby każdy aktor w czasie bę//dąc pozwanym, miał każdy z osobna wypisaną krzywdę cielesną sobie uczynioną. Co się z mocy Sądu zaleca. Marcin Bogucki, wójt miasta Wiśnicza, Kazimierz Wlazłowicz, radny m.p., Józef Sowienski, radny m.p., Józef Krzonowicz, ławicznyb. Pisane w jednej kolumnie po prawej stronie karty. Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. 148 Delatować – odroczyć. a b 146 Actum in praetorio Visnicensi feria tertia proxima die videlicet 17 Februarii 1784 [17 II 1784] Interrogati Jachymus Ciupa et Valentinus Ciupa, jeżeli by bity lub paleni byli, ci powiedzieli, że ich bili powrozami i palili, szwerniami, piłkami i sierpami, lecz poznać żadnego nie mogli, któryby ich palił i bił. Et in continenti 1. [Quaesitus:] Antoni Trąbiczaku, któż męczył tych ludzi? Respondit: Tamci, których nie ma, nieznajomi. 2. [Quaesitus:] Powiedziałeś, żeś tych drugich twoich towarzyszów na warcie nie rozstawiał, a Słoninka mówi żeś rozstawiał? Respondit: Prawda. Ja się nie prę. 3. [Quaesitus:]// Mówi Krol Majcher, żeś go ty namówił? Respondit: Prawda jest. 4. [Quaesitus:] Wszyscy mówią, żeś ich wszystkich ty na ten rabunek namówił? [Respondit:] Prawda jest. 5. [Quaesitus:] Jestże to wszystko prawda? Respondit: Prawda i na to się podpisuję. Antoni Trąbiczak (X). Actum in praetorio Visnicensi feria tertia proxima die videlicet 17 Februarii 1784 [17 II 1784] W sprawie o rabunek obwinionych Antoniego Trąbiczaka, Stefana Kucharczyka, Wojciecha Kukułki, Majchra Krola, Stanisława Słoniny, Mikołaja Niedzwieckiego i Dominika Kucharczyka czyli Mietły, poddanych ze wsi Jasienia po wyprowadzonych z nich inkwizycjach pod dniem drugim grudnia 1783 Magistrat Wiśnicki za illacyą149 illatorów150 pokrzywdzonych, zważywszy istność występku gwałtownego nocnego rabunku u pracowitych Jachyma i Walentego Ciupów, Jana Chmielarza, Jana Sikory i Franciszka Sowiły, poddanych w Łętowni Państwa Krzeczowskie// go popełnionego, wzwyż wspomnionych obwinionych być kary godnych uznał. A przeto Antoniego Trąbiczaka, iż się ważył towarzyszów swoich wzwyż wspomnionych na rabunek namawiać i z nimi po dwakroć rabować na półtora roku, zać Stefana Mietłę, Wojciecha Kukułkę, Majchra Krola, Stanisława Słoninę i Mikołaja Niedzwieckiego, że się namową Antoniego Trąbiczaka uwieść dali i po dwakrotnie na rabunek z nim iść się ważyli na półroka, zaś Dominika Kucharczyka czyli Mietłę, że także dał się na tenże namówić rabunek i raz się na niego iść ważył na ćwierć roku w kajdanach wszystkich na więzienie przy publicznej robocie wskazał i co sześć niedziel po 25 plag publicznie przy targu dla przykładu ludzi zgromadzających się na niego im odbierać naznaczył i poszkodowane rzeczy, które są, 149 150 Illacya, od illatio (łac.) – tu: wniosek ustny, dowodzenie. Illatorów, od illator (łac.) – tu: wnioskodawców. 147 [s. 196] [s. 197] oddać pokrzywdzonym, których nie ma, z ich majątku bonifikować im nakazał. Stanisława zaś Janię z Wielkiej Poręby poddanego, jako nic niewinien, wolnym czyni mocą niniejszego dekretu. [s. 198] [s. 199] Relatio in eadem causa Excelsum Universalis Appellatorii Consilium causam [!] robbariae per Antonium Trębiczak, Ste//phanum Kucharczyk, Adalbertum Kukułka, Maychrum Krol, Stanislaum Słonina, Nicolaum Niedzwiecki et Dominicum Kucharczyk subditos de Dominio Jasien factae in domibus Joachymi Ciupa, Valentini Ciupa, Joanni Sikora et aliorum Magistratu Visnicensis cognita essentia ex inquisitionibus eorum facti, eosdem inculpatos (licet maiori digni adinventi sint poena) scilicet Antonium Trębiczak ad 11/2 annum, sequentes quinque ad 1/2 annum, reliquum denique Dominicum Kucharczyk ad quartiale annum, in vinculis et publico opere incarceratos decreto suo existere fecit et in vim eorundem tam brevis culpae frequentius scilicet omni sex septimanali spatio 25 plagis eos puniri decrevit. Tam vero brevem poenam assignavit ratione insufficientiae eorum esse diutius in carceribus exsistendo victuandi et dominii difficultatis custodes duos omni die duobus miliaribus distanter ad eos mittendi. Et quoniam damnificati illatores porrexerunt se ligatos, percussos, et ustos ferris torridis, prout curcubae ferrea, limulae, falceque, messoria, quae in praetorio nostro ob levationem corporis delicti deposita sunt, et flagrum, quo damnificati percutiebantur, fuisse signaque illis instrumentis in corporibus suis exusta Magistratu demonstra//bant, tamen neque confessi praedicti inculpati, neque per illatores, aut aliquos testes hos, et non alios fuisse illos praedones, convicti sunt. Quinimo ipsi illatores damnificati attestantur apud Joachymum Ciupa eiusmodi praedones fuisse 9. apud Sikora vero 8. Hi vero inculpati reperiuntur solummodo in carceribus 7. Idcirco illi tres incogniti absentes cessisse[?] damnificatos ex inquisitionibus apparent. Proinde superius expressi inculpati solummodo qua fures iudicati sunt. Quam et decisionem nostram ultissimo conspectui Excelsii Consilii Universalis Appellatorii submittimus. Datum die 20 Februario 1784 [20 II 1784] Delinkwenci jasieńscy odesłani są do Tarnowa die 17 Martii 1784 [17 III 1784] [42.] Sprawa Marcina Surmy o czyn bestialstwa. Zapiski w języku polskim wraz z tłumaczeniem na język łaciński, przeznaczonym dla Apelacji we Lwowie. Sąd w Wiśniczu skazał oskarżonego Surmę na karę śmierci przez ścięcie głowy. Jednocześnie nakazano uśmiercenie krowy i spalenie jej zwłok. Wyrok ten został 148 zmieniony przez Trybunał Apelacyjny na skazanie sprawcy na 3 lata robót publicznych, w czasie których ma być mu co pół roku wymierzana chłosta 25 plag batogiem. Krowa zaś ma być w lesie lub w innym miejscu ustronnym uśmiercona i zakopana. Actum coram composito Wisnicensi Iudicio die 22 mensis Septembris 1784 [22 IX 1784] Stanąwszy do Sądu Kryminalnego Wiśnickiego Jan Karcz wójt połomski, Antoni Mikulski przysiężny i Paweł Fortuna przysiężny, zanoszą skargę na Mariana Surmę, który był schwytany na samym uczynku commissae bestialitatis151 i tego pomienionego winowajcę razem cum delatione et specie facti do Sądu oddawszy, sprawiedliwości żądają i o tę dopraszają się. Jan Karcz wójt połomski (X), Antoni Mikulski przysiężny (X), Paweł Fortuna przysiężny (X)// a Post oraliter factam et illatam querelam, delinquens constitutus sequentibus interrogatus est. Ad Generalia 1. Quaesitus: Jak ci imię, przezwisko, skąd jesteś, lat wiele masz, czyliś żonaty jest, czyli nie, ojca albo matkę czyli masz i jakiej jesteś religii? Ad 1. Respondit: Marcin Surma, rodem jestem z wsi Lexandrowy spod Wiśnicza miasta, lat mam 18. Żony nie mam. Ojciec umarł, matkę zaś mam. Wiary jestem katolickiej. 2. Quaesitus: Masz ty swoję osiadłość albo służysz u kogo i jak dawno? Ad 2. Respondit: Osiadłości żadnej nie mam. Służę w wsi Połomi u Jana Karcza już szósty rok. 3. Quaesitus: Coś to uczynił, że cię oddano do Sądu? Ad 3. Respondit: Za to oddany jestem, że miałem z krową sprawę. 4. Quaesitus: Kto cię oddał do Sądu? Ad 4. Respondit: Gospodarz mnie oddał, Jan Karcz. Ad Specialia 5. Quaesitus: Wiele razy miałeś z krową interes? Ad 5. Respondit: Miałem sprawę z krową mniej albo więcej razy piętnaście. 6. Quaesitus: Wiedział kto o tym? Ad 6. Respondit: Nikt o tym nie wiedział, tylko na ostatnim uczynku napadł mnie Andrzej// Krupa i odpowiedział mi w słowa te: „Dobrze, dobrze. Kiedy tak robisz, powiem ja zaraz gospodarzowi”. 7. Quaesitus: Czyli miałeś istotny skutek w twoim uczynku z krową? a 151 Wpis nową ręką. Crimen bestialitatis (łac.) – współżycie fizyczne ze zwierzęciem. 149 [s. 200] [s. 201] [s. 202] [s. 203] Ad 7. Respondit: Za każdym razem wydałem z siebie płód dostatecznie i ukontentowany bywałem. 8. Quaesitus: Skąd ci się to wzięło i jaką miałeś do tego przyczynę? Ad 8. Respondit: Sam z siebie to czyniłem i nie wiem, co mnie do tego przywiodło. 9. Quaesitus: Ostatni raz mając uczynek ten z krową, czyli cię Andrzej Krupa nie oderwał od krowy? Ad 9. Respondit: Nie oderwał mnie, ani mnie nie wypchnął z stajni. 10. Quaesitus: To i ten raz ostatni zadosyć uczyniłeś woli swojej? Ad 10. Respondit: Prawda, zadosyć uczyniłem. 11. Quaesitus: Po innych służbach bywając, nie pełniłeś takich uczynków? Ad 11. Respondit: Nigdzie tego nie czyniłem, tylko u tego gospodarza Jana Karcza. 12. Quaesitus: Kiedy to czyniłeś, czyli w nocy, czyli w dzień? Ad 12. Respondit: Kiedykolwiek mi się zachciało, to czyniłem. 13. Quaesitus: A uczynek twój czyli z jedną zawsze bywał krową, czyli co raz to z inszą? Ad 13. Respondit: Zawsze z jedną krową. Do innych krów nie chodziłem.// 14. Quaesitus: Nie było też kilka razy na dzień, albo w nocy? Ad 14. Respondit: Nie, tylko za każdym razem bądź to w nocy, bądź w dzień to raz. 15. Quaesitus: Krowa u której bywałeś dla pełnienia uczynku, czyli ci sama stała, czyli też ją wiązałeś? Ad 15. Respondit: Zawsze sama stała. 16. Quaesitus: Nie spowiadałeś się tego na spowiedzi przed księdzem? Ad 16. Respondit: Nie spowiadałem się tego przed księdzem dla wstydu. 17. Quaesitus: Masz co przyczynić, albo umniejszyć? Ad 17. Respondit: Nic nie mam ani co przyczynić, ani umniejszyć. 18. Quaesitus: Sprawiedliwie zeznałeś wszystko? Ad 18. Respondit: Sprawiedliwie. Perlecta praemissa de verbo ad verbum recognovit et scribendi ignarus dicta sua signo Sanctae Crucis confirmavit. Marcin Surma (X) Post dimissum bestialitatis inculpatum Martinum Surma, constitutus testis actum videns et admonitus severe sequentibus interrogatus est. Ad Generalia 1. Quaesitus: Jak ci imię, przezwisko, skąd, wiele lat masz i jakiej wiary? Ad 1. Respondit: Andrzej Krupa, z Połomi jestem, żonaty jestem, lat mam około 30. Wiary jestem katolickiej.// 2. Quaesitus: Masz swoje osiedle? Respondit: Osiedla nie mam, tylko z żoną moją służę u Jana Karcza w Połomi. 150 3. Quaesitus: Kto cię na świadectwo stawił tu do Sądu? Ad 3. Respondit: Jan Karcz, gospodarz mój, bo miał przykaz, aby mnie stawić. Ad Specialia 4. Quaesitus: Co będziesz świadczył? Ad 4. Respondit: To świadczyć będę na Marcina Surmę, którego na uczynku z krową rzetelenie zastałem i widziałem. 5. Quaesitus: Jakim sposobem masz rzetelnie powiedzieć? Ad 5. Respondit: Jakim sposobem u Jana Karcza, gospodarza mego, miałem spoczynek w południe podług zwyczaju. W tym spocząwszy trochę, wstawszy, wyszedłem do sienie, a przez sień dostrzegłem go w stajni. Po tym niedobrze zważywszy, abym lepiej świadczył, przypatrzyłem się szparą przez ścianę z sieni, a skoro zważyłem dobrze, odegnałem go od krowy, ale on sam jeszcze nie odstał od krowy. Tylko ja go ze stajni odegnałem. 6. Quaesitus: Jak on ten uczynek z krową pełnił, czyli stojąc, czyli inaczej? Ad 6. Respondit: Stojący to czynił, bo gnoju było od zadu krowy wysoko. 7. Quaesitus: Nie masz jakiej nienawiści na obwinionego Marcina Surmę. Ad 7. Respondit: Żadnego gniewu na niego nie mam.// 8. Quaesitus: Więcej razy nie widziałes go na tym uczynku? Ad 8. Respondit: Nie widziałem, ale raz zobaczywszy, doniosłem gospodarzowi, a gospodarz do dworu doniósł. 9. Quaesitus: Sprawiedliwie zeznałeś lub nie masz co przyczynić, albo umniejszyć i czyli gotów jesteś przysięgę wykonać? Ad 9. Respondit: Sprawiedliwie zeznałem. Przyczynić nie mam co ani umniejszyć. Gotów jestem na to, com zeznał, przysiądz. Perlecta praemissa de verbo ad verbum recognovit et scribendi ignarus dicta sua signo Sanctae Crucis confirmavit. Andreas Krupa (X) Ex conclusione Iudicii decisum est, quatenus Andreas Krupa super sua recognitione intuitu comprehensi in actu bestialitatis inculpati Martini Surma ad iuramentum corporale pro die 24ta mensis huius Septembris compareat ad Curiam Wisnicensem hora 7ma antemeridiana et quidem sobrius. Actum Wisnicii die 22 Septembris 1784 [22 IX 1784] Martinus Bogucki iudex Civitatis Visnicensis, Sebastianus Piekarski proconsul, Józef Koziołkowicz consul, Andreas Lischka consul, Józef Krzonowicz ławnik et Musczynski Adalbertus syndicusa152// Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. Syndicus (łac.) – termin wieloznaczny; występuje w znaczeniu radca, uczony w prawie lub przedstawiciel miasta. a 152 151 [s. 204] [s. 205] [s. 206] [s. 207] Excelsum Universale Appelationis Magistratus Wisnicensis vigore mandati incliti Circularis Bochnensis Officii, dato 14 Septembris a.c. [14 IX 1784] ad carceres suos praetorianos bestialitatis inculpatum et in actu observatum suscipit quem inquisivit, una cum teste actum vidente dato 22 Septembris a.c. [22 IX 1784] cuius praeter inquisitiones, etiam species facti dato 14 Septembris Magistratui traditae. Et in fundamento Wisnicensis acta inquisitionalia tantum ad videndum humillime transmittit ex eo: Quoniam inauditur futurum fore celebrandum Visniciae Iudicium Criminale, ideo neque testem ad iuramentum adhuc admissit expectando potius utrum inculpatus possit vel non iudicari. Quod attinet vacuam actu inculpati defloratam, haec in seorsivo conservari demandata stabulo et non dimitti, cum qua Magistratus citissimam humillime praestolatur resolutionem. Datum Wisniciae die 9 Octobris 1784 [9 X 1784] Actum coram Officio Wisnicensi die 24 Novembris 1784 [24 XI 1784] Ad supplementum constituti inculpati Martini Surma inquisitionum cum eodem assumptarum datum 22 Septembris a.c. [22 IX 1784] sub hodierno constitutus ad confrontationem, sequentibus vigore Decreti Excelsi Appellationum Consilii dato 30 Octobris emanati et 22 Novembris praesentati a.c. [30 X, 22 XI 1784] intuitu commissae biestialitatis, interrogatus est. 1. Quaesitus: Czyli ty Marcinie spuszczałeś spodnie do sprawy za każdym razem mia//neja z krową Jana Karcza? Ad 1. Respondit: Spodni nie spuszczałem nigdy, tylko rozporem zawsze. 2. Quaesitus: Czyliś ty Marcinie członek swój za każdym razem w członek krowy wkładał? Ad 2. Respondit: b-Wkładałem i płeć wypuszczałem za każdym razem-b. 3. Quaesitus: Miewając sprawę, jak miewałeś, czyli stojący, czyli klęczący? Ad 3. Respondit: Zawsze stojąc sprawę miewałem, bo gnoju było wysoko od zadu krowy. Post perlectas eidem inculpato Martino Surma et anteriores inquisitiones et praesentes de verbo ad verbum recognovit et scribendi ignarus per signum Sanctae Crucis confirmavit. Martinus Surma (X) Constitutus testis Andreas Krupa de circumstantiis commissi bestialitatis delicti, sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Widziałeś Jędrzeju, czyli Marcin Sur//ma mając ten uczynek z krową spuszczał spodnie? a Następuje skreślone: sprawy. Zdanie podkreślone b-b 152 Ad 1. Respondit: Nie widziałem, by spodnie spuszczał, tylko widziałem, że miał do góry podniesioną koszulę, to rozporem czynił. 2. Quaesitus: Widziałeś, że on swój członek włożył w krowy miejsce. Ad 2. Respondit: Widziałem, bo się tak dokładał jakby do kobiety, stojąc to czynił. 3. Quaesitus: Jakim sposobem? Ad 3. Respondit: Takim sposobem, że wyżej w zadzie było gnoju tak, że zrównał się i dostał. Perlecta eidem testi constituta anteriora et praesentia de verbo ad verbum concordavit, et per signum Crucis Sanctae confirmavit. Andreas Krupa (X) Post confirmationem depositionis factam per testem Iudicium Wisnicense ad iuramentum testem sententiavit, ac prius facta admonitione more manipulationis pro foro nobilium sequentem praescripsit rotham. Ja Andrzej przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu w Trójcy Świętej Jedynemu, iż ja zastawszy w uczynku z krową Marcina Surmę obwinionego, cokolwiek ze//znałem w moich tak pierwszych, jako i powtórnych inkwizycjach, to wszystko jest prawda, a to ani z złości, ani nienawiści. Tak mi Panie Boże dopomóż. Post depositum iuramentum deponens se subscripsit. Andreas Krupa (X) Assistentes iuramenti se subscripserunt Ja Jan Karcz, wojt z Połomi, pisać nieumieiący kładę znak Krzyża Świętego (X) Ja Paweł Fortuna pisać nieumiejący kładę Krzyż Święty (X) Actum coram eodem Iuditio die 27 Septembris 1784 [27 IX 1784] Inculpatus bestialitatis commissae Martinus Surma et confrontatus cum suis dictis, necnon post datum ipsi triduum pro adducendo levamine, aeque sub hodierno constitutus sequentibus interrogatus est: 1. [Quaesitus:] Marcinie Surmo miałeś pozwolenie od Sądu na trzy dni, na to, abyś jeżeli masz co dla poparcia siebie sa//mego i dania sobie pomocy w swej sprawie w Sądzie powiedział? Ad 1. Respondit: Moja zuchwałość mnie do tego przywiodła. Nie mam nic takiego, co by mnie obronić mogło. 2. Quaesitus: Nie byłeś pijany, kiedy to czyniłeś? Ad 2. Respondit: Nie bywałem nigdy pijany. 3. Quaesitus: Wszystkie twoje zeznania tak dawne, powtórne, jako i teraźniejsze przyznajesz, iże sprawiedliwie zeznałeś i jest prawda? Ad 3. Respondit: Wszystko prawda jest i niczego się nie odpieram. Perlecta et reiterata ei constituta omnia de verbo ad verbum recognovit et scribendi ignarus per signum Sanctae Crucis confirmavit. Marcin Surma (X) 153 [s. 208] [s. 209] [s. 210] [s. 211] Sententia Magistratus Visnicensis Compositus ad Causam Criminalem assidens inculpati Martini Surma bestialitatis commissae sententiam profert. Quod idem inculpatus Martinus Surma// non attentus eo, quod per suum tam horrendum crimen Deum laeserit, quinimo confessionem sacrilegam commisserit, in fundamento inculpati oralium libere recognitionum tripliciter assumptorum, tum iuratorii oculati testis Andreae Krupa, inculpatum Martinum Surma ad decollationem et cum interfectione vaccae una cum cadavere decollati combustionem damnat praesentis decreti vigore. Datum in Curia Visnicensi die 30 Novembris 1784 [30 XI 1784] Martinus Bogucki iudex civitatis Visnicensis, Josephus Koziołkowicz proconsul, Andreas Lischka consul, Sebastianus Piekarski consul, Casimirus Włastowicz viceiudex, Michael Wierzbinski scabinus, Jana Kubicki scabinus, Josephus Krzonowicz scabinus, Antonius Jasienkiewicz scabinusa Ex Consilio Magistratus Wisnicensis Adalbertus Marczynski notarius Rothulus Actorum Criminalium in puncto commissi delicti bestialitatis per inculpatum huius Martinum Surma, coram Iudicio Criminali Wisnicensi in Curia eiusdem confectus die 30 mensis Novembris 1784 Anno [30 XI 1784] 1. Species facti sub numero 1// 2. Inquisitiones b-sub No-b 2 3. Liber Matrices 3 4. Supplementum Inquisitionum 4 5. sententia 5 A. Marczynski notarius Visnicensis. Presente me Martino Bogucki iudex Visnicensisc Excelsum Universale Appellationum Tribunal Magistratus Visnicensis in causa criminali cum inculpato commissae bestialitatis Martino Surma assumpta vigore traditi specierum facti sub numero 1mo allegati, tum inquistionum primariarum sub numero 2do allegatarum, nec non libri matrices[!] sub numero 3. annexi, in consequentiam altissimi decreti ab Excelso Univerali Tribunali submissi dato 30 Octobris emanati et 22 Novembris praesentati, cum subalternas inquisitiones tam cum inculpato quam et teste assumpserit, sub numero 4to acclusas[?], iuramentum ab oculato teste excepit, Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. Skreślone. c Własnoręczne podpisy. a b-b 154 vigore cuius altissimi praedicti Tribunalitii Decreti, dictus Magistratus cum satisfecerit sententiam sub numero 5to a se prolatam humillime transmittit. Occlusa sententia super hoc tremendum crimen in eo est lata fundamento. 1. Quod idem inculpatus libere recognoverit se quindecim vicibus hoc horrendum crimen patrasse cum vacca Joannis Karcz, membrum virile in vas vaccae imposuisse et semen cum vacca carnaliter commiscuisse. 2. Quod occulatus testis Andreas Krupa super suis liberis edictis iuraverit. 3. Quia inculpatus in annis competentibus// cognitionem boni et mali habet et denique. 4. Inculpatus triduum ad adducendum sibi iuvamen habens sibi concessum in sequellam mox dicti altissimi decreti, quo elapso se nullum iuvamen habere posse edixerit. Id circo Magistratus sententiavit ad poenam mortis, quam suam sententiam concomitante hac humillima opinione terminantem causam hanc devotissime transmittit. Datum Wisniciae die 3 Decembris 1784 [3 XII 1784] Martinus Bogucki wójt miasta Wiśniczaa. Actum coram Officio Wisnicensi die 26ta Ianuarii 1785 [26 I 1785] W sprawie obwinionego o bestialstwo Marcina Surmę Sąd Magistracki Wiśnicki w tak strasznym uczynku poznawszy, iżby śmiercią ginąć powinien, jednakowoż zważając lata jego, a bardziej postępując sobie bardziej drogą łaski, niż drogą sprawiedliwości, na myśl Najwyższego Apelacyjnego Trybunału b-dato 7 Ianuarii 1785-b [7 I 1785] pomienionego Marcina Surmę na lat trzy w kajdany do publicznej pracy destynuje, a krowę zmazaną w ukrytym miejscu zabić i zakopać//nakazuje, nadto Marcina Surmę, co pół roku po 25 plag naznacza, mocą tego dekretu. Marcin Bogucki wójt miasta Wiśnicza, Juzef [!] Koziałkowicz prezydent , Jan Sierawski radny, Andrzej Lischka radny, W. Marczynski pisarzc Eodem executum. d-Die 26 Iunii executum iterato-d Inductum Praesentatum 25 Ianuarii 1785 [25 I 1785] Ad Magistratum Visnicensem publicatum die 26 Ianuarii 1785 [26 I 1785] Relatis actis inquisitionalibus cum bestialitatis reo Martino Surma assumptis, Caesareo-Regium isthoc Appellationum Tribunal, cumulata via gratiae cum via iustitiae, prolatam desuper Visnicensis Magistratus sententiam immutando, inquisitum Martinum Surma ad triennium operis publici in compedibus peragendi Podpis własnoręczny. Wpisane na marginesie. c Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. d-d Przekreślone. a b-b 155 [s. 212] [s. 213] cum 25 omni semestri recipiendis scuticae ictibus praesentibus condemnat, dicto Wisnicensi Magistratui ordinando, quatenus talem sententiam inquisito more solito publicari et publicandam executioni mandari, iam vero vaccam ad silvam seu alium abditum locum abduci ibi denique mactari et terrae infodi curet. Datum Leopoli die 7ma Ianuarii 1785 Anno [7 I 1785]. Joannes Venceslaus Comes a Sporck. Ex Consilio Caesareo-Regii Appellationis Tribunalis Regnorum Galiciae et Lodomeriae. Andreas de Banowicza// [43.] Wykaz osób przetrzymywanych w więzieniu sądowym w Nowym Wiśniczu w okresie od 22 września 1784 do 21 kwietnia 1785. [s. 214] Liber Consignatiorius Incarcertorum Iudicio Criminale Wisznicensi traditorum a die 22 Septembris 1784 a die 21 Aprilis 1785 Numerus criminaliter arestatorum 2 a Martinus Surma, annorum 20, incarceratus die 15 In delicto Septembris bestialitatis 1784 inquisitus die 22 Septembris Theresia Flądrowa In delicto infanticidii carceri mancipata a die 21 Aprilis 1785 Inquisitio duravit a die 22. Septembris 1784 usque ad diem 27. Novembris eiusdem anni Non dum inquisita propter magistratuales alios labores Podpis własnoręczny. U dołu strony wpisana liczba: 7044. 156 Martinus Surma, virtute Supremi Appell. Tribunalis ad triennale operum publicorum, nec non omni semestri recipiendos 25 scuticae ictus condemnatus est. Ecce dato 7. Ianuarii 1785. Decretum fuit illi publicatum die 26 Ianuarii a.c. terminabitur illi poena pro 15 Septembris 1787 3 Casimirus Popek In delicto levioris criminis furti incarceratus a die 21 Aprilis 1785 Non inquisitus, propterea quod quam primum conductus fuerit, statim factus aegrotus et hucusque non est sanus Dattum Visnitii[!] die 4ta Maii 1785.// Expeditio 8 Maii 1785 Excelsum Cesareo-Regium Appellationum Tribunal Magistratus Wisnicensis ad submissum decretum Excelsi Tribunalis datum 22 Aprilis et praesentatum 5 Maii a.c. [22 IV, 5 V 1785] tum alterum datum 25. Aprilis et receptatum 5ta Maii intuitu submittendae Tabellae Delinquentium, tuma resolutionis pro bestialitatis reo Martino Surma, datum 7ma Ianuarii a.c. emanatae, quibus obtemperando dictus Magistratus demandata humillime submittit. Quod attinet delinquentes nullos alios habet, solummodo in tabella specificatos. Quod vero, non statim ad primum decretum tabellamb transmisserit ex ratione aegrotandi notarii, quare per praesentem humillimam relationem se excusatum haberi humillime supllicat. Datum Wisnitii die 4ta Maii 1785. [s. 215] [44.] Sprawa Teresy Flądrowej oskarżonej o dzieciobójstwo. Skazana na karę robót publicznych na 1 rok i 6 miesięcy oraz wymierzaną w tym czasie co pół roku chłostę w wymiarze 25 plag batogiem. Actum coram Officio Wisnicensi die 4ta Maii 1785 Anno [4 V 1785] Actum coram Iudicio Criminali die 11 Iulii Anno Domini 1785 [11 VII 1785] In causa infanticidii criminis inculpatae Theressiae Flądrowa, sequens constitutum. Ad Generalia Quaesita: Jak ci imię, przezwisko, skąd rodem, wiele lat masz, męża czy masz, matkę i ojca maszli i jakiej religii? Ad 1. Respondit: Teresa Flądrowa, rodem jestem z Dębna, lat mam więcej mniej 40. Mąż jak mi umarł 4ty rok idzie, a cztery//skończą się w mięsopusty. Ojców mam jeszcze dotąd żyjących w Dębnie. Wiary jestem katolickiej. 2. Quaesita: O co tu wsadzona jesteś? Ad 2. Respondit: Jestem wsadzona o to, żem dziecię porodziwszy w drodze idąc do kościoła w Wielki Piątek potłukłam się na lodzie, a w Wielką Sobotę dziecię się urodziło, idąc z kościoła. Odeszłam to na śniegu nieżywe. 157 [s. 216] [s. 217] [s. 218] Ad Specialia 3. Quaesita: Jak mogłaś poślizgnąć się, kiedy śniegi wielkie były, które jak sama mówisz, ledwie zgrontować mogłaś? Ad 3. Respondit: Prawda jest, ale idąc przez błonia tameczne, na których nie tak śniegu, ale nalodki były, a szłam wieczór sama. 4. Quaesita: Wyznałaś się w dworze dębińskim dnia 11go aprilis r. b., żeś zakopała dziecię w śniegu, a za co teraz mówisz, że nie zakopywałaś go? Ad 4. Respondit: Niech ci wszyscy staną, co mnie słuchali na gruncie, to im w oczy wymówię, że nie powiadałam tego, że zakopywałam dziecię.// 5. Quaesita: Kiedy dziecię się urodziło, za coś go nie wzięła z sobą, kiedyś sama była w takim stanie, żeś mogła z tego miejsca iść nazad do Dębna do siostry? Ad 5. Respondit: Od samego żalu nie wzięłam go, bo już i nieżywe było i nieżywe urodziło się. 6. Quaesita: Powiedziałaś swej siostrze o tym swym przypadku? Ad 6. Respondit: Nie powiedziałam. 7. Quaesita: Kiedyś siostrze nie zeznała się, więc oczywiście dziecię straciłaś, gdy jeszcze i to mówisz, że więcej jak godzina wyszła, jak próbowałaś dziecięcia, czyli żyje jeszcze? Ad 7. Respondit: Zalękłam się tak, iż nie wyznałam się siostrze, że już dziecię nieżywe było. 8. Quaesita: Zawiązałaś dziecięciu pępek po urodzeniu go? Ad 8. Respondit: Nie zawiązałam, dlatego że się nie ruszało. 9. Quaesita: Dziecię się urodziło żywe albo nie? Ad 9. Respondit: Nieżywe, bo nikogo nie było przy mnie, więc nie miał go kto ratować.// 10. Quaesita: Kto był tego dziecięcia ojcem? Ad 10. Respondit: Tego nie wiem, jak się zowią, ale dwa rekruty, z których jeden po drugim gwałcili mnie. I nie znam ich, skąd są stąd, iż ja w polu, dla krów trawę gotując. Oni szli i gwałt mi uczynili. Działo się to po świętym Janie w przeszłym roku. Gwałtu wołać nie mogłam, bo daleko było od wsi i gębę mi zatkali. 11. Quaesita: Wyznaj prawdę, czyli ty obawiając się wstydu i kary, umyślnie dla bojaźni, nie straciłaś dziecięcia? I tego, który był ojcem, jeżeli też dla bojaźni nie taisz? Ad 11. Respondit: Ani dla wstydu, ani dla bojaźni nie straciła, ani ojca tego nie taję, bo nie znam tych rekrutów ani wiem skąd są. 12. Quaesita: Sprawiedliwie to wszystko zeznałaś. Ad 12. Respondit: Sprawiedliwie to wszystko wyznałam. 158 Perlecta praemissa recognovit et scribendi ignara sua edicta signo Sanctae Crucis confirmavit. Teresa Flądrowa (X)// Actum coram Iudicio Criminali die 11 Iulii 1785 [11 VII 1785] Wisnitii[!] Casimirus Popek incarceratus in Wisnicensi curia furti et machinationis inferendi incendii inculpatus et per Dominium Niżowa traditus sequentibus interrogatus est. Ad Generalia 1. Quaesitus: Jak ci imię, przezwisko, skąd rodem, wiele masz lat, żonę maszli, swoje osiedle i jakiej religii jesteś? Ad 1. Respondit: Kazimierz Popek z Niżowy jestem, lat mam 25. Żony nie mam, osiedla nie mam, matkę tylko mam. Komorą siedzę u Kawalca w Niżowy, wiary jestem katolik. 2. Quaesitus: Kto cię tu oddał do więzienia i za co? Ad 2. Respondit: Przyszli po mnie z Niżowy wójt i przysiężny do karczmy Sławkowskiej w same ostatki, a ja wtedy pijąc zabawiałem się i wzięli mnie i oddali mnie do pana komissarza do Droginii, do pana Wiktora, a tam Wielmożny Pan Komissarz kazał mi dać 30 kijów i odesłać mnie kazał do Bochni okutego w kajdanach. Za co za mnie wzięli, nie wiem, bom ani ukradł nic, ani nikogo nie pobiłem, tylko żem nie stanął do niego.// Ad Specialia 3. Quaesitus: Skarży się pan Dobrzynski z Chuciska, żeś jest publiczny złodziej? Ad 3. Respondit: Z tej racji, że Jan Kozak, zagrodnik z Niżowy, powiedział mi, że ma pan Dobrzynski słoninę na górze i namawiał mnie. Jam też poszedł i wydarłem snopek jeden, alem słoniny ani kawałka nie wziął. 4. Quaesitus: Dalej się skarży tenże pan Dobrzynski, żeś odpowiedział go spalić i jego szynkarza? Ad 4. Respondit: O tym nie wiem, może wtenczas jak mnie wieźli z Drogini do Bochni wyrzekłem, ale byłem pijany, to nie pamiętam. Byli przy mnie wójt i przysiężny, to niech świadczą, jeżeli słyszeli. 5. Quaesitus: Dalej skarga jest, żeś był do zabójstwa powodem i pryncypałem poddanych pana Dobrzynskiego? Ad 5. Respondit: To nieprawda jest. Pan Dobrzynski z zawziętości mówi i skarży. Ja już siedziałem w Bochni niedziel 16. Przyszedł dekret z Lwowa, puścić nakazano, bo ja do ty bitki nie wtrącałem się. 6. Quaesitus: Przyznaj się rzetelnie i sprawiedliwie, jeżeliś// nie kradł co po świecie? Ad 6. Respondit: Rok minął w jesieni, jak wziąłem pół korca żyta w młynie Niżowym w nocy i dałem wójtowi Piotrowi Goralowi, ale mi nic za to nie dał. Młyn był niezamknięty. 159 [s. 219] [s. 220] [s. 221] 7. Quaesitus: Więcej nie ukradłeś co? Ad 7. Respondit: Więcej nic nikomu nie wziąłem nigdy. 8. Quaesitus: Kiedy nie służysz, z czego żyjesz? Ad 8. Respondit: Zarabiam sobie, kto mnie najmie do roboty, to idę. 9. Quaesitus: Nie masz co przyczynić albo umniejszyć i czyli wszystko sprawiedliwie wyznałeś? Ad 9. Respondit: Nie mam nic. Sprawiedliwie zaś wszystko wyznałem. Perlecta praemissa recognovit et sua edicta signo Sanctae Crucis confirmavit. Kazimierz Popek (X) [s. 222] [s. 223] Actum coram Iudicio Wisnicensi die 14 Iulii 1785 [14 VII 1785] Post elapsum triduum et datam inculpatae moram pro sui iuvamine, denuo constituta infanticidii inculpata Theresia Flądrowa interrogata est. 1. Quaesitus: Tereso Flądrowo, te inkwizycje, któreś słyszała, sprawiedliwie wyznałaś? Ad 1. Sprawiedliwie wyznałam i nic nie zataiłam.// 2. Quaesitus: A porubnika153 swego nie wydasz, który był, czyli też, jeżeli ci rekruci byli tobie niewiadomi? Ad 2. Respondit: Jakże mam wydać, bo nie znam tych rekrutów ani wiem, skąd są. 3. Quaesitus: Wszystko to coś wyznała prawda jest, albo czyli nie masz co przyczynić albo umniejszyć? Ad 3. Respondit: Co wyznałam, prawda jest wszystko, ani więcy co przyczynić nie mam, ani umniejszyć. 4. Quaesitus: Nie masz jakich przyczyn, które by ci mogły pomóc od kary. Ad 4. Respondit: Żadnego nie mam sposobu, bom źle uczyniła, żem dziecię z sobą nie wzięła albo o nim zaraz nie powiedziała. Po przeczytanych powtórnich i pierwszych inkwizycjach zeznała i Krzyżem Świętym podpisała. Teresa Flądrowa (X) Sub actu continuanti Casimirus Popek iterato constitutus, sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Kazimierzu Popku! Pierwsze twoje inkwizycje, które ci teraz przeczytano w Sądzie, są one sprawiedliwie wyznane przez ciebie? Ad 1. Respondit: Sprawiedliwie wyznałem.// 2. Quaesitus: I jakże, to ty nic winien nie jesteś? Ad 2. Respondit: Wyżej powiedziałem, com winien, ale ja nic nikomu nie winienem. I więcej już nic a nic nie mam, co przyczynić ani umniejszyć, a pisać nie umiejący znakiem Krzyża Świętego podpisuję się. Kazimierz Popek (X) 153 Porubnik – sprawca porubstwa, czyli grzechu cielesnego. 160 Sub actu eodem In causa infanticidii inculpatae Theressia Flądrowa ex Iudicio Wisnicensi sequens proiectatur sententia. Quod licet quidem suis in edictis inculpata Theresia Flądrowa mactationem prolis deliberatam non edixerit, sed non vivam prolem in mundum se genuisse affirmaverit, attento tamen eo, quod illa tempore sui itineris pro devotione diebus sanctae hebdomadae a.p. facti, partam prolem (sive viva illa fuit sive non) domum rediens non acceperit, neque suis affinibus narraverit, praeterea ex vivo reperto nihil pro aggravatione inculpatae Theresiae Flądrowa eruatur, secundum tamen delictum, arbitraliter ad poenam operis publici unius et medii anni peragendam in compedibus damnatur, nec non per tempus hoc omni semestri 25 scuticae ictibus punienda sententiatur praesentis decreti vigore. Martinus Bogucki iudex civitatis Visnicensis, Joannes Sierawski preses Visnicensis. Ex Consilio Magistratus A. Marczynski notariusa// [45.] Notatka o skazaniu Kazimierza Popka za dokonanie 2 kradzieży lekkich na karę 24 dni więzienia. Sub actu continuanti. Scilicet 14 Iulii 1785 [14 VII 1785] In leviore delicto et machinatione non bene probata inculpati Casimiri Popek, quoniam ex illius oralibus confessis nihil quidquam aggravans objectu eruatur, quinimo, pro commissis duobus levioribus furtis ex quibus nihil lucratus est, poenam 30. baculorum ictus in Dominio Droginie per Maiorem. Comissarium Victor Circulorum Bochniensium subiit, per sententiam praesentis Iudicii Visnicensis pro immuni decernitur, attamen ut idem in posterum sibi caveat, et ab eiusmodi factis furti abstineat carcere 24 dierum punitur praesentis vigore decreti cum praestando in compedibus publico labore154. Martinus Bogucki iudex civitatis Visnicensis, Joannes Sierawski preses Visnicensis. Ex Consilio Magistratus Visnicensis A. Marczynski notariusb [46.] Informacja skierowana do Cesarsko-Królewskiego Trybunału Apelacyjnego we Lwowie o przyjęciu do więzienia Teresy Flądrowej winnej dzieciobójstwa. Ad Excelsum Caesareo-Regium Appellationis Tribunal Magistratus Wisnicensis vigore mandati circularis de dato 19 Aprilis a.c. [19 IV 1785] inculpatam infanticidii Theresiam Flądrowa ad suos carcere suscepit, eamque magis suspectam de infanticidio inquisivit et secundum crimininalis processus Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. 154 Kara robót publicznych w kajdanach. a b 161 [s. 224] [s. 225] formam tum porrecti speciei facti instituit, processitve. Quandoquidem inquisita Theresia Flądrowa nihil suis in edictis illam aggravans edixerit, neque etiam aliquid convincibile ex viso reperto pateat, eandem tantum secundum recognitionem sententiavit, quam humillime ad confirmandum sub//mittit, hac sua humillima concomitante relatione. Datum Wisnitii[!] die 18 Iulii – 1785 [18 VII 1785] [47.] Informacja skierowana do Cesarsko-Królewskiego Trybunału Apelacyjnego we Lwowie o sprawie Kazimierza Popka, wymierzonej mu karze oraz o obciążeniu kosztami sądowymi oraz kosztami jego pobytu w więzieniu w kwocie 13 talarów delatorów Miłkowskiego i Dobrzyńskiego. Ad Excelsum Caesareo-Regium Tribunal Nobilis Petrus de Miłkowa Miłkowski villae Niżowa haeres cum subditum Casimirum Popek pro criminis reo Inclitissimo Officio Bochnensis detulerit, una cum specie facti, quem antefatum Inclissimum Officium Circulare Wisnicense Criminali Iudicio remisisset, ex mox dicti inculpati Casimiri Popek oralibus benevolis edictis nihil cum apparuerit, quinimo dictus inculpatus baculorum 30 ictibus punitus fuerit, tamen per Magistratualem sententiam pro duobus comissis furtis ad poenam carceris 24 dierum tam peragendum laborem publicum incatenatus decretatus est et post expletam hanc poenam pro libero declarandus. Quod vero attinet expensas in chartam et fatigia iudicialia, nec non victum, quando delator altedictus nobilis Miłkowski, neque alimentationem a die ipso incepti aresti subministraverit, neque etiam alter nobilis Dobrzynski, transmisserit, unde potius patere videtur vindicta in arestatum Casimirum Popek ex eo, quod iam et verberatus fuerit et praeterea ad carceres criminales reditus sit. Itaque hac sua humillima relatione humillime petitur dictos nobiles ad compensandas expensas tam iudiciales, quam alimentationum adstringi et animari ad summam talarówa 13 evenientes. Datum Wisnitiae 16 Iulii 1785 [16 VII 1785] [48.] Informacja o skazaniu Teresy Flądrowej winnej dzieciobójstwa na karę 1 roku pracy publicznej w kajdanach w więzieniu oraz 25 plag wymierzanych co pół roku. [s. 226] Actum coram Officio die 19 Septembris 1785 [19 IX 1785] W sprawie o dzieciobójstwo obwinionej Teresy Flądrowy, po wysłuchanych in//kwizycjach i rozpoznanej sprawie, tudzież po odesłanych z Najwyższego Trybunału Appellacyjnego aktach sprawy, taż obwiniona Teresa Flądrowa na a W rękopisie skrót: tlrh. 162 rok jeden do pracy publicznej w więzieniu w kajdanach i co pół roku po 25 plag niniejszym karze się dekretem. Martinus Bogucki, wójt miasta Wiśnicza m.p., Andreas Lischka president, Józef Koziołkowicz radny, Kazimierz Wlasłowicz podwójci, Michał Ziębinski ławnik, Józef Krzonowicz ławnik, Antoni Jwienkiewicz ławnik m.p.a [49.] Rozprawa sądowa w sprawie Kazimierza Popka oskarżonego o kradzieże i grożenie spaleniem. Zeznania świadków i kopia pisma do Trybunału Apelacyjnego we Lwowie. Actum coram Officio Wisnicensi die 27 Septembris 1785 [27 IX 1785] In causa per decretum Excelsi Tribunalis submissa inculpati Casimiri Popek, constitutus aeque sub hodierno Joannes Zyła ex villa Niżowa, sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Janie Zyło! Skąd jesteś i czyli jesteś wójtem z Niżowy? Ad 1. Respondit: Jestem z Niżowy i dotąd jestem wójtem i//na ten mój urząd przysiągłem. 2. Quaesitus: Tyś nosił skargę do Prześwietnego Cyrkułu Bocheńskiego na Kazimierza Popka od pana Antoniego Dobrzynskiego? Ad 2. Respondit: Nosiłem ja, prawda, pierwszy raz, ale nie oddałem. Drugi raz nosiłem z Drogini od Wielmożnego pana Wiktora komissarza i oddałem do pisarza miejskiego w Bochni i zaraz się Kazimierz Popek w Bochni został w więzieniu w ratuszu. 3. Quaesitus: Dałeś ty attestatum, że Kazimierz Popek w Chucisku u kaczmarza obiecał ciebie spalić, Ładygę, Dominka i pana Dobrzynskiego? Ad 3. Respondit: Dałem attestatum z Wawrzincem Ładygą przysiężnym na to, jako obiecał spalić. 4. Quaesitus: To attestatum czyli ty z przysiężnym dałeś,//sam to słysząc lub czyli i Dominium o tym wiedziało, albo wam kto donosił? Ad 4. Respondit: Przysiężny tego nie słyszał, tylko ja, a na pana Dobrzynskiego powiedział: „Nie będziesz mi tym tam w tym kącie siedział”. 5. Quaesitus: Czym probujesz, że on kradł? Ad 5. Respondit: Probuję tym najprzód, że mój worek był, w którym zboże przedał Kazimierz Popek Józefowi Kądziele pół korca155. Piotr Goral odebrał pół korca żyta, ale nie wiem, czy co za niego wziął. Po tym dwa kożuchy i dwie skórki baranie Kazimierz Popek ukradł. Te ja sam do Dobczyc poszkodowanym odniosłem z wiadomością Wielmożnego pana Miłkowskiego. I także a 155 Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. Korzec – dawna jednostka objętości materiałów sypkich. Zob. przyp. nr 61. 163 [s. 227] [s. 228] [s. 229] [s. 230] [s. 231] [s. 232] Mateuszowi Koprowi z Niżowy ukradł pół korca śliw suchych przez strzechę w nocy i te zjadł z matką. Ja zaś nie mówię, aby mnie ukradł.// 6. Quaesitus: Za co ty będąc wójtem, a mając takie znaki kradzieży nie oddałeś go do Sądu? Ad 6. Respondit: Za com miał dać, kiedy obawiałem się, że go nie mam za co żywić. Do dworu dawałem znać i dwór wiedział. 7. Quaesitus: Zastałeś go przy kradzieży kiedy? Ad 7. Respondit: Nie zastałem go nigdy. 8. Quaesitus: Jak wiesz, że złodziej, kiedyś go nie zastał przy kradzieży? Ani się przed tobą, ile wójtem żaden nie skarżył? Ad 8. Respondit: Stąd wiem, żem kożuchy poodbierał i poodnosiłem i worek mój odebrałem. 9. Quaesitus: Nie jesteś od kogo namówiony na świadectwo albo z złości nie świadczysz na niego? Ad 9. Respondit: Nie jestem namówiony//ani z złości mówię, tylko co słyszałem i widziałem świadczę i na to jak odbierałem. 10. Quaesitus: Gotów jesteś przysiądz na twoje wyznanie? Ad 10. Respondit: Gotów jestem przysiądz. Perlecta praemissa recognovit et scribendi ignarus Cruce Sancta confirmavit. Jan Zyła wójt (X) Post dimissum Joannem Zyła, constitutus Laurentius Ladiga sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Prawda to jest, Wawrzence Ladygo, że Kazimierz Popek groził spalić ciebie, wójta Zyłę i Wielmożnego Pana Dobrzynskiego? Ad 1. Respondit: Prawda, że groził spalić i słyszałem to z ust Kazimierza Popka.// 2. Quaesitus: W którym miejscu mówił te słowa i wiele razy? Ad 2. Respondit: Jak my go wzięli z karczmy sławkowskiej, to to mówił przed domem wójta Jana Zyły. Mówił to dwa razy. 3. Quaesitus: Jak wzięliście go z karczmy był pijany albo trzeźwy? Ad 3. Respondit: Był Kazimierz Popek dobrze podpity. 4. Quaesitus: Nie wiesz, kradł Kazimierz Popek? Ad 4. Respondit: Słyszałem, że kraść miał, ale na moje oczy nie widziałem. 5. Quaesitus: Co więcej wiesz na Kazimierza Popka lub jeżeli ciebie samego nie pokradł? Ad 5. Respondit: Wiem dobrze o tym, że ćwierć grochu ukradł Kazimierz Popek Marcinowi Jarosikowi, ale więcej już nic nie wiem i mnie obiecał przebić. Mnie zaś, aby okradł nie powiem. 6. Quaesitus: Gotów jesteś przy//siądz na twoje zeznanie? 164 Ad 6. Respondit: Gotów jestem. Perlecta praemissa recognovit et scribendi ignarus Cruce Sancta confirmavit. Wawrzeniec Ładyga (X) Post dimissum Laurentium Ladyga, constitutus Antonius Dominek sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Antoni Dominku! Prawda to jest, że Kazimierz Popek przy jego braniu obiecał was spalić? Ad 1. Respondit: Prawda. Mówił w naszej karczmie sławkowskiej. 2. Quaesitus: Był pijany albo nie? Ad 2. Respondit: Był troszkę napity. 3. Quaesitus: Kradł gdzie Kazimierz Popek? Ad 3. Respondit: Wiem o tym, że wójtowi brzezowskiemu wziął w nocy// może było jak pół korca więcej, ale nazad odebrał sobie i kapusty z pola 40 może główek, ale ją zapłacił Kazimierz Popek. To już temu któryś rok. 4. Quaesitus: Ciebie nie pokradł? Ad 4. Respondit: Mnie nie pokradł. A więcej nie wiem i na to przysiądz gotów jestem. Perlecta praemissa recognovit et scribendi ignarus Cruce Sancta confirmavit. Antoni Dominek (X) Post factam constitutorum inquisitionem Joannis Zyła advocati Niżoviensis tum Laurenti Ladyga et Antoni Dominek, Magnificus Antonius Dobrzynski posssessor advitalitius in Chucisko, puncto incarcerati Casimiri Popek respectu minatae machinationis et commissi furti, taliter interrogatus. 1. Quaesitus: Wielmożny Jegomość pan dobrodziej podałeś species facti ex puncto machinationis et furti, na przeci//wko Kazimierza Popka, poddanego Wielmożnego pana Piotra Miłkowskiego, Niżowy wsi dziedzica? Ad 1. Respondit: Podałem. 2. Quaesitus: Jaśnie Wielmożny pan dobrodziej wykonasz przysięgę na to, jak obiecuje spalić Jaśnie Wielmożnego pana ojca? Ad 2. Respondit: Ja sam przysięgać na to nie mogę stąd, że na moje uszy nie słyszałem od Kazimierza Popka, ale Wawrzeniec Ładyga i Jan Zyła, ci odwożąc go do Bochni z dyspozycji Cyrkularnej Komissyi, jako słyszeli i attestatum na to dali, niechaj przysięgną? 3. Quaesitus: Masz Jaśnie Wielmożny pan dobrodziej sposobem kradzieży jaką szkodę od Kazimierza Popka? Ad 3. Respondit: Żadnej szkody nie mam szczególnie visum repertum [!] na dachu, bo ten wyrżnął kilka snopków i szukał// słoniny, ale zastępując mu 165 [s. 233] [s. 234] [s. 235] drewka, unikając ten gruchu, urżnął żerdkę olszową i tą szukał, ale nic nie podałszy, poszedł, sam się chwalił w karczmie publicznie. 4. Quaesitus: Jegomość pan dobrodziej z swej strony masz co więcej przeciwko niego? Ad 4. Respondit: Więcej nic nie mam przeciwko niego. A na to się podpisuję. Dobrzański m.p.a [s. 236] [s. 237] De parte magnifici Antoni Dobrzynski constitutus Josephus Romanczyk pocillatorb156 ex Chucisko, sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Co dasz za świadectwo na Kazimierza Popka Józefie Romanczyku? Ad 1. Respondit: Najprzód jak go brali do Drogini, ja mówiłem do niego: „Kazimierz! Jakże też moja sukmana będzie?”, a on odpowiedział: „Pamiętajcie Hutczanie, bo jak ja tu powrócę, będziecie mnie pamiętali”.// 2. Quaesitus: Jak obiecuje spalić Wielmożnego pana Dobrzynskiego, Ladyge i Zyłę słyszałeś? Ad 2. Respondit: Ludzie o tym gadali, a ale ja nie słyszałem. Najlepiej Jan Zyła wójt wie, bo powiadał. 3. Quaesitus: Przed tobą się chwalił Kazimierz Popek, że bodej po górach chodzić pańskich, bo się nie zesmoli, a po chłopskich posmolić się trzeba? Ad 3. Respondit: Nie przede mną, tylko przed dziewkami pańskimi. 4. Quaesitus: Więcej co wiesz? Ad 4. Respondit: Nie wiem nic. A pisać nieumiejący kładę Krzyż Święty. Józef Romanczyk (X) Post assumptum constitutum Joannes Zyła, Laurentius Ładyga et Antonius Dominek sequenti Rota puncto mi//nati incendii, iurarunt. Ja Jan, Wawrzeniec, Antoni, przysięgamy Panu Bogu Wszechmogącemu w Trójcy Świętej Jedynemu, jako Kazimierz Popek o pogrożenie palenia i złodziejstwo obwiniony, przed nami odpowiedział i groził, tak Wielmożnego Jaśnie pana Antoniego Dobrzynskiego, possessora dożywotniego w Chucisku, jako i nas samych spalić, a jako te słowa wyraźnie odgrażając mówił. Na to przysięgamy nie z gniewu, nie z złości, ale z szczery prawdy. Tam nam Panie Boże dopomóż. Tak przysięgaliśmy i na to Krzyżem Świętym podpisujemy się pisać nieumiejący. Jan Zyła (X), Wawrzeniec Ładyga (X), Antoni Dominek (X). Podpis własnoręczny. W rękopisie: ppocillator. 156 Pocillator (łac.) – tu: karczmarz. a b 166 In praesentia nostrum infrasignatorum Piotr Miłkowski m.p. In praesentia nostri iuramentum exhibitum Antoni Dobrzynski m.p. subscripsita. Coram assidentibus iudicibus Martino Bogucki iudice Wisnicensi, Andrea Lischka president, Sebastiano Piekarski consule, Casimiro Wlasłowicz wicesubiudice, Josepho Krzonowicz scabino, A. Marczynski notariob// Actum coram Officio die 1 Octobris 1785 [1 X 1785] Zofia Popkowa, matka rodzona Kazimierza Popka inkarcerowanego, zapytana jest: 1. Quaesita: Zofio! Za co twój syn jest wsadzony? Ad 1. Respondit: Nie wiem. 2. Quaesita: Nie ukradł syn twój Kazimierz co komu? Ad 2. Respondit: Ja nie wiem. 3. Quaesita: Prawda jest, że twój syn Mateuszowi Doporowi ukradł pół korca śliw i ty z nim te śliwy miałaś na domową wygodę spotrzebować? Ad 3. Respondit: Prawda jest, będzie temu z lat 4, jak przyniósł do mnie garść śliw suchych, ale o pół korcu, ani widziałam, ani wiem, ani też od kogo tę garść śliw nabył, nie wiem.// 4. Quaesita: Nie przynosił co kradzionego do ciebie, jak do matki, z takich rzeczy? Ad 4. Respondit: Nic a nic i gotowam na to przysiądz. 5. Quaesita: Masz co powiedzieć więcej? Ad 5. Respondit: Nie mam nic i na to się podpisuję Krzyżem Świętym Zofia Popkowa (X) Sub actu continuanti. Constitutus Petrus Goral ex Niżowa sequentibus interrogatus est. 1. Quaesitus: Kazimierz Popek czyli jest złodziej, powiedz? Ad 1. Respondit: Jest. 2. Quaesitus: Jak wiesz, że jest złodziej? Ad 2. Respondit: Tak słyszałem z ludzi, że ma być złodziej. 3. Quaesitus: Kiedyś słyszał, że ma być złodziej, za co przyjmowałeś pół korca żyta od niego kradzione? Ad 3. Respondit: Musiałem przyjąć, bo mnie winien złotych 3, a ja to żyto przedałem za 3 złote na podatek.// 4. Quaesitus: Więcej wiesz co na Kazimierza Popka? Ad 4. Respondit: Nie wiem. a b Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. 167 [s. 238] [s. 239] [s. 240] 5. Quaesitus: Nie masz co przyczynić albo umniejszyć i czyli gotów jesteś przysiądz? Ad 5. Respondit: Nie mam nic i gotów przysiądz jestem. Perlecta praemissa recognovit et signo Sanctae Crucis confirmavit. Piotr Goral (X) Coram nobis Casimiro Wlazłowicz subiudice. A. Marczynski notario m.p.a [s. 241] Excelsum Universale Tribunal In causa levioris criminis Casimiri Popek incarcerati vigore alterius submissi decreti Universalis Tribunalisb de dato [...]c a.c. Wisnicensis Magistratus huic obtemperando Joannem Zyła, Laurentium Ładyga et Antonium Dominek conductos constituit, ex quorum edictis, praeter comminationem incendii, ebrie per Casimirum Popek commissam, nihil aliud aggravans pateat, hinc altedictus Wisnicensis Magistratus se re//ferendi ad suam datam opinativam sententiam de dato 14 Iulii a.c. [14 VII 1785] annexa constituta tam iuratorum testium, quam Magnifici Antoni Dobrzynski ex cuius parte contra inculpatum per constitum nihil eruatur, humillime submittit, et suam opinionem altecitatam approbandam (si Excelso Universali Tribunali pro iusta visa fueri) devote petit. Quod autem attinet Petrum Goral, qui sua in libera oris confessione se medium coreti sigli[!] granis ab inculpato suscipere debuisse confessus pro complicitate ad dies sex carceris damnatur, quo peracto pro libero declaratur. Cum autem ex decreto ante citato Universalis Tribunalis pateat, quod non posse deferri circa expensas victuales pro inculpato Popek, hinc humillime supplicatur dictas expensas in relatione humillima die 16. Iulii a.c. [16 VII 1785] exaratas sibi Iudicio refundendas per Dominium Niżoviense demandari. Datum Wisnitii die 15 Novembris 1785 [15 XI 1785]. [50.] Wpis orzeczenia Trybunału Apelacyjnego we Lwowie skazujący Marcina Surmę na 3 lata robót publicznych oraz karę chłosty co pół roku w wymiarze 25 plag oraz nakazujący uśmiercenie krowy. [s. 242] Inducta Ad Magistratum Wisnicensem Publicato die 26 Ianuarii 1785 praesentato 25 Ianuarii 1785 [25/26 I 1785] Relatis actis inquisitionalibus cum bestialitatis reo Martino Surma assumptis Caesareo-Regium isthic Appellationum Tribunal cumulata// via gratiae cum via iustitiae prolatam desuper Wisnicensis Magistratus sententiam immutando Własnoręczne podpisy wpisane jeden pod drugim. W rękopisie: Tribunalitis. c Następuje luka w celu wpisania daty. a b 168 inquisitum Martinum Surma a-ad triennium operis publici in compedibus peragendi cum-a 25 omni semestri recipendis scuticae ictibus praesentibus condemnat, dicto Wisnicensi Magistratui ordinando, quatenus talem sententiam inquisito more solito publicari et publicandam executioni mandari, tam vero vaccam ad silvam, seu alium abditum locum abduci ibidemque mactari, et terrae infodi curet. Datum Leopoli die 7 Januarii 1785 Anno [7 I 1785]. Joannes Venceslaus Comes a Sporck157 Ex Consilio Caesareo-Regii Appellationis Tribunalis Regnorum Galiciae et Lodomeriae. Andreas de Banowiczb [51.] Informacja o dobrym sprawowaniu Marcina Surmy, skazanego wyrokiem z 7 stycznia 1785 r. Excelsum Caesareo-Regium Appellationis Tribunal Ad submissam iniunctionem die 28 Octobris emanatam et receptam 27 Novembris a.c. [28 X, 27 XI 1785] puncto submittendi denuo decreti in reum bestialitatis Martinum Surma prolati tum deferendorum eius vitae morum in carceribus praeprimis Wisnicensis Magistratus resolutionem de dato 7ma Ianuarii a.c. [7 I 1785] latam suo in originali transmittit, de mori//bus rei defert humillime, quod non tantum bene se gesserit, sed et hactenus gerat, poenae sibi dictatae obediendo. Datum Wisnitiae, die 6ta Decembris 1785 [6 XII 1785] [s. 243] [52.] Wpisy niezwiązane z działalnością Sądu Kryminalnego, dotyczące funkcjonowania Rady Miasta Wiśnicza w latach 1844–1848, 1863. strona niezapisana [s. 244] Protokół z posiedzenia Rady Miasta Wiśnicza z 5 października 1844 r. [s. 245–246] Protokół z posiedzenia Rady Miasta Wiśnicza z 11 listopada 1844 r. [s. 247–249] Protokół odebrania przysięgi od radnych z 21 listopada 1844 r. [s. 250–251] Protokół z posiedzenia Rady Miasta Wiśnicza z 1 grudnia 1844 r. [s. 252] Wpisane na interlini. Podpis własnoręczny. Potem następuje wpis o brzmieniu: Citt. 7044. 157 Johann Wenzel, Graff von Sporck (1724–1804), od 1775 r. prezydent Apelacji galicyjskiej. Zob. Biographisches-Lexicon des Kaiserthums Oesterreich, ed. Dr Constant von Wurzbach, Th. 36, Wien 1878, s. 246. a-a b 169 [s. 253] Protokół z posiedzenia Rady Miasta Wiśnicza z 5 stycznia 1845 r. [s. 254] Protokół z posiedzenia Rady Miasta Wiśnicza z 9 lutego 1847 r. [s. 255–256] Protokół z posiedzenia Rady Miasta Wiśnicza z 2 czerwca 1847 r. [s. 257–258] Protokół z posiedzenia Rady Miasta Wiśnicza w dniu 3 marca 1848 r. [s. 259–261] Protokół przyjęcia godności mieszczańskiej w Kancelarii Urzędu Miasta Wiśnicza wraz z rotą przysięgi w dniu 2 lutego 1863 r. [s. 262–264] strony niezapisane 170 Wykaz skrótów a.c. anno currente (łac.) – roku bieżącego APKr Archiwum Państwowe w Krakowie bm bez miesiąca m.p. manu propria (łac.) – własnoręcznie rkps rękopis sygn. sygnatura SŁOWNICZEK WAŻNIEJSZYCH TERMINÓW PRAWNYCH opracował Wacław Uruszczak actor, aktor – wnoszący sprawę do sądu jako oskarżyciel w sprawie karnej lub powód w sprawie cywilnej actorea pars – zob. pars actorea adulterium – cudzołóstwo advocatus iuratus – wójt przysięgły, przewodniczący sądu ławniczego affectacya – żądanie strony zgłoszone w procesie sądowym aktor – zob. actor allewiacja dekretu – „ulżenie dekretu”, zmiana wyroku na korzyść skazanego apelacya – odwołanie od wyroku do sądu wyższego arenda – dzierżawa; arendarz – dzierżawca attestacyja, attestatio – urzędowe świadectwo, zaświadczenie bestialitas – zob. crimen bestialitatis bona fama – dobra sława borgować – 1) użyczać, 2) kredytować borg – sprzedaż na kredyt carnufax – kat causa abigeatus – przestępstwo uprowadzenia bydła causa civilis – sprawa cywilna causa criminalis – sprawa karna causa homicidii – sprawa o zabójstwo causa infanticidii – sprawa o dzieciobójstwo Circulus Bochnensis – Cyrkuł Bocheński, tu: Urząd Cyrkularny w Bochni cognitia, kognicja – z łac. cognito, rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy sądowej comminatio incendii – groźba podpalenia comparitio – stawienie się przed sądem compedes – kajdany, dyby 173 complex – wspólnik, współuczestnik przestępstwa jako współsprawca, pomocnik lub podżegacz; complex facti – wspólnik czynu przestępczego confessata – zob. konfessata confessio – tu: przyznanie się oskarżonego do winy confirmatio – potwierdzenie confrontatio – konfrontacja coniectura – domniemanie, podejrzenie consideratio – zob. konsideratia consul – w dawnej Polsce rajca miejski corpus delicti – oczywisty dowód zaistnienia przestępstwa crimen bestialitatis – przestępstwo bestialstwa, czyli fizycznego współżycia ze zwierzęciem crimen laese maiestatis divinae – zbrodnia obrazy boskiego majestatu; świętokradztwo crimen recens – zbrodnia, przestępstwo niedawno popełnione, „gorące” Curia – dwór, tu: urząd czarnoksięstwo – przestępstwo polegające na wykonywaniu praktyk magicznych czarostwo – zob. czarnoksięstwo decollatio – ścięcie głowy decretum – zob. dekret defensor – obrońca sądowy dekret – wyrok sądowy delacja – oficjalne doniesienie o popełnionym przestępstwie delatio – zob. delacja delator – osoba składająca oficjalne doniesienie (delację) o przestępstwie; najczęściej pokrzywdzony – zob. delacja deliberacja – narada sądowa delictum – delikt, czyn przestępczy, występek delikwent – sprawca przestępstwa delinquens – zob. delikwent depraedatio – rozbój, rabunek 174 dilatio – zob. dylacja dominium – „państwo”, większy kompleks ziemski, złożony z kilku wsi dowody – w procedurze sądowej dozwolone sposoby ustalania prawdziwości oświadczeń stron o zaistniałych faktach (dokumenty, zeznania świadków, oględziny, przysięga strony, itd.) dylacja – odroczenie rozprawy sądowej; odroczenie terminu eliberować – uwolnić od oskarżenia evictio – tzw, zastęp czyli przystąpienie do toczącego się procesu na miejsce oskarżonego lub powoda executor – wykonawca wyroku, tu: kat expensa – wydatki, koszty facinus, pl. facinora – przestępstwo, czyn karalny frymarczyć – zamienić frymark – niem. freimarkt, umowa zamiany funiculus – powróz fur – złodziej furtum – kradzież gladium – miecz gorące prawo – sąd doraźny homicida – zabójca człowieka, zob. homicidium homicidium – zabójstwo człowieka, mężobójstwo in posterum crimina ne maneant impunita – łac. maksyma prawna: aby na przyszłość zbrodnie nie pozostawały bezkarne inculpatus – obwiniony, oskarżony; osoba przeciwko której wniesione zostało oskarżenie do sądu infanticidium – dzieciobójstwo inkwirować – rozpytywać przed sądem, zob. inkwizycja inkwizycja, łac. inquisitio – śledztwo (tzw. opyt) sądowe podejmowane w celu ustalenia faktu przestępstwa oraz osób winnych jego popełnienia 175 inquirowanie, inkwirowanie – rozpytywanie inquisitio – zob. inkwizycja instancja, instantia – wstawiennictwo instigator – zob. instygator instygator – oskarżyciel sądowy instygować – oskarżać przed sądem inte(n)cya – tu: oskarżenie intercesja, łac. intercessio – wstawiennictwo za oskarżonym w procesie; poręka intercessio – zob. intercesja inwestygatia, łac. investigatio – badanie; śledztwo iudicium advocatiale, scabinale et consulare – sąd wójtowski, ławniczy i radziecki, czyli sąd, w którym zasiada wójt, ławnicy oraz rajcy miejscy iudicium bannitum – sąd gajony, czyli czynny iuramentum – przysięga sądowa jurament – zob. iuramentum kommiseracya, łac. commisseratio – współczucie konfessaty – zeznanie oskarżonego wraz z przyznaniem się do winy koniektura – zob. coniectura konsideracya – łac. consideratio, rozważenie sprawy kryminał, łac. crimen, pl. crimina – zbrodnia, zbrodnie kwestie, łac. quaestiones – pytania; tu: tortury w procesie inkwizycyjnym lice, licze – przedmioty przestępstwa znalezione u oskarżonego licowanie – napiętnowanie; licowanie in cute – napiętnowanie na skórze litkup – w dawnej Polsce poczęstunek, zwykle uczta wydana przez strony zawartej umowy sprzedaży bezpośrednio po jej zawarciu locum tormentorum, locum supplicii – miejsce kaźni, czyli izba tortur ławnik – zasiadający w składzie tak zwanej ławy sądowej; sędzia 176 malefactor – złoczyńca; sprawca zbrodni maleficus – złoczyńca mandat, mandatum – urzędowe polecenie, urzędowy nakaz męki katowskie – tortury sądowe mistrz – tu: kat ne crimina in posterum maneant impunita – łac. maksyma prawna: aby zbrodnie na przyszłość nie pozostawały bezkarne ne scelera maneant impunita – łac. reguła prawa: „aby czyny przestępne nie pozostały bez kary” negativa albo prza – zob. nihil fassus est; prza nihil fassus est – formuła nieprzyznania się do winy obdukcja, łac. obductio – czynność procesowa oględzin odpowiedź, łac. responsio, pl. responsiones – w toku procesu odpowiedź oskarżonego na oskarżenie odwód, pl. odwody – dowód niewinności przedstawiany przez oskarżonego pars actorea – strona powodowa – zob. aktor pars instigans et delatorea – strona powodowa, oskarżyciel plenipotent – pełnomocnik strony sądowej poena baculorum – kara rózg, czyli chłosty poena crurifragii – kara łamania goleni poena gladii – kara miecza poena operis publici – kara robót publicznych porządek prawny, łac. ordo iudiciorum – przepisy o postępowaniu sądowym pospolite prawo – zob. prawo pospolite praedo, praedones – łotrzyk, złoczyńca; zob. maleficus praeiudicium – przedwstępne orzeczenie sądowe; krzywda, szkoda będąca wynikiem takiego orzeczenia praesumpcja, łac. praesumptio – domniemanie praetorium – tu: ratusz prawo – tu: sąd 177 prawo pospolite, łac. ius commune – prawo powszechnie obowiązujące principalis causae – zob. pryncypał probacje – zob. dowody probatie – łac. probatio, zob. dowody probatio, plur. probationes – dowód sądowy, zob. dowody proconsul – burmistrz procurator – zastępca procesowy, pełnomocnik propositio – zob. propozycja propozycja, propositia, łac. propositio – przedstawienie sprawy przez instygatora (oskarżyciela) protestacja – oświadczenie zainteresowanej strony przed sądem lub urzędem protestatio de litis et damnis – protestacja „procesu i szkody”; urzędowe oświadczenie strony procesowej rezerwującej prawo dochodzenia wynagrodzenia kosztów sądowych i szkody pryncypał, łac. principalis causae – sprawca główny, przywódca grupy przestępczej prza – staropol. negativa, 1) zaprzeczenie oskarżeniu przez osobę obwinianą przed sądem; 2) popieranie sprawy przed sądem. przysiężni – ławnicy quaestio, quaestiones, kwestie – tzw. opyt, inkwizycja, czyli śledztwo sądowe, połączone z poddaniem oskarżonego torturom responsio – zob. odpowiedź revisio, rewizja – oględziny urzędowe miejsca, osoby, przedmiotu rewizja – zob. revisio rękojmia, rękomia – poręka, poręczenie; tu: zapewnienie osób godnych zaufania, że oskarżony stawi się do sądu na każde wezwanie rothulus actorum criminalium – spis akt (spraw) kryminalnych sacrilegium – zob. świętokradztwo sacrilegus – świętokradca; osoba, która dopuściła się świętokradztwa, zob. świętokradztwo 178 Saxonicum – tu: Prawo Saskie, stosowane w miastach w dawnej Polsce, zawarte w tak zwanym „Zwierciadle Saskim” (Speculum Saxonum) scabinus, pl. scabini – ławnik scrutinium – śledztwo sententia deffinitiva – wyrok końcowy sententia iudiciis – wyrok sądowy, zob. dekret sequestr – zajęcie przedmiotów majątkowych signum Sanctae Crucis – znak Krzyża Św. stosowany zamiast własnoręcznego podpisu przez osobę niepiśmienną skarga, zwana żałobą – wniosek pokrzywdzonego do sądu skierowany przeciwko oznaczonej osobie (oskarżonemu, pozwanemu), zawierający zarzut popełnienia przestępstwa lub naruszenia prawa cywilnego – zob. delacja, propozycja subadvocatus – podwójci, zastępca wójta subditus, subditi – poddany, poddani suspicja – podejrzenie świętokradztwo, łac. sacrilegium – w dawnym prawie czyn przestępczy polegający na zbeszczeszczeniu obiektów kultu religijnego testament – rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci testimonium – świadectwo, tu: zeznanie testis, testes – świadek, świadkowie – osoba składająca zeznanie w procesie sądowym tormenta – zob. tortury tortury, tortory, łac. tormenta, tracturae – tortury sądowe, czyli przewidziane w procesie karnym celowe zadawanie cierpień fizycznych oskarżonemu w celu wydobycia jego zeznań, a zwłaszcza przyznania się do winy; tracturae – zob. tortury tractus primo, secundo, tertio – tortury sądowe polegające na trzykrotnym rozciąganiu członków 179 ustus igne primo, secundo, tertio – tortury sądowe polegające na trzykrotnym przypalaniu ogniem veneficium – zob. czarnoksięstwo vitia ne maneant impunita – łac. maksyma prawna: „aby winy nie pozostawały bezkarne” wójt, łac. advocatus – przewodniczący ławy sądowej wywołanie, łac. bannitio, banicja – kara wygnania czasowego lub wieczystego z danej miejscowości, okręgu lub państwa zborgować – użyczyć, zob. borgować znać – przyznać się żałoba – zob. skarga INDEKSY INDEKS MIEJSCOWOŚCI I NAZW GEOGRAFICZNYCH* opracował Bartłomiej Migda Baranów 54, 55, 59 Biecz 82, 86 Bielcza (Bielce) 82, 86, 87, 88, 128 Bieżanów 67, 68 Biskupice 139 Bobowa 34 Bobrownik 126, 129, 130, 134, 135, 137, 138, 139, 141, 142, 143, 145, 159, 160, 161 Bochnia 8, 9, 14, 16, 17, 21, 43, 44, 46, 53, 73, 74, 76, 80, 148, 219, 220, 224, 227, 234 Bochnia (granica bocheńska) 16 Bochnia zob. Wygoda pod Bochnią Borek pod Krakowem 40 Borzęcin 129, 131, 132, 141, 143, 145, 158 Brzączowice 130, 135, 141, 144, 145, 159 Brzesko 38, 52, 53, 73, 75, 76, 169 Brzesko Górne (Podgórne) 149, 155 Brzozów 74 Buczyna 17 Bugaj 80 Burzenia za Widawą 42 Bytomsko [Bytomski] (wieś) XVII, 90, 91, 92 Chełm 16, 17, 21 Chocim 41 Liczby odsyłają do stron w rękopisie, liczby rzymskie odsyłają do Wstępu. 183 Chorągwica 172 Chow (?) 8, 84, 87 Chronów 74 Chrostowa 49 Chucisko 220, 227, 233, 235, 237 Cichawa 84 Cichawka 49, 81 Ciężkowice 37 Cikowski Folwark [Cikowice] 20 Czarny Potok (wieś) 37 Czyrzyc zob. Szczyrzyc Dąbrowa 57 Dębina zob. Dębno Dębno (Dembina) 128, 215, 216, 217 Dwór dębiński 216 Dobczyce 53, 82, 84, 161, 228 Dobranowice 172 Dołuszyce 43 Droginia 219, 220, 224, 227, 235 Drwierza XV, 47 Drwinia (Drwiena) 8, 47 Działoszyn 42 Galicja 146, 150, 173 Garczyc 18 Gdów 127 Gdów (parafia) 127 Gierczyce 16, 17, 18 Glinik 49 Głownia 177bis 184 Gnojnik 73, 75 Gorlice 37 Góra Świętego Jana (k. Jodłownika) 129, 135, 141, 143, 145, 159 Górka 128, 142 Górki Gorzkowskie 67 Grabie 68, 77, 78, 79 Grajów XIX, 172 Grodek na Litwie 38 Grodzisko [prawdopodobnie k. Łapczycy] 101 Gruszów 80, 127, 128, 129, 131, 132, 141, 142, 143, 158 Hucisko 220, 233 Jadownik 75 Jasień 68, 180, 181, 184, 187, 190, 196 Jelcza 76 Kalwaria 82, 84 Kamienice [Kamionka] 11 Kamieńczyce (wieś) 6 Kamyk 56 Kanina 76 Karwin 68 Kierlichow 11 Kleparz (Kraków) 66 Kłaj XIII, 17, 20, 21, 22, 23, 25, 42, 68 Kobyle 128 Kolbuszowa 55 Kopaliny XVII, 109, 162 Kraków 10, 37, 40, 54, 61, 62, 63, 66, 67, 68, 82, 84, 85, 115, 122 Kraków, ul. Mikołajska 67 185 Kres muszyński, zob. Muszyna Kraków zob. Kleparz Krosno 127, 128 Królówka 30, 31, 33, 146, 147, 161 Krzeczów 177, 178, 177bis, 196 Krzesławice 135 Książnice 17, 129, 143 Książnice za Rabą 129 Kurów 8, 45 Kwapinka XVIII, 127, 142 Laskowa 75, 76 Lazany 172 Leksandrowa 200 Leszczyna XV, 48, 49 Limanowa 61, 63, 75 Lipnica 7, 8, 75, 76 Liszki 67 Litwa 38 Lodomeria 173 Lwów (Leopolis) IV, VI, XIX, 119, 126, 139, 140, 213, 220, 242 Łagów 38, 39, 40, 41, 42 Łapanów 11, 22, 83 Łapczyca X, XIII, XVII, 13, 16, 17, 20, 21, 22, 97, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105 Łazany zob. Lazany Łazy 44 Łącko 74, 75 Łąkta 49, 53 Łąkta Górna XVII, 91 186 Łęki [?] (Łąk, wieś) 37 Łętownia XIX, 177, 188, 196 Łomna 96 Łopuszna 82, 85, 127 Łososia Dolna 76 Łososia Niżna 76 Łososina 76 Marcinkowice (k. Nowego Sącza) 8 Miechów 54 Mietniów XIX, 172 Miłkowa 225 Młosowa 53 Mogilany 61 Mogiła 10, 11 Mordarka XVI, 60, 64, 72, 73, 74, 75, 76 Moszczenica 13, 16, 21, 101 Muszyna II Niegowić 102 Niepołomice X, XIII, XIV, XVI, 20, 22, 23, 24, 26, 34, 35, 36, 38, 65, 68 Niepołomicki Folwark 20 Nieszkowice 13 Niżowa 219, 220, 221, 225, 226, 228, 234, 239 Nowy Korczyn 66 Nowy Sącz XIV, 38, 61, 64 zob. Sącz Nowy Wiśnicz zob. Wiśnicz Okocim XV, XVI, 52, 58, 73, 74, 75 Olchawa XVII, XVIII, 21, 111, 147, 148, 150, 151, 152, 153, 154, 156, 163 187 Państwo Zbyszyckie 175, zob. Zbyszyce Państwo Krzeczowskie 177, 177 (bis), zob. Krzeczów Pisarzowa 75, 76 Piwniczna 39, 40 Płock 40, 41, 42 Podgrodzie 72 Podzamcze 151, 152, 153 Podolenec [?] 37 Pogwizdów [?] 56, 147, 148, 154 Połom Duży (Połomia) XVII, 111, 200, 202, 203 Poremba, zob. Poręba Poręba Dolna XVI, 88, 89 Poręba, Poremba XIV, 8, 33, 83, 85, 88, 89, 165, 166, 167, 171, 173,180 Poręba Wielka 178, 180, 197 Posadowa 8 Potok 151, 152, 153 Powiśle 26 Proszowice 11 Przedonica zob. Przydonica Przydonica k. Nowego Sącza (Przedonica) 175 Raba (rzeka) 73, 129, 143 Raciborsko 172 Raciechowice 84, 86 Radłów 131 Radwanowice 68 Rajbrot XVI, 81 Roiowiec 76 Rozdzienie (Rozdziel) 73, 75, 76 Rusnów 53 Rybie 78 188 Rzegocina zob. Żegocina Rzezawa [Rezawa] XIII, 11, 12 Salisowice 8 Sarzyna 75 Sącz [bez określenia] 8, 37, 39, 40, 57, 61, 62, 63, 76, 81, zob. Nowy Sącz Sącz [bez określenia] zob. Nowy Sącz Sczytniki 65, 66 Siedlec 37 Siekiercza 75, 76 Siepraw 53 Sikornica 17, 18, 23, 24, 25 Sikornik 16 Skalbmierz 8 Sobolowiec 49 Sobolów XV, 48, 52, 58 Sowliny 60, 61, 62, 76 Staniątki 47, 67 Stare Miasto 75, 76 Stary Sącz 39 Stary Wiśnicz 127, 128, 130, 136, 137, 141, 142, 145, 161 Stawisko (za miastem Wiśnicz) 7, 8 Stopnica 75, 76 Stryszków 142 Stryszów 127, 142 Sułów 129, 131, 134, 135, 136, 141, 143, 145, 158, 160 Sułów k. Wieliczki 129, 131, 134, 135, 141, 143, 145 Szczepanów XVI, 86, 88 Szczyrzyc 129, 135, 143 Szczytniki XVI, 65 189 Szydłów 42 Szyk 11 Śląsk 68 Targowisko (Targowisko ?) 21 Tarnowa (Tarnawa) XVI, 11, 77, 78, 79, 81 Tarnogóry 68 Tarnów 129, 134, 136, 139, 143, 199 Tęgoborze 73, 74 Trzcina 44, 49 Tuchów 41, 158 Tymbark 75, 80 Ujście 73 Uszew 82 Uszwica XVI, XVIII, 83, 84, 86, 88, 165, 167, 168, 169, 171 Warszawa 39, 40, 41, 55 Węgry 52, 55, 57, 58 Wężowy Staw 65 Widawa 42 Wieliczka 62, 63, 75, 86, 127, 129, 131, 135, 142, 143 Wieruszyce 58 Wierzchosławice 129, 133, 136, 143, 157 Wilno 40, 41 Winiary 161 Wisła (rzeka) 6, 8, 139 Wiszogród 41 Wiśnicz 38, 49, 60–64, 115, 116, 127, 128, 132, 134, 137, 138, 141, 142, 145, 146, 148, 149, 150, 154, 155, 157, 159, 166, 173, 174, 212 190 Wiśniowa 76 Wojakowa 127, 169 Wojnicz 128, 129, 132, 143, 145, 158, 159, 165 Wola Batorska X, 23 Wola Bytomska XVI, 90 Wola Grabska 11 Wygoda pod Bochnią 73 Zagorzyce 178 Zagórzany (Zagorzany) 80 Zamoście 128, 142 Zarabie 15, 54 Zbigniew 11 Zbyszyce 175 Żabno 157 Żbikowice 37 Żegocina XVIII, 53, 57, 111, 112 191 INDEKS NAZWISK I IMION OSÓB opracował Bartłomiej Migda Abram[owicz] Józef, obywatel synagogi wiśnickiej, instygator przed sądem wiśnickim 38, 42 Absielewicz, wicedyrektor 157 Adam, młynarz z Łąkty 53 Adamus Jan 74 Aronowicz Szymon, członek wiślickiej gminy żydowskiej 164 August III, król 36 Awedyk (Hawedyk) Wojciech, pan, posiadacz wsi Brzączowice, subdelegat grodzki krakowski 135, 144, 159 Bachowski, pan, poszkodowany 68 Balzer Oswald II Banowicz Andrzej (Andreas de Banowicz) 213, 242 Bańka (Banka) Maciej, chłop z Bobrownik XVIII, 129, 130, 134, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 160, 161 Baran Walenty z Moszczenicy 13 Bartosz, karbowy z Okocimia 73 Bascinowa Salomea, świadek 169 Basicina Błażejowi ze wsi Uszwicy, świadek 168 Basicina Franciszkowa, świadek 168 Bądzioszka z Olchawy XVII, 111 Bedlinski, pan 41 Bedlinski Wojciech (Albert), ławnik wiśnicki 48, 50 Bednarz 100 Liczby pisane antykwą odsyłają do stron rękopisu. Odesłania do stron niniejszego wydania podano kursywą. Liczby rzymskie odsyłają do Wstępu. 193 Bednarz Szymon 14 Berczowski Maciej (Borczowski) 115, 117, 122 Bębenek Wojciech (Albert) z Leszczyny, obwiniony przed sądem wiśnickim XV, 48, 51 Bielecki Jakub 81, 82 Biełos z Glinika 49 Bogucki Marcin, sędzia miejski wiśnicki, wójt miasta Wiśnicza 195, 204, 210, 212, 213, 223, 224, 226, 237 Bogucki Marcin, wójt wsi Bobrowniki 141 Borczowski zob. Berczowski Maciej Borowscy, właściciele karczmy 34 Borucha Maryna XIII, 1, 2, 3, 4, 5 Bourling, chirurg 123 Bóg, Pan Bóg 30, 35, 46, 48, 87, 95, 103, 153, 159, 163, 207, 237 Bracha 34 Bratkowski Wojciech (Adalbertus), burmistrz (proconsul) wiśnicki 6 Brodecki Mateusz, Mathiasz (?), ławnik wiśnicki 11, 13, 20, 23, 29, 41, 65 Brzoska, syn Katarzyny Brzoścyny 25 Brzoscyna Katarzyna, stara, matka Brzoski 25 Buiak Marcin ze Szczepanowa, obwiniony przed sądem wiśnickim o współdziałanie w rozboju i poplecznictwo XVI, 82, 85, 86, 87, 88, 89 Bukiera Jan zob. Bukierowicz Jan Bukierowicz (Bukiera) Jan, mieszczanin wojnicki 129, 132, 133, 143 Bulęba 73, 74 Bułatka 79 Burdel Tomasz, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 77 Burlaty, pan 71 Burzyna Kazimierzowa 98 Bychowscy, bracia 42 Bystrzycki Mateusz (?), ławnik wiśnicki 11, 29 Bzdel 79 194 Cap z Kurowa 8 Cebrzycek Błażej, obwiniony przed sądem XIII, 6, 7, 9 Cęmpurski (Cempur) Jan, ławnik nowowiśnicki 13, 23, 29, 48, 50 Cherszko, zabity, członek gminy wyznaniowej żydowskiej w Wiśniczu XVIII, 155, 33, 163, 164, 165 Cheruc Albert, drugi mąż Reginy Matczyny 26 Chmielarz Jan XIX, 176, 179, 183, 193, 194, 196 Chmielek Stefan z Zagórzan 80 Chmielowski Walenty, ławnik, pan, oskarżyciel przed sądem XIV, 27, 28, 29, 31, 32, 33 Chrza[n], rzeźnik w Bochni 76 Chwastkowa Zofia z Książnic, posądzona o czary 17 Chyrcowicz Franciszek, świadek XVIII, 161 Ciata Andrzej 81, 82, 83, 85, 86, 87 Ciata Jerzy 84 Cipa Iskowa, wdowa XVIII, 146, 155 Ciupa Jachym, poszkodowany, oskarżyciel przed sądem wiśnickim XIX, 176, 177, 177(bis), 178, 178(bis), 179, 180, 181, 182, 184, 185, 193, 194, 195, 196, 198 Ciupa Walenty, poszkodowany, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 176, 179, 183, 193, 194, 195, 196, 198 Ciupka (Ciupki) ze Stopnicy 76 Colloredo Charles, regimentarz 123 Cymboliscina 115 Czapnik Marek, instygator przed sądem wiśnickim 12 Czernielowski Jan 81, 82, 83, 85, 86 Czerny Andrzej, burgrabia krakowski, komisarz polny XVI, 73, 77 Czyburzyna 100 Dabella Jakub, obywatel wiśnicki, członek wiśnickiej gminy żydowskiej, oskarżyciel przed sądem wiśnickim XV, 60, 64 195 Daniec Piotr z Olchawy 151, 152 Darchowa z Łapczywy, córka, posądzona o czary 17 Diabelec 73 Dobrzynski (Dobrzyński) Antoni z Chuciska, posiadacz wieczysty wsi Chuciska XX, 220, 227, 228, 233, 234, 235, 236, 237, 241 Dominek Antoni 232, 233, 236, 237, 240 Dopor Mateusz 238 Drab Szymon z Brzeska 75 Drozdowiczowa, pani 30 Duch święty 47 Duda Kazimierz z Tarnawy, oskarżony przed sądem wiśnickim o kradzież XVI, 77, 79, 80, 81 Duda Wojciech z Kopalin 162 Dudkowa Regina z Chełmu, posądzona o czary 16 Dulik Bartłomiej ze wsi Grajowa XIX, 172 Duliński Jachymek 112, 113 Duliński Maciej XVIII, 112 Dutka, zarodnik 75 Dwornicka Irena I Dydza (Dyga) Wawrzyniec 98, 99, 101 Dynowski Jan, mieszczanin wiśnicki, pokrzywdzony i oskarżyciel przed sądem wiśnickim 6, 7, 8, 9 Dzianicka (żona Piotra Dzianika) 6 Dzianik Piotr, obwiniony przed sądem wiśnickim XIII, 1, 2, 3, 4, 5, 6 Dziura 34 Dziurzyński Grzegorz, ławnik niepołomicki 20, 23 Eusebius Mathias, wójt 1, 6 Fajbusiewicz Herszla, arendarz w Mietniowie XIX, 172 Fajga, karczmarka w Potoku 151, 152 196 Fatydzina z Bochni 8 Fielkowna Zofia, obwiniona przed sądem wiśnickim XVII, 94, 95, 96 Figlowa Zofia z Kłaja 23, 24, 25 Fitynek[?] 78 Flądrowa Teresa z Dębna, oskarżona XX, 215, 218, 221, 222, 223, 224, 225, 226 Florian Stanisław 54 Florkowa 13 Fortuna Paweł, przysiężny 199, 208 Frączek z Tarnawy 78 Frączkowa Agnieszka z Tarnawy 78, 80 Frenczy, kuśnierz 23 Gabanski, pan 8 Gacelowski S. 151 Garliński, pan 74 Gączykowa Regina zob. Krukowna Regina Gączyn Michał, młynarz ze wsi Dołuszyce 43, 44 Gąsiorek Szymon, oskarżony przed sądem wiśnickim XV, 52, 56, 57, 58, 60 Gąsiorka z Bochni 74 Gąsiorowski Piotr, pisarz wiśnicki XI, 80 Giałowski Jan, chłop, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 48 Gierczakowa Gertruda, żona obwinionego Jana Pardela 127 Gloger Z. 15, 47, 57, 61, 64, 65 Głębski (Glebski), pan, dworzanin księżnej Lubomirskiej 70, 72 Gniadkiewiczowa, pani 90 Godzik 76 Golonka, pokrzywdzony przed sądem wiśnickim 8 Gorpelowiczowa, pani 110 Gozdecki Adam Melchior, pokrzywdzony, zabity XIX, 175, 176 197 Góral Mikołaj, sprawca rabunku XIX, 177 Góral Piotr, wójt ze wsi Niżowa 221, 228, 239, 240, 241 Górka Balcer z Olchowy, brat oskarżonego Wawrzyńca Górki 150, 151, 152, 153 Górka Mateusz 151, 152, 153 Górka (Gurka, Gorka) Wawrzyniec (Wawrzek) z Pogwizdowa, XVIII, XIX, oskarżony 147, 150, 151, 152, 153, 154, 162, 163, 164, 173 Grabania, pan 127 Grabowski Józef, mieszczanin wiśnicki, instygator urzędu wójtowskiego, burmistrzowskiego, ławniczego wiślickiego 113, 117, 119, 120, 123, 124, 141,154,171,173 Groicki B. 118, 125, 136 Grubarczyk Jan, instygator przed sądem wiśnickim 1, 5 Grusiński Jan 55 Gruszkiewicz Jan 174 Grygiel, chłop z Poręby, oskarżyciel z ramienia gromady 33 Grzegorczyk 8 Grzegorczykowa 8, 9 Grzywacz Szymon 77 Grzywaczyk Matiasz, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 77 Hergowna Regina z Łapczywy, posądzona o czary 16 Herszla Fajbusiewicz, zob. Fajbusiewicz Herszla Ickowa Raydza, zob. Szczerbina Ickowa Raydza Ickowa wdowa, zob. Cipa Ickowa wdowa Izaakowicz Dawid, obywatel synagogi wiślickiej, instygator przed sądem wiśnickim 38, 42 Jachym Kasper 18 Jachymek Jędrzej, syn Szymona Jachymka 97 198 Jachymek Szymek (Szymon) 97, 99, 100, 101 Jachymek Wawrzek 98 Jakubowicz Marek, karczmarz z Wierzchosławic 133, 141, 143, 145, 157, 158 Jan Kazimierz, król 12, 36, 38 Jan z Okocimia 73, 74 Janachowa Regina, Regina z Łapczywy 16 Janaska Katarzyna z Bochni, posądzona o czary 17 Janca (Jania) Stanisław XIX, 177, 180, 181 Janicki, pan 53 Janicki, pan z Woli 57 Janiczek z Żegociny 53 Janiczkowy parobek z Żegociny 57 Jarecki (Jarecki), pan 41, 42 Jarosik Marcin 231 Jarosławski Aron, członek gminy żydowskiej w Wiśniczu XVII, 108, 110, 111 Jasienkiewicz Antoni, ławnik 210 Jastrzębski Jan z Wojskowej 169 Jeczmykowicz Jan 90 Jezus Chrystus 151, 161 Jęczmyowicz Jan, rajca wiśnicki 97 Jędrzejczyk Jakub 2 Jędrzejek, pan (nieboszczyk) 5 Józef, szewc, brat Katarzyny Szewcówny 167 Justynian, cesarz 134, 158, 163, 164, 173 Jwienkiewicz Antoni, ławniczy sądu wiśnickiego 226 Kaleziniska[?] 17 Kamien Mateusz (Mathiam), burmistrz wiśnicki 48 Kamyczek, kmieć Franciszek Chronowa, poddany pana Garlińskiego 74 Kandy Amelary XVI, 69, 70, 71 199 Kanina Regina z Bochni, posądzona o czary 16 Kantelli Franciszek 86 Karcz Jan, wójt połąski 199, 200, 203, 208, 211 Karłowicz J. 15, 35, 79 Karpiński, ksiądz 70 Karwik 49 Kasper, rzeźnik ze Stopnicy 75, 76 Kawalcowa XVII, 108, 111 Kaznowski Stefan, starosta wiśnicki 13, 14 Kazminski Stefan[?], starosta wiśnicki 36 Kącka Teresa, obwiniona przed sądem wiśnickim XIV, 34, 35, 36 Kącki Józef, mąż obwinionej Teresy Kąckiej 35 Kicik Mikołaj 4 Kilian Walenty (zwany Stachowski), obwiniony przed sądem wiśnickim XIV, 38, 39, 40, 41, 42, 43 Klimek Kasper 98, 100 Knorowic (Knorowski) Jan, wójt wiśnicki 10, 22, 29, 34, 45, 48, 51, 52, 60, 65 Kochanowicz Andrzej, ławnik wiśnicki 97 Kociel Marcin z Nieszkowic 13 Koczałowie 34 Kokoszczyna (Kokoszyna) Katarzyna, chłopka z Poręby, świadek 165, 167 Kokoszka Jakub z Uszwicy (Poręby Dolnej), obwiniony przed sądem wiśnickim XVI, 82, 85, 86, 88, 89 Komornicki, pan 102 Koper Mateusz ze wsi Niżowa 228 Kossowski Sebastian ze wsi Bytomska, obwiniony przed sądem wiśnickim XVI, 90 Koszyk Mateusz ze wsi Przydonica (Przedonica), oskarżony przed sądem wiśnickim XIX, 175, 176 Kotulski Stanisław, pisarz sądowy wiśnicki XI, 13, 50 Kowal (Kozal) Andrzej z Drwierzy XV, 47, 48 200 Kowieński Józef 195 Kozak Jan, zarodnik z Niżowej 220 Kozak Matiasz XVII, 109 Kozal Andrzej zob. Kowal Andrzej Kozemionka, karczmarka w Gierczycach 16 Kozicki Michał 52, 55, 56, 57, 58, 59 Kozicki Stanisław XV, 52, 54, 56–59 Kozielski Stanisław, pisarz wiśnicki XI, 23 Kozina pod Chowem 84 Koziołkowicz Józef, radny wiśnicki 204, 210, 213, 226 Koziur 161, 164 Kozłowski z Sącza, pod miastem 40, 41, 42 Król (Krol) Szymon, chłop, instygator przed sądem wiśnickim 20, 22 Król Majcher XIX, 177, 186, 187, 190, 195, 196, 197, 198 Krukowna alias Gączykowa Regina XIV, 44, 45, 46, 47 Krupa Andrzej 202, 204, 206, 207, 208, 210 Krupa Wojciech, wójt Winiar k. Dobczyc 161 Kryński A. 15, 35, 79 Krzonka z Połomii XVII, 108, 111 Krzonowicz Józef, ławnik sądu wiśnickiego 195, 204, 210, 226, 226, 237 Krzyskowski Mikołaj 38 Krzywdzina Anna, obwiniona przed sądem XIV, 27 Kubacki Jan, ławnik 210 Kubacki Szymon, chłop z Brzączowic 135, 141, 144, 145, 159 Kubianka Katarzyna z Łąkty Górnej, obwiniona przed sądem wiśnickim XIV, 91, 92, 93 Kubina Regina, matka Katarzyny Kubianki, obwiniona przed sądem wiśnickim XVII, 92, 93 Kucka Dorota 16, 18 Kudła Antoni, chłop z Borzęcina 131, 132, 141, 143, 145, 158 Kukla z Łąkty 49 201 Kukułka Wojciech z Jasienia XIX, 177, 177(bis), 184, 185, 197, 198 Kumba[?] 78, 80 Kurek Szczepan 153, 154 Kusziow Walenty 97 Kuszkowa, nieboszczka 17 Ladiga Laurentius zob. Ładyga Wawrzyniec Laskowski Franciszek, rządca Klasztoru Klarysek ze Starego Sącza w Żbikowicach 37 Laudyn, porucznik 116 Legudko Łukasz, syn Szymona Legudki z Sułowej XVIII, 129, 134, 135, 136, 141, 143, 144, 145, 160 Legudko Szymon, karbownik z Sułowa k. Wieliczki XVIII, 135, 136, 141, 144, 145, 160 Leparczyk Stanisław, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 77 Lewkowicz Cherszla XVIII, 164 Lewkowicz Jakub, obywatel synagogi wiśnickiej, instygator przed sądem wiśnickim 38, 42 Lewkowicz Jasek, świadek, starszy kahalny, członek wiśnickiej gminy żydowskiej 164 Lęnczowski Tomasz 66 Linde S. B. 27, 48, 79, 81, 87, 88, 92, 96, 117 Lipionka, dziewka, posądzona o czary 17 Lischka Andrzej, radny, prezydent 204, 210, 213, 226, 237 Liszka Andrzej 174 Lubomirski Józef Karol, książę 35, 70 Lubomirski Stanisław, książę, marszałek wielki VIII, 146, 150, 151, 152 Lubomirska Teofila, księżna XVI, 70 Lutka 82 Ładyga Dominik 227,236, 237 202 Ładyga (Ladiga Laurentius) Wawrzyniec 230, 232, 233, 236, 237, 234, 240 Łapczycki Jakub 83 Łobodziński Marcin, ławnik wiśnicki 97, 103 Łukasz, pan (brak dalszych danych) 8 Łukasz, szwagier pana Stefanowicza 2 Maciszek 101 Macka Jędrzej z Powiśla, pierwszy mąż Reginy Matczyny 26 Macowa Jadwiga z Łapczycy, młoda, córka XIII, 14, 15, 17, 19, 20, 21 Macowa Jadwiga z Łapczycy, stara, matka XIII, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20, 21 Macowa Zofia, córka Jadwigi XIII, 14, 15 Magiera 61 Maidziaczyk Tomasz, chłop z Okocimia, oskarżyciel przed sądem wiśnickim XV, 52, 58 Malarczyk 55, Manczyna 1, 3, 4, 5 Manczyna Regina Katarzyna z Olchawy XIII, 21, 26 Manka Mikołaj, trzeci mąż Reginy Manczyny 26 Marczyński Wojciech, pisarz wiśnicki XI, 210, 213, 223, 224, 237, 240 Markowa Katarzyna, ciotka Reginy Budkowej, posądzona o czary 16 Marszałek Kasper, pokrzywdzony 97, 99, 100 Masowski, pan, poszkodowany 8 Mateusz Euzebiusz 1 Matras, kmieć z Mordarki 75 Matrasz Sebastian, karczmarz ze wsi Bytomska, obwiniony przed sądem wiśnickim XVII, 91, 92, 93 Mazorkowski Stanisław 37 Mazorski Mikołaj, wójt niepołomicki 65 Mącka Albert (Wojciech?) z Łapczywy 13, 19 Mączka Jędrzej 26 Mączka Stanisław 30 203 Mędroch 74 Miaszczyk Sebastian, obwiniony przed sądem wiśnickim XIV, 43, 44, 45, 46, 47 Michałek 85 Michałek Jan, mąż Jadwigi Talazyny 20 Michałek Wawrzyniec z Łapczycy 13 Michałkowa Jadwiga zob Talazyna Jadwiga Michałowski 21 Michnowa Katarzyna z Gierczyc, posądzona o czary 17, 18 Mietła Dominik (Kucharczyk) XIX, 177, 191, 193 Mietła Stefan z Jasienia (Kucharczyk) XIX, 177, 181, 183, 190, 192, 196, 197, 198 Miękusek, bednarz 149 Migas Szymon, przysiężnik 132 Migdał Kasper z Moszczenicy 101 Mikulski Antoni, przysiężny 199 Miłkowski Piotr z Miłkowa, dziedzic wsi Niżowa XX, 225, 228, 234, 237 Misiek Piekarz 8 Mleko Błażej z Woli Batorskiej, ławnik wsi Kłaj 20, 23 Młozarzewska Zofia 30 Mniszech Józef, marszałek wielki koronny 119 Mniszech Teresa 119 Mogielański Wojciech (Albert) z Nowego Sącza XV, 60, 61, 62, 63, 64 Mol Walenty z Mordarki, obwiniony przed sądem wiśnickim XV, 60, 61, 62, 63, 64 Mol z Limanowej 75 Molsztynka Antoninowa, świadek 168 Mroczkowski, pan, arendarz wsi Kwapinki 127, 131, 132 Mróz 161, 164 Musianowski Michał Franciszek, podstarości niepołomicki 67, 69 Myszka Szczęsny[?] z Sobolowa 58 204 Najmaier Sebastian 128 Najświętsza Panna, Najświętsza Matka 5, 30, 94, 103 Nawrocki Józef, rajca wiśnicki, prokonsul 1, 6, 10, 29 Nawrocki Wojciech (Albert) 34, 35, 36 Nawrot Wawrzyniec z Raciechowic 86 Niedźwiecki Paweł, ławnik wiśnicki 11 Niedźwiedzki Mikołaj 188, 189, 196, 197, 198 Niedźwiecki W. 15, 35, 79 Nijanski Hilary 48 Niwiński Hilary, ławnik wiśnicki 50, 77 Nowak Andrzej, ławnik niepołomicki 20 Nowak Kudroń Franciszek ze Starego Wiśnicza 130, 137, 141, 142, 145 Nowakowicz Stanisław 38 Obertyński Michał, łowczy podlaski 96 Ochel Tomasz XVII, 109 Oczkowicz (Oczkowski) Jan, ławnik wiśnicki, burmistrz 20, 23, 29, 45 Odrzywolski Stanisław, ekonom hrabstwa wiśnickiego 152 Olhowski 98 Opalewski Jan, instygator przed sądem wiśnickim 51 Opusiński Jan, malarz z Warszawy XV, 56, 57, 59, Orsula (Ursula) Łukasz z Rzezawy, oskarżony przed sądem wiśnickim XIII, 10, 11, 12 Owcarz Antoni XIX, 177 Ozdzonka Regina 31 Paczanowski zob. Prochownik Krzysztof Paczkowicz Błażej 29 Pan Bóg, zob. Bóg Pannowa Anna, obwiniona przed sądem wiśnickim XIV, 33 Papiez Jan z Góry św. Jana 135, 141, 143, 145, 160 205 Papuzina, karczmarka, żona Jakuba 57 Pardel Agata (Zofia), żona oskarżonego Jana Pardela 138 Pardel (?) Antoni, brat styjeczny Jana Pardela 127, 132 Pardel Jan z Kwapinki (Gruszowa), oskarżony V, XI, XVIII, 126, 127, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 142, 143, 144, 145, 157, 158, 159, 161 Pardel Maciej z Gruszowa, brat Jana Pardela 127 Parszywka Józef 81, 82, 85 Paszkowicz Błażej, ławnik wiśnicki 11 Paszokowski, pan 31 Pattocy J., medyk 123 Pepowski Andrzej 30 Pergen Antoni, hrabia, gubernator Galicji VI, XVIII, 119, 125, 126 Piaskiewicz Józef 121 Piątkiewicz Józef, ojciec obwinionej Marianny Ziębińskiej 115, 121 Piątkowicz Józef, rajca wiśnicki 77, 80, 90, 97, 103 Piątkowski Józef, pisarz miejski wiśnicki XI, 97, 103 Pichniarczyk 4 Piech Nalbert (Albert?) ze wsi Żegocina, oskarżony przed sądem XVIII, 111, 112, 113 Piechowicz Wojciech, wicewójt wiśnicki 97 Piekarczykowa Jaga 21 Piekarski Sebastian, radny sądu wiśnickiego 174, 204, 210, 237 Piekarz Bartłomiej zob. Włodarz Bartłomiej Piekarz Jakub, wójt wsi Poręby 165, 166, 167, 170 Piekosiński Franciszek II Pierdziel Jędrzej, gospodarz 11 Pierdzielikowie, bracia 12 Pietras z Leszczyny 49 Pietruszka Jacek 128 Pirdziel 10, 11 206 Piotr, sołtys 101 Piwowarka Maryna, posądzona o czary 16 Płaszkowic Błażej 10 Poborski Kazimierz, ławnik wiśnicki 77, 80 Podgórski Józef, rajca wiśnicki, wicewójt 10, 13, 20, 29, 65 Pomorski Kazimierz 77 Ponoszowicz Błażej, ojciec Marianny Ziębińskiej 121 Ponoszowicz Helena, matka Marianny Ziębińskiej 121 Ponoszowiczowa Marianna zob. Ziębińska Marianna Popek Kazimierz z Niżowej, obwiniony przed sądem wiśnickim XX, 219, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 230, 231, 232, 233, 234, 236, 237, 238, 239, 240, 241 Popkowa Zofia, świadek, matka oskarżonego Kazimierza Popka 238, 239 Prażmowski, pan 15 Prażmowski Stefan, starosta wiśnicki (capitaneus Wisnicensis) 58 Prochownik Krzysztof z Nowego Korczyna alias Paczanowski, oskarżony XVI, 66, 67, 68, 69 Prusien Kazimierz, kramarz 37 Psiapsiowicz Jakub, rzeźnik wiśnicki, świadek, członek gminy żydowskiej XVIII, 162, 163 Puchalski Mikołaj, obwiniony XVI, 81, 84, 86, 87, 88, 88 Pulkowski Jan, mieszczanin wiśnicki 138 Rabiasz Jakub, mąż Justyny Rabiaszki (Sukienniczki) XIV, 27 Rabiaszka (Sukienniczka) Justyna XIV, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33 Radkiewicz Jan, ławnik wiśnicki 103 Raisz (Raiz) Józef, rajca wiśnicki 10, 13, 23 Raisz Stanisław, rajca wiśnicki 29, 31, 41, 45 Raiz Józef zob Raisz Józef Rdzawski Jakub 10 Reisz Stanisław Franciszek, wójt wiśnicki 77, 90 207 Replenski Jan XIV, 37, 38 Romanczyk Józef, karczmarz z Chuciska 235, 236 Romanik Grzegorz, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 77 Romanowic Jakub, ławnik wiśnicki 11 Rostruch 68 Ruskiewicz Wojciech (Albert), rajca wiśnicki 1, 6 Ruszczęnski, mieszczanin łagowski 38 Rydza Jakowa, świadek, obywatelka wiśnicka 163 Rylski, pan wsi Sułowa k. Wieliczki 131, 135, 136, 157 Ryncarzowicz Adam, rajca miejski wiśnicki 1 Ryncarzowicz Jakub, rajca miejski wiśnicki 45 Ryski, pan 157 Rzemnowic Jakub 29 Rzeznik Jakub, obywatel wiśnicki, członek wiśnickiej gminy żydowskiej 153, 155 Rzęmno[?] Jakub, pan sądowy 41 Sakowna 101 Salomonowicz Lewek, obywatel synagogi wiśnickiej, instygator przed sądem wiśnickim 38, 42 Sarga 98 Saydak Tomasz 172 Scygieł, zob. Szczygieł Sędzimir, pan, sędzia grodzki sądecki 171 Siemela Jan, oskarżyciel XVI, 73 Siemsicki, pan 85 Sienidai 100 Sieprawski Jan, wójt wiśnicki 97, 104 Sieprawski Melchior 11 Sierawski Jan, prezydent Wiśnicza 213, 223, 224 Sierawski Jan, wicewójt wiśnicki 11, 13, 20, 23 208 Sikora Jan, pokrzywdzony, oskarżyciel przed sądem wiśnickim XIX, 177, 178, 178(bis), 179, 183, 184, 185, 186, 187, 189, 193, 194, 196, 198 Sikorski Jakub, mieszczanin iwonicki, obywatel wojnicki XVIII, 128, 129, 133, 142, 143, 144, 145, 158, 159 Siudut 82, 85 Skarbek 42 Skimina Stanisław ze Szczytnik, obwiniony przed sądem wiśnickim XVI, 65, 66, 67, 69 Skrzynecka Zofia 13, 15, 16, 19 Sledz 129 Sliwski, ksiądz w Gorlicach 37 Slosarz Stanisław 84, 85 Słonina (Słoninka) Stanisław XIX, 177, 189, 191, 196, 197, 198 Smalcowa Regina XIII, 21–24, 26 Smiałek Florian 14 Smietanczyk, parobek 73 Smoleń 79, 80 Sobacka Jadwiga z Łapczycy 21 Sobolowska Zofia z Sobolowa XV, 48 Sobolowski, pan 80 Solarczyk, gospodarz 10 Solarz 11, 78 Sołtys Piotr 101 Sołtyska Franciszek z Bochni 21 Sołtyska Regina, siostra obwinionego Andrzeja Więcka 102 Sowa, gospodarz z Tarnawy 79 Sowiła (Sowieło, Sowiło) Franciszek XIX, 176, 177, 178, 179, 193, 194 Spork Joannes Venceslaus, Comes [Johann Wenzel von Sporck] 242 Sroka z Trzciany 49 Stachowska, szlachcianka 38 Stalmach, karbownik z Cichawy 84 209 Stando Jakub XV, 54, 56, 57, 59 Stando Wojciech (Albert) XV, 53, 56, 57, 59, 60 Stanisław, parobek karczmarza Szczygła z Okocimia 75 Stanisławczyk Jan, rajca i wójt wiśnicki 6, 9 Stanisławczyk, pan 4, 8 Staszkowicz Grzegorz 65 Stawski, dzierżawca dóbr łapczyckich 104 Stecka z Kopalin XVII, 109, 110 Stefan, karczmarz z Tarnawy 79, 80 Stefanowicz Józef, rajca wiśnicki 1 Stefanowicz, pan, poszkodowany 2, 4, 5, 7 Storniowski Tomasz 174 Strachowa 18 Stracnowa Zofia, wdowa z Łapczycy 21 Strojny (Stroyny) Kasper, młynarz ze wsi Sułowa XVII, 129, 131, 136, 141, 143, 144, 145, 158, 160 Strozyk (Stróżyk) 10, 11, 12 Stróżyk Tomasz 11, 12 Strzejkowski, pan 79 Sudzin Jan 21 Sukienniczka Justyna zob. Rabiaszka Justyna Sukienniczka 27 Sułek 85 Sułek z Łopusznej 85 Sułek z Poręby 85 Surma Marcin, obwiniony przed sądem wiśnickim XIX, XX, 199, 200, 202, 203, 205, 206, 208, 210, 211, 212, 213, 215, 242 Suter (Szuter, Sutor) Józef z Olchowy, świadek 151, 153 Sweic 79 Swiderek [Świderek] Grzegorz z Woli Batorskiej 23 Swiderowicz, prawdopodobnie mieszczanin wiśnicki 138 210 Swierczek (Świerczek) Wojciech (Albert) z Niepołomic, oskarżyciel przed sądem wiśnickim XVI, 65, 68 Swigost Andrzej 48 Swisulski Sebastian 30 Switnicki (Swietnicki) Mikołaj, obwiniony przed sądem wiśnickim XVI, 69, 70, 72 Sydut Łukasz, oskarżony przed sądem wiśnickim 89 Szafraniec Tomasz 97 Szczepanka Zofia z Buczyny, posądzona o czary 17 Szczepanowski, pan, posiadacz i dziedzic dóbr Bobrownik 126, 130, 137, 138, 139, 140, 141, 143, 144, 160, 161 Szczerbina Ickowa Raydza XVIII, 161, 163, 164 Szczęsny z Sobolowa 58 Szczygieł (Scygieł), karczmarz z Okocimia 73, 75, 76 Szemek Jan, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 76 Szewcowa Zofia z Targowiska 21 Szewcowa 16 Szewcowna Katarzyna z Uszwicy, oskarżona o dzieciobójstwo przed sądem wiśnickim XI, XVIII, XIX, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 173, 174 Szewczyk Kazimierz z Gruszowa XVIII, 129, 131, 132, 143 Szimek z Okocimia 73 Szkatulina (Stalina) Katarzyna 23 Szkatulina Jadwiga 18 Szkatulina Zofia z Łapczycy, posądzona o czary 17, 18, 21 Szkatuła Kasper 98, 100, 101 Szkatuła Szymek 98 Szmul 127, 151 Szperka Tomasz, ławnik wsi Kłaj 20 Szurga 100 Szyglarska Zofia 128 211 Szylder Jan, proboszcz starowiśnicki 138 Szymański J. 12, 36, 38, 47, 73, 74 Szynglarska Zofia 128 Śledź 157, zob. Sledz Świechowski Kasper 41 Świerczek z Poręby 8 Święta Agnieszka 61 Święta Anna 97, 127 Święta Jadwiga 11, 48, 52 Święta Małgorzata 38 Święta Maria Magdalena 129, 133, 135, 158 Święta Teresa 11 Święty Bartłomiej 20 Święty Benedykt 62 Święty Jacek 157 Święty Jakub 127 Święty Jan 88, 127 Święty Jan Chrzciciel 89 Święty Józef 71, 96 Święty Kazimierz 30 Święty Marcin 129 Święty Michał 74, 89, 33, 157 Święty Sebastian 96, 110 Święty Stanisław 43, 44, 94 Święty Wawrzyniec 43, 127 Święty Wojciech 89 Tabaszowska, pani 127 Tacicka, posądzona o czary 17 Talazyna (Talarzyna) Jadwiga z Kłaja, Michałkowa Jadwiga XIII, 17, 20, 212 21, 22, 22, 23 25, 26, 27 Tokarz Jan 97, 100 Trąbiczak (Trębiczak) Antoni, służący we dworze w Zagorzycach, oskarżony o rabunek przed sądem wiśnickim XIX, 178, 180, 181, 182, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 192, 195, 196, 197 Trębiczak Antoni zob. Trąbiczak Antoni Trębacki, pan 41 Trębecka 41 Trójca Święta 48, 106, 207 Trybalski Jan, ławnik wiśnicki, rajca miejski wiśnicki 29, 45 Trykała, pan 38 Tynf Andrzej, mincerz 38 Urbańczyk S. 10, 16, 23, 24, 28, 42, 51, 61, 62, 79, 146 Ursula Łukasz, zob. Orsula Łukasz Victor, maior commisarius Circulorum Bochnensium 224 Walczuch Stanisław, leśny z Łomny, obwiniony przed sądem wiśnickim 94, 95, 96 Wełna Szymon 147 Węglarski Jakub, posłaniec, zastępca procesowy pana Szczepanowskiego 138, 139, 140, 141, 160, 161 Wichowski Kazimierz 39 Widełka Antoni, chłop ze Starego Wiśnicza 127, 136, 137, 141, 142, 145, 161 Wierzbiński Michał, ławnik 210 Więcek Andrzej (Jędrzej) z Łapczycy, syn Stanisława Więcka, obwiniony przed sądem wiśnickim V, XVII, 100, 102, 103, 104, 105, 106 Więcek Ewa, żona obwinionego Andrzeja Więcka 106 Więcek Stanisław V, XVII, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105 213 Więcek Stanisław z Łapczycy, obwiniony przed sądem wiśnickim V, XVII, 97, 99, 100, 101, 102, 103, 105 Więcek Wojciech, (Albert), syn Stanisława Więcka V, XVII, 99, 101, 102, 103, 104, 105 Wiktor, komisarz 219, 224, 227 Wilczek 78 Wilczek z Łagowa 41 Wilczek z Sieprawia 53 Wilczkowie (Wilkowie) z Sieprawia 53, 57 Wilk Michał, młodszy 57 Wilk Urban, starszy 57 Wilzenski Jan z Uszwicy, karczmarz uszwicki, obwiniony przed sądem wiśnickim XVI, 88 Wiśniowiecki Dymitr Jerzy 70 Wioliscina 2 Wlasłowicz (Włazowicz, Wlasłowicz) Kazimierz, wicesędzia wiśnicki, podwójci, wicepodsędek 174, 195, 210, 226, 237, 240 Wlasłowicz Kazimierz zob. Własłowicz Kazimierz Wliczkowie, mieszczanie łagowscy 38 Włodarczyk Benedykt, instygator przed sądem wiśnickim 34, 35, 36 Włodarz (Piekarz) Bartłomiej z Poręby 165, 166, 167, 170 Woiak (Woiasz) Szczepan 98, 104 Woiasz Jakub z Łapczycy 97 Wojciechowska (Woyciechowa) Regina z Kłaja XIII, 22, 23, 24, 25, 26 Wojciechowski (Woyciechowski), pan, właściciel wsi Pogwizdów 147 Wolak Jan ze wsi Przedonicy, obwiniony przed sądem wiśnickim XVII, 175, 176 Wolak Piotr z Rozdziela 73, 75 Wolsa Szymon z Bielce, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 87, 88 Woyt Piotr, ławnik wsi Kłaj 20 Wozniczka 54, 55 214 Wójcicka od Olekrza z Chełmu, posądzona o czary 17 Wójcicki (Woycicki) Piotr, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 88, 89 Wronka Mikołaj, oskarżyciel przed sądem wiśnickim 102, 103 Wróbel 73 Wurzbach Constant von 170 Wypych Jan z Brzeska, poszkodowany kradzieżą 73 Zaborowski, pan wsi Mietnikowa 172 Zając Antoni 161 Zarębmka Jędrzej 27 Zaręmbski Jacek (Hiacintus) 30 Zarnowski Stanisław, ławnik wiśnicki 11, 29 Zasławski Władysła Dominiki, wojewoda krakowski 70 Zawada Jan, z Dowierza, poręczający za oskarżonego Andrzeja Kowala XV, 47 Zawada Zofia, żona Jana Zawady, poręczająca za oskarżonego Andrzeja Kowala XV, 47 Zawadzki (Zawacki), pan, dziedzic wsi Gruszów 127, 131, 132 Zawiołka 8 Zelek, obwiniony przed sądem wiśnickim XVI, 90, 91 Zęskowicz Hiacynt 10 Zgraj Jan z Poręby 169 Zielińscy z Rzezawy 11 Zięba Jan z Mordarki, obwiniony przed sądem wiśnickim XVI, 72, 74, 77 Ziębińska Marianna z domu Ponoszowiczowa (Piątkiewicz), obwiniona przed sądem wiśnickim XVIII, 113, 114, 115, 117, 118, 119, 120, 121, 123, 124, 125, 126 Ziębiński (Ziebiński) Michał, ławnik sądu wiśnickiego 226 Ziębiński Józef, mieszczanin wiśnicki, mąż Marianny Ziębińskiej z d. Ponoszowiczowej 113, 115, 118, 120, 121 Ziębiński Józef, syn obwinionej Marianny Ziębińskiej 115, 118, 121 215 Ziębiński Mikołaj, syn obwinionej Marianny Ziębińskiej 115, 121 Złotkowski 82 Złotowski, który zginął w Krakowie 85 Zofia z Bochni 21 Zygmunt III, król 36 Zyła Jan zob. Żyła Jan Żmigrodzki 152,153 Żyła (Zyła) Jan, wójt wsi Niżowa 226, 230, 231, 233, 234, 236, 237, 240 INDEKS PRZEDMIOTOWY opracowali Bartłomiej Migda i Wacław Uruszczak abitio mariti 122 accusatus, zob. oskarżony acta criminalia 174; inquisitionales 205, 213, 241; maleficorum II; nigra I actio, aktia 68, 90, 95, 119, zob. skarga actor zob. oskarżyciel actor, aktor IV, 32, 35, 51, 58, 68, 76,105, 120, 124, 132, 194; zob. aktor, actorea pars, instigator actorea pars 70 actus bestialitatis 204 ad oculum, zob. wymawianie adamaszek 54, 55, 59 adcytowanie 137 adulterium 122, 124, 126, zob. cudzołóstwo advent 37 Advocatiale, Scabinale quam Proconsulare [Iudicium] 112 advocatus, zob. wójt aksamit 58; aksamit czerwony 55 akta miejskie wiśnickie 177 sądu kryminalnego Kresu Muszyńskiego II; wójtowskie sądowe 147 aktor, zob. actor alimentatio 225 alkohol, zob. gorzałka, piwo, wódka, wino allegacja 114 allegationes 120 allewiacja dekretu 105, 106 Liczby pisane antykwą odsyłają do stron rękopisu, liczby rzymskie odsyłają do Wstępu. 217 ankor 94, zob. hankor annos competentes 212 apelacja, zob. Najwyższa Apelacja apelowanie II approbatio 69, 87, 146; aprobatio post torturas 87 aprobata dekretu 69; aprobata dekretu ab authoritate castrensi 64; aprobata i wykonanie dekretu 51 arca 125 Archiwum miejskie III Archiwum Diecezjalne w Tarnowie II arenda 127 arendarz XIX, 83, 84, 130, 144; arendarz trzciański 83, 84; arendarz ze wsi Mietnowa 172 areszt 169; areszt wiśnicki 173, zob. więzienie artykuły 177 atestacyja, attestatio 117, 226, 227, 234; attestatio medicis 123, 124 attestatio, zob. atestacyja attestatum 137, 234 attinencja 177 authoritas 125 auxilium 124 baba 75, 76, 83, 85 baca, bace 54 bagno 21 baptisatio 122, 123, 124, zob. chrzest, ochrzczenie baran, barany 75, 76, 77, 226, 228 barłóg 17 barwinek 14, 27 baryłka 83 batóg 139 218 bawełnica 86 beczka 98, 100 bednarka 148 bednarz 149 bestialstwo, zob. bestialitas bezprawie 3, 7, 15, 50, zob. przezprawie bestialitas, bestialstwo XIX, 205, 211, 213, 215, 241, 242 białagłowa, białogłowa 18, 31, 33, 61, 62, 75 białe ziele 27 bicie 169, 178b; bicie kobiety 80; bicie na służbie 58; bicie powrozami 195 bieda 61, 184 biskup krakowski 131 bitka 220, zob. bójka blachy 150; blachy srebrne 54, 55, 154 blech 49, 76 bliźnięta 95 błonia 216 bochenek chleba 53 boisko 169 bojaźń 171 boleść oczu 31 bona fama 125 bonifikowanie z majątku 197 borg 143 Boska krzywda 33 Boski dyshonor 27 boty 54, 75, 98, 136, 163; boty białogłowskie 49, 190 boża męka 13 Boże Ciało, zob. święto boże drzewko 16 219 Boże Narodzenie, zob. święto bożnica, bóżnica 38, 134, 158, 164; wielka bożnica 163, 164 Bóg, zob. laesio Deum, majestat boski, męka Pana Boga bójka 84 bóle porodowe 116 bóżnica, zob. bożnica bracia, zob. brat brackie laski 154 bractwo św. Józefa 96 bramka od Bochnie w Nowym Wiśniczu 46 brat 43, 56, 62, 71, 73, 99, 100, 102, 127, 147, 151, 104, 140, 169, 170 brat cioteczny 44; brat rodzony 127; brat stryjeczny 127 bratobójstwo 43, zob. occisio fratris bratowa 30, 46, 168, 169, 170, broda 147 broń, zob. pistolet browar XIX, 7, 12, 83, 130; browar w Mietnikowej 172 brzemienność, zob. ciąża brzuch 45 burgrabia krakowski 73, 77 burmistrz, proconsul 14; 1, 6, 10, 13, 20, 29, 45, 48, 60, 109, 112, 174, 204, 210; urząd burmistrzowski (Officium Proconsulare) 9, 126, 130, 131, 132, 135, 136, 137, 138, 140, 141, 146, 147, 150, 153, 154, 157, 160, 161, 165, 171, 172 buty 149 bydło 18, 23, 76, 169 bykowiec 93 capitaneus Wisnicensis 58 caput latrocinii 173, zob. pryncypał carcer, carceres 34, 45, 120, 121, 124, 174, 199, 224, 224, 241, 242; 220 carcer praetorianus 205; carceres castrenses 57; carceres Officii 115, 121, zob. więzienie cariaephyllis in cista 123 causa culpati criminis 128; causa et actio 119; causa homicidii 174; causa infanticidii 223; causa invalidi uxoris 127; causa robbariae 197, 198 causa 95, 119, causa abigeatus (uprowadzenie bydła) 126; causa criminalis 38, 211 cebrzyk 13 cebula 13 Cesareo-Regium Appellationum Tribunal 213, 241; zob. Excelsum Cesarsko-Królewski Trybunał (Sąd) Apelacyjny we Lwowie IV, VI, XX, zob. Cesareo-Regium Appellationum Tribunal Cesarsko-Królewski Apostolski Majestat 137 cesarz Justynian, zob. rota cesarz, zob. Cesarsko-Królewski Majestat, Sacra Cesarea Regia et Apostolica Maiestas chałupa 14, 75, 82, 85, 97, 98, 112, 133, 150, 152, 153, 157, 189; chałupka 83 chirurgus, hirurgus 123, 125, zob. medyk chleb 37, 53, 54, 59, 72, 149, 151, 162; chleb braterski 46; chleb dla żołnierzy 165; chleb pański 59 chlew, chliwik 95, 98, 114 chliwik, zob. chlew chłop 10, 11; 8, 15, 40, 41, 68, 73, 75, 80, 81, 85, 140, 158, 172 chłosta XIII, XV, XVII–XX, 5, 29, 65, 68, 76, 219, zob. kara cielesna chodzenie na granice 19 chorągwie 40 choroba, chorowanie 23, 44, 81, 130, 137, 166, 167, 168 chrzest 116, chrzest święty 128, zob. baptisatio, ochrzczenie chudoba 107 221 chusta, chustka 81, 98, 101, 116, 147, 149, 163 ciałko dziecka 117 ciąża 91, 92, 140, 141, 165, 166, 168, 170, 171 cibus 122 cielacki zob. cielę cielę, cielec, cielęta, cielacki, cieluch 13, 22, 98, 101, 162, 163 cielęciarka 16 cieluch zob. cielę cieśla 164 ciężarność 114 Circulus Bochnensis 224, zob. Cyrkuł cisczon 79 civis Visnicensis 119, 121 ciżemki 41 cmentarz 95 cognitio boni et mali 212 cognomen 168 combustio cadaveris vaccae 210 comes 125, 126 comminatio incendii 240 commissarius maior 224 compania 68 comparitio 114, 120 compedes 214, 223, 224, 242, zob. kajdany, łańcuchy complex 19, 59, 61; complex facti 89 Compositum Iudicium Wisnicense 199 conclusio Iudicii 204 condemnatio 125 condictamenta 59 Conductus Paschae 65, zob. święto condycyje darowania garłem 36 222 confessata, confessaty 19, 20, 22, 23, 26, 42, 69, zob. przyznanie confessio II, 210; confessio in libera oris 24, zob. confessata confirmatio depositionis 207; confirmatio sententii 125 confirmowanie 22 confrontatio 18, 25, 45, 64, 205, zob. konfrontacja, mówienie do oczu coniectura, coniectury, zob. domniemanie Consilium: Consilium Appelationis 165; Consilium Appelationis Sacrae Regiae Apostolicae Maiestatis 126; Consilium CaesareoRegiae Appellationis Tribunal 242; Consilium Cesareo-Regium Appellationum Tribunal Regnorum Galitiae et Lodomeriae 214; Consilium Cesareo-Regiae Appellationis Regnorum Gallitiae et Lodomeriae 173; Consilium Magistratus 223, 224, zob. Supremum Consilium consors 120 consul, consules 13, 29, 45, 60, 77, 80, 97, 174, 204, 210, 237; consul Neovisnicensis 23, zob. rajca controversiae 120, 124 corpus delicti 198 corpusculum 125 córka 30, 92, 93, 94, 101 crimen 46, 125; crimen adulterii 124, 125; crimen amissionis fetus 121; crimen bestialitatis 199; crimen horrendum 211; crimen infanticidii 125, 215; crimen levioris 240, zob. przestępstwo, zbrodnia crimina in posterum ne maneant impunita 36, 60, 69, 72 crucifix, Crucifix Jesu Christi 107, 151 Crux 218, 221, 206, 207 cudzołóstwo XIV, XVII, XVIII, 43, 45, 46, 47, 94, 115, 116, 119, zob. adulterium culter 123 Curia Visnicensi, Curia Wisnicensi 204, 210, 219 cyborium 37 223 cycaski 15 cykin 71, zob. pieniądze Cyrkularna Komisja w Bochni 234 Cyrkularny Urząd Powiatowy Wielicki 160 Cyrkuł Bocheński 227, zob. Circulus Cystersi 135 czapka 75; lisia 73; męska 109 czarostwo, zob. czary czarownica 13–20, 21, 25, 27, 33, zob. czary, czarownictwo czart, zob. diabeł czartowskie rzeczy 19 czary, czarostwo, czarownictwo XIII, XIV, 13–19, 20–22, 22–26, 26–27, 27–33, zob. czartowskie rzeczy, gusła, latanie czarownic, przestępstwo czeladnik, czeladź XVII, 3, 40, 41, 61, 110, 146, 152 czerwone złote 71, zob. pieniądze członek [męski] 206, 207, zob. membrum virile członek krowy 206 człowiek żonaty 93 czoło 147 czosnek 22 czynności sądowe, zob. decretum, deliberatoria, sententia ćwiartowanie XIV–XVI, 43, 88, 92, zob. kara damnificatio 177 darowanie kary: darowanie gardłem 36; śmierci pod warunkiem zawarcia małżeństwa 36; śmierci 93, 96; darowanie życiem 106 decisio domini gubernatoris 60 decollatio 125, 210, zob. kara ścięcia, poena decollationis decretum IV, 19, 22, 25, 28, 29, 32, 38, 42, 46, 63, 64, 70, 72, 76, 79, 81, 88, 90, 92, 95, 96, 104, 109, 126, 141, 154, 175, 196, 197, 210, 224 211, 215, 223, 241; decretum (sententia) ad quaestionibus 15; decretum ab Excelso Universi Tribunali submissi 211; decretum Excelsi Appellationum Consilii 205; decretum Excelsi Tribunalis 226; decretum Universalis Tribunalis 240; decretum executum 43; decretum in causa 92, 95, 141; decretum super maleficam, super maleficos, decretum super inculpatum 35, 46, 56, 58, 68, zob. dekret, vigor decreti decyzja sądowa 56 Dekalog XI, zob. przykazania boże dekret IV, VI, XVI–XX, 24, 50, 93, 103, 118, 171, 175; dekret skazujący na tortury 3, 5, 6, 7; dekret Apelacji Lwowskiej XX, 173, 174, 220; dekret ex Suppremo Appellationis Consilio 174; dekret miejski 36; dekret reformowany XIX, 173; dekret skazujący na karę (decretum Iudicii) 9, 12; dekret skazujący za rabunek 196, 197, zob. decretum delacja, delatio VI, 35, 64, 72, zob. oskarżenie, doniesienie, skarga, żałoba delatio, zob. delacja delator VI, XX, 225, zob. oskarżyciel deliberacja 42, 223 delictum: delictum bestialitatis 206, 210, 214; delictum infanticidii 214; delictum levioris criminis furti 214, 224, zob. crimen, przestępstwo delikwent, delikwentka, deliquens, delikwenci 125, 126, 131, 132, 134, 135, 135, 136, 119, 199, 200 delinquens, zob. delikwent deresz, dereszowiec 68 deszcz 74 detensyja 126 diabeł 17, 21, 75, 140, zob. pokuśnik digites 107; digites manus dextrae 159, 161 dilatio, zob. delacja, oskarżenie Direktorat Wiśnicki, zob. Dyrektorat disiudicatio 121 225 dispositio ultima, zob. testament dług 66, 127, 148 dobra [ziemskie] 172; dobra Bobrowniki 126, zob. dominium dobroczynność pańska 72 dobytek 67, 77 documenta zob. dokument dokument, dokumenta, dokumenty, documenta 15, 24, 31, 35, 36, 39, 41, 74, 86, 106 dolor 123 dołożenie ogniem 103 dom, domus 116, 1212, 123, 135, 136, 143, 144, 166, 170 dominica: Conductus Paschae 65; in Albis 33; Passionis 60, 64, 77; Quadragesima 32; secunda Adventus Domini 36; secunda Paschae 81, zob. niedziela domicyl IV dominium 175, 228; Bobrowniki 160, 161; Droginiae 224; Niżoviense 241; Orki 161; Sułow 160, zob. państwo domniemanie, coniectura 15, 29, 33, 63, zob. coniectura domus, zob. dom doniesienie do dworu 204 dowód, zob. probatio, wniosek dowodowy dozorca, tu: opiekun 28 dół, dół na zboże 100, 101 drab 89 drabina 97 dragonia książęca 38 drelichy 74 drewka 235 droga 130, 143 droga łaski 212, zob. via drzwi żelazne 55 226 dunal 98 dusza 21, 22, 24, 29, 47, 50, 51, 59, 75, 107; duszne zatracenie 75 duszność 31, 32 dwornik 177 dworscy 71 dwór 17, 22, 33, 40, 43, 49, 78, 91, 97, 99, 100, 101, 102, 104, 134, 136, 139, 144, 165, 166, 170, 172, 183, 204, 229; dwór dębiński 216; dwór łapczycki 107; dwór w Grabiu 79, dwór w Tarnowej 11 dybki 5, 53, zob. kajdany Dyrektorat, Dyrektorat Wiśnicki, Direktorat 135, 137, 138, 139, 140, 144, 166, 172 dyscyplina 93 dyspozycja 135; dyspozycja pańszczyzny 152 dyspozytor 151 dzbanek XIV, 33 dziad, dziaduś 83, 99 dział 190; dział po rabunku 188, 192 dziecię, dziatki, dzieci 18, 58, 91, 93, 102, 103, 107, 115, 116, 161, 166, 167, 168, 177, 181, 184, 216, 271; dzieci świadkowie 170; dzieci z prawego łoża 115, zob. dzieciobójstwo dzieciobójstwo XVII–XX, 91–94, 94–97, 113–126, 165–172, 173–174, 215–226; dziecięcia zguba 96, zob. zabójstwo, przestępstwo, stracenie dziecka, uduszenie, utopienie dziecięcia, utracenie płodu, zaduszenie, zagubienie płodu, zamordowanie dziecka dziedzic 127; dziedzic Niżowej 234, zob. haeres dziedzictwo 132 dziedziczność własna Księcia Marszałka Wielkiego 146 dzierżawca, dzierżawca dóbr 102, 105 dziewka 17, 21, 30, 34, 92, 94, dziewki pańskie 236 dziopa, dziopy 91 227 E.C.R.A. Tribunal, zob. Excelsum Cesareo-Regium Appellationum Tribunal ecclesia, zob. kościół edictum 224, 240 egzekucja XIX, 60, 72, 95, 118, 162; egzekucja kary plag 173, 174, zob. executio, execucja egzekutor, zob. kat ekonom 151, 152 eksces 113 ekshumacja zwłok 117 ekskuzowanie 96 ekspensa ojca 113 evictia 36 Ex. Caes. Regium Tribunal, zob. Excelsum Cesareo-Regium Appellationum Tribunal examen dobrowolny 114; examen ordinarius 120 Excelsum Consilium Universalis Appellatorii 199; Excelsum Universale Tribunal 240, 241 Excelsum Tribunal 226; Excelsum Cesareo-Regium Appellationum Tribunal 215, 224, 225 Excelsum Universale Appellationis 205; Excelsum Universale Appellationum Tribunal 211 Excelsum Universalis Appellatorii Consilium 197, zob. Consilium Appellationis, Najwyższa Apelacja, Universale Tribunal excess, excessus 93, 120 excusa niestawiennictwa 160 executio, executio sententiae 96, 125, 214, 242 executor 7, zob. kat exekucja 80, 93, 106, 145; exekucja tortur 103 exhumatio corpusculi 124 expens: egzekucji 171; instygatora 157, zob. expensum 228 expensum, expensa, expens: 157, 158, 159, 161, 241; alimentionum 225; egzekucji 171; instygatora 157; iudiciales 225; zaprzysiężone 145, zob. koszta facinus 51 fant, fanty 98 fara 93, w Bochni 14; wiśnicka XVII, 96 fartuch, fartuszek, fartuchy 73, 75, 109; płócienny 109 faska masła 80 festes Paschales, zob. festum festum, festes: decollationis sancti Joannis Baptistae 72; Exaltationis Sanctae Crucis 26; Paschales 122, Pentecostes 18, 122; sanctae Annae Matris Beatissimae Virginis Mariae 97, 107; sanctae Hedvigis 48, 52; sanctae Margarethae 38, 42; sancti Benedicti abbatis 62; sancti Laurentii martyris 43; sancti Lucae Evangelistae 57; Paschales 122, zob. święto fetus 120 figura 166; przy kościele 93; za stodołami miasta Wiśnicza 171 figury przydrożne, zob. boża męka filia 122, 124, zob. córka filius, filios 55, 99, 100, 104, 123; ex legitimo toro 121 flaszka gorzałki 163; kryształowa 109; półkwartowa 163 fletus puerilis 122 folwark 151; cikowski 20; niepołomicki 20 forman, zob. furman fornicatio 121 fortuna, fortunka 102, 113 formularz zapisek IV forum publicum 125 fremitus 122 fundamentum Wisnicense 205 229 funiculus 123, zob. powróz funt, font 37, 96 fur, fures 57, 60, 61, 64, 68, 81, 199, zob. kradzież fura 165 furman, forman 8, 39, 40, 41, 179 furmanka (czynność) 65 furtum 90, 121, 219, 224, 225, 233, zob. kradzież futro 178b gadzina 21 galant córki 17 Galicja 150, zob. Królestwo Galicji galon 63 ganek ratuszowy 95 ganek, zob. gonek garczek, garczysko, garnek, garki 17, 31, 33, 34 gardło zob. kara na gardle, zapłata gardłem 89 garncarz 34 garniec (jednostka miary) 38, 83, 84 garstka, garsztka, zob. garść garść (jednostka miary) 178b, 179, 183, 185, 187, 188, 190, 192, 238 gęś, gęsi 34, 80 gladium 125, zob. kara głowa 146, 147 główszczyzna XVIII, zob. kara pieniężna główka kapusty 233 Gmina wyznaniowa żydowska w Wiśniczu, zob. synagoga gniew 101; gniew na obwinionego 203 gnój 203, 207 Gody 127, zob. święto gonek: ratuszny 95; we dworze 102 230 gorność 27 gorzałka 31, 44, 73, 74, 83, 84, 127, 128, 129, 130, 133, 134, 136, 142, 144, 149, 151, 152, 159, 162, 163, zob. wódka gospodarstwo 99, 141, 184 gospodarz XVI, XVII, 79, 94, 110, 128, 154, 180, 189, 201, 203, 204 gospodyni 94 górale 82 górnik 75 góry (kopalnia) 86; góry chłopskie 236; góry pańskie 236 gra w karty 61 grad 17 granica, granice 16, 17, 18, 24, 27, 101 gratia 213, 242; gratia Imperatoris 126; gratia specialis 126 groch, gruch 98, 148, 231, 235 gromada 15, 97, 101, 102, 103, 104; gromada porębska 167; gromada wiejska XIV, 33 grosz, grosze 37, 54, 62, 73, 74, 81 83, 109, 110, 149, 151, 155, 157, 159, 162, 178b, 187; grosze polskie 131, 135, 135, 161, 163 groźba podpalenia (spalenia) XX, 39, 220, 230, 240 gruch, zob. groch grunt, grunta, gront, gronta 216; królewieckie 148, 162; wsi Królówki 146, 147 grzech, grzechy 43, 46, 87, 91, 103, 153, 169; grzech cielesny XVII; grzech cudzołóstwa 46; grzech sodomski 92, 95, 96 grzywna, grzywny 110,111, 145, 169, 171 gubernator 47, 86, 150; gubernator Galicji VI, XVIII; gubernator wisnicki 96 Gubernium we Lwowie VI gurmana 73 gusła XIV, zob. guślenie, kadzenie krowy, kąpanie w serwatce, kropienie, noszenie wody za procesją, obieranie rzepy, oblepianie 231 pieca mlekiem, palenie kamyków, smarowanie rogów krowom, wyrzynanie kopyt, zbieranie rosy guślenie 32, zob. gusła gwałt, zob. wołanie gwałtu gwoździki 116 haeres villae Niżowa 225, zob. dziedzic hankor 94, zob. ankor herby srebrne z mitrami 149, 154 hirurgus, zob. chirurgus hollodium 122, 124 homicida 52; homicida uxoris 57, zob. zabójca homicidium 52, 174; zob. zabójstwo hostia 37 Hrabstwo: Tarnowskie 133; Wiśnickie 136, 137, 147, 152 ictae (ictus) scuticae 214, 223, 242, zob. plagi igrowanie 93 illacja 173, 176, 196 illator, illatores 196, 198, 199 imago Crucifixi 161; imago Jesu Christi 159 imię 131, 133, 135, 147, 150, 152, 158, 162, 163, 165, 166, 167, 168, 169, 177, 180, 184, 200, 202, 215, 219 Imperator 126 impregnatione 120 in posterum crimina ne maneant impunita 77 incarceratus, incarcerata delinquens, incarceratores, incarceratio 52, 125, 198, 214, 233, 240 incendium 219, 240 incola, incolae villae 20, 34, 48 inculpatus, inculpata 29, 65, 78, 79, 112, 120, 124, 202, 205, 208, 209, 219; inculpatus bestialitatis 202, 205, 208; inculaptus furti et 232 machinationis inferendii incendii 219, zob. oskarżony infans, infantia 121, 124, 125 infanticidium 126, 215, 221, 224 infima 37 inkwirowanie, zob. inquirowanie inkwizycja, inkwizycje, inquisicja, inquizycja, inquizycje, inquisitia, inquizytia I, VI, X, XIII, XVIII, 11, 14, 19, 23, 24, 26, 28, 31, 32, 35, 41, 45, 46, 51, 54, 59, 63, 69, 71, 73, 80, 87, 88, 90, 93, 95, 100, 101, 102, 103 104, 105, 109, 110, 130, 131, 132, 138, 141, 147, 153, 154, 158, 160, 161, 169, 170, 172, 173, 175, 176, 196, 208, 221, 223; inkwizycja Cyganów i Żydów 165; inkwizycje dobrowolne 126, 165; inkwizycje generalne 194; inkwizycje świadków 173; inkwizycje urzędne 50; inkwizycje zaprzysiężone 142, zob. inquisitio, inkwirowanie, inkwizytowanie inkwizytowanie V, 130 inquirowanie, inkwirowanie 7, 18, 27, 31, 32, 33, 67, 138; inquirowanie punctatim 20 inquisicja, zob. inkwizycja inquisitia, zob. inkwizycja inquisitio, inquisitiones 20, 22, 22, 23, 26, 27, 29, 34, 35, 36, 37, 38, 40, 43, 44, 45, 45, 46, 53, 56, 57, 59, 60, 61, 62, 64, 66, 70, 72, 73, 74, 78, 79, 81, 84, 86, 91, 93, 94, 97, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 130, 132, 157, 198, 205, 206, 211, 233; inquisitio et verificatio probata 130, zob. inkwizycja inquizycja, inquizycje, zob. inkwizycja inquizytia, zob. inkwizycja instancja, instancje, instancye, instantia 36, 47, 88, 92, 93, 105, 126, 147, 154, 173; instancja panów starszych Synagogi Żydowskiej 90; instancje godne 96; instancje godnych ludzi 93; instancje osób duchownych 43; instantia instigatoris 154 instigator, instygator, instygatorowie 35, 50, 51, 53, 64, 67, 77, 86, 233 87, 93, 95, 103, 105, 117, 134, 145, 119, 124, 145, 154; instygator miejski 174; instygator urzędowy 113; instygator Urzędu 171, 141; instygator wiśnicki przysięgły 173; instygatorzy żydowscy 42 instrumenty srebrne 55 instygacja, instygowanie 81, zob. skarga, obżałowanie, oskarżenie, żałoba instygator IV, X, zob. instigator, oskarżyciel instygatorstwo 113 intencja zabójstwa 148; intencja zła 149 intercesja, intercessie IV, XV, 9, 47, 52 intercessio, zob. intercesja interes z krową 200 interfectio vaccae 210 interwencja IV, zob. intercesja inwestygacya 42 iudex 224; iudex Civitatis Visnicensis 204, 210, 223, 224; iudex Visnicensis (Wisnicensis) 211, 237, zob. sędzia Iudicium 78, 208, 241; Iudicium Advocatiale et Scabinale Consulareque Neovisnicense 11, 12; Iudicium Advocatiale, Proconsulare, Scabinaleque Neovisnicense 165, 171; Iudicium Arduum Necessitatis Causa Bannitum X, 1, 6; Iudicium Bannitum 62, 78, 79; Iudicium Civitatense Neovisnicense 125, 126; Iudicium Compositum Criminali Necessitatis Causa Bannitum 22; Iudicium Compositum tam Advocatiale, Scabinale quam Consulare 52; Iudicium Criminale 205, 215, 219; Iudicium Criminale Necessitatis Causa Bannitum 57; Iudicium Criminale Wisnicense 177, 225, 210; Iudicium Necessitatis Causa Bannitum 35, 51; Iudicium Necessitatis Causa Bannitum Nostrum Neowisnicense 64; Iudicium Neovisnicense Necessitatis Causa Bannitum 20; Iudicium Nostrum 38; Iudicium Nostrum Advocatiale et Scabinale Consulareque Neowisnicense 43; Iudicium Nostrum Advocatiale et Scabinale Neovisnicense Necessitatis Causa 234 Bannitum 65; Iudicium Nostrum in Villa Niepolomice 22; Iudicium Nostrum Necessitatis Causa Bannitum 34, 65; Iudicium Nostrum Neovisnicense 107; Iudicium Nostrum Neovisnicense Necessitatis Causa Bannitum 13; Iudicium Nostrum Plenarium Neovisnicense 97; Iudicium Nostrum Plenarium Neovisnicense in villa Łapczyca 104; Iudicium Nostrum Utrumque Necessitatis Causa Bannitum X, 42, 45, 77; Iudicium Nostrum Utrumque Neovisnicense 72, 81, 84, 90, 91, 94, 101, 112; Iudicium Nostrum Utrumque tam Advocatiale et Scabinale Consulareque Neovisnicense Necessitatis Causa Bannitum 65; Iudicium Nostrum Utrumque tam Advocatiale, Scabinale quam Proconsulare Neovisnicense 109; Iudicium Officiumque Nostrum Utrumque Neovisnicense 40; Iudicium Officiumque Nostrum Advocatiale et Scabinale Consulareque Neovisnicense 48; Iudicium Oficiumque Nostrum Civili Utrumque 27; Iudicium Plenarie Utrumque Nostrum Neovisnicense 10; Iudicium Wisnicense 177, 207, 221, zob. Plenarium Iudicium, Officium, sąd, Utrumque Officium, Utrumque Iudicium iuramentum, iuramenta 15, 107, 161, 205, 207, 211; iuramentum corporale 204 iuramentum, iuramentum coram imagine Crucyfixi 151, zob. jurament iurati de villa Łapczyca 97, zob. przysiężny ius 125, 126; ius Saxonicum, zob. Saxonicum, Speculum Saxonum iustitia 125, 126, 214, 242, zob. sprawiedliwość izba 74, 91, 94, 178(bis), 189, 192 izba tortur, locum supplicii 10, zob. locum izdebka 44, 85 jagły 23, 98 jałowica, jałowice 75, 76, 77, 78, 79 jarmark 75, 76, 127, 133, 134, 143, 157, 158, 165; w Bochni 76; w Brzesku 75; w Sączu 76; w Wieliczce 142; w Wojniczu 129, 165; 235 św. Jacka w Żabnie 157 jaszczurka 19 jatka 151, 162 jazda 149 Jego Cesarsko-Królewska Apostolska Mość 146 jesień 68, 127, 221 jezioro 99 jęczmień 1, 49, 98 jubileusz 158 jurament, iuramentum 28, 48, 78, 87, 106, 131, 152, 158, 159, 161, 166, 170, 171, 176, 194; jurament na rotę Cesarza Justyniana 163; jurament przed krucyfiksem 161; jurament Żydów 164, zob. przysięga jurysdykcja 155, 165 jutrznia, jutrzenka 7, 33; Jutrznia Wielkanocna 33 kabat turecki 82 kaczmarka 54, 57 kaczmarz 55, 73, 74, 74, 75, 79, 87, 88, 92; kaczmarz uszwicki XVI, 81, 86, 88; kaczmarz w Chucisku 227, zob. karczmarz kadzenie krowy 15 kahał 164 kajdany XIX, 89, 219, 226, zob. dybki, compedes, roboty publiczne kamienie 94 kamień (miara wagi) 90, 92, 93, 163; kamień łoju 163; kamień wosku XVI, XVII, 93, zob. miary kamyki, kamyczki 15, 55, 58; kamyczki oprawione 54; kamyczki zielone 58 kanaki 59 kanalia 140 kancelaria 13, 140 kantor 37; kantor w Gorlicach 37 kapłan, zob. ksiądz 236 kapusta 94, 233; kapusta w beczce 94 kara boska 112 kara prac publicznych, zob. kara robót publicznych kara, kary 171; kara kryminalna 118; kara publiczna 95, 96, 113; kara światowa 112; cielesna: plag pod szubienicą 59; chłosty XV–XX, 6, 226, zob. kara plag; kara chłosty rózgami 106; cielesna 154, 155; darcia pasów skóry XIV, 46; licowania in cute 59; licowania na plecach 106; mutylacyjna 46; na ciele 194; piętnowania XV, XVII, 59; plag XVI–XIX, 90, 119, 145, 150, 155, 213, 226; plag bykowcami 93; plag publicznych 173, 197; plag rózgami 93, 113, 175; targania kleszczami XIV, XV, 47; ucięcia ręki XIV, XV, XVIII, 46, 59, 156; kościelna 113; majątkowa: grzywien pieniężnych 6; kamienia wosku XVI, XVII, 90, 93; pieniężna XVII, XVIII, 89, 96, 110, 111; talara bitego XVI, 91; robót publicznych XIX, XX, 175, 197, 212, 242; śmierci 93, 96, 112, 144; ćwiartowania na żywo XIV, 46, 59, 60, 92; ćwiartowania na żywo pod szubienicami XIV, XV, 60, 92; miecza 113; miecza pod szubienicą XV, 59; na szubienicy powrozem 105; na gardle, gardła XIII, 6, 26, 36, 89; ogniem 36; powieszenia XIII–XVIII, 5, 9, 51, 59, 64, 69, 72, 77, 91, 144; powroza 5, 9, 51, 64, 81; przebicia palem XVII, XIX, 93, 95; spalenia na żywo XIII–XV, 22, 26, 47; spalenia na stosie drew 19; szubienicy 3, 91; ścięcia XIII–XIX, 9, 13, 26, 59, 88; ścięcia mieczem 9, 105; ścięcia mieczem na rynku 118; ścięcia na granicy wsi 33; ścięcia na rynku pod pręgą 36; ścięcia pod szubienicą 156; żywo zakopanie i przebicie palem XIX, 165, 171, 173; więzienia XIII, XVI, XVII, 26, 59, 106, 145, 150, 176; więzienia w kajdanach XIX, 89, 173, 175, 197; wygnania z miasta 6, 90; wywołania z miasta 6; za cudzołóstwo 117; za dzieciobójstwo 93, 95; za kradzież 72; zabicia krowy, zob. interfectio vaccae, zob. poena, pokuta, śmierć, uwolnienie od kary, wyświecenie, zamiana kary XIX karanie dziatek przez rodziców 93 237 karbownik 74, 84, 135; karbowy pański 132 karbowy, zob. karbownik karczma 74, 75, 76, 86, 128, 144, 148, 235; olchawska 151; sławkowska 219, 231, 232; tarnowska 78; uszwicka 89; w Bobowej 34; w Gierczycach 16; w Kurowie 45; w Mogile 10, 11; w Okocimiu 75; w Sowlinach 60; w Uszwi 82 karczmarka, kaczmarka, zob. karczma karczmarz 133, 143; karczmarz w Bytomsku XVII 91–93; karczmarz wierzchosławski 141, 145, 157 kareta 99 karmazyn 54, 55 karta, kartelusz 88, 158 kartelusz, zob. karta karty do gry 61; rękopisu passim karwas 74 kat 2, 17, 18, 20, 50, 88, 95, zob. executor, minister iustitiae, mistrz katolik 12, 91, 184, 219 katowska izba, zob. miejsce mąk kawalec skóry 73 kawałek 162 kazirodztwo 94, 95 kąpanie dziecka w serwatce 14, zob. gusła kąpiel w serwatce 18 kiełbasa 74 kiep 140 kiermas, kiermasz 37, 44, 56, 76 kij (narzędzie zbrodni) 11, 56, 84, 102 kije (chłosta) 219 kitajka, kitajki 55, 59, 55 kitlik, kiltliki 73, 75, 92 klacz, klaczka 10, 66, 75, 83, 127, 129, 131, 132, 134, 135, 136, 137, 142, 238 144, 157, 158, 161; cisawa 159; gniada 67, 133; kara 128, 136, 142 klasztor 94, 96; klasztor wiśnicki OO. Karmelitów Bosych 96, 149, 154; Klasztor Panien w Starym Sączu, zob. rządca panien starosądeckich klucz radłowski 131, zob. dominium klucz do kłódki 147; do zamku 147; francuski 147; o sielnym zębie 61 kłodka, kłódka, kłódki 1, 56, 61, 75, 147 kłótnia 172 kmieć 53, 66, 74, 75, 76, 78, 143 kmietka porębska 165 knapstwo 148, zob. tkacz kobieta stateczna 93 kobieta, kobiety 116, 169, 170, 207 kobyła 68 kolenda 37 kołderki 40 kołodziej 75 komisarz 219, 227; komisarz polny 73 komora 3, 30, 34, 54, 91, 98, 99, 100, 116, 117, 219; komora chłopska 101, 102; komora sąsiedzka 104 komornik 182 kompan, kompon 39, 69 kompania 78, 80, 159, 183, 185, 187 kompasja 155 kompon, zob. kompan konew, konewka 17, 30, 31, 33 konfederaci 128 Konfedracja barska 127 konferencja 71 konfessata, zob. przyznanie się konfirmacja wyroku przez gubernatora 118 konfirmowanie 21; konfirmowanie zeznań 59 239 konfrontacja XVIII, 94, 158, zob. confrontatio, mówienie do oczu, stawienie do oczu konfuzja 47 koni para 79 konie 38, 40, 47, 56, 66, 68, 69, 75, 77, 98, 100 koniektura, zob. coniectura, domniemanie konkurs ludzi 93, 95, 173 konopie 179, 183, 187 konsystencja 116 kontrowersje 114, 117 kontusz; niebieski tuzinkowy 110, zob. ubiór Konwent staniątecki 47 koń 41, 66, 74, 74, 75, 76, 3, 134, 143, 158, 160, 161, 162; czarny 68; dereszowaty 67; gniady 129; kary 98, 135; myszaty 67 kopa 49, 98 kopaliny 163 kopytko; kopytka krowie 21 kopytnik 23 korzec, korce 49, 97, 98, 104, 221, 228, 233, 238, 239, zob. miary kosa 49 kosar, kosary 37, 75 koszałka 28, zob. koszyk koszta: miasta 88; na mistrza 111; pobytu w więzieniu XX, 225; pogrzebu 113; sądowe XX, 6, 91, zob. expensa koszula 49, 73, 86, 190, 207; koszula śmiertelna 84, 164 koszyk 190, zob. koszałka kości 21; kości trupie 23; kości w stodole 20 kościelne rzeczy 149 kościół, kościoły 14, 19, 21, 30, 33, 37, 97, 98, 99, 100, 104, 216; kościół farny 96; kościół farny w Wiśniczu XVI, 93; kościół w Żegocinie 113 kość 147 240 kowalsko 60 kożuch 82, 98, 102, 130, 137, 142, 179, 183, 228, 229 kradzież I, XIII–XX, 1–7, 6–9, 37–39, 47, 48, 49–52, 57, 60, 64, 65–72, 73, 74, 77, 81–88, 97–107, 115, 126–146, 153, 157–164, 221, 229, 229, 231, 234, 238; czepca 2; gęsi 2, 3, 4, 5; hostii 37; jęczmienia 1; klaczy XIII, 6–8, 53, 127, 128, 130, 133, 135, 142, 144, 157, 159, 161; klaczy i źrebca 129; komór 5; konia, koni XV, XVI, 8–10, 39, 53, 67, 69, 129, 135, 136, 143; kożucha 137, 142; krowy 11, 78, 79; masła 78; mieszków skórzanych 37; na polu 3; nocnym sposobem, kradzież w nocy 5, 6, 9, 51, 97, 101, 232; pieniędzy żydowskich 4; płótna lnianego 2; połciów 4; pościeli 1; przędzy 2; rzeczy kościelnych XIV, 149; sera 5, 54; skarbu XV, XVI, 54, 70; sklepu żydowskiego XV, 60, 61, 62; skórki cielęcej 2; sreber, kanaki, kitajki, adamaszki etc. 59; sukni 2, 3, 56, 57; w nocy, zob. kradzież nocnym sposobem; w zbożu, pszenicy, jęczmieniu, płotnie, skorach, owcach etc. 48; wieprzy 8; wołu, wołów 53, 97; zboża XVI, 3, 5, 79; ze stodół 3; z włamaniem 6, 9, 51, 60, 61, 75; z wiąski 2; Żyda, Żydów 5, 62, zob. paserstwo, przestępstwo, świętokradztwo, rozbój, wyłupanie, zabójstwo z rozbojem kradzieżca 52, 77 krajka 75, krajka szkotowa 73 kram, kramik 37, 61 kramarka 62 kramarz 37, 84 krata 94 krawiec 73, 94 krąg wosku 85 kredencarz 34 kredyt, zob. borg krepa 41 krew, ujście krwi 118 241 krewni 127, 147, zob. brat, córka, dziad, dziecię, filia, filius, matka, ojciec, rodzic, parens, siostra, syn krnąbrność 69 kropienie krów 31, 33; po kalenicy 17; święconą wodą 23 krowa, krowy 14, 15, 16, 18, 20, 27, 31, 32, 75, 76, 77, 79, 79, 80, 98, 101, 167, 200, 203; krowa zmazana 212, zob. uśmiercenie krowy, vacca, zakopanie krowy kruchta 33 krucyfiks V, 138, zob. Crux, crucifix, krzyż krwią zalanie 118 kryminał 154, zob. crimen, przestępstwo krzaki 156, 182 krzest, zob. chrzest krzyk 180 krzywda 20, 27, 33, 35, 41, 63, 69, 137, 149, 154, 189, 192, 194 Krzyż św. w Bochni [kościół] 14 krzyż, crux 96; krzyż święty 181, 187, 189, 191, 193, 194, 202, 204, 207, 208, 209; krzyż żałobny 93, zob. iuramentum, jurament, przysięga, podpis ksiądz 37, 53, 166, 202; ksiądz proboszcz 127, 128 książka włoskich granic 71 Księga złoczyńców Sądu Kryminalnego w Wiśniczu (rękopis) 2, 4 księgi czarne, zob. księgi złoczyńców księgi sądowe I, 8, 187; miejskie 9; radzieckie 9; smolne, zob. księgi złoczyńców księgi złoczyńców, libri maleficorum, księgi czarne, księgi smolne I, II kształt białogłowski 56 kubki małe srebrne 54 Kuczek, zob. święto Kuczek kukiełki 37 kulbaka 74 242 kumin 55 kumornik 179 kupia, zob. kupno bydła 155 kupiec, kupcy 11, 42, 76 kupno bydła 153, 155; klaczy 135, 157; rzeczy kradzionych XVIII kurdziel, kurdziele 22, 31 kuśnierze 37 kwarta 130, 134, 144, zob. kwaterka, miary kwaterka 83, 151, zob. kwarta kwestie, zob. quaestio, tortury kwit 161 labor publicum 225; labor publicum in compedibus 224, zob. kara laesio Deum 210 las 14, 47, 54, 75, 98, 101, 114 laska 85 latanie czarownic 21, 22, 23, 24; latanie w powietrzu 25 latarnia 115 latrocinium 173 leczenie 19; leczenie kurdzieli u cieląt 22 leges divinea 125; humanae 125 legitimitas 125 len 187, 188, 190, 192 leśny 96 leżenie krzyżem, zob. pokuta kościelna Liber Consignatorius 214 Liber inscripcionum, actorum, causarum, actionum […] Officium Consulariae Neo-Wisnicensis X Liber Matrices 211 libri maleficorum, zob. księgi złoczyńców lico, lice, lica 1, 5, 6, 35, 51, 60, 67, 70, 72, 88, 97, 101, 103 243 licowanie in cute na krwawo 59, zob. kara ligatio umbilici 124 lina 10 list 139, 140, 157; list urzędowy 139, 139 lista uwięzionych w Wiśniczu 214 loch 80, 98 locum advocatiale 97 locum supplicii VI, 60; tormentorum IV, VI, 21, 22; tortorum 7, zob. miejsce mąk lotio 124 lód 216 lucerna 122 ludzie: bobrowniccy 135; miejscy 87, 162; sądowi 69; zamkowi 87 łajno, łajna 22, 31, 32; kobele 31; krowie 28, 29, 31, 32; na duszność 32; od ocielonej krowy 27 łańcuch 49, 57, 66, 129, 140; w łańcuchu siedzieć 66; w więzieniu 79, zob. compedes łaska 212; boża 99; Najjaśniejszego Monarchy 119; łaska pańska 47; zob. gratia ława łapczycka X ława, ławica wiśnicka VIII, zob. sąd ławniczy ławiczny, ławiczni V, zob. ławnicy ławki w kościele 33 ławnik, ławnicy (scabini), ławiczni, ławniczni X, 1, 6, 7, 11, 13, 29, 32, 103, 204, 226; ławnicy przysięgli 4, 6; panowie ławiczni 7, 21, 24, 27, 41 łąki 67 łokieć, łokcie 49, 54, 55, 62, 63, 74, 75, 76, 85, 86, 98, 109, 110, 183, 187, 187, 190, zob. miary łoktusza 101 244 łowczy podlaski 96 łój 163 łóżko 68 łupieżca, łupieżce: skarbu 56; łupieżce dóbr ludzkich 73 łyżka, łyżki srebrne 41, 71 mace 49 (jednostka objętości) machinatio, machinationes 224, 233 macocha 30 mactatio prolis 223, zob. dzieciobójstwo magdeburskie prawo, zob. Saxon Magistrat Wiśnicki, Magistratus Visnicensis 135, 138, 139, 166, 173, 175, 196, 205, 209, 211, 213, 215, 224, 240, 241, 242, zob. Direktorat, Magistratus Magistratus 198, 205, 205, 223; Magistratus Visnicensis, zob. Magistrat Wiśnicki Maiestas Caesarea, zob. Sacra Caesarea Regia et Apostolica Maiestas Majestat Boski 22 maksymy prawne, zob. crimen, in posterum, ne crimina, vitia ne maneant, za złą robotę malarczyk 56, 57 malarz pański 54 maleficia 22 maleficus, malefici 51, 60, 61, 62, 64, 72, 78, 79, 104; maleficus fur 81 malum 121 małżeństwo, zob. darowanie kary śmierci 36 małżonek, małżonka 93, 113 mandat, mandatum 27, 32, 139, 140, 141, 160, 161, 172, 193; mandat Dyrektoratu 137; stawienia się w sądzie 138; mandatum circularis 224; mandatum circularis Bochnensis Officii 205 manele 71 245 manus dextra 107 maritus 122 maritus, zob. abitio mariti marszałek wielki koronny 150, 151, 152 masło 21, 78, 79, 80, 185, 187, 188, 190 masniczka 31 mastyczka 17 mastyki 28, zob. maść masztalerz, masztalerze 55 maść, maści 16, 19, 23, 25; maści robienie 21; z kwiecia bzowego 15; z nabiału 21; z sera 21; z masła 21; z gadziny 21; z wężów 21; z ptactwa 21; na nogi 32; z wyrżniętych kopyt krowich 21, zob. mastyki mater 61, matka 74, 82, 85, 91, 92, 93, 116, 121, 122, 127, 164, 168, 169, 170, 200, 215, 219, 239; rodzona 238; żony 87 materiały, zob. musułbas, płótno, passamon materie 61 matka, zob. mater matrimonium 121 mąka pszeniczna 98 mąż 115, 128, 137, 138, 168, 215 medyk, medycy, medicus, medices 117, 118, 123 membrum virile 211, zob. członek męski męczenie, zob. męki, tortury męka Pana Boga 107 męki II, 18, 22, 24, 31, 32, 42, 69, zob. tortury mężobójstwo V, zob. zabójstwo miary, zob. baryłka, beczka, galon, garniec, garść, kopa, korzec, krąg, kwarta, mila miasto 146, 151, 155; miasto Wiśnicz 148 miejsce krowy 207 miejsce mąk VI, 4, 7, zob. locum supplicii 246 mieszczanin, mieszczanie 142, mieszczanin wojnicki 132, 143, 144, 145; mieszczanie łagowscy 38; mieszczanie wiśniccy 113, 138 mieszki skórzane 37 mięso 73, 97, 162; wieprzowe 31; z wołu 100 mięsopusty 216 mila 82, 146, 147 milites Moscis 122; milites Rossicis 124 minister iustitiae 125, zob. mistrz miotełka 113 miód 80; miód pitny 30 mistrz (kat) 17, 18, 50, 88, 95, 111; mistrz sprawiedliwości 118, zob. kat mitręga sądu 91 mleko 15, 23, 27; oblepianie pieca mlekiem 17 młyn 37, 53, 83, 221; młyn w Brzesku 76 młynarka 136 młynarz, molitor 43, 53, 73, 74, 83, 129, 131, 136, 141, 143, 145, 158, 160; młynarz sułowski 143 młynica 43, 44 moczenie ziela 31 molisko 169 molitor, zob. młynarz moneta 54; moneta dobra 54, zob. pieniądze morderca, mordercy 51 morderstwo dzieci 93, zob. dzieciobójstwo morderstwo, homicidium, zob. zabójstwo, przestępstwo mors 125 Moskale, Mosces 116, 122 mówienie ad oculum, do oczu, w oczy 14, 44, 94, zob. confrontatio, konfrontacja, stawienie do oczu msza św. 20, 93 mulier 122, 124 247 mulieres senes 121 musułbas 61, 62, 63 muzyka 17, 130 myto 10 nabiał 20 naczynia liturgiczne, zob. cyborium naczynia liturgiczne, zob. purifikał, puszka nadrzecze 166 najazd na więzienie 38 najem do roboty 221 najście niewiasty 80 najście, zob. rozbój, przestępstwo Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych III Najwyższa Apelacja, Najwyższa Appellacja, Najwyższy Apelacyjny Trybunał VI, XIX, 75, 173, 194, 212, 226, zob. Consilium Appellationis, Excelsum Caesareo-Regium Appellationum Tribunal nakłady prawne, zob. expensa, koszty sądowe nalodki 216 namawianie do: dzieciobójstwa 94; kradzieży 62, 75, 79; zgubienia dziecięcia 91 namowa 35, 68, 144; do dzieciobójstwa 170; do kradzieży 57, 63, 66; do przestępstwa 40, 45, 62, 63, 90; do rabunku 181, 186, 188, 190, 192, 196, 197; do zabójstwa 43; przez Żydów 42; na zły uczynek 63 namowca 144 namulisko 166 napad 11, 37, 40, 54, 161; napad na dom, zob. najście napaść czynna XIV, 112; napaść na pijanego 54 napiętnowanie XV, zob. kara piętnowania narada sądowa, zob. deliberacja Narodzenie Najświętszej Panny Maryi, zob. święto 248 narzędzia przestępstwa, zob. kij, obuch, pal, siekiera, świder gospodarski, wytrych Nasz Sąd Zobopólny Zagajony, zob. sąd natura humanae, zob. natura ludzka natura ludzka, natura humanae 118, 125 natylnik 98 nauczyciel złej sprawy 105 ne crimina in posterum maneant impunita 12, 19, 46, 51, 64 negativa, zob. prza neokursywa III nieprzyznanie się, zob. prza nieboszczyk XVII, 47, 109, 110, 111, 172 niedochowanie czystości 171 niedziela: poświęcana 33; oktabna [!] 14, zob. dominica, święto nienawiść na obwinionego 203 nieodpowiedzialność potomstwa za występek matki 118 niepoczytalność 35 niewiasta do połogu 117 noc [nocleg] 83, 134, 148, 182 nocleg, zob. noc nocnym sposobem, w nocy 177b, 179, 189; gwałtowny nocny 196, zob. rozbój, przestępstwo noga 166 noszenie wody w dzbanku za procesją XIV, 33, zob. gusła notarius 23, 80, 210, 223, 224, 237, 240; notarius iuratus 13; notarius iuratus Neowisnicensis 97, notarius Visnicensis 211, zob. pisarz notatka proweniencyjna III Nowowiśnicki Urząd, zob. Urząd Nowy Rok 149, zob. święto nóż, nożyk 11, 163, 170; nóż w zielonym trzonku 62, zob. broń nuptus 121 249 obcowanie cielesne, zob. cudzołóstwo obdukcja, obductio 146, 147, zob. opis zabitego obcięcie rąk XVIII, zob. kara ucięcia ręki obieranie rzepy 34 obłazy od Piwnicznej 39 obora 17 obraz, obrazy, obrazki 55, 58; obrazki officium św. Józefa 71; obrazy olenderskie 71; obraz żółwi 37 obrączka diamentowa 71 obrońca II, XI obsestrix, obsestrices 121, 122, 124 obskarżenie 154, zob. oskarżenie obuch 149; obuchem uderzenie 42 obwieszenie, zob. kara śmierci, powieszenie obwinienie, zob. oskarżenie obwiniona 113, 114, 117, 171 obwiniony 7, 101, 141, zob. oskarżony obywatel niepołomicki 68; wiśnicki 142, 155, 162; wojnicki 132, 141, 145; obywatelka miasta Wiśnicza XVIII, 146; obywatelka wiśnicka 163 obżałowanie, zob. oskarżenie occasio criminalis 35 occisio fratris 43, zob. bratobójstwo ochota do rabunku 191 ochrzczenie 115, zob. baptisatio, chrzest ociec, zob. ojciec oculos, zob. oczy, świadectwo, stawienie, wymawianie oczy 31, 32 odcięcie rąk 156 odesłanie wyroku do aprobaty 146 odjazd za Wisłę extra Regnum 139 odpowiedzialność gromady 97 250 odpowiedź 102, 112; instygatora passim; oskarżonego passim, zob. responsio odprzysięga, odprzysiężenie skazanego 47, 48 odroczenie, zob. delacja odwołanie od wyroku, zob. apelacja odwołanie oskarżenia XVII, 95 odzież, zob. ubiór Officium 114, 115, 117, 121, 124, 225, 238; Bochnense 205, 225; Circulare 225; Visnicense, Wisnicense 123 176, 205, 212, 215, 226; Officium Advocatiale et Scabinale et Consulare Civitatis Neovisnicensis 47; Officium Advocatiale, Proconsulare Scabinaleque etc. Civitatis Visniciae 126, 137, 138, 140, 141; Officium Advocatiale, Proconsulare, Scabinaleque 130, 132, 135, 147; Officium Advocatiale, Proconsulare, Scabinaleque Civitatis Visniciae 130, 131, 135, 136, 146, 153; Officium Advocatiale, Proconsulare, Scabinaleque, etc. 160, 161; Officium Advocatiale, Proconsulare, Scabinaleque, etc. Civitatis Visniciae 150, 154, 157; Officium Consulare Advocatiale Scabinale Neovisnicense 119; Officium Consulare Advocatiale Scabinaleque Neovisnicense Necessario Bannito 113; Officium Iudiciumque Nostrum 34; Officium Iudiciumque Nostrum Advocatiale Consulareque et Scabinale Neovisnicense Necessiatatis Causa Bannitum 48; Officium Iudiciumque Nostrum Utrumque 60; Officium Necessitatis Causa Bannitum 29; Officium Neovisnicense 120; Officium Neovisnicense Consulare Advocatiale et Scabinale 120; Officium Proconsulare Neovisnicense 172; Officium Utrumque Advocatiali Scabinali Consularique Neovisnicensi 9; Officium Utrumque Neovisnicense 173, zob. iudicium, urząd, Utrumque Officium ogień (krzesiwo) 90; ognia założenie 34 oględziny zwłok, zob. rewizja zwłok 117 ograniczni ludzie 100 251 ojciec 55, 56, 59, 61, 99, 100, 103, 127, 136, 141, 147, 160, 161, 169, 170, 200, 215, 218; ojciec żoniny 147 Ojcowie [zakonnicy] Cystersi 135; Karmelici Bosi 96 ojczym 37, 38, 52 okienko 116 oktabna [!] niedziela, zob. niedziela oktawa Bożego Ciała, zob. święta oktawka 55, 71 olodium 90 ołtarz 96; św. Sebastiana, Sobestiana 96, 110, 111 opera publicae 198, 214; opera publica in compedibus 242, zob. kara, roboty opis zabitego dziecięcia 170 opończa 55, 40, 74 oppidum 121 opuszczenie żony 115 oręż 56 orlanki 41 orzeczenie, zob. dekret osiadłość, osiedle 177, 181, 184, 200, 203, 219 osiedle, zob. osiadłość oskarżenie I, 1, 6, 9; o kradzież XX, 65; o kradzież skarbu przez sługę 72; o złodziejstwo 142; przez szlachcica 69, 70; z urzędu 154; Żyda 60, 90, zob. delacja, skarga, obżałowanie oskarżony, oskarżona passim; zob. inculpatus oskarżyciel, oskarżyciele passim; oskarżyciele Żydzi XIV, 38, zob. delator, instigator ostatki 219 otrucie 45 owady, zob. pszczoła owce 49 252 pal, zob. powbijanie głów na pal, zabójstwo palem palarnia 127, 172 palatinus Cracoviensis, zob. wojewoda palec w gębie 169 palenie 195; palenie boków 182; palenie boków i nóg 180; palenie ogniem 87, zob. ustus ignae, tortury palenie kamyków 12, 16, 17; palenie kamyków na grady na granicach 21 pan: dziedzic 33, 44, 150; pan pisarz 31, 41; pan tuteczny 26; pan w czerwieni 30 panny 8 panny starosądeckie, zob. rządca panien starosądeckich panowie: ławiczni 21, 24, 27, 41; od Sądu 103; panowie rady, panowie z radziec 27, 41; panowie sądowi, panowie sędzia 29, 41, 53, panowie starsi Synagogi 90; panowie w czerwieni 30; panowie z radziec, zob. panowie rady; zob. ławiczni, radni pański, pańskie: dom 157, pole 112, 168 państwo [dziedzice wsi] 33 państwo: bieleckie 89; krzeczowskie 177, 196, zob. dominium pańszczyzna 152 paprzyca 53 para, zob. koni para parafia 127, 147; parafia gdowska 127; parafia Wiśnicz 147 parens 121 parobek 44, 49, 57, 73, 74, 75, 169 pars actorea 15, zob. actor, delator, instygator, oskarżyciel, powód partes 124 pas 46, 47, 49, 86, 163, 166; pas łosi 86 pasamon, passamon 62, 63 paserstwo XVII, 88, zob. kupno rzeczy kradzionych pasierb XV pasterze 76 253 pasza 130, 131, 133, 143, 157 patron, zob. święty patron paznokcie u rąk i nóg 170 persona, personae libera 122; magistratuales 174, zob. persony persony sądowe 70, 74, zob. persona pępek 170, 217, zob. umbilicus pictor 55 piec 4, 15, 100 pieczątka, zob. pieczęć pieczeń 23 pieczęć 70; pieczęć cesarska 140; pieczęć księżnej 70 piekarnia 85 piekarz 173, 65 pieluszki 115 pieniądze, piniądze 5, 9, 10, 17, 40, 41, 42, 62, 63, 73, 76, 98, 128, 134, 147, 148, 149, 151, 165; pieniądze żydowskie 42; pieniądze w szufladzie u Żyda 61, zob. cykin, złoty, grosz, grzywna, moneta, szeląg, szóstak, talar, tynf pieprz 22 pierścień, pierścienie 70 pies 162 piętnowanie, zob. kara piętnowania pijak, pijany 54, 140, 209, 220, 232, zob. pijaństwo pijanie, pijania 21 pijany, zob. pijak, pijaństwo pijaństwo 54, 79, 136, 140, 159 piłki 195 piórka wróble, przepiórcze 19 pisarz III, X, XI, 13, 31, 41, 79, 139, 140, 174, 213; miejski III, X, 103; miejski w Bochni 227; sądowy XI, 50; [sądu wiśnickiego] 23, 50, 80, 97, 210, 211, 223, 224, 237, 240, zob. notarius 254 pismo, zob. neokursywa pistolet 39, 83 piwo 11, 38, 83 placki z kopytnika 23; ze święconym zielem 23 plagi XVIII, XX, 90, 145, 150, 153, 155, 213; plagi bykowcami 93, zob. kara cielesna, ictae plebania 98, 100 Plenarium Iudicium Nostrum 22, 36; Plenarium Iudicium Officiumque Nostrum Advocatiale Consulare Scabinaleque Neovisnicense 26; Plenarium Iudicium Nostrum Civile 33; Plenarium Iudicium Officiumque Nostrum Neovisnicense sollenniter Bannitum 38; Plenarium Iudicium Advocatiale et Scabinale, Consulare Neovisnicense 28; Plenarium Iudicium Officiumque Nostrum 34; Plenarium Iudicium Utrumque Nostrum Neovisnicense 10; Plenarium Iudiciumque Officiumque Nostrum Neovisnicense 10 płaca 154 płatki 71 pławienie 15 płeć 206 płot 85 płotno, zob. płótno płód 93, 114, 115, 171, 201; płód niewczesny 114; potajemne zachowanie płodu 114 płótno, płotno, płótna 40, 42, 49, 55, 74, 75, 76, 85, 86, 87, 98, 110, 190, 192; konopne 49, 54, 109, 187; lniane 109, 185; ograbnie 190; surowe 81; zgrzebne 74, 76, 183 pług 98, zob. żelaza płóżne pniak, pniaczek pszczół 153, 154 pobicie ze skutkiem śmiertelnym 174–176, zob. zabójstwo, przestępstwo pochowanie ciała pod szubienicą 157 pociągnienie na sucho 87, 103, zob. tractus 255 pocillator 235 pochówek pod szubienicą XVIII podatek 239 poddanka 165 poddany, poddani 73, 104, 139, 141, 142, 143, 145, 175, 196; poddany państwa bieleckiego 89 poddaństwo 51; okocimskie 77 podejrzany, zob. oskarżony podjezdek 39 podłoga 54 podpalenie XIV, 34-36; podpalenie domu 34 podpis Krzyżem, podpis Krzyżem świętym, podpis znakiem Krzyża V, 47, 71, 166, 167, 168, 169, 185, 187, 189, 191, 193, 194, 202, 204, 208, 209, 222, 223, 230, 231, 232, 233, 236, 237, 239, zob. Crux, Krzyż, signum podpis świadka 172; podpis świadka pod przysięgą 208; podpis świadka własnoręczny 235 podpis własnoręczny 235, 237 podpisy niepiśmiennych 47, zob. podpis Krzyżem, signum Sanctae Crucis podróż 159 podrzucenie rzeczy skradzionej 138, 160 podsędek X podstarości 78, 79, 112; podstarości niepołomicki 67, 69, zob. starosta podszycie 190 poduszka, poduszeczka 23, 74 podwójci X, zob. viceadvocatus podział rzeczy zrabowanych 187 podżeganie 58; do kradzieży 6, 62; do przestępstw 158; do zabójstwa 47, 153, zob. namowa poena 96, 110, 120, 122, 242; poena baculorum 224, 225; carceris 225; 256 criminalis 125; crurifragii 173; decollationis 210; gladii 125, 126; in cute, zob. kara piętnowania; merita 125; mortis 212; operis publici in compedibus 223; plagis 126, 198; półkamienia 93, zob. kara pogrzeb 44, 113 pokarm z cukru i pierniczków 115 pokój 55 pokrzywdzony, pokrzywdzeni VI, 145, 196 pokuśnik, pokuśnicy 17 pokuta 46, 96; pokuta kościelna XVII, 93, 96, 113, zob. kara kościelna, trzymanie krzyża pole, pola 100, 131, 135, 157, 218; królewieckie 155 połeć, połetek 75, 97, 98, 100; połetki słoniny 97, zob. półpołeć połóg 112 pomoc do bicia 176; pomoc do kradzieży 6, 100; pomoc do rabunku 178b; pomoc w zabójstwie 47 pomocnictwo XVI, zob. pomocnik pomocnik 127 poplecznictwo (przechowywanie przedmiotów przestępstwa i ukrywanie sprawcy) 109–111 poplecznik I, zob. polecznictwo poprzysiężenie inkwizycji 161 porcja 162; gorzałki 133 poręczenie XIII, XV, XVII, 47, 106, zob. rękojmia poręczyciel, poręczyciele 78, zob. rękownik porodzenie, zob. poród poronienie 114 poród, porodzenie 91, 92, 116, 169 porubnik 222 porucznik 41, 116 porwanie łajna 27 porzucenie niemowlęcia 115, 216 257 posesja 134, 135, 137, 144, 147, 147, 151, 152, 159; posesja arendowna 132 posesor 126, 130, 136; posesor wsi 138, zob. possessor posiedzenie [wyjazdowe] sądu XV, XVI posłaniec 138, 158, 164 pospolite prawo, zob. prawo pospolite possessja JO Księcia Marszałka Wielkiego Koronnego 150 possessor advitalicium in Chucisko 233; possessor dożywotni w Chucisku 237 possessor dożywotni, zob. possessor advitalicium post (okres czasu) 16, 38 postaw sukna 40 postępek, zob. przestępstwo postronek 46 poszkodowani 176, 193, 228 pościel 1, 2 pościół 91 potok 15, 149 potomstwo 118 potraw 112 potrawa, zob. cibus potwierdzenie zeznań 209 powała 97 powąska 14 powieszenie, obieszenie, obwieszenie, szubienica, śmierć obieszania XV–XVIII, zob. kara śmierci powinowaci, zob. bratowa, consors, macocha, mąż, ojczym powołanie XVII, 26, 76, 78, 109, 110 powód 16, 17, 113, 117, 141 powrót do przestępstwa kradzieży 59 powróz, powrozek 10, 9, 48, 51, 59, 64, 69, 77, 81, 105 powróz, zob. kara śmierci (powroza) 258 pozew 139, 141, 195, zob. skarga pozwolenie na trzy dni [dla oskarżonego] 208 pożar, zob. podpalenie, przestępstwo pożyczka 41, 128, 129, 133, 136, 149, 158, 162 półpołeć 74 półtorak, pułtorak 2, 38 pr[a]eses Visnicensis 223, 224 praca publiczna 212, 226, zob. kara robót publicznych praedones 199 praefectus 122 praeiudicium 29, 50, 69, 70, 80 praesident 226 praesumptio, zob. domniemanie praetorium, zob. pretorium, ratusz pranie chust 116 prawo 36, 50, 65, 70, 72, 77, 81, 88, 88, 95, 96, 146; boskie, boże XI, 41, 50, 59, 118; ludzkie 118; magdeburskie XI; miejskie XI; na morderców i zabójców 46; pospolite 1, 5, 6, 9, 24, 51, 52, 58, 73, 77; saskie XI; wiśnickie 89 prezydent, president 237 pretorium Civitatis Visnicensis, pretorium Neovisnicense, pretorium Wisnicense X, 26, 112, 126, 152, 195, 196, zob. ratusz prezydent, prezydent więzienia 84, 213 pręga, pręgierz XIV, XVII, 9, 36, 46, 59, 95, 113; pręga w Wiśniczu 36 pręty srebrne 55 principalis, zob. pryncypał probatio II, 124, zob. dowód proboszcz 111, 127, 128, 138 procesja XIV, 33 proces sądowy passim, zob. processus processus criminalis 125, 224 259 proconsul 6, 20, 29, 45, 48, 60, 174, 204, 210, zob. burmistrz profugus 120 proles 122, 124, 223, proles ex legitimo thoro 125, zob. dziecię propositio IV, 35, 38, 40, 58, 60, 65; criminaliter 52; criminaliter in et contra inculpatum 48; infidelium Iudaeorum 38, 39, zob. propozycja propozycja 7, 1, 5, 6, 7, 9, 12, 13, 35, 38, 39, 40, 42, 48, 52, 58, 60, 64, 65, 77, zob. propositio, skarga, pozew proso 104, 98 protestacja, protestacyja 27, 32, 147; protestatio de litis et damnis, zob. protestacja protokoły posiedzeń Rady Miasta Wiśnicza III, 245-258 protokół: przyjęcia do godności mieszczańskiej III, 259; sprawy XVI prowizja 164 próba cielesna 130 próbowanie przez białogłowy 114 próg 114, 116 pryncypał 220, zob. caput latrocinii prza 18, 26, 50, zob. oskarżenie przebicie palem żywo 93 przechowywanie złoczyńcy w swoim domu XVII, 111, zob. poplecznictwo przedmieszczanin wojnicki 133 przekleństwo, przekleństwa 140 przerobienie łyżki 71 przesłuchanie: oskarżonego; poszkodowanego XVIII; świadka XIX, zob. inkwizycja przestawanie z córką 94, 95 przestępca I, zob. złoczyńca przestępstwo, crimen, delictum I, VI, zob. bratobójstwo, cudzołóstwo, czarownictwo, dzieciobójstwo, kradzież, zabójstwo, zabójstwo nieumyślne, zabójstwo z rozbojem, podpalenie, pobicie ze skutkiem śmiertelnym, poplecznictwo, przywłaszczenia, rozbój, scelera, sodomia, świętokradztwo 260 przeszacowanie wartości rzeczy 109 przetak 30 przewodnia 40, 54, 75 przezprawie 74, zob. bezprawie przezwisko 38, 73, 131, 133, 135, 136, 147, 152, 177, 180, 184, 200, 202, 215, 219 przeżegnanie 91, 169 przędza, przędziwo 87, 178b, 185, 190 przędziwo, zob. przędza przybicie głowy do szubienicy XVII, 156; przybicie głowy na pal 43; przybicie odciętych rąk do słupów granicznych XVII, 157; przybicie ręki 47, zob. kara śmierci przyczyny pomagające od kary 222 przygotowanie do zabójstwa 153 przykazania Boskie, zob. przykazania boże przykazania boże, przykazanie boskie, przykazania pańskie 14, 1, 5, 6, 9, 12, 19, 20, 26, 46, 48, 51, 52, 58, 64, 65, 72, 73, 77, 81, 88, 92, 93, 95, 96, 103, 104, 112, 113, 144, 155, 156, 171 przykazanie pańskie, zob. przykazania boże przykopa 169, 171, 173 przyłazek 34 przyniewolenie 100 przypalanie ogniem, zob. tortury przypiekanie żeleziwem rozpalonym 177 przypole 75 przysięga V, XV, 28, 106, 133, 170, 232, 234, 240; na Krzyż, przysięga przed krucyfiksem 107, 138; na wyznanie 230; sakramentalna małżeńska 46; pokrzywdzonych 194; rezygnacji z zemsty 107; samotrzeć 32; skazanego 48; świadka 135, 136, 137, 237; Żyda, starozakonnego V, 134, 158, 163, 172, zob. iuramentum, jurament, odprzysięga przysięgły, zob. ławnik, przysiężny 261 przysiężny, przysiężni, przysiężnik, przysiężnicy 101, 102, 132, 199, 219, 220, 227, 228; wsi Łapczyca 101, 103, 105, zob. ławnik przywilej lokacyjny Nowego Wiśnicza VIII przywłaszczenie, zob. kradzież, przestępstwo przywołanie przed sąd, zob. oskarżenie przyznanie, przyznać się II, V, 7, 15, 18, 20, 22, 45, 46, 74; przyznanie na torturach 26, 59, zob. confessio, znanie się pszczoły 154, zob. pniaczek pszenica 49, 50, 98, 104 ptactwo 21 publicatio sententiae 125, 242 publiczne wykonanie kary 182, zob. egzekucja pudor 122, 124 puer natus 123 pukliska 71 pulmo, pulmones 123 pułfasięta 80 pułtorak, zob. półtorak puncta, zob. punkta punkta, punctum, puncta IV, 18, 22, 23, 32, 45, 54, 70, 72, 79, 86, 101, 102, 103, 104, 120, 126; puncta de quibus interrogata 29; punctum robbariae 177; punkta examinu 114; punkta podane sądowi 21 purifikaterz 37 puszka, puszki 37, 55; puszki srebrne pozłociste 54 puzderko srebrne 55 pytanie urzędne (przesłuchanie) passim quaestie, zob. quaestio quaestio, quaestiones, quaestie, kwestie 15, 19, 24, 26, 42, 50, 56, 57, zob. inkwizycja, pytanie, śledztwo, tortury querela bestialitatis 199 262 rabowanie, zob. rabunek rabownicy 177, 194 rabunek, rabowanie XIX, 39, 46, 87, 177, 181, 182, 183, 184, 186, 187, 188, 190, 191, 196; rada miasta Wiśnicza III, XX radca, zob. consul, radny radlica 34 radny 213, 226, zob. consul rajca miejski X, zob. consul rajtar, rajtarzy 66, 68 ranchor, rankor 15, 19, 41, zob. ankor rantuch, rańtuch 109, 166 rany na głowie 146, na szyi 146 rańtuch, zob. rantuch ratusz, praetorium 9, 10, 14, 26, 61, 62, 64, 93, 112, 122, 126, 127, 151, 152, 156, 162, 163, 195, 196, 198; w Bochni 227; w Wiśniczu, ratusz wiśnicki VI, X, XIII, 64, 93, 112, 173; zob. praetorium, ganek ratuszowy, więzienie ratuszowe, razy ciosowe śmiertelne 146 recepissa mandatu 161 recognitio 224; recognicio libera 120, 124; recognitiones liberis 124; recognitio oralium 210 recydywa 144, zob. złodziejstwo powtórne 47 recydywista I regestr, regestra 176 regestrzyk 110 regiment 63 regimentarius 123 Regnum 138, 139; Regnum Galiciae et Lodomeriae 242 rekrut, rekruci, rekruty 218, 222 relacja, relatia, relatio XVIII, 31, 86, 140, 152, 160, 164, 165, 197, 225; 263 relacja lwowska 173; relatio mieszczanów 138 religia 177, 184, 200, 215, 219 relikwiarz, relikwiarze 55, 56 replika [obwinionego na propozycję] 42, 48, 53, zob. propozycja, respons, responsio resolutio 242; resolutio aulica 173 respons, responsio IV, 7, 52 reus, zob. oskarżony reus bestialitatis 213 revelowanie 15 revisio corpusculi 124; revisio cum obductione 147; revisio loci 121; revisio mamillarum 122, zob. rewizja rewers 139, 140, 160 rewizja 114, 116, 146, 154, 156; miejsca 114; osobista 156; zabójcy 147; zwłok 117, zob. revisio rezolucja 139, 175; rezolucja Najwyższej Appellacji 194 ręka 166 rękojmia 26, 139, zob. poręczenie rękopis (IT 2046, 2059) I, II, VI rękownik 139, zob. poręczyciel robbarium 177, zob. crimen robota ręczna 148 roboty publiczne 176, zob. kara, opera publica rodał 164 rodzice 34, 35, 37 rogi 164 rosa 30, 31, 32 rosół, rosoły 21, 31 rostrucharz 66 rosze 190 rościk srebrny 55 264 rota przysięgi 207, 237; rota cesarza Justyniana V, 134, 158, 164; rota juramentu 106; rota odprzysięgi skazanego 48, zob. przysięga rothulus actorum criminalium 210 rozbicie na gościńcu, zob. rozbój rozbój, rozbójstwo I, XIV, XVI, 10, 38–43, 87, 88, 89, 148, 149, 176–199 rozbójnicy 88, 89 rozbójstwo, zob. rozbój rozchodnik 16 rozciąganie VI, zob. tractus rozkazka 151, 153 rozpor 206, 207 rozum naturalny 118 ród 177, 181, 184, 215, 219 rózgi 139, 174, 176 różki krowie 23 rwanie ziela na granicy 16, zob. gusła ryba, ryby 41, 73 rychtelon 98 rynek 28, 152; w Niepołomicach XIV; w Wieliczce 62; w Wiśniczu 36, 47, 95 ryniewy 153 rynka srebrna 55 rządca panien starosądeckich 37 rzeczy kościelne 149, 155; kradzione 71; od rozbójników 88 rzeka 166, 169 rzemieślnik 44 rzemiosło, rzemiesło 64, 105; niepoczciwe 104; złe 104 rzepa 34, 79 rzeźniczka XVIII, 146, 147, 155 rzeźnie 148 rzeźnik 66, 67, 68, 75, 76, 153, 155, 162, 164 265 sabat 17, zob. tańce Sacra Caesarea Regia et Apostolica Maiestas 125 sacrilegium, zob. świętokradztwo sacrilegium 36 sad księży 37 sadełko, zob. sadło sadło, sadełko 97, 178b, 185, 187, 188, 190 sadza 22 Sakrament święty 29; sakramenty święte: chrzest 189, 196; komunia św. 29; małżeństwo 46 sakwy 39 Sancta Crux, zob. Crux Sancta Hebdomada 223 sanguinalatio 125 sanie, sanki 84, 148, 155, 162, 162, 163 Saxon Prawa Majdeburskiego, Saxonicum, Zwierciadło Saskie XI, 144, 145, 171, 173; Saxon Justyniana Cesarza 173 Saxonicum, zob. Saxon Prawa Majdeburskiego Sąd IV, 132, 144; Sąd Bielecki 88, 89; sąd boski, sąd boży, sąd pański 16, 18, 19, 21, 22, 24, 25, 53, 57, 68, 71, 94, 95, 159; sąd gajny 2, 3, 4, 5, 7, 9; Sąd Gajny Zupełny tak Wójtowski, jako i Radziecki Wiśnicki 3, 5, 9; Sąd Gajny Zupełny tak Wójtowski i Ławiczny, jako i Radziecki Wiśnicki 5; Sąd Gajny Zupełny Wiśnicki 2; Sąd Gajny Zupełny 4; sąd grodzki I; Sąd Kryminalny Wiśnicki XX, 199; Sąd Miejski I, IV, 9; sąd miejski w Niepołomicach X; sąd miejski wójtowski, radziecki i ławniczy X; Sąd Nasz 21, 41, 79, 102; Sąd Nasz Miejski Wiśnicki 19, 22; Sąd Nasz Miejski Wiśnicki w tym Kryminalny Zagajony 64; Sąd Nasz Miejski Wiśnicki Zagajony 42; Sąd Nasz Miejski Wiśnicki Zobopólnie Zagajony 35; Sąd Nasz Miejski Wiśnicki 33, 46; Sąd Nasz Miejski Wiśnicki Zobopólny 72; Sąd Nasz Obopólny 173; Sąd Nasz Wiśnicki 51; Sąd Nasz 266 Wiśnicki i Niepołomicki 68; Sąd Nasz Zagajony 92, 93, 95, 106; Sąd Nasz Zagajony Zobopólny Nowowiśnicki 103; Sąd Nasz Zagajony Nowowiśnicki 102; Sąd nasz Zobopolny tak Wójtowski Ławiczny, jako też i Radziecki Nowowiśnicki 101; Sąd Nasz Zobopólny 80, 90; Sąd Nasz Zobopólny Miejski Wiśnicki 58, 73; Sąd Nasz Zobopólny Nowowiśnicki 101; Sąd Nasz Zobopólny Nowowiśnicki Zagajony 77, 81; Sąd Nasz Zobopólny Zagajony 87, 88, 96; Sąd Nasz Zobopólny Zagajony Nowowiśnicki 78, 88; Sąd Nasz Zupełny 112, 113; Sąd Nowowiśnicki 105; Sąd Obopólny tak Radziecki, jako Wójtowski, Ławiczny 80; Sąd Radziecki i Wójtowski 15; Sąd Wiśnicki w Wiśniczu XIX, 107; Sąd Zagajony 58, 78, 93, 105, 131, 160; Sąd Zagajony Miasta Wiśnicza 132; Sąd Zagajony Miejski Wiśnicki 77; Sąd Zamkowy 9; Sąd Zobopólny 109, 110, 111; Sąd Zobopólny Nasz Nowowiśnicki 87; Sąd Zobopólny tak Radziecki, jako i Wójtowski, Ławiczny 63; Sąd Zobopólny Zagajony 96; Sąd Zupełny 32, 63, 161; Sąd Zupełny Zagajony 33 sądzenie criminaliter 93 sąsiad, sąsiedzi 26, 102, 104, 168, scabinatus assessoria 174 scabinus, scabini 20, 23, 45, 60, 77, 80, 97, 210, 237; scabini iurati 23, 27, 60; scabini Visnicensi, Neovisnicensi 20, 48; scabini de Niepołomice 20, 23; scabini de Wola Batorska 23, zob. ławnik scelera 64, 67, zob. przestępstwo schadzka 84 schudzenie klaczy 135, 159; konia 135, 145 sekta 186 semen 211 sentencja, sentencje, sentencya IV, 17, 63, 171, zob. sententia sententia 29, 59, 63, 125, 209, 211, 211, 214, 223, 225, 241, 242; sententia criminalis 125; sententia Iudicii [skazanie na męki] 3, 7, 11, 18, 21, 31, 40, 41, 74, 103; sententia iudicii supra tortoras 86; sententia Iudicii 267 Visnicensis 224; sententia occlusa 211, zob. dekret, sentencja sepet 71 sepultura 137, 158 ser 21, 54, 74, 75, 78, 79, 98, 102 sernik we dworze 98 serwatka 18 sesja sądowa: w Łapczycy 101, 102, 105; w Niepołomicach 65; w ratuszu w Wiśniczu 126, 195, 196; we wsi Grabie 77; w Sobolowie 48 sędzia, sędziowie, iudex, iudici passim, zob. iudex, panowie sądowi, persony sądowe sędzia miejski X siano 158 sieczka 31, polewanie sieczki 31 siekiera 49, 146, 148, 155, 156, 162, 163, 185, 187, 190 siemię 179 sień 98, 203 sierdzień 49 sierp 195 signum Sanctae Crucis 176, 177, 180, 183, 206, 207, 209, 218, 221, 240, zob. podpis krzyżem, znak krzyża silva 120, 242 siostra, soror 43, 102, 116, 122, 123, 124, 167, 216, 217; siostra męża 168; siostra rodzona 95 sito 30, 31 skarb, skarbiec 54, 55, 56, 59; baranowski 57; księcia 96; księżnej 70; pański XV, 56, 60 skarga IV, 13, 20, 48, 52, 77, 81, 88, 220; żałosna 34, 73; Żyda 64, zob. actio, propositio skarga 103, 199, zob. delacja, doniesienie, oskarżenie, pozew, żałoba sklep, sklepy 60, 61, 62, 64; wiśnickie 63 skład 2, 4, 50, 61, 71, 99, 103 268 skobel 1 skóra, skóry 49, 73, 78, 99; z wołu 97, 99; skórki baranie 228; rybskie 79 skrzek żabi 19 skrzynia, skrzynka, skrzynie 54, 56, 62, 98, 71, 116, 117; chłopskie 98, 100 słoiki 16, 18, 28, 32; z mastykami, z maściami 17, 25, 28, 29, 31 słonina 40, 61, 74, 75, 85, 97, 98, 98, 99, 100, 102, 149, 220, 235 służący 146, 147 służba 86, 127, 142, 169, 200, 201; pod chorąwiami 40; we dworze 22 smarowanie rogów krowom 16 snopek 220 sodomia 199–215 soł 85 sołtys 101; sołtys w Łapczycy 101 sołtyska 102 soror, zob. siostra sól 30, 62, 98, 100 spalenie XII, XIV, 33, 35, 100; spalenie karczmy w Bobowej 34; spalenie krowy XIX, spalenie na granicach XIII, 26; spalenie ubóstwa 34; spalenie na stosie, spalenie na mękach 34; spalenie na żywo XV, 47, zob. kara śmierci spanie na mękach 24 Speculum Saxonum 156, 173, zob. Saxon spichlerz 49, 51, 79, 98, 102; spichlerz dworski 99; spichlerz pański 100 spinaczka 143 spoczynek podług zwyczaju 203 spodnie 178b, 205, 207 spowiedź, spowiadanie się 21, 94, 202 spódnica 2, 3, 4, 6 spódnica, spódniczka 54, 55, 81, 82, 86, 87; białogłowska 98; błękitna 75; szajowa 85, 86, 109, 110; turecka 109; szkotowa błękitna 73 spólnik 3, spólnik zabójstwa 153 269 spółkowanie 93 sprawa cielesna 45, 92, 94; z krową 200, 205, 206; zob. cudzołóstwo sprawa sądowa, zob. causa sprawa z krową, zob. sprawa cielesna sprawiedliwość 65, 212; sprawiedliwość święta 67, 69, 73, 77, 77, 87, 93, 95, 96, 80, 102, 103 spróbowanie według prawa 21, zob. tortury sprzedaż: sukni 73, 74; konia 67; rzeczy kradzionych 75, 76, 80, 131, 137, 150 srebro 42, 54, 55, 59, 70 sromota 77 stabula, stabulum 120, 205 stabulum, zob. stabula stajnia 7, 136, 142, 167, 168, 169, 187, 188, 203 stan cywilny 200 stanie na straży przy rabunku 182, 183, 185, 186, 189, 192 stapor 24 Starodawne Prawa Polskiego Pomniki II starosta 9; starosta wiśnicki VIII, XIV, 36, 47, zob. podstarości starostwo 161 starozakonny XIX, zob. Żyd starsi kahalni XIX, 164 status virginile 121 statuta 77 stawienie 138; do oczu 45, 90, zob. konfrontacja, mówienie ad oculum stawisko 7, 8 stodoła XVI, 20, 43, 45, 79, 91, 115; stodoły miasta Wiśnicza 171; stodoły miejskie 90 stolik 55 stracenie dziecka, stracenie dziecięcia XIX, 94, 165, 218, zob. dzieciobójstwo 270 straż 78, 186; miejska 93, zob. strażnik strażnik, strażnicy 37 strony procesowe, zob. delikwent, delator, instigator, oskarżyciel, obrońca, powód stróż 104; dworski 102 struża[!] 169 strzecha 34, 228 strzelby (przedmiot kradzieży) 87 student 38, 39, 82, 85 stworzenie boskie 21, 29, 41, 63, 69, 70, 74 subadvocatus, zob. podwójci subdelegat grodzki krakowski 144 subditus, subditi 72, 175, 225; subditus villae 52 subiudex 240 substancje 69 suffocatio 125 suggest diabelski 25 sukienka: błękitna paklakowa 109; zielona z futrem 109, zob. suknia sukmana 149, 178b, 179, 235, sukmana błękitna 187 suknia, suknie 2, 3, 4, 6, 10, 49, 54, 56, 57, 58, 73, 84, 87; białe 75; biała męska 86; błękitna 63, 75; czarna 62, 73; męska 81, 98; wiązana czarna 75 sukno 61, 97, 99, 100; sukno popielate 178b summa 151 sumnienie 30, 31, 50, 51, 80, 109, 110 supersedowanie 36 supplement exekucjej 93 Supplementum Inquisitionum 211 Supremum Consilium Cesare[!] Regiae Appellationis 146 surowość prawa 72, 73, 81, 88, 96, 96, 104 suspicia, suspicja, suspicyja, suspicje 29, 33, 44, 47, 74, 101 271 suwka masła 80 syn, synowie 55, 57, 98, 99, 102, 103, 104, 112, 116, 136, 141, 144, 160, 167, 238 Synagoga XVI, 157, Synagoga wiśnicka 147, 154, 157, 158; Synagoga Żydów wiśnickich 42; Synagoga Żydowska 90, zob. bóżnica syndicus 204 szafeczka 71 szaleństwo 35 szeląg, szelągi 11, 40, 67 szelma 73, 140, 151, 163, 167 szkaplerz 55 szkatułka 55 szkło zwierciadła 58 szkoda, szkody 67, 70, 72, 77, 97, 100, 104, 131, 134, 135, 136, 158, 159, 161; szkoda sposobem kradzieży 234; szkoda w krowach 13; szkody ludziom 33; szkody żydowskie 64 szkodowanie ludzi 19, 33 szkolnik 164 szmatka 163 sznorek, sznurek, sznorki 61, 62; sznurek do opończe 55 sznurówka turecka 109 szopa 94 szóstak 39, 40 szperka, szperki, szpyrka 74, 151 sztuczka, sztuczki 62, 63 sztuka przędzy 87 szubienica, szubienice XIII, XIV, XVI, XVIII, 3, 5, 6, 9, 43, 46, 47, 59, 69, 72, 77, 81, 92, 105, 157; szubienica w Nowym Wiśniczu 46, zob. kara śmierci szwagier 37, 74, 75, 76, 80, 87, 99, 101 szwernie 195 272 szyja 146 szyndowanie 100 szynkarka 245, zob. karczmarka szynkarz 220 ścięcie XIII, XV, 43; ścięcie na granicy wsi 33; ścięcie pod szubienicą 59, 88 śledzie 83 śledztwo, zob. inkwizycja śliwy 44, 228; śliwy suche 228, 238 ślub 127; ślub w kościele 36 ślusarz 83, 84 śmierć 133, 163; śmierć na szubienicy powrozem 69, 77; śmierć postronkiem na szubienicy 72; śmierć szubieniczna 52; śmierć ścięta 19, 26, zob. kara śmierci śmietana 15 śnieg 162, 216 śpiewacka 60 środa postna 13 środki lecznicze, zob. zioło, łajno na duszność, maść śruba srebrna 55 św. Agnieszka, zob. święto św. Anna [ołtarz] 97 św. Jacek, zob. święto św. Jakub Apostoł, zob. święto św. Jan Chrzciciel, zob. święto św. Józef, zob. święto św. Kazimierz, zob. święto św. Krzyż w Bochni [kościół] 14 św. Małgorzata, zob. święto św. Marcin, zob. święto 273 św. Maria Magdalena, zob. święto św. Michał, zob. święto św. Paweł, zob. święto św. Sebastian, zob. święto św. Stanisław, zob. święto św. Teresa, zob. święto św. Wawrzyniec, zob. święto świadectwo 102, 167, 172, 203; świadectwo ad oculum 101; świadectwo pochowania 137; świadecwo doskonałe 151 świadek, świadkowie IV, V, XX, 150, 165, 168, 169, 170, 171, 173, 193, 194; świadkowie dooczni 131 świder, świderek 49, 51, 128, 133, zob. narzędzie przestępstwa świece 90 święta michalskie 134 święto Kuczek 157 święto, święta 74; Boże Ciało 127; Boże Narodzenie 151; Narodzenia Najświętszej Marii Panny 131; Nowy Rok 149; św. Agnieszki 61; św. Anny 97, 127; św. Bartłomieja 20; św. Benedykta 62; św. Jacka 157; św. Jadwigi 11, 48, 52; św. Jakuba 127, 129; św. Jana 88, 127; św. Jana Chrzciciela 89; św. Józefa 71, 96; św. Kazimierza 30; św. Małgorzaty 38; św. Marcina 129, 143; św. Marii Magdaleny 129, 133, 135, 158; św. Michała 74, 89, 157, 134; św. Pawła (Sancti Pauli) 9; św. Sebastiana 96, 110; św. Stanisława 43, 44, 94; św. Teresy 11; św. Wawrzyńca 43, 127; Trzech Króli (Trium Regum) 6, 7, 169; Wielkanocne Święta, Wielkie Święta 14, 74; Wielki Piątek 216; Wielka Sobota 33, 216; Wniebowstąpienia NMP 13; zob. festum, Gody, mięsopusty, święta michalskie, wigilia świętokradztwo, sacrilegium I, XIV, 37, 38 święty patron, święci patroni 107 świnia, świnie 18, 95 świnina 41 274 tabacznik 38 tabaka 37 Tabella Delinquentium 215; osób kryminalnych 165 tabernator 157; tabernator de Uszwica 88 tabliczki 62 talar, taler XX, 2, 5, 49, 134, 159, 225; talar bity, talery bite XVI, 40, 91, 99, 136, 160, 163, zob. pieniądze taler, zob. talar tańce [sabat czarownic] na Sikornicy 23 targ 132; targ na Wiśniczu 62 targowy dzień 62 tasak 185 testimonium, testimoniis 15, 30, 127; testimonium matrimonii 128, zob. świadectwo testis, testes 50, 199, 202, 207; testes iuratores 241; testis oculatus 210, 211, zob. świadek timor poenae 124 tokarz 23 torby 49 tormentum, tormenta 15, 24, 26, 41, 50, 57, 63, 63, zob. locum, tortura, tortury tortura, torturae 29, 31, 42, 51, 56, 57, 67, 68, 70, 75, 80, 86, 87, 104; tortura powroza VI, zob. tractus tortury (kwestie, męki), torturowanie II, IV–VI, XIX, 3, 4, 5, 7, 11, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 24, 25, 26, 29, 32, 50, 56, 59, 63, 67, 69, 70, 74, 77, 80, 87, 95, 103, 105, 117, 130, zob. tormentum, tortura, tractus, ustus igne tracenie dziecięcia 119 tracturae, zob. tortury tractus 5, 8, 11, 17, 21, 24, 41, 42, 63, 68, 70, 71, 75, 87, 103, 104; tractus primo, secundo, tertio 57, tractus primus, secundus, tertius 29, 275 50, zob. pociągnienie, tortura, tortury tradynki 53 tragarze (belki) 97 trawa 218 Tribunal, zob. Consilium, Excelsum Tribunal triduum pro iuvamine 221; triduum ad adducendum iuvamen 212; triduum pro adducendo levamine 208 Trójca Święta zob. indeks i nazwisk osób trunek, zob. alkohol, gorzałka, piwo, wódka Trybunał Apelacyjny we Lwowie, zob. Consilium Appellationis, Excelsum Caesareo-Reium Appellationum Tribunal, Najwyższa Apelacja Trzech Króli, zob. święto trzonek do noża 163 trzosło 49 trzymanie krzyża w ręku 96; miotełki w ręku 113 turma 56, 57, 58 tydzień stępny 94 tynf, tynfy 39, 42, 61, 86, 87, 96 ubiór, ubiory 49, 73, 74; ubiory zamsowe 54, zob. czapka, kabat, kitlik, koszula, kożuch, kontusz, kształt, opończa, pas, rantuch, spódnica, suknia, żupanik ucho 147 ucieczka z więzienia 12, 129, 138, 141, 143; z więzienia lub z publicznej roboty 176; z wieży 12 ucięcie ręki 47, 59 uczenie dzieci 60 uczynek bestialstwa 199; w szaleństwie 35; z krową 207, zob. przestępstwo uduszenie dziecka 169, zob. dzieciobójstwo, zaduszenie 276 ugór 135 ujek 68 Ukraińczyk 39 ukrycie przedmiotów pochodzących z przestępstwa, zob. poplecznictwo ukrycie zwłok dziecka 117, 118 ulica 73 ułaskawienie pod warunkiem zawarcia ślubu ze skazaną 36; przez gubernatora XVIII umbilicus 123, 124, 217 Universale Tribunal 240, 241 upór 69 urodzenie dziecka 217 Urząd 112, 117, 129, 137, 139, 143, 144, 146, 147, 163, 177, 194; Urząd Miejski 132; Urząd Miejski Nowowiśnicki 118, 119; Urząd Miejski, Wójtowski, Radziecki i Ławiczny 146; Urząd Nasz Wiśnicki 174; Urząd Nowowiśnicki 114; Urząd Nowowiśnicki, Radziecki, Wójtowski i Ławiczny 114; urząd teraźniejszy 142; Urząd Wiśnicki 48, 139, 171, 172, 173, 183; Urząd Wojnicki 129, 135, 159, 160; Urząd Wójtowski, Burmistrzowski, Ławiczny Miasta Wiśnicza 142; Urząd Wójtowski, Burmistrzowski, Ławiczny wiśnicki 141; Urząd Wójtowski, Radziecki i Ławiczny 146; Urząd Wójtowski, Radziecki i Ławniczy Miasta Wiśnicza 154, 171; zob. Officium, Utrumque Officium urzędnicy, zob. burmistrz, pisarz, podczaszy, podstarości, rajca, wojewoda, wójt urzędnik we wsi 8 urzędowa groźba, zob. groźba uskarżanie się criminaliter 76 ustus igne 5, 8, 16, 17, 21, 24, 29, 58, 68, 72, 75, 80, 87, 103, zob. palenie, tortura, tortury uśmiercenie krowy XIX, XX 277 uszu narżnięcie, zob. kara piętnowania uterus 123 utopienie dziecięcia 165, 169; zob. dzieciobójstwo utracenie płodu 114, zob. dzieciobójstwo Utrumque Iudicium Wisnicense 175; Utrumque Wisnicense Iudicium 193; Utrumque Officium Iudiciumque Nostrum Neovisnicense Necessitatis Causa Bannitum 60; Utrumque Officium Iudicium Nostrum tam Advocatiale tam Scabinale Consulareque Neovisnicense 27; Utrumque Officium Iudiciumque Neovisnicense Necessitatis Causa Bannitum 69; Utrumque Officium Iudiciumque Nostrum Neowisnicense Necessitatis Causa Bannitum 52; Utrumque Officium Nostrum Neowisnicense 52 uwięzienie 52, 150; uwięzienie w zamku 53 uwolnienie od kary 52; uwolnienie od kary śmierci XII–XV, 112; uwolnienie z więzienia za rękojmią 26 uxor 30, 107; uxor occisi 44, zob. żona uzda, uzdy, uzdeczka 7, 129, 130, 134 vacca 211, 214, 242; vacca deflorata 205, zob. krowa, vas vaccae vas vaccae 211 veneficium 45 verificatio probata 130 via gratiae 213, 242, zob. droga via iustitiae 214, 242 viceadvocatus, 11, 13, 23, 97, 174, 226; viceadvocatus Neovisnicensis 23 vicedyrektor 157 viceiudex 210 vicinitas 124 vicinus 124 victus 225, zob. wikt vigilia Assumptionis Beatae Virginis Mariae 45; Beati Virginis Mariae 278 Nativitatis 34, 35; Sancti Casimiri 30 vigor decreti 210, 224, zob. decretum villa 175 vinculum 52; vinculum matrimoniali 124 visio nati pueri 123 vitia ne maneant impunita 22, 33, 43 wacek, waczek 147, 149, 163, zob. woreczek na pieniądze waczek, zob. wacek wadium 89 warta, warty 30, 62, 178b, 180, 195; warta w Płocku 42 warzenie ziół 32 warzywa, zob. cebula, czosnek, groch, kapusta, rzepa wąż 19, 21 wbicie głowy na pal XVI, 88 wdowa 127, 128, 146, 147, 165 wenecja (moneta) 71 węgieł domu 34 Węgrzyn, Węgrzy 39, 40, 41 wiara 181, 200, 202, 219; wiara katolicka 181, 216 wiązanie 178b wicedyrektor 159 wicesubiudex 237 wić 49, wić żelazna 37 wieczór 216 wiek 68, 202 Wielka Bóżnica 163 Wielka Sobota, zob. święto Wielkanocne Święta, Wielkie Święta, zob. święto Wielki Piątek, zob. świeto wieprz 98; wieprz karmny 98 279 wieś 127, 131, 134, 135, 136, 137, 139, 140, 142, 143, 144, 145, 147, 151, 165, 167, 168, 169 wieża (więzienie) w Krakowie 10 więzienie, carcer XVI, 7, 26, 27, 28, 30, 31, 32, 38, 47, 53, 54, 59, 60, 66, 73, 79, 82, 84, 90, 91, 105, 106, 111, 113, 115, 117, 129, 130, 132, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 141, 143, 150, 151, 153, 155, 159, 176, 189, 191, 197, 219, 226; miejskie w Wiśniczu XX, 46, 130; ratuszne 111; w ratuszu wiśnickim 173; wiśnickie 141; w Niepołomicach XIII; w zamku wiśnickim, zamkowe 46, 47, 57, 73, 89; w Krakowie 82; w ratuszu w Bochni 227; w Wojniczu, wojnickie 132, 143; zob. wieża więzienie, zob. ucieczka więzień 47; więźniowie w Wiśniczu 214 wigilia św. Wawrzyńca 158; Wszystkich Świętych 178b wikt 154; wikt więzienny, w więzieniu 39, 132, 139 wilia, zob. wigilia wilkowie 101 wino 30 winowajca 50, 72, 80, 93, 199 Wiśnicki Urząd, zob. Urząd włamanie do spichlerza 49 właściciele koni 144 włodarz, włudarz: porębski 165; starowiśnicki 152 włosy na głowie 170 wniosek dowodowy II woda 15, 30, 32, 171; woda święcona 14, 21, 23, 116 wojewoda 138; wojewoda ziem ruskich 48; wojewoda krakowski, palatinus Cracoviensis 139 Wojnicki Urząd, zob. Urząd wola Boża 50 wołanie gwałtu 37, 218 280 woreczek na pieniądze 49, zob. wacek worek 54, 61, 179, 228, 229 wosk 16, 85, 86, 89, 93 woźny 95 wódka 31; wódka z oliwą 47, zob. gorzałka wódz do rabunku 181, 188 wójt, advocatus X, 12, 13, 14; 1, 6, 9, 23, 29, 34, 37, 45, 48, 52, 60, 66, 68, 77, 90, 101, 102, 104, 112, 141, 161, 167, 174, 208, 219, 220, 221, 229, 231, 235; advocatus Niepolomicensis 65; advocatus Nizoviensis 233; advocatus ordinarius 48, 52, 60, 65; wójt brzezowski 232; wójt gromadzki 101; wójt Królówki 30; wójt miasta Wiśnicza 212, 213; wójt miejski X; wójt połomski 199; wójt wsi Łapczyca, wójt łapczycki 98, 105; wójt wsi Niżowa 226; wójt wsi Poręba 165; wójt z Niżowy 226; zob. officium advocatiale, sąd, urząd wójtowski wół, woły 11, 53, 75, 98, 97, 98, 99, 100, 169, 170; wół karmny 97; woły kradzione 56 wózek 99; wózek pański 100 wrzucenie bliźniąt do chlewa 95 wsadzenie w łańcuch 129 wspólnik, zob. spólnik wstawiennictwo za skazanym XIV–XVII, zob. intercesja wstążka 92 wstyd 202 wujek, zob. ujek wybieranie, zob. kradzież wydalenie, zob. wygnanie z miasta, wyświecenie wygnanie z miasta XIII, XVI, 90, zob. kara wygnania wykonanie kary pozostawione do decyzji rządcy 60; wykonanie kary śmierci XIX wykup z zastawu 155 281 wykupne 131 wyłupanie 98; wyłupanie pniaka pszczół 154; wyłupanie sklepu 64, zob. kradzież z włamaniem wymawianie 93; wymawianie ad oculum, wymawianie do oczu, wymawianie dooczne 101, 102, 133, 158 wypalenie piętna 106 wyrabowanie 85 wyrok XVII, XVIII, zob. dekret wyroki boskie 19 wyrzynanie kopyt, wyrzynanie stóp krowich 14, 15, 16, 21, 23, 27 wysługa 164 występ, występek, występki 95, 96, 107, 114, 196; występek małżeński 93; występek matki 118, zob. eksces, przestępstwo wystawienie części ciała na widok publiczny XVI; wystawienie głowy na palu XIV wyświecenie z miasta 110; wyświecenie ze wsi 150, zob. kara wytrych, wytrychy 61, 62, 63, 64; wytrych dwoisty 61 wytyczka 112; wytyczka w żarcie 112 wyznanie (religia) 132, 141 wyznanie dobrowolne 114, 131, 142, zob. zeznanie za złą robotę złe płacą 88 zabicie krowy, zob. interfectio vaccae zabicie, zob. zabójstwo zabicie siekierą 44, 148; w bójce 175; Żyda 10, 12, 155, 163, zob. occisio, zabójstwo zabity 147, 172 zabójca, zabójcy 51, 56, 147, 164; zabójca żony 57, zob. oskarżony, zabójstwo zabójstwo, zabojstwo, homicidium I, XV, XVIII, XIX, 10–13, 43–47, 52–60, 147, 153, 174, 175, 220; białogłowy 79; brata XIV, 43, 46; dobrowolnym 282 umysłem 155; matki 52; męża XIV; nieumyślne XVIII, 112, 113; palem 11, 12; kijem 11; przez nieostrożność XVIII, 112; w browarze 172; z rozbojem 10, 56, 57, 58, 146–157; żony 56–58; Żyda XIII, XVIII, zob. bratobójstwo, dzieciobójstwo, homicidium, occisio, przestępstwo, zabójstwo nieumyślne, zabójstwo z rozbojem, zabicie zabór gospodarstwa przez pana wsi 141 zachód słońca 172 zad 207; zad krowy 203, 206 zadatek 129, 132, 134, 136, 143, 162 zadawanie choroby, zob. czarownictwo zaduszenie dziecięcia, zaduszenie dziecka 91, 170, 171; zaduszenie i zakopanie dziecięcia 173, zob. uduszenie zagroda w Mordarce 60 zagrodnik 74, 75, 78 zagubienie płodu 93 zakopanie dziecięcia 170, 173; zakopanie dziecka w śniegu 216; zakopanie krowy XX zamek 60, 61, 63, 85, 147, 150, 153; zamek nowy wiśnicki 86; zamek wiśnicki VI, 34, 47, 82, 84 zamek o dwóch ryglach 61 zamiana kary XIX zamordowanie dziecka 95, zob. dzieciobójstwo zams 27 zamulisko 171 zaparcie ze stajni 7 zapiska sprawy IV, zob. protokół sprawy zaplusk 77 zapłata gardłem 89 zapłata kary pieniężnej na raty 89 zaprzysiężenie XVII, zob. przysięga zaręczenie czterema ludźmi osiadłemi XVII, 89, zob. poręczenie 283 zarodnik 220 zasady wydawnicze XI zastaw 84, 155, 163 zastawna rzecz 109; zastawna spódnica 110 zatajenie ciąży 170 zatargowanie 136 zatylnik zielony 190 zawiązanie pępka 217, zob. umbilicus zawieszczenie części ciała na szubienicy XIV, 43, 46 zawody, zob. ciesla zbeszczeszczenie zwłok 46 zbiegły 137; zbiegły małżonek 113 zbieranie rosy 16, 31; zbieranie rosy na łące 30, 31; zbieranie rosy sitem 32 zboże, zboża 17, 49, 54, 79, 90, 97, 98, 99, 100, 101, 228 zbrodnia 119, zob. crimen, przestępstwo zbytki, tu przestępstwa 51 zdanie na łaskę pańską 52 zdanie na męki, zdanie na tortury 22, 24 zdrajca 68 zegarki 55; zegarki złote 54 zemsta 87, 95 zeznanie 142, 152; zeznanie dobrowolne 117, 141, 173; zeznanie na torturach 25; zeznania obwinionego 9; zeznania świadków V, XX zgromadzenie parafianów 113 zgrzeszenie 45 zguba, zob. dziecięcia zguba zgubienie dziecięcia 91, 94 zgwałcenie 218 ziele, zob. zioło zięć 98, 133 zioło, ziele, ziela, zioła 15, 21, 23, 32; ziele tatarskie 112, zob. barwinek, białe ziele, boże drzewko, rozchodnik, warzenie ziół złagodzenie kary 47, 89, 105 złapanie zabójcy 148 złoczyńca, złoczyńcy 51, 58, 60, 64, 69, 73, 77; zob. maleficus, oskarżony złodziej, fur, 77, 133, 136, 140, 143, 144, 144, 146, 161, 239; złodziej publiczny 220, zob. kradzież złodziejstwo 48, 51, 51, 129, 134, 138, 142, 144, 154; złodziejstwo powtórne 47, 155, zob. kradzież, przestępstwo złotnik 71 złoto 70 złotogłów 54, 55 złoty, złote 10, 11, 37, 39, 40, 42, 49, 54, 58, 62, 66, 68, 73, 74, 75, 76, 81, 84, 85, 88, 98, 102, 109, 110, 113, 127, 128, 129, 133, 136, 137, 143, 144, 149, 159, 181, 187, 190; złote polskie 129, 130, 131, 132, 134, 135, 135, 136, 142, 145, 151, 157, 161, 163, 164, 165, 179, 185, 188 zmiana wyroku XIX, 214, 241, 242; zmiana wyroku przez gubernatora 119; zmiana kary 119 znak Krzyża świętego 41, 71, 166, 167, 168, 169, 176, 207, 208; zob. Crux, signum Sanctae Crucis; znak podpisu 176, 177 znalezienie dziecięcia 168 znanie się 19, zob. przyznanie Zobopólny Sąd 91 Zośka, święto 54 zrobienie dziecięcia 92 zwada 112 związka 2 zwierciadło 55 Zwierciadło Saskie, zob. Saxon Zwierzchność Zamkowa XI, 96, 110, 111, 155 zwierzęta, zob. baran, bydło, cielę, deresz, gęś, gadzina, jałowica, jaszczurka, klacz, kobyła, koń, krowa, owca, pies, podjezdek, pszczoły, świnia, wieprz, wół, źrebiec, żaba zwłoki dziecka, zob. ukrycie zwłok dziecka zwracanie rzeczy licem 88 zwrot rzeczy zrabowanych 197 źrebiec, źróbek 68, 76, 129, 132, 143, 158; źrebiec szkaraniady 131 żaba chropawa 17, zob. skrzek żabi żałoba 76, 105; żałoba solenna 77, zob. oskarżenie, skarga żart 112 żelaza 80; żelaza płużne 78, 79, 80, 133, 158 żerdka olszowa 235 żniwa 91, 132 żołnierz, żołnierze 10; 8, 54, 60, 61, 62, 63; żołnierze rosyjscy 117; Jego Cesarsko-Królewskiej Mości 165, zob. milites żona 30, 61, 85, 91, 92, 95, 96, 99, 101, 106, 107, 109, 112, 127, 128, 136, 137, 140, 151, 152, 158, 161, 167, 177, 178b, 180, 184, 203, 219; żona brzemienna 140, 141; żona in spe 137; żona zabitego 44 żonaty człowiek 93 żupanik chłopski 4 życie 110 Żyd, Żydy, Żydzi XV, 39, 41, 91, 162, zob. oskarżenie, oskarżyciele, przysięga, zabicie żyto 98, 104, 181, 221, 239 286 SPIS TREŚCI Przedmowa Wstęp ....................................................................................................................................................................................................................................I Wykaz spraw sądowych w „Acta Nigra Maleficorum Wisniciae (1665–1785)”...... XIII Acta Nigra Maleficorum Wisniciae ab Anno Domini 1665 legibus et poenis in eosdem Sancitis punitorum inchoant ............................................................................... 1 Wykaz skrótów ............................................................................................................................................................................................... 171 Słowniczek ważniejszych terminów prawnych ..................................................................................................... 173 Indeks miejscowości i nazw geograficznych ............................................................................................................ 183 Indeks nazwisk i imion osób.......................................................................................................................................................... 193 Indeks przedmiotowy .............................................................................................................................................................................. 217 Aneks – wybrane strony rękopisu ........................................................................................................................................... 289 ANEKS WYBRANE STRONY RĘKOPISU Strona tytułowa Wiśnickiej Księgi Złoczyńców. Zapis pierwszej strony w sprawie przeciwko Teresie Kąckiej (s. 34). Zapis pierwszej strony przesłuchania oskarżonego w sprawie przeciwko Janowi Repleńskiemu (s. 37). Zapis wyroku Sądu w sprawie Walentego Mola i Alberta Mogielańskiego (s. 64). Zapis orzeczenia Sądu skazującego na tortury w sprawie Kazimierza Dudy (s. 80). Strona zawierająca opis składu Sądu i inkwizycję w sprawie Stanisława Więcka (s. 97). Strona zawierająca wyjaśnienia składane na torturach przez Stanisława Więcka (s. 103). Strona zawierająca przesłuchanie świadków w sprawie Katarzyny Szewcownej (s. 168). Strona zawierająca szczegółowe pytania i odpowiedzi przesłuchiwanego w sprawie Jana Sikory i innych (s. 177 (bis)). Strona zawierająca spis osób uwięzionych (s. 214). Strona zawierająca orzeczenie Trybunału Apelacyjnego (s. 241).