Zarząd Powiatu w Jarocinie

Transkrypt

ZAŁĄCZNIK do Uchwały Nr XLIV/429/06
Rady Miejskiej Śmigla z dnia 22 czerwca 2006 r.
w sprawie uchwalenia Programu Ochrony
Środowiska dla Gminy Śmigiel
Burmistrz Śmigla
GMINNY PROGRAM OCHRONY
ŚRODOWISKA
ŚROD WISKA
Czerwiec 2006 r.
ul. Daleka 33,
60 – 124 Poznań
tel. (+48 61) 65 58 100
fax: (+48 61)65 58 101
www.abrys.pl
e – mail: [email protected]
GMINNY PROGRAM OCHRONY
ŚRODOWISKA
ŚROD WISKA
Zespół autorski
mgr Igor Szymkowiak
mgr inż. Przemysław Cudakiewicz
mgr Joanna Tycner
Gminny Program Ochrony Środowiska
1.Wstęp..................................................................................................................................................5
1.1. Przedmiot opracowania.......................................................................................................5
1.2. Cel i zakres opracowania.....................................................................................................5
1.3. Podstawa prawna opracowania..........................................................................................5
1.4. Podstawa formalna opracowania........................................................................................5
1.5.Programy, plany, rejestry, dane, uzyskane z gminy...........................................................5
1.6.Metodyka opracowania Programu i jego korygowania......................................................6
1.6.1.Uwagi ogólne.......................................................................................................................................6
1.7.Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie..................................................6
2.Charakterystyka Gminy....................................................................................................................7
2.1.Położenie i uwarunkowania z nim związane.......................................................................7
2.1.1.Geograficzne.......................................................................................................................................7
2.1.2.Administracyjne i komunikacyjne.........................................................................................................7
2.2.Stan przestrzeni ....................................................................................................................7
2.3. Środowisko...........................................................................................................................8
2.3.1.Rzeźba terenu.....................................................................................................................................8
2.3.2.Budowa geologiczna............................................................................................................................8
2.3.3.Klimat...................................................................................................................................................8
2.4.Społeczność .........................................................................................................................8
2.5.Gospodarka...........................................................................................................................9
3.Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w
perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego
użytkowania zasobów przyrody..............................................................................................10
3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa.....................................10
3.1.1.Analiza stanu istniejącego.................................................................................................................10
3.1.1.1.Stan krajobrazu rolniczego.........................................................................................................10
3.1.1.2.Zadrzewienia śródpolne.............................................................................................................10
3.1.1.3.Formy ochrony przyrody............................................................................................................10
3.1.1.4.Zieleń urządzona........................................................................................................................12
3.1.1.5.Program ochrony i ratowania zabytków.....................................................................................12
3.1.1.6.Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne, obszary węzłowe....................14
3.1.1.7.Stan świadomości ekologicznej mieszkańców...........................................................................14
3.1.2.Przewidywane kierunki zmian............................................................................................................15
3.1.3.Przyjęte cele i priorytety.....................................................................................................................15
3.1.4.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych.............15
3.1.5.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa i Powiatu
......................................................................................................................................................17
3.1.5.1.Kierunki działań..........................................................................................................................18
3.1.5.2.Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych.....................................................................18
3.1.5.3.Ochrona fauny i flory..................................................................................................................18
3.1.5.4.Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego........................................................................19
3.1.5.5.Utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego........................................................................21
3.1.6.Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
......................................................................................................................................................22
3.2.Ochrona i zrównoważony rozwój lasów............................................................................26
3.2.1.1.Zagrożenia lasów.......................................................................................................................26
3.2.1.2.Problematyka granicy polno-leśnej............................................................................................27
3.2.1.3.Program zalesiania nieużytków..................................................................................................27
......................................................................................................................................................27
3.2.5.Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć....................................................................28
......................................................................................................................................................29
3.3.Ochrona gleb.......................................................................................................................30
3.3.1.1.Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego w kontekście
racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu................................................31
3.3.1.2.Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów......................31
1
3.3.1.3.Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami
antropogenicznymi................................................................................................................32
3.3.1.4.Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastruktury...............32
3.3.1.5.Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji...................................32
3.3.4.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z
dokumentów rządowych, z Programu Województwa i Powiatu....................................................35
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej.
......................................................................................................................................................36
3.4.Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych................................................................38
3.4.1.1.Stopień wykorzystania wód podziemnych dla celów przemysłowych........................................41
3.4.1.2.Problem nie użytkowanych studni i ujęć wody...........................................................................42
3.4.1.3.Możliwości wykorzystania wód termalnych................................................................................42
3.4.1.4.Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodne.......................................................................42
3.4.1.5.Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych...........................................................42
3.4.3.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Powiatu......................43
3.4.4.Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu.............................................44
perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii ...............................................................................................................45
4.1. Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki
........................................................................................................................................45
4.1.1.1.Analiza zużycia wody ................................................................................................................45
4.1.1.2.Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych, zapotrzebowanie na ciepło..............46
4.1.1.3.Analiza zużycia energii przez mieszkańców .............................................................................46
4.1.1.4.Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne......................................................................47
4.1.1.5.Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające ścieki..................47
4.1.1.6.Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu....................................................47
4.1.3.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych,
Programu Województwa i Powiatu ..............................................................................................48
......................................................................................................................................................49
4.2.Wykorzystanie energii odnawialnej...................................................................................50
4.2.1.1.Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru.............................................................50
4.2.1.2.Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej..........................................................51
4.2.1.3.Analiza stopnia korzystania z energii biomasy i odpadów z drewna.......................................... 51
4.2.1.4.Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej................................................................52
4.2.1.5.Analiza możliwości wykorzystania energii geotermalnej............................................................53
......................................................................................................................................................53
4.2.4.Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ............................................53
4.3.Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią.....................................54
4.3.1.1.Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed powodzią.......57
4.3.1.2.Możliwości i potrzeby retencjonowania wody ............................................................................58
4.3.1.3.Możliwości i potrzeby prowadzenia żeglugi...............................................................................59
4.3.1.4.Stan melioracji ogólnej i szczegółowej (problem jazów i zastawek)..........................................59
4.3.1.5.Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych............................................59
4.3.1.6.Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki......................................59
4.3.3.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa.............59
......................................................................................................................................................60
perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska ......................................62
2
5.1.Gospodarowanie odpadami ..............................................................................................62
5.2.Jakość wód..........................................................................................................................64
5.2.1.1.Zaopatrzenie mieszkańców w wodę..........................................................................................67
5.2.1.2.Odprowadzanie ścieków komunalnych......................................................................................70
5.2.1.3.Wody opadowe..........................................................................................................................75
5.2.1.4.Odprowadzanie ścieków przemysłowych...................................................................................75
5.2.1.5.Wpływ rolnictwa na jakość wód..................................................................................................75
5.2.1.6.Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody.............................................................................76
5.2.1.7.Wylewiska ścieków....................................................................................................................76
5.2.1.8.Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych................................................................76
5.2.1.9.Problem kanalizacji ogólnospławnej..........................................................................................77
5.2.1.10.Sposób kształtowania taryf......................................................................................................77
......................................................................................................................................................77
5.2.4.Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych,
w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach
Programu w perspektywie wieloletniej..........................................................................................79
5.3.Jakość powietrza i zmiany klimatu....................................................................................81
5.3.1.1.Bilans emisji i imisji....................................................................................................................82
5.3.1.2.Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców..............................................83
5.3.1.3.Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi i obiekty komunikacyjne ...............................84
5.3.1.4.Obszary wymagające programów naprawczych........................................................................84
5.3.1.5.Budynki i budowle, w których zastosowano azbest przewidziany do wymiany..........................84
......................................................................................................................................................84
......................................................................................................................................................86
5.4.Oddziaływanie hałasu.........................................................................................................87
5.4.1.1.Obszary narażone na hałas transportowy..................................................................................87
5.4.1.2.Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu - hałas spowodowany działalnością gospodarczą....88
5.4.1.3.Obszary wymagające programów naprawczych........................................................................88
5.4.3.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ............88
......................................................................................................................................................89
5.5.Oddziaływanie pól elektromagnetycznych........................................................................90
5.5.1.1.Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od stacji bazowych telefonii
komórkowej...........................................................................................................................90
5.5.1.2.Obszary narażone na oddziaływanie pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez nadajniki
radiowe i telewizyjne..............................................................................................................91
5.5.1.3.Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i
linie elektroenergetyczne wysokich napięć............................................................................91
5.5.3.Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu.............................................92
5.6.Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe................92
5.6.2.Przyjęte cele......................................................................................................................................93
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
......................................................................................................................................................94
6.Narzędzia i instrumenty realizacji Programu................................................................................96
6.1.Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne.........................................................96
6.2.Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska.........96
6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe...................................................................................96
6.4.Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne.............................................................97
6.5.Działalność kontrolna Gminy.............................................................................................97
6.6.Fundusze wspomagające ..................................................................................................97
3
6.7.Edukacja społeczności lokalnej.........................................................................................98
6.8.Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji...............................................................98
6.9.Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja.....................................98
6.10.Bilans potrzeb i możliwości finansowych Gminy.........................................................103
7.Procedury kontroli realizacji Programu.......................................................................................105
7.1.Mierniki postępów w realizacji Programu.......................................................................105
7.2.Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę...............................................................106
7.3.Procedury kontroli realizacji............................................................................................106
7.4.Procedury aktualizacji Programu.....................................................................................106
8.Streszczenie Programu Ochrony Środowiska ...........................................................................107
4
1. Wstęp
1.1. Przedmiot opracowania
Przedmiotem niniejszego opracowania jest Gminny Program Ochrony Środowiska. Program
ten stanowi rozwinięcie, na poziomie lokalnym, uchwalonego 09.07.2002 Programu Ochrony
Środowiska Województwa Wielkopolskiego oraz uchwalonego Programu Ochrony Środowiska dla
Powiatu Kościańskiego.
1.2. Cel i zakres opracowania
Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów,
priorytetów i w konsekwencji działań, jakie stoją przed samorządem gminnym w dziedzinie ochrony
środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań z2ego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej
oraz, w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa.
Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa na lata
2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. Podejmuje więc, zagadnienia
ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców,
materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zagadnienia
te są analizowane w odniesieniu do zasadniczych komponentów środowiska, a więc: przyrody
i krajobrazu, lasów, gleb, kopalin i wód podziemnych, wód powierzchniowych i powietrza oraz skutków bytowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez człowieka, czyli odpadów stałych i
ciekłych, hałasu, pól elektromagnetycznych, chemikaliów i awarii.
1.3. Podstawa prawna opracowania
Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę
z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001.62.627 z późn. zmianami) w art.17 i 18, oraz
ustawę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001.100.1085 z późn. zmianami) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Programu ochrony środowiska określają Wytyczne z2ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (MŚ grudzień 2002).
1.4. Podstawa formalna opracowania
Formalną podstawą opracowania jest podpisana w dniu 2 marca 2006 roku umowa z gminą
Śmigiel.
1.5.Programy, plany, rejestry, dane, uzyskane z gminy
Od gminy otrzymano następujące materiały:
o Plan rozwoju lokalnego miasta i gminy Śmigiel wraz z wieloletnim
planem inwestycyjnym na lata 2004-2007,
o Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
miasta i gminy Śmigiel (1997-1999),
o Koncepcja zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego gminy Śmigiel,
o Dane z GUS,
o Strategia rozwoju miasta i gminy Śmigiel na lata 2002-2012,
o Projekt pn. Realizacja systemu gospodarki odpadami i osadami
ściekowymi dla miasta Leszna i gmin subregionu leszczyńskiego,
o Analiza sytuacji pożarowej i miejscowych zagrożeń na terenie powiatu
kościańskiego za 2004 rok,
o Roczne sprawozdanie z działalności Komendanta Powiatowej Policji w
Kościanie oraz informacja o stanie bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie powiatu kościańskiego za 2005 rok,
o Użytkowanie wód – ujęcia wód podziemnych teren gminy Śmigiel,
o Stan istniejący w zakresie małej retencji – zbiorniki wodne na terenie
miasta i gminy Śmigiel,
o Schematy sieci kanalizacyjnej,
o Pozwolenia wodnoprawne,
o Badania monitoringu stanu środowiska i działalność kontrolna Inspektoratu w roku 2003 i I połowie 2004 r.,
o Informacja o stanie środowiska i działalności kontrolnej Inspektoratu w
roku 2005,
o Plan Aglomeracji Śmigiel,
5
o
o
Program ochrony środowiska powiatu kościańskiego,
Plan gospodarki odpadami gminy Śmigiel.
1.6.Metodyka opracowania Programu i jego korygowania
1.6.1.Uwagi ogólne
Gminny Program Ochrony Środowiska powstawał w ścisłej współpracy z gminą Śmigiel.
Konieczne było bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminę.
Zwracając się o udostępnienie danych, zespół redakcyjny miał świadomość, że pewne
rejestry nie są prowadzone i są niekompletne zwłaszcza jeśli wynika to z braku ustawowego z2iązku. Nieliczne braki zostały w Programie uwidocznione, gdyż i taka jest jego rola. Zaproponowane zostały też środki zaradcze.
Zapisanie w liście przedsięwzięć inwestycji planowanych przez gminę, otwiera drogę do z2cia realizacji części z nich wspólnie przez kilka jednostek samorządu i tym samym, poprzez efekt
skali, stworzenie możliwości podjęcia starań o dofinansowanie z funduszy UE. Nowością, w tego
rodzaju opracowaniach, jest zbilansowanie potrzeb z możliwościami ich sfinansowania.
Zgodnie z wytycznymi sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym
zadania podzielono na własne i koordynowane, przy czym:
o Zadania własne obejmują te przedsięwzięcia, które będą w całości lub
częściowo finansowane ze środków będących w dyspozycji gminy,
o Zadania koordynowane obejmują przedsięwzięcia finansowe ze
środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź
instytucji działających na terenie gminy, ale podległych organom
wojewódzkim bądź centralnym.
1.7.Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie
Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie to: szczupłość środków finansowych samorządów, mała zasobność Powiatowego i Gminnego Funduszu Ochrony
Środowiska i tym samym mała jego moc sprawcza. Ponadto mocną stroną jest położenie
przy głównej arterii komunikacyjnej – przy drodze krajowej nr 5, mocne rolnictwo, duże
złoża gazu ziemnego oraz dobra jakość powietrza na terenie sołectw.
6
2. Charakterystyka Gminy
2.1.Położenie i uwarunkowania z nim związane
2.1.1.Geograficzne
Wg podziału fizyczno – geograficznego J. Kondrackiego obszar gminy Śmigiel leży na
terenie podprowincji Pojezierza Wielkopolskie w makroregionie o nazwie Pojezierze Leszczyńskie. Dolina rzeki Samicy stanowi granicę mezoregionów. Na północnym – zachodzie jest to
Równina Kościańska, na południowym – zachodzie Pojezierze Sławskie, a na wschodzie
Pojezierze Krzywińskie.
Prawie przez środek gminy w rynnie polodowcowej, w kierunku południkowym przepływa
rzeka Samica. W rejonie Przysieki Polskiej zmienia go na NW-SE. Rzędne w dolinie rzeki
wynoszą 75 m n.p.m., przy południowej granicy gminy, do 65 m n.p.m. przy zachodnim krańcu. W
dolinie Obrzańskiego Kanału Południowego, w NW części gminy, wysokości wynoszą 62,7 – 63,8
m n.p.m., a przy wschodniej granicy, w rejonie jezior Wonieść i Jezierzyckie, 67,6 m n.p.m.. Poza
dolinami rozciągają się wysoczyzny pagórkowate. W części południowo – zachodniej gminy
wysokości wynoszą 100 – 110 m n.p.m., z najwyżej położonym punktem 115,8 m n.p.m. na z2ód od Nietążkowa. Na pozostałym obszarze wysokości wahają się od 80 do 90 m n.p.m..
Różnica między najniżej a najwyżej położonym punktem wynosi 53 m.
2.1.2.Administracyjne i komunikacyjne
Gmina Śmigiel zajmuje powierzchnię 189,9 km2. Administracyjnie leży w zachodniej części
województwa wielkopolskiego, w powiecie kościańskim, około 60 km na południe od Poznania.
Gmina składa się z 37 sołectw z 40 jednostkami osadniczymi, graniczy z 8 gminami: Przemęt,
Wielichowo, Włoszakowice, Osieczna, Krzywiń Kamieniec, Kościan i Lipno.
Komunikacyjnie gmina leży przy drodze krajowej nr 5 Wrocław – Poznań, która po
wschodniej stronie Śmigla stanowi obwodnicę i kilkukilometrowy odcinek drogi ekspresowej S-5.
Przez gminę przebiega droga wojewódzka 312 relacji Rakoniewice – Czacz.
Przez gminę przebiegają ciągi dróg powiatowych łączące sąsiednie gminy:
• nr 3903P - Przemęt – Śmigiel
• nr 3902P – Śmigiel - Osieczna
• nr 3903P-3904P - Śmigiel – Włoszakowice
• nr 3906P - Śmigiel - Czacz - Przysieka Polska
• nr 3575P - Śmigiel - Żegrówko - Wilkowo Polskie
• nr 3584P – Czacz – Brońsko – Kotusz
• nr 3944P – Nowy Białcz – Kobylniki
• nr 3907P – Widziszewo - Stara Przysieka - Wonieść – Zgliniec
• nr 3937P – Stare Bojanowo – Olszewo – Sulejewo
• nr 3938P – Stare Bojanowo – Sierpowo - Lipno
Długość tych dróg wynosi:
• drogi krajowe - 12,550 km
• drogi wojewódzkie - 5,995 km
• drogi powiatowe pozamiejskie -101,4 km
• drogi powiatowe miejskie - 8,97 km
• drogi gminne pozamiejskie – 83,09 km
• drogi gminne miejskie - 15,70 km
• inne drogi zarządzane i utrzymywane przez gminę (brak uchwały) - ponad 100 km
Gminę przecina dwutorowa linia kolejowa nr 271 (E-59) relacji Poznań – Wrocław. Jest to
trakcja elektryczna ze stacjami kolejowymi w Przysiece Polskiej i Starym Bojanowie.
Przez obszar gminy przebiega również linia kolejowa wąskotorowa relacji Śmigiel – Stare
Bojanowo – Bielawy, ze stacją bazą i towarową w Śmiglu.
2.2.Stan przestrzeni
Tabela 1 Użytkowanie gruntów w gminie Śmigiel
Gmina
Śmigiel
Powierzchnia
ogółem
ha
%
18989
100
Użytki rolne
Grunty orne
ha
14555
ha
12433
%
76,6
%
65,5
Łąki i
pastwiska
ha
%
2050 10,8
Sady
ha
72
Lasy
%
0,3
ha
2595
Pozostałe
%
13,7
ha
1839
%
9,7
Źródło: Urząd Miejski Śmigla
7
2.3. Środowisko
2.3.1.Rzeźba terenu
Obszar gminy Śmigiel wg regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego stanowi
fragment Pojezierzy Południowobałtyckich. Teren ten ukształtował się pod wpływem procesów
glacjalnych.
Rzeźba terenu jest urozmaicona, z charakterystycznymi dla krajobrazu młodoglacjalnego
ciągami pagórków morenowych, skupiskami jezior oraz powierzchniami wysoczyzn morenowych.
Część gminy charakteryzuje się również rzeźbą płaskorówninną. Od Śmigla w kierunku
południowo-zachodnim przebiega pas terenów o rzeźbie niskofalistej i częściowo niskopagórkowatej.
2.3.2.Budowa geologiczna
Gmina Śmigiel leży na Monoklinie Przedsudeckiej. Głębokie podłoże tworzy tzw. platforma
paleozoiczna, na której spoczywa późniejsza pokrywa osadowa. Kompleks ten budują głównie
utwory permu i triasu, natomiast utwory jury i kredy występują tylko szczątkowo.
Mezozoicznie podłoże kenozoikum jest na ogół wyrównane, zalega na głębokości 200-250
m poniżej poziomu morza. Miąższość osadów kenozoikum wynosi do 300 m.
Utwory trzeciorzędu występują na głębokości 10-45 m. Są to przede wszystkim iły z z2rstwieniami mułków i piasków. Utwory czwartorzędu mają miąższość 10,8 – 35,0 m i więcej. Osady te charakteryzują się bardzo zmienną litologią. Występują tu gliny zwałowe zlodowacenia
środkowopolskiego i bałtyckiego. Gliny te są przewarstwione różnej miąższości osadami piaszczystymi i żwirowymi, często ze znaczną domieszka frakcji pylasto ilastej.
2.3.3.Klimat
Klimat gminy jest umiarkowany o przewadze wpływów oceanicznych związanych z
globalną cyrkulacją mas powietrza napływającego znad północnego Atlantyku i basenu Morza
Śródziemnego. Według regionalizacji klimatycznej powiat położony jest w obrębie regionu Śląsko
– Wielkopolskiego. Amplitudy temperatur są tutaj mniejsze od przeciętnych w Polsce, wiosny i lata
wczesne i ciepłe, zimy łagodne. Średnia roczna temperatura powietrza dochodzi do 8o C, najzimniejszym miesiącem jest styczeń (średnia temp. -3 do -3,5oC), najcieplejszym – lipiec (od 17,5 do
18oC). Długość okresu wegetacyjnego wynosi około 220 dni. Charakterystyczna dla tej strefy jest
dość duża liczba dni pochmurnych (od 120 do 145 w roku) a jednocześnie jedne z najmniejszych
w Polsce opady – suma roczna rzędu 500-550 mm. Najwyższe sumy opadów charakteryzują
miesiące letnie (lipiec – sierpień) najniższe – zimowe (od stycznia do marca). Około 60 - 70%
opadów przypada na okres wegetacyjny. Podobnie jak na większości obszaru woj. wielkopolskiego również w gminie Śmigiel przeważają wiatry zachodnie. Ich udział (z sektora NW do SW)
wynosi w skali roku około 40 do 50%. Zdecydowanie zachodni kierunek wiatru dominuje w ciągu
całego roku. Uzależnione to będzie głównie od różnic w ukształtowaniu powierzchni, pokrycia
roślinnością, obecności dużych powierzchni wodnych czy wręcz stopnia zainwestowania terenu.
2.4.Społeczność
Tabela 2 Liczba ludności w gminie Śmigiel w podziale na miasto i wieś
Wyszczególnienie
Ogółe
m
gm. m-w
17385
Śmigiel
Źródło: GUS 30 VI 2004 r.
Mężczyźni
Kobiet
y
8573
8812
Raze
m
Miasto
Mężczyźni
Kobiet
y
Raze
m
Wieś
Mężczyźni
5383
2623
2760
12002
5950
Tabela 3. Liczba mieszkańców w gminie w latach 2000-2004
ogółem
mężczyźni
kobiety
Źródło: GUS
8
2000
17434
8575
8859
2001
17390
8568
8822
2002
17422
8579
8843
2003
17428
8595
8833
2004
17385
8573
8812
2005
Kobiety
6052
Tabela 4 Przyrost naturalny w gminie
Przyrost z2ralny
ogółem
mężczyźni
kobiety
2000
2001
2002
2003
2004
36
28
8
32
21
11
37
13
24
43
20
23
44
13
31
Źródło: GUS
Tabela 5 Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w gminie Śmigiel wg płci
2000
2001
2002
2003
2004
W wieku przedprodukcyjnym
Ogółem
4821
4661
4531
4366
4270
Mężczyźni
2466
2384
2329
2250
2209
Kobiety
2355
2277
2202
2116
2061
W wieku produkcyjnym
Ogółem
10258
10434
10594
10741
10917
mężczyźni
5388
5449
5516
5572
5628
Kobiety
4870
4985
5078
5169
5289
W wieku poprodukcyjnym
Ogółem
2301
2302
2297
2292
2283
Mężczyźni
707
735
739
753
762
Kobiety
1594
1567
1558
1539
1521
Źródło: GUS
2.5.Gospodarka
Na terenie miasta działa kilka większych zakładów produkcyjnych oraz ponad 20 małych
prywatnych zakładów produkcyjnych i rzemieślniczych.
"ŚMIGROL" Przedsiębiorstwo Produkcji, Handlu i Usług Rolniczych - ul. Leszczyńskich, Śmigiel,
URPOL - Autoryzowana Stacja Obsługi Ciągników – Kunert, Poladowo,
P.P.H.U. "Al-Mag" - Spławie - Produkcja automatów paszowych, klatki porodowe,
mieszalniki pasz,
MASARNIA - M.i J. LISIAK w Spławiu,
PRZETWÓRNIA OWOCOWA – WARZYWNA ,, GIL ” – Stare Bojanowo,
GOSPODARSTWO ROLNE ,, WONIEŚĆ ” w Wonieściu,
Gastrometal w Śmiglu,
Hoffmann Polen w Śmiglu,
SPA Sp. z o.o. w Śmiglu, ul. Reymonta,
ASADENA w Śmiglu, ul. Południowa,
FKS Okucia okienne i drzwiowe w Bronikowie,
PUH Betoniarnia Śmigiel s.c., Śmigiel, ul. Południowa,
Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowo-Produkcyjne „DEKOR” w Czaczu,
Zakład Ceramiki Budowlanej Andrzej Idziejczak w Nietazkowie,
Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu,
PPHU IE - Bagińscy produkcja okien i drzwi z PCV w Sierpowie,
Wytwarzanie artykułów z tworzyw sztucznych Tomasz Sterna – Śmigiel, ul. Kraszewskiego,
Zakład Produkcyjno-Handlowy „AWAX” - Śmigiel, ul, Leszczyńska 45,
Cukiernia Michał Gruszecki – Śmigiel, ul. Sienkiewicza 9,
Piekarnia Danuta Grygier – Śmigiel, ul. Sienkiewicza 21,
Piekarnia Maria Olejnik – Śmigiel, ul. Orzeszkowej 17,
Piekarnia Piotr Kaczmarek – Śmigiel, ul. Mierosławskiego 5,
Piekarnia TOVAGO – Śmigiel, ul. Kilińskiego 75,
Piekarnia P.K. Lipowicz, Wonieść 15.
9
3. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji
w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego
użytkowania zasobów przyrody
3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa
3.1.1.Analiza stanu istniejącego
3.1.1.1.Stan krajobrazu rolniczego
Ogólnie ujmując niekorzystnie na krajobraz rolniczy wpływają gleby o niskiej bonitacji rolniczej oraz niska klasa gruntów uprawnych, a co za tym idzie jednokierunkowość produkcji rolnej. W krajobrazie rolniczym najczęstsze nieprzemyślane działania mające zdecydowanie ujemny wpływ na zasoby przyrody to:
o likwidacja naturalnych siedlisk typu zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych;
o wypalanie suchych traw;
o melioracje, szczególnie odwadniające;
o stosowanie monokultur w uprawach rolnych;
o mechanizacja prac polowych;
o chemizacja upraw;
o likwidacja siedlisk mozaikowych.
3.1.1.2.Zadrzewienia śródpolne
Zadrzewienia śródpolne są bardzo ważnym elementem krajobrazu rolniczego, o szczególnej roli dla różnorodności biologicznej. Wydatnie zwiększają bogactwo gatunkowe ekosystemów
i ich zdolności do buforowania zmian. Mają bardzo korzystny wpływ na mikroklimat przestrzeni
rolniczej i ogromne walory krajobrazowe. Jednocześnie zadrzewienia śródpolne są ważnym
elementem działań ograniczających erozję wietrzną, którą zagrożony jest spory procent gleb.
W gminie Śmigiel dość licznie występują zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne i z2ożne, jednocześnie uzupełniając nieliczne kompleksy leśne.
Przykładem wzorowego zagospodarowania przestrzeni rolniczej jest wytyczony Park
Krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego, gdzie wprowadzena w XIX w gęsta sieć z2zewień śródpolnych miały spełniać nie tylko swą zasadniczą funkcję wiatrochronów, ale także
ekonomiczną, biologiczną oraz estetyczną.
Ilość zadrzewień w poszczególnych rejonach gminy jest zróżnicowana, jak również w z2bie poszczególnych odcinków dróg, cieków i rowów melioracyjnych. Istniejące zadrzewienia nie
stanowią wyraźnego systemu i przypisać im można funkcję estetyczną, a lokalnie także
wodochronną i klimatyczną (przewiewną).
Wzdłuż dróg polnych należy zakładać nasadzenia drzew i krzewów, co przyczyni się do
poprawy stosunków wodnych, oraz do zmniejszenia erozji wietrznej gleb. Wzdłuż głównych dróg
oraz toru kolejowego należy wprowadzić wielopiętrowe zadrzewienie ochronne.
Niektóre tereny otwarte w gminie są ubogie pod względem występowania naturalnych z2zewień i zakrzaczeń wzbogacających i wzmacniających krajobraz. Dominuje intensywna uprawa
rolna. Stan ten niewątpliwie negatywnie wpływa na harmonię krajobrazu i wzmaga procesy
degradujące (erozję, przesuszanie terenu, zubożenie gatunków ptaków owadożernych). Uzupełnieniem tego systemu ochrony powinny być zbiorniki małej retencji wód.
3.1.1.3.Formy ochrony przyrody
3.1.1.3.1.Obszar chronionego krajobrazu
Najbardziej wartościowe i wyróżniające się walorami przyrodniczo-krajobrazowymi fragmenty terenu wchodzą w skład obszarów chronionych:
• Obszaru Chronionego Krajobrazu II – Śmigiel – Święciechowa,
• Obszar Chronionego Krajobrazu III – Krzywiń – Osieczna.
Zajmują one około 1/5 powierzchni gminy obejmując tereny o niezwykle urozmaiconej
rzeźbie, z dużą mozaiką ekosystemów leśno-łąkowych. Podstawą ekologicznego systemu z2arów chronionych (ESOCh) gminy jest układ dolinnych łączników ekologicznych które biegną
po sieci największych na obszarze gminy dolinach rzecznych. Uzupełniają go drobne, obudowane zielenią łęgową doliny cieków na wysoczyźnie, będące lokalnymi korytarzami zasilania i
wymiany wartości ekologicznych oraz rynnami spływu wychłodzonego powietrza. Na użyt-
10
kowanych rolniczo obszarach wysoczyzny mogą wzbogacić ten system dość liczne, ale obecnie funkcjonujące łączniki wododziałowe.
3.1.1.3.2.Parki krajobrazowe
W niedalekim sąsiedztwie gminy Śmigiel przebiegają granice Przemęckiego Parku
Krajobrazowego oraz Parku Krajobrazowego im. gen. Dezyderego Chłapowskiego.
Przemęcki Park Krajobrazowy wpisany jest w Wielkoprzestrzenny System Obszarów
Chronionych. Wielkopolski Park Narodowy i Agroekologiczny Park Krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego połączone są ze sobą korytarzami ekologicznymi w randze obszarów
chronionego krajobrazu, takimi jak Dolina Środkowej Obry, kompleks leśny Śmigiel –
Święciechowa i kompleks leśno – jeziorny Osieczna – Krzywiń.
Głównym celem utworzonego Parku Krajobrazowy im. Dezyderego Chłapowskiego jest
ochrona krajobrazu rolniczego zapewniająca trwały, zrównoważony rozwój ekosystemów. W
tym zamyśle Park ten wyróżnia się spośród wszystkich innych parków krajobrazowych powołanych dotąd w Polsce. Teren Parku obejmuje unikatowy w skali kraju kulturowy krajobraz z z2owaną siecią zadrzewień śródpolnych wprowadzonych na te tereny w latach dwudziestych XIX
wieku przez generała Dezyderego Chłapowskiego, według rewolucyjnych w owym czasie koncepcji rolniczych. Zakładały one między innymi radykalne przekonstruowanie krajobrazu, przede wszystkim poprzez wprowadzenie gęstej sieci zadrzewień śródpolnych, które miały spełniać
nie tylko swą zasadniczą funkcję wiatrochronów, ale także ekonomiczną (produkcja miodu,
drewna), biologiczną oraz estetyczną. Obecnie zadrzewienia te są objęte ochroną i uznane za
dobro kultury.
3.1.1.3.3.Rezerwaty
W rejonie zbiornika Wonieść położonego w rynnie polodowcowej na Pojezierzu
Krzywińskim znajdują się cenne obszary, na których żerują i bytują 232 gatunki ptaków, z tego
128 gatunków lęgowych. Formy ochrony na terenie ostoi stanowią: Rezerwat Przyrody - Ostoja
Żółwia Błotnego oraz częściowo Obszar Chronionego Krajobrazu - Krzywińsko-Osiecki.
3.1.1.3.4.Pomniki przyrody
Na obszarze gminy zarejestrowane są następujące pomniki przyrody, w tym:
• platan klonolistny o obwodzie 350 cm i wysokości 20 m, w parku w Czaczu,
• dąb szypułkowy o obwodzie 680 cm i wysokości 21 m, w oddz. 110, przy drodze
w Żegrowie;
• dąb szypułkowy o obwodzie 505 cm i wysokości 21 m, w oddz. 100, na skraju
lasu w Żegrowie;
Na uwagę zasługują również:
• 3 lipy drobnolistne o obwodzie 280-310 cm, na cmentarzu kościelnym w Starym
Bojanowie;
• 2 dęby w Jezierzycach;
• głaz narzutowy na polu wsi Jezierzyce, w pobliżu toru kolejowego;
• 13 olsz czarnych, przy drodze, w pobliżu stacji kolejowej Przysieka Stara.
3.1.1.3.5.Stanowiska archeologiczne
Na terenie gminy Śmigiel znajdują się następujące stanowiska archeologiczne:
• Stary Białcz – stnowisko 1 – grodzisko pierścieniowate z okresu wczesnośredniowiecznego,
• Stare Bojanowo – st. 7 – cmentarzysko ludności kultury łużyckiej i pochodzącej z
młodszej epoki brązu,
• Czacz – st. 2 – grodzisko wczesnośredniowieczne,
• Czacz – st. 2a – grodzisko wczesnośredniowieczne,
• Czacz – st.1 – cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich,
• Karśnice – st. 1 – cmentarzysko ludności kultury łużyckiej z epoki brązu,
• Bruszczewo – st. 5. – ślad osadniczy ludności kultury amfor kulistych z okresu
neolitu osada obronna z I/II okres epoki brązu, osada obronna ludności kultury
przeworskiej, osada z okresu wczesnego średniowiecza,
• Koszanowo – st. 2 – osada ludności kultury łużyckiej oraz ludności kultury z2rskiej,
11
•
Koszanowo – st. 3 – osada ludności kultury łużyckiej oraz ludności kultury z2rskiej,
• Koszanowo – st. 34 – osada ludności kultury łużyckiej,
• Koszanowo – st. 35 – osada ludności kultury łużyckiej oraz z okresu wczesnego
średniowiecza,
• Koszanowo – st. 36 – wielokulturowa osada ludności: kultury pucharów lejkowych z okresu neolitu, kultury łużyckiej, kultury przeworskiej oraz z okresu
wczesnego średniowiecza,
• Koszanowo – st. 37 – wielokulturowa osada z wczesnej epoki brązu, ludności
kultury łużyckiej, kultury przeworskiej oraz z okresu wczesnego średniowiecza,
• Bruszczewo – st. 13 – grodzisko pierścieniowate z okresu wczesnego średniowiecza,
• Robaczyn – st. 1 –cmentarzysko z wczesnego i środkowego okresu lateńskiego,
• Spławie – st. 1 – cmentarzysko ludności łużyckiej,
• Spławie – st. 2 – cmentarzysko ludności łużyckiej z wczesnej epoki żelaza.
Największym odkryciem archeologicznym na ziemi śmigielskiej są wykopaliska w Bruszczewie uznane za sensację archeologiczna na skalę europejską. Jest to osada obronna
związana z kulturą zwaną unietycką z początków epoki brązu /1900 – 1600 p.n.e./. Pod
względem znaczenia naukowego, należy ona do unikatowych obiektów archeologicznych w
europejskiej skali.
3.1.1.4.Zieleń urządzona
Funkcję uzupełniającą w systemie przyrodniczym gminy pełni zieleń urządzona do której
zaliczyć można parki wiejskie, często o charakterze zabytkowym, będące świadectwem minionej
epoki jednak niekiedy bardzo zaniedbane i dalekie od dawnych założeń parkowych. Parki wiejskie zachowały się w następujących miejscowościach:
• Białcz Stary – niewielki park z lipami;
• Bronikowo – park krajobrazowy o powierzchni 4,5 ha, z dębami, jesionem i lipami;
• Chełkowo – zaniedbany i zniszczony park z okazałymi kasztanowcami;
• Czacz – w części dobrze utrzymany o powierzchni 11,78 ha z okazałym platanem;
• Machcin – zapuszczony i zaniedbany park;
• Morownica – park krajobrazowy o powierzchni 1,5 ha z niewielka ilością drzew w
tym dębami, cisami i białodrzewami;
• Nietążkowo – pozostałości parku o powierzchni 3,9 ha z dużym stawem i lipą;
• Parsko – mocno przerzedzony z ładnymi jesionami, lipami, dębami, kasztanowcami
i innymi;
• Przysieka Stara – park krajobrazowy o powierzchni 5,6 ha, z interesującym
okazem kasztanowca;
• Spławie – zdewastowany park krajobrazowy o powierzchni 5,7 ha, z dwoma
stawami oraz pomnikowymi lipami i wiązami, okazałymi kasztanowcami i klonami;
• Stare Bojanowo – niewielki zadbany park o powierzchni 0,7 ha;
• Śmigiel – park;
• Wonieść – park krajobrazowy o powierzchni 1 ha ze starymi drzewami, wśród nich
dębem;
Wśród zieleni urządzonej na szczególna uwagę zasługuje dawny cmentarz gminy ewangelickiej z pobliskiego Starego Bojanowa, założony w 1789 r. ocieniony okazałymi starymi
drzewami.
Wśród zieleni urządzonej na szczególna uwagę zasługuje dawny cmentarz gminy ewangelickiej z pobliskiego Starego Bojanowa, założony w 1789 r. ocieniony okazałymi starymi
drzewami.
3.1.1.5.Program ochrony i ratowania zabytków
Śmigiel posiada urokliwą małomiasteczkową architekturę. W śródmieściu występuje z2dowa kamienicowa, na ogół z wysokimi dachami krytymi ceramiczną dachówką, pochodzącą z I
poł. XIX wieku. Stosunkowo dobrze zachowany XIX wieczny układ urbanistyczny miasta został
wpisany do rejestru zabytków i podlega ochronie konserwatorskiej.
12
Na wyróżnienie zasługuje Śmigielska Kolejka Dojazdowa zawiązane z codziennym życiem
Śmigielan w czasach dominacji niemieckiej w Śmiglu, a będące obecnie unikatowymi elementami w zagospodarowaniu miasta.
Innym ciekawym obiektem jest kompleks gazowni miejskiej powstały w 1902r. Początki
gazownictwa w Śmiglu sięgają przełomu XIX i XX wieku. Wtedy zaczęto prace przygotowawcze i
projektowe. Gazownia Śmigielska jest przykładem małej gazowni miejskiej, produkującej gaz
węglowy przy wykorzystaniu technologii typowych dla początku XX wieku.
Kolejnym obiektem jest zbudowany w latach 1912-1916 wodociąg miejski z przepiękną
wieżą ciśnień, do której woda była transportowana poprzez filtry za pomocą gazu jako nośnika
energii. Dziś wodę czerpie się ze studni głębinowych sięgających do pokładów mioceńskich (z2t do 120 m), jednak nie jest ona już tak doskonała jak za czasów świetności browarów śmigielskich.
Starą tradycję miał w Śmiglu cech piwowarów (mielcarzy), który już w 1684 roku szczycił
się oryginalnym przywilejem z 1576 r. Obecnie przy ul. Leszczyńskiej 6 znajduje się piękny pod
względem architektonicznym i wartościowy ze względów poznawczych budynek śmigielskich
browarów.
Istotnym elementem w krajobrazie Śmigla są dwa wiatraki stojące na wzgórzu na północnym krańcu miasta. Leszczyńskie wiatraki stanowiły w XVIII wieku największe skupisko tych z2któw w Polsce i Europie. Pojawiały się ze względu na korzystną koniunkturę zbożową. Wówczas
to zbudowano zespoły wiatraków liczące po kilkadziesiąt obiektów. Otaczająca Leszno armada
wiatraków liczyła w 1795 roku około osiemdziesięciu czterech sztuk, do czasów współczesnych
pozostały tylko dwa.
Sporą część niezwykle wartościowych zabytków w na terenie gminy Śmigiel stanowią
cmentarze, są to: cmentarz poewangelicki z kaplicą neogotycką w Śmiglu z 1595 roku, oraz
cmentarz ewangelicki w Robaczynie z 1789 roku.
Na terenie gminy Smigiel znajduje się wiele kościołów o unikalnym charakterze i z2arzalnym uroku i dużych wartościach historycznych. Do najciekawszych można zaliczyć:
o Kościół p.w. Wszystkich Świętych w Białczu Starym, zbudowany w
latach 1696 – 1717 według projektu architekta Jana Catenazziego. Jest
to budowla barokowa, orientowana, murowana z cegły, nieotynkowana,
o Kościół parafialny pw. św. Franciszka z Asyżu w Bronikowie odbudowany lub zbudowany na nowo po pożarze w 1738 roku. Kościół orientowany, zbudowany na kamiennej podmurówce, drewniany, konstrukcji
zrębowej, kaplice i wieże szachulcowe,
o Kościół p.w. Św. Michała Archanioła w Czaczu z I połowy XIV wieku.
Według projektu architekta Krzysztofa Bonadury. Kościół orientowany,
w bryle gotycki, po przebudowie w 1653 roku - manierystyczny.
Murowany z cegły, nieotynkowany,
o Neogotycki kościół poewangelicki p.w.Św.Teresy w starym Bojanowie,
o Kościół parafialny p.w. Św. Bartłomieja w Starym Bojanowie,
o Kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca w Wonieściu Zbudowany został
w XV wieku, przebudowany w XVII-XVIII wieku, gruntownie podwyższony i powiększony w latach 1887 - 1890, neogotycki z murami
późnogotyckiego kościoła z XV wieku. Orientowany, murowany z cegły,
otynkowany,
o Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w
Śmiglu z 1443 roku. Zbudowany w stylu gotyckim z pseudogotycką
wieżą,
o Kościół Św. Wita w Śmiglu z 1769 roku odrestaurowany w 1908 roku, o
konstrukcji szachulcowej wypełnionej cegłą i kamieniami polnymi,
o Kościół św. Stanisława Kostki z 1830 r. poewangelicki, od 1946 roku
katolicki. Zbudowany według projektu pruskiej komisji budowlanej.
Krzyże, figury i kapliczki przydrożne są charakterystycznymi cechami krajobrazu i polskiej
religijności. Wiele takich pamiątek występuje również na terenie gminy Śmigiel. W 1994 roku na
terenie obejmującym dzisiejszą gminę Śmigiel znajdowało się najmniej 77 krzyży, figur i
kapliczek przydrożnych. Na uwagę zasługują m.in. krzyże: w Bronikowie, Spławiu i Śmiglu, z2ożne figurki: za Bielawami w stronę Wilkowa na wysokiej kolumnie figura Matki Boskiej, w Karminie na skrzyżowaniu dróg do Wonieścia, Wojnowic, Spławia i Chełkowa, znajduje się okazała
figura Serca Jezusa, za Machcinem, w stronę Bukówca Górnego figura Matki Boskiej, w z2-
13
żkowie, na skrzyżowaniu w centrum wsi duża figura Serca Jezusa, w Szczepankowie na kolumnie umieszczona jest figura Matki Boskiej, w Wonieściu, na placu niedaleko kościoła figura św.
Wawrzyńca, na skrzyżowaniu dróg do Parska i Karmina figurę Chrystusa Dobrego Pasterza, w
Śmiglu przy wylocie drogi w kierunku Poznania figura św. Jana Nepomucena. Na uwagę z2ugują kapliczki przydrożne w: Bruszczewie z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus,
Bronikowie kapliczka poświęcona św. Franciszkowi, w Czaczu kapliczka poświęcona św.
Józefowi z Dzieciątkiem Jezus, w Księginkach z obrazami Matki Boskiej i Pana Jezusa, w
Machcinie, W Starym Bojanowie, w Sierpowie poświęcona św. Wojciechowi, w Szczepankowie
kapliczka Serca Jezusa.
Znakiem kultywowania tradycji i poszanowania dla historii są Miejsca Pamięci Narodowej,
których niemało znajduje się w Śmiglu i jego okolicach.
Gmina Śmigiel może poszczycić się wieloma dworami i zespołami pałacowo-parkowymi:
• Dwór opatów cysterskich z XVIII wieku w Przysiece Starej,
• Założenie dworskie w Bielawach,
• Zespół pałacowo-parkowy z przyległym folwarkiem, była posiadłość Żółtowskich, w
Czaczu,
• Zespół pałacowo-parkowy w Bronikowie,
• Dwór w Starym Bojanowie,
• Zespół pałacowy wraz z założeniem parkowym w Wonieściu,
• Zespół pałacowo-parkowy w Spławiu,
• Zespół dworski w Chełkowie,
• Zespół pałacowo-parkowy w Morownicy,
• Zespół dworski w Machcinie,
• Zespół dworski w Parsku,
• Zespół dworski w Nietążkowie,
• Zespół dworsko-parkowy w Żegrowie,
• Zespół dworsko-parkowy w Jezierzycach,
• Teren założenia dworsko-parkowego w Starym Białczu,
3.1.1.6.Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne, obszary węzłowe
Gmina Śmigiel jest położona poza układem obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych
krajowej sieci ekologicznej wchodzącej w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET)
jednak główną oś ekologiczną regionu tworzy Obra (Kanał Kościański) o generalnym przebiegu
NW-SE, stanowiąca swego rodzaju kanał wentylacyjny sprzyjający zachowaniu korzystnych
warunków aerosanitarnych. Korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym łączy ważne centra
ekologiczne. Związany z doliną Obry jest ważnym łącznikiem przyrodniczym np. między systemami korytarzy ekologicznych Warty i Prosny oraz Odry.
Otoczenie zbiornika jest obszarem o istotnym znaczeniu dla ptaków gniazdujących, przelotnych i zimujących – uznano je za ostoję ptactwa. Na obszarze tym żerują i bytują liczne gatunki
ptaków, w tym także gatunki zagrożone wyginięciem, m.in. perkozy rdzawoszyje, zauszniki,
bąki, kanie, krwawodzioby, żurawie, rybitwy, remizy. Z tego powodu projektowane jest objęcie
tego obszaru ochroną systemową i utworzenie rezerwatu ornitologicznego Zbiornik Wonieś ć o
powierzchni 919 ha. Gospodarkę rybacką na wszystkich jeziorach oraz na stawach rybnych w
czaszy zbiornika prowadzi Go-spodarstwo Rybackie w Osiecznej Polskiego Związku Wędkarskiego Zarząd Okręgu w Poznaniu. Jeziora: Drzeczkowskie, Witosławskie i Wojnowickie należą
do rybackiego typu jezior sandaczowych, a jeziora Jezierzyckie i Wonieść do jezior typu leszczowego.
3.1.1.7.Stan świadomości ekologicznej mieszkańców
Edukacja ekologiczna winna być realizowana głównie na poziomie lokalnym. Decyzje z2owane na tym szczeblu oddziałują bezpośrednio na środowisko człowieka w miejscu jego z2eszkania. Umacnianie samorządności związane jest m.in. z odpowiedzialnością samorządu za
sprawy ochrony środowiska i edukacji środowiskowej. Na samorządach spoczywa również z2iązek określania celów i form tej edukacji, uwzględniających specyfikę regionu, lokalna
tożsamość i tradycję kulturową.
14
Edukacja ekologiczna musi docierać do wszystkich grup społecznych zarówno do dzieci jak
i do dorosłych. Ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w najprostszy i
najskuteczniejszy sposób przekazywać informację ekologiczną.
W kampanii edukacji ekologicznej społeczeństwa uwzględnić należy następujące grupy:
o pracowników samorządowych powiatu i gmin (zarząd i pracownicy
urzędów);
o dziennikarzy i nauczycieli,
o dorosłych mieszkańców,
o dzieci i młodzież.
Edukacja ekologiczna w gminie Śmigiel szerzona jest dzięki lokalnej prasie „Gazeta
kościańska”, „Witryna śmigielska”, „ABC”, „Panorama leszczyńska”. Ważne informacje oraz
wydarzenia wywieszane są na tablicach ogłoszeń i na stronach internetowych gminy.
Szczególnie ważna jest edukacja ekologiczna prowadzona wśród dzieci i młodzieży.
Dlatego organizuje się różne konkursy, spotkania poświęcone ochronie środowiska i poszanowania przyrody. W ramach edukacji ekologicznej młodszych mieszkańców miasta prowadzone są
m.in.:
• konkursy ekologiczne w zakresie segregacji odpadów, pracy od podstaw,
• akcje – „Sprzątanie Świata”,
3.1.2.Przewidywane kierunki zmian
Jak wynika z badań przeprowadzonych przez WIOŚ stan ochrony przyrody z roku na rok
ulega poprawie. Jednak by zachować krajobraz przyrodniczy w jak najlepszym stanie oraz nie
dopuścić do pogorszenia się jego kondycji i spadku różnorodności biologicznej, należy z2aczyć na ten cel pewne środki finansowe.
Jeśli działania w celu ochrony walorów przyrody pójdą w prawidłowym kierunku przewiduje
się wzrost walorów estetycznych terenu gminy, podnoszących jej atrakcyjność turystyczną.
Realizacja programu powodować będzie konieczność utrzymania stabilnych miejsc pracy w z2arze utrzymania zieleni.
3.1.3.Przyjęte cele i priorytety
Niezbędne jest:
o wzmożenie ochrony obiektów objętych już ochroną prawną;
o objęcie
ochroną obiektów i obszarów cennych przyrodniczo nie
będących jeszcze pod ochroną
o ograniczenie procesów urbanizacyjnych w pobliżu obszarów z2dniczo cennych (ograniczenie zabudowywania terenu);
o wykonanie pełnej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie gminy;
o przygotowanie i wdrożenie programów edukacyjnych dotyczących
ochrony przyrody (np. we współpracy z nadleśnictwami, Ośrodkiem
Doradztwa Rolniczego, organizacjami ekologicznymi) skierowanych do
różnych odbiorców.
o ochrona i utrzymanie wszystkich obiektów przyrodniczych, składających
się na całość urządzonych terenów zieleni, jak parki, zieleńce, ogrody
działkowe.
3.1.4.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880)
i towarzyszące jej wykonawcze akty prawne określają listę gatunków objętych ochroną, sposoby
jej wykonywania, stosowne ograniczenia, nakazy i zakazy. Możliwe odstępstwa od zakazów w z2esie pozyskiwania roślin i zwierząt chronionych oraz zezwolenia na inne czynności podlegające
ograniczeniom, zakazom i nakazom określa Minister Środowiska. Ponadto popularyzowanie
ochrony przyrody jest obowiązkiem organów administracji publicznej, a szkoły są obowiązane z2ć programami nauczania zagadnienia ochrony przyrody (art.5). Obowiązkiem organów gminy na
koszt budżetu państwa jest ustanowienie planu ochrony zobowiązującego właściwe gminy do z2ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru objętego planem
ochrony lub dokonania zmian w obowiązującym planie miejscowym (art.13a). Rada gminy ma za
zadanie wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu, uznawanie za pomniki przyrody, stano-
15
wiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne itp. I sporządzanie dla nich planów zagospodarowania
(art.34).
Pomoc w ochronie stanowi Polska Czerwona Księga Zwierząt. Poszczególne gatunki
klasyfikowane są do odpowiednich grup. Kryteria klasyfikacji oparto na wzorcach opracowanych
przez IUCN.
W stosunku do miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych ustala się
ich granice, zabrania się dokonywania zmian polegających na wycinaniu drzew lub krzewów,
prowadzeniu robót melioracyjnych, wznoszeniu obiektów, urządzeń oraz prac mających wpływ na
ochronę miejsc rozrodu i regularnego przebywania tych zwierząt, a także zabrania się z2wania ludzi, bez zgody wojewody.
Stosowane są także inne metody ochrony gatunkowej (in situ, ex situ) takie jak hodowla
w ogrodach botanicznych i zoologicznych, tworzenie banków genów, inwentaryzacja stanowisk na
obszarach użytkowanych gospodarczo w celu ich ochrony przy pracach gospodarczych
(szczególnie w lasach).
Opracowanie pt. Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce uwzględnia ścisły
związek stanu przyrody ze stanem środowiska. Strategia określa występujące zagrożenia dla
środowiska, ocenę stanu działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej w różnych
działach gospodarki oraz założenia do dalszych działań. Charakteryzuje główne zagrożenia dla
środowiska wynikające z antropopresji.
Kolejnym dokumentem, który odnosi się do ochrony, trwałego i zrównoważonego
wykorzystania różnorodności biologicznej w lasach jest przyjęta przez Radę Ministrów w 1997
roku Polityka Leśna Państwa. Powyższy dokument podkreśla potrzebę zapewnienia ochrony
wszystkim lasom a szczególnie najcenniejszym ekosystemom oraz kluczowym i rzadkim elementom biocenoz. Jednym z priorytetów polityki leśnej jest zwiększanie różnorodności genetycznej i
gatunkowej biocenoz leśnych oraz różnorodności ekosystemów w kompleksach leśnych w oparciu o naturalne procesy.
W Polsce przyjęto, że ochrona różnorodności biologicznej jest podstawowym składnikiem
polityki Państwa prowadzonej zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Uznano, że w
poszczególnych zagadnieniach sektorowych konieczne są następujące działania:
o podniesienie kultury przyrodniczej społeczeństwa poprzez odpowiednie
ukierunkowanie edukacji w szkołach wszystkich typów, a także edukacji
nieformalnej;
o należy zintensyfikować działania nad minimalizacją zanieczyszczeń
wszystkich komponentów środowiska;
o gospodarka przestrzenna powinna zapewnić właściwą ochronę
różnorodności biologicznej, szczególnie na poziomie ekosystemów na
terenach zurbanizowanych. Wiąże się to nie tylko z ideą ochrony
różnorodności biologicznej, ale również z zapewnieniem godziwych warunków środowiskowych dla mieszkańców tych obszarów;
o leśnictwo powinno kontynuować i wzmacniać harmonijne włączanie z2d ochrony różnorodności biologicznej do codziennej praktyki gospodarczej;
o konieczne jest przyspieszenie działań dotyczących dostosowania polskiego ustawodawstwa i norm do przepisów obowiązujących w Unii
Europejskiej, a także prawa międzynarodowego;
o II Polityka Ekologiczna Państwa precyzuje kierunki działań w sferze
ochrony środowiska, w tym także w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, w perspektywie najbliższych 25 lat. Jako cele perspektywiczne
ochrony
różnorodności
biologicznej
i krajobrazowej przyjęto:
o zabezpieczenie
zachowania
cennych
przyrodniczo
obszarów,
dotychczas nie chronionych prawnie, poprzez objęcie ich różnymi formami ochrony przyrody;
o stworzenie na pozostałym terytorium kraju takich warunków i zasad
prowadzenia działalności gospodarczej (w tym zasad ochrony gatunkowej zwierząt i roślin), aby różnorodność biologiczna ulegała stopniowemu wzbogacaniu.
16
Wśród celów o krótszym horyzoncie czasowym za najważniejsze należy uznać:
o opracowanie i przyjęcie krajowej strategii ochrony różnorodności
biologicznej, jako realizacji zobowiązań wobec Konwencji o ochronie
różnorodności biologicznej;
o włączenie ustaleń tej strategii do resortowych programów zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, sporządzanych na szczeblu
samorządowym;
o utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Z2RA 2000;
o wspieranie prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny
stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej;
o wprowadzenie monitoringu różnorodności biologicznej, wdrożenie kryteriów i wskaźników do kontroli skuteczności wprowadzania polityki
ekologicznej Państwa;
o ustanowienie przepisów prawnych regulujących bezpieczeństwo
biologiczne kraju oraz zapewnienie środków na wykonywanie prawa i
kontrolowanie zagrożeń związanych z wykorzystaniem biotechnologii;
o ochronę i gospodarowanie różnorodnością biologiczną na całym
terytorium kraju, włączając w to obszary zagospodarowane i tereny zurbanizowane;
o działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej i kształtowania
opinii społeczeństwa oraz władz szczebla lokalnego, a także
promowanie zagadnień różnorodności biologicznej;
o prowadzenie wymiany informacji z zakresu ochrony różnorodności
biologicznej
i międzynarodowej współpracy naukowej.
W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi w Unii Europejskiej są
Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz
dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących
ptaków). Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich Unii
poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium.
Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie europejskiej sieci ekologicznej Z2RA 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie
Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie
Dyrektywy Ptasiej.
Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody jest
jednym z wojewódzkich priorytetów programu ochrony środowiska woj. wielkopolskiego.
Związane to jest z koniecznością uwzględniania wymogów Unii Europejskiej. Główne kierunki to:
o wdrożenie systemu NATURA 2000;
o optymalizacja sieci obszarów chronionych;
o realizacja programów rolno-środowiskowych;
o zalesianie gruntów porolnych lub zdegradowanych;
o rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych.
Z Programu ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego w zakresie ochrony przyrody
wynikają następujące zadania:
o proponowanie kolejnych
obszarów chronionych z powiatu
kościańskiego do sieci NATURA 2000,
o inicjowanie inwestycji proekologicznych
w gminach, zwłaszcza na
terenach cennych przyrodniczo objętych ochroną prawną,
o uaktywnienie społeczeństwa powiatu do pozyskiwania od Starosty
uprawnień społecznych opiekunów przyrody,
o promocja walorów przyrodniczych powiatu ze szczególnym podkreśleniem korzyści dla społeczności lokalnych płynących z zamieszkiwania na terenach cennych przyrodniczo. Promowanie agroturystyki,
17
o
o
o
o
o
o
o
współpraca z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w zakresie
ochrony starodrzewia, parków podworskich i wiejskich,
kontrola przestrzegania przepisów o ochronie przyrody w trakcie
gospodarczego wykorzystywania zasobów przyrody,
współpraca z ARiMR, nadleśnictwami, WODR i gminami w zakresie
realizacji programów rolno-środowiskowych w powiecie kościańskim,
zwłaszcza w zakresie zalesiania gruntów rolnych i ochrony naturalnego
środowiska przyrodniczego,
realizacja programów rolno-środowiskowych dla rolników,
promowanie ekologicznego gospodarowania na gruntach rolnych położonych na terenach objętych ochroną prawną; promocja żywności
ekologicznej w społeczeństwie,
wzbogacanie naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny, tj. urządzanie
wodopojów, uprawianie poletek produkcyjnych, karmowych i z2rowych,
rozwijanie hodowli zwierzyny drobnej (bażantów, kuropatw),
3.1.5.1.Kierunki działań.
W Strategii Rozwoju Województwa przyjęto następujące cele średniookresowe do 2010 r.:
o ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowe oraz
doskonalenie systemu obszarów prawnie chronionych, w tym wdrożenie
systemu NATURA 2000;
o ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt.
Zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników,
w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt, siedlisk przyrodniczych oraz krajobrazu
jest głównym celem ochrony przyrody.
3.1.5.2.Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych
W celu zachowania równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym konieczne jest
racjonalne jego wykorzystanie dla celów gospodarki gminy zgodnie z przyjętymi kierunkami
ochrony. Proponuje się wprowadzenie całego systemu obszarów chronionych, do którego należą
obszary już objęte lub wskazane do ochrony jak i te, których nie objęto przepisami, a charakteryzują się cennymi wartościami biotycznymi. Najcenniejsze krajobrazowo i biotycznie obszary
zostały już objęte ochroną prawną: zwłaszcza jej południowe (pagórkowata strefa marginalna) i
wschodnie (rynna jezior Wonieskich) połacie gminy. Zróżnicowana rzeźba terenu, powierzchnie
wodne, rozbudowana sieć rzek i cieków, duża mozaika ekosystemów leśno-łąkowych oraz liczne
zadrzewienia przywodne i przydrożne składają się na wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe
całej gminy. Ochrona naturalnych zespołów roślinnych jest szczególnie istotna, ponieważ są one
rozmieszczone dość nierównomiernie i zajmują jedynie czwartą część powierzchni gminy. Liczne
obniżenia dolinne i ich otoczenie pełnić powinny rolę podstawowego szkieletu biotycznych
terenów otwartych dla zapewnienia pożądanego przewietrzania, migracji gatunków, zachowania
enklaw roślinności i ostoi zwierząt, łącząc je w ukształtowany ekologiczny system terenów otwartych gminy.
Należy również dążyć do powiązania ekologicznych systemów obszarów chronionych na
terenie gminy z terenami w gminach sąsiednich, przede wszystkim Parku Agroekologicznego w
gminie Kościan i Przemęckiego Parku Krajobrazowego w gminie Przemęt. W tym celu ważna
jest ochrona i zabezpieczenie przed zniszczeniem atrakcyjnego krajobrazowego rozcięcia
erozyjnego w pasie stoku dolinnego pomiędzy wsiami Żegrowo, a Popowo Stare, przekształcenie w park leśny obszaru lasu wzdłuż zbiornika Wonieść. Rozwój systemu obszarów
chronionego krajobrazu można osiągnąć dzięki włączeniu do niego parków w Bronikowie i z2ece Starej wraz z aleją pomnikową.
3.1.5.3.Ochrona fauny i flory
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin
lub zwierząt oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem. Niezbędne jest podjęcie działań
związanych z aktywną ochroną fauny i flory oraz opracowanie programów ochrony tych
populacji, dla których niewystarczająca do podtrzymania gatunku jest ochrona siedlisk. Duże
18
znaczenie ma tworzenie sieci ostoi ptaków IBA (Important Bird Area), będących elementem
międzynarodowego systemu ochrony ptaków i ich ostoi. Planowane jest wyznaczenie analogicznej sieci IPA (Important Plant Area) - obszarów ważnych dla flory.
Na stan fauny i flory wpływają poszczególne sektory gospodarki. Wobec degradacji środowiska spowodowanej m.in. rozwojem turystyki, zachodzi potrzeba dokonania inwentaryzacji i
waloryzacji przyrodniczej terenów przeznaczonych do użytkowania turystyczno-rekreacyjnego.
Waloryzacja ułatwi wyznaczenie na zagospodarowywanym obszarze terenów istotnych dla
zwierząt np. ze względu na gody, lęgi itp.
Na obszarze gminy Śmigiel występuje szereg roślin chronionych i rzadko występujących.
Na uwagę zasługują stanowiska lilii złotogłów w północnej części kompleksu leśnego Nowa
Wieś – Żegrowo, fiołek pagórkowy, w wąwozie koło Starego Bojanowa, gwiazdnica grubolistna w
lasach południowej części gminy oraz pełnik europejski spotykany na łąkach koło Robaczyna.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku w sprawie z2arów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 na terenie gminy Śmigiel znajdują się fragmenty
obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000: Wielki Łęg Obrzański (kod obszaru
PLB300004), na terenie gmin: Kamieniec (3.678,7 ha), Rakoniewice (1.025,0 ha), Wielichowo
(5.115,2 ha), Kościan (2.983,6 ha), Śmigiel (1.403,3 ha), Przemęt (5.089,6 ha) i Wolsztyn
(4.056,6 ha) Występuje tu co najmniej 17 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 7
gatunów z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla kulik wielk
(PCK) - około 4% populacji krajowej oraz co najmniej 1% populacji krajowej następujących
gatunków ptaków: błotniak zbożowy (PCK), kania czarna (PCK) i kania ruda (PCK); w stosunkowo wysokiej liczebności występują: bocian biały oraz pustułka (około1% populacji krajowej).
Miejscami bardzo dobrze zachowane łęgi jesionowo-olszowe - starodrzewia z licznymi
pomnikowymi okazami jesionów i dębów szypułkowych oraz rozległe połacie łąk, zarówno ekstensywnie użytkowane, jak i zarastające. Jest to jeden z największych tego typu kompleksów w
Wielkopolsce.
Drugim obszarem częściowo mieszczącym się na terenie gminy Śmigiel jest Zbiornik
Wonieść (kod obszaru PLB300005), obejmujący na terenie gmin: Kościan (894,2 ha), Krzywiń
(107,7 ha), Śmigiel (774,3 ha) i Osieczna (688,9 ha). Biegnie wokół pięciu jezior: Drzeczkowskie,
Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie, Wonieskie oraz położone między nimi bagienne łąki.
Zbiornik otoczony jest lasami, łąkami i polami uprawnymi. Jego zasadniczą funkcją jest retencja
wody dla potrzeb rolnictwa i ochrona przeciwpowodziowa. Na obszarze tym występuje niezwykle
cenny gatunek - żółw błotny - chroniony zarówno w Polsce jak i w Europie. Występuje tu co z2iej 26 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 10 gatunków z Polskiej Czerwonej
Księgi (PCK). Stwierdzono gniazdowanie 131 gatunków ptaków; jedno z nielicznych lęgowych
stanowisk w kraju podgorzałki. W okresie lęgowym obszar zasiedla ponad 2% krajowej populacji
(C3) gęgawy, co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: z2rzałka (PCK), rybitwa białowąsa (PCK), krakwa, kropiatka, sieweczka rzeczna; stosunkowo duże
koncentracje osiąga: zausznik, bączek (PCK), bąk (PCK), kropiatka, zielonka i wąsatka (PCK).
W okresie wędrówkowym spotyka się gęś zbożową w koncentracjach do 4 500 osobn, gęgawę
do 600 osobników, pierzące się cyraneczki w ilości do 800 osobn., czajkę -ponad 4000 osobników brodźca śniadego do 110 osobników. W Drzeczkowie stwierdzono występowanie żółwia
błotnego.
Do największych zagrożeń ostoi należą znaczne wahania poziomu wody, które powodują
straty w lęgach bytujących na tym obszarze ptaków, a także pociągają za sobą stopniowy zanik
roślinności wynurzonej i utratę przez zbiornik charakteru jeziornego. Poza tym poważne szkody
temu obszarowi wyrządza również kłusownictwo rybackie, nawożenie przyległych pól i nielegalny wywóz śmieci.
Wiele zwierząt chcących przedostać się na drugą stronę drogi ginie pod kołami
rozpędzonych pojazdów. Do takich sytuacji najczęściej dochodzi w miejscach gdzie droga z2na las. Najłatwiejszym rozwiązaniem są podziemne przejścia dla małych zwierząt lub mosty,
zachowujące ciągłość tych rodzajów roślinności, które występują w otoczeniu. Na terenie
gminy Śmigiel nie występują przejścia dla zwierząt.
3.1.5.4.Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego
Obszary wskazane dla rozwoju funkcji rekreacyjnej wiążą się przede wszystkim z cechami
środowiska przyrodniczego. Dla wykorzystania rekreacyjnego wskazane są tereny położone w
sąsiedztwie zbiorników wodnych, a także obszary z obiektami o walorach kulturowych bądź
urządzeniami sportowymi.
19
Atrakcyjność krajobrazowa oraz walory kulturowe stanowić powinny podstawę rozwoju
agroturystyki, zwłaszcza weekendowej, np. związanej z turystyką rowerową, konną, także w
powiązaniu z gminami ościennymi. Wyznaczone zostały obszary potencjalnej lokalizacji obiektów rekreacyjnych w sąsiedztwie zbiorników wodnych koło Wonieścia i Jezierzyc, mając na uwadze istniejąca bazę oraz potencjał istniejących gospodarstw.
Zgodnie ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego w
gminie Śmigiel, w granicach miasta i w jego bezpośrednim sąsiedztwie baza sportowo-rekreacyjna rozwinąć się powinna w okolicach wiatraka oraz na terenach po byłym wysypisku śmieci.
Celem rozwoju dróg rowerowych w gminie jest zapewnienie każdemu chętnemu możliwości
korzystania z roweru, poruszanie się bezpiecznie w dogodnych warunkach środowiskowych. Ze
względów ekologicznych koniecznym jest włączenie roweru do obsługi komunikacyjnej gminy.
Celowym jest także stworzenie układu rowerowego ze względów turystyczno-rekreacyjnych.
Bogata historia ziemi śmigielskiej stwarza bardzo dogodne warunki dla uprawiania różnych
form turystyki. Wyeksponowanie historii gminy jak również jej walorów przyrodniczo –
krajoznawczych wymusza wytyczenie, pobudowanie i oznakowanie odpowiednich szlaków
turystycznych i ścieżek rowerowych oraz ścieżek zdrowia. Projekt wytyczenia ścieżek i ich opis
przygotują lokalne organizacje pozarządowe. Oznakowanie ścieżek i wyposażenie w
urządzenia do wypoczynku rekreacji i ich utrzymanie będzie wspólnym wysiłkiem budżetu gminy,
Starostwa Powiatowego, wsparte środkami pozabudżetowymi. Przewiduje się, że oprócz zwiększenia atrakcyjności gminy uda się dzięki temu stworzyć kilka miejsc pracy. Dla przyciągnięcia
turystów niezbędne jest uruchomienie punktu informacji turystycznej.
Przez teren gminy przebiega kilka ścieżek rowerowych:
• Trasa nr 1 – (wokół miasta) przebiega ulicami Śmigla i wsi Koszanowo. Na trasie znajdują się zabytki: kościoły, ratusz, wodociąg, gazownia, kolejka wąskotorowa, jak również
park przy wiatrakach i Staw Egellsee oraz nowe, powstałe w ostatnich latach inwestycje:
wiadukty na obwodnicy, oczyszczalnia. Trasa prowadzi także obok nowoczesnych zakładów pracy, takich jak Gastrometal, Hoffmann Poland, SPA
• Trasa nr 2 – wiedzie do Jezierzyc (znajduje się też na międzynarodowej ścieżce
turystycznej). Zaczyna się od Racotu, prowadząc przez Gryżynę i Wonieść w kierunku
Zglińca, Osiecznej, Drzeczkowa, Karmina, Spławia, Starego Bojanowa i Robaczyna, po
Nietążkowo i Śmigiel.
• Trasa nr 3 – do Bronikowa, Boguszyna, Błotkowa, Wydorowa, Nietążkowa lub Morownicy i dalej w kierunku Nowego Światu i Żegrowa do Śmigla.
• Trasa nr 4 – ze Śmigla przez Żegrowo – Żegrówko – Brońsko – Kotusz – Łęki Małe –
Krzan – Białcz Stary – Czacz – Przysieka Stara – Bruszczewo – Koszanowo do Śmigla
Średni pełen dystans każdej ze ścieżek liczy około 40 km. Przebiegają one nie tylko na z2arze gminy Śmigiel i powiatu kościańskiego, ale również w powiatach Grodzisk Wlkp. i Leszno.
Przy każdej ścieżce wyznaczono miejsca odpoczynku, są też punkty widokowe oraz ściągające
uwagę turystów zabytki i ciekawostki przyrodnicze. Głównym punktem wypadowym (start i meta)
jest park przy śmigielskich wiatrakach.
W ramach rozwoju turystyki na terenie gminy Śmigiel należy dążyć do rozszerzenia i
utrzymania bazy noclegowej i wsparcia obsługi sektora agroturystyki. Głównym celem jest
stworzenie zaplecza dla ruchu turystycznego w gminie i tym samym wykreowanie nowych
możliwości pracy i dodatkowych dochodów dla rolników, między innymi poprzez organizację
gospodarstw agroturystycznych. Realizacja projektu powinna rozpocząć się od stworzenia bazy
danych o miejscach noclegowych na terenie gminy oraz stworzenia kompleksowego systemu informacji turystycznej, powiązanego z projektem promowania gminy. Istotnymi elementami tego
systemu będą: promocja gospodarstw agroturystycznych, stworzenie warunków do budowy
kempingu (pola namiotowego) nad Jeziorem Woniejskim oraz rozbudowa i modernizacja
schronisk młodzieżowych. W typowo rolniczej gminie, jaką jest Śmigiel, gospodarstwa rolne
mogą z powodzeniem przyjmować turystów i stanowić atrakcję dla ludzi nie mających styczności
z życiem na wsi. Przewidywane jest wsparcie gospodarstw agroturystycznych poprzez
rozpropagowanie ich działalności na stronie interentowej, folderach, przy okazji pokazów żywność regionalnej, etc. Od dawna planowane jest zagospodarowanie terenów nad Jeziorem
Wonieść, które stanowią potencjalnie teren kempingowo-karawanigowy.
Wzrost zainteresowania gminą pod względem turystycznym można osiągnąć poprzez renowację istniejących obiektów architektury oraz rekonstrukcję dawnych obiektów takich jak
20
skansen młynarstwa jest zasadna, dlatego że historia Śmigla wiąże się ściśle z młynami do
zboża napędzanymi siłą wiatru, czyli z wiatrakami. Skansen ten jako muzeum ochroniłby dwa
istniejące na terenie gminy wiatraki.
Istniejące na terenie gminy wykopaliska archeologiczne w Bruszczewie pochodzące z
wczesnej epoki brązu (sprzed 4 000 lat), będące unikatowym na skalę europejską znaleziskiem
z tego okresu mogą stanowić drugą cenną atrakcję turystyczną gminy. Wydaje się zasadne
wsparcie inicjatyw Muzeum Archeologicznego w Poznaniu i umieszczenie tego terenu na
ścieżce turystycznej po atrakcyjnych miejscach historii gminy, a w przyszłości utworzenie skansenu archeologicznego.
Następnym punktem odwiedzin turystów może być Muzeum Wyznań Religijnych. Planowane jest zorganizowanie go w kaplicy poewangelickiej, przystosowanej do prowadzenia działalności kulturalnej i społecznej dla mieszkańców Gminy Śmigiel. Celem utworzenia muzeum jest
stworzenie właściwych warunków dla prowadzonej już działalności wystawienniczej i koncertowej, a z drugiej zorganizowanie w tym samym obiekcie muzeum religii (arianie, ewangelicy, żydzi, katolicy) oraz pracowni pracy twórczej (pracownia plastyczna).
Następnym obiektem dla zorganizowania stałej ekspozycji mogą być stare pomieszczenia
gazowni, rozlewni wód i wąskotorowej kolei dojazdowej, propagowane pod jedną nazwą
Muzeum Historii Codziennej. Oddziały tego nietypowego muzeum znajdą się w nieczynnych już
zakładach oraz w zorganizowanej sali ekspozycyjnej na terenie jednego z wyżej wymienionych
zakładów. Zebranie urządzeń, narzędzi, schematów, itp. ukaże postęp myśli technicznej.
Realizacja projektu uchroniłaby niszczejące dziedzictwo kultury materialnej, które może być ważnym elementem edukacyjnym i zwiększy atrakcyjność turystyczną gminy.
3.1.5.5.Utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego
Działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej obejmują również sektor rolnictwa.
Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nienaruszające równowagi z2dniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez II
Politykę Ekologiczną Państwa w zakresie różnorodności biologicznej i ochrony przyrody.
Przewiduje się utrzymanie i ochronę rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez z2wiednie kształtowanie krajobrazu rolniczego i wzmocnienie funkcji glebochronnych, przede
wszystkim ochronę i odtwarzanie zadrzewień przydrożnych, śródpolnych i przywodnych,
ograniczenia przejmowania gruntów rolnych na cele nie rolnicze, np. objęcie ochroną wszystkich
gleb najwartościowszych.
Konieczna jest kontrola stosowania środków nawożenia mineralnego oraz środków
chemicznych ochrony roślin na rzecz upowszechniania biologicznych metod zwalczania
szkodników.
Obecnie na terenie gminy zużywa się:
• 0,5431 kg/ha środków ochrony roślin,
• 80 kg/ha nawozów azotowych,
• 40 kg/ha nawozów fosforowych,
• 100 kg/ha nawozów potasowych.
21
3.1.6.Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w
perspektywie wieloletniej
8
9 10 11 12
Potencjalne źródła finansowania
7
Szacunkowe nakłady
6
Cel przedsięwzięcia
2013
5
2011
2010
2012
2009
4
2008
3
2007
2
Termin realizacji
2006
1
Opis przedsięwzięcia
Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące
L.p.
Rodzaj przedsięwzięcia
Tabela 6. Lista przedsięwzięć związanych z ochrona przyrody
13
14
15
I
Objęcie ochroną
wszystkich z2ugujących na to
obiektów
Ustanawianie na terenie
gminy nowych form
ochrony przyrody.
gmina/
wojewódzki
konserwator z2dy
Objęcie ochroną
obiektów
Gmina/
Objęcie ochroną
obiektów
2 P
3
22
Uwzględnianie w planach
zagospodarowania z2rzennego wysokiego
udziału powierzchni
P
biologiczne czynnych
(zieleń niska, zieleń
średnia i wysoka, oczka
wodne itp.)
wyżejJak W ramach prac nad planami zagospodarowania przestrzennego
1
Gmina/z2ądcy i właściciele z2chomości
200 000
Zadania własne
Renowacja terenów
zielonych, w szczególności zabytkowych parków
Budżet gminy,
środki prywatne
Budżet gminy,
Budżet gminy
Objęcie ochroną
obiektów
Budżet gminy
5
Uwzględnianie obszarów Gmina/
proponowanych do sieci
NATURA 2000 w miejscoP
wych
planach
z2spodarowania przestrzennego.
Dokonywanie oceny skut- Gmina/
ków oddziaływania planów
i przedsięwzięć na walory
przyrodnicze obszarów
kandydujących do sieci
NATURA 2000.
Objęcie ochroną
obiektów
Budżet gminy
P
9
I
10
I
gmina/
organizacje
pozarządowe,
instytucje
ochrony z2dy, lokalne
środowiska z2owe
objęcie ochroną terenów
odkrywek archeologicznych (skansen archeologiczny w Bruszczewie)
gmina
Odrestaurowanie zabytków gmina
na terenie gminy
12
13
I
Objęcie ochroną
obiektów
Objęcie ochroną
obiektów
Objęcie ochroną
obiektów
gmina/ ODR,
organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
Objęcie ochroną
obiektów
Zachowanie i ochrona
charakterystycznej dla
regionu struktury obszarów
cennych przyrodniczo
gmina/ instytucje
ochrony z2dy, organizacje
pozarządowe
Objęcie ochroną
obiektów
Ochrona i utrzymania
istniejących korytarzy
ekologicznych
gmina/ instytucje
ochrony z2dy, organizacje
pozarządowe,
właściciele z2chomości
Ochrona przed
erozją, zwiększenie
bioróżnorodności,
tworzenie łączników ekologicz
Ochrona i wzrost funkcji
zadrzewień śródpolnych,
przydrożnych,
gmina/ koła łowieckie,
organizacje
ekologiczne,
I
14 I/P
Budżet gminy
Wspieranie rozwoju
agroturystyki,
11 P/I
Budżet gminy
jw
8
Ochrona wartości z2dniczych i kulturowych
gminy, waloryzacja środowiska przyrodniczego
Ochrona przed
jw
7
Wspieranie przedsięwzięć gmina/ zarząd
mających na celu
zieleni
utrzymanie i powiększanie komunalnej
terenów zieleni, z2zewień, zakrzewień i remiz
P/I śródpolnych, między innymi w celu ograniczenia
niekorzystnych zjawisk
erozyjnych, oraz parków w
tym wiejskich i miejskich
Ochrona przed
Budżet gminy,
środki z2ętrzne
Budżet gminy
środki z2ętrzne
100 000
6 P
W ramach kwot na wykup gruntów
Objęcie ochroną
obiektów
Budżet gminy
4
Określanie
w
studium Gmina/
uwarunkowań i kierunkach
rozwoju
przestrzennego
P gminy obszarów oraz z2d ochrony środowiska i
jego zasobów, ochrony z2dy, krajobrazu.
Budżet gminy
Budżet gminy
Budżet gminy
Budżet gminy
23
Gmina, Centrum Kultury,
Konserwator
Wojewódzki
Rozwój bazy turystycznej i gmina/
rekreacyjnej.
organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
17
I
Uwzględnienie w planowaniu przestrzennym
P potrzeby zwiększenia
lesistości obszaru gminy
gmina/
18
Restrykcyjny nadzór nad
przestrzeganiem zakazu
wypalania łąk, ściernisk,
rowów itp.
gmina/
P
20
I
21
Rozpropagowywanie
regulaminów konkursów,
przeprowadzanie etapu
P gminnego konkursów:
ekologiczna szkoła,
ekologiczne sołectwo,
ekologiczne osiedle.
Udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach z2dniczo cennych
Systematyczna realizacja gmina/
opracowań ekofizjograficznych
Remont i rewitalizacja
wiatraków śmigielskich
Zwiększenie
Budżety gmin,
powiatu,
województwa,
funduszy
ochrony środowiska, strukturalne
Budżet gminy
Zwiększenie
Budżet gminy
Budżet gminy
gmina/
Podniesienie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Gmina, Konserwator zabytków
Zadania koordynowane
24
Podniesienie
atrakcyjności
gminy
Budżet gminy,
polskie źródła
budżetowe i
pozabudżetow
e, źródła Unii
Europejskiej,
UAM w
Poznaniu
Ochrona przed
erozją,
19
22
100 000
I
Podjęcie prac
organizacyjnych i projektowych na rzecz
stworzenia skansenu
młynarstwa
300 000
16
I
Budżety gmin,
powiatu,
województwa,
funduszy
ochrony środowiska, strukturalne
Udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach z2dniczo cennych
50 000 W ramach nakładów na funkcjonowanie administracji
15
gmina/
organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
Podniesienie
atrakcyjności
gminy
Budżet gminy
Ok. 100 000
Rozbudowa sieci ścieżek
rowerowych i szlaków
pieszych
W ramach kwot na układy komunikacyjne
Budżet gminy,
środki funduszy
Podniesienie poziomu
edukacji ekologicznej
mieszkańców poprzez
realizację powszechnego,
1. P/I
wielokierunkowego
programu edukacyjnego
oraz sprawne informowanie społeczeństwa
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
powiatu,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy
Podnoszenie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżety
Powiatu i gmin
Podnoszenie
świadomości ekologicznej
2. P/I producentów rolnych i
edukacja ekologiczna
mieszkańców wsi
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
powiatu,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy
Podnoszenie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżety
Powiatu i gmin
Współistnienie
rozwoju
gospodarczego i
ochrony środowiska
Rolnicy,
organizacje
gospodarcze i
pozarządowe,
budżety gmin i
powiatu
Element kompromisowego
współistnienia
rozwoju
gospodarczego i
ochrony środowiska
Rolnicy,
organizacje
gospodarcze i
pozarządowe,
budżety gmin i
powiatu
3.
zarząd powiatu
/ ODR,
jednostki
organizacyjne
Promowanie produkcji i
powiatu,
P konsumpcji zdrowej żywnoorganizacje
ści
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy,
producenci rolni
zarząd powiatu
/ organizacje
społeczne i z2Popularyzacja wśród roldowe rolników,
ników zasad Kodeksu
gminy,
Dobrej Praktyki Rolniczej
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna
4.
I
5.
Prowadzenie masowych,
edukacyjnych akcji
proekologicznych dla
dzieci i młodzieży szkolnej:
• powiatowe konkursy
tematyczne,
P • współudział w organizacji
akcji regionalnych i ogólnopolskich,
• popularyzacja
proekologicznych działań
realizowanych przez struktury UE.
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
powiatu, gminy,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna
współistnienia
rozwoju
gospodarczego i
ochrony środowiska
Budżety
Powiatu i gmin
Edukacja mieszkańców w
P dziedzinie ochrony z2dy i lasu.
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
powiatu,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy
Podnoszenie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżety
Powiatu i gmin
współistnienia
rozwoju
gospodarczego i
ochrony środowiska
Rolnicy,
organizacje
gospodarcze i
pozarządowe,
budżety gmin i
powiatu
6.
7.
I
zarząd powiatu/
jednostki
organizacyjne
Popularyzacja, inicjowanie powiatu, gminy,
i podejmowanie działań na ODR
organizacje
rzecz rozwoju rolnictwa
pozarządowe,
ekologicznego
prasa lokalna,
gminy,
producenci rolni
25
8
Edukacja mieszkańców w
zakresie właściwych z2P
owań w sytuacji
wystąpienia zagrożenia.
9
Promowanie gospodarstw
P agroturystycznych w
gminie
10
I
11
I
Renowacja parków zabytkowych na terenie gminy
Śmigiel
zarząd powiatu/
powiatowe służby i straże,
organizacje
pozarządowe,
prasa lokalna,
gminy
Podnoszenie
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżety
Powiatu i gmin
Podniesienie
atrakcyjności
gminy
Właściciele z2chomości,
gmina
Rekonstrukcja trasy kolejki Zarząd powiatu,
do Rakoniewic i Krzywinia gminy
Zachowanie z2arów cennych z2dniczo
Środki właścicieli, budżet
gminy
Podniesienie
atrakcyjności
gmin
3.2.Ochrona i zrównoważony rozwój lasów
Większość lasów gminy leży w Nadleśnictwie Kościan w obrębie Żegrowo. W samej gminie
Śmigiel lasy zajmują powierzchnię 214 ha. Pod władaniem gminy mają powierzchnię 45 ha, większa część czyli 169 ha należy do prywatnych włascicieli.
Powierzchnia Nadleśnictwa Kościan obecnie wynosi 15.896 ha , w tym 15.130 ha
powierzchni leśnej. Administracyjnie dzieli się na 3 obręby leśne.
o Obręb Kościan
5409 ha
o Obręb Żegrowo
6162 ha
o Obręb Mochy
3559 ha
Obszar Nadleśnictwa Kościan leży w III Krainie Wielkopolsko – Pomorskiej, w 7 Dzielnicy
Niziny Wielkopolsko – Kujawskiej i należą do mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego.
Na terenie Nadleśnictwa przeważają gleby brunatne ( 40 % ), bielicowe ( 30 % ), oraz gleby
murszowe ( 18 % ) i ma to odzwierciedlenie w strukturze siedlisk:
- Bs
0,1%
- Bśw
19,4 %
- Bw
0,2 %
- BMśw
26,5 %
- BMw
3,4 %
- LMśw
19,8 %
- LMw
5,7 %
- Lśw
11,3 %
- Lw
2,8 %
- Ol
4,8 %
- OlJ
5,9 %
Drzewostany Nadleśnictwa w 49,6% stanowią siedliska borowe, 39,6% siedliska lasowe
oraz w 10,7% olsy.
Powierzchniowy udział gatunków przedstawia się następująco:
- So
70,36 %
- Md
1, 51 %
- Św
1,51 %
- Db
5,84 %
- Bk
0,24 %
- Js
2,26 %
- Brz i Ak 8,11 %
- Ol
8,39 %
- Tp
1,28 %
3.2.1.1.Zagrożenia lasów
Wszystkie lasy w Nadleśnictwie zaliczone są do I strefy zagrożenia oddziaływania z2słu. Cały obszar Nadleśnictwa Kościan należy do zlewni rzeki Obry.
26
W obrębie Nadleśnictwa Kościan nie występują większe powierzchnie leśne zaśmiecone i
zanieczyszczone. W lasach należących do Skarbu Państwa kontrolą i ściganiem przypadków
zaśmiecania lasów zajmują się służby leśne i Straż Leśna, które w sytuacji ustalenia sprawcy
karzą grzywną pieniężną. Istnieją tereny leśne w większym stopniu narażone na zaśmiecanie
głównie w pobliżu dróg komunikacyjnych. Nadleśnictwa wspierają finansowo i organizacyjnie
różnego rodzaju akcje edukacyjne i porządkowe prowadzone w lasach biorąc czynny udział w
ich sprzątaniu. Każdego roku we wrześniu przeprowadzana jest nadzorowana przez Starostwo i
Gminy powiatu kościańskiego ogólnopolska akcja Sprzątanie Świata, w czasie której
porządkowane są głównie gminno-wiejskie kompleksy zieleni oraz w przewadze pobocza i skrajne pasy lasów.
3.2.1.2.Problematyka granicy polno-leśnej
Podstawowym zagadnieniem planów zagospodarowania przestrzennego gmin jest określenie granicy polno-leśnej dla lasów państwowych i niepaństwowych łącznie. Interesem właściciela lasu jest, by ta granica była jak najkrótsza (szczególnie Lasów Państwowych). Ma to
swoje uzasadnienie przyrodnicze i gospodarcze. Krótsza granica polno-leśna ułatwia gospodarkę leśną, ogranicza penetrację ludzi, ogranicza zasięg szkód łowieckich (np. zagrożenie
pożarowe
i szkodnictwo leśne). Rolnictwo nastawione na maksymalizację produkcji rolnej również nie jest
zainteresowane wydłużaniem tej granicy. Jednak względy krajobrazowe i widokowe mogą
wymuszać dążenie do wydłużania i różnicowania tej granicy. Ponadto najbogatsze przyrodniczo
są wszelkie strefy styków dwóch biocenoz (strefa ekotonu). Strefa ekotonu charakteryzuje się
większą produkcją i różnorodnością biologiczną. Jest to strefa, w której przenikają się wzajemnie
zasięgi wielu organizmów jednej i drugiej biocenozy - w tym przypadku - lasu i pola. Niewątpliwie
wydłużona linia ekotonu sprzyja większej penetracji zwierzyny leśnej na polach.
3.2.1.3.Program zalesiania nieużytków
W strategii rozwoju gminy Śmigiel w latach 2002-2012 w celu zagospodarowania użytków
rolnych klas V i VI oraz zwiększenia efektywności wykorzystania użytków o niskiej bonitacji gleby
ustalono zalesienia na terenach słabych rolniczo.
Przewidywane kierunki zmian związane są z jednej strony ze zwiększeniem powierzchni
leśnych poprzez zalesianie, a z drugiej z przebudową drzewostanów zwłaszcza z drzewostanów
iglastych na gatunki liściaste (klon, lipa, buk, jesion, dąb) zgodnie z występującymi siedliskami, co
szczegółowo określa plan urządzenia lasu. Na obszarach leśnych znajdujących się w granicach
lokalnego systemu obszarów chronionych należy gospodarować zgodnie z operatami
urządzeniowymi. Ważne jest urządzanie lasów jako terenów rekreacyjnych (parków leśnych) w
zakresie nie kolidującym z zadaniami gospodarki leśnej i nie zagrażającym walorom z2dniczym.
Podstawowym celem jest ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie nieużytków
i zwiększanie zalesiania gruntów, które wypadają z produkcji rolnej. Ponadto należy stopniowo z2eniać strukturę gatunkową lasów, w taki sposób, aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe,
dostosować siedliska funkcji rekreacyjnej i ochronnej lasów, zwiększyć atrakcyjność poznawczą
lasów, zmniejszyć zagrożenia ze strony szkodników. Konieczne jest współdziałanie z właścicielami lasów, w celu udostępnienia i zagospodarowania lasów dla celów turystyki i rekreacji.
Zwiększanie lesistości województwa i powiatu realizowane zgodnie z programem z2siania koordynowanym przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Poznaniu.
Z opracowanego Programu powiatowego wynikają następujące przedsięwzięcia:
o ustalenie lokalizacji zalesień i zadrzewień w miejscowych planach z2spodarowania przestrzennego gminy,
o zalesianie gruntów rolnych,
27
realizacja bieżących zabiegów pielęgnacyjnych zgodnie z potrzebami
hodowlanymi.
Z Programu ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego wynikają następujące zadania:
o preferowanie zalesień na terenach cennych przyrodniczo, wzdłuż
brzegów rzek i jezior,
o prowadzenie gospodarki leśnej uwzględniającej wymogi ochrony
prawnej konkretnych obszarów przyrodniczych,
o dokonanie aktualizacji ewidencji gruntów możliwych do zalesienia
z uwzględnieniem gruntów:
- położonych na stokach o średnim nachyleniu powyżej
15%,
- zdegradowanych,
- narażonych na niebezpieczeństwo powodzi.
o opracowanie dokumentacji urządzeniowej dla lasów niepaństwowych,
o szkolenia rolników z zakresu zalesień gruntów rolnych, prowadzenia
upraw
leśnych
i pielęgnacji lasu,
o zalesianie gruntów rolnych nieprzydatnych rolniczo,
o sporządzanie planów urządzenia lasów dla Nadleśnictw,
o zalesienia gruntów Skarbu Państwa wyłączonych z użytkowania rolniczego,
o prowadzenie stałego biologicznego monitoringu ekosystemów leśnych.
o
3.2.5.Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć
Ochrona ekosystemów leśnych wiąże się w szczególności z utrzymaniem dobrej kondycji
lasów gospodarczych, wprowadzenie różnorodności w monokulturach borów sosnowych, zorganizowaniem miejsc biwakowania dla turysty penetrującego ekosystem leśny, określeniem tras
umożliwiających penetrację turystyczną lasów – niezbędna współpraca na szczeblu gmina –z2ądca lasu oraz prowadzeniem dodatkowych zalesień.
Kierunki rozwoju produkcji leśnej określają plany urządzeniowe lasów sporządzane przez
właściwe Nadleśnictwa.
28
8
9 10 11 12
7
Szacunkowe nakłady
6
2013
5
2011
2010
2012
2009
4
2008
3
2007
2
Termin realizacji
2006
1
L.p.
Tabela 7. Lista przedsięwzięć związanych z ochrona lasów
13
14
15
Zadania własne
Uwzględnienie w miejscowych
planach zagospodarowania z2rzennego terenów z2aczonych do zalesienia
Opracowanie projektu zalesień,
Gmina/ z2struktury nasadzeń, składu gatun- ądcy lasów,
kowego, formy zmieszania,
nadleśnictwa
3. P
4. I
Podniesienie wskaźnika lesistości
gminy przez stopniowe zalesianie
terenów nie przydatnych dla rolnictwa oraz zrekultywowanych po
wyczerpaniu złóż kopalin
pospolitych
Gmina/ z2śnictwa, właściciele
lasów, zarząd
powiatu
Przygotowanie szczegółowego
Gmina/
wykazu gruntów rolnych, które
5. P
eliminowane będą z produkcji rolnej i zalesiane
6. I
Ochrona istniejących terenów
leśnych i zalesienie nowych
wskazanych w studium
Gmina/ z2śnictwa
Budżet
gminy
Przygotowanie
planistyczne do
zwiększania
lesistości
Budżet
gminy
Realizacja założeń polityki
leśnej państwa,
dostosowanie
do siedlisk
4 000
P
Powstrzymanie
postępującej
degradacji lasów
prywatnych
Budżet
gminy,
budżet
państwa,
budżet
lasów
państwowych
Przygotowanie
planistyczne do
zwiększania
lesistości
3 000 za ha
2
Gmina/ z2śnictwa
Środki
producentów,
budżet
gminy,
budżet
powiatu
Przygotowanie
planistyczne do
zwiększania
lesistości
3 000
Wydawanie zezwoleń wyłącznie
na uzasadnione wycinki drzew
oraz konsekwentne stosowanie
1. P sankcji karnych w przypadku
ujawnienia samowoli przy
wycięciu drzew lub krzewów, a
także ich zniszczeniu
Budżet
gminy
leśnej państwa,
dostosowanie
do siedlisk
Budżet
gminy
29
Zarząd
Działania na rzecz wprowadzenia
powiatu/ z22. P prawidłowej gospodarki leśnej w
śnictwa
lasach prywatnych
Powstrzymanie
postępującej
degradacji lasów
prywatnych
Budżet
powiatu
Zarząd
powiatu/ z2śnictwa
Powstrzymanie
postępującej
degradacji lasów
prywatnych
Budżet
powiatu
Zarząd
powiatu/ z2śnictwa
leśnej państwa,
Starostwo
, z2śnictwo,
rolnicy indywidualni, fundusze
unijne
Właściciele
nieruchomoś
ci
leśnej państwa
Zarząd
Zalesianie terenów o niskich
powiatu/ właklasach bonitacyjnych gleb i grunściciele gruntów porolnych
tów, gminy
1. I
Wzmożenie kontroli gospodarki
3. P leśnej na obszarach nowych z2dzeń i w lasach prywatnych.
4
5
I
P
Zalesienie gruntów rolników indywidualnych
Zalesianie w ramach programów
pomocowych Unii Europejskiej
na terenie całej gminy wg
wniosków indywidualnych właścicieli terenów
100 000
Przeciwdziałanie
erozji
Budżet
powiatu,
budżet
Państwa,
środki
właścicieliPFOŚiGW
Środki UE
3.3.Ochrona gleb
Największe powierzchnie w gminie zajmują gleby klasy IVa, które charakteryzują się zdecydowanie gorszymi właściwościami niż gleby wyższych klas. Gleby ciężkie tej klasy cechuje duża
żyzność potencjalna, lecz są mało przewiewne, zimne i mało czynne biologicznie. Mniejsze
powierzchnie zajmują gleby klas IIIb i V.
Gleby klasy IIIb są zbliżone właściwościami do gleb klasy III a, ale w jeszcze większym
stopniu charakteryzują się gorszymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi, pogarszają się
przede wszystkim stosunki wodne. Natomiast gleby klasy V są glebami mało żyznymi i z2odzajnymi.
Gleby klas najlepszych stanowią w gminie niewielki udział.
Tabela 8 Bonitacja jakości gleb
Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażonych w procentach
Jednostka
I
II
IIIa
IIIb
IVa
IVb
V
VI
VIRZ
Pow. kościański
0
2
12
23
29
10
16
8
0
Gmina Śmigiel
0
4
16
18
26
10
18
8
0
Źródło: WIOŚ 2004 r.
Przydatność rolniczą gleb określają kompleksy, będące typami siedliskowymi rolniczej
powierzchni produkcyjnej, z którymi związany jest odpowiedni dobór uprawianych roślin. Do
poszczególnych kompleksów mogą być zaliczone różne gleby o zbliżonych właściwościach i
kierunku użytkowania. Jako kryterium przy określaniu kompleksu brano pod uwagę właściwości
fizyczno-chemiczne gleby, stopień agrokultury, rzeźbę terenu, ciężkość i trudność uprawy oraz
warunki klimatyczne i agroklimatyczne.
W powiecie kościańskim gleby użytkowane rolniczo zajmują 76,6% powierzchni gleb
powiatu, a w gminie Śmigiel 75,4% . Według oceny przydatności rolniczej są to gleby głównie
kompleksów żytnich (żytniego bardzo dobrego, dobrego, słabego) - stanowią 67%. Zaledwie 14 %
30
gruntów ornych posiada gleby kompleksów pszennych, pozostałe 9 % to gleby kompleksów
zbożowo pastewnych.
Tabela 9 Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych
Grunty orne w % powierzchni
Jednostka
Pszenny
b.dobr
y
Pow.
2
kościański
Gmina Śmigiel
2
Pszenny
dobry
Pszenny wadliwy
Żytni
b.dobr
y
Żytni
dobry
Żytni
słaby
Żytni
b.słaby
Zbożowopastewny
mocny
Zbożowopastewny
słaby
14
2
30
20
14
10
3
5
18
4
24
17
15
11
4
5
3.3.1.1.Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego w
kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu
Śmigiel należy do gmin, o przeważającej liczbie gospodarstw małych do 5 ha, co stanowi
41% wszystkich gospodarstw. Proces powiększania przeciętnego areału gospodarstwa indywidualnego ciągle trwa i trudno obecnie określić jaka będzie docelowa wielkość.
Tabela 10 Struktura gospodarstw rolnych w gminie Śmigiel
Liczba gospodarstw
indywidualnych
razem
z tego:
1-5
5-10
10 –
20 –
50 – Powyżej
ha
ha
20
50
100
100 ha
ha
ha
ha
Śmigiel
1124
468
204
282
161
7
2
Źródło: POŚ dla powiatu kościańskiego
RSP
AWRSP
3
2
inne
2
Dobre klasy gleb (III i IV) w gminie sprzyjają uprawom zbóż. Największe powierzchnie
upraw w gminie zajmują pszenżyto ozime, żyto i pszenica ozima. Najmniej uprawia się
pszenżyta jarego i kukurydzy na ziarno.
Tabela 11 Powierzchnia zasiewów głównych upraw w 2005 r.
Gatunek
Powierzchnia zasiewów [ha]
Kukurydza – ziarno
30
Kukurydza – zielonka
560
Buraki cukrowe
490
Ziemniaki
320
Pszenica ozima
1150
Pszenica jara
280
Żyto
1690
Jęczmień ozimy
550
Jęczmień jary
720
Owies
200
Pszenżyto ozime
1850
Pszenżyto jare
15
Mieszanki zbożowe
1510
Rzepak ozimy
320
3.3.1.2.Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów
Głównymi czynnikami mającymi wpływ na zmiany krajobrazu i przypowierzchniowej skorupy ziemskiej są kopalnie, oraz związana z nimi infrastruktura (odwierty, rurociągi).
Zagrożeniem dla wierzchniej warstwy gleb są nielegalne kopalnie odkrywkowe surowców
naturalnych. Nielegalna eksploatacja poza stratami finansowymi powoduje przede wszystkim
znaczne zagrożenie dla środowiska. Tego rodzaju działalność często nie podlega żadnej kontroli
i jest prowadzona bardzo nieracjonalnie. Działania te prowadzą do poważnych zmian z2-
31
wierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci dużych obszarów nieużytków, hałd, oraz wyrobisk, które nie są rekultywowane.
W gminie występują udokumentowane złoża kruszywa naturalnego w okolicach: Koszanowa, Poladowa, Śmigla, Nietążkowa, surowce ilaste i piaski schudzające do produkcji ceramiki
budowlanej w okolicach Czacza, Nietążkowa i Przysieki Starej oraz złoża gazu ziemnego z2leko Brońska i Bonikowa. Obszary te po zakończeniu eksploatacji wymagać będą przeprowadzenia rekultywacji.
3.3.1.3.Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami antropogenicznymi
Degradacja gleb na terenie gminy ma charakter głównie antropogeniczny. Głównymi z2ynami są niewłaściwy sposób użytkowania gleby, a w szczególności użytkowanie rolnicze.
Stosowanie uprawy monokulturowej oraz braku stosowania Dobrej Praktyki Rolniczej które
prowadzą do wyczerpania zasobów składników mineralnych w glebie. Przy dodatkowo z2awidłowej ochronie gleby, wypalaniu łąk, pastwisk oraz rowów i likwidacji zadrzewień śródpolnych, prowadzi to do erozji wierzchniej warstwy i mineralizowania materii organicznej.
Najczęściej stosowaną metodą rekultywacji gleb użytkowanych rolniczo jest zalesianie tych
gruntów, co też i na tym obszarze ma miejsce.
3.3.1.4.Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastruktury
Na terenie gminy miejsca konfliktowe w stosunku do funkcji przyrodniczych występują
wzdłuż tras komunikacyjnych, zwłaszcza przy drodze krajowej nr 5.
Na terenie gminy obszarem, na którym stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleb i
ziemi oraz towarzyszącym infrastrukturze drogowej jest stacja paliw PKN ORLEN w Śmiglu.
3.3.1.5.Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji
Według sześciostopniowej skali IUNG Gleby gminy Śmigiel zakwalifikowano do klasy IIIb
co oznacza gleby średnio zanieczyszczone. Wszystkie uprawy na takich glebach narażone są
na skażenie. Dopuszczalna jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych pod warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych częściach roślin. Zalecane są
uprawy roślin przemysłowych i traw nasiennych.
Wapnowanie ma wszechstronny i korzystny wpływ na właściwości fizyczno-chemiczne i
biologiczne gleb. Wpływa zatem na tworzenie żyzności gleby, czynnika umożliwiającego
uzyskiwanie wysokich plonów i efektywne wykorzystanie nawożenia NPK. Podstawowymi
wskaźnikami do określenia potrzeb wapnowania są wielkość pH i kategoria agronomiczna
wynikająca ze stopnia zwięzłości gleby. W gminie Śmigiel występuje około od 20 40% gleb
wymagających wapnowania.
Rysunek 1 Potrzeby wapnowania w latach 2000 - 2004
Im gleba jest lżejsza, tym z reguły bardziej uboga w
magnez. Niskimi zawartościami magnezu charakteryzują się
także gleby organiczne.
Niedobory magnezu, występujące we wczesnych stadiach wzrostu, wpływają ujemnie na
późniejszy rozwój i plonowanie roślin uprawnych. Magnez jest pierwiastkiem bardzo ważnym dla
procesów życiowych roślin - jest składnikiem chlorofilu. Wymywanie magnezu z gleb może
wynosić nawet kilkadziesiąt kilogramów z hektara rocznie. O ile potas wymywany jest głównie z
gleb lekkich, to magnez wymywany jest także z gleb ciężkich. Ta cecha magnezu prowadzi do
częstych niedoborów tego pierwiastka. Ruchliwość magnezu powoduje, że trudno jest utrzymać
jego zapasy w glebie. Poważniejszym źródłem magnezu jest obornik. W gospodarstwach o
32
glebach ubogich w magnez produkowany obornik także zawiera niewiele magnezu. Zawartość
przyswajalnego dla roślin magnezu w przebadanych glebach Wielkopolski można określić jako
niską. W gminie Śmigiel obecnie 20-40% użytków rolnych charakteryzuje się niską i bardzo
niską zasobnością magnezu.
Rysunek 2 Zasobność gleb w przyswajalny magnez w latach 2000 – 2004
Fosfor jest niezbędnym składnikiem do rozwoju rośliny.
Jego obecność w glebie wpływa dodatnio na pobieranie innych składników pokarmowych przez rośliny, głównie azotu. Pełni ważne funkcje w różnych
procesach życiowych (wpływa korzystnie na podział komórek, kwitnienie, owocowanie,
powstawanie nasion dojrzewanie, rozwój korzeni), zwiększa odporność roślin na choroby.
Gleby zawierają niewiele fosforu, a przy tym tylko część składnika jest dla roślin dostępna.
Na przyswajalność związków nieorganicznych fosforu wpływają: odczyn gleby, zawartość w niej
związków żelaza i glinu, obecność przyswajalnego wapnia, zawartość substancji organicznej i
aktywność mikroorganizmów.
W gminie Śmigiel w ok. 20% gleb stwierdzono bardzo niska i niską zawartość fosforu.
Rysunek 3 Zasobność gleb w przyswajalny fosfor w latach 2000 - 2004
Przyswajalny potas występuje w roztworze
glebowym oraz w formie wymiennej w kompleksie sorpcyjnym. Potas przyswajalny stanowi z
reguły około 1 % potasu ogółem. Przyswajalne formy potasu mogą ulegać stratom. W glebach
organicznych i lekkich glebach mineralnych pierwiastek ten jest łatwo wymywany i dlatego nawożenie potasem powinno być stosowane systematycznie. Na glebach ciężkich ograniczone jest
jego wymywanie. Im więcej jest części spławialnych, czyli im gleba jest cięższa, tym łatwiej
potas może podlegać procesowi uwsteczniania. Jony potasu wiązane są niewymiennie przez
minerały ilaste.
W gminie Śmigiel ok. 20-40% gleb cechuje się bardzo niską i niską zawartością potasu.
33
Rysunek 4 Zasobność gleb w przyswajalny potas w latach 2000 – 2004
W wykonanych badaniach na zawartość metali ciężkich nie stwierdzono ich przekroczeń.
Wszystkie wskaźniki mieszczą się w normie lub w dolnych jego granicach.
Tabela 12 Zawartość metali ciężkich, pierwiastków śladowych oraz siarki siarczanowej w
glebach gminy Śmigiel w latach 2000-2004
Jednostka
Gmina
Śmigiel
Zawartość całkowita w mg/kg
Cu
Zn
Cd
Pb
Ni
Cr
Mn
Fe
As
8,3
26,0
0,227
11,2
6,93
10,00
383
6266
2,733
S-SO4
mg/100g
gleby
1,4
Źródło: WIOŚ
Tabela 13 Granice tolerancji zawartości pierwiastków toksycznych w glebach wg IUNG Puławy
[mg/kg]
Pierwiastek
Zawartość normalna
Dopuszczalna zawartość
progowa
Arsen
1-20
20
Kadm
0,1-1
3
Nikiel
2-50
50
Fluor
2-100
100
Cynk
3-50
300
Miedź
2-60
100
Ołów
10-70
100
Chrom
15-70
100
Rtęć
0,02-0,15
2
Mangan
300-600
Żelazo
10000-30000
Źródło: WIOŚ
Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia i prawidłowego systemu odwadniania konieczna
będzie budowa i odbudowa urządzeń melioracyjnych, małych urządzeń piętrzących oraz
utrzymanie rowów i drenażu w dobrym stanie.
Ochrona gleb będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji.
Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie
stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz podobnie jak przy zapobieganiu erozji
wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną.
34
Istotnym kierunkiem działań będzie wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR)
oraz intensyfikacja edukacji ekologicznej rolników, mająca na celu uświadomienie konsekwencji
nieprawidłowej gospodarki rolnej i wskazanie właściwych rozwiązań.
Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa spowoduje, że coraz silniej popierane
będzie rolnictwo ekologiczne, które pozwala na zachowanie w krajobrazie naturalnych i
półnaturalnych układów ekologicznych.
Zaniechane złoża, zwłaszcza te, które w przeszłości były eksploatowane do czasu
uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną i należy nie dopuścić do powstania w nich “dzikich” składowisk odpadów.
Cel średniookresowy do 2010 roku:
Ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed
degradacją
Cel realizowany będzie poprzez ochronę, rekultywację i właściwe wykorzystanie
istniejących zasobów glebowych, efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż, ochrona z2bów złóż niezagospodarowanych (nieeksploataowanych) oraz rekultywację terenów poeksploatacyjnych.
3.3.4.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub
pośrednio z dokumentów rządowych, z Programu Województwa i Powiatu
Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony gleb mają obejmować racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym i powinno polegać
na:
o zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich z2dniczym walorom i klasie bonitacji,
o lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy
ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji.
Bardzo ważna także z punktu widzenia konkurencyjności naszego rolnictwa po z2ąpieniu do Unii Europejskiej jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym
(Dz.U. Nr 93 poz. 898 ). Reguluje warunki prowadzenia produkcji i przetwórstwa rolnego
metodami ekologicznymi, system kontroli i certyfikacji oraz obrót i znakowanie produktów.
W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego wykazano, że gleby
występujące w południowej części województwa charakteryzują się bardzo kwaśnym odczynem,
natomiast w części zachodniej i centralnej – odczynem zasadowym. Zawartość metali ciężkich
i zanieczyszczenie tymi składnikami gleb w Wielkopolsce jest stosunkowo niewielkie i kształtuje
się głównie na poziomie zawartości naturalnej, nielicznie z podwyższoną zawartością. Pola
uprawne Wielkopolski są w niewielkim stopniu zanieczyszczone metalami ciężkimi i spełniają
warunki dla produkcji bezpiecznej żywności. Rosnący niedobór wody w ekosystemach jest
jednym z głównych czynników ograniczających produkcję rolną.
Racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na:
o zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich z2dniczym walorom i klasie bonitacji,
o lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy
ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji.
Ponadto Program zakłada realizacje następujących działań prowadzonych w celu ochrony
gleb:
o Gleby klasy VI należy przeznaczyć pod zalesienia, pamiętając jednak o
zarezerwowaniu terenów pod inwestycje (drogowe, infrastruktury dot.
obiektów gospodarki odpadami, baza turystyczna, itp.),
o Gleby narażone na erozję należy chronić poprzez wprowadzanie z2zewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych, a także właściwą
strukturę upraw,
o Należy upowszechniać Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych,
o Ograniczenie emisji substancji do powietrza i wody,
o Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych,
o Rekultywacją składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych,
o Rekultywację gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania (zerodowanych, zakrzaczonych itp.) z częściowym włączeniem
35
ich pod zalesienia lub wykorzystanie produkcji rolnej z przeznaczeniem
na cele energetyczne,
o Prowadzenie działań zabezpieczających obszary rolne przed procesem
pustynnienia i stepowienia,
o Zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wysokich klasach
bonitacyjnych, która będzie wyłączona z produkcji i przeznaczona na
inne cele,
o Ochrona i wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz z2ożnych spełniających rolę przeciwerozyjną.
W Programie powiatowym przewiduje się następujące przedsięwzięcia:
o opracowanie programu badań, z którego wyniknie zakres i sposób
realizacji monitoringu gleb,
o promowanie i wprowadzenie na terenach chronionych produkcji rolnej –
zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym poprzez:
- edukację i organizowanie szkoleń,
- wykonywanie analiz i map czystości środowiska
mających na celu określenia warunków z2ędnych do uzyskania certyfikatu – gospodarstwo
ekologiczne,
- tworzenie rynku zbytu na produkty ekologiczne,
o analiza wydanych pozwoleń ekologicznych i przestrzegania nałożonych
obowiązków.
perspektywie wieloletniej.
8
9 10 11 12
7
Szacunkowe nakłady
6
2013
5
2011
2010
2012
2009
4
2008
3
2007
2
Termin realizacji
2006
1
L.p
Tabela 14. Lista przedsięwzięć związanych z ochroną gleb
13
14
15
Zadania własne
1.
36
Optymalne używanie
Gmina/
nawozów mineralnych i WODR, rolP/I środków ochrony roślin nicy
Ochrona gleb i
wód
Budżet gminy,
środki producentów, ODR
2.
Rozwijanie segregacji i Gmina/
recyklingu odpadów
związek
celem ograniczenia ilo- komunalny
P/I
ści odpadów z2aczonych do składowania
3.
Uwzględnianie w
Gmina/
planowaniu przestrzennym konieczności
P ochrony gruntów wartościowych z punktu
widzenia gospodarki
rolnej
4.
Opracowanie planu i
właściciele
wdrożenie do realizacji gruntów,
przeciwerozyjnych
gminy/
P/I
pasów z2zewieniowych i z2sieniowych
Działania mające
na celu spełnienie wymogów
UE
Budżet gminy
Budżet gminy
Ograniczenie
możliwości
rozproszonej z2dowy gruntów
Środki producentów, budżet gminy
Zabezpieczenie
gleb przed
erozją
5.
I
Modernizacja i odbudo- spółki wodne,
wa systemów
gmina/
melioracji szczegółowej
Zapewnienie z2wiedniego z2dnienie gleb
Budżet gminy
6
I
Likwidowanie na
Gmina/
bieżąco „dzikich” składowisk odpadów.
Ochrona gleby i
wód
Budżet gminy
Zapewnienie
porządku i
czystości
Budżet Gminy
Ochrona wód i
gleb
Budżet gminy,
7
Bieżąca kontrola
Gmina/
realizacji przez mieszP/I kańców obowiązków w
zakresie utrzymania
czystości i porządku
I
Remonty i odbudowa
sieci melioracji z2awowych
spółki wodne/
gminy
Zapewnienie z2wiedniego z2dnienia gleby
Budżet gminy,
PFOŚiGW
Rozwój rolnictwa
ekologicznego
ODR/ gmina
Ochrona gleb
oraz wzmocnienie konkurencyjności rolnictwa
Budżet gminy,
Wzrost
świadomości
ekologicznej
mieszkańców
Budżet gminy,
Zwiększenie
dostępności
komunikacyjnej
poprzez modernizację
istniejących dróg
P/I
11
P
12
13
I
I
Informacja dla mieszkańców o wynikach
monitoringu gleb.
Gmina/
Zatrzymanie procesu
degradacji i odnowa
dróg poprzez
wykonanie „nakładek”
Gmina
Budowa – modernizacja wraz z z2dnieniem dróg o ważnym znaczeniu
komunikacyjnym
Gmina
3 000 000
9
Budżet gminy,
Urząd Marszałkowski,
Inne fundusze
Zwiększenie
dostępności
komunikacyjnej
poprzez modernizację
istniejących dróg
7 000 000
I
10
właściciele
gruntów/
Budżet gminy,
Urząd Marszałkowski,
Inne fundusze
Zabezpieczanie
przed
wylesieniami
200 000
8
Podjęcie rekultywacji
obszarów zdegradowanych i zanieczyszczonych
Budżet powiatu,
województwa
1.
Ustalenie granicy
P polno- leśnej
zarząd
powiatu/
gmina
37
5
6
Budżet powiatu,
PFOŚiGW
P
Przygotowanie
powiatowego programu zarząd
odbudowy melioracji
powiatu/
gmina
podstawowej i
szczegółowej
Zapewnienie z2wiedniego z2dnienia gleb
Budżet powiatu,
PFOŚiGW
I
Realizacja systemu
gospodarki odpadami i
osadami ściekowymi
Gmina
dla miasta Leszna i
gmin subregionu leszczyńskiego
Ujednolicenie
systemu
gospodarki z2dami
Budżety gmin,
środki funduszy
I
Budowa Zakładu z2spodarowania z2dów w Trzebani w
ramach Porozumienia
z miastem Leszno
Ujednolicenie
systemu
gospodarki z2dami
Budżety gmin,
środki funduszy
I
Zamknięcie i rekultywacja gminnych składowisk odpadów w
Gmina,
ramach porozumienia z
Miastem Leszno
Gmina,
Ochrona gleby i
wód
280 000
4
Ochrona gleb,
renaturalizacja
246 675
3.
P
176 550
2.
Tworzenie i aktualizacja rejestru grunzarząd
tów zdegradowanych
powiatu/
oraz opracowanie
programu ich rekultywacji.
Budżety gmin,
środki funduszy
3.4.Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych
Obszar gminy Śmigiel pod względem budowy geologicznej leży na Monoklinie Przedsudeckiej. Na osadach permotriasowych zalegają osady trzeciorzędu i czwartorzędu o grubości do 100
m.
Osady trzeciorzędowe reprezentowane są przez utwory oligoceńskie., mioceńskie i
plioceńskie.
Osady oligoceńskie to: piaski kwarcowe, kwarcowo – glaukonitowe, mułki, mułowce, iły, iłowce, żwiry, węgiel brunatny.
Osady mioceńskie to: piaski, iły, iłołupki i węgiel brunatny.
Osady plioceńskie to przede wszystkim iły poznańskie.
W granicach gminy Śmigiel osady plioceńskie ukazują się na powierzchni w środkowej i
północnej jej części.
Osady czwartorzędowe to utwory plejstoceńskie zlodowacenia północnopolskiego i
środkowopolskiego oraz holoceńskie.
Doliny rzeczne wypełniają osady holoceńskie. Są to :mułki, piaski i torfy. W edniach dolin występują mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne (tarasów akumulacyjnych i nad zalewowych) zlodowacenia północnopolskiego.
Piaski eoliczne tworzą szereg wydm o wysokości 15 – 18 m pomiędzy Bronikowem
i Wydorowem.
W gminie Śmigiel znajdują się udokumentowane złoża kopalin:
Tabela 15 Złoża kopalin w gminie Śmigiel
Złoża
Geologiczne w tys. ton
Zasoby
Przemysłowe w tys. ton
Kruszywa naturalne
Koszanowo
Poladowo
Śmigiel II
Śmigiel III
38
58,34
215,00
358,07
390,00
13,85
0,00
334,51
0,00
Śmigiel Betoniarnia
Nietążkowo –Południe
Koszanowo I
280,00
169,3
319,7
280,00
132,00
319,00
Surowce ilaste i piaski schudzające do produkcji ceramiki budowlanej
Czacz
Czacz II
Nietążkowo I
Przysieka Stara
602,50
2604,00
1120,00
3583,00
538,40
0,00
968,00
2496,00
Gaz ziemny
Brońsko
Bonikowo
Kościan S
Źródło: POŚ powiatu kościańskiego
17418,116
638,61
10360,00
14387,59
401,18
8782,99
Pod względem hydrogeologicznym obszar gminy Śmigiel zlokalizowany jest w regionie
wielkopolskim. Jednostką najniższego rzędu jest subregion wysoczyzny zielonogórsko – leszczyńskiej. Główne piętro użytkowe występuje tu w utworach czwartorzędu.
Poziomy trzeciorzędowe występują na znacznej głębokości i wykorzystywane są sporadycznie (Śmigiel, Żydowo, Jezierzyce).
Piętro czwartorzędowe. W obrębie utworów czwartorzędowych występują dwa poziomy
wodonośne: poziom gruntowy i poziom wgłębny międzyklinowy i podklinowy.
Poziom gruntowy sposób ciągły występuje w dolinie Samicy, Kanału Wonieść, Przysieka
Stara i Południowego Obry oraz w otoczeniu Zbiornika Wonieść, natomiast na wysoczyźnie tylko
sporadycznie. Poziom gruntowy związany jest z osadami zlodowacenia bałtyckiego, holocenu
oraz częściowo interglacjału emskiego. Na występowanie wód tego poziomu oprócz uwarunkowań geologicznych, duży wpływ posiadają: warunki geomorfologiczne obszaru, sieć rzeczna i
czynniki klimatyczne (opady, temperatura).
Miąższość warstw wodonośnych wynosi od 10 do 22 m. W dolinie Samicy łączy się on z
poziomem wód wgłębnych. Poziom gruntowy drenowany jest przez cieki oraz przez eksploatację
ujęć. Poziom zasilany jest przez spływy z wysoczyzny i infiltrację opadów atmosferycznych.
Zwierciadło wody ma charakter swobodny.
Parametry filtracyjne w dolinie Samicy są korzystne. Poziom gruntowy na większą skalę
eksploatowany jest w Brońsku, Przysiece Starej i Polskiej oraz w Robaczynie.
Zasadniczym poziomem wodonośnym na tym obszarze jest poziom wgłębny. Występuje
on w obszarze wysoczyzny morenowej w fluwioglacjalnych, interglacjalnych i interstadialnych
osadach piaszczysto – żwirowych. Występuje też w dolinach kopalnych. Ogólna miąższość osadów wodonośnych na wysoczyźnie osiąga 5 – 15 m., natomiast w dolinach kopalnych przekracza
20 m.
Należy zaznaczyć, że dzięki istnieniu licznych wymyć erozyjnych, wyklinowań warstw, na
omawianym obszarze występuje praktycznie jeden połączony poziom wodonośny w utworach
czwartorzędu. Zasilanie jego odbywa się głównie przez infiltrację opadów. W układzie krążenia
najsilniej zaznacza się eksploatacja ujęcia komunalnego miasta Śmigla, przy którym rozbudował
się wyraźniej lej depresji. W jego zasięgu, pierwotnie subartezyjskie zwierciadło wody ma obecnie charakter swobodny i obniżyło się około 3 – 4 m.
Poziom wgłębny użytkowany jest przez liczne ujęcia m.in. Śmigiel, Robaczyn, Podśmigiel –
jedna studnia nieużytkowana.
Piętro trzeciorzędowe związane jest z utworami miocenu. W obrębie tego poziomu
wyróżnia się trzy warstwy wodonośne: dolną, środkową i górną związane z cyklicznością
sedymentacji burowęglowej.
Warstwa górna występuje na całym analizowanym obszarze. Miąższość jej waha się w
granicach 20 m., tworzą ją piaski drobne i pylaste przewarstwione soczewkami mułków i mułków
piaszczystych lub piasków średnich. Warstwy górne ujęte są między innymi w Śmiglu, Starym
Bojanowie, Żydowie i Jezierzycach.
Warstwę środkowa tworzą piaski o zróżnicowanym uziarnieniu, najczęściej drobnoziarniste i pylaste czasami średnioziarniste i gruboziarniste, o zmiennym, rozprzestrzenieniu.
39
Warstwę dolną stanowią piaski drobnoziarniste i pylaste, średnioziarniste i
gruboziarniste, lokalnie ze żwirami o zmiennej miąższości, najczęściej w granicach 20 – 60 m.
Jakość wód piętra trzeciorzędowego. Górnomiomioceńska warstwa wodonośna, która z2ęściej jest ujmowana do eksploatacji prowadzi wody, które generalnie należy zaliczyć do II klasy
czystości (wg klasyfikacji PIOŚ).
Na zlecenie Urzędu Gminy Śmigiel wykonano dla głównych ujęć (Śmigiel, Podśmigiel,
Stara Przysieka, Polska Przysieka, Robaczyn, Brońsko) dokumentacje hydrogeologiczne dla
potrzeb ustanowienia stref ochronnych, które pozwolą na prawidłową gospodarkę terenami w
wyznaczonych strefach i uzyskanie w konsekwencji poprawy jakości ujmowanych wód.
W granicach gminy Śmigiel występują obszary wymagające wysokiej ochrony (OWO) dla
Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP). W części północnej jest to zbiornik nr 150 o
nazwie Pradolina Warszawsko – Berlińska, natomiast w części południowo – zachodniej zbiornik
nr 305 o nazwie Struktura Międzymorenowa Leszna.
Na terenie gminy Śmigiel wyznaczono punkty: monitoringu podstawowego (krajowego) –
ujęcie miejskie w Śmiglu oraz monitoringu regionalnego – ujęcie w Robaczynie.
Dla ujęć wody w Śmiglu, Podśmiglu, Robaczynie, Brońsku. i Przysiece Polskiej ustanowiono
strefy ochronne ustalające ograniczenia i zakazy w użytkowaniu (w tym dla obiektów gospodarki z2dami).
Opis technologii uzdatniania wody na poszczególnych ujęciach wód:
1. Ujecie wody Śmigiel
- uzdatnianie wody jednostopniowe
- napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie,
- pompowanie jednostopniowe,
2. Ujęcie wody Robaczyn
- dwustopniowe uzdatnianie wody
- pompowanie dwustopniowe
3. Ujęcie wody Spławie
- uzdatnianie wody jednostopniowe,
- napowietrzanie, odżelazianie
- pompowanie jednostopniowe
4. Ujęcie wód Gniewowo
- uzdatnianie wody jednostopniowe
- napowietrzanie, odżelazianie
- pompowanie jednostopniowe
5. Ujecie wody Przysieka Polska
- dwustopniowe uzdatnianie wody,
- napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie
- dwustopniowe pompowanie,
6. Ujęcie wody Brońsko
- jednostopniowe uzdatnianie wody
- napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie
- dwustopniowe pompowanie
7. Ujecie wody Bronikowo
- jednostopniowe uzdatnianie wody,
- jednostopniowe pompowanie,
8. Ujęcie wody Machcin
- napowietrzanie, odżelazianie,
40
9. Ujęcie wody Morownica
10. Ujęcie wody Wonieść
11. Ujęcie wody Jezierzyce
- dwustopniowe pompowanie.
Moc pomp głębinowych:
1.Ujęcie wody Śmigiel - 11 kW,13 kW,18 kW
2.Ujęcie wody Robaczyn - 7,5 kW
3.Ujęcie wody Przysieka Polska - 7,5 kW
4.Ujęcie wody Spławie
- 11kW
5.Ujęcie wody Gniewowo - 4 kW
6.Ujęcie wody Brońsko - 5,5 kW
7.Ujęcie wody Bronikowo - 9 kW
8. Ujęcie wody Machcin – brak danych
9. Ujęcie wody Morownica – brak danych
10. Ujęcie wody Jezierzyce – brak danych
11. Ujęcie wody Wonieść – brak danych
Max rozbiory dobowe wody:
1.Ujecie wody Śmigiel - 1440 m/d
2.Ujęcie wody Robaczyn - 1920 m/d
3.Ujęcie wody Brońsko - 450 m/d
4.Ujecie wody Przysieka Polska - 1968 m/d
5.Ujęcie wody Gniewowo - 25 m/d
6.Ujecie wody Spławie - 446 m/d
7.Ujecie wody Bronikowo - 260 m/d
8. Ujęcie wody Machcin – 49 m/d
9. Ujęcie wody Morownica – 96 m/d
10. Ujęcie wody Jezierzyce – 193 m/d
11. Ujęcie wody Wonieść – 729 m/d
Wykaz ujęć wody indywidualnych użytkowników:
1. Nowa Wieś (studnie głębinowe),
2. Koszanowo, Bruszczewo (studnie głębinowe),
3. Wydorowo (studnie głębinowe).
3.4.1.1.Stopień wykorzystania wód podziemnych dla celów przemysłowych
Na cele produkcyjne w 2005 r. przeznaczono 46,2 tys. m3 wody, co stanowiło zaledwie 5%
ogólnego poboru wód. Wody na cele przemysłowe pobierane są z ujęć podziemnych.
Zauważalną tendencją w Polsce jest zmniejszenie poboru wód na cele przemysłowe. Główną tego przyczyną jest zamykanie dużych często nierentownych przedsiębiorstw oraz zmiana
technologii na wodooszczędne.
41
3.4.1.2.Problem nie użytkowanych studni i ujęć wody
Nie użytkowane studnie i ujęcia wody powinny być poddane przeglądowi mającemu na
celu:
o ocenę sprawności studni lub ujęcia,
o dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych
zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali
wykorzystania wód podziemnych,
o dokonanie analizy jakości ujmowanej wody.
W wyniku opisanych wyżej działań powinna być podjęta świadoma decyzja o
pozostawieniu studni czy ujęcia do dalszej eksploatacji lub zadecydowanie o likwidacji nieczynnych i niesprawnych studni.
Przy podejmowaniu decyzji należy uwzględniać fakt, iż nieczynne i niesprawne studnie
stanowią zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Likwidacja studni i ujęć powinna być
dokonywana z zachowaniem procedur wynikających z ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.
3.4.1.3.Możliwości wykorzystania wód termalnych
Na terenie gminy Śmigiel nie ma warunków do wykorzystywania wód termalnych.
3.4.1.4.Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodne
Eksploatacja zasobów wód podziemnych powinna odbywać się racjonalnie poprzez
dostosowywanie przyznawanych w pozwoleniach wodno-prawnych poborów wód do
rzeczywistych potrzeb użytkowników ujęć w ramach ustalonych, w dokumentacjach hydrogeologicznych, zasobów eksploatacyjnych poszczególnych ujęć lub zasobów dyspozycyjnych
ustalonych dla zbiorników wód podziemnych.
Nieprzestrzeganie bilansowania w wyżej opisanym zakresie może doprowadzić do z2ernego rozwoju leja depresyjnego i w konsekwencji do niebezpiecznego obniżenia poziomu wód
podziemnych oraz zaburzenia warunków hydrogeologicznych na rozległych obszarach.
W tej sytuacji potrzebna jest aktywizacja działań zmierzających do ustanawiania stref
ochronnych ujęć wód podziemnych – nie tylko terenów ochrony bezpośredniej, lecz również
w razie potrzeby, określonej w dokumentacji hydrogeologicznej, terenów ochrony pośredniej.
Dotyczy to ujęć, z których woda pobierana jest do zaopatrywania ludności. Analiza warunków
hydrogeologicznych na terenie gminy dostarcza danych świadczących o generalnie słabej
ochronie naturalnej ujmowanych warstw wodonośnych przed dopływem zanieczyszczeń. Z tego
względu można przewidywać, z dużą dozą prawdopodobieństwa, że wiele ujęć wymaga ustanowienia terenów ochrony pośredniej. Ocena potrzeby ustanowienia strefy ochronnej ujęcia
powinna być przedstawiona w dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne dokumentowanego ujęcia. Z wnioskiem o ustanowienie strefy ochronnej powinien wystąpić
użytkownik ujęcia, zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie – Prawo wodne.
Konieczne też jest podniesienie efektywności ochrony wód podziemnych przed ich degradacją z2wno jakościową jak też nadmierną eksploatacją przekraczającą zasoby eksploatacyjne
poszczególnych ujęć i zasoby dyspozycyjne zbiorników wód podziemnych. Celowi ochrony
jakościowej wód podziemnych, poza innymi działaniami wynikającymi ze stosowania przepisów
w zakresie ochrony środowiska, służy również wyżej wymienione ustanawianie stref ochronnych
ujęć i zbiorników wód podziemnych.
Ważnym dla realizacji ww. celów jest wykonanie inwentaryzacji ujęć wód podziemnych zawierającej
określenie ilości zasobów eksploatacyjnych ujęć, wielkości poborów wód wg wydanych
pozwoleń wodno-prawnych, aktualną ilość poborów wód z poszczególnych ujęć oraz dane
dotyczące, określonych w dokumentacjach hydrogeologicznych i ustanowionych w pozwoleniach
wodno-prawnych, stref ochronnych. Inwentaryzacja taka powinna być wykorzystana przy
opracowaniu bilansu wodno – gospodarczego województwa.
Eksploatacja kopalin może negatywnie oddziaływać na stosunki wodne. Niebezpieczeństwo takie może wystąpić w przypadku głębokich, odkrywkowych lub głębinowych
wyrobisk kopalnianych, wokół których jest znaczne obniżenie poziomów wód podziemnych.
3.4.1.5.Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych
Rekultywacja
terenów
poeksploatacyjnych
jest
obowiązkiem
przedsiębiorcy
wydobywającego kopalinę i przeprowadzona jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem pod z2rem Okręgowego Urzędu Górniczego. Godnym podkreślenia jest, że właściwie przeprowadzona
42
rekultywacja przy nie wypełnianiu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego, prowadzi do powstania
stawów, terenów nowo zalesionych lub gruntów rolnych o wyższej, niż sprzed eksploatacji, klasie
bonitacyjnej. Rekultywacja tak wykonana nie stanowi zagrożenia dla środowiska, lecz wręcz z2otnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych jak i krajobrazowych czy
gospodarczych.
W tym zakresie w pełni znajduje zastosowanie zasada zrównoważonego rozwoju.
Przewiduje się większe zainteresowanie gminy unikaniem zagrożeń dla jakości wód z2emnych, rekultywacji wyrobisk powstających po odkrywkowej eksploatacji kopalin.
W zakresie gospodarowania wodami podziemnymi przewiduje się:
o umiarkowany wzrost zużycia wód podziemnych dla celów komunalnych,
o dążenie do minimalizacji wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych,
zgodnie z obowiązującą zasadą stosowania wodo-oszczędnych technologii produkcji
w przemyśle,
o aktywizację działań zmierzających do ustanawiania stref ochronnych ujęć, z których
woda pobierana jest do celów komunalnych, na podstawie procedur wynikających
z ustawy Prawo Wodne i ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze,
o podejmowanie zdecydowanych działań mających na celu likwidację źródeł zanieczyszczenia wód podziemnych, powierzchniowych i gruntów.
3.4.3.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Powiatu
W Programie ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego wprowadzono następujące
zadania:
o ograniczanie naruszeń środowiska, towarzyszących wydobywaniu
kopalin poprzez:
- prowadzenie kontroli w zakładach górniczych,
- przestrzegania realizacji obowiązków wynikających z
koncesji,
- zapobieganie i usuwanie szkód górniczych.
- zwiększenie efektywności wykorzystania udokumentowanych
- eksploatowanych złóż kopalin poprzez:
o stosowanie sprawnego sprzętu urabiającego,
o poprzez wdrażanie linii technologicznych do uszlachetniania kopaliny w
przypadkach, gdy jakość kopaliny na to pozwala,
o poprzez wybieranie kopaliny do spągu złoża, zgodnie z wyliczonym
wskaźnikiem wykorzystania złoża,
o rozpoznawanie i dokumentowanie nowych złóż kopalin,
o zagospodarowanie wyrobisk dla potrzeb składowania odpadów i małej
retencji,
o ograniczanie wykorzystania wód podziemnych dla innych celów niż
zbiorowe zaopatrzenie ludności w wodę do picia poprzez: oszczędne
gospodarowanie woda, zamykanie obiegów wód pochłodniczych,
o wykorzystywanie wód gorszej jakości, np. wód powierzchniowych,
o chronienie wód podziemnych przed ich degradacją - jakościową i ilościową poprzez:
o wyznaczanie stref ochronnych wokół ujęć oraz ujmowanie ich w planach
zagospodarowania,
o promowanie rolnictwa ekologicznego na terenach GZWP.
43
3.4.4.Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu
nakłady złSzacunkowe
Tabela 16. Lista przedsięwzięć związanych z ochroną kopalin i wód podziemnych
13
14
15
2013
5
6
7
8
9 10 11 12
2011
2012
4
2010
3
2009
2
2008
Jednostka z2wiedzialna /
Jednostki
współpracujące
2007
Okres
średnioterminowy
2006
L.p.
1
przedsięwzięciaRodzaj
Termin realizacji
Okres
krótkoterminowy
Zadania własne
Zabezpieczenie
przed z2żeniem zwierciadła wód,
ochrona
jakości wód,
ochrona gleb
Budżety
gmin
Gmina /
Likwidacja
źródeł z2eczyszczeń,
ochrona
jakości wód
podziemnych
Budżety
gmin
Gmina/ WODR
Likwidacja
ochrona
jakości wód
podziemnych
P
Kontrola szczelności i likwidowanie
szamb. Założenie ich rejestru.
2
P
3
P
4
I
5
P/I
6
P
7
P
8
I
Propagowanie dobrej praktyki rolniczej
polegającej na stosowaniu właściwych
dawek nawozów sztucznych i naturalnych
GFOŚiGW,
budżet
województwa
Modernizacja sieci wodociągowych
celem racjonalizacji wykorzystania z2bów wód podziemnych i eliminacji
starych, przestarzałych i z2wiadających normom sanitarnym instalacji wodociągowych.
Gmina/ ZGKiM
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Budżety
gmin,
ZGKiM
prywatnych
inwestorów,
strukturalne
Racjonalna gospodarka studniami
głębinowymi,
Gmina, właściciele ujęć/
WIOŚ, wojewoda
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki właścicieli ujęć
Utrzymywanie należytego stanu sanitar- Gmina/ ZGKiM
nego, porządku i czystości w strefie wód
podziemnych wodociągów komunalnych
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
ZGKiM
Eksploatacja ujęć wód podziemnych
zgodnie z ich naturalnymi zasobami
G
Ochrona z2bów wód z2emnych
Środki
ZGKiM
Likwidacja zbiorników na ścieki bytowe
powstałych w nie eksploatowanych
studniach kopanych
G
Likwidacja
ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
własne,
inne fundusze
44
20 000
1
Gmina / organy
uzgadniające
plany
5 000
Racjonalizacja wykorzystania kopalin w
planach zagospodarowania przestrzennego
2
3
P
P
P
RZGW,
Starosta/ gmina,
właściciele ujęć
Stworzenie
zintegrowanego
systemu z2ądzania
wodami z2emnymi
Środki
własne,
inne fundusze
Podniesienie efektywności ochrony wód
podziemnych, a w szczególności Głównych Zbiorników Wód Podziemnych
RZGW/ WIOŚ,
ODR, Gmina
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
własne,
inne fundusze
Ochrona
jakości wód
podziemnych
Środki
własne,
Inne fundusze
Wykonanie inwentaryzacji ujęć wód z2- RZGW/ Wojewoemnych
da, Starosta
30.062007
1
Racjonalizacja gospodarowania wodą
podziemną poprzez dostosowanie
przyznawanych w pozwoleniach
wodnoprawnych poborów wód do
rzeczywistych potrzeb użytkowników w
ramach ustalonych w dokumentacjach
hydrogeologicznych, dla
poszczególnych ujęć , zasobów
eksploatacyjnych lub dyspozycyjnych
w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii
4.1. Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki
4.1.1.1.Analiza zużycia wody
Gospodarowanie wodą polega na trwałym zabezpieczeniu potrzeb w aspekcie ilości i
jakości wody oraz jej dostarczenia w odpowiednim czasie i miejscu. Poza zaprojektowaniem
potrzeb (ludności, rolnictwa, przemysłu), celami gospodarki wodnej są: podtrzymanie i rozwój
funkcji ekologicznych, zapewnienie ochrony przed ekstremalnymi zjawiskami hydrologicznymi
oraz zwiększenie zasobów wodnych. Trwały charakter zabezpieczenia potrzeb obliguje do
gospodarowania zasobami w sposób oszczędny i racjonalny, zwłaszcza na obszarach gdzie
występuje deficyty wody.
W gminie Śmigiel w 2005 roku z ujęć podziemnych pobrano 924,4 tys. m3 wody. Zużycie
wody przedstawiało się następująco:
Ogólne zużycie wody: 530,6 tys. m3, w tym:
- zużycie w gospodarstwach domowych 440,0 tys. m3
- zużycie na cele produkcyjne 46,2 tys. m3
- zużycie na pozostałe cele 44,4 tys. m3
Na cele technologiczne (płukanie rur i instalacji wodociągowych) zużyto 41,5 tys. m3. Straty
wody na sieci wyniosły 252,0 tys. m3.
W celu zmniejszenia wodochłonności w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach
należałoby pamiętać o kilku podstawowych prawidłowościach:
• zainstalowanie perlatorów w kranach i regulatorów przepływu w prysznicach może
przynieść nawet oszczędności w wysokości 2/3 zużycia wody,
• zamontowanie ograniczników objętości w zbiornikach spłuczek toalet może zaoszczędzić 1,5 - 2 litrów wody przy każdorazowym spuszczeniu wody,
• kran kapiący z prędkością 1 kropla na sekundę przynosi straty wody w ilości 0,5
litra na godz. co daje rocznie 4,7 m3 (4 700 litrów),
• kran cieknący strumieniem 2 mm przynosi straty wody w ilości 277 ml na minutę,
co daje rocznie 146 m3 (146 000 litrów),
• kran cieknący strumieniem 3 mm przynosi straty wody w ilości 638 ml na minutę,
co daje rocznie 336m3 (336 000 litrów),
• kran cieknący strumieniem 5 mm przynosi straty wody w ilości 1l na minutę, co
daje rocznie 528 m3 (528 000 litrów),
• odkręcony zawór 1", z którego na minutę wypływa 7 - 14 litrów wody, przynosi
stratę na godzinę 420 - 840 litrów, co daje rocznie 3 680 - 7 360 m3,
• wąż gumowy używany do mycia hali pozostawiony z odkręconym kurkiem może
przynosić straty rzędu 1m3 wody na godz.,
• typowe średnie oszczędności, które można osiągnąć poprzez zmiany
gospodarowania wodą w firmie:
45
•
•
•
• zamknięcie obiegu wody - do 90%;
• automatyczne odcinanie dopływu wody - do 15%;
• płukanie przeciwprądowe - do 40%;
• zamontowanie pistoletów - do 20%;
• powtórne wykorzystanie popłuczyn - do 50%.
Średnio kąpiel to 250 litrów wody. Prysznic zużywa średnio 4 x mniej wody.
Podczas mycia zębów średnio każdy z nas zużywa nawet do 15 litrów wody, z2as gdy w rzeczywistości wystarczyłyby 2-3 litry. Zakręcając wodę podczas mycia
zębów można średnio zaoszczędzić ok. 12 litrów wody.
Zużycie wody średnio na 1 mieszkańca Europy:
• 7% całkowitego zużycia wody - cele spożywcze;
• 22% - zmywanie naczyń i pranie;
• 20% - urządzenia sanitarne;
• 39% - kąpiele i mycie;
• 6% - mycie samochodu i podlewanie ogrodu;
• pozostała ilość - inne zastosowania.
Ważnym czynnikiem mającym wpływ postępowanie ludzi w zakresie zużycia wody są
działania edukacyjne. Kampanie informacyjne ukierunkowane powinny być na zmianę nawyków
korzystania z wody oraz wprowadzenie nowych przyzwyczajeń mających na celu zrównoważone
korzystanie z zasobów wodnych. Trudno jest jednak ocenić ich efektywność, gdyż zwykle stanowią one uzupełnienie innych stosowanych instrumentów. Skutek działań edukacyjnych przynosi
także zmiany w podejściu określonych branż gospodarki do problemów racjonalnego i
oszczędnego gospodarowania wodą.
4.1.1.2.Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych, zapotrzebowanie na
ciepło
Charakter zabudowy mieszkaniowej w gminie jest bardzo zróżnicowany. W centrum miasta
dominuje budownictwo wielorodzinne, często o znaczeniu historycznym podlegające ochronie
konserwatorskiej. Są to przeważnie budynki dwu lub trzykondygnacyjne wykonane z cegły, w
których pomieszczenia ogrzewane są za pomocą lokalnych pieców paleniskowych.
Na obszarach wiejskich dominuje budownictwo jednorodzinne często o charakterze z2dowy zagrodowej z lokalnym ogrzewaniem paleniskowym.
Z danych wynika, że większość istniejących w gminie budynków powstała przed 1989 r.
i wykonane zostały starą technologią i wymagają docieplenia. Niewielki procent budynków
zbudowana jest już w nowej technologii.
System energetyczny miasta bazuje głównie na dwóch nośnikach energii: węglu kamiennym i gazie ziemnym.
Miejscowe kotłownie zaopatrują w ciepło 169 gospodarstw.
Ogrzewanie indywidualne posiada 4279 gospodarstw.
W większości rozdrobnione obiekty położone na terenie gminy produkcję ciepła mają opartą na węglu kamiennym. Przeważają instalacje centralnego ogrzewania oparte o piece węglowe
starego typu oraz ogrzewania piecami kaflowymi.
Ze względu na konieczność zmniejszenia kosztów ogrzewania, realizowania modernizacji
odtworzeniowych, presję społeczną w kierunku modernizowania substancji mieszkalnej,
realizacje planów zmniejszenia emisji gazów spalinowych będą dokonywane systematycznie
prace termomodernizacyjne.
Głównym celem działań termomodernizacyjnych jest:
o obniżenie kosztów ogrzewania,
o podniesienie standardu budynków,
o zmniejszenie emisji gazów spalinowych dzięki zmniejszeniu z2trzebowania na ciepło,
o całkowita likwidacja niskich emisji w centrum miasta.
4.1.1.3.Analiza zużycia energii przez mieszkańców
Z danych uzyskanych od ENEA S.A. wynika, że Zakład Dystrybucji Energii Rejon Dystrybucji Kościan obsługuje 3607 odbiorców. Średnioroczny pobór mocy przez gminę wynosi 3,5
MW. Średnio na jednego mieszkańca przypada 201,3 W energii rocznie.
46
4.1.1.4.Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne
Oświetlenie uliczne zorganizowane jest w gminie na odcinkach dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych przebiegających w terenach zabudowanych.
W 2004 r. Gmina Śmigiel wykonała modernizację oświetlenia ulicznego poprzez kompleksową wymianę zużytych i energochłonnych opraw oświetlenia ulicznego oraz dobudowę dodatkowych 111 punktów świetlnych. Przedsięwzięcie to zostało wykonane i sfinansowane przez
ENEA S.A. z Poznania. Gmina przez okres 6-iu lat zgodnie z podpisaną umową będzie spłacała
ENEA poniesione przez nią wydatki. Środki na sfinansowanie zrealizowanego przedsięwzięcia
pochodzą z oszczędności w zużyciu energii w związku z zmniejszeniem zainstalowanej
wcześniej mocy.
W 2005 r. dobudowano i wymieniono dodatkowo oprawy uliczne.
Reasumując na 1360 punktów świetlnych w Gminie Śmigiel: 937 szt.- to wymienione, 145
szt. – to dobudowane, 278 szt.- to oprawy uliczne, które zostały zainstalowane na przestrzeni
ostatnich lat.
Do pełnego oświetlenia gminy Śmigiel istnieje potrzeba zainstalowania około 110 punktów
świetlnych.
4.1.1.5.Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające ścieki
Zużycie energii wykorzystywanej na produkcje wody podawanej do sieci wodociągowej
spada, natomiast zużycie energii wykorzystywanej na oczyszczenie ścieków rośnie i jest to konsekwencją sukcesywnej rozbudowy sieci kanalizacyjnej, modernizacji starych i budowie nowych
oczyszczalni ścieków.
Tabela 17 Zużycie energii na ujęciach wody w 2005 r.
Miejscowość
Ilość wody pobranej
Bronikowo
31000
15695
Brońsko
237390
Robaczyn
290559
Przysieka Polska
258490
Śmigiel
2578
Gniewowo
53305
Spławie
kWh/m3 pobranej wody
0,466129
1,24043
0,605817
0,48024
0,693868
0,857254
0,844761
4.1.1.6.Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu
Energetyczne potrzeby transportu należy przede wszystkim ograniczać bezpośrednio
poprzez szeroko rozumianą racjonalizację przewozów oraz pośrednio poprzez wydłużanie cyklu
życia produktów. Wiąże się z tym konieczność opracowania programu obniżenia energochłonności przewozów osobowych i towarowych.
W tym celu niezbędne jest promowanie takich form transportu, który zapewni optymalne
jego wykorzystanie przy maksymalnym dopuszczalnym obciążeniu. Odbywać się to będzie
poprzez m.in.: rozwój różnorodnych sieci komunikacyjnych, ich racjonalne wykorzystanie,
optymalizowanie środków transportu, ale także poprzez promowanie i wdrażanie systemów z2ądzania środowiskowego, zidentyfikowanie istotnych problemów środowiskowych (w tym także
oddziaływania transportu) i wdrożenia odpowiednich procedur postępowania oraz prowadzenia
w ramach systemu wymaganej dokumentacji.
Przez gminę Śmigiel przebiega droga krajowa nr 5. Kilka lat temu do użytku oddano z2dnicę miasta Śmigla, która stanowi kilkukilometrowy odcinek drogi ekspresowej S-5. Dzięki temu
rozwiązaniu znacznie poprawił się komfort życia mieszkańców miasta, zmniejszył się ruch samochodowy w mieście, co pozwoliło na uniknięcie poważnych szkód w infrastrukturze spowodowane silnymi drganiami wywołanymi głównie przez ciężkie samochody, wyeliminowało hałas
oraz zanieczyszczenie powietrza. Dodatkowym atutem dla kursujących na trasie Poznań Wrocław jest skrócenie czasu przejazdu, a co za tym idzie zmniejszenie zużycia paliwa.
Istotną rolę w przewozach osób i towarów pełni transport kolejowy. Gmina Śmigiel ze swoimi stacjami w Przysiece Starej oraz Starym Bojanowie leży na ważnym szlaku komunikacyjnym
łączącym Poznań z Wrocławiem. Dzięki takiemu położeniu i dogodnemu połączeniu możliwe jest
47
ograniczenie tranzytu samochodowego na rzecz przewozu kolejowego, który w wielu z2dkach stanowi korzystne rozwiązanie dla nadmiernego ruchu, zmniejszenie degradacji infrastruktury drogowej, a co za tym idzie zmniejszenie nakładów na modernizacje dróg i spadek
liczby wypadków drogowych z udziałem ciężkich TIRów.
Dynamiczny rozwój gospodarczy w skali globalnej oraz w latach wcześniejszych, nieplanowana i nieprzemyślana działalność człowieka spowodowały nadmierną eksploatację zasobów
surowców naturalnych dla przemysłu i energetyki, wzrastającą pod względem ilościowym i
jakościowym odpadowość gospodarki oraz pogarszające się warunki w dostępności do
korzystania z zasobów wodnych.
Nieracjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi spowodowało stały wzrost kosztów
ich pozyskiwania i wykorzystywania, a także stałe wyczerpywanie się ich pokładów. Wymusza to
świadome działania prowadzące do wzrostu efektywności ich wykorzystywania, co będzie powodowało obniżanie zużycia na jednostkę produktu, jednostkową wartość usługi bez pogarszania
standardu życia ludności i perspektyw rozwojowych gospodarki. Konieczne jest dążenie do
racjonalizacji wykorzystywania wody, zminimalizowanie ilości powstających odpadów oraz ilości
wykorzystywanej energii elektrycznej i cieplnej zarówno w przemyśle, usługach, transporcie jak i
w gospodarstwach domowych.
Zmniejszenie zużycia wody, materiałów i energii oraz wykorzystywanie surowców wtórnych
jest także najbardziej racjonalnym podejściem w dziedzinie poprawy ekonomiki produkcji. Z jednej
strony zmniejsza się presja na środowisko, a z drugiej mniejsze są opłaty za gospodarcze
korzystanie ze środowiska, mniejsze koszty energii i surowców stosowanych w produkcji.
Realizacja powyższego celu ekologicznego zależy przede wszystkim od działań podejmowanych przez przemysł i energetykę zawodową, a także przez sferę komunalną.
4.1.3.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych, Programu Województwa i Powiatu
Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony gleb mają obejmować:
• wprowadzenie wskaźników wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności
produkcji do programu ochrony środowiska po ich ogłoszeniu;
• wdrożenie systemu recyklingu określonej kategorii pojazdów wycofanych z eksploatacji;
• wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji w formie obowiązku rejestracji
zużycia wody na cele przemysłowe i rolnicze w przeliczeniu na jednostkę produkcji;
• wprowadzenie normatywów zużycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych
procesach produkcyjnych w oparciu o dane najlepszych dostępnych technik
• ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych;
• intensyfikację stosowania zamkniętych obiegów wody wtórnego wykorzystywania mniej
zanieczyszczonych ścieków;
• zmniejszanie energochłonności gospodarki poprzez stosowanie energooszczędnych
technologii, racjonalizację przewozów, wydłużanie cyklu produktów;
• zmniejszanie materiałochłonności gospodarki poprzez wprowadzanie technologii
niskoodpadowych oraz recyklingu, tj. ponowne użycie, niektórych części mechanizmów i
maszyn.
W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego wykazano, że
działania w zakresie ograniczania wodochłonności, energochłonności i zużycia surowców i materiałów powinny objąć wszystkie dziedziny gospodarki korzystające z zasobów wody, a w
szczególności:
o przemysł,
o gospodarkę komunalną,
o rolnictwo.
Niezbędnym więc staje się dokonanie oceny wszystkich tych dziedzin pod kątem
korzystania z zasobów wodnych, w celu wyeliminowania korzystania nieuzasadnionego. Należy
dążyć do ograniczania strat wody w systemach przesyłowych i wykorzystywania wody w
gospodarstwach domowych. Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z
urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej
48
oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na
jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać i w 2010 roku zużycie powinno zmniejszyć się o ok. 25% w stosunku do 2000 r.
Zgodnie z założeniami Programu Ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego
określono główne kierunki działań w tym obszarze:
o Wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji, m.in. do wojewódzkiego programu ochrony środowiska,
o Powołanie Wojewódzkiego Centrum BAT,
o Szerokie wprowadzenie do praktyki dobrowolnych porozumień z z2słem w zakresie ograniczania materiałochłonności i odpadowości
produkcji,
o Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle
oraz energetyce,
o Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawy parametrów energetycznych budynków oraz z2szenie sprawności wytwarzania energii.
W Programie ochrony środowiska dla powiatu kościańskiego planuje się następujące s2zięcia:
o wzmocnienie nadzoru
nad utrzymaniem urządzeń melioracyjnych
szczegółowych,
o realizacja zadań Programu małej retencji województwa,
o odbudowa zniszczonych obiektów retencyjnych, budowa nowych zbiorników, stawów do hodowli ryb,
o odbudowa urządzeń melioracyjnych – kanały, rowy.
8
9 10 11 12
7
Szacunkowe nakłady
6
2013
5
2011
2010
2012
2009
4
2008
3
2007
2
Termin realizacji
2006
1
L.p.
Tabela 18. Lista przedsięwzięć związanych ze zmniejszeniem wodochłonności, energochłonności, materiałochłonności
13
14
15
gmina/
straż
gminna,
WIOŚ
Zdyscyplinowanie s2iorców
200 000
Zadania własne
Ograniczanie nielegalnej emisji z2eczyszczeń, w tym odpadów,
1. P poprzez działania kontrolne służb
gminnych i ścisłą współpracę ze
Starostwem i WIOŚ
Budżet
gminy
49
2. P
Wdrożenie mechanizmów
ekonomicznych i kontrolnych
mających na celu ograniczeni zużycia wody
Gmina/
Zgodne z z2sami, ukształtowanie taryf
Budżet
gminy
3
Włączenie programu budowy
małych zbiorników wodnych w miejGmina/
scowe plany zagospodarowania z2rzennego gmin
Ograniczenie
zużycia wody
Budżet
gminy
Opracowanie planu wykorzystania gmina/
4. P różnych technologii w zakresie “ter- lokalne
momodernizacji” budynków
media
Ograniczenie
zużycia energii, ochrona
powietrza
Budżet
gminy
Opracowanie założeń do koncepcji
5. P zaopatrzenia gmin w energię
Gmina/
(cieplną, elektryczną, gaz)
Ograniczenie
zużycia energii
Budżet
gminy
Podejmowanie działań
Gmina/
6. P stymulujących rozwój rynku surow- związek
ców wtórnych
komunalny
Rozwój
poprzez stały
strumień
dostaw
Budżet
gminy
Ograniczenie
zużycia energii
Budżet
gminy, FOŚ
Ograniczenie
zużycia energii, ochrona
powietrza
Budżet
gminy, FOŚ
Racjonalizacja
ekonomiczna
gospodarki z2dami
Budżety
gmin
Ochrona z2bów wód z2emnych
Budżet
powiatu,
budżet
RZGW, s2iorcy
7.
Wymiana okien w obiektach
oświatowych będących własnością
gminy
8.
Sukcesywna wymiana starych z2nków sieci cieplnej na rury preizolo- Gmina
wane
Gmina
1. P/I
Współpraca
Racjonalizacja gospodarowania
2. P/I
wodą podziemną
zarząd
powiatu/
gminy
zarząd
powiatu/
RZGW,
wojewoda,
gminy
4.2.Wykorzystanie energii odnawialnej
4.2.1.1.Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru
Według rejonizacji Polski, wykonanej przez H. Lorenc, gmina Śmigiel znajduje się w II
strefie, korzystnej pod względem zasobów energii wiatru. Energia użyteczna wiatru wynosi w tej
strefie na wysokości 10m >700-1000 kW/h/m2/rok. Prędkość wiatru w poszczególnych miejscach
gminy Śmigiel uzależniona jest głównie od różnic w ukształtowaniu powierzchni, pokrycia
roślinnością, obecności dużych powierzchni wodnych czy wręcz stopnia zainwestowania terenu.
Rysunek 5 Strefy energetyczne wiatru w Polsce. Mapa opracowana przez prof. H. Lorenc na z2awie danych pomiarowych z lat 1971-2000
50
4.2.1.2.Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej
W gminie nie wykorzystuje się istniejących cieków do produkcji energii.
4.2.1.3.Analiza stopnia korzystania z energii biomasy i odpadów z drewna
Gmina Śmigiel posiada sprzyjające warunki glebowo-gruntowe na prowadzenie upraw
roślin zbożowych. Największą powierzchnię zajmują gleby II – IV klasy bonitacyjnej (74%),
a najmniej gleby V – VI klasy (26%). Ze względu na duże powierzchnie upraw, występuje
możliwość pozyskiwania energii ze słomy. W procesie technologicznego wykorzystania słomy
jako paliwa najistotniejsze są takie jej właściwości jak:
o wilgotność,
o gęstość,
o wartość opałowa,
o stopień rozdrobnienia,
o temperatura zapłonu,
o temperatura spalania.
Słoma w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel, czy koks charakteryzuje
się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników
spalania.
Potencjalne zasoby energetyczne biomasy można podzielić na dwie grupy:
o plantacje roślin uprawnych z przeznaczeniem na cele energetyczne (np.
kukurydza, rzepak, topinambur, szybkorosnące uprawy drzew, krzewów
i traw),
o organiczne pozostałości i odpady:
o pozostałości roślin uprawnych,
o odpady powstające przy produkcji i przetwarzaniu produktów roślinnych,
o odpady zwierzęce (obornik, gnojowica),
o organiczne odpady komunalne.
Na rozwój wykorzystania biomasy w energetyce mają wpływ następujące czynniki:
o dostępność surowca, w tym wypadku biopaliwa,
o wzrost wymagań służb ochrony środowiska,
o wzrost cen paliw: węgla, oleju, gazu,
o dostępność na rynku technologii (kotłów) do spalania biopaliwa w różnej
postaci np. mokrego, (świeżego),
o możliwość otrzymania dofinansowania inwestycji,
51
o określone wymagania prawne związane z produkcja zielonej energii.
Ponadto, na podstawie badań własnych na badanym obszarze stwierdzono, że istnieją
możliwości wykorzystania słomy na cele energetyczne w ilości 25% (pozostała część
wykorzystywana jest w gospodarstwie rolnym oraz przyorywana co drugi-trzeci rok).
Drewno opałowe pozyskiwane jest najczęściej z takich miejsc jak:
o lasy, z których otrzymujemy: drewno opałowe grube ("metry"), drobnicę
("gałęziówkę") oraz odpady np. chrust, igliwie, korę, ścinki itp. Jest to
drewno świeże, o wilgotności względnej od 40 - 60%,
o zakłady przemysłu drzewnego (tartaki, zakłady meblarskie itp.), skąd
pozyskujemy: trociny, korę, klocki, drewno kawałkowe, wióry. Wilgotność
paliwa zależy od stosowanych w produkcji wyrobów procesów
technologicznych. W tartakach najczęściej są to odpady drewna
świeżego o znacznej wilgotności od 35-50%. W zakładach
produkujących wyroby z drewna suchego wilgotność odpadów może
być w granicach 10 - 25%, pobocza dróg, gdzie istnieje możliwość z2spodarowania pozostałości po czyszczeniu i pielęgnacji, głównie
występuje tu drobnica o wilgotności 40 - 60%,
W obszarach zabudowanych, w efekcie rutynowej pielęgnacji zieleni urządzonej, ale także
w wyniku działania sił przyrody (mróz, wiatr) oraz w efekcie planowanej zmiany struktury z2rzennej zieleni urządzonej i przemysłowej powstają odpady obejmujące zdrewniałe i niezdrewniałe części roślin drzewiastych. Resztki roślinne z terenów zieleni urządzonej w postaci z2dów zrębowych stanowią duże, co roku odnawialne zasoby, które mogą być wykorzystywane do
produkcji kompostu, bądź na cele energetyczne jako ekologiczne paliwo opałowe w postaci
zrąbków.
4.2.1.4.Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej
W Polsce generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania
słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę
energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego.
Rysunek 6. Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego
padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite z2by energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju
Na terenie gminy znajduje się 5 instalacji do produkcji energii z wykorzystaniem słońca:
1. 12 kolektorów słonecznych o pow. 24 m2,
2. 4 kolektory słoneczne o pow. 8 m2,
52
4.2.1.5.Analiza możliwości wykorzystania energii geotermalnej
W okolicach gminy Śmigiel brak jest udokumentowanych zasobów geotermalnych.
W przypadku wód geotermalnych proces badań i określenia realnych możliwości
wykorzystania jest bardzo długi i obciążony szeregiem przepisów związanych z ochroną środowiska naturalnego. Poważnym problemem jest również sposób finansowania takich badań i
analiz.
Szansą na bliższą i dalszą przyszłość jest upowszechnianie nowoczesnych form infrastruktury wspomagającej przedsiębiorczość. Energetyka ze źródeł odnawialnych będzie się coraz
lepiej rozwijać zwłaszcza na terenach wiejskich, np. uprawa plantacji energetycznych. Będzie to
warunkowało wielofunkcyjny rozwój wsi.
Samorząd nie ma możliwości ingerencji w działalność gospodarczą swoich mieszkańców,
to jednak może być inicjatorem modelowych instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii
(OZE), czy wreszcie ułatwić pozyskanie funduszy strukturalnych.
W strategii rozwoju gminy Śmigiel na lata 2002 – 2012 wyznaczono projekt Wspieranie
rozwoju alternatywnych źródeł energii, w zakresie którego postawiono sobie do osiągnięcia z2ępujące cele:
o zmniejszenie emisji zanieczyszczeń,
o poprawa stanu środowiska naturalnego,
o dążenie do uzyskania standardów europejskich.
Celem strategicznym polityki państwa jest wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i
uzyskanie do 2010 roku 7,5 % udziału energii, pochodzącej z tych źródeł, w bilansie energii
pierwotnej, dlatego aby osiągnąć ten cel w Programach wyższego rzędu proponuje się:
o budowę elektrowni wodnych, wiatrowych, kolektorów słonecznych,
o budowę elektrowni produkujących energię z biogazu wysypiskowego,
o budowę kotłowni na biomasę.
8
9 10 11 12
7
Szacunkowe nakłady
6
2013
2012
2010
5
2011
2009
4
2008
3
2007
2
Termin realizacji
2006
1
L.p.
Tabela 19. Lista przedsięwzięć związanych z wykorzystaniem energii odnawialnej
13
14
15
Zadania własne
53
Wspieranie inicjatyw w zakresie
wykorzystania energii odnawial1 P
nej (stworzenie punktu konsultacyjnego)
2 I
Opracowanie gminnej strategii
wykorzystania odnawialnych
źródeł energii (zbilansowanie
potrzeb energetycznych na cele
suszarnicze z wykorzystaniem
kolektorów słonecznych, zbilansowanie biomasy itp.)
W ramach
środków
przeznacz
onych na
promocję
Środki inwestorów
fundusze
ochrony
środowiska
Gmina/
Ograniczeni
e zużycia
zasobów z2wialnych
Gmina/
W ramach
środków
przeznacz
Ograniczeni onych na
e zużycia
Budżet
opracozasobów z2- wanie zało- gminy
żeń do
wialnych
planu z2. W energię
Uwzględnianie w planach z2spodarowania przestrzennego
terenów możliwych do lokalizacji
3 P
Gmina/
elektrowni wodnych, wiatrowych i
innych obiektów źródeł odnawialnej energii.
Ograniczeni
e zużycia
zasobów z2wialnych
W
ramach
środków
na pzp
Budżet
gminy
4
Promowanie wśród mieszkańców
gmin działań zmierzających do
produkcji energii ze źródeł z2wialnych, głównie kolektorów
słonecznych, palenisk
Gmina/
wykorzystujących drewno opałowe i słomę, biogazowni
wykorzystujących odchody
zwierzęce, siłowni wiatrowych,
uprawy wierzby energetycznej.
W
ramach
Ograniczeni
środków
e zużycia
Budżet
przeznac
zasobów z2gminy
zonych
wialnych
na
promocję
5
Propagowanie upraw roślin
wykorzystywanych do produkcji
energii (cieplnej, paliwa napędowego) (rośliny – wierzba energetyczna, malwa prowansalska,
rzepak)
W
ramach
Ograniczeni
środków
e zużycia
przeznac
zasobów z2zonych
wialnych
na
promocję
Gmina,
inwestorzy
indywidualni
Budżet
Gminy, fundusz
ochrony
środowiska
1. I
zarząd
Pilotażowe wdrożenia w zakresie
powiatu/
wykorzystania energii słonecznej
gminy,
i energii biomasy
rolnicy
Zarząd
powiatu,
gminy
Ograniczeni
e zużycia
zasobów z2wialnych
Właściciele
Pomoc w finansowaniu odnawialnierucho
nych źródeł energii.
mości/
gmina
Ograniczeni
e zużycia
zasobów z2wialnych/
Promowanie najlepszych projek2. P tów dotyczących wykorzystania
energii ze źródeł odnawialnych
3 I
Oszczędność zasobów
140 000
nieodnawialnych
W miarę
możliwości
funduszy
ochrony
środowiska
NFOSiGW,
Fundusze
UE, środki
inwestora
Środki inwestorów
fundusze
ochrony
środowiska
Środki inwestorów
fundusze
ochrony
środowiska
4.3.Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią
Pod względem hydrograficznym obszar gminy Śmigiel położony jest w zlewni Obry (Południowy Kanał Obry). Przez środek gminy przepływa rzeka Samica Leszczyńska, do której
wpadają drobne cieki wodne spływające z wysoczyzn. W północno – zachodniej części gminy
przepływa Południowy Kanał Obry, a w północno – wschodniej części Kanał Przysieka Stara i
Kanał Wonieść. Kanały te stanowią równocześnie granice gminy Śmigiel.
Rzeka Samica przyjmuje małe bezimienne cieki i rowy melioracyjne, a jej dopływy
dotychczas nie były kontrolowane. Rzeka Samica jest zasilana przez wypływające wody ze skarp
wysoczyzny. Są to różnej wydajności źródła, a większe osiągają wydajność ok. 15 m 3/h.
54
Obszar gminy Śmigiel położony jest w obrębie następujących cieków podstawowych:
• Kanał Południowy – 3,3 km
• Kanał Szczodrowo-Brońsko – 2,6 km
• Kanał Przysiecki – 0,7 km
• Rzeka Samica Leszczyńska – 19,9 km
• Rzeka Samica Stara – 7,1 km
• Rów Wonieść-Olszewo – 12,9 km
• Rów W – 1,2 km
• Rów W1 – 0,2 km
• Rów W2 – 0,5 km
Granicę wschodnią gminy stanowi zbiornik wodny Wonieść utworzony z Jeziora Wonieść i
Jezierzyckiego. Zajmuje powierzchnię 389,5 ha. Jest to zbiornik wodny przeciwpowodziowy,
zbudowany w 1982 r. (po uprzednim podniesieniu brzegów). Zadaniem zbiornika jest
magazynowanie wody na potrzeby rolnictwa na obszarze około 3000 ha, nawodnienie
stawów rybnych w obrębie zbiornika oraz jednocześnie ochrona przeciwpowodziowa w z2bie doliny Kościańskiego Kanału Obry powyżej Kościana. Utworzony został na bazie naturalnych
jezior poprzez ich spiętrzenie i przerzut wody z rzeki Obry w jej górnym biegu – z
Kościańskiego Kanału Obry. Zbiornik położony jest w makroregionie Pojezierze Leszczyńskie,
w mezoregionie Pojezierze Krzywińskie. Pod względem administracyjnym są to tereny dwóch
powiatów: leszczyńskiego ziemskiego i kościańskiego. Bazą powstałego zbiornika było pięć z2ralnych jezior i położone między nimi bagienne łąki. Jeziora zostały spiętrzone poprzez wybudowanie zapory czołowej i pięciu zapór bocznych; zbiornik został podzielony zaporą na dwa zbiorniki w układzie kaskadowym:
• zbiornik górny obejmujący jeziora: Drzeczkowskie, Witosławskie i Wojnowickie;
• zbiornik dolny obejmujący jeziora: Jezierzyckie i Wonieskie.
Poza tym na terenie gminy znajduje się 260,5 km rowów melioracyjnych szczegółowych
oraz stawy o powierzchni – 33,78 ha. Wody powierzchniowe są w znacznym stopniu zanieczyszczone.
W rejonie Śmigla występują liczne zbiorniki w większości w wyrobiskach poeksploatacyjnych. Z większych należy wymienić stawy w Nietążkowie i staw hodowlany w wyrobisku poeksploatacyjnym.
Tabela 20 Podstawowe parametry zbiornika Wonieść
Lp. Wyszczególnienie
jednostka
1.
Powierzchnia zwierciadła wody przy mak776,47 ha
symalnym spiętrzeniu 70,25 m npm. Łącznie ze stawami rybnymi
2.
Powierzchnia stawów rybnych
136,10 ha
3.
Powierzchnia zalewu bez stawów rybnych
640,37 ha
4.
Powierzchnia jezior przed spiętrzeniem
360,9 ha
Wonieskie
122 ha
Jezierzyckie
59,0 ha
Wojnowickie
70,5
Witosławskie
57,8
Drzeczkowskie
51,6 ha
5.
Maksymalna rzędna zwierciadła wody
70,25 m npm.
6.
Podniesienie się średniego poziomu wód w
jeziorach po spiętrzeniu:
W Jeziorze Wonieskim
2,65 m
W Jeziorze Wojnowickim
1,48 m
7.
Średnia miąższość warstwy dyspozycyjnej
1,80 m
8.
Pojemność zbiornika (bez stawów rybnych)
11,832 mln m3
55
9.
10.
11.
12.
13.
Pojemność łączna ze stawami rybnymi
Pojemność stawów rybnych
Łączna długość zbiornika
Szerokość zbiornika
Średnia
Maksymalna
Minimalna
Powierzchnia zlewni własnej zbiornika
13,534 mln m3
1,701 mln m3
12,7 km
0,6 km
1,3 km
0,2 km
229 km2 *
*powierzchnie zlewni zbiornika podawane w innych opracowaniach różnią się ze względu na występujące działy
niepewne; do obliczeń przyjęto wartość 201,726 km2 podaną w roku 1996 przez IMGW Oddział Poznań .
Źródło: WIOŚ 2001
Gospodarka wodna w zbiorniku prowadzona jest w cyklu rocznym: po okresie zimowym od
marca następuje napełnianie zbiornika i stawów rybnych do poziomu maksymalnego, następnie
woda jest spuszczana, aby uzyskać rezerwę powodziową na wypadek powodzi letniej. Rozbiór
wody do nawodnień następuje przede wszystkim w lipcu, sierpniu i wrześniu. Od końca
września należy stopniowo opróżniać zbiornik; późną jesienią opróżniane są także stawy
rybne. Eksploatację zbiornika wraz z zespołem urządzeń hydrotechnicznych prowadzi Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Rejonowy Oddział w Lesznie.
Napełnianie zbiornika odbywa się wodami z własnej zlewni oraz wodami z Kanału
Kościańskiego Obry poprzez Kanał Przerzutowy. Głównym naturalnym dopływem do zbiornika
jest Samica Osiecka dopływająca z południa od jeziora Łoniewskiego i uchodząca jako Kanał
Wonieść na północ do Kościańskiego Kanału Obry w km 8,6. Drugą, powstałą w sposób sztuczny, drogą napełniania zbiornika jest Kanał Przerzutowy długości 8,2 km (od wschodu), zapewniający przerzut części wielkich wód Kanału Kościańskiego Obry. Kanałem Przerzutowym
można przerzucić rocznie około 11 mln m3 wody.
Zasadnicze zadanie, jakim jest skierowanie do Kanału Przerzutowego przepływu Kanału
Kościańskiego Obry w okresie spływu wielkich wód, spełnia węzeł jazów w Wieszkowie
(Teklimyśli). Węzeł składa się z dwóch jazów zblokowanych: jazu na Kanale Przerzutowym
oraz z jazu na Kanale Kościańskim Obry w km 26+238. Zwiększenie (względnie zmniejszenie)
przepływu w Kanale Przerzutowym jest regulowane manewrowaniem zamknięć
jazu na
Kanale Kościańskim. Po przerzuceniu wody w ilości wynikającej z gospodarki zbiornikowej
jaz na Kanale Przerzutowym ma być zamknięty, a Kanał Przerzutowy utrzymywany w stanie
„suchym” . Próg jazu wpustowego Kanału Przerzutowego jest położony o 0,9 m wyżej od dna
Kanału Kościańskiego. Chroni to przed samoczynnym wlewaniem się do koryta Kanału z2utowego wód średnich i niższych płynących Kanałem Kościańskim.
Tylko jezioro Wonieść wykorzystywane jest rekreacyjnie.
Badania jakości wód jezior zbiornika przeprowadzono w trzech okresach: wiosennym,
letnim i jesiennym. Terminy badań ustalono, dostosowując je do terminów badań jezior i
gospodarki wodnej zbiornika: okres wiosenny to początek napełniania zbiornika – stan
wyjściowy wód, okres letni – okres stagnacji i względnej stabilności poziomu wód zbiornika,
okres jesienny – okres opróżniania stawów hodowlanych i opróżniania zbiornika (okres zrzutu
największych ładunków zanieczyszczeń do Kościańskiego Kanału Obry).
W roku 2001 po okresie zimowym poziom wody był o około 0,6 m wyższy od minimalnego poziomu piętrzenia. Pierwsze napełnianie zbiornika trwało do drugiej połowy kwietnia
(poziom maksymalny 69,1 m npm.), następnie wody były spuszczane w celu zabezpieczenia
odpowiedniej rezerwy na wypadek letnich wezbrań powodziowych (w końcu maja  poziom 68,6
m npm.). W okresie od czerwca do połowy września poziom wód oscylował wokół wartości 68,5 m
npm. Następnie zbiornik ponownie napełniał się wskutek występowania wysokich stanów wód w
zlewni (poziom maksymalny 69,3 m npm., niższy o około 0,95 m od napełnienia dopuszczalnego).
Rysunek 7 Zbiornik Wonieść z urządzeniami hydrotechnicznymi
56
4.3.1.1.Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed
powodzią
Dbałość o wysoki poziom rolnictwa w Gminie Śmigiel ma na celu przystąpienie do odbudowy urządzeń melioracji podstawowych i szczegółowych. Istniejący stan techniczny cieków z2awowych takich jak: rów Wonieść – Olszewo i rzeka Samica Stara jest zły ze względu na duże
zamulenie dna cieków, zakrzaczenie, co uniemożliwia wykonanie gruntowej konserwacji oraz
brak urządzeń piętrzących. Powyższa sytuacja powoduje jednocześnie niedrożność urządzeń
szczegółowych, a w konsekwencji podtapianie użytków rolnych, a to z kolei powoduje nieterminowe wykonanie zabiegów agrotechnicznych i uzyskanie tym samym niezadowalających
plonów. Ponadto na pozostałym terenie gminy, na którym urządzenia melioracji podstawowej w
ostatnich latach odbudowano, przewiduje się przystąpić do odbudowy urządzeń melioracji
szczegółowych, obejmując odbudową zamulone, zakrzaczone rowy i urządzenia drenarskie.
Dotyczy to szczególnie zlewni rzeki Samicy Leszczyńskiej oraz Kanału Południowego Obry (3,3
km), Kanału Szczodrowo – Brońsko (2,6 km), rowu Wonieść - Olszewo (12,2 km).
57
Lp
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
58
4.3.1.2.Możliwości i potrzeby retencjonowania wody
W celu zwiększenia zdolności retencyjnych środowiska należy dążyć do maksymalnego
wykorzystania możliwości magazynowania wody w zbiornikach sztucznych oraz maksymalnego
wykorzystania małej retencji na terenach rolniczych w postaci stawów i zbiorników wiejskich.
W Polsce globalna wartość zbiornikowej retencji powierzchniowej stanowi jedynie 6% z2ywu rocznego. Jest to wartość bardzo mała w stosunku do krajów europejskich, gdzie wskaźnik
ten sięga 15%.
Na terenie gminy Śmigiel występuje kilkadziesiąt większych i mniejszych zbiorników wodnych zarówno pełniących funkcję retencyjnych, rybnych, przeciwpożarowych oraz przeciwpowodziowych.
Nazwa zbiornika
Cele zbiornika Powierzchnia Pojemność Średnia głębokość
[ha]
[tys. m3]
Staw Brońsko
p.poż.
0,35
2,5
0,6
Staw Białcz Nowy
p.poż.
0,05
0,8
1,6
Staw Białcz Stary
p.poż., rybny
0,40
4,8
1,2
Staw Bruszczewo
p.poż., rybny
1,29
10,3
0,8
Staw Czacz
p.poż.
0,30
2,4
0,8
Staw Czacz
p.poż.
0,08
0,8
1,0
Staw Przysieka Stara p.poż., rybny
1,10
11,0
1,0
1,20
12,0
1,0
0,90
9,0
1,0
Wyrobisko po glinie Retencja
1,50
15,0
1,0
Przysieka Polska
Staw Przysieka Pol- Rybny
0,80
8,0
1,0
ska
Staw Chełkowo
Rybny
1,80
27,0
1,5
Staw Chełkoworybny Rybny
1,20
14,4
1,20
Staw Chełkowo
Rybny
0,80
8,0
1,0
Staw Chełkowo
Rybny
0,70
5,6
0,8
Staw Karmin
Rybny
0,38
6,0
1,6
Wyrobisko Karmin
Rybny
0,05
0,7
1,4
Staw Spławie
Rybny
1,29
16,8
1,3
Staw Spławie
Rybny
0,60
2,4
0,4
Staw Spławie
Rybny
0,30
2,4
0,8
Staw Spławie
Rybny
0,11
1,1
1,0
Staw Spławie
Rybny
0,10
1,0
1,0
Staw Olszewo
Rybny
0,05
0,5
1,0
Wyrobisko Olszewo
p.poż.
0,06
0,6
1,0
Staw Parsko
p.poż.
0,15
1,2
0,8
Staw Parsko
p.poż.
0,10
0,5
0,5
Staw Stare Bojanowo Rybny
1,50
15,0
1,0
Staw Wydorowo
Rybny
0,33
1,6
0,5
Staw Sierpowo
p.poż.
0,05
0,6
1,2
Staw Robaczyn
Rybny
1,20
12,0
1,0
Staw Nietążkowo
Rybny
0,50
4,0
0,8
Staw Nietążkowo
Rybny
0,80
8,0
0,8
Staw Koszanowo
Rybny
0,13
1,6
1,2
Staw Glińsko
p.poż.
0,09
0,7
0,8
Staw Nowawieś
p.poż.
0,08
0,8
1,0
Staw Żegrowo
Rybny
0,80
12,0
1,5
Staw Żegrowo
Rybny
0,90
14,4
1,6
Staw Żegrowo
Rybny
0,77
9,2
1,2
Staw Żegrówko
p.poż.
0,10
1,7
1,7
Staw Żegrówko
p.poż.
0,88
1,0
1,2
Staw Poladowo
p.poż.
0,04
0,3
0,7
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
Staw Poladowo
Staw Morownica
Staw Morownica
Staw Morownica
Staw Morownica
Staw Bronikowo
Staw Bronikowo
Staw Bronikowo
Staw Bronikowo
Staw Machcin
Staw Machcin
Staw Śmigiel
Staw Śmigiel
Staw Śmigiel
Staw Śmigiel
Staw Śmigiel
Razem
p.poż.
p.poż.
p.poż.
p.poż.
p.poż.
Rybny
Rybny
Rybny
p.poż.
p.poż.
Rybny
Rybny
Rybny
Rybny
Rybny
Rybny
0,42
0,40
0,28
0,12
0,03
0,50
1,08
1,06
0,13
0,82
0,10
1,60
1,50
0,30
1,21
0,10
33,78
4,2
4,8
2,8
0,7
0,3
7,5
13,0
7,0
1,3
5,0
0,8
12,8
15,0
4,5
14,5
1,0
367,2
1,0
1,2
1,0
0,5
1,0
1,5
1,2
0,7
1,0
0,6
0,8
0,8
1,0
1,5
1,2
1,0
Tabela 21 Potrzeby i zamierzenia w zakresie małej retencji na lata 2006-2015
Nazwa zbiornika
Cele zbior- Przewidywany Uzyskane parametry techniczne
nika
zakres robót
Powierzchnia Pojemność Średnia
[ha]
[tys. m3]
głębokośc
Staw Bronikowo
Rybny
Odbudowa
1,06
5300
0,5
Staw Morownica
Rybny
Odbudowa
0,40
2400
0,6
Staw Spławie
Rybny
Odbudowa
0,60
6000
1,0
Staw Wydorowo
Rybny
Odbudowa
0,33
2310
0,7
4.3.1.3.Możliwości i potrzeby prowadzenia żeglugi
Niewielkie cieki na terenie gminy uniemożliwiają prowadzenie żeglugi.
4.3.1.4.Stan melioracji ogólnej i szczegółowej (problem jazów i zastawek)
4.3.1.5.Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych
Odbudowa stawów śródpolnych i „oczek wodnych” jest szczególnie pożądana na terenach
rolniczych, głównie ze względów krajobrazowych i biocenotycznych.
4.3.1.6.Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki
Zapewnienie wysokiego poziomu infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej należy rozumieć
w kontekście zasady zrównoważonego rozwoju, którą w odniesieniu do rekreacji oznacza taki
sposób oraz zakres uwypuklenia i udostępnienia walorów danego terenu, który sprzyjałby
rozwojowi turystyki i rekreacji, był przyjazny środowisku przyrodniczemu oraz dawał szansę
wykonalności pod względem ekonomicznym.
Głównym celem w zakresie ochrony przed powodzią jest uregulowanie stosunków wodnych na użytkach rolnych w zlewni cieków melioracyjnych, aby go osiągnąć przewiduje się z2dowę systemów melioracyjnych na terenach wiejskich.
4.3.3.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa
W Wielkopolsce występują obszary o dużym zagrożeniu powodziowym zarówno w półroczu
letnim jak i zimowym. Są to głównie doliny rzeczne: Warty, Noteci, Prosny, a także Kanałów edkich, Wełny, Lutyni, Baryczy oraz mniejszych dolin. Obejmują one 7% powierzchni województwa.
Pewnym zabezpieczeniem przeciwpowodziowym są obwałowania dolin rzecznych. Ogólna
długość wałów przeciwpowodziowych w województwie wynosi 929 km.
Główne problemy gospodarki wodnej województwa wynikające z uwarunkowań
wewnętrznych to: nierównomierne występowanie zasobów wód powierzchniowych oraz wysoki
59
stopień zanieczyszczenia wód powierzchniowych i wynikająca stąd mała przydatność tych wód
dla potrzeb gospodarki komunalnej, rekreacji, rolnictwa, w pewnym stopniu także przemysłu, a
również jako źródła zasilania infiltracyjnych ujęć wody.
Program wojewódzki nie przewiduje realizacji konkretnych zadań inwestycyjnych na terenie
gminy Śmigiel.
o ochrona przed powodzią,
o realizacja przedsięwzięć zabezpieczenia przeciwpowodziowego: modernizacja obwałowań i urządzeń odwadniających.
Szacunkowe
nakłady zł
Tabela 22. Lista przedsięwzięć związanych z kształtowaniem stosunków wodnych i ochrona
przed powodzią
13
14
15
2013
2011
2012
2010
4
2009
3
2008
2
2007
2006
L.p.
1
przedsięwzięciaRodzaj
Termin realizacji
Okres
Okres
krótkotermino- średnioterminoJednostka
wy
wy
odpowiedzial
na /
Jednostki
współpracują
ce
5
6
7
8
9
10 11 12
Zadania własne
1
2
60
P/I
Działania na rzecz
właściwego z2spodarowania
terenów z2głych do wód
stojących i
płynących
P
Zapobieganie i z2wdziałanie z2szaniu równowagi
przyrodniczej na
rzekach oraz z2acanie im z2wiedniej klasy
czystości poprzez
likwidację z2galnych spływów
ścieków oraz z2zów
Gmina/
RZGW
Ochrona
wód, z2wnienie
dostępu do
nich
W ramach Budżety
środków na państwa,
planowanie gmin,
przestrzenne i wykup
gruntów
Ochrona
wód,
renaturaliza
cja
W ramach Budżety
nakładów na gmin i włafunkcjono- ścicieli wód
wanie administracji
oraz budowę
kanalizacji i
wdrażania
nowego systemu
rozliczeń
przez ZUK
Modernizacja i z2dowa systemów
melioracyjnych
3
4
5
6
7
8
Budżety
województwa, gmin i
właścicieli
gruntów
Współpraca ze Starostwem przy opracowaniu koncepcji programowej małej
retencji
Gmina /
Zabez100 000
pieczenie
przed z2ernym
spływem
wód opadowych
Budżety
gmin,
GFOŚiGW,
potencjalni
inwestorzy
Wyznaczenie terenów mogących stanowić naturalne zbiorniki retencyjne –
poldery i zabezpieczenie ich przed
możliwością zabudowy
Gmina /
Powstrzym w ramach
prac nad
anie z2Studium
ywu wód
Środki
własne,
inne fundusze
Budowa instalacji odprowadzania do
kanalizacji deszczowej oraz oczyszczania wód opadowych i roztopowych
spływających z dróg gminnych
Gmina
Zabezpieczenie
przed z2ernym
spływem
wód opadowych
Środki
własne w
tym
PFOŚiGW,
Inne fundusze w
tym strukturalne UE
Aktualizacja i weryfikacja istniejących
opracowań urbanistycznych pod kątem
wymagań związanych z ochroną z2wpowodziową dla obszarów potencjalnie
zagrożonych.
Gmina
Element
systemu
z2ądzania
środowiskiem
Środki
własne,
Inne fundusze
RZGW/
Władze
Powiatu i
Gminy
Element
systemu
z2ądzania
środowiskiem
Środki
własne
Gmina/
SWMiKUM
Śmigiel
Zapew250 000
nienie z2wiedniego
nawodnieni
a gleb
Budżet
gminy,
środki
SWMiKUM
Śmigiel
Gmina/
SWMiKUM
Śmigiel
Zabez150 000
pieczenie
przed z2ernym
spływem
wód opadowych
Budżet
gminy,
środki
SWMiKUM
P
P
I
P
P
Określenie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią oraz
zasad ich użytkowania i ujęcie ich w
opracowaniach planistycznych
I
Renowacja – oczyszczenie sieci
drenarskiej
10
W ramach
środków na
układy
komunikacyj
ne
I
Odbudowa cieków szczegółowych –
teren działalności Spółki Wodnej
9
Zapewnienie z2wiedniego
nawodnieni
a gleb
I
61
Utworzenie bazy danych i systemu
wymiany informacji
1
P
Współudział w prowadzeniu monitoringu
jakości wód powierzchniowych i z2emnych
2
P
3
I
4
I
5
I
6
I
7
Realizacja przedsięwzięć z zakresu
renowacji oraz wymaganej odbudowy,
dla osiągnięcia projektowanych
parametrów hydrologicznych, cieków
naturalnych i urządzeń melioracji wodnych podstawowych
Ochrona
przeciwpowodziowa
W ramach
środków z2aczonych na
bezpieczeństwo
Środki
własne,
Inne fundusze
WIOŚ,
RZGW/
Władze
Powiatu i
Gminy
Element
systemu
z2ądzania
środowiskiem
W ramach
nakładów na
funkcjonowanie administracji
Środki
własne,
Inne fundusze w
tym strukturalne UE,
PFOŚiGW
Zapewnienie z2wiedniego
nawodnieni
a gleb
W ramach
możliwości
WZMiUW
oraz
możliwości
pozyskania
środków
wspomagają
cych
Środki
własne,
Inne fundusze w
PFOŚiGW.
WZMiUW /
RZGW,
Władze
Województwa,
Powiatu i
Gminy
Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu właściciele
odbudowy zdekapitalizowanych sysnieruchomo
temów melioracji wodnych szczegółości/ Spółki
wych
wodne,
Władze
Województwa,
Powiatu i
Gminy
Zapewnienie z2wiedniego 300 000
nawodnieni
a gleb
Środki
własne,
przy
wsparciu
budżetu
państwa i
innych funduszy w
tym strukturalne UE
Działania na rzecz właściwego z2spodarowania terenów przyległych do
wód stojących i płynących
Ochrona
wód, z2wnienie
dostępu do
nich
Środki
własne,
Inne fundusze
właściciele
nieruchomo
ści/
WZMiUW,
Władze
Gminy
W ramach
środków na
planowanie
przestrzenne i wykup
gruntów
Prowadzenie działań na rzecz poprawy WZMiUW/
stanu i jakości wód w zbiorniku Wonieść
Władze
Gminy,
WIOŚ,
RZGW
Ochrona
wód, z2wnienie
dostępu do
nich
Środki
własne,
Inne fundusze w
tym strukturalne UE
Współudział w stworzeniu systemów
ochrony przeciwpowodziowej
Element
systemu
z2ądzania
środowiskiem
Środki
własne,
Inne fundusze w
tym strukturalne UE.
P
Odbudowa cieków podstawowych:
rów Wonieść – Olszewo
rzeka Samica Stara
8
RZGW/
IMiGW,
Wojewoda,
Władze
Powiatu i
Gminy
Władze
Województwa,
Powiatu i
Gminy
WZMiUW
Poznań
1 000 000 Budżet
państwa,
WZMiUW
Poznań
w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska
5.1.Gospodarowanie odpadami
Gmina Śmigiel korzysta z uruchomionego w 1993 roku miejsko-gminnego wysypiska śmieci w
Koszanowie. Powierzchnia wysypiska wynosi 2,65 ha. Zbiórkę odpadów na terenie gminy prowadzą:
o Miejski Zakład Oczyszczania Leszno
o Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu
62
Gmina Śmigiel wraz z innymi ościennymi gminami (Miasto Leszno, Gmina Bojanowo, Gmina
Gostyń, Gmina Krobia, Gmina Krzemieniewo, Miasto i Gmina Krzywiń, Gmina Osieczna, Gmina
Lipno, Gmina Pępowo, Gmina Poniec, Gmina Rawicz, Gmina Rydzyna, Gmina Święciechowa,
Gmina Wijewo) przystąpiła do Projekt pn. „Realizacja systemu gospodarki odpadami i osadami
ściekowymi dla miasta Leszna i gmin subregionu leszczyńskiego". Projekt składa się z dwóch z2ępujących zadań:
o Zadanie nr 1: Budowa Zakładu Zagospodarowania Odpadów w Trzebani
oraz stacji przeładunkowych w m. Gola (gm. Gostyń) i Rawiczu i kompostowni odpadów zielonych w m. Koszanowo gm. Śmigiel,
o Zadanie nr 2: Zamknięcie i rekultywacja trzynastu gminnych składowisk
odpadów terenie subregionu leszczyńskiego.
Tabela 23 Struktura wypełniania składowiska w Koszanowie w latach 2006 – 2008
Rejon objęty wywozem
Odległość km
*) ilość odpadów dowożonych
m3/rok
2006
Śmigiel
5644
2007
Śmigiel
5644
Lipno
14
1562
Osieczna
17
3911
Leszno
23
18587
2008
Śmigiel
5644
Osieczna
17
3911
*) podana objętość odpadów dotyczy odpadów o gęstości nasypowej odpowiadającej zagęszczeniu
zloża na danym, składowisku tj. 0,6-0,65 Mg/m3
Z końcem 2008 roku planowane jest zakończenie eksploatacji składowiska w Koszanowie.
Tabela 24 Kierunki deponowania odpadów z terenu gminy Śmigiel
Składowisko (miejsce
Odległość km
*) ilość odpadów dowożonych
deponowania odpadów)
w m3/rok
2006
Koszanowo
5644
2007
Koszanowo
5644
2008
Koszanowo
5644
I półrocze 2009
Brenno (gm. Wijewo)
28
2823
Od II półrocza 2009
ZZO Trzebania
*) podana objętość odpadów dotyczy odpadów o gęstości nasypowej odpowiadającej zagęszczeniu
złoża na danym, składowisku tj. 0,6-0,65 Mg/m3
W roku 2009 rozpocznie pracę kompostownia odpadów zielonych, sortownia odpadów wielkogabarytowych i czasowe składowisko odpadów niebezpiecznych w Koszanowie.
63
Więcej na temat gospodarki odpadami zawiera opracowany Plan gospodarki odpadami dla
gminy Śmigiel.
5.2.Jakość wód
Jakość wód podziemnych
Punkt badawczy należący do sieci regionalnej monitoringu wód podziemnych w gminie
Śmigiel znajduje się we wsi Brońsko. Część gminy leży na obszarze wysokiej ochrony wód z2emnych (OWO).
69
Brońsko
Q
150
26,0
0,0
Zagospodarowani
e terenu
Miąższość izolacji
Lokalizacja
Głębokość otworu
GZWP
Poziom
mapieNr punktu na
Tabela 25 Ocena jakości wód podziemnych w punkcie badawczym sieci regionalnej na terenie
gminy Śmigiel w 2004 r.
ZW
Klasa wód
III
GZWP: 150 – numer Głównego Zbiornika Wód Podziemnych
Stratygrafia: Q – czwartorzęd
Głębokość otworu: głębokość całkowita otworu w metrach poniżej poziomu terenu;
Zagospodarowanie: teren w odległości do 100 m od otworu: ZW – zabudowa wiejska
Klasa wód: III – wody zadowalającej jakości
Rysunek 8 Monitoring wód podziemnych
Jakość wód powierzchniowych płynących
Rysunek 9 Jakość wód powierzchniowych płynących w roku 2004 w poszczególnych punktach
pomiarowo-kontrolnych
64
Samica Leszczyńska stanowiąca oś gminy Śmigiel swe źródła czerpie na obszarach
źródłowych z śródleśnych oczek wodnych i podmokłych łąk, z bardzo cennych pod względem z2dniczym i krajobrazowym kompleksie leśnym Śmigiel - Święciechowa w okolicach Mórkowa. W
górnym biegu rzeka nie ma większych punktowych źródeł zanieczyszczeń, a głównym z2ożeniem wód są spływy powierzchniowe. W dolnym biegu wody zagrożone są dopływem ścieków
z terenów wiejskich; ciek jest odbiornikiem ścieków odprowadzanych z oczyszczalni w Koszanowie dla Śmigla. W 2004 roku na Samicy Leszczyńskiej wyznaczono wody III klasy (wody z2lającej jakości).
Południowy Kanał Obry przepływa przez północną część gminy Śmigiel na odcinku 3 km.
Jest jednym z Kanałów Obrzańskich, na jakie rozdziela się Kościański Kanał Obry w węźle
Bonikowskim - odpływa nim około 40 % wód wielkich tego cieku. Południowy Kanał Obry dopływa
do jeziora Rudno, łącząc się z linią nurtu Obrzycy (uchodzącej do Odry). Długość cieku wynosi
55,1 km, powierzchnia zlewni 719,7 km2. Źródłem zanieczyszczenia rzeki obok spływów z pól są
ścieki z oczyszczalni komunalnej w Kościanie, które decydują o jakości wód cieku w odcinku
początkowym. W dalszym biegu rzeka nie ma punktowych źródeł zanieczyszczeń. Na Kanale
Południowym kilka kilometrów przed wpłynięciem do Kościańskiego Kanału Obry znajduje się
punkt monitoringu rzeki. W roku 2004 stwierdzono tam V klasę czystości wód. Na wody o złej
jakości wpłynął wysoki poziom ChZT-Cr, związki azotu, fosforany, mangan, chlorofil „a”, wskaźniki
mikrobiologiczne.
W każdym regionie wodnym zgodnie z ustawą Prawo wodne zostały sporządzone wykazy
wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Wody Południowego Kanału Obry oraz jego dopływy, w tym samica Leszczyńska zaliczone zostały do wód
przeznaczonych do bytowania ryb karpiowatych.
Jakość wód powierzchniowych stojących
Ostatnie badanie sztucznego Zbiornika Wonieść miało miejsce w 2001 r.
Badania jakości wód jezior zbiornika przeprowadzono w trzech okresach: wiosennym,
letnim i jesiennym. Terminy badań ustalono, dostosowując je do terminów badań jezior i
gospodarki wodnej zbiornika: okres wiosenny to początek napełniania zbiornika – stan
wyjściowy wód, okres letni – okres stagnacji i względnej stabilności poziomu wód zbiornika,
okres jesienny – okres opróżniania stawów hodowlanych i opróżniania zbiornika (okres zrzutu
największych ładunków zanieczyszczeń do Kościańskiego Kanału Obry).
Oceny jakości wód dokonano na dwa sposoby:
1. poprzez bezpośrednie porównanie wartości wskaźników zanieczyszczeń wód z normatywami dla wód powierzchniowych zawartymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia MOŚ
ZNiL z dnia 5 listopada 1991 roku (Dz. U. Nr 116 poz. 503);
2. przy zastosowaniu metodyki badań jezior, przy czym oceniano pojedyncze jeziora
oraz zbiornik jako całość.
Tabela 26 Ocena porównawcza – porównanie z normatywami dla wód powierzchniowych
Wskaźnik
Okres badań
J. Jezierzyckie
J. Wonieść
65
BZT5
mg O2/l
ChZT-Cr
mg O2/l
Tlen rozpuszczony
mg O2/l
Przewodność
uS/cm
Azot amonowy
mg NH4/l
Azot azotanowy
mg NO3/l
Azot azotynowy
mg NO2/l
Azot ogólny
mg N/l
Fosforany
mg PO4/l
Fosfor ogólny
mg P/l
Chlorofil „a”
mg/l
Miano coli
Wiosna
Lato
Jesień
Wiosna
Lato
jesień
Wiosna
Lato
jesień
Wiosna
Lato
Jesień
Wiosna
Lato
jesień
Wiosna
Lato
jesień
Wiosna
Lato
jesień
Wiosna
Lato
Jesień
Wiosna
Lato
jesień
Wiosna
Lato
Jesień
Wiosna
Lato
Jesień
Wiosna
Lato
jesień
III
Non
I
II
II
I
Non
I
II
II
I
I
Non
I
I
I
I
II/I
I
I
II/I
III
I
I
Non
II
I
Non
II
non
Non
Non
I
II
I
II/III
non
I
II
II
I
non
I
II
II
I
I
Non
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
Non
II
I
Non
II
non
Non
non
I
II
I
Ocena według metodyki dla wód jeziorowych
We wszystkich jeziorach wskaźniki zanieczyszczeń miały podobny układ: wskaźniki określające stopień zanieczyszczenia materią organiczną (zawartość tlenu rozpuszczonego, BZT5,
ChZT) odpowiadały klasie III. Wody były nadmiernie zanieczyszczone materią nieorganiczną,
zawierały znaczne ilości fosforu (klasa II i non)  przy czym znikome zawartości fosforanów
wiosną świadczyły o wczesnym rozpoczęciu wegetacji  oraz nadmierne ilości związków azotu (III).
Wartości wskaźników świadczących o wielkości produkcji pierwotnej przekraczały normy w
obu jeziorach: średnia zawartość chlorofilu a wynosiła około 120 mg/l, średnia widzialność
krążka Secchiego wiosną wynosiła 0,95– 1,0 m, latem 0,3– 0,5 m.
W ocenie końcowej stanu fizyczno-chemicznego poszczególne jeziora uzyskały punktację:
• Jezioro Jezierzyckie – 3,80 (poza klasą),
• Jezioro Wonieść – 3,60 (poza klasą).
Stan sanitarny wód jezior określany wartością miana Coli był zróżnicowany: w Jezierzyckim – klasie II i Wonieść – klasie II.
W ocenie końcowej wody zbiornika Wonieść na którego składają się jeziora: Drzeczkowskie, Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie i Wonieść zostały zakwalifikowane jako nie z2wiadające normom czystości wód jeziorowych.
66
Źródła zanieczyszczeń
W zlewni bezpośredniej zbiornika istnieje kilka punktowych źródeł zanieczyszczeń, z
których ścieki doprowadzane są za pośrednictwem cieków:
• zrzut oczyszczonych ścieków z oczyszczalni szpitala w Kościanie Oddział w
Wonieściu  do pompowni melioracyjnej przy jeziorze Wonieskim;
• kanalizacja deszczowa w miejscowości Wonieść zanieczyszczana ściekami
socjalno-bytowymi poprzez nielegalne przyłącza  do pompowni melioracyjnej przy
jeziorze Wonieskim.
Prócz tego na zanieczyszczenie zbiornika wpływ mają zrzuty wód ze stawów rybnych znajdujących się w czaszy zbiornika. . W czasie sezonu hodowlanego wody stawów są użyźniane
poprzez nawożenie mineralne i organiczne. Analiza wód pobranych z opróżnianych stawów hodowlanych wykazała, że w zakresie zawartości biogenów stężenia nie przekraczają wartości
dopuszczalnych.
Zanieczyszczenie wód stwierdzono również w pompowni melioracyjnej w Wonieściu gdzie
wiosną wody odpowiadały klasie III, jesienią – nie odpowiadały normom (latem nie pobrano prób
ze względu na opróżnienie zbiornika), ich stan sanitarny również nie opowiadał normom.
Również najwięcej związków azotu i fosforu dopływało z wodami przerzucanymi z pompowni
w Wonieściu.
Podsumowanie:
Ze względu na charakter i lokalizację ujęć wód podziemnych - są to na ogół płytkie ujęcia
czwartorzędowe położone w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej będącej obszarem najwyższej
ochrony wód podziemnych - są one podatne na niekorzystne zmiany spowodowane brakiem
uregulowanej gospodarki ściekowej i oddziaływaniem rolnictwa. Jakość wód w zbiornikach wód
podziemnych powinna być kontrolowana w sposób ciągły.
Obecny stan czystości wód powierzchniowych należy uznać za niezadowalający. Podstawowym, rodzajem zanieczyszczeń wód są zanieczyszczenia obszarowe oraz drobne, rozproszone
źródła zanieczyszczeń związane z rolnictwem i niedostateczną higienizacją miejscowości, które powinny
być wyeliminowane. Na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego wdrażane są programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych,
obejmujące m.in. kontrolą stanu rolnictwa. Konieczne jest monitorowanie jakości wód w celu stwierdzenia
efektywności podejmowanych działań. Konieczny jest także nadzór nad prawidłowością pracy
oczyszczalni komunalnych.
5.2.1.1.Zaopatrzenie mieszkańców w wodę
Gmina Śmigiel zwodociągowana jest w 97,2%. Na 37 wsi sołeckich, zwodociągowanych
jest 36 wsi tj. 98 %. Jedyną niezwodociągowaną wsią jest Zygmuntowo.
W gminie jest 11 stacji uzdatniania wody, w tym 7 stacji komunalnych. Występuje 5
wodociągów grupowych: Śmigiel, Brońsko, Przysieka Polska, Robaczyn, Spławie, Bronikowo.
Ogólna długość sieci wodociągowej wynosi 157,90 km, przyłącza prowadzące do budynków - 61,60 km w tym 2782 sztuk.
Wskaźnik zwodociagowania gminy Śmigiel wynosi 18,7 przyłączy na 100 mieszkańców.
Mając na uwadze bardzo zły stan techniczny i wyeksploatowane zakładowe stacje
wodociągowe w miejscowościach Bronikowo, Machcin, Morownica zachodzi konieczność budowy nowej stacji wodociągowej w Bronikowie, która zaopatrzy w wodę o dobrej jakości w.w. miejscowości. Ponadto nadwyżka wody z nowej stacji w Bronikowie zasili w wodę miasto Śmigiel.
Następnym etapem jest budowa sieci przesyłowej łączącej wsie Bronikowo – Morownica,
Bronikowo – Machcin oraz Podśmigiel z miastem Śmigiel.
Z uwagi na częste występowanie awarii sieci wodociągowej z rur AC w w.w. miejscowościach, planuje się przystąpić do ich wymiany na rury PCV. Działania te przyczynią się do
poprawy jakości wody pitnej i niezawodności funkcjonowania urządzeń wodociągowych. Podobna sytuacja jest również w miejscowości Wonieść, gdzie planuje się przeprowadzić modernizację zakładowej stacji wodociągowej oraz wymianę istniejącej sieci wodociągowej. Działania
takie są niezbędne ze względu na przestarzałą (prawie 30 lat) eksploatację urządzeń
wodociągowych stacji i zły stan techniczny sieci wodociągowej, zbudowanej z rur AC, co prowadzi do licznych awarii powodujących przerwy w dostawie wody w celach pitnych i gospodarczych.
Tabela 27 Ujęcia wód podziemnych na terenie gminy Śmigiel
67
Lp
Ilość
stud
ni
Miejscowość –
lokalizacja, nazwa
użytkownika
Pobór
całkowit
y w 2002
r.
(m3/rok)
1.
5
268,920
2.
3
262,920
80
3.
5
225,831
60
4.
3
43,680
62
5.
2
Śmigiel - Zakład
Gospodarki
Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu
Robaczyn – ZGKiM
w Śmiglu
Przysieka Polska –
ZGKiM w Śmiglu
Brońsko – ZGKiM w
Śmiglu
Bronikowo – ZGKiM
w Śmiglu
Wielkość
zatwierdzona z2bów eksploatacyjnych
(m3/h)
60
1,890
11
Spławie – ZGKiM w
Śmiglu
Gniewowo – ZGKiM
w Śmiglu
65,890
18,5
2,877
4,3
Wonieść Gospodarstwo Rolne „Wonieść” Sp. z
o.o.
Jezierzyce Gospodarstwo Rolne „Wonieść” Sp. z
o.o.
Morownica - Rolnicza Spółdzielnia
Produkcyjna Morownica
Machcin - Rolnicza
Spółdzielnia
Produkcyjna
Machcin
58,810
18
17,373
55
35,000
7,250
6.
2
7.
1
8.
2
9.
2
10
2
11
2
Nr decyzji z2bowej data z2ierdzenia
Nr pozwolenia wodnoprawnego data
ważności
Technologia
uzdatniania
wody
Decyzja MOSZNiL KDH/5897/
96.16.02.1006
(700 m3/h dla
obszaru 166,5
km2 ze struktur
czwartorzędowych)
OS-II-6210/37/97.
31.12.08
Odżelazianie,
odmanganianie,
chlorowanie
j.w.
Decyzja MOSZNiL z 2.01.1995
r.
KDH/013/5844/9
4 (2000m3/h dla
obszaru o
powierzchni
4.470 km2 ze
struktur
trzeciorzędowych)
Decyzja Nr PLG-P-40/68 r
OŚR 6223-42/ 20002001 31.12.2006
OS-II-7211/40/89bezterminowo OS-II6223/1/00
31.12.2010
OS-II-6210/27/97.
31.12.2010
ROS-II-6210/45/98
31.12.2015
ROS-II-6210/98.
31.12.2015
ROS-II-6210/98.
31.12.2015
j.w.
j.w.
Odżelazianie
Odżelazianie,
chlorowanie
Odżelazianie,
chlorowanie
OŚR.6223-30/00
31.12.2005
Odżelazianie
Decyzja Nr
G.423-18/74
OŚR.6223-31/00
31.12.2015
Odżelazianie
4
Decyzja Nr GTIV-423/16/75
ROS-II-6210/44/98
31.12.2015
Odżelazianie
Brak
danych
Brak danych
Brak danych
odżelazianie
Tabela 28 Pobór wody z ujęć wód podziemnych w gminie Śmigiel
Lp
Ujęcie
lokalizacja
Właściciel, ilość studni w
tym czynnych
Rodzaj
ujęcia
1.
Śmigiel
2
Brońsko
Urząd Miejski
Śmigla sztuk 5
eksploatuje z2ad Gospodarki
Komunalnej i
Mieszk.
Urząd Miejski
Śmigla
3 sztuki
3
Przysieka
Polska
4
68
Robaczyn
Pobór
rzeczywisty
w 2002 r. w
tys. m3/rok
298,9
Qśr Qmax godz. dobowe wg
pozwolenia wodnoprawnego, nr
data jego ważności
Otworowe
Ilość osób
z2atrywanych
z ujęcia
6527
Otworowe
1646
43,7
60 m3/h, 1488 m3/d
OS-II-6210/27/97 z dnia 15.09.1997 r.
ważne do 31.10.2010 r.
Urząd Miejski
Śmigla
5 sztuki
Otworowe
2660
225,8
60 + 22 OŚR 6223-1/00 (22 m3/d –
dotyczy wód trzeciorzędowych) z
Urząd Miejski
Otworowe
3197
262,9
60 m3/h, 1440 m3/d
OS-II-6210/37/92
Z dnia 15.12.1997 r. do 31.12.2008 r.
dnia 17.11.1989 bezterminowo
6223-1/00 z dnia 14.02.2002 r. ważne
do 31.12.2010 r.
80 m3/h, 1920 m3/d
Śmigla
3 sztuki
OSR-6223-42/2000-2001 z dnia
8.02.2001 r. ważne do 31.12.2006 r.
5
Spławie
Urząd Miejski
Śmigla
2 sztuki
Otworowe
619
65,9
18,5 m3/h, 440 m3/d
ROS-II-6210/27/98 z dnia 29.12.1998
r. ważne do 31.12.2015 r.
6
Gniewowo
Urząd Miejski
Śmigla
1 sztuka
Otworowe
45
2,9
4,3 m3/h, 103 m3/d
ROS-II-6210/98 z dnia 29.12.98 r.
ważne do 31.12.2015 r.
7
Bronikowo
Urząd Miejski
Śmigla
2 sztuki
Otworowe
507
24,6
13 m3/h, 260 m3/d
ROS-II-6210/45/98 z dnia 16.12.1998
r. ważne do 31.12.2015 r.
8
Morownica
Otworowe
472
26,6
4 m3/h, 96 m3/d
ROS-II-6210/44/98 do dnia
31.12.2015 r.
9
Wonieść
Otworowe
667
58,9
18 m3/h, 432 m3/d
OŚR-6233-30/00 do dnia 13.12.2005
r. – wygasła
10
Jezierzyce
Otworowe
111
17,4
55 m3/h, 1320 m3/d
OSR-6223-31/00 do 31.12.2005 r. –
wygasła
11
Machcin
Rolnicza
Spółdzielnia
Produkcyjna
Morownica
2 sztuki
Agencja z2chomości Rolnych – Poznań
2 sztuki
Agencja z2chomości Rolnych – Poznań
2 sztuki
Rolnicza
Spółdzielnia
Produkcyjna
Machcin
Otworowe
295
7,3
Brak danych
Tabela 29 Informacje o wodociągach na terenie gminy Śmigiel (stan 31.12.2005 r.)
Lp Miejscowość
Długość czynnej
Połączenia do sieci wodociągowej budynsieci rozdzielczej
ków mieszkalnych i zbiorowego zamiesz(bez przyłączy) w km kania
Długość w km
Liczba
1
Śmigiel – Koszanowo
49,2
27,474
1112
2.
Karśnice
4,2
1,955
92
3.
Białcz Nowy
3,4
0,815
27
4.
Białcz Stary
2,4
0,3
24
5
Czaczyk
1,0
0,3
14
6.
Księginki
1,8
0,25
8
7.
Brońsko
1,3
0,6
24
8.
Czacz
6,5
3,05
161
9.
Glinsko
2,5
0,8
39
10. Przysieka Polska
4,4
1,61
89
11. Stare Bojanowo
6,8
4,51
262
12. Robaczyn
2,7
1,215
59
13. Nietążkowo
4,8
1,420
81
14. Spławie
4,7
1,22
61
15. Karmin
3,1
0,725
35
16. Chełkowo
0,7
0,3
15
17. Gniewowo
0,5
0,3
12
18. Bruszczewo
6,6
1,70
83
19. Sierpowo
4,8
0,915
47
20. Wydorowo
2,3
0,646
35
69
21
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
Bielawy-Żegrówko
Nowa Wieś - Poladowo
Nowa Wieś
Przysieka Stara I
Przysieka Stara II
Olszewo
Parsko – Żydowo
Jezierzyce
Żegrówko – Nowy
Świat
30. Bronikowo
31. Podśmigiel
32. Wonieść
33. Machcin
34. Morownica
8,7
11,3
0,3
5,4
1,3
5,6
2,5
0,6
2,9
1,935
3,006
0,2
1,11
1,0
0,844
0,7
0,4
93
104
11
43
51
30
5
30
10
3,9
1,7
2,8
1,6
2,7
2,2
0,1
1,2
0,8
0,9
120
5
70
39
58
5.2.1.2.Odprowadzanie ścieków komunalnych
W gminie przygotowano program uporządkowania gospodarki ściekowej miasta i gminy,
który obejmuje okres od roku 2002 do roku 2031. W programie tym zakłada się rozbudowę systemu kanalizacji ogólnospławnej i sanitarnej jak również powstanie indywidualnych oczyszczalni
przydomowych. Pierwsze z nich powstały w latach 2002-2003 we wsi Brońsko oraz we wsi
Księgniki.
Obecnie z oczyszczalnią ścieków współpracuje łącznie 22,1 km sieci kanalizacji ogólnospławnej o średnicach od 0,2m do 1,0 m ( w tym 750 m kolektor tłoczny) i 1,7 km kanalizacji
sanitarnej (w tym 540 m kolektor tłoczny).
Stan techniczny tej sieci w znacznym stopniu jest zły. Wynika on z fizycznego zużycia materiału użytego do jej budowy (beton) oraz z pierwotnego przeznaczenia kanalizacji (nieszczelne styki
rur). W związku z powyższym znaczna część istniejącej sieci wymaga pilnej przebudowy. Zaledwie kilka ulic w Śmiglu posiada kanalizację o odpowiednim stanie technicznym. Oprócz tego w miejscowości Nietążkowo funkcjonuje odcinek kanalizacji sanitarnej, wybudowanej w 2005 roku (ok.1,6
km, w tym 560 m kolektor tłoczny) obejmujący swym zasięgiem ok. 100 mieszkańców i Zespół
Szkól Ponadgimnazjalnych.
Obecnie zasięgiem kanalizacji w Śmiglu, Koszanowie i Nietążkowie objętych jest ok. 3.850
mieszkańców. Całkowite skanalizowanie tych 3 miejscowości spowoduje wzrost liczby użytkowników sieci o kolejne ok. 2.800 osób. Natomiast rozbudowa systemu w całej aglomeracji Śmigiel
pozwoli przyłączyć do sieci kanalizacyjnej kolejne 9.100 osób (razem ok. 11.900 osób. Łącznie
aglomeracja Śmigiel będzie liczyła ok. 15.750 mieszkańców.
Długość czynnej sieci sanitarnej w gminie przedstawia się następująco:
Tabela 30 Dane na temat sieci kanalizacyjnej w gminie Śmigiel w 2005 r.
Długość sieci ogólnospławnej
(km)
Miasto
Wsie
Razem
Długość sieci deszczowej
(km)
2003
2004
2005
2003
2004
2005
2003
2004
2005
20,2
20,2
20,2
0,1
0,3
0,3
-
-
-
1,9
1,9
1,9
14,2
14,2
14,3
0,1
0,1
1,7
22,1
22,1
22,1
14,3
14,5
14,6
0,1
0,1
1,7
Tabela 31 Rodzaj i stan kanalizacji. Liczba przyłączy
70
Długość sieci sanitarnej
(km)
Długość
Rok
Stan
Przyłącza
Rodzaj
Materiał
Zakres
sieci
wykon
technicz- długość/ Przepompowinie
Miejscowość
kanalizacji
wykonania średnic
[km]
ania
ny
ilość
Śmigiel -
10,81
grawitac.
Koszanowo
1985-
PVC 50%
300-
2005
Beton
1000
dobry
-
-
Vipro 50%
Śmigiel Koszanowo
2,95
grawitac.
19701984
beton
300500
dostatecz
ny
Śmigiel -
7,62
grawitac.
Przed
beton
300-
zły
13,0/714
-
dobry
-
2
dobry
15
-
Koszanowo
Śmigiel -
1970
1,28
tłoczny
Nietążkowo
Nietążkowo
2003-
1000
PVC
2005
1,06
grawitac.
2005
110225
PVC
200
Pełne zaspokojenie potrzeb w zakresie skanalizowania gminy Śmigiel nastąpi po zrealizowaniu kompleksowego zagospodarowania ścieków zgodnie ze zgłoszonym do KPOŚK planem
aglomeracji Śmigiel. Ujęty w nim zakres obejmuje budowę ponad 100 km sieci kanalizacyjnej.
Plan aglomeracji Śmigiel nie obejmuje miejscowości o zabudowie rozproszonej i znacznie z2lonych od oczyszczalni ścieków. Są to miejscowości: Brońsko, Księginki, Gniewowo, Parsko, z2eka Stara Pierwsza, Żegrówko, Żegrowo, Bielawy, Nowe Szczepankowo, Stary Białcz, Nowy
Białcz, Czaczyk, Olszewo, Żydowo, Machcin, Prętkowice, Skoraczewo, Sikorzyn, Nowy Świat,
Smolno. Przewiduje się w nich budowę przydomowych oczyszczalni ścieków. Dotyczy to ok.
1.800 - 1.900 mieszkańców gminy.
W miejscowościach wchodzących w skład Aglomeracji Śmigiel przewiduje się również budowę
przydomowych oczyszczalni ścieków w takich przypadkach, w których podłączenie do
istniejącego systemu kanalizacji sanitarnej jest z przyczyn technicznych niemożliwe lub
ekonomicznie nieuzasadnione.
Przebudowa sieci wiązała się będzie z zachowaniem jej ogólnospławnego charakteru w
Śmiglu i Koszanowie. Natomiast pozostałe miejscowości aglomeracji będą wyposażone w
kanalizację sanitarną. Poniższa tabela przedstawia zestawienie ilości sieci do zrealizowania z2ędnych do skanalizowania całej aglomeracji.
Tabela 32 Zestawienie ilości sieci niezbędnych do skanalizowania całej aglomeracji
Kanalizacja grawitacyjna
Kanalizacja tłoczna
Miejscowość
[m]
[m]
Bronikowo
Bruszczewo
Chełkowo
Czacz
Glińsko
Jezierzyce
2.030
2.600
500
8.206
1.000
500
1.200
3.550
1.500
1.600
1.500
1.250
71
Karmin
Karśnice
Koszanowo
Morownica
Nietążkowo
Nowa Wieś
Poladowo
Przysieka Polska
Robaczyn
Spławie
1.000
1.500
1.000
2.850
2.880
1.600
2.655
4.330
2.480
1.725
1.750
3.000
2.000
900
1.900
650
900
4.250
Stare Bojanowo
Stara Przysieka Druga
Śmigiel
Widziszewo
Wonieść
Zygmuntowo
RAZEM:
OGÓŁEM:
10.163
900
18.290
2.400
1.500
1.000
67.089
104.919
500
3.360
3.000
1.000
33.810
Poniższa tabela przedstawia wykaz miejscowości proponowanej Aglomeracji Śmigiel, wraz
z liczbą mieszkańców, ilością produkowanych ścieków bytowych i przemysłowych oraz z określeniem równoważnej liczby mieszkańców.
Tabela 33 Wykaz Aglomeracji Śmigiel
487
Ilość ścieków.
bytowych,
[m3/rok]
15.338
Ilość ścieków,
RLM Łącznie
przemysłowych
3
[m /rok/RLM]
487
Bruszczewo
331
10.158
-
331
Chełkowo
112
4.383
-
112
Czacz
1246
33.208
-
1246
Glińsko
164
6.992
-
164
Jezierzyce
110
2.174
-
110
Karmin
207
7.220
-
207
Karśnice
402
7.875
-
402
Koszanowo
640
17.203
-
640
Morownica
470
7.386
-
470
Nietążkowo
548 + 40
17.923
-
588
Miejscowość
Liczba mieszkańców = RLM
Bronikowo
72
Nowa Wieś
359
8.742
-
359
Poladowo
381
12.817
-
381
Przysieka Polska
643
22.317
-
643
Robaczyn
289
7.366
-
289
Spławie
302
14.767
-
302
Stare Bojanowo
1790
56.671
2.000/165
1955
Stara Przysieka II
254
8.541
-
254
Śmigiel
5531+50
169.502
87.105/1920
7501
Widziszewo
772
23.725
-
772
Wonieść
681
28.000
-
681
Zygmuntowo
33
759
-
33
483.067
89.105 / 2.085
17.927
15752+125
RAZEM:
15.877
W gminie funkcjonuje jedna oczyszczalnia ścieków w Koszanowie, która obsługuje miasto
Śmigiel i miejscowości przyległe. Oczyszczalnia została oddana do użytku 12 grudnia 2000 roku.
Jest to oczyszczalnia mechaniczno - biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów. z2aczona jest do przyjmowania i unieszkodliwiania ścieków bytowych, przemysłowych i opadowych dopływających siecią kanalizacji ogólnospławnej, oraz ścieków bytowych dowożonych
taborem asenizacyjnym.
Oczyszczalnia posiada maksymalną przepustowość 2700 m3/d przy „pogodzie
mokrej”. Przy normalnej eksploatacji - „pogoda sucha” – oczyszczalnia obliczona jest na
1830 m3/d. Właśnie w stosunku do tej wielkości został określony procent wykorzystania
mocy przerobowych oczyszczalni
Ścieki dopływające kolektorem do oczyszczalni przepływają przez komorę przelewową,
której zadaniem jest odprowadzenie nadmiaru ścieków do odbiornika w przypadku napływu
większego niż 240 m3/h. Ścieki wpadają do pompowni głównej, następnie przetłaczane są do
pomieszczenia sita i płaskownika w budynku wielofunkcyjnym, gdzie poddane są oczyszczeniu
mechanicznemu. Skratki i piasek magazynowane są w pojemnikach z tworzyw sztucznych i
wywożone na składowisko odpadów komunalnych. Ścieki dalej trafiają do pompowni pośredniej,
skąd przepompowywane są do zbiornika uśredniającego, gdzie następuje ich wstępne z2etrzanie i odświeżanie za pomocą strumienic. Następnie ścieki przetłaczane są do dwóch
pracujących naprzemiennie reaktorów biologicznych z osadem czynnym typu SBR. Przebieg
procesu oczyszczania zapewnia wysoką redukcję zanieczyszczeń na drodze biologicznej z
chemicznym strącaniem fosforu. Napowietrzanie w reaktorach odbywa się poprzez system
rurociągów sprężonego powietrza z dyfuzorami zasilanymi z dmuchaw. Po oczyszczeniu ścieki
odprowadzane są do rowu melioracyjnego a dalej do rzeki Samicy.
Osad nadmierny odprowadzany jest do zagęszczacza grawitacyjnego, a następnie
kierowany jest do budynku odwadniania osadu. Odwadnianie odbywa się na prasie filtracyjnej.
Rocznie powstaje ok. 800 ton osadów uwodnionych, tj. ok.100 - 120 ton s.m. osadu. Brak instalacji do higienizacji osadu, w związku z czym osady wywożone są na składowisko odpadów.
W 2005 roku w gminie Śmigiel odprowadzono 157,2 tys. m3 ścieków z czego 113,0 tys. m3
stanowiły ścieki bytowe od gospodarstw domowych i 44,2 tys. m 3 od jednostek działalności
produkcyjnej
Oczyszczalnia wyposażona jest w laboratorium, które czuwa nad właściwym przebiegiem
procesu oczyszczania i uzyskiwaniem wymaganych parametrów oczyszczania ścieków.
73
Tabela 34 Zestawienie informacji n.t. oczyszczalni ścieków w Koszanowie
Lokalizacja
Koszanowo
Zasięg (obsługiwane miejscowości)
Śmigiel, Koszanowo, część Nietążkowa + ścieki
dowożone z terenu gminy
Typ
SBR - dwa reaktory
zbiornikiem uśredniającym
Właściciel / użytkownik
Gmina Śmigiel / Zakład Gospodarki Komunalnej Mieszkaniowej w Śmiglu
iPozwolenie wodno - prawne ABŚ 6223-31/2003 z dnia
Decyzja z dnia/czyja
równoległe,
poprzedzone
16.12.2003 Starosta Kościański
Ważna do
31.12.2013
Qmax/d
1.830 m3/d - przy pogodzie suchej 2.700 m3/d - przy pogodzie
mokrej
Qśr/d
1.153m3/d-2003r. 1.174m3/d-2004r. 1.002m3/d-2005r
Parametry
Zawiesina ogólna
BZT5
ChZT
Nóg
Pog
dopuszczalne
3
mg/dm
średnie wyniki z badań własnych
35
9,90
3
25
6,32
3
125
47,04
mgO2/dm
mgO2/dm
mgN/dm
3
mgP/dm
3
nie limitowany
17,64
nie limitowany
4,66
Odbiornik ścieków
ziemia - rów melioracji szczegółowej
Zapotrzebowanie na energię
1,06 kWh / m3 oczyszczonych ścieków
Źródło: Plan aglomeracji Śmigiel 2005
W gminie Śmigiel funkcjonują dwa punkty zlewcze ścieków:
1) w oczyszczalni ścieków w Koszanowie. Zrzut ścieków z wozów asenizacyjnych odbywa
się pod ciśnieniem, poprzez szczelny króciec przyłączeniowy. Przepływ ścieków jest
opomiarowany przez przepływomierz elektromagnetyczny znajdujący się w pomieszczeniu sita i
płaskownika. Ścieki trafiają do komory rozprężnej w ww. pomieszczeniu, gdzie mieszają się ze
ściekami dopływającymi i dalej razem są pompowane na Blok Technologiczny. Pomieszczenie
sita i płaskownika posiada wentylację grawitacyjną i mechaniczną. Przyjmuje przeciętnie w
miesiącu 3.500 do 4.000 m3
2) stacja zlewcza ścieków STZ-1 zlokalizowana przy przepompowni ścieków w z2żkowie. Zrzut odbywa się grawitacyjnie. Instalacja hermetyczna. Pomiar przez przepływomierz
elektromagnetyczny z automatyczną rejestracją zrzutów i pomiarem pH. Stacja działa od sierpnia 2005. Przyjmuje przeciętnie w miesiącu 1.000 do 1.400 m3
Oprócz oczyszczalni w Koszanowie dla „Miasta Śmigla i jednostek przyległych" na terenie
gminy Śmigiel funkcjonuje kilka małych oczyszczalni ( o niewielkim znaczeniu strategicznym). Administrowane są przez różne jednostki, w związku z czym brak możliwości zebrania tak szczegółowych
danych jak w przypadku oczyszczalni gminnej:
• Sanatorium Wojewódzkiego Szpitala Neuropsychiatrycznego w Kościanie w Wonieściu Oczyszczalnia typu Bioblok o przepustowości 15 m3/d, w 2003 roku została zmodernizowana.
m3/d Odbiornik: Jezioro Wonieskie,
• Szkoła Podstawowa w Bronikowie - Układ oczyszczania składa się z dwóch osadników gnilnych oraz filtra gruntowego, na który składają się drenaż rozsączający, właściwe
złoże gruntowe oraz drenaż zbierający. Maksymalna przepustowość 8 m3/d. Odbiorniki:
rów melioracyjny,
74
•
Zakład Masarski Jan Lisiak i Maria Lisiak w Spławiu - Oczyszczalnia przeznaczona do
oczyszczania ścieków bytowych i poprodukcyjnych z masami. Maksymalna z2stowość 30 m3/d. Obiekt składa się z części mechanicznej (krata, odtłuszczacz,
osadnik wstępny) i biologicznej ( złoże biologiczne, filtr trzcinowy, rów hydrobotaniczny obsadzony wierzbą, staw stabilizacyjny). Odbiornik: Kanał Olszewo - Wonieść.
W roku 2005 w rejestrze znalazło się 13 przydomowych oczyszczalni ścieków (2 w Śmiglu,
po jednej w Starym Bojanowie, Bronikowie, Wonieściu, Księginkach, Nietążkowie, 3 w Żegrówku, 3 w Brońsku)
5.2.1.3.Wody opadowe
W mieście Śmigiel ze wszystkich kategorii dróg wody opadowe odprowadzane są do
kanalizacji ogólnospławnej a następnie do oczyszczalni ścieków. Z powierzchni 30935,00 m2
dróg gminnych pozamiejskich wody opadowe ujęte są w systemy kanalizacji deszczowej i z2owadzane do rowów melioracyjnych. Z pozostałych dróg gminnych pozamiejskich wody opadowe odprowadzane są do rowów przydrożnych.
5.2.1.4.Odprowadzanie ścieków przemysłowych
Na obszarze gminy Śmigiel będącej typowym regionem rolniczym występują jednostki z2słowe mogące być źródłem substancji szkodliwych dla zasobów wodnych.
Ścieki pochodzące z różnych zakładów przemysłowych są zupełnie odmienne pod
względem składu chemicznego i metod, które trzeba zastosować do ich oczyszczania. Ponadto
ścieki przemysłowe odznaczają się dużą zawartością jednej czy kilku szczególnych substancji,
często silnie trujących (np. metale ciężkie).
Ilość i skład ścieków przemysłowych z terenu gminy przedstawia się następująco:
• Ścieki z piekarni – 8957 m3/rok = 24,54 m3/d
- BZT5 – 420 mg/dm3
- ChZT – 920 mg/dm3
- Azot og. 75 mg/dm3
- Fosfor og. 20 mg/dm3
- pH – 7,8
równoważna liczba mieszkańców: 172 RLM
• Ścieki z przetwórstwa mięsa (SPA) – 19942 m3/r. = 56,64 m3/d
- BZT5 - 960 mg/dm3
- ChZT - 2200 mg/dm3
- Azot og.- 15 mg/dm3
- Fosfor og. - 18 mg/dm3
- pH - 7,5
- równoważna liczba mieszkańców 874
•
Ścieki z przetwórni owocowo - warzywnej w Starym Bojanowie – 2000 m3/r. = 5,48
m3/
- BZT5 - 1.800 mg/dm3
- ChZT - 4.500 mg/dm3
- Azot og. - 50 mg/dm3
- Fosfor og. - 21 mg/dm3
- pH - 6,7
- równoważna liczba mieszkańców 165 RLM
5.2.1.5.Wpływ rolnictwa na jakość wód
Do głównych zagrożeń dla jakości wód podziemnych zaliczyć można:
o gazowe i pyłowe zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego
o zanieczyszczenie opadów atmosferycznych
o intensywna eksploatacja wód do picia, intensywny drenaż górniczy,
składowiska w tym kopalniane i energetyczne
o intensywna gospodarka rolna.
75
Na terenie gminy Śmigiel głównym zagrożeniem będzie gospodarka rolna. Udział użytków
rolnych w gminie Śmigiel wynosi ponad 76,6%. Wg danych statystycznych w całym powiecie
kościańskim obserwuje się wysokie zużycie nawozów azotowych (maksymalny poziom krajowy).
Nieracjonalne stosowanie nawozów sztucznych lub ich niewłaściwe składowanie może stanowić
poważne zagrożenie dla wód podziemnych.
Głównymi czynnikami antropogenicznymi mającymi wpływ na degradację jakości wód z2emnych jest:
a)
wprowadzanie zanieczyszczeń z powierzchniowych ognisk zanieczyszczeń,
b)
wywoływanie przemian hydrogeochemicznych w środowisku geologicznym,
c)
wywoływanie zmian w naturalnych systemach krążenia wód podziemnych
Dzięki szczegółowej analizie wyników monitoringu można zidentyfikować wpływ wszystkich
trzech w/w czynników, przy czym w wielu przypadkach obserwować można nakładanie się ich
wpływu.
Najistotniejszym czynnikiem degradacji na terenie powiatu kościańskiego jest czynnik a),
który oddziaływuje znacząco na jakość płytkich i słabo izolowanych zbiorników.
Do najbardziej efektywnych działań chroniących jakość wód podziemnych należy zaliczyć
budowę kanalizacji na terenach osadnictwa oraz budowę urządzeń ograniczających wpływ hodowli (szczelne zbiorniki na gnojówkę o odpowiednim czasie przetrzymania, płyty uszczelniające
miejsca gromadzenia obornika i kiszonek).
5.2.1.6.Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody
W związku z wprowadzeniem nowych standardów jakości wody, od roku 2002 służby
sanitarne województwa wielkopolskiego dokonują kompleksowej oceny jakości wody ujmowanej
dla celów zbiorowego zaopatrzenia w wodę. W około 50% przypadków stwierdzono, iż badana
woda nie odpowiada obowiązującym wymogom. W większości przypadków odnosi się to do z2oczonych dopuszczalnych stężeń żelaza i manganu, tzn. przypadków gdzie możliwa jest stosunkowo prosta i skuteczna modernizacja stacji uzdatniania.
5.2.1.7.Wylewiska ścieków
Na terenie Gminy Śmigiel brak jakichkolwiek wylewisk ścieków.
5.2.1.8.Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych
Zgodnie ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, gminy mają obowiązek
prowadzić ewidencję zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania
oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej.
Brak danych na temat występowania na terenie gminy Śmigiel zbiorników bezodpływowych. Winno to zostać udokumentowane w najbliższym czasie.
Do wywozu ścieków ze zbiorników bezodpływowych uprawnione są wyłącznie s2iorcy posiadający wymagane w tym zakresie zezwolenie wydane przez burmistrza ze względu
na świadczenie usług.
Nierozpoznana w pełni sytuacja w gospodarce ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych pozwala sądzić, iż prawdopodobnie duża część tych zbiorników nie spełnia
wymagań w zakresie właściwego stanu technicznego, a także wywóz zgromadzonych ścieków
odbywa się przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywany przez
samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu
rolniczego wykorzystania. Są to działania niezgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem.
Ponadto zarówno nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki, jak i niekontrolowany ich
wywóz stanowią poważne zagrożenie dla środowiska gruntowo – wodnego, szczególnie na
terenach dolin cieków, gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega płytko pod powierzchnią terenu
na głębokości ok. 1 m. Takie działania powodują zachwianie równowagi biologicznej i gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych przeznaczonych na
kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód stojących
powierzchniowych.
76
5.2.1.9.Problem kanalizacji ogólnospławnej
Na terenie gminy Śmigiel istnieje kanalizacja ogólnospławna adaptowana z kanalizacji
deszczowej. Stan techniczny tej sieci jest zły. Wynika on z fizycznego zużycia materiału użytego
do jej budowy oraz pierwotnego przeznaczenia kanalizacji (nieszczelne styki rur) W związku z
tym znaczna część istniejącej sieci wymaga pilnej przebudowy.
5.2.1.10.Sposób kształtowania taryf
Koszty jednostkowe za pobór wody i odprowadzanie ścieków muszą uwzględniać
wszystkie składniki cenotwórcze, które są ponoszone przez przedsiębiorstwa produkujące wodę
podawana do sieci wodociągowych i oczyszczające ścieki. Cena 1 m 3 wody czy ścieków musi
uwzględniać: koszty remontów, konserwacji, wynagrodzeń pracowników, opłaty za gospodarcze
korzystanie ze środowiska, planowane modernizacje, amortyzację obiektów i urządzeń, zysk firmy itp.
Rozliczenia za dostarczenie wody oraz odprowadzanie ścieków są dokonywane przez z2ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu na podstawie ustalonych cen i stawek
opłat oraz ilości dostarczanej wody i odprowadzanych ścieków.
Stawka opłat za wodę w 2005 roku kształtowała się na wysokości 2,30 zł za m3, natomiast
za ścieki 3,60 zł za m3.
Zaopatrzenie w wodę o dobrej jakości jest jednym z najważniejszych celów zaspokajania
potrzeb ludności. Ocena stanu urządzeń służących do poboru wody oraz jej uzdatniania i dalej z2łu do punktów poboru wymusza dążenie do rozbudowy i modernizacji systemów zaopatrzenia w
wodę w taki sposób, aby obejmowały one jak największą liczbę użytkowników na terenie
wszystkich sołectw. Przewiduje się, że docelowo w systemach indywidualnego zaopatrzenia mają
pozostać jedynie ci korzystający, dla których doprowadzenie zorganizowanych wodociągów
będzie nieuzasadnione ekonomicznie. Takie działania mają także zapewnić poprawę jakości wody
dostarczanej do odbiorców tak, aby spełniała ona wymagania stawiane obecnie obowiązującymi
przepisami. W celu ochrony wody i środowiska gruntowo – wodnego niezbędnym jest
ograniczanie do niezbędnego minimum źródeł stanowiących zagrożenie dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych.
Jednym z najważniejszych elementów mających wpływ na jakość oraz stan zasobów wodnych i nierozerwalnie związanych z gospodarką wodną jest gospodarka ściekowa. W świetle
takich uwarunkowań na terenie gminy będą podjęte działania mające na celu dążenie do realizacji
zadań w gospodarce ściekowej wynikających ze zobowiązań międzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów
Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej w województwie. W perspektywie
do 2015 roku (okres docelowy niniejszego Programu do 2010) wszystkie aglomeracje o RLM
≥2000 powinny zostać wyposażone w mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków z
usuwaniem związków biogennych wraz z systemami kanalizacji. W tym zakresie konieczna
będzie dalsza rozbudowa systemu kanalizacji zwłaszcza na terenie gminy i stopniowe dociążanie
istniejących nowoczesnych oczyszczalni ścieków.
W zakresie realizacji programu gospodarki wodno-ściekowej się przewiduje się osiągnąć
następujące cele:
• poprawę warunków życia mieszkańców Gminy Śmigiel,
• poprawę stanu środowiska naturalnego,
• intensyfikację działalności gospodarczej.
W celu poprawy zaopatrzenia ludności w wodę odpowiedniej jakości zwiększenie z2wodności działania urządzeń wodociągowych planuje się również modernizację istniejących stacji
wodociągowych i sieci wodociągowej.
W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego przedstawiony stan
wód w województwie nie pozwala obecnie na spełnienie zapisów ustawy Prawo wodne, w
szczególności w zakresie zarządzania zasobami wodnymi służącemu zaspokojeniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami.
Województwo wielkopolskie należy do obszarów o ubogich zasobach wodnych, a ogólnie
zła jakość wód powierzchniowych powoduje, że działania ukierunkowane na zwiększenie z2-
77
bów wody w zlewniach przez ich retencjonowanie muszą być prowadzone równocześnie z
działaniami ukierunkowanymi na racjonalizację zużycia wody i poprawę jakości wód, przede
wszystkim poprzez uporządkowanie gospodarki ściekowej w miastach i aglomeracjach o RLM
powyżej
2 000.
Zarządzanie zasobami wodnymi nabiera szczególnego znaczenia dla województwa wielkopolskiego, które charakteryzuje się deficytem zasobów wodnych oraz niską jakością wód
powierzchniowych. Warunkiem prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w województwie jest
wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami, obejmującego wody podziemne
i powierzchniowe.
W województwie obecnie brak jest kompleksowych rozwiązań gospodarki wodnej. Jest to
uwarunkowane m.in. brakiem warunków korzystania z wód dorzecza, a także brakiem całościowego bilansu wodnego województwa.
Ponadto państwo jest zobowiązane zapewnić mieszkańcom wodę pitną dobrej jakości.
W uwarunkowaniach województwa wielkopolskiego szczególnego znaczenia nabiera
optymalizacja zużycia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodarczych, a przede
wszystkim eliminowanie korzystania z wód podziemnych przez przemysł (z wyjątkiem niektórych
branż, np. przemysł rolno-spożywczy, farmaceutyczny).
Istotnym problemem jest funkcjonowanie licznych „dzikich” ujęć wody, zwłaszcza na
terenach upraw sadowniczych i szklarniowych. Stąd wynika potrzeba ich inwentaryzacji i
likwidacji.
Oprócz powyższych działań prowadzone będą działania mające na celu polepszenie
procesu uzdatniania wody, jak też budowa wodociągów i wymiana wyeksploatowanej sieci
wodociągowej.
Optymalizacja zużycia wody będzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na
przesyle oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie
z wody przez indywidualnych użytkowników.
W świetle zasygnalizowanych problemów w Programie przewidziano wdrożenie ochrony
wód i poprawę ich stanu poprzez:
o Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi na obszarze województwa,
o Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych GZWP w aspekcie ich
ochrony,
o Opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód w zlewniach rzek,
o Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania
jakości wody do picia do standardów UE,
o Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci
wodociągowej,
o Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody
magistralne i lokalne).
o Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego
gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego
wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych (przez
branże inne niż np. przemysł spożywczy i farmaceutyczny).
o Przygotowanie i wdrożenie programu działań na rzecz ograniczenia z2eczyszczeń wprowadzanych do środowiska z wodami opadowymi,
o Stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT) w instalacjach
produkcyjnych i komunalnych – w ramach uzgodnień w procedurze inwestycyjnej,
o Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o
jakości wody do picia,
o Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o
jakości wody w kąpieliskach.
78
5.2.4.Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych,
w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach
Programu w perspektywie wieloletniej
Tabela 35 Lista przedsięwzięć związanych z ochroną wód
13
14
15
2013
5
6
7
8
9 10 11 12
2011
2012
2010
4
2009
3
2008
2
2007
1
Jednostka
odpowiedzial
na /
Jednostki
współpracują
ce
2006
L.p.
Termin realizacji
5
6
7
8
Poprawa jakości
życia mieszkańców
Wodociągowanie wsi Zyg- Gmina/ZGKiM
muntowo
Poprawa jakości
Wodociągowanie ul. Wod- Gmina/ZGKiM
nej i Morownickiej w
Śmiglu
Poprawa jakości
Modernizacja stacji
Gmina/ZGKiM
wodociągowej + wymiana
sieci i przyłączy
wodociągowych w
Wonieściu
Poprawa jakości
wód
Wodociągowanie ul.
Wiatrakowej w Śmiglu
Poprawa jakości
I
I
I
I
I
Gmina/ZGKiM
26 389 000
20 000 000
200 000
4
Gmina/ZGKiM
216 800
Budowa wodociągu –
Osiedle Braci Polskich
220 300
I
Poprawa jakości
wód
1 100 000
3
I
Poprawa jakości
wód
70 000
2
I
Poprawa jakości
wód
Do 2015
1
Budowa stacji uzdatniania Gmina/ZGKiM
wody w Bronikowie wraz z
budową sieci przesyłowej
i rozdzielczej w
Bronikowie, Morownicy i
Machcinie
Budowa systemu
Gmina/ZGKiM
kanalizacji na terenie
miasta i gminy Śmigiel w
miejscowościach Stare
Bojanowo, Przysieka Polska, Czacz, Śmiegiel z
Koszanowem, z2żkowem oraz Nową Wsią
Budowa kanalizacji w
Gmina/ZGKiM
pozostałych miejscowościach gminy ujętych w
Aglomeracji Śmigiel
1 800 000
Zadania własne
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
79
14
15
16
17
18
19
80
Gmina/ZGKiM
Poprawa jakości
wód
Wymiana sieci A-C i żel.
Ok. 40 km
Gmina/ZGKiM
Poprawa jakości
wód
Budowa sieci przesyłowej Gmina/ZGKiM
– wodociągowej z2eka Polska - Wonieść
Poprawa jakości
Budowa przepompowni
wody w Żegrowie
Gmina/ZGKiM
Poprawa jakości
wód
Połączenie wodociągu
Śmigiel-Morownica
Gmina/ZGKiM
Poprawa jakości
Połączenie sieci
wodociągowej Przysieka
Polska-Stara Przysieka
Druga
Gmina/ZGKiM
Poprawa jakości
I
I
I
I
I
I
Modernizacja stacji
Gmina/ZGKiM
wodociągowej w miejscowości Jezierzyce,
I
Wonieść wraz z wymianą
sieci wodociągowej z rur
AC
Ograniczenie zanieczysz- Gmina / WIOŚ
czeń przemysłowych
poprzez wzmożone
P
działania kontrolne podejmowane wspólnie ze służbami Starostwa i WIOŚ
Poprawa jakości
wody do spożycia
Zdyscyplinowanie
przedsiębiorców
150 000
Modernizcja SUW
Spławie
I
50 000
Poprawa jakości
wód
300 000
Gmina/ZGKiM
10 000 000
Modernizacja SUW
Robaczyn
I
295 000
13
Poprawa jakości
wód
600 000
12
Gmina/ZGKiM
600 000
11
Modernizacja SUW z2eka Polska
127 000
10
I
Poprawa jakości
450 000
9
Połączenie sieci
Gmina/ZGKiM
wodociągowych w Śmiglu
– rejon ul Dudycza i
Ariańska
50 000
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Środki własne,
fundusze UE
Budżet gminy,
środki mieszkańców
Budżety, gmin
21
22
23
24
Poprawa stanu technicznego istniejących już sieci
wodociągowych i
I
kanalizacyjnych oraz
jakości produkowanej
wody uzdatnionej
Działania edukacyjne z2czności lokalnej w z2esie zwiększenia racjonalności wykorzystania wody
oraz środków
P
wpływających negatywnie
na jej stan (w tym np.:
środków piorących, detergentów, środków ochrony
roślin itp.).
Likwidację nielegalnych
I
składowisk odpadów
Poprawa jakości
wód
Budżety gmin,
ZGKiM
Zarządcy z2chomości
Poprawa jakości
wód
Gmina /
Poprawa jakości
wód
,Środki własne,
Inne fundusze
Gmina /
Element systemu
bezpieczeństwa i
zarządzania
środowiskowego
Środki własne,
Inne fundusze
Gmina
Poprawa jakości
wód
Środki własne,
Inne fundusze
Ochrona wód
Środki własne,
Inne fundusze
10 000
Gmina /
ZGKiM
Wg WPI
20
Wzmożenie działań kontrolnych i egzekucyjnych
w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków
P komunalnych. Zaprowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i
przydomowych oczyszczalni ścieków
Budowa indywidualnych
systemów oczyszczania
ścieków jedynie na
I
terenach o zabudowie
rozproszonej.
Środki właścicieli z2chomości
1
I
Budowa przydomowych
oczyszczalni dla zabudowy rozproszonej
właściciele z2chomości/
Władze Gminy
5.3.Jakość powietrza i zmiany klimatu
Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie gminy Śmigiel to gazy i pary oraz
dymy i pyły o najróżnorodniejszym składzie chemicznym, powstające najczęściej w trakcie
procesów produkcyjnych. Uzależnione są od charakteru przemysłu i jego rozmieszczenia na z2arze gminy, od nasilenia i charakteru ruchu samochodowego, od liczby palenisk domowych
i rodzaju stosowanego w nich paliwa.
Najbliższą stacją meteorologiczną jest stacja w Poznaniu, dla której dokonane pomiary są
reprezentatywne gminie Śmigiel. Obszar gminy charakteryzuje się uprzywilejowanymi warunkami
termicznymi, natomiast niskimi opadami. Notowane opady w wysokości ok. 704 mm/rok, są
wyższe niż średni opad w kraju. Maksymalne opady przypadają na miesiące letnie: czerwiec sierpień, minimalne zaś na miesiące zimowo-wiosenne: luty - kwiecień.
Średnia temperatura roczna dla obszaru gminy wynosi 9OC, a roczna amplituda temperatur
O
23,9 C. Zgodnie z Polską Normą PN-82/B-02403 teren Polski podzielony jest na pięć stref
klimatycznych. Dla każdej z nich określono obliczeniową temperaturę powietrza na zewnątrz
budynków, która jest równa także temperaturze obliczeniowej powierzchni gruntu. Gmina Śmigiel
leży w II strefie klimatycznej, a zatem temperatura obliczeniowa systemu zaopatrzenia w ciepło
wynosi -18O C. Wielkość ta jest wykorzystywana do obliczenia szczytowego zapotrzebowania
mocy cieplnej ogrzewanego obiektu. Badania przeprowadzone dla Poznania wykazały, że
wahania ilości stopni dni dla sezonu ogrzewania nie przekraczają w skrajnych przypadkach 20%
od wartości statystycznej, jeśli liczyć je od stycznia do stycznia (dla każdego roku kalendarzowego) i około 17% jeśli liczyć je od czerwca do czerwca (dla każdego sezonu grzewczego).
81
Najchłodniejszym miesiącem w roku jest styczeń, a najcieplejszym sierpień. Z długoletnich
obserwacji z lat 1970 – 2004 wynika, że najwyższą temperaturę jaką zanotowano było 37OC, a
najniższą -28,5.
Analiza warunków fizyczno – geograficznych badanego obszaru pozwala określić jego rolniczy charakter. Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są tutaj niewielkie
zakłady produkcyjno – usługowe, skupione głównie w Śmiglu. Tutaj także występuje stosunkowo
duża koncentracja zanieczyszczeń komunalnych oraz zanieczyszczeń związanych z transportem
samochodowym.
W 2004 roku na terenie gminy Śmigiel w miejscowości Czaczyk przeprowadzono badania
chemizmu wód opadowych. Badania i przeprowadzona na podstawie uzyskanych wyników ocena
depozycji zanieczyszczeń do podłoża na terenie województwa wielkopolskiego wykonywane są w
ramach podsystemu monitoringu regionalnego jakości powietrza.
Bieżące oceny depozycji i dane ostatnich lat dostarczają informacji umożliwiających
śledzenie zmian globalnych w atmosferze w zakresie bezwodników kwasowych – tlenków azotu i
siarki oraz pyłów – jako głównych nośników metali ciężkich. Celem badań chemizmu opadów atmosferycznych jest dostarczenie danych nie tylko o ładunkach substancji zakwaszających i metali
ciężkich deponowanych do podłoża wraz z opadem atmosferycznym, ale również o ładunkach
związków biogennych deponowanych do wód powierzchniowych. Pozwala to z jednej strony na
śledzenie trendów zmian i ocenę skuteczności programów redukcji emisji zanieczyszczeń do
powietrza, z drugiej zaś strony umożliwia dokładniejsze bilansowanie związków eutroficznych w
ramach ochrony wód przed zanieczyszczeniami. Pod względem chemicznym badania opadów
obejmowały następujący zakres oznaczeń: odczyn pH, przewodność, związki biogenne (azotany i
fosforany), siarczany, wybrane metale ciężkie: kadm, ołów, miedź, cynk, ponadto chlorki, sód,
potas, wapń, magnez, które nie są omawiane w niniejszej pracy. Stężenie określonego składnika
przeliczano za pomocą własnego programu komputerowego na zawartość tego składnika (mg)
deponowaną na jednostkę powierzchni (m2).
Tabela 36 Depozycja zanieczyszczeń na powierzchnię ziemi na terenie gminy Śmigiel w 2004 r.
Nr
Posterunek
11
Czaczyk
Przewodność
[mmS/cm]
0,1291
Odczyn
[pH]
6,08
SO4
1266
NO3
1621
PO4
4,90
Depozycja [mg/m2]
P
N
Cu
8,29
311
2,24
Pb
1,58
Zn
25,68
Na stanowisku w miejscowości Czaczyk nie odnotowano ponadnormatywnych wyników badań chemizmu opadów atmosferycznych.
Podsumowanie:
Zgodnie z obowiązującymi dotychczas normatywami stan powietrza na terenie gminy określono jako zadowalający. Wyniki dotychczasowych ocen nie wykazują konieczności opracowywania programu ochrony powietrza na obszarze powiatu. Ze względu na ustawowy obowiązek
dokonywania corocznej oceny jakości powietrza konieczne jest kontynuowanie badań i rozszerzanie ich
zakresu o kolejne wskaźniki zanieczyszczeń.
5.3.1.1.Bilans emisji i imisji
Emisją zanieczyszczeń nazywamy wprowadzenie do atmosfery substancji stałych, ciekłych
lub gazowych. Wielkość emisji zanieczyszczeń określa się jako ilość substancji wyemitowanej w
jednostce czasu.
Na terenie gminy największe skupiska emitorów występują w okolicach Śmigla. Głównymi
źródłami emisji zanieczyszczeń powietrza w gminie są zakłady przemysłowe, kotłownie lokalne i
paleniska indywidualne oraz transport. W Śmiglu do uciążliwych należy kotłownia zakładowa
Spółdzielni Meblarskiej, kotłownia węglowa dostarczająca ciepło na potrzeby upraw
ogrodniczych dla Ogrodnictwo GMB Plus w Nowej Wsi.
Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, w których
występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z
nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń.
Włączanie, przyjmowanie i istnienie w powietrzu atmosferycznym substancji niestanowiących jego normalnego (stałego) składu nazywamy imisją. Stężenie zanieczyszczeń w
82
powietrzu atmosferycznym jest związane ze stopniem koncentracji źródeł emisji zanieczyszczeń,
wielkością emisji, warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz wpływem zanieczyszczeń transgranicznych. Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza wykonywana jest w oparciu o
wyniki badań monitoringowych prowadzonych na terenie województwa przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Inspekcję Sanitarną oraz lokalnie przez podmioty gospodarcze
oddziałujące na środowisko. Oceny stanu aerosanitarnego dokonuje się porównując uzyskane
wyniki pomiarów z dopuszczalnymi stężeniami zanieczyszczeń. Wartości stężeń dopuszczalnych substancji zanieczyszczających powietrze określa rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 6 czerwca 2002 roku /Dz. U. Nr 87, poz.796/.
Stężenia podstawowych zanieczyszczeń charakteryzują się dużą zmiennością w ciągu
roku. W okresie zimowym obserwuje się znaczny wzrost stężeń SO2 i pyłu zawieszonego.
Wzrosty stężeń w sezonach grzewczych, w szczególności na terenach zabudowy mieszkaniowej
wskazują na wpływ emisji niskiej z sektora komunalno-bytowego.
W roku 2004 przeprowadzone były pomiary poziomu zanieczyszczeń powietrza na z2arze pozamiejskim w miejscowości Brońsko. Badane wskaźniki zanieczyszczeń to: dwutlenek
siarki, dwutlenek azotu i pył zawieszony. Na obszarze tym wyniki badań nie wykazują z2oczeń dopuszczalnych poziomów stężeń średniorocznych badanych zanieczyszczeń . W porównaniu z badaniami przeprowadzonymi na obszarze miejskim w Kościanie, na obszarze zamiejskim stężenia zanieczyszczeń są niższe i wynoszą ok. 39 % wartości dopuszczalnej dla NO2 i
26 % wartości dopuszczalnej dla SO2. W rocznej ocenie jakości powietrza za rok 2004 cały
powiat kościański został zaliczony do klasy A, w której poziom stężeń nie przekracza wartości
dopuszczalnych ze względu na kryterium ochrony zdrowia i ochrony.
Tabela 37 Rozkład średniorocznych stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w powietrzu.
Pomiar imisji metodą pasywnego pobierania prób I-XII 2004
SO2 [ug/m3]
6,73
Stanowisko
Brońsko
NO2 [ug/m3]
19,75
Tabela 38 Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla
każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia i roślin
Nazwa
powiatu
Kod
powiatu
Kościański
4.30.39.11
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla
obszaru całej strefy
Ochrona zdrowia
Ochrona roślin
SO2 NO2 PM10 Pb
C6H6 CO
O3
SO2 NOx O3
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
Klasa
ogólna
strefy
A
5.3.1.2.Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców
W 2005 roku w gminie Śmigiel zamieszkiwało 17791 mieszkańców, co daje ok. 4448
gospodarstw domowych.
Gmina nie posiada elektrociepłowni. Na gminne ogrzewanie zbiorowe składa się pięć
kotłowni:
• Kotłownia węglowa w Śmiglu - 23 gospodarstwa,
• Kotłownia węglowa w Wonieściu - 72 gospodarstwa,
• Kotłownia węglowa w Nietążkowie - 32 gospodarstwa,
• Kotłownia węglowa w Starym Bojanowie - 9 gospodarstw,
• Kotłownia węglowa w Przysiece Polskiej - 33 gospodarstwa.
Ogrzewanie indywidualne posiada 4279 gospodarstw, z czego:
• Ogrzewanie indywidualne gazowe - 786 gospodarstw
• Ogrzewanie indywidualne węglowe - 3493 gospodarstw
Obecnie w gminie istnieje 51,3 km sieci gazowej, co pozwala doprowadzić gaz do 1363 z2orców na terenie miejskim i 502 odbiorców na terenie wiejskim. Średnioroczny pobór gazu w
83
Śmiglu kształtował się na wysokości 768 m3, na terenach wiejskich 676 m3. Z gazowym piecem
c.o. w gminie jest 786 odbiorców.
31,2 km stanowi sieć niskiego ciśnienia, a 20,1 km sieć średniego ciśnienia.
5.3.1.3.Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi i obiekty komunikacyjne
Ruch drogowy jest istotnym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia człowieka. Zwiększające
się natężenie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowią źródło zagrożeń, w tym
przyczyniają się do wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza.
Najbardziej zagrożone pod tym względem są duże ośrodki miejskie oraz miejscowości
usytuowane w pobliżu tras komunikacyjnych o największym natężeniu ruchu pojazdów.
W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostają się z2eczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory (szczególnie
benzen) oraz pyły zawierające m.in. związki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi.
Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych i drogowych są droga krajowa
nr 5, i drogi wojewódzkie oraz w dalszej kolejności drogi powiatowe.
Sąsiedztwo zwłaszcza drogi krajowej nr 5 z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości powietrza powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia.
5.3.1.4.Obszary wymagające programów naprawczych
Z oceny jakości powietrza, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony zdrowia ludzi
i ochrony roślin wynika, że na terenie województwa wielkopolskiego nie wskazano żadnej strefy
do sporządzenia programów naprawczych według kryteriów dla ochrony zdrowia jak również
według kryteriów dla ochrony roślin. Nie wskazano również obszarów, na których konieczne jest
przeprowadzenie badań w celu potwierdzenia potrzeby podjęcia działań na rzecz poprawy
jakości powietrza według kryteriów dla ochrony roślin.
5.3.1.5.Budynki i budowle, w których zastosowano azbest przewidziany do wymiany
Na terenie gminy powierzchnia pokryć dachowych budynków wyrobami zawierającymi azbest
wynosi ok. 232801 m2. Informacje dotyczące wyrobów azbestowych zostały zebrane na podstawie informacji przedstawionych przez mieszkańców gminy Śmigiel składanych raz do roku, do końca stycznia danego roku.
Z informacji uzyskanych od pracowników instytucji samorządu lokalnego wynika, iż problem pokrycia
dachów azbestem jest dosyć poważny. Znaczna część budynków zwłaszcza na terenach wiejskich
posiada azbestowy rodzaj pokrycia dachów.
Stan jakości powietrza w gminie Śmigiel należy odnieść do zachodzących w nim zmian
gospodarczych i przyjętej strategii rozwoju. Należy przewidywać, że w przyszłości będzie z2ępować zmniejszanie się wielkości emisji ze źródeł przemysłowych-energetycznych i
technologicznych, a także zmniejszenie tej emisji w emisji całkowitej.
Analizując program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2003-2010,
jako zadania na lata 2003-2006 można określić następujące przedsięwzięcia inwestycyjne i
pozainwestycyjne, które należy uznać za zadania własne i koordynowane dla gminy Śmigiel w z2esie ochrony powietrza:
o monitoring powietrza jako element zarządzania ochroną powietrza (pozainwestycyjne, sukcesywnie),
o promowanie komunikacji zbiorowej, szerszego wykorzystania kolei w transporcie
pasażerskim i towarowym (pozainwestycyjne, sukcesywnie),
o budowa i modernizacja infrastruktury drogowej, (inwestycyjne, sukcesywnie, w
zgodzie z polityką transportową województwa),
o budowa ścieżek rowerowych (inwestycyjne, sukcesywnie),
o modernizacja systemu ogrzewania w mieście i gminie m.in. poprzez wykorzystanie
bardziej ekologicznych źródeł ciepła niż węgiel (inwestycyjne. sukcesywnie).
84
W perspektywie do roku 2010 należy przewidzieć następujące przedsięwzięcia:
o monitoring jakości powietrza i ocena poziomu zanieczyszczeń w powietrzu zgodnie
z wymaganiami ustawowymi,
o kontynuacja modernizacji zbiorczych i indywidualnych systemów grzewczych:
wprowadzanie kotłów nowej generacji, zmiana nośnika energii jakim jest węgiel na
bardziej ekologiczny, np. gaz, olej opałowy, energia elektryczna, alternatywne źródła
energii: energia wodna, z biomasy, słoneczna, wiatrowa, pompy cieplne,
o sukcesywna realizacja programu gazyfikacji województwa,
o termo modernizacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych,
o preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszczędnych,
o wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT),
o modernizacja i automatyzacja procesów technologicznych w przemyśle,
o instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesach
technologicznych oraz poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń.
o wykonanie inwentaryzacji istniejących ferm na terenie powiatu i ocena
ich wpływu na stan czystości powietrza, zobowiązanie do działań z2awczych,
o wymaganie stosowania nowoczesnych technologii w nowoprojektowanych fermach, oczyszczalniach ścieków i innych instalacjach.
85
Szacunkowe
nakłady zł
Tabela 39. Lista przedsięwzięć związanych z ochroną powietrza
13
14
15
5
6
7
8
9 10 11 12
2013
2010
4
2012
2009
3
2011
2008
2
Jednostki
współpracujące
2007
1
2006
L.p.
Termin realizacji
Zadania własne
1
2
3
4
5
6
7
8
86
Modernizacja kotłowni w obiektach
I
komunalnych
gminy/ zarządcy
nieruchomości
Modernizacja dróg
gminnych
Gmina
Wprowadzenie do
miejscowych planów
zagospodarowania
P
przestrzennego z2d ochrony powietrza
Gmina
Rozwój sieci
monitoringu jakości
powietrza przez
P
udział gmin i powiatu
w monitoringu
regionalnym
Wzmocnienie działalności kontrolnej
organów samorządowych w porozumieniu
P z WIOŚ w zakresie
emisji substancji do
powietrza przez z2oty korzystające ze
środowiska
Kreowanie warunków
najlepszego stanu
P
jakości powietrza
Gmina / WIOŚ
Wsparcie przedsięwzięć mających na
celu ograniczenie
P
niskiej emisji (plany
miejscowe, ulgi z2kowe, reglamentacja)
Opracowanie planu
zmiany źródeł
ogrzewania (z węglowego na bardziej
P
przyjazne środowisku) i realizacja go
w odniesieniu do z2któw komunalnych
I
ograniczenie z2ernej emisji do
powietrza
Budżety
gmin
Zwiększenie płynności ruchu i
oszczędność
energii
minimalizacja
skutków emisji
poprzez optymalne z2spodarowanie z2rzenne,
rozwój systemu
pomiarowej
oceny stanu
powietrza
Budżety
gmin,
powiatów
Gmina
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne fundusze
Gmina
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Gmina
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne fundusze
Środki
własne,
inne fundusze
Gmina
Eliminacja emisji
Budżety
gmin
Budżety
gmin,
budżet
państwa
Środki
własne,
inne fundusze
Opracowanie planu
wykorzystania
różnych technologii w
9 P
zakresie “termomodernizacji”
budynków
Uwzględnienie w
planach z2spodarowania z2rzennego gmin z2sów dotyczących z210 P
any tradycyjnych
kotłowni opalanych
węglem na kotłownie
ekologiczne.
11
12
13
14
Gmina
Eliminacja emisji
Środki
własne,
inne fundusze
Gmina
Eliminacja emisji
Środki
własne
Modernizacja drogi
gminnej Karśnice –
I Nowy Białcz
Gmina
Poprawa jakości
ZPORR
654.838,99
dróg
Budżet
87.311,86
Państwa
126.000,00
FOGR
Modernizacja drogi
gminnej w PoladoI
wie
Gmina
Poprawa jakości
ZPORR
dróg
618.000,00 Budżet
82.400,00 Państwa
Modernizacja drogi
gminnej w Starej
I Przysiece
Pierwszej „HUBY” I
Gmina
Poprawa jakości
dróg
Modernizacja drogi w
I Śmiglu ul. Kraszewskiego
Gmina
Poprawa jakości
dróg
ZPORR
Budżet
172.500,00
Państwa
23.000,00
40 000
Budżet
gminy
Ograniczenie emisji
WŁADZE
substancji do
WOJEWÓDZpowietrza poprzez
TWA,
modernizację sysPOWIATU I
temów transportu, w
GMIN/
tym w szczególności specjalistyczne inpoprzez tworzenie
stytucje,
warunków do rozwoju
organizacje
komunikacji
pozarządowe
zbiorowej, szerszego
1 P/I
wykorzystania transportu kolejowego i
wodnego oraz budowy ścieżek
rowerowych przy
ciągach komunikacyjnych, optymalizację
prędkości ruchu na
obszarach zabudowanych
Eliminacja emisji
Środki
własne,
inne fundusze w
tym UE
5.4.Oddziaływanie hałasu
5.4.1.1.Obszary narażone na hałas transportowy
Główną przyczyną narażenia ludności miejskiej na hałas jest komunikacja i stale
wzrastająca liczba pojazdów pojawiających się na naszych drogach. Czynnikami wpływającymi
na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie i płynność ruchu, procentowy udział pojazdów
ciężarowych w strumieniu pojazdów, prędkość strumienia pojazdów, położenie drogi oraz rodzaj
nawierzchni, ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, charakter z2owy trasy i rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy.
Teren gminy przecinają dwa ważne szlaki komunikacyjne: droga krajowa nr 5 oraz linia
kolejowa łącząca region Dolnego Śląska z Wielkopolską. Są one znaczącymi źródłami hałasu.
Drogi wojewódzkie i powiatowe też mają wpływ na emisję hałasu, ale ze względu na mniejszą przepustowość i natężenie ruchu pojazdów stanowią mniejsze zagrożenie. Natężenie ruchu
87
na tych drogach jest większe, na ich miejskich odcinkach, wtedy może powstać zagrożenie z2ernej emisji hałasu.
Na obwodnicy Śmigla - drodze nr S-5 po obu stronach jezdni zamontowane są metalowe
ekrany akustyczne o łącznej długości 1863 m, chroniące przyległe tereny przed nadmiernym hałasem.
5.4.1.2.Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu - hałas spowodowany działalnością
gospodarczą
W aktualnych przepisach prawnych zastąpiono tradycyjną nazwę hałasu przemysłowego
nazwą „hałas instalacyjny”. Hałas instalacyjny obejmuje zarówno dźwięki emitowane przez
różnego rodzaju maszyny i urządzenia, a także części procesów technologicznych, jak i instalacje
i wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Do hałasów instalacyjnych z2cza się także dźwięki emitowane przez urządzenia obiektów handlowych (wentylatory,
urządzenia klimatyzacyjne itp.), a także – urządzenia nagłaśniające w lokalach gastronomicznych i rozrywkowych.
Ze względu na specyficzny charakter gminy identyfikacja źródeł hałasu przemysłowego
i komunalnego wymagałaby pełnej znajomości każdego podmiotu korzystającego ze środowiska, co przekracza zakres niniejszego opracowania. Jednak ze stopnia urbanizacji gminy, z
charakteru zabudowy i głównych funkcji można rozpoznać, że rozpatrywane obecnie rodzaje hałasu mogą mieć jedynie znaczenie lokalne i nie stwarzają zagrożenia dla większej liczby ludności.
Jednakże kolejnym po komunikacji czynnikiem powodującym pogorszenie klimatu
akustycznego w gminie jest przemysł. Jego oddziaływanie obejmuje zdecydowanie mniejszy z2ar, niż hałas komunikacyjny z uwagi na fakt, że są to obiekty stacjonarne. Poza tym nie
wszystkie tereny usytuowane wokół zakładów przemysłowych wymagają ochrony przed hałasem.
Wiodącą funkcją gminy jest rolnictwo i mieszkalnictwo, natomiast uzupełniającą działalność
gospodarcza.
5.4.1.3.Obszary wymagające programów naprawczych
W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się,
że na terenie gminy mogą występować obszary, dla których wymagane byłoby opracowanie map
akustycznych i programów ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż drogi o z2ększym natężeniu drogi krajowej nr 5.
Do chwili obecnej na terenie gminy nie utworzono obszaru ograniczonego użytkowania, ze
względu na ponadnormatywną emisję hałasu, gdyż na mocy ustawy POŚ nie ma przesłanek,
aby rozważać taką ewentualność.
Prognozując zmiany stanu akustycznego środowiska w gminie należy odnieść się do
występujących w gminie zmian gospodarczych i strategii rozwoju. Biorąc pod uwagę możliwość
rozwoju jednostek przemysłowych na obszarze gminy należy przewidywać, że w przyszłości
będzie następować zmniejszenie emisji hałasu przemysłowego, ze względu na stosowanie nowoczesnych technologii oraz wykonywanie dodatkowych zabezpieczeń wymaganych nakładanymi
przepisami.
Należy się przede wszystkim spodziewać intensyfikacji oddziaływania akustycznego dróg
krajowych. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy się jednak
spodziewać gwałtownego rozwoju aglomeracji miejskich. Można się zatem spodziewać, że hałas
komunalny, a w tym głównie osiedlowy, nie będzie cechował się tendencją rozwoju. Stąd więc nie
należy przewidywać zwiększenia zasięgu oddziaływania tego rodzaju hałasu.
5.4.3.Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa
Na podstawie programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego w perspektywie
do roku 2010 należy przewidzieć do realizacji następujące przedsięwzięcia:
88
o
o
o
o
opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych
wzdłuż głównych dróg i linii kolejowych,
budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach nowych tras obwodnicowych
i odcinkach istniejących tras o nadmiernym ruchu,
wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów
poświęconych ochronie przed hałasem, z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i linii kolejowych wszędzie
tam, gdzie przekraczany jest równoważny poziom hałasu wynoszący 55 dB w porze nocnej,
kontynuacja kontroli emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej.
Szacunkowe
nakłady zł
Tabela 40. Lista przedsięwzięć związanych z ochrona przed hałasem
13
14
15
2013
5
6
7
8
9 10 11 12
2011
2012
2010
4
2009
3
2008
2
Jednostki
współpracując
e
2007
1
2006
L.p.
Termin realizacji
Zadania własne
1
2
3
Modernizacja
dróg gminnych
celem uzyskania
I
lepszych
parametrów
akustycznych
Wprowadzenie do
miejscowych
planów z2spodarowania z2P
rzennego zasad
ochrony środowiska przed hałasem
Podjęcie działań
na rzecz rozwoju
systemu transportu zbiorowego i
P
minimalizowania
poziomu hałasu
spowodowanego
przez pojazdy
gminy/
Budżety
Zwiększenie
gmin,
płynności ruchu i W ramach środków powiatów
na układy
oszczędność komunikacyjne
energii
gminy/
minimalizacja
skutków emisji
poprzez optymalne z2spodarowanie z2rzenne,
gminy/
W ramach realizacji Budżety
opracowan planów gmin
zagospodarowania
przestrzennego
Eliminacja z2- Poprzez
ożenia hałasem dostosowane do
potrzeb mieszkańców rozkłady
jazdy i ceny w
ramach środków na
funkcjonowanie
transportu
zbiorowego
Środki
własne, inne
fundusze
1
Wzmocnienie
WIOŚ/ Władze
działalności konwojewództwa,
trolnej w zakresie powiatu i gmin
oddziaływania
P
akustycznego z2otów
korzystających ze
środowiska
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne, inne
fundusze w
W ramach możliwo- tym strukści WIOŚ
turalne UE
89
Opracowanie i
WŁADZE
wdrożenie sysWOJEW,
temu inforPOWIATU I
2 P mowania z2GMIN
czeństwa o stanie
klimatu akustycznego
Ograniczenie
WŁADZE
emisji hałasu
WOJEWÓDZT
poprzez moderWA, POWIATU
nizację systemów
I GMIN
transportu, w tym
w szczególności
poprzez tworzenie
warunków do
rozwoju
komunikacji
zbiorowej, szer3 P/I szego
wykorzystania
transportu kolejowego oraz budowy ścieżek
rowerowych przy
ciągach
komunikacyjnych,
optymalizację
prędkości ruchu
na obszarach z2dowanych
Eliminacja z2ożenia hałasem
Środki
własne, Inne
fundusze w
tym strukturalne UE.
Eliminacja z2ożenia hałasem
środki
własne, inne
fundusze w
5.5.Oddziaływanie pól elektromagnetycznych
Ustawa Prawo ochrony środowiska definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne,
magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Spośród urządzeń
i obiektów będących źródłami pól elektromagnetycznych o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz
znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska mają:
o linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym równym 110
kV lub wyższym,
o obiekty radionadawcze, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne,
o urządzenia radiokomunikacyjne, w tym stacje bazowe telefonii komórkowej o częstotliwości 450 – 1800 MHz, których sieć rozwinęła się
znacznie w ciągu ostatnich lat,
o urządzenia radiolokacyjne.
Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121
Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tą zasadą ochrona przed polami elektromagnetycznymi
polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól
elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz na zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one
dotrzymane.
5.5.1.1.Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od stacji bazowych telefonii
komórkowej
W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci
telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej. Anteny nadawcze stacji bazowych lokalizowane są najczęściej na wolnostojących wieżach antenowych lub na
masztach antenowych instalowanych na dachach budynków, a także na istniejących wieżach lub
kominach. Na terenie gminy Śmigiel znajdują się następujące stacje bazowe telefonii cyfrowej:
o stacja bazowa telefonii komórkowej GSM – Śmigiel, ul. Farna, wieża
kościoła,
o stacja bazowa telefonii komórkowej GSM – Śmigiel, ul. Powstańców
Wielkopolskich, wieża ciśnień,
o stacja bazowa telefonii komórkowej GSM – Śmigiel, ul. Południowa
maszt wolnostojący,
90
stacja bazowa telefonii komórkowej GSM – obręb wsi Wydorowo, maszt
wolnostojący,
Postępowanie administracyjne związane z lokalizacją stacji odbywa się zgodnie z z2iązującymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedurą ocen z2iaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładają na inwestora obowiązek
wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpośrednio po uruchomieniu obiektu.
Lokalizacja anten na znacznych wysokościach (30-40 m npt.) oraz kierunkowa charakterystyka
ich promieniowania powodują, że w miejscach dostępnych dla ludności pole elektromagnetyczne
emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie niższe niż dopuszczalne.
Potwierdzają to badania WSSE. Stacje bazowe nie stanowią więc zagrożenia dla zdrowia mieszkańców.
Negatywną konsekwencją lokalizacji anten na dużych wysokościach, jest konieczność
wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, najczęściej w postaci wież kratowych, które są
widocznym akcentem w krajobrazie. Dlatego istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa
miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na
krajobraz był jak najmniejszy.
o
5.5.1.2.Obszary narażone na oddziaływanie pól elektromagnetycznych wytwarzanych
przez nadajniki radiowe i telewizyjne
Na terenie gminy znajdują się dwa nadajniki radiowo-telewizyjne:
• działka nr 568 ul. J. Matejki w Śmiglu
• działka nr 1104/1 ul. M. Konopnickiej w Śmiglu
5.5.1.3.Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych
przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć
Na terenie miasta i gminy Śmigiel Energetyka Poznańska S.A. pobudowała stację transformatorową 110/15 kV, która zasila obszar miasta i gminy w energię elektryczną. Planuje się że
moc elektryczna niezbędna do pokrycia zapotrzebowania przyłączanych nowych odbiorców
pokryta będzie z istniejącej stacji GPZ 110/15 kV Śmigiel. W przyszłości, w miarę wzrostu z2ążenia stacji ustawiony będzie drugi transformator 110/15 kV.
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego wymienia rozbudowę sieci telekomunikacyjnych i informatycznych jako preferencje strategii rozwoju.
Przewiduje się, że w najbliższych latach będzie następował ciągły rozwój nowych technik
telekomunikacyjnych i informatycznych. Mając to na względzie oraz biorąc pod uwagę ciągły
rozwój technik telekomunikacyjnych, rosnące zapotrzebowanie na usługi telefonii komórkowej i
łączności internetowej, która w najbliższym czasie będzie się opierać na łączach radiowych, z2ży się spodziewać w najbliższych latach budowy kolejnych obiektów radiokomunikacyjnych źródeł emisji pól elektromagnetycznych do środowiska.
91
promieniowaniem
8
9 10 11 12
7
Szacunkowe nakłady
6
2013
5
2011
2012
2010
Termin realizacji
2009
4
przed
2008
3
ochrona
2007
2
z
2006
1
związanych
L.p.
Tabela 41. Lista przedsięwzięć
elektromagnetycznym
13
14
15
Zadania własne
1
P
Wprowadzenie do planów z2spodarowania przestrzennego zasad
lokalizacji instalacji emitujących fale
elektromagnetyczne (między innymi
gmina/
w sposób nie kolidujący z walorami
krajobrazowymi oraz nie powodujący
konieczności stawiania nadmiernej
ilości konstrukcji wsporczych)
Element systemu z2ądzania
środowiskiem
W
ramach
Budżet
prac
planist gminy
ycznych
1.
P
Współpraca ze służbami kontrolnopomiarowymi w zakresie nadzoru nad
obiektami emitującymi pola
elektromagnetyczne.
I
Modernizacja sieci energetycznej na
terenie gminy
zarząd
powiatu/
WIOŚ,
WSSE
Zakład
2.
Energet.
środowiskiem
PFOSiGW
Budżet
państwa
środowiskiem
Środki z2ętrzne
5.6.Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe
W 2004 roku na terenie powiatu kościańskiego powstały 444 zdarzenia, w tym 178
pożarów, 258 miejscowych zagrożeń i 8 alarmów fałszywych. Natomiast na terenie gminy Śmigiel
wybuchło 25 pożarów. Najwięcej pożarów powstało w sierpniu i kwietniu, co związane było z
pracami polowymi – okres żniw oraz masowym wypalaniem nieużytków rolnych pól i łąk.
Głównymi przyczynami powstawania pożarów na terenie powiatu były:
• nieostrożność osób dorosłych,
• podpalenia,
• wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń i instalacji elektrycznych, urządzeń
ogrzewczych na paliwo stałe, urządzeń mechanicznych,
• nieostrożność osób dorosłych przy prowadzeniu prac pożarowo-niebezpiecznych,
• wady i nieprawidłowa eksploatacja środków transportu,
• wyładowania atmosferyczne,
• pożary jako następstwa innych miejscowych zagrożeń,
92
• nieostrożność osób nieletnich,
• wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń ogrzewczych.
Na terenie miasta i gminy Śmigiel w 2004 r. wystąpiły 63 miejscowe zagrożenia, w których
brała udział straż pożarna. Głównymi przyczynami tych zdarzeń w powiecie były:
• nietypowe zachowanie się zwierząt,
• niezachowanie zasad bezpieczeństwa ruchu środków transportu,
• huragany, silne wiatry, gwałtowne opady atmosferyczne,
• wady i nieprawidłowa eksploatacja środków transportu,
• nieumyślne działanie człowieka,
• uszkodzenia sieci i instalacji przemysłowych,
• gwałtowne przybory wód,
• wady urządzeń i instalacji elektrycznych, instalacji gazowych, urządzeń ogrzewczych,
• niewłaściwe zabezpieczenie hodowanych zwierząt,
• nieprawidłowe zabezpieczenie wykopów, studni, włazów.
W porównaniu z rokiem 2003 na terenie gminy Śmigiel ilość pożarów spadła o 48,9% (z2ększy w całym powiecie kościańskim), natomiast duży wzrost zanotowano w liczbie miejscowych
zagrożeń aż o 57,6% (jedno z najwyższych w powiecie).
5.6.2.Przyjęte cele
Głównym celem zmierzającym do poprawy bezpieczeństwa jest wprowadzenie skutecznych mechanizmów ograniczania skutków występowania katastrof, poważnych wypadków, klęsk
żywiołowych i innych wydarzeń nadzwyczajnych.
W celu realizacji powyższego celu w jednostce Powiatowej Policji w Kościanie przeprowadzono szkolenie z zakresu nowych procedur alarmowania – przeszkolonych zostało 84% stanu
osobowego jednostki. W okresie sprawozdawczym nie było potrzeby uruchamiania procedury
alarmowania w związku ze zdarzeniami, ale przeprowadzono dwukrotnie alarmy ćwiczebne
ogłoszone dla wybranych jednostek województwa przez KWP w Poznaniu i w drugim przypadku
przez Komendanta Powiatowego Policji w Kościanie. W jednym jak i w drugim przypadku
osiągnięto 90% stanu stawiennictwa w jednostce lub innym wyznaczonym miejscu w czasie
poniżej 2 godzin.
Zostały przeprowadzone ćwiczenia zgrywające współdziałanie z jednostkami ościennymi tj.
w Grodzisku Wlkp. i w Wolsztynie.
Policjanci KPP w Kościanie na bieżąco uczestniczą w pracach i działaniach Zespołów
Reagowania Kryzysowego na szczeblu gmin i powiatu.
93
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach
Programu w perspektywie wieloletniej
Tabela 42. Lista przedsięwzięć związanych z ochroną przed chemikaliami
13
14
15
W
ramach
nakładów na
bezpiecze
ństwo
Budżet
powiatu,
środki
gmin,
PFOŚiGW
inne fundusze
2013
5
6
7
8
9 10 11 12
2011
2012
2010
4
2009
3
2008
2
Jednostki
współpracujące
2007
1
Okres
średnioterminowy
2006
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Termin realizacji
Okres
krótkoterminowy
Zadania własne
1
2
3
P
P
Stworzenie systemu informacji z2czeństwa o możliwości wystąpienia z2ożenia
gmina/
Zapewn. bezpiecz mieszkań
Umożliwienie
właściwego
funkcjon
OC
Informowanie społeczeństwa o
wystąpieniu poważnych awarii z2słowych.
gmina/
W
Zapewnienie
Budżet
ramach gmin,
bezpieczeństwa nakła-
Modernizacja i doposażenie w sprzęt
ratownictwa ekologicznego OSP
gmina/
W
Zapewn. bezBudżet
piecz miesz- ramach gmin,
nakła- PFOŚiGW
kań
dów na
inne funbezpiecze dusze
Uwzględnianie w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego
ustaleń w zakresie poważnych awarii.
gmina/
W
Zapewn. bezBudżet
piecz miesz- ramach gmin,
prac
kań
Zidentyfikowanie przedsiębiorstw
wykorzystujących substancje niebezpieczne i wykorzystanie wniosków
płynących z ich planów operacyjnych do
opracowania i aktualizacji planów z2spodarowania przestrzennego
gmina/
Identyfikacja terenów potencjalnie z2ożonych z tytułu możliwości wystąpienia
poważnej awarii lub klęski żywiołowej
gmina/
dów na
bezpiecze
ństwo
I
ństwo
4
5
6
P
P
P
P
8
Utrzymanie we właściwym stanie
technicznym dróg, którymi przemieszczają się transporty substancji niebezP/I piecznych
Element sysŚrodki
W
temu z2ramach własne,
prac inne funądzania
środowiskiem planist dusze
ycznych
Uwzględnienie zasad bezpieczeństwa
gmina/ zarządcy
transportu substancji niebezpiecznych w
dróg
projektach organizacji ruchu na drogach
gminy
7
94
nad
planem
z2sp.
gmina/ zarządcy
dróg
środowiskiem
Środki
własne,
inne fundusze
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn z2ożeń
W
ramach
środkó
w na
proj
organ
ruchu
Środki
własne,
inne fundusze
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn z2ożeń
W
ramach
środkó
w na
utrzym
anie
dróg
Środki
własne,
inne fundusze
9
Wsparcie przedsięwzięć dotyczących
usuwania azbestu z obiektów i instalacji
P/I budowlanych
gmina/
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn z2ożeń
Środki
własne,
inne fundusze
Środki
własne,
inne fundusze
1
2
3
4
5
P
Sporządzenie zewnętrznych planów
operacyjno-ratowniczych zakładów o
dużym ryzyku wystąpienia poważnych
awarii
komendant
wojewódzki straży pożarnej, z2ąd powiatu/
gmina
Zapewnienie
bezpieczeństwa
Kontrola przestrzegania europejskiej
umowy “ADR” o przewozie substancji i
materiałów niebezpiecznych
komendant
wojewódzki straży pożarnej, z2ąd powiatu/
gmina, Inspekcja Transportu
Drogowego
W
Zapewnienie
Środki
ramach własne,
bezpieczeństwa nakła- inne fundów na
dusze
funk-
P
Ograniczenie i eliminacja z procesów
produkcyjnych substancji chemicznie i
P/I
biologicznie niebezpiecznych
P
P
Respektowanie zasad obowiązujących
przy chemicznej ochronie roślin. Terminowe dokonywanie przeglądów
opryskiwaczy
cjonowanie
inspekcji
ruchu
drogowego
przedsiębiorcy/
wojewoda, z2ąd powiatu,
gmina
Zapewnienie
bezpieczeństwa
Środki
własne,
inne fundusze
rolnicy
Zapewnienie
bezpieczeństwa
Środki
własne,
inne fundusze
Sporządzanie analiz stanu, wybranych
WIOŚ/ zarząd
komponentów środowiska z dokonaniem powiatu, gmina,
oceny zakresu występujących zagrożeń
IMGW, PIG,
oraz opracowanie niezbędnych
ZGKiM
programów naprawczych
środowiskiem
W
miarę
możliw
ych do
uzyska
nia
środkó
w
Środki
własne,
inne fundusze
95
6. Narzędzia i instrumenty realizacji Programu
6.1.Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne
o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
oraz plany miejscowe stanowią narzędzia o zupełnie podstawowym
znaczeniu; są one sporządzane przez władze gmin i uzgadniane m.in.
przez starostę; sposób ich opracowania, stopień szczegółowości i zasady współpracy z gminami w trakcie udzielania przez starostę pozwoleń
na budowę będą w znacznej części decydowały o możliwości realizacji
zapisów Programu;
o prognoza oddziaływania na środowisko projektów miejscowych planów
zagospodarowania
przestrzennego
stanowią
istotny
materiał
umożliwiający uzgodnienie planu miejscowego
o oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć inwestycyjnych
realizowane
w ramach procedury zmierzającej do wydania decyzji o warunkach z2dowy, pozwolenia na budowę, koncesji na poszukiwanie i wydobywanie
kopalin, pozwolenia wodno – prawnego, o warunkach prowadzenia
robót regulacyjnych wód i melioracyjnych, zatwierdzającej projekt
scalania i podziału gruntów, o zmianie lasu na użytek rolny;
o programy gospodarki odpadami przedsiębiorstw;
6.2.Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska
o pozwolenia i decyzje administracyjne na emisję, zintegrowane, wodnoprawne, na wytwarzanie, zbiórkę i recykling odpadów, zobowiązujące do
prowadzenia pomiarów
o zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwoleń dokonywane przez z2ady je eksploatujące;
o przeglądy ekologiczne dokonywane w sytuacjach gdy powstają wątpliwości, w przypadku składowisk zawsze;
o instrukcje eksploatacji obiektów związanych z gospodarką odpadami;
o wymagania kwalifikacyjne stawiane eksploatującym obiekty gospodarki
odpadami;
o strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wody;
o strefy ograniczonego użytkowania terenu;
o ograniczenia lub zakazanie użytkowania niektórych jednostek
pływających na wodach stojących;
6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe
o opłaty za korzystanie ze środowiska; są ponoszone za: wprowadzanie
gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do
ziemi, pobór wód, składowanie odpadów; ponadto na podstawie ustawy
o ochronie przyrody uiszczane są opłaty za wycinkę drzew i krzewów, a
na podstawie Prawa geologicznego opłaty za wydobycie kopalin;
o opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska uiszczają podmioty
korzystające z niego bez uzyskania wymaganego pozwolenia;
o wsparcie finansowe przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w
drodze udzielania oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania kredytów i pożyczek, udzielania dotacji, wnoszenia udziałów do
spółek,
nabywania
obligacji,
akcji
i udziałów przez fundusze ochrony środowiska, oraz wsparcie finansowe
przez Ekofundusz dysponujący pieniędzmi z ekokonwersji, fundusze
Unii Europejskiej (szerzej o nich w dalszym rozdziale), inne pomniejsze
fundusze i fundacje wspomagające ochronę środowiska, budżet
państwa, budżet samorządu województwa;
o system materialnych zachęt (ustawa Prawo ochrony środowiska z2duje zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące
celom ochrony środowiska) dla przedsiębiorców podejmujących się
96
wprowadzania prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami
produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi
wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000,
EMAS, programach czystej produkcji.
6.4.Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne
o odpowiedzialność cywilna za szkody spowodowane oddziaływaniem na
środowisko uregulowana jest także w Kodeksie Cywilnym; pozwala on
każdemu, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko zagraża
lub została wyrządzona szkoda, żądać jej naprawienia lub zaprzestania
działalności; jeżeli naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić jednostka samorządu terytorialnego;
o odpowiedzialność karna za szkody wyrządzone środowisku zagrożona
jest karą grzywny lub ograniczenia wolności w wypadku wprowadzania
do obrotu substancji stwarzających szczególne zagrożenie, eksploatacji
bez pozwolenia instalacji lub lekceważenia przepisów przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku;
o odpowiedzialność administracyjna sprowadza się do możliwości nałożenia na podmiot korzystający ze środowiska i oddziałujący na niego
negatywnie, obowiązku ograniczenia negatywnego wpływu i z2ócenia właściwego stanu środowiska;
o administracyjne kary pieniężne są ponoszone za przekroczenie lub z2szenie warunków korzystania ze środowiska;
6.5.Działalność kontrolna Gminy
Możliwość skutecznego korzystania z instrumentów administracyjnych wiąże się z podejmowaniem czynności kontrolnych. W przypadku samorządu gminnego dotyczą one: sprawowania
kontroli nad przestrzeganiem i stosowaniem przepisów ochrony środowiska, występowanie w
charakterze oskarżyciela publicznego, występowanie o ukaranie za nieprzestrzeganie przepisów
ochrony środowiska (art. 379, 329 – 361)
6.6.Fundusze wspomagające
Struktura finansowania Programu
Wdrażanie niniejszego Programu będzie uzależnione od zrozumienia przez działaczy
samorządowych roli i potrzeby instytucjonalnego wzmocnienia administracji zajmującej się
problematyką ochrony środowiska, a także od umiejętności i determinacji władz samorządowych
zmierzających do przejęcia roli koordynującej w zakresie stworzenia spójnego systemu
gospodarowania odpadami. Realizację zadań własnych Gminy można przewidzieć z największą
dozą pewności. Zależeć ona będzie od dynamiki działania władz samorządowych. Realizacja zadań
koordynowanych będzie w znacznej mierze uzależniona od stanu finansów Państwa i kondycji s2iorstw, które będą musiały dostosować sposób i zakres korzystania ze środowiska do aktualnych
standardów. Kolejną niewiadomą jest tempo wdrażania nowego ustawodawstwa, które będzie
uzależnione od wspomnianego wcześniej wzmocnienia administracji. Jak wynika z tego co wyżej
powiedziano,
w procesie wdrażania Programu środki finansowe będą miały bardzo istotne znaczenie, lecz nie
decydujące. W kontekście zasad dofinansowania zadań związanych z ochroną środowiska zarówno
przez instytucje krajowe, jak i dysponujące środkami Unii Europejskiej, najistotniejsza będzie
możliwość zgromadzenia tzw. wkładu własnego w wysokości minimum 15 – 25% wartości zadania
inwestycyjnego. Zgromadzenie pozostałej części środków będzie możliwe z pieniędzy funduszy
strukturalnych lub, przy większych przedsięwzięciach, spójności. Ponieważ zasady funkcjonowania
krajowych instytucji wspomagających są dość dobrze znane, nie będziemy się dłużej przy nich z2zymywać, natomiast korzystając z materiałów przygotowanych dla Związku Gmin Wiejskich RP,
szerzej przedstawimy ważniejsze fundusze strukturalne Unii Europejskiej zorientowane na ochronę
środowiska.
Zanim do tego przejdziemy, krótka informacja na temat struktury finansowania zadań w z2esie ochrony środowiska w naszym kraju. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony
środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około
30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych będzie polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE.
97
Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólną
poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenia wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych,
w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE - funduszy strukturalnych
i Funduszu Spójności (2004 - 2006).
Przewidywane do realizacji inwestycje priorytetowe będą finansowane ze środków własnych
i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska (przede wszystkim z2dowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej)
Istotny ciężar finansowania inwestycji komunalnych pozostanie na barkach gmin, często
poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np.
EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do
wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to
udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość
świadczonych usług.
W oparciu o analizę źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich
latach w Polsce i województwie wielkopolskim oraz prognoz co do perspektywicznych źródeł, z2duje się, że struktura finansowania wdrażania
Duże możliwości finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska stwarzają fundusze strukturalne i spójności.
6.7.Edukacja społeczności lokalnej
W programie ochrony środowiska woj. wielkopolskiego problematyka edukacji społeczeństwa
w tej dziedzinie przewija się podczas omawiania każdego z komponentów środowiska.
Cele w ten sposób określone wpisują się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej
Strategii Edukacji Ekologicznej: „Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy
człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy
odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Istotne jest, aby został on
osiągnięty zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych poprzez: edukację ekologiczną
w formalnym systemie kształcenia oraz pozaszkolną edukację ekologiczną”. Przedsięwzięcia
edukacyjne społeczności lokalnej znalazły odzwierciedlenie w szeregu dokumentach lokalnych
począwszy od Strategii Powiatu i strategii Gminy. Zamiary w tej materii dotyczą: wspierania
programów edukacji ekologicznej prowadzonej przez organizacje pozarządowe, gminy, szkoły. z2dziano organizację warsztatów ekologicznych dla młodzieży, organizację wycieczek, szkolenie rolników w zakresie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, szkolenie radnych, wreszcie systematyczną
edukację mieszkańców między innymi poprzez organizację otwartych spotkań dla nich. Ponieważ
zamiary te dotyczą wielu dziedzin, choć w szczególności gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej,
nie zostały one szczegółowo opisane w tabelach dotyczących poszczególnych komponentów
środowiska. Jednakże nie ulega wątpliwości, że bardzo ważną pozycją w wydatkach Powiatowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powinna być edukacja. Szczególnie cenna
będzie w tej materii współpraca z organizacjami pozarządowymi i szkołami. Edukacja wiąże się
z rozdziałem następnym, traktującym o udziale mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących
ochrony środowiska.
6.8.Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji
Włączanie do procesu realizacji zrównoważonego rozwoju szerokiego grona partnerów daje
szansę na jego społeczną akceptację i przyjmowanie odpowiedzialności tak za sukcesy jak i porażki. Społeczność powiatu jest głównym adresatem działań przewidywanych Programem, stąd tak
ważnym elementem jest uspołecznienie procesu planowania i podejmowania decyzji i przejrzystość
procedur włączających doń szerokie grono partnerów. Zadanie to, by mogło przynieść pozytywny
skutek, musi być realizowane przez społeczeństwo świadome zagrożeń, jakie niesie z sobą rozwój
cywilizacyjny, a więc odpowiednio przygotowane. W przeciwnym wypadku podejmowane przez władze samorządowe próby rozwiązania szeregu problemów będą napotykały na społeczny opór.
6.9.Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja
Zasady polityki ekologicznej państwa są zasadami, na których oparta jest również polityka
ochrony środowiska województwa wielkopolskiego. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju
jako nadrzędnej uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.:
o Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności:
o zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT),
98
recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze
wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania,
o zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń
i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie
zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw.
dyrektywa IPPC),
o wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami
produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi
wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000
i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp.
o Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. z2wiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru
mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych.
o Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi
oznaczająca uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.
o Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki
regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne
i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych).
o Zasadę subsydiarności, wynikającą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej a oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień
decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel
regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym
szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany.
o Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej z2szącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych
ochrony środowiska a oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na
jednostkę uzyskanego efektu.
Zasady te znalazły odzwierciedlenie w obowiązującej od niedawna Ustawie z dnia 10 maja
2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003.80.717) i innych znowelizowanych ustawach. Jest ona zasadniczym aktem prawnym umożliwiającym prowadzenie polityki z2rzennej, a więc także środowiskowej, która stanowi jej istotny element. Kształt obecnie z2iązującej Ustawy zasadniczo odbiega od dotychczasowych uregulowań prawnych. Co prawda władzom powiatu ustawodawca nie przekazał kompetencji w zakresie gospodarowania przestrzenią,
niemniej bardzo ważna wydaje się aktywność powiatowych służb budowlanych i ochrony środowiska w procesie uzgadniania planów miejscowych. Po raz pierwszy w polskim ustawodawstwie
zostały zdefiniowane i użyte pojęcia dotyczące interesu publicznego, inwestycji interesu publicznego i szereg innych. Oto treści kryjące się za tymi pojęciami:
Ład przestrzenny będący kluczem do interpretacji treści całej ustawy należy rozumieć jako
takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w z2ądkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno – gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno – estetyczne.
Obszar problemowy to pojęcie zdefiniowane jako obszar szczególnego zjawiska z zakresu
gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych wskazany w planie lub
studium.
Interes publiczny jest uogólnionym celem dążeń i działań, uwzględniających zobiektywizowane potrzeby ogółu społeczeństwa lub lokalnych społeczności, związanych z z2spodarowaniem przestrzennym.
Inwestycja celu publicznego to działania o znaczeniu lokalnym (gminnym) i ponadlokalnym
(powiatowym, wojewódzkim i krajowym), stanowiące realizację celów zapisanych w art. 6. Ustawy
z 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami, a więc między innymi:
o budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do z2atrzenia
ludności
w wodę, gromadzenia, przesyłania i oczyszczania ścieków oraz
utylizacji odpadów,
o
99
budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie
środowiska, zbiorników i innych urządzeń wodnych służących z2atrzeniu w wodę, regulacji przepływów i ochronie przed powodzią, a
także regulacja i utrzymywanie wód oraz urządzeń melioracji wodnych,
będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu
terytorialnego,
o ochrona nieruchomości stanowiących dobra kultury w rozumieniu z2sów
o ochronie dóbr kultury,
o poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin stanowiących
własność Skarbu Państwa,
o zakładanie i utrzymywanie cmentarzy,
o ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt lub
siedlisk przyrody,
Obszar przestrzeni publicznej zdefiniowany jako obszar o szczególnym znaczeniu dla z2okojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów z2cznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne, określony
w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Bliższe przyjrzenie się treści nowych regulacji prawnych prowadzi do wniosku, że Studia
uwarunkowań, będą musiały być weryfikowane pod kątem jednoznacznego określenia w nich
między innymi, tego rodzaju obszarów.
Warto ponadto zwrócić uwagę na szereg stojących przed samorządami problemów
wymagających rozwiązania:
o istnieje potrzeba opracowania i wdrożenia standardowych metod szacowania skutków ekonomicznych decyzji przestrzennych; sam zapis w
art.17 pkt. 5, obowiązku opracowania prognozy skutków finansowych
uchwalenia projektu planu, problemu nie rozwiąże; znany jest w kraju
przypadek odstąpienia przez radę, w związku ze skutkami finansowymi
dla budżetu, od uchwalenia sporządzonego już planu;
o gminy nie prowadzą świadomej i perspektywicznej polityki w zakresie
gospodarowania nieruchomościami, stąd nie są przez nie kupowane
grunty rolne, które w perspektywie mają być przeznaczone pod inwestycje; zmiana przepisów polegająca na przyznaniu gminie prawa
pierwokupu nieruchomości przeznaczonej na cele rolnicze, pozwoliłaby
jej na odzyskanie znacznie większej, aniżeli obecnie, części nakładów
koniecznych do przygotowania gruntów pod realizację inwestycji i z2ieszenie realizacji planów miejscowych;
o brak zasobów gruntów komunalnych, które mogłyby posłużyć zamianie
na potrzebne realizacji inwestycji celu publicznego jest skutecznym
hamulcem w realizacji planów;
o wprowadzenie obowiązku określenia w planie miejscowym szczegółowych
zasad
i warunków scalania i podziału nieruchomości nim objętych było
posunięciem potrzebnym, pamiętać jednak należy, że w ślad za
scaleniem i podziałem idą odszkodowania za grunty wydzielone pod
komunikację i obowiązek pobudowania na tym terenie infrastruktury
czyli urządzenia albo modernizacji drogi oraz wybudowanie pod ziemią,
na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń wodociągowych,
kanalizacyjnych,
ciepłowniczych,
elektrycznych,
gazowych
i
telekomunikacyjnych,
z drugiej jednak strony osoby, które otrzymały nieruchomości
wydzielone w wyniku scalenia i podziału są zobowiązane do wniesienia
na rzecz podziału opłaty adiacenckiej w wysokości do 50% wzrostu wartości tych nieruchomości; gminy nie są przygotowane kadrowo i finansowo do realizacji tych operacji;
o obok struktury własności poważną trudnością są zalegające od pokoleń
sprawy własnościowe, dość skutecznym sposobem zachęcenia użytkowników do ich uporządkowania jest rezygnacja z poboru należnego
o
100
gminie podatku od spadków i darowizn, a jeśli to nie poskutkuje wszczęcie sprawy z urzędu; bilans takiego posunięcia jest dla gminy
korzystny;
o na obszarach atrakcyjnych ze względu na walory środowiskowe
lokalizacji, zmorą były podziały gruntów rolnych czynione w oparciu o
art. 46.1 i 47 Kodeksu Cywilnego. W oparciu o te przepisy zorientowani
budowali na atrakcyjnych działkach rolnych o wielkości powyżej 1 hektara, siedliska rolnicze, które z rolniczą profesją nic wspólnego nie miały.
Obecnie ustawodawca przewidział obowiązek określenia w nim terenów
wyłączonych spod zabudowy;
U podstaw realizacji każdego Programu ochrony środowiska leżą decyzje przestrzenne.
Ustalenia planów kształtują sposób wykonywania prawa własności, który nie może naruszać
chronionego prawem interesu publicznego oraz osób trzecich. Panującą dotąd samowolę odnośnie
zmiany przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, powstrzymuje zapis art. 14 mówiący o
tym, że plany dla takich obszarów sporządza się dla całego obszaru wyznaczonego w studium. Nowością jest obowiązek sporządzenia prognozy skutków finansowych uchwalenia planu.
Wejście w życie nowej ustawy regulującej problematykę gospodarki przestrzennej, jak wseno wyżej, pociągnęło za sobą nowelizację innych ustaw, do których wprowadzone zostały zapisy
związane z problematyką ochrony środowiska. Oto najważniejsze z nich:
o obowiązkiem organów jednostek samorządu terytorialnego jest dbałość
o dobra kultury i podejmowanie działań ochronnych oraz uwzględnianie
zadań ochrony zabytków, między innymi w wojewódzkich i miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego, w budżetach i w prawie
miejscowym (Ustawa o ochronie dóbr kultury art.3);
o przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne,
wymagającego zgody dokonuje się w miejscowym planie z2spodarowania przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w z2sach o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
o przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne:
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty z2ar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga
uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej,
o gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga
uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa lub upoważnionej przez niego osoby,
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty z2ar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych
z gleb pochodzenia organicznego i torfowisk, jeżeli ich zwarty obszar
projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,
o pozostałych gruntów leśnych
wymaga uzyskania zgody wojewody wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. (Ustawa
o ochronie gruntów rolnych i leśnych art.7);
Aby uświadomić sobie jak problematyka gospodarowania przestrzenią przenika tę dotyczącą
ochrony środowiska, warto prześledzić jakie uwarunkowania należy uwzględnić w studium. Oto
one:
o dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu;
o stan ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony;
o stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej,
wielkości
i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, z2dy i krajobrazu kulturowego;
o stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej;
o warunki i jakość życia mieszkańców, w tym ochronę ich zdrowia;
o zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia;
o potrzeby i możliwości rozwoju gminy;
o stan prawny gruntów;
101
występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów
odrębnych;
o występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych;
o występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód z2emnych;
o występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie z2sów odrębnych;
o stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopień
uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz
gospodarki odpadami;
o zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych.
Analizując zakres merytoryczny wymienionych wyżej zagadnień, można stwierdzić, że oba z2esy tematyczne przenikają się w 75%.
Oto wykaz problemów na styku gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska.
o krytyka przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań polegających na
wprowadzeniu hierarchii i kolejności opracowywania programów,
dominuje postawa my najlepiej wiemy czego nam trzeba i sami sobie
poradzimy; sytuacja, jeśli chodzi rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę, w zakresie planowania przestrzennego po części jest podobna; jak
widać powszechne jest traktowanie gminy jak wyizolowany z otoczenia i
niezależny od niego organizm;
o sposób, jakość i koszty realizacji wielu zadań nałożonych na gminy są
zdeterminowane istnieniem podmiotów gospodarczych, stowarzyszeń,
fundacji itp., zdolnych do ich podjęcia, a co za tym idzie, rynkiem
rozmaitego rodzaju usług; tej infrastruktury, nazwijmy ją gospodarczo społeczną,
brak,
zwłaszcza
na
obszarach
wiejskich;
z punktu widzenia gospodarowania przestrzenią i środowiska jest to,
wbrew pozorom, bardzo istotne;
o niemożność rozwiązania wielu trudnych problemów, nie wyłączając z2rzennych
i środowiskowych, tłumaczona jest najczęściej brakiem funduszy; jest to
tylko część prawdy; nie prowadzi się bowiem w gminach czegoś co jest
normą w prawidłowo zarządzanych przedsiębiorstwach, mianowicie
controllingu czyli analizy kosztów; konstrukcja budżetu uniemożliwia to,
a mało kto ma możliwość prowadzenia podwójnej buchalterii czyli
budżetu zadaniowego.
o na co dzień obserwujemy bardzo wiele konfliktów sąsiedzkich pomiędzy
mieszkańcami wynikających z przemieszania funkcji mieszkalnych z
gospodarczymi, określając w planach przeznaczenie terenów i kreśląc
linie rozgraniczające, zwłaszcza gdy plan ma charakter regulacyjny, z2ży wyraźnie określić długość okresu przejściowego, który musi być co
najmniej pięcioletni i zapisać brak możliwości rozwoju dla zakładów
funkcjonujących na terenach o innym przeznaczeniu; aby nie potęgować
konfliktów i nie doprowadzić do przeniesienia produkcji lub usług do innej gminy, władze muszą stworzyć dogodne warunki dla budujących
pomieszczenia dla rozwijającej się firmy w nowym miejscu, zaś wójt
powinien
osobiście
zaangażować
się
w przekonanie właścicieli o słuszności takiego stanowiska; w
rozwijających się gospodarczo gminach proces ten już trwa i dokonuje
się po części samoczynnie; na niektórych obszarach najwięcej
problemów stwarzają kierowcy z firm transportowych nie posiadających
własnych baz i garażujący oraz naprawiający duże samochody na ulicy
bądź nieruchomości mieszkalnej;
o pomimo, że nawet w dynamicznie rozwijającej się gminie, koszty z2ądzania planów nie przekraczają 3% wydatków budżetowych, część
radnych niechętnie podnosi rękę by głosować za ich zwiększeniem, warto przy tej okazji zdać sobie sprawę z tego, że w naszym kraju wskaźnik
o
102
o
o
o
o
kosztów sporządzania wszelkich planów jest kilkukrotnie niższy, w
stosunku do kosztów inwestycji, aniżeli w krajach „starej” Unii;
problematyka uwzględniania, bądź nie uwag do planu jest poważnym
problemem społecznym, który budzi ogromne emocje i ściąga na sesję
rady gminy liczną publiczność, podczas prowadzenia tej procedury
ujawniają się wszystkie konflikty niejednokrotnie tkwiące korzeniami w
odległej przeszłości, należy przyjąć do wiadomości, że nie jest
możliwym przestrzeganie elementarnych zasad urbanistycznych
i uwzględnienie wszystkich zarzutów; dodatkową trudnością jest fakt, że
radni bardzo często nie do końca rozumieją o czym mowa podczas
prezentacji projektu planu, i jeśli ktoś, może to być dobrze przygotowany
wójt albo pracownik zajmujący się tą problematyką, nie wesprze projektanta, najlepiej sporządzony projekt może być wywrócony na opak.
wpływ na jakość przestrzeni ma również, poniekąd uzasadniony szczupłością kadr, brak nawyku kontroli przez służby nadzoru budowlanego
zgodności realizacji, dotyczy to indywidualnego budownictwa mieszkalnego, z projektem i pozwoleniem na budowę.
poważną trudność w chwili podejmowania rozmaitych prac planistyczno
- programistycznych stwarzają, z jednej strony brak wielu danych, z
drugiej brak możliwości szybkiego ich przetworzenia; trudności w dotarciu do nich wynikają z wielu powodów, na przykład stanu prawnego,
który w minionych latach dopuszczał wiercenie bez dokumentacji,
pozwoleń i rejestracji studni o niewielkiej głębokości, to spowodowało
dzisiejsze trudności w dotarciu do nich i skontrolowaniu bezpiecznego
dla wód podziemnych ich zamknięcia; ogromną pomoc w pracy nad
planami mogą stanowić dostępne w Centralnym Ośrodku Dokumentacji
Geodezyjnej i Kartograficznej zdjęcia lotnicze, ponadto mogą one być
przydatne do identyfikacji naruszeń gruntu, elementów infrastruktury,
płytko zalegających wód, nielegalnej zabudowy itp.
większość dotąd prowadzonych w gminach prac programistycznych
dotyczących potrzeb w zakresie elementów infrastruktury, prowadzonych było w oparciu o wątpliwej jakości dane, na przykład dawne
normy zużycia wody przyjmowane dla celów projektowych były bardzo
zawyżone; dzisiaj wiele się w tej materii zmieniło, niemniej wiele
pobudowanych obiektów komunalnych zostało przewymiarowanych;
bardzo często autorom tych opracowań zabrakło wyobraźni i nie z2dzieli
zmian
w
ilości
i strukturze wiekowej ludności spowodowanych migracją, upadku z2órych zakładów produkcyjnych, zmian technologii na energooszczędne i
wodooszczędne.
6.10.Bilans potrzeb i możliwości finansowych Gminy
103
Tabela 43. Projekcja dochodów na lata 2005- 2012 (dane w PLN)
DOCHODY
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
DOCHODY RAZEM
Dochody własne , w tym:
26 609 179
27160628
27638484
28191254
28755075
29330180
29916784
30515119
7342275
7036588
7160388
7303596
7449668
7598661
7750635
7905647
sprzedaż majątku
96098
113980
115985
118305
120671
123084
125546
128057
Udział w podatkach dochodowych
3088673
3630273
3694106
367988
3843348
3920215
3998615
4078591
Subwencje
11759874
12297675
12514037
12764318
13019604
13279996
13545596
13816508
4381779
4269953
4355352
4442459
4531308
4621934
4621934
4714373
3822474
3829688
3897066
3975007
4054507
4135597
42183309
4302675
Zadania własne
514721
366440
372887
380345
387952
395711
403625
411698
Inwestycje własne
44584
-
-
-
-
-
-
-
Inwestycje zlecone (adm. rządowa)
-
-
-
-
-
-
-
-
20000
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
20000
-
-
-
-
-
-
-
16570
-
-
-
-
-
-
-
Zadania bieżące
-
-
-
-
-
-
-
-
Inwestycje
16570
-
-
-
-
-
-
-
24247645
Dotacje celowe z budżetu państwa
Zadania zlecone,
powierzone i porozumienia
Dotacje celowe na podst. poroz. między j.s.t.
Zadania bieżące
Inwestycje
Środki na dofinansowanie zadań ze źródeł
pozabudżetowych
WYDATKI BIEŻĄCE:
Dotacje
Wydatki na obsługę długu
WYDATKI INWESTYCYJNE:
finansowane z:
Środki własne
Kredyty preferencyjne
Kredyty komercyjne
Dotacje z budżetu państwa
Środki pozabudżetowe
WYDATKI RAZEM:
DEFICYT BUDŻETOWY (DOCHODY RAZEM – WYDATKI
RAZEM)
104
30179569
30710535
31324750
31951245
32590270
33242075
533906916
1104715
854852
869892
887290
905036
923137
941600
960432
896
15000
15264
15569
15880
16197
16521
16851
4709
26699260
30179569
30710539
31324475
31951245
32590270
32242075
33906916
80085
3018941
3072055
3133496
3196166
3260090
3325291
3391797
Przychody Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFOŚiGW):
2003 – 202 881 zł
2004 – 155 954
2005 – 59 762
2006 – 78 000
Wydatki GFOŚiGW:
2006 – 587 025
7. Procedury kontroli realizacji Programu
Realizacja programu obejmuje pierwsze lata członkostwa w Unii Europejskiej. W okresie tym
obowiązywać będzie Polityka ekologiczna Państwa (2002), Strategia zrównoważonego rozwoju
kraju, Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego, Program Ochrony Województwa Wielkopolskiego oraz Program Ochrony Środowiska Powiatu Kościańskiego. Coraz większy wpływ na warunki realizacyjne będą też miały ustalenia wspólnej polityki ekologicznej Unii Europejskiej określone w
Piątym Programie Działań oraz w dyrektywach, rozporządzeniach i decyzjach. W Programie tym
mocno akcentowane są instrumenty ekonomiczne i fiskalne. Instrumenty z zakresu organizacji, z2ądzania i marketingu stanowią bardzo obszerną i ciągle rozbudowywaną grupę narzędzi realizacyjnych. Podczas realizacji programu muszą być uwzględnione:
o ścisłe powiązanie z programem procesu budowy i realizacji budżetu, a
zwłaszcza budowy budżetu zadaniowego,
o zarządzanie jakością jako element zarządzania sferą usług publicznych
w gminie,
o systemowe podejście do budowy marketingu gminnego (w tym
promocji).
Istotną sprawą jest również informowanie opinii społecznej o postępach w realizacji wybranych
zadań programu (wszystkimi kanałami komunikacji społecznej).
System zarządzania realizacją programu jest bardzo ważnym i często niedocenianym elementem budowy gminnej Agendy 21. Decyduje on bowiem czy w miarę upływu czasu dynamika
procesu realizacji programu będzie rosnąć czy słabnąć. Zaniechanie stworzenia tego systemu z2duje, że program stanie się bardzo szybko dokumentem „martwym". Zarządzanie realizacją to przede wszystkim:
o tworzenie i doskonalenie instrumentów realizacji,
o monitorowanie, czyli obserwacja realizacji celów i zadań programu oraz
zmian w warunkach realizacji,
o aktualizacja programu.
7.1.Mierniki postępów w realizacji Programu
Realizacja zadań programu ma na celu poprawę lub utrzymanie stanu środowiska. Wymiernym efektem postępów w realizacji programu będą zmiany wartości wskaźników charakteryzujących poszczególne zagadnienia programu. Do głównych wskaźników należą:
o wskaźniki społeczno-ekonomiczne mierzone taryfami cen na usługi
komunalne (woda, ścieki, odpady) konsekwentnie zmierzające do
uwzględnienia wszystkich elementów kosztów, wyniki badań opinii z2cznej dotyczące jakości życia,
o wskaźniki stanu środowiska mierzone zmniejszaniem się ładunków z2eczyszczeń do niego odprowadzanych, ilością podpisanych z mieszkańcami i firmami umów na odbiór odpadów, ilością odpadów z2wanych do zagospodarowania przez jednego mieszkańca, ilością z2dów wysegregowanych przez mieszkańców „u źródła”, poziomem z2sku i recyklingu, wielkością obszaru poddanego ochronie, ilością obiektów poddanych ochronie, wielkością zalesionej powierzchni, wielkością
obszarów poddanych rekultywacji, wielkością obszarów, na których z2dowano i zmodernizowano systemy melioracji, długością wyznaczonej
granicy polno-leśnej, ilością gospodarstw ekologicznych, ilością w
prawidłowy sposób zamkniętych otworów studziennych, ilość zmodernizowanych punktów świetlnych, ilość mieszkańców korzystających ze
105
o
o
zmodernizowanych systemów grzewczych, wskaźnik zmniejszenia z2trzebowania na energię przez system wodociągowy, ilość zabezpieczonych termicznie mieszkań, powierzchnia dachów z wymienionymi
pokryciami azbestowymi, długość i parametry zmodernizowanego obwałowania, stopień zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni, ilość mieszkańców korzystających z kanalizacji sanitarnej, powierzchnia, z której
wody opadowe są odprowadzane do kanalizacji, powierzchnia zmodernizowanej nawierzchni drogowej,
wskaźniki wielkości i skuteczności ponoszonych nakładów inwestycyjnych mierzone kosztem inwestycyjnym przeliczonym na mieszkańca,
wielkością nakładów na ochronę środowiska, wskaźnikiem zaangażowania środków budżetowych i pozabudżetowych,
wskaźniki aktywności społeczności lokalnej – mierzone aktywnością
organizacji pozarządowych, czyli ilością projektów, wielkością zakontraktowanych sum, itp.
7.2.Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę
Do podmiotów zarządzających realizacją Programu należą: Rada Gminy i Burmistrz.
Proponuje się powołanie grupy społeczno-eksperckiej złożonej z osób reprezentujących cały z2ój aktywności gminy np. Gminne Forum Zrównoważonego Rozwoju - pełniące społeczny nadzór
nad realizacją Programu zgodnie z zaleceniami Agendy 21.
W skład Forum, liczącego od 25 do 30 osób wchodzą: przedstawiciele samorządu gminnego,
liderzy z gmin, lokalni liderzy, reprezentanci przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz s2awiciele innych sektorów życia społeczno-gospodarczego. Między posiedzeniami Forum pracują
zespoły (grupy robocze, Komisje, wyspecjalizowane podzespoły Forum, np. Forum Gospodarcze) z
udziałem członków Komisji Rady Gminy, zajmujące się monitorowaniem realizacji strategii w
ramach poszczególnych komponentów środowiska.
Forum zwoływane jest przez organizatora Forum w porozumieniu z Przewodniczącym Rady
Gminy, w miarę występujących problemów i potrzeb.
o RADA GMINY i BURMISTRZ - pełnią bieżący nadzór nad realizacją
programu, czuwają, aby przy tworzeniu budżetu powiatu uwzględniane
były zadania priorytetowe, prowadzą akcję informacyjną i promocyjną,
uchwalają zmiany w programie.
o GRUPY ROBOCZE przypisane do poszczególnych zadań strategicznych - realizują je zgodnie z przyjętymi planami realizacji, zdają
sprawozdania podczas spotkań Gminnego Forum Zrównoważonego
Rozwoju
7.3.Procedury kontroli realizacji
Program Ochrony Środowiska uchwala rada gminy, z wykonania programu organ wykonawczy
gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie gminy. Na bieżąco, w cyklu półrocznym
realizacja Programu jest monitorowana w sposób opisany wyżej.
7.4.Procedury aktualizacji Programu
Program jest długoterminowym dokumentem strategicznym określającym cele i programy
działań na kilkanaście lat oraz wymagającym ciągłej pracy nad podnoszeniem jego jakości. z2towanie projektu dokumentu i jego przyjęcie przez Radę Gminy kończy, tylko pewien etap planowania. Ze względu na swój długookresowy charakter planowanie ekorozwoju powiatu jest
procesem ciągłym wymagającym stałego śledzenia: stanu środowiska, zmian prawnych, gospodarczych, politycznych, społecznych itp. i ich uwzględniania w dokumencie oraz przesuwania horyzontu planowania na kolejne lata. Program będzie poddawany przeglądowi w cyklu dwuletnim, choć
monitorowanie postępów prac nad nim może odbywać się z większą częstotliwością.
106
8. Streszczenie Programu Ochrony Środowiska
Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska Gminy Smigiel.
Program ten stanowi rozwinięcie Programu Ochrony Środowiska Powiatu Kościańskiego.
Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów,
priorytetów i w konsekwencji działań, jakie stoją przed samorządem gminnym w dziedzinie ochrony
środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań z2ego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej
oraz,
w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa.
Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę
z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001.62.627) w art.17 i 18, ustawę z 27.04.2001
o odpadach (Dz. U. 2001.62.628) w art. 14 ust.6 oraz ustawę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy
– Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.
2001.100.1085) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Programu
ochrony środowiska określają Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu
regionalnym i lokalnym (MŚ grudzień 2002).
Podstawę opracowania niniejszego opracowania stanowi szereg dokumentów udostępnionych
przez gminę, m.in.:
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i
gminy Śmigiel,
• Strategia rozwoju,
• Plan rozwoju lokalnego,
• Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego,
• Program ochrony środowiska powiatu kościańskiego,
• Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego,
• Dane z WIOŚ,
• Dane z GUS,
• i wiele innych
Rozpoczynając prace nad Programem Wykonawcy odwiedzili gminę celem przedstawienia im
metodyki realizacji opracowania oraz odwiedzenia najważniejszych z punktu widzenia ochrony
środowiska, obiektów komunalnych takich jak oczyszczalnia ścieków i składowisko odpadów.
Wizja terenowa oraz rozmowy z pracownikami samorządowymi zajmującymi się problematyką
ochrony środowiska pozwoliły na szybkie wyrobienie sobie opinii na temat sytuacji w Gminie.
Gminny Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy z urzędem
gminnym. Konieczne było bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminę, która będzie
realizowała jako własne.
Zwracając się o udostępnienie danych, Wykonawca miał świadomość, że pewne rejestry
nie są prowadzone, albo są niekompletne. Nieliczne braki zostały w Programie uwidocznione
gdyż i taka jest jego rola. Zaproponowane zostały też środki zaradcze.
Program składa się z kilku części charakteryzujących poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego, z analizą stanu istniejącego gminy Śmigiel odnośnie ochrony przyrody,
gospodarki leśnej, ochrony gleb, zasobów kopalin, wód powierzchniowych i podziemnych, jakości
powietrza, wykorzystanie energii odnawialnej, oddziaływanie pól elektromagnetycznych, z2iaływanie hałasu. W programie zawarte są również problemy wynikające z prowadzonej działalności człowieka oraz zagrożenia środowiska przyrodniczego, jak również przewidywane kierunki
zmian, jakie nastąpią z uwzględnieniem rozwoju zrównoważonego.
Program powinien być realizowany poprzez uwzględnienie zapisów wynikających z
dokumentów rządowych, zwłaszcza wynikających z listy przedsięwzięć własnych i koordynowanych. Ponadto wszelkie działania winny wynikać z przedsięwzięć zawartych w opracowaniach
na szczeblu regionalnym (Program wojewódzki, Strategia wojewódzka) i lokalnym zwłaszcza z
Programu powiatowego oraz z dokumentów, koncepcji władz gminy, postulatów rozmaitych
środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców. Dodatkowo niektóre z przedsięwzięć
zostały zaproponowane przez zespół opracowujący Program.
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć, odnośnie każdego komponentu środowiska z2dniczego została zawarta w tabelach. Zadania podzielone są na zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne. W każdej z tych grup wyróżnia się zadania własne i koordynowane.
Przy opracowywaniu programu, duży nacisk położono na poprawę stanu świadomości
ekologicznej oraz edukację ekologiczną mieszkańców gminy.
107
W programie przedstawiony został bilans potrzeb i możliwości finansowych gminy. Dzięki
zestawieniu finansowemu możliwe jest określenie wielkości środków, jakie gmina może z2aczyć na inwestycje związane z ochroną środowiska.
108

Zarząd Powiatu w Jarocinie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Szanowni Państwo, Poniżej przedstawiamy wstępny

CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA Europejski Fundusz

Wyniki podziału środków na realizację zadań z zakresu

Witryna_styczen_luty_2017 pdf

Spotkania informacyjne LGD Zielony Wierzchołek

PRZEMOC W RODZINIE MOŻNA POWSTRZYMAĆ