KOMENTARZ

KOMENTARZ
DO MAPY SOZOLOGICZNEJ
W SKALI 1 : 50 000
ARKUSZ N-33-132-A
GNIEZNO
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU
Położenie fizycznogeograficzne
Obszar arkusza mapy GNIEZNO, zgodnie z podziałem Polski na regiony
fizycznogeograficzne J. Kondrackiego (2000), wchodzi w całości w granice
podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (315), jednocześnie należącego do
niej makroregionu Pojezierze Wielkopolskie (315.5) i prawie w całości do
mezoregionu Pojezierze Gnieźnieńskie (315.54). Jedynie wąski, równoleżnikowo
rozciągnięty niewielki pas terenu w części południowej omawianego terenu wchodzi
w granice mezoregionu Równina Wrzesińska (315.56) – rys. 1.
Rys. 1.
Budowa geologiczna
Podłoże utworów kenozoicznych budują utwory mezozoiczne i jury,
wykształcone w postaci piasków różnoziarnistych, margli, wapieni i opok. Osady
kredy występujące prawie na całym obszarze objętym opracowaniem, należą do
kredy górnej – kampanu. Utwory jurajskie – malmu i doggeru pojawiają się
miejscami w północno – wschodniej części niniejszego obszaru. Powierzchnia
utworów mezozoicznych zalega przeważnie na rzędnej około 50 m p.p.m. Wyższe
położenie stropu utworów mezozoicznych w części zachodniej omawianego
obszaru związane jest z antykliną Kłecka. Utwory mezozoiczne są tu przykryte
przez osady trzeciorzędowe, wykształcone w postaci mułków, mułowców i piasków
drobnoziarnistych oligocenu, o miąższości od 20 do lokalnie 50 - 60 m. Na nich
zalegają osady miocenu wykształcone w postaci piasków różnoziarnistych, iłów,
mułków i węgli brunatnych. Miąższość utworów mioceńskich jest zróżnicowana
i oscyluje w granicach od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. Miocen przykrywają
iły plioceńskie o miąższości od kilkunastu do ponad 50 metrów. Strop utworów
trzeciorzędowych wykazuje nachylenie w kierunku wschodnim. Utwory
czwartorzędu zalegają na pstrych iłach plioceńskich i mają zróżnicowaną
miąższość. Największa, około 60 m, występuje w rejonie Gniezna. Na pozostałej
części miąższość ta waha się od 20 do 50 m. Wśród utworów czwartorzędowych
dominują gliny zwałowe zlodowacenia bałtyckiego fazy poznańskiej, budujące
rozległą wysoczyznę denno – morenową (Równina Gnieźnieńska). Obszar
Pagórków Gnieźnieńskich stanowi strefę wzniesień moreny czołowej, zbudowanej
z glin i piasków akumulacji wodno – lodowcowej. Część północno-wschodnią
zajmują piaski sandrowe, rozcięte dolinami Wełny, Strugi Dębowieckiej i Strugi
Sadowickiej. W dolinach rzecznych, wykorzystujących w swych biegach odcinki
rynien subglacjalnych, występują holoceńskie osady torfów i namułów, a w dolinie
Wełny piaski akumulacji rzecznej (Ziętkowiak Z., 2003).
Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia
Stosunki wysokościowe pozwalają na wydzielenie za B. Krygowskim (1961)
wyraźnych obszarów równinnych jak i pagórkowatych. Największą powierzchnię
zajmuje Równina Gnieźnieńska, wykazująca dużą jednolitość pod względem
wysokości bezwzględnych, które wahają się w granicach 100 – 115 m n.p.m. Jest
to obszar równiny falistej urozmaiconej niegłęboko wciętymi dolinami Wełny i Małej
Wełny oraz rynnami glacjalnymi o przebiegu prawie południkowym, wypełnionymi
licznymi jeziorami. Rynny te wcinają się w powierzchnię wysoczyzny na głębokość
od 2 do 10, a nawet 17 metrów na obszarze Równiny Gnieźnieńskiej, i na głębokość
od 15 – 30 w strefie Pagórków Gnieźnieńskich, obejmujących południową część
omawianego obszaru. Kulminacje Pagórków Poznańskich wahają się w granicach
od 115 do 139,9 m n.p.m. Ta ostatnia wartość stanowi zarazem najwyższy punkt na
opisywanym terenie. Miejscem najniżej położonym jest punkt, w którym Wełna
przekracza północną granicę opracowania i wynosi 92,0 m n.p.m. Spadki terenu
w obrębie wzgórz morenowych i krawędziach rynien oscylują w granicach od
3 do 18°.
Według B. Krygowskiego (1961) Równina Gnieźnieńska, to wysoczyzna
morenowa, płaska i falista, tworząca zasadniczy element morfologiczny. W nią
wcięte są wspomniane rynny subglacjalne, a nad nią sterczą wzgórza i pagórki
moren czołowych, spiętrzonych (Pagórki Gnieźnieńskie). Północno-wschodnią
część obszaru zajmuje poziom sandrowy, powiązany z morenami czołowymi tzw.
Oscylacji Ryszewskiej (Kozarski S., 1962). Obok falistości w rzeźbie wysoczyzny
morenowej (Równiny Gnieźnieńskie) uderza intensywne rozcięcie jej powierzchni
przez system rynien glacjalnych, wykorzystywany dziś przez odwadniające
wysoczyznę cieki. Z innych form glacjalnych występują tu nieliczne formy kemowe,
terasy kemowe w rynnach, liczne zagłębienia wytopiskowe oraz sieć glacjalnych
i holoceńskich dolin i dolinek, rozcinających zbocza wysoczyzny i rynien.
Wody powierzchniowe
Analizowany obszar należy w całości do zlewni Warty, a działy wodne
wyznaczone dla jej dopływów należą głównie do III, IV i V rzędu. W większości są
to działy wyraźne. Wyznaczone działy rozdzielają dorzecza rzek spływających
z Pagórków Gnieźnieńskich w kierunku północnym – Wełny i Wełnianki (Strugi
Gnieźnieńskiej) oraz południowym – Wrześnica i Mała Wełna. Fragment obszaru
w części wschodniej arkusza, na wysokości Smolar – Jastrzębowa, należy do zlewni
Panny, dopływu Noteci. Z ogólnego kierunku spływu wód wyłamują się Struga
Dębowiecka ze Strugą Sadowicką, spływające od wyniesień pagórkowatej
wysoczyzny morenowej rejonu Gościeszyna na południe do Jeziora
Strzyżewskiego, przez które przepływa kierująca się na północ Wełna. W dobrze
wykształconych dolinach rzecznych, szczególnie Wełny, ale i jej dopływów,
występują liczne jeziora, o charakterze rynnowym. Sieć drobnych cieków poprzez
pogłębienie i wyprostowanie koryt upodobniona została do systemu rowów
melioracyjnych. Do ogólnego systemu odwodnienia poprzez sieć rowów
melioracyjnych zostały włączone znaczne obszary zagłębień bezodpływowych.
Pozostałe drobne zagłębienia bezodpływowe, występujące z reguły w strefie
pagórków czołowomorenowych rejonu Gniezna, są zagłębieniami o charakterze
ewapotranspiracyjnym, często wypełnionymi wodą (Ziętkowiak Z., 2003). W obrębie
arkusza występują liczne jeziora. Dla największych z nich zamieszczono w tabeli
1 główne parametry morfometryczne.
Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne
Nazwa jeziora
Wys.
[m n.p.m.]
Powierzchnia [ha]
planimetr
Winiary
-
18,1
12,5
15,3
320,0
1,8
3,0
8.
Ławiczno
94,0
-
12,5
14,8
-
-
-
9.
Pyszczynek
(Pyszczyńskie)
102,0
17,8
11,0
12,9
170,0
1,0
1,7
10.
Wełnickie
-
12,4
12,5
12,2
347,2
2,8
6,0
11.
Głęboczek***
95,0
13,7
12,5
12,0
561,7
4,1
9,0
12.
Świętokrzyskie
103,0
14,4
11,0
12,0
420,0
2,5
6,3
13.
Biskupiec
94,0
-
10,5
10,5
-
-
-
14.
Modrze***
-
11,0
10,5
10,3
363,0
3,3
7,2
*IRŚ – Instytut Rybołówstwa
**KJP – Katalog Jezior Polski, A. Choiński, 1995
***AJP - Atlasu jezior Polski, 1996; praca zb. pod red. J. Jańczaka)
Opracował zespół w składzie:
Gabriela Karwacka, Jolanta Kijowska,
Andrzej Kijowski, Stefan Żynda
L.p.
7.
Obj.
[tys. m3]
Głęb.
śr.
[m]
Głęb.
max
[m]
IRŚ
KJP
1.
Wierzbiczańskie
97,0
189,3
148,5
146,5
12765,0
6,7
21,6
2.
Piotrkowskie
95,0
52,1
47,5
47,5
1745,3
3,4
7,9
3.
Strzyżewskie
95,0
49,9
48,5
45,5
2890,6
5,8
13,3
4.
Jankowskie***
-
33,0
32,5
33,3
1815,0
5,5
12,7
5.
Mielno
97,0
26,1
18,5
20,0
608,0
2,3
5,6
6.
Duże Sykule (Sykuła)
102,0
21,6
19,0
19,8
610,4
2,8
5,2
Wody podziemne
Pod względem hydrogeologicznym opisywany obszar leży w regionie
mogileńskim (XII), w którym główne poziomy użytkowe występują w utworach
czwartorzędu, trzeciorzędu i lokalnie kredy. Wydajności potencjalne typowego
otworu studziennego mieszczą się najczęściej w przedziale od 30 do 70 m3/h
(lokalnie, na południowy zachód od Gniezna spadają do 2 – 10 m3/h). Południowa
granica opracowania pokrywa się z północną granicą rejonu wielkopolskiej doliny
kopalnej XIID, wyodrębnianej w regionie mogileńskim. Rejon ten występuje już poza
granicami niniejszego arkusza. Natomiast północno-wschodnia część omawianego
terenu wchodzi w zasięg rejonu Strzelna (XIIA), w którym główny poziom użytkowy
znajduje się w utworach czwartorzędowych – piaskach, żwirach, na głębokości od
kilkunastu do 70 m. Miąższość poziomu wodonośnego oscyluje od kilku do
kilkunastu metrów, a wydajności kształtują się w zakresie od kilku do 30 m3/h,
lokalnie nieco wyższymi. Mniejsze znaczenie mają tu poziomy użytkowe w utworach
trzeciorzędu, występujące w piaskach mioceńskich (Mapa hydrogeologiczna Polski,
1987). Zachodnia, północno – zachodnia i północno – wschodnia część omawianego
obszaru leży w granicach trzeciorzędowego subzbiornika Inowrocław – Gniezno nr 143,
w ośrodku porowym, o średniej głębokości ujęć około 120 metrów i szacunkowych
zasobach dyspozycyjnych 96 tys. m3/dobę. Ponadto fragmenty omawianego obszaru w
jego części południowo-zachodniej i południowo-wschodniej wchodzą w zasięg GZWP
nr 144 - wielkopolska dolina kopalna, o ośrodku porowym, szacunkowych zasobach
dyspozycyjnych 480 tys. m3/d i średniej głębokości ujęć 60 metrów. Zbiornik ten
stanowi Obszar Wysokiej Ochrony (Kleczkowski A. S., 1990).
Wahania I poziomu wód podziemnych mają duże znaczenie w procesie
obiegu wody z uwagi na fakt alimentowania głębszych poziomów wodonośnych. Na
większości obszaru wody pierwszego poziomu zalegają na głębokościach nie
większych niż 2 m p.p.t. Przebieg hydroizobat 1 i 2 m jest współkształtny z zarysem
dolin rzecznych i rynien jeziornych. W obrębie pagórków czołowomorenowych
głębokość zalegania wód podziemnych zwiększa się, i lokalnie pojawiają się
hydroizobaty 5 m.
Gleby
Obszar objęty arkuszem mapy w większości znajduje się w granicach
Gnieźnieńskiego regionu glebowo – rolniczego. Jedynie część wschodnia
i południowo – wschodnia wchodzi w granice regionu Murowanej Gośliny.
(Olejniczak E., 1989).
Granice regionu Gnieźnieńskiego wyraźnie zarysowują się od strony
południowej na styku z Regionem Murowanej Gośliny, co wynika z ostro
zachodzącej zmiany warunków przyrodniczych. Od strony zachodniej (poza
analizowanym terenem) są one zdecydowanie mniej wyraźne. W użytkach rolnych,
stanowiących 80% powierzchni regionu, dominują grunty orne (około 90%).
W gruntach ornych przeważają gleby pseudobielicowe wytworzone z glin
zwałowych, płytko lub średnio głęboko spiaszczonych, a towarzyszą im większe
obszary gleb brunatnych wyługowanych, wytworzonych głównie z glin i piasków
zwałowych. Gleby brunatne właściwe spotyka się tylko w kompleksach 2 i 3. Czarne
ziemie w większości pokrywają się z kompleksami 8 i 9, a w około 60% powierzchni
z glebami kompleksu 2. Na uwagę zasługuje fakt, że przeszło połowę powierzchni
kompleksu 6 zajmują gleby wytworzone z piasków zwałowych, podścielonych gliną
lub piaskami gliniastymi. Generalnie jest to region przewagi kompleksu 4 i 5 (po ok.
30%) z udziałem kompleksów 6, 2, 7 (w sumie ok. 30%) i nieznacznym udziałem
kompleksów 8, 9, 3 i 1. Użytki zielone zalicza się tu do średnich (2z) oraz słabych
i bardzo słabych (3z). Położone są one prawie w całości w rynnach i innych
głębokich dolinach, na glebach mułowo-torfowych i murszowych. Ponadto część
z nich występuje na stromo nachylonych zboczach rynien i dolin – na glebach
brunatnych i pseudobielicowych. Generalnie cały region odznacza się korzystnymi
warunkami produkcji rolnej pod względem rzeźby, średnio korzystnymi warunkami
wodnymi, ze względu na znaczny udział gleb o okresowym niedoborze wody
(ok.46%), istnienie terenów o okrsowym nadmiarze wód (6%), oraz stałym
niedoborze wody (5%) oraz warunkami klimatycznymi poniżej średniej wojwództwa.
Notowane są tu najniższe temperatury powietrza i najdłużej utrzymują się wiosenne
przymrozki (Olejniczak E., 1989).
Region Murowanej Gośliny obejmuje tereny o wysokiej lesistości (41%)
i zdecydowanej przewadze gleb typowo żytnich, okresowo lub stale za suchych.
Wśród użytków rolnych tego regionu, zajmujących ok. 47% powierzchni regionu,
grunty orne stanowią 85%, a łąki i pastwiska 15%. W gruntach ornych dominują
gleby kompleksów żytnich: 6, 7 i 5 (w sumie ponad 75% powierzchni, z dość dużym
udziałem kompleksu 4, występującego w formie dużych płatów oraz z nieznacznym
udziałem kompleksów 2, 3, 8 i 9. Pod względem typologicznym dominują tu gleby
pseudobielicowe i brunatne wyługowane, głęboko, rzadziej średnio głęboko
odwęglanowione i wykazujące duże zakwaszenie. Występują tu znaczne
powierzchnie piasków fluwioglacjalnych, w większości zalesionych, a w użytkach
rolnych stanowiących skałę macierzystą gleb kompleksu 7 i gleb rolniczo
nieprzydatnych (Olejniczak E., 1989).
Szata roślinna
Według Geobotanicznego Podziału Polski (Szafer W. i Zarzycki K., 1972)
analizowany obszar leży w granicach Państwa Holarktydy, Obszaru
Eurosyberyjeskiego, Prowincji Niżowo - Wyżynnej – Środkowoeuropejskiej, Dziale
Bałtyckim, Poddziale Pas Wielkich Dolin, Krainie Wielkopolsko-Kujawskiej. Według
Podziału Polski na Krainy i Dzielnice przyrodniczoleśne L. Mroczkiewicza i innych
(1964) analizowany obszar leży w granicach Krainy Wielkopolsko – Pomorskiej
i w zdecydowanej większości w Dzielnicy Niziny Wielkopolsko – Kujawskiej. Jedynie
niewielki fragment w północno – wschodniej części wchodzi w obręb Dzielnicy
Puszczy Noteckiej.
Kraina Wielkopolsko - Pomorska obejmuje zachodnią część nizin
środkowopolskich, a na północnym wschodzie wchodzi częściowo w pas pojezierzy
nadbałtyckich. Obszar tej Krainy pokrywa się z areałem rozproszonego
występowania buka. Do głównych gatunków tworzących drzewostany należą tu
sosna, dąb, buk, olsza i jesion. Sosna jest najbardziej rozpowszechnionym
i najważniejszym gatunkiem lasotwórczym tej Krainy. Zajmuje powierzchnie leśne
zwłaszcza na sandrach i w pradolinach. Jej szacunkowy udział na badanym terenie
wynosi około 80%. Dąb szypułkowy jest tu najważniejszy z gatunków liściastych.
Występuje on w całej Krainie wraz z dębem bezszypułkowym, który wchodzi także
na słabsze i suchsze siedliska, lecz występuje znacznie rzadziej od poprzedniego.
Najobficiej występuje właśnie w Dzielnicy Wielkopolsko-Kujawskiej. Jako gatunek
światłożądny i o dużych wymaganiach siedliskowych, dąb występuje przeważnie na
drzewostanach mieszanych: na słabszych siedliskach z sosną, na żyźniejszych
z grabem i bukiem, a w lesie łęgowym z jesionem i wiązem. Lite drzewostany
dębowe spotyka się raczej tylko na siedliskach lasowych, głównie w granicach
Dzielnicy Wielkopolsko-Kujawskiej. Olsza czarna jest pospolita w całej Krainie, lecz
jej występowanie ogranicza się do żyznych siedlisk bagiennych, a co najmniej
wilgotnych. Jesion w roli gatunku panującego występuje w tej Krainie w olsie
jesionowym i łęgowym. W roli domieszek o znaczeniu gospodarczym występują
w lasach tej Krainy: brzoza, grab, świerk, lipa, osika, klon, jawor, modrzew, wiąz
i topola. W Dzielnicy Niziny Wielkopolsko - Kujawskiej, którą reprezentuje
analizowany obszar, lasy nie tworzą większych kompleksów. Wykazują natomiast
największy, a zarazem znaczny udział borów mieszanych, lasu mieszanego oraz
typów lasowych. Bory mają tu najniższy udział, około 55 – 65 % (Mroczkiewicz L.,
Trampler T. i inni, 1964).
Klimat
Opisywany obszar leży w strefie przejściowej i objęty jest zarówno wpływami
Atlantyku i kontynentu Euroazji z przewagą wpływu oceanu Atlantyckiego.
Najczęściej napływające w ciągu roku powietrze polarno-morskie odznacza się
stosunkowo dużą zawartością pary wodnej. Jego napływ zmniejsza amplitudy
temperatur, często zwiększa zachmurzenie i przynosi opady, przez co są krótsze
i łagodniejsze zimy, a okres wegetacyjny rozpoczyna się wcześniej i trwa dłużej niż
na obszarach Polski centralnej i wschodniej. Powietrze polarno-kontynentalne
napływa ze wschodu i cechuje się małą wilgotnością. Udział mas powietrza
arktycznego z nad Europy Północnej jak i zwrotnikowego jest niewielki.
Według podziału rolniczo-klimatycznego Polski R. Gumińskiego (1954) obszar
ten należy do dzielnicy środkowej (VIII), obejmującej dorzecze środkowej Warty
i środkowej Wisły. Część zachodnia (wielkopolska) jest cieplejsza od części
wschodniej (mazowieckiej). Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8°C.
Notowane są tu najmniejsze w Polsce sumy opadów rocznych, poniżej 500 mm.
W ciągu roku występuje przeciętnie od 140 do 160 z opadem powyżej 0,1 mm
i około 35 dni z opadem śnieżnym. Czas trwania pokrywy śnieżnej waha się od 55
do 65 dni. Długość okresu wegetacyjnego wynosi od 210 do 220 dni. Rozpatrywany
obszar leży w strefie największych deficytów wodnych. Niedobór wody mierzony
różnicą rocznych sum opadowych i rocznej wartości parowania potencjalnego
wynosi około 100 mm.
Według A. Wosia (1994) opisywany obszar wchodzi w zasadniczą część
bardzo rozległego Regionu Środkowowielkopolskiego. W porównaniu z innymi
regionami Niziny Wielkopolskiej, tutaj częściej występuje pogoda bardzo ciepła
i jednocześnie pochmurna bez opadu (około 38,7 dni w roku). Mniej liczne są dni
umiarkowanie ciepłe z dużym zachmurzeniem bez opadu (11,6). Nieco liczniej niż
w innych regionach, w ciągu roku, występują dni z pogodą przymrozkową bardzo
chłodną z dużym zachmurzeniem i opadem (11,8) a także zauważa się częstsze niż
na terenach przyległych pojawianie się dni z pogodą umiarkowaną mroźną
i zarazem pochmurną bez opadu.
Dolne
6.
Mieszkaniowa
Łabiszynek
Grupa
Kapitałowa
„ALFA”
Gniezno
niecz.
-
L.p.*
Lokalizacja
Pomnik przyrody
1.
Przysieka
Wiąz szypułkowy (4 szt.), sosna wejmutka
2.
Mielno
Dąb szypułkowy
3.
Gościerzyn
Lipa drobnolistna
4.
Gołąbki
Dąb szypułkowy
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Prawie wszystkie, występujące tu kompleksy leśne, szczególnie w części
północnej omawianego obszaru, stanowią lasy ochronne. Na terenie Gniezna oraz
w kilku mniejszych miejscowościach funkcjonują tzw. tereny zieleni urządzonej, do
której na analizowanym terenie zalicza się parki miejskie, zieleń obiektów
sportowych, parki dworskie, zieleń urządzoną ogródków działkowych, działek
letniskowych czy ośrodków wypoczynkowych oraz cmentarzy. W granice miasta
Gniezna wchodzi też kompleks leśny zwany Lasem Miejskim. Grunty orne
w granicach omawianego arkusza odznaczają się wysoką jakością i stanowią
w większości gleby chronione. W obrębie analizowanego terenu znajdują się liczne
ujęcia wód podziemnych (np. rejon Jeziora Winiary na terenie Gniezna),
posiadające bezpośrednią strefę ochronną. Ponadto z rynnami jeziornymi i licznymi
zagłębieniami bezodpływowymi związane jest występowanie złóż surowców
organicznych – torfów, a w rejonie Mnichówka występują niewielkie złoża kruszywa.
Niewielkie fragmenty w części południowo-zachodniej i południowo-wschodniej
omawianego obszaru wchodzą w zasięg GZWP nr 144 - wielkopolska dolina kopalna,
stanowiąc Obszar Wysokiej Ochrony.
DEGRADACJA KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Degradacja powierzchni terenu
Na omawianym obszarze grunty narażone na denudację naturogeniczną
i uprawową występują na niewielkich fragmentach zboczy w obrębie rynien
jeziornych i dolin rzecznych, oraz na stokach tzw. Pagórków Gnieźnieńskich,
zarówno w obrębie gruntów rolnych jak i kompleksów leśnych.
Wśród gruntów antropogenicznych obszarów zabudowanych wyróżniono
tereny o zabudowie zwartej, występujące w centrum i w strefie przemysłowej
Gniezna oraz o zabudowie luźnej, funkcjonującej na pozostałych obszarach miasta
Gniezna i we wszystkich mniejszych miejscowościach.
Do innych form degradacji powierzchni terenu należą liczne składowiska paliw
stałych, surowców przemysłowych i leśnych, stacje benzynowe i gazowe,
zlokalizowane głównie na terenie miasta Gniezna, a w rejonie Mnichówka niewielkie
wyrobiska eksploatacyjne kruszywa. W przewadze na terenach wiejskich
zarejestrowano liczne składowiska surowców rolniczych, cmentarze oraz nieczynne
już stacje benzynowe. Ponadto w obrębie arkusza występuje kilka tzw. dzikich
składowisk odpadów. Zajmują one niewielką powierzchnię w rejonie Gościeszyna,
oraz znacznie większe tereny w granicach miasta Gniezno. Jedyne czynne
kontrolowane składowisko odpadów z sektora komunalnego znajduje się na terenie
gminy Gniezno w miejscowości Lulkowo. Funkcjonuje ono od 1984 roku na
znacznej powierzchni 22,0 ha. W 2003 roku zgromadzono w jego obrębie
25 000 Mg. Prowadzony jest tu monitoring wód odciekowych, gazu wysypiskowego,
wód powierzchniowych oraz wód podziemnych (Raport..., 2004)
Degradacja gleb
Stan zanieczyszczenia gleb w województwie wielkopolskim badany jest
w ramach Regionalnego Monitoringu Środowiska przez Stację Chemiczno –
Rolniczą. Rok 2004 jest piątym rokiem pomiarowym, a zarazem ostatnim w cyklu
obejmującym lata 2000 – 2004. W
2004 roku na omawianym obszarze
zlokalizowano 1 punkt w pomiarowy monitoringu regionalnego zanieczyszczeń gleb
w miejscowości Goślinowo, w gminie Gniezno. W miejscu poboru próby gleby
charakteryzowały się odczynem obojętnym (pH - 6,9 i 7,1), a badania zawartości
cynku, miedzi kadmu, ołowiu, niklu i innych parametrów wskazywały na ich
naturalną zawartość. Można zatem stwierdzić, iż analizowany teren generalnie
spełnia warunki dla produkcji zdrowej żywności. Jedyną zarejestrowaną forma
degradacji gleb jest erozja, która ma miejsce na fragmentach bezleśnych, dość
mocno nachylonych zboczy, w obrębie rynien jeziornych i dolin rzecznych.
Degradacja lasów
Jedyny zwarty i powierzchniowo znaczący kompleks leśny, występujący
w północnej części omawianego obszaru, cechuje się średnią klasą uszkodzeń
drzewostanu, a głównymi czynnikami degradującymi są tu czynniki biotyczne. Ze
względu na dominację drzewostanów z gatunkiem panującym sosną w wieku do 40
lat i mało zróżnicowaną strukturą siedliskową występują tu niekorzystne zjawiska,
związane z masowymi pojawami szkodników owadzich oraz grzybowych chorób
infekcyjnych w większej różnorodności i większym nasileniu. Największą dynamikę
zagrożenia lasów przejawiają szkodniki liściożerne drzewostanów iglastych:
brudnica mniszka, boreczniki, szczotecznica szarawka, hurmak olchowiec.
Znaczącym szkodnikiem grzybowym była opieńka miodowa i huba korzeni. Szkody
w uprawach i młodnikach powodują również zwierzęta łowne. Zagrożenia ze strony
zwierzyny wymuszają konieczność zabezpieczania drzew przed zgryzaniem lub
spałowaniem różnorodnymi zabiegami ochronnymi.
Nieliczne i powierzchniowo niewielkie kompleksy leśne występujące
w okolicach Gniezna odznaczają się także średnim stopniem degradacji, jednakże
spowodowanym przede wszystkim czynnikami antropogenicznymi, co z kolei
związane jest z funkcjonowaniem dużego miasta. Do czynników antropogenicznych
zalicza się emisję szkodliwych substancji przez przemysł i transport oraz
zwiększoną obecność ludzi w lesie (turystyka, wypoczynek, zbiór płodów runa
leśnego i grzybów, pożary). Dużym zagrożeniem dla kompleksów leśnych są
pożary, a kształtują je następujące czynniki: przewaga drzewostanów iglastych,
niewielki odsetek powierzchni siedlisk Bśw i BMśw, rozbudowa sieci szlaków
publicznej komunikacji i związana z tym penetracja terenu oraz znaczna
koncentracja ruchu turystycznego. Wzrost zagrożenia pożarowego powodowany
jest również wiosennym wypalaniem łąk i pastwisk czy nieostrożnym zachowaniem
się ludzi w okresie zbiorów runa leśnego. Z analizy przyczyn powstania pożarów
wynika, że około 90% pożarów powodowanych jest przez ludzi.
Degradacja wód powierzchniowych
Znaczący wpływ na stan wód powierzchniowych posiada gospodarka wodno ściekowa, szczególnie brak kanalizacji w wielu małych miejscowościach, brak
kontroli zrzutów ścieków z gospodarstw indywidualnych oraz niedostateczny
sposób oczyszczania ścieków w istniejących oczyszczalniach. Do rzek przedostają
się zanieczyszczenia pochodzące ze spływów z pól, ścieki bytowe z nieszczelnych
szamb i ścieki gospodarcze. Istnieje też szereg punktów, w których ścieki
bezpośrednio kierowane są do wód powierzchniowych.
Wykaz ważniejszych zrzutów ścieków przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków
Lp.* Miejscowość
Obiekt
Rodzaj
zrzutu
Rodzaj
ścieków
Ilość
[m3*d-1]
Metody
oczyszczania
Kierunek
zrzutu
Rzeka
Dębina
Zakład Usług
Komunalnych
i Rolniczych
w Mieleszynie
stały
komunalne
150
mechaniczno –
– biologiczne
Zakład
Gospodarki
Komunalnej
w Kłecku
stały
komunalne
70
mechaniczno –
– biologiczne
J. Biskupie
Spółdzielnia
Mieszkaniowa
stały
komunalne
70
mechaniczno –
– biologiczne
Struga
Wełnianka
1.
Przysieka
2.
Działyń
3.
Łabiszynek
4.
Gniezno
PWK
stały
komunalne
14000
mechaniczno –
– biologiczne
Struga
Wełnianka
5.
Jankowo
Spółdzielnia
stały
komunalne
55
mechaniczno –
Rzeka
-
-
-
Tabela 4. Stan czystości badanych cieków i jezior
Rzeka / km
biegu rzeki
Jezioro
Punkt pomiarowo –
– kontrolny
Rok
badań
Klasa
czystości
Główne parametry
zanieczyszczeń
barwa, tlen rozp. BZT5,
ChZT-Mn, ChZT-Cr,
azotany,azotyny, azot ogólny,
fosforany, fosfor ogólny,
fluorki, miano Coli
FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Tabela 2. Pomniki przyrody
Wełna
* numeracja zgodna z numeracj¹ na mapie
Lp.*
Najwyższą formą ochrony przyrody w obrębie niniejszego obszaru jest
ochrona rezerwatowa. W północno – wschodniej jego części znajduje się rezerwat
„Długi Bród”, utworzony w 1965 roku na powierzchni 8,73 ha w gminie Rogowo
w celu ochrony stanowisk czapli siwej. Obecnie rezerwat posiada powierzchnię
11,82 ha i ustanowiony został Rozporządzeniem Nr 22/2004 Wojewody Kujawsko –
Pomorskiego z dnia 29 kwietnia 2004 w celu zachowania starodrzewia sosnowego
o szczególnych wartościach przyrodniczych i naukowych oraz potencjalnych
siedlisk czapli siwej. W południowo-wschodniej części omawianego terenu znajduje
się niewielki fragment Powidzko – Bienieszewskiego Obszaru Chronionego
Krajobrazu. Został on utworzony w 1986 roku, na podstawie uchwały nr 53 WRN
w Koninie, w celu ochrony obszarów o cechach środowiska zbliżonych do stanu
naturalnego oraz konieczności zapewnienia społeczeństwu warunków niezbędnych
do regeneracji sił w środowisku o korzystnych właściwościach dla rozwoju turystyki
i wypoczynku. Powidzko – Bienieszewski OCHK zajmuje powierzchnię 53 273,81 ha
i graniczy z Powidzkim Parkiem Krajobrazowym, znajdującym się już poza
niniejszym obszarem. Ponadto na analizowanym obszarze występują 4 pomniki
przyrody.
– biologiczne
1.
Wełnianka /1,5
Łabiszynek
2004
5**
2.
Wełna / 112,5
Jankowo Dolne
2001
non
fosfor ogólny
-
J. Wierzbiczańskie
-
2001
II
tlen rozpuszczony,
fosforany, ChZT-Cr
-
J. Jankowskie
-
2001
III
tlen rozpuszczony, fosforany,
przewodność
elektrolityczna wł.
-
J. Strzyżewskie
-
2001
III
tlen rozpuszczony, fosforany,
fosfor ogólny, ChZT-Cr
-
J. Piotrowskie
-
2001
III
tlen rozpuszczony, fosforany,
przewodność elektrolit.wł.,
ChZT-Cr
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
** klasa wyznaczona w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku
(Dz. U. Nr 32, poz. 284)
non – nie odpowiada normom
Według badań jakości wód powierzchniowych (Raport.., 2005) główne rzeki
tego obszaru charakteryzują się wodami pozaklasowymi (Wełna, 2001) lub złej
jakości (Wełnianka, 2004). Wody czterech największych jezior cechują się II
(Jezioro Wierzbiczańskie) i III klasą jakości wód (pozostałe badane jeziora).
Podczas badań generalnie stwierdzono podwyższone stężenia związków
biogennych oraz deficyt tlenowy w warstwie naddennej wody. Można przyjąć, że
licznie występujące tu mniejsze cieki, nie badane, odznaczają się wodami
zanieczyszczonymi.
Degradacja wód podziemnych
Grunty podatne na infiltrację zanieczyszczeń do pierwszego poziomu wód
podziemnych zajmują znaczące powierzchnie, w północnej, wschodniej
i południowo-wschodniej części omawianego terenu. Grunty infiltracyjne
występujące w części północnej są w zdecydowanej większości porośnięte
kompleksami leśnymi stanowiącymi ich naturalną ochronę, natomiast pozostałe
stanowią obszar potencjalnego dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych.
Do głównych zagrożeń wód podziemnych na analizowanym terenie należą
obecnie niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych ścieków komunalno – bytowych,
zanieczyszczenia pochodzące ze składowisk odpadów komunalnych czy w mniejszym
stopniu z gospodarki rolnej (środki agrochemiczne). Zanieczyszczenie wód
podziemnych stwierdzono w większości występujących tu miejscowości.
Na analizowanym obszarze badania jakości wód podziemnych w ramach
monitoringu sieci krajowej nie prowadzono. Punkt monitoringu sieci krajowej „Gniezno”
(Raport..., 2003, 2004) znajduje się na arkuszu Niechanowo. Ujęcie to na głębokości
66,7 m ujmuje wody wgłębne czwartorzędowego poziomu GZWP 144 i 143. Badane
wody w 2001 roku odznaczały się wysoką jakością, w latach 2002 - 2003 - średnią
jakością, a wskaźnikami decydującymi o klasie wód były mangan i żelazo. W 2004 – wg
nowej klasyfikacji (Rozporządzenie MŚ z dnia 11 lutego 2004 r., Dz. U. Nr 32, poz. 384)
wody odznaczały się jakością niezadawalającą, a wskaźnikami decydującymi o tej
klasie były: amoniak (NH4) i żelazo (Raport..., 2004, 2005).
Degradacja powietrza atmosferycznego
Najbardziej uciążliwe dla atmosfery na badanym obszarze są emitory pyłów
i gazów zakładów przemysłowych, zlokalizowanych na terenie Gniezna oraz emitory
odorów ferm i zakładów hodowlanych znajdujących się w obrębie wsi w zachodniej
części omawianego obszaru (tabela 5). Duże zagrożenie stanowią skupiska źródeł
niskiej emisji gazów i pyłów z terenów zabudowanych, szczególnie uciążliwych
w sezonie grzewczym. Źródłem emisji liniowej zanieczyszczeń pyłowych
i gazowych oraz hałasu stanowi istniejąca sieć dróg, a szczególnie droga
samochodowa relacji Poznań – Gniezno – Żnin, natomiast liniowe źródło hałasu linia kolejowa relacji Poznań – Gniezno – Września. Stężenia średnioroczne
zanieczyszczeń powietrza (wg WSSE i WIOŚ, Raport, 2004) w Gnieźnie, przy
ul. Jana Pawła II, wynosiły: SO2 - 10,1 µg/m#, NO2 – 36,0 µg/m# i pył zawieszony –
39,5 µg/m#. W 2003 r. na terenie Gniezna, w ramach monitoringu szczególnych
uciążliwości, zlokalizowano 8 punktów pomiarowych hałasu komunikacyjnego.
Równoważny poziom hałasu, w zależności od lokalizacji punktu, kształtował się
w granicach od 65,2 dB do 74,5 dB, natomiast natężenie ruchu podczas pomiarów
wynosiło od 198 poj./h do 1210 poj./h. We wszystkich 6 punktach, zlokalizowanych
w sąsiedztwie szkół i przedszkoli, poziom progowy hałasów drogowych (65,0 dB)
został przekroczony, natomiast w obu punktach zlokalizowanych przy budynkach
mieszkaniowych równoważny poziom hałasu wynosił 74,5 dB, przy poziomie
progowym dla tego typu miejsc – 75,0 dB.
Tabela 5. Ważniejsze emitory zanieczyszczeń do atmosfery
Emisja w t/rok
Lp.*
Miejscowość
py³y
gazy
bez
CO2
gazy
ogółem
z CO2
Zak³ad
Źródło
hałasu
Źródło
odoru
1.
Sokolniki
Ferma drobiu
-
-
-
-
+
2.
Bojanice
Hodowla trzody
chlewnej
-
-
-
-
+
3.
Gniezno,
ul. 22 lipca 106
-
-
4.
Gniezno,
ul. Orcholska 45
Wielkopolskie
Tartaki „Witar”
0,0
0,0
0,0
-
-
5.
Gniezno, ul.
Surowieckiego 9
„Scanclimber”
Sp. z o.o.
1,723
9,735
9,735
-
-
6.
Gniezno,
NB Polska Sp. z o.o.
ul. Słoneczna 29 – emitor zbiorczy
Przedsiębiorstwo
117,747** 669,409 57409,663**
Energetyki Cieplnej
7.
Gniezno,
ul. Słoneczna 36
Przedsiębiorstwo
Armatury
Przemysłowej
„Akwa” Sp. z o.o.
8.
Gniezno,
al. Reymonta 32
Przedsiębiorstwo
Robót Drogowych
Sp. z o.o.
b.d.
b.d.
b.d.
-
-
3,662
0,090
0,090
-
-
6,206
4,183
4,183
-
-
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
** obiekty posiadające urządzenia odpylające lub odsiarczające
b. d. - brak danych
OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
I STOPNIA JEGO DEGRADACJI
Na stan środowiska przyrodniczego omawianego terenu ma wpływ wiele
czynników antropogenicznych. Ze względu na występowanie na przeważającym
obszarze gleb dobrej jakości prowadzona jest intensywna działalność rolnicza. Jej
bezpośrednim skutkiem w środowisku przyrodniczym jest m.in. obniżona jakość
wód powierzchniowych, między innymi ze względu na brak naturalnych barier
w dostawie zanieczyszczeń z pól uprawnych (niewielkie powierzchnie leśne,
odlesione strefy wododziałowe, bezpośredni kontakt pól uprawnych z ciekami
i zbiornikami wodnymi) oraz liczne źródła odorów, związane z hodowlą zwierząt na
tym terenie. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych spowodowane jest
najczęściej zrzutem nieoczyszczonych lub częściowo oczyszczonych ścieków
komunalnych i rolniczych, zmywami powierzchniowymi chemicznych środków
uprawy roślin, czy zanieczyszczeniami pochodzącymi z nieszczelnych zbiorników
bezodpływowych na ścieki, jak i funkcją rekreacyjną. Do przeobrażeń
antropogenicznych należy tu zaliczyć również melioracje, głównie odwodnieniowe,
które objęły wszystkie doliny rzeczne i tereny użytków rolnych. Ich efektem jest
likwidacja części obszarów podmokłych, wydłużenie stanów niżówkowych, a nawet
okresowy zanik wody w mniejszych ciekach. Przyspieszony odpływ wód
z omawianego obszaru tylko lokalnie ograniczają systemy zastawek i korekcji
progowych, zlokalizowane na Strudze Dębowieckiej i Strudze Sadowickiej. Wpływ
na stosunki wodne niniejszego obszaru mają także ujęcia wód podziemnych,
eksploatujące głównie czwartorzędowe warstwy wodonośne jak i przerzuty ścieków
kolektorami. Natomiast w rejonach nieskanalizowanych osiedli i miejscach
nielegalnego składowania odpadów obserwuje się obniżenie jakości płytkich wód
podziemnych. Gleby tego obszaru jedynie miejscami są narażone na erozję, a na
niewielkich powierzchniach w obrębie dolin rzecznych - na zawodnienie.
Powierzchnie leśne charakteryzują się średnią klasą uszkodzeń drzewostanu,
a głównymi czynnikami degradującymi są czynniki biotyczne. Stan atmosfery na
terenach wiejskich jest dobry. Pogarsza się jedynie w sezonie grzewczym na
terenach zabudowanych, ze względu na liczne źródła niskiej emisji.
Największą skalą przeobrażeń środowiska przyrodniczego na skutek
antropopresji odznacza się obszar Gniezna i jego strefy podmiejskiej.
Przeobrażenia antropogeniczne, zarówno jakościowe jak i ilościowe, dotyczą tu
wszystkich jego geokomponentów i ich cech, a w szczególności powierzchni
terenu, gleb, stosunków wodnych, w tym wód powierzchniowych i podziemnych,
powietrza atmosferycznego, szaty roślinnej. Na terenie miasta koncentrują się liczne
obiekty punktowe, liniowe i powierzchniowe, mające negatywny wpływ na
środowisko przyrodnicze.
WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA
I OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony środowiska na tym obszarze
jest zdecydowane przeciwdziałanie jego degradacji, szczególnie wód
powierzchniowych i podziemnych, gleb oraz powietrza atmosferycznego oraz
ochrona obszarów o cennych walorach kulturowych i przyrodniczych. Zatem należy
likwidować lub ograniczać istniejące źródła zanieczyszczeń, związane z funkcją
przemysłową, rolniczą, komunikacyjną czy powstające w procesie kształtowania
wielofunkcyjnego charakteru miasta i wsi oraz cywilizacyjno - bytowych warunków
życia ich mieszkańców. Ponadto należy prowadzić działania inspekcyjno - kontrolne
wobec zlokalizowanych na tych obszarach zakładów przemysłowych, oczyszczalni
ścieków, wysypisk odpadów, stacji paliw i przedsięwzięć mogących znacząco
oddziaływać na srodowisko. Należy też dążyć do zmniejszenia ilości odpadów
kierowanych na składowiska komunalne, a tym samym do przedłużania ich okresu
eksploatacji, poprzez wprowadzanie innych metod unieszkodliwiania bądź
zagospodarowywania odpadów (np. utylizacja termiczna, kompostowanie). Należy
również usprawnić system selektywnej zbiórki odpadów w miejscu ich powstawania
i recyklingu. Dla prawidłowego kształtowania struktury przestrzennej omawianego
terenu należy utrzymywać wszystkie, choćby najmniejsze fragmenty leśne, gdyż
stanowią one bazę do procesów regeneracji roślinności na terenach pozbawionych
naturalnej szaty roślinnej, pozostawić wszystkie naturalne struktury przyrodnicze,
w tym ustawowo chronione zadrzewienia i zakrzewienia, oczka, bagna, torfowiska,
kształtować trwałą roślinność w strefach wododziałowych, ze względu na ich ważną
funkcję korytarzy ekologicznych (generującą), utrzymywać wokół zbiorników wód
stojących, a także wzdłuż cieków trwałe użytki zielone, gdyż ograniczają one spływ
substancji biogennych i działają jako naturalna bariera biogeochemiczna,
powierzchnie gruntów słabych przeznaczyć pod zalesienie, likwidować grunty orne
dochodzące do jezior i koryt rzek oraz zamieniać je na trwałe użytki zielone bądź
zalesiać. Należy też tak kształtować strukturę przyrodniczą krajobrazu, jego
fizjonomię, szczególnie w pobliżu występujących tu jezior, aby nie tracić osi
i panoram widokowych o szczególnych walorach estetycznych. Na poprawę
czystości wód może wpłynąć rozbudowa kanalizacji sanitarnej w celu dociążenia
istniejących oczyszczalni ścieków oraz modernizacja systemu melioracyjnego,
pozwalająca do minimum ograniczyć ilość wody odprowadzanej ze zlewni do wód
powierzchniowych. Działania w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego
powinny zmierzać do ograniczenia emisji z palenisk domowych i istniejących
zakładów przemysłowych poprzez systematyczną gazyfikację, zmianę technologii
czy wprowadzanie urządzeń redukujących emisję pyłów i gazów. Powierzchnie gleb
chronionych powinny być wykorzystane z zachowaniem wymogów ekologicznych.
O spełnieniu odpowiedniej funkcji przez powierzchnie gleb chronionych decyduje
agrochemia, agrotechnika, a także odpowiednia gospodarka leśna. W lasach
państwowych realizowany jest ekologiczny model gospodarki leśnej, polegający na
powszechnej ochronie lasów, trwałym utrzymania ich powierzchni, powiększaniu
zasobów leśnych, przebudowie drzewostanu zgodnie z podstawami siedliskowo –
ekologicznymi, stosowaniu zabiegów doprowadzających do polepszenia stanu
sanitarnego lasu oraz zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów,
w tym ochronnych i społecznych oraz produkcyjnych.
Ze względu na funkcjonowanie na omawianym terenie dużego geosystemu
miejskiego, o zauważalnej tendencji rozwojowej, szczególnie pod względem funkcji
mieszkaniowej, komunikacyjnej jak i funkcji aktywizacji gospodarczej należy dużą
wagę przypisywać do obowiązujących obecnie tzw. opinii środowiskowych, by
wszelkie podejmowane działania nie generowały sytuacji kolizyjnych, nie naruszały
czasami dosyć chwiejnej równowagi ekologicznej w sąsiedztwie jednostek
osadniczych i całym systemie środowiska przyrodniczego oraz by były zgodne ze
strategią zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju.
Literatura i materiały źródłowe
Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
Do tego typu przedsięwzięć na omawianym obszarze należy jeden zakład
przemysłowy produkujący baterie, zlokalizowany w Gnieźnie, gospodarstwo rolne
w Działyniu (tab. 6), droga krajowa nr 5 i linie kolejowe relacji Poznań, Gniezno,
Inowrocław oraz przebiegający równoleżnikowo przez środek analizowanego terenu
gazociąg Jałma – Europa Zachodnia.
2.
3.
4.
Tabela 6. Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko
6.
7.
Lp.*
Miejscowość
1.
5.
Obiekt
1.
Działyń
„Działpol” Sp. z o.o. (hodowla bydła)
2.
Gniezno
„Panasonic Battery Poland” SA
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
8.
9.
10.
11.
PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Ten zakres działalności obejmuje aktywne podejście do kształtowania
i ochrony
środowiska
przyrodniczego,
szczególnie
poprzez
właściwe
wprowadzanie podstaw przyrodniczych do planowania przestrzennego oraz
umiejętne stosowanie instalacji technicznych, ograniczających lub likwidujących
procesy degradacji środowiska. Na analizowanym terenie istnieje 5 mechaniczno –
biologicznych oczyszczalni ścieków (tabela). Jedynie miasto Gniezno posiada
kanalizację sanitarną i burzową, a Jankowo Dolne, Jankówko, Łabiszynek i Działyń
– jedynie kanalizację sanitarną, na ponad 50% powierzchni zabudowanej. Dwa
zakłady przemysłowe funkcjonujące w Gnieźnie posiadają urządzenia redukujące
emisję pyłów i gazów. Na analizowanym obszarze znajduje się 7 punktów
monitoringu sieci regionalnej, w tym dwa dla rzek, cztery dla jezior i jeden dla gleb
w Goślinowie. Ponadto w ramach monitoringu lokalnego prowadzone są badania
wód powierzchniowych, podziemnych i odciekowych z wysypiska oraz gazu
wysypiskowego na składowisku odpadów komunalnych w Lulkowie, a w 2003 r. na
terenie Gniezna zlokalizowano 8 punktów monitoringu szczególnych uciążliwości
drogowych.
REKULTYWACJA ŚRODOWISKA
Na badanym obszarze nie zarejestrowano żadnych form rekultywacji.
NIEUŻYTKI
Na
analizowanym
terenie
zarejestrowano
niewielkie
powierzchnie
o charakterze nieużytków antropogenicznych, a mianowicie występują one w rejonie
składowiska odpadów komunalnych w Lulkowie, w rejonie eksploatacji kruszywa
i dzikich składowisk odpadów w miejscowości Mnichówko.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Atlas jezior Polski.1996, Praca zbiorowa pod. red. J. Jańczaka, Bogucki Wyd. Naukowe,
Poznań.
Gumiński R., 1954: Meteorologia i klimatologia dla rolników, Warszawa
Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1 : 200 000, arkusz GNIEZNO. PIG, 1990
Olejniczak E. i inni, 1989: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej - woj. poznańskie. IUNiG
Puławy
Kleczkowski A. S., 1990: Objaśnienia mapy obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych
(GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony - 1 : 500 000. IH i GI AGH Kraków
Kondracki J., 2000: Geografia Polski. Mezoregiony fizycznogeograficzne. PWN Warszawa
Kozarski S., 1962: Recesja ostatniego lądolodu z północnej części Wysoczyzny Gnieźnieńskiej
a kształtowanie się Pradoliny Noteci – Warty. Prace Kom. Geogr. – Geol.., PTPN, T.II, Z..3,
Poznań
Krygowski B., 1961: Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej, część I. Geomorfologia. PTPN.
Wydz. Mat. – Przyr. Komitet Fizjograficzny, Poznań
Mapa hydrogeologiczna Polski, arkusz GNIEZNO – 36, 1987. Wydawnictwa Geologiczne
Mroczkiewicz L., Trampler T. i inni, 1964: Typy siedliskowe lasów w Polsce. Prace Instytutu
Badawczego Leśnictwa. PWR i L, Warszawa
Paczyński B. i inni, 1995: Atlas hydrogeologiczny Polski. 1: 500 000. Praca zbiorowa pod. red.
B. Paczyńskiego, PIG, Warszawa
Podział Hydrograficzny Polski. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Praca zbiorowa ZH IM
i GW, część I i II, Warszawa , 1983.
Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2004. IOŚ. WIOŚ w Poznaniu, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Poznań, 2005
Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2003. IOŚ. WIOŚ w Poznaniu, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Poznań, 2004
Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2002. IOŚ. WIOŚ w Poznaniu, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Poznań, 2003
Strony internetowe: www. lasy państwowe.pl
Szafer W., Zarzycki K., red. 1978: Szata roślinna Polski. PWN Warszawa
Woś A., 1994: Klimat Niziny Wielkopolskiej. Wyd. Nauk. UAM, Poznań
Ziętkowiak Z., 2003: Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1 : 50 000, ark. N-33-132-A
GNIEZNO, GEOMAT Sp. z o.o. Poznań.
Nazewnictwo dotyczące sieci hydrograficznej zostało zaczerpnięte z: Choiński A.,1995:
Katalog jezior Polski, część trzecia, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań; Podział
hydrograficzny Polski 1983: praca zbiorowa pod red. Haliny Czarneckiej, IMiGW, Warszawa
© Copyright by Gabriela Karwacka, Jolanta Kijowska,
Andrzej Kijowski, Stefan Żynda
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu