Pils Rundale. Barokowy przepych na Lotwie

www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Łotwa
Pils Rundale. Barokowy przepych na
Łotwie
Przenieśmy się na chwilę w krainę obłędnie bogatych dekoracji
barokowych, które rozsadzają potężne wnętrza pałacu Ernsta Johanna Birona. Pałacu, który ze względu na przepych nazywany
bywa łotewskim wersalem.
I tak oto stajemy przed potężnym pałacem Ernsta Johanna Birona, faworyta carycy Anny Iwanowny z dynastii
Romanowów. Urodzony w 1690 Ernst
pochodził ze szlachty kurlandzkiej i studiował na uniwersytecie w Królewcu.
Za sprawą Anny Iwanowny stopniowo
wspinał się po stopniach kariery politycznej. W wieku 26 lat został doradcą
i faworytem carycy, a wielu uważa, że
faktycznie po 1730 roku przejął rządy
w Rosji. W tym czasie przeniósł się
do Sankt Petersburga, gdzie oficjalnie
przyjął herb i francuskie nazwisko Bironów (wcześniej nazywał się Bühren).
W następnych latach Ernst Johann kolekcjonował stanowiska w carskiej Rosji, został księciem kurlandzkim, a także
wszedł w skład trzyosobowego Gabinetu Cesarskiego.
Potężny trójskrzydłowy pałac Rundale
Do pałacu Rundale (pils to w języku łotewskim pałac) położonego ok. 80
km na południe od Rygi można dojechać przez Jelgavę lub Bauskę. W każdym bądź razie unikać należy bocznych
dróg, które mogą nie być asfaltowane.
Parking znajduje się około 0,5 km od samej rezydencji. Prowadzi do niej wąski
chodniczek, a krótka trasa pozwala nam
na wstępne zapoznanie się z ogromem
barokowej posiadłości.
26 lipca 1735 roku niewielka miejscowość Rundale w Kurlandii została zakupiona przez Ernsta Johanna Birona. Już
w kolejnym roku zatrudnił on carskiego architekta Francesco Bartolomeo
Rastrellego do sporządzenia projektów
10
nr 1 (10), Styczeń 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Łotwa
Dwa lata później Ernst Johann Biron rozpoczął budowę pałacu w oddalonej o 20 km Jelgavie. Budowa drugiej rezydencji, również zaprojektowanej
przez Rastrellego, postępowała znacznie szybciej. Niestety, dla Bironów nadeszły gorsze czasy. Caryca Anna Iwanowna za namową swojego doradcy
wdała się w wojnę z Turcją o Krym,
która zakończyła się klęską rosyjskiej
dyplomacji. Jeszcze przed swoją śmiercią w 1740 roku caryca wyznaczyła Birona na regenta i opiekuna niespełna
rocznego (!) następcy tronu Iwana Antonowicza.
nowej siedziby. Ów Rastrelli pochodził
z Włoch, a do Rosji przybył wraz ze
swoim ojcem z Francji. Jeszcze jako nastolatek tworzył drobne projekty i zyskał
sporą sławę w środowisku architektów
petersburskich. Od 1730 roku zatrudniano go przy czołowych realizacjach architektonicznych w Rosji. W ten sposób Rastrelli stał się nadwornym architektem
carycy Anny Iwanowny i jej następców.
Bardziej znane budowle, które przyszło
mu zaprojektować, to pałac w Carskim
Siole oraz pałac zimowy w Petersburgu.
Niestety, Biron nie utrzymał się dłużej niż miesiąc przy władzy, gdyż stał
się ofiarą spisku matki następcy tronu, księżnej Anny Leopoldowny. W listopadzie 1740 roku został aresztowany, zamknięty w twierdzy Szlisselburg
i pod zarzutem zdrady stanu skazany na
śmierć. W drodze łaski caryca zmieniła
ten wyrok na łagodniejszy i Biron został
zesłany na Syberię, gdzie miał przebywać do końca życia. Książę kurlandzki
utracił wszystkie godności, tytuły i majątki, a do nieukończonych pałaców na
Łotwie wkroczyło wojsko.
Droga do pałacu prowadzi przez stajnie
Jeszcze w 1736 roku Rastrelli ukończył projekt pałacu w Rundale, do którego miało się wjeżdżać przez wysoką na kilkanaście metrów smukłą bramę. Architekt musiał się także zmierzyć
z problemami natury technicznej, jako
że okoliczny teren nie obfitował w surowce budowlane, a do Rundale nie prowadziły wtedy żadne drogi. Polecił więc
stworzenie 12 cegielni, z których zamierzano pozyskać ponad 3 miliony cegieł
potrzebnych do powstania rezydencji.
24 maja 1736 roku położono kamień
węgielny pod fundamenty pałacu.
Anna Leopoldowna jednak w niedługim czasie zmarła, a jej następczyni
Elżbieta złagodziła wyrok Birona i odtąd
przebywał on w Jarosławiu nad Wołgą
na zasadach aresztu domowego. Oczywiście, miał tam do dyspozycji pałac
z biblioteką i wszelkimi dobrodziejstwami.
Pełna rehabilitacja Ernsta Johanna
nastąpiła jednak kilkanaście lat później,
za rządów carycy Katarzyny II. Książę
11
nr 1 (10), Styczeń 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Łotwa
kurlandzki odzyskał dawne tytuły i majątki w 1762 roku. Nieukończone rezydencje zaczęły do tego czasu popadać
w ruinę, ale na szczęście architekt Rastrelli jeszcze żył.
Johanna Michaela Graffa oraz Włochów
– Francesco Martini i Carlo Zucchi, którzy przyjechali do Rundale z Sankt Petersburga.
W dwa lata później świeżo wykończony pałac gościł carycę Katarzynę
II, choć drobne prace wykończeniowe
prowadzono jeszcze w następnym roku.
W 1769 roku Ernst Johann abdykował
z funkcji księcia kurlandzkiego na rzecz
swoje syna Piotra. Pięć lat po ukończeniu Rundale doradca carski zmarł. Jego
syn, Piotr Biron, nie poświęcał księstwu
tyle czasu, co ojciec i stosunkowo rzadko bywał w Rundale. W 1795 roku caryca Katarzyna II przekazała rezydencję
swojemu faworytowi Walerianowi Zubowowi.
Spore straty w pałacu wyrządziła
wojna francusko-rosyjska w 1812 roku. Francuzi złupili tapiserie, szkło, porcelanę oraz bibliotekę. Jednak już w następnym roku Zubowowie odrestaurowali łotewski wersal W latach 1822–1920
Rundale należało do rodziny Szuwalowów, którzy nie poczynili większych
zmian w rezydencji. Na mocy reformy
agrarnej nowy rząd niepodległej Łotwy
przejął kontrolę nad Rundale i umieścił
tu lazaret, a później internat. W końcu
popadającą w ruinę z powodu uszkodzeń podczas I wojny światowej rezydencję przekształcono na muzeum.
Wspaniała klatka schodowa
Szybko podjęto więc plany naprawy
założenia pałacowego w Rundale. Zrezygnowano z potężnej bramy wyjazdowej, która nie wytrzymała próby czasu.
W jej miejsce pojawił się skromniejszy
przejazd z figurami lwów na filarach.
Do remontu pozostałych budynków zatrudniono skandynawskiego architekta
Severina Jensena. On też zaprojektował
oryginalne stajnie. Ernst Johann Biron
na nowo zaczął poszukiwać artystów,
którzy podjęliby się wykonania wystroju
wnętrz rezydencji w Rundale. W 1765
roku zatrudnił berlińskiego rzeźbiarza
Szczęśliwie, II wojna światowa ominęła Rundale, ale rok po jej zakończeniu
w pałacu umieszczono magazyn zboża.
Dopiero w 1972 roku podjęto prace restauracyjne, które trwają do dzisiaj.
12
nr 1 (10), Styczeń 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Łotwa
Sala Złota
Sala Biała
Do pałacu zbliżamy się „etapami”.
Najpierw przechodzimy przez wąskie
gardło stajni, wybudowanych przez
Jensena. Stoją one pod kątem w stosunku do fasady pałacu zamykając w ten
sposób trójkątną przestrzeń przed rezydencją. W jednej ze stajni ulokowano kasę biletową. Przechodzimy bramę
i wkraczamy w magiczny świat baroku.
Z antykamery przechodzimy wprost
do najwspanialszej sali w Rundale, zwanej Złotą. Malowidła na stropie wykonali Włosi – Martini oraz Zucchi,
a przedstawiają one cnoty: Siłę, Mądrość, Prawdę, Szczodrość i Doskonałość, a w części centralnej – apoteozę
księcia Ernsta Johanna. Pod stropem
znajdziemy związane ze sztuką, nauką
i zawodami, alegorie, m.in.: Muzyki, Architektury, Geografii, Ogrodnictwa, Pasterstwa, Rybołówstwa, Łowiectwa. Motywy te przedstawiono jako putta (małe
dzieci) z odpowiednimi atrybutami, jak
w sztuce pruskiej. Pozłacane dekoracje
sztukatorskie w Złotej Sali wykonał Johann Michael Graff.
Do zwiedzenia mamy aż 43 sale
z zachowanym wystrojem oraz wspaniałą klatkę schodową z bogatą dekoracją oraz wysokimi oknami. Zaraz
za nią znajduje się mała antykamera, w której na tle zielonych tkanin wiszą XVII-wieczne obrazy włoskich i flamandzkich mistrzów. Dzieła te, podobnie, jak wiele innych obrazów, mebli czy
porcelany zostały zakupione przez tutejsze muzeum. Te, które istniały za Bironów, wywieziono do Czech i na Śląsk,
natomiast wyposażenie z czasów Szuwalowów uległo zniszczeniu podczas
I wojny światowej.
Koniecznie zajrzyjmy jeszcze do Gabinetu Porcelanowego obok Złotej Sali, w którym na bogato zdobionych rokokowych konsolach ustawiono naczynia porcelanowe. Do kolejnych pomieszczeń przejdziemy Wielką lub Małą Galerią. Pierwsza z nich wyróżnia się malowidłami na ścianach w postaci różnorodnie stylizowanych waz. Zaraz za korytarzem znajduje się Biała Sala (zwa13
nr 1 (10), Styczeń 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Łotwa
na także Balową), drugie najbardziej
znane pomieszczenie w Rundale. Zachwycają tu stiuki autorstwa Graffa,
a zwłaszcza niezwykle precyzyjnie odciśnięte gniazdo bocianie, pokazywane we wszystkich przewodnikach. Warto
dokładnie poprzyglądać się dekoracjom,
aby odkryć niepowtarzalność i kunszt
mistrzów, którzy je wykonali. Do najciekawszych przedstawień z pewnością
należą dzieci z kozą czy z psem. Wbrew
pozorom stiuki w Sali Balowej nie są
rozmieszczone symetrycznie.
skrzydle pałacu. Bez wątpienia należy
do nich Pokój Różany, będący esencją
stylu rokokowego. Na stropie przedstawiono tu Florę, boginię wiosny i kwiatów. Kolejne pomieszczenia należały do
księcia. Można w nich zobaczyć kolekcję malarstwa holenderskiego oraz piece kaflowe pochodzące z Delft. Większe wrażenie robi jednak sama sypialnia księcia z obudowanym łóżkiem
oraz dwoma piecami sprowadzonymi
z Gdańska.
Owalny Gabinet Porcelanowy
Każde z kolejnych pomieszczeń również jest wyjątkowe, jednak żadne z nich
nie zaskoczy nas niczym szczególnie.
Z większych atrakcji wymienić można np. Pokój Toaletowy Księżnej, choć
znacznie ciekawszy jest Buduar Księżnej z rzeźbą dwójki dzieci pod parasolem.
Słynne bocianie gniazdo wykonane ze stiuku
Od niedawna wyjątkowa atrakcja czeka nas także w wypielęgnowanym parku
francuskim. Można tu zobaczyć tzw. Zielony Teatr, ukształtowany z żywopłotów
i murawy na różnych poziomach.
Obok Białej Sali znajduje się Owalny Gabinet Porcelanowy, mieszczący kolekcję porcelanowych naczyń ustawionych na konsolach układających się
w trójkąt. Kolejne interesujące pomieszczenia można zobaczyć w głównym
14
nr 1 (10), Styczeń 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Łotwa
to także przejść się po samym parku,
w którym spotkamy rozmaite rośliny (np.
tulipany) kwitnące w zależności od pory
roku.
Tekst i zdjęcia: Jakub Jagiełło
Informacje praktyczne:
Pałac Rundale znajduje się ok. 80 km na południe
od Rygi, między Jelgavą a Bauską (od tej ostatniej 15
km na zachód). Otwarty cały rok: czerwiec–sierpień
10:00–19:00, park do 20:00; maj, wrzesień, październik: 10:00–18:00, park do 19:00; listopad–kwiecień:
10:00–17:00. Bilety są dość drogie: podstawowy bilet
w cenie 1,50 Ls – 2,50 Ls (1 Ls = 5,19 zł), na całość 3
Ls – 5 Ls. Możliwość wykupienia usług przewodnika (jęz. angielski, francuski, rosyjski). W internecie:
www.rundale.net.
Rzeźby dzieci w Buduarze Księżnej
W 2004 roku zainicjowano jego działalność poprzez wystawienie opery Rinaldo Georga Friedricha Händla. War-
15
nr 1 (10), Styczeń 2008