„Wiedzieć więcej, to bać się mniej”

„Wiedzieć więcej, to bać się mniej”
Poradnik
dla chorych leczonych
w Oddziale Onkologii Klinicznej
i
Oddziale Chemioterapii Dziennej
Podkarpackiego Centrum Onkologii
ODDZIAŁ ONKOLOGII KLINICZNEJ
(017) 86-66-452 – gabinet lekarski
(017) 86-66-463 – gabinet lekarski
(017) 86-66-455 – lekarz dyżurny
(017) 86-66-456 – pielęgniarka oddziałowa
(017) 86-66-453 – dyżurka pielęgniarek
(017) 86-66-454 – gabinet zabiegowy pielęgniarski
(017) 86-66-451 – sekretariat medyczny
(017) 86-66-467 – sekretariat medyczny
(017) 86-66-490 – psycholog
SALE CHORYCH
(017) 86-66-553 – sala chorych nr 1
(017) 86-66-554 – sala chorych nr 2
(017) 86-66-585 – sala chorych nr 3
(017) 86-66-586 – sala chorych nr 4
(017) 86-66-587 – sala chorych nr 5
(017) 86-66-588 – sala chorych nr 6
(017) 86-66-589 – sala chorych nr 7
(017) 86-66-590 – sala chorych nr 8
(017) 86-66-582 – sala chorych nr 9
(017) 86-66-581 – sala chorych nr 10
(017) 86-66-583 – sala chorych nr 11
ODDZIAŁ DZIENNY CHEMIOTERAPII
(017) 86-66-461 – gabinet pielęgniarski
(017) 86-66-462 – sala podań chemioterapii
2
Drogi Pacjencie
Zdiagnozowano u Ciebie chorobę nowotworową. Po szeregu badań
zakwalifikowano Cię do rozpoczęcia chemioterapii. Znalazłeś się na Oddziale.
Być może sporo już wiesz o swojej chorobie.
Być może nie potrafisz się jeszcze pogodzić z jej istnieniem.
Być może masz szereg pytań i wątpliwości dotyczących swojego dalszego
leczenia, ale boisz się zapytać. Może wiele Ci wytłumaczono, ale nie dałeś rady
zapamiętać wszystkich informacji. Może czegoś nie zrozumiałeś?
Ten Poradnik został stworzony właśnie z myślą o Tobie.
Napisaliśmy go po to, aby pomóc Ci zrozumieć na czym polega leczenie
onkologiczne.
Pamiętaj jednak, że zawsze możesz porozmawiać ze swoim lekarzem
prowadzącym,
który
udzieli
Ci
wszelkich
informacji
dotyczących
chemioterapii.
Na początek kilka definicji…
Co to jest nowotwór?
Nowotwór jest złożonym procesem chorobowym, ściśle związanym
z komórkami organizmu człowieka, najczęściej wyrażający się rozwojem guza,
nacieku, owrzodzenia.
W pewnym momencie Twoje komórki zaczynają się dzielić i rozmnażać
w sposób niekontrolowany. Te zmienione komórki, czerpiąc z Twojego ustroju
substancje odżywcze, doprowadzają do upośledzenia prawidłowej funkcji
Twojego organizmu.
3
Mogą np.
- tworzyć guz, który rozrastając się uciska ważne narządy,
- powodować powiększenie węzłów chłonnych,
- przedostawać się do innych części ciała drogą krwi lub chłonki, dzielić się
tam, dając początek przerzutom.
Nowotworem złośliwym nazywamy taki nowotwór, który nieleczony zawsze
doprowadza do śmierci chorego. Większość nowotworów złośliwych nacieka
sąsiednie tkanki i może dawać przerzuty do wątroby, płuc, kości, mózgu lub
innych narządów. W przypadku nowotworów złośliwych istnieje także ryzyko
wznowy czyli ponownego pojawienia się nowotworu nawet po kilku latach od
wyleczenia.
Co to jest rak?
W słownictwie medycznym jest to nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki
nabłonkowej.
Nabłonki występują w każdej części organizmu. Wyścielają między innymi
jamę ustną, drogi oddechowe, pokarmowe, moczowe, stąd tak duża jest
różnorodność nowotworów pochodzenia nabłonkowego.
Potocznie rakiem nazywamy wszystkie nowotwory złośliwe.
Co to jest chłoniak?
To złośliwy nowotwór układu chłonnego. Najczęściej objawia się powiększeniem
węzłów chłonnych, wątroby lub śledziony.
Co to jest czerniak?
4
To nowotwór złośliwy komórek barwnikowych skóry. Może występować też na
błonach śluzowych lub w gałce ocznej.
Co to jest mięsak?
To nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanek miękkich (tkanki łącznej,
mięśniowej) oraz z układu szkieletowego (chrząstki, kości).
*
Przejdźmy teraz do głównego zagadnienia tego poradnika czyli odpowiedzi na
pytania dotyczące chemioterapii.
Jak działa chemioterapia?
Cytostatyki działają wielokierunkowo. Generalnie mają za zadanie zakłócić
zdolność mnożenia się i podziału komórek nowotworowych i doprowadzić do ich
uszkodzenia i śmierci.
Leki te działają ogólnoustrojowo i dzięki temu możemy leczyć również rozsiane
nowotwory, czyli takie, kiedy stwierdza się przerzuty.
Jakie są rodzaje chemioterapii?
Metoda radykalna – mająca na celu całkowite wyleczenie chorego.
Metoda uzupełniająca (adiuwantowa) - stosowana po radykalnym leczeniu
operacyjnym czyli całkowitym usunięciu guza nowotworowego. Celem tego
leczenia jest zmniejszenie prawdopodobieństwa nawrotu nowotworu.
5
Metoda wstępna ( indukcyjna, neoadiuwantowa) - stosowana u chorych, którzy
mają miejscowo zaawansowany nowotwór. Jej celem jest umożliwienie
przeprowadzenia radykalnego leczenia operacyjnego lub radioterapii
poprzez
zmniejszenie masy guza. Stosowana jest przed zabiegiem operacyjnym lub
radioterapią.
Metoda regionalna – podawanie chemioterapii do jamy opłucnej, jamy
otrzewnej lub rdzenia kręgowego.
Metoda paliatywna- dotyczy tych chorych, u których niemożliwe jest całkowite
wyleczenie. Ma ona na celu zmniejszenie ilości i wielkości przerzutów lub guza
nowotworowego, a także poprawę jakości życia chorego przez zmniejszenie
dolegliwości związanych z nowotworem.
Czy istnieje „chemia słaba i mocna” ?
Drogi Pacjencie, lecząc Ciebie działamy według zaleceń obowiązujących
w Europie. Mamy cały arsenał leków cytostatycznych, które są wykorzystywane
w walce z chorobą nowotworową.
Musisz wiedzieć, że leczenie jest dostosowywane konkretnie do Ciebie, do
Twojej choroby, do wyników Twoich badań , do Twojego stanu ogólnego.
Większość dawek leków cytostatycznych jest dobierana na podstawie
współczynnika wyliczanego wg wzrostu i wagi, dlatego przed każdym kursem
musimy Cię zważyć i zmierzyć. Błędem jest porównywanie dawek swoich leków
do dawek innego pacjenta i przekonanie, że dostaje się np. „silniejszą chemię”.
Niektóre leki mogą powodować większe skutki uboczne i być może stąd wynika
przekonanie niektórych pacjentów, że dostają chemię „słabą” lub „mocną”.
Otrzymujesz leczenie chemiczne odpowiednie dla Ciebie.
6
W jaki sposób podawana jest chemioterapia?
Najczęściej chemioterapia podawana jest dożylnie w postaci kroplówek lub
iniekcji. W tym celu do Twojej żyły, najczęściej na przedramieniu, pielęgniarka
zakłada specjalną igłę - wenflon.
Podawanie niektórych leków wymaga zastosowania pomp infuzyjnych. Są
to przenośne urządzenia umożliwiające podanie zaleconej dawki leku z określoną
prędkością. Niektóre są niewielkie i można je nosić w torbie lub przy pasku
Coraz więcej leków podaje się drogą doustną. Pacjent sam dawkuje sobie
odpowiednią ilość tabletek przepisanych mu przez lekarza.
Inne drogi podania to: domięśniowa, do jam ciała, wlewki do pęcherza
moczowego.
To jaką drogą będzie podawany lek zależy od wielu czynników, np:
- jaki lek będzie zastosowany,
- jaka dawka jest potrzebna,
- czy lek wchłania się z przewodu pokarmowego,
- jakie będą objawy uboczne.
Ostatecznie decyzję podejmie lekarz na podstawie tego, w jaki sposób podać
najskuteczniejszą dawkę leku.
Czy leczenie wymaga pobytu w szpitalu?
Nie zawsze. Jeżeli tylko rodzaj chemioterapii i stan ogólny chorego na to
pozwala, a także ma on możliwość przyjazdu na badanie lekarskie i podanie leku
, może otrzymywać leczenie w trybie ambulatoryjnym.
Leki doustne chory przyjmuje w domu. Musi wtedy tylko ściśle
przestrzegać zaleceń swojego lekarza prowadzącego. Nie wolno
choremu
samodzielnie zmieniać dawek ani terminów, w których lek ma być przyjmowany.
7
Jak często podawana jest chemioterapia?
Zależy to od programu leczenia, a ten jest zależny od rodzaju choroby.
Zazwyczaj po kilku dniach podawania leków następuje okres przerwy trwający,
w zależności od programu kilka lub kilkanaście dni. W tym czasie organizm
stara się odbudować uszkodzone lekami prawidłowe tkanki. Ten okres jest także
potrzebny
do
ustąpienia
wszystkich
objawów
ubocznych
związanych
z poprzednim podaniem leków.
W przypadku utrzymywania się objawów niepożądanych w terminie podania
kolejnego cyklu chemioterapii, lekarz po zbadaniu chorego może podjąć decyzje
o przesunięciu terminu rozpoczęcia następnego cyklu leczenia.
Jak długo prowadzone będzie leczenie?
Czas trwania chemioterapii zależy od reakcji nowotworu na podane leki.
Może się także zdarzyć, że zaproponowany schemat okaże się nieskuteczny.
Wtedy zachodzi konieczność zmiany leków, co może wydłużyć okres
chemioterapii.
Jeżeli natomiast leczenie chemiczne jest częścią leczenia skojarzonego,
(czyli łączonego z chirurgią bądź radioterapią) wtedy można dokładniej określić
czas jego trwania.
Czy w trakcie chemioterapii można przyjmować inne leki?
Zawsze należy poinformować lekarza o lekach, które są przyjmowane
z powodu innych chorób ( np. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i inne). Czasami
zachodzi konieczność modyfikacji dawek, ale można tego dokonać tylko pod
kontrolą lekarza.
8
Czy w trakcie chemioterapii można wyjechać na urlop?
Nie ma żadnych dowodów na to, by zmiana klimatu wpływała
niekorzystnie na przebieg leczenia. O swoich planach trzeba jednak
poinformować lekarza prowadzącego, by ten mógł dostosować program leczenia.
Należy starać się wyjeżdżać w takie miejsca, gdzie nie ma trudności z dotarciem
do szpitala specjalistycznego, ponieważ w czasie chemioterapii organizm może
być osłabiony i przez to bardziej podatny na infekcje.
Reakcja Twojego organizmu na bardzo odmienne warunki klimatyczne
może być większa niż normalnie. Niektóre leki cytostatyczne powodują u osób
przebywających na słońcu reakcję uczulenia na światło, wtedy może wystąpić
zaczerwienienie, obrzęk i swędzenie skóry w nieosłoniętych miejscach. Nie
zaleca się opalania u chorych w trakcie chemioterapii.
Czy w trakcie chemioterapii można być aktywnym fizycznie czy można
pracować?
W trakcie leczenia, jeżeli tylko Twoje samopoczucie na to pozwala
powinieneś prowadzić aktywne życie.
Jeżeli jednak senność, zmęczenie, problemy gastryczne uniemożliwiają Ci
prowadzenie dotychczasowego trybu życia,
należy ograniczyć aktywność
fizyczną, dostosowując ją do swoich możliwości. Jest to bardzo ważne dla
Twojej psychiki.
Nie bądź jednak zbyt wymagający od siebie. Stawiaj sobie realne cele
i rób to, co jest dla Ciebie najważniejsze.
*
9
Zachęcamy do skorzystania z poniższych zaleceń:
1. Jeżeli możesz idź schodami zamiast jechać windą.
2. Poruszaj się piechotą lub rowerem.
3. Ćwicz razem z domownikami.
4. Jeżeli stan Twojego zdrowia na to pozwala odwiedzaj znajomych zamiast
pisać do nich maile lub dzwonić.
5. W trakcie oglądania telewizji korzystaj z rowerka stacjonarnego jeśli to
możliwe.
Zalecane środki ostrożności:
1. Osobom z dużą niedokrwistością zaleca się zaprzestanie aktywności do
czasu poprawy wyników morfologii krwi.
2. Osobom z leukopenią tj. obniżona liczbą białych krwinek nie zaleca się
wykonywania ćwiczeń w publicznych salach gimnastycznych,
siłowniach, przebywania w dużych skupiskach ludzkich.
3. Osobom napromienianym nie zaleca się korzystania z basenu, ponieważ
chlor może dodatkowo podrażniać skórę.
4. Osobom prowadzącym siedzący tryb życia przed zachorowaniem zaleca
się ćwiczenia o niewielkiej intensywności.
5. Osobom w starszym wieku zaleca się zachowanie środków ostrożności
i unikanie upadków i obrażeń.
Czy w trakcie chemioterapii można pić alkohol?
Spożywanie niewielkich ilości niskoprocentowego alkoholu ( lampka wina,
szklanka piwa)
nie jest przeciwwskazane.
Jednak nie wolno w trakcie
chemioterapii spożywać alkoholu, gdyż w połączeniu z cytostatykami może on
wywołać niebezpieczne dla życia powikłania.
10
Czy można wspomagać chemioterapię metodami niepotwierdzonymi
naukowo ( nieznane zioła, reklamowane w Internecie „cudowne leki na
raka”)?
Drogi Pacjencie nie polecamy tych metod, ponieważ nic nie wiadomo na
temat ich mechanizmów działania oraz objawów ubocznych. Może dojść do tego,
że w połączeniu z lekami cytostatycznymi wywołają reakcję, które zostaną przez
lekarza potraktowane jako skutek uboczny chemioterapii. Może to również
przyczynić się do zmniejszenia jej skuteczności. Wiele z tych preparatów obniża
działanie leków stosowanych w chemioterapii i może wywołać objawy
niepożądane.
Jeżeli jednak stosujesz jakieś „cudowne medykamenty” to poinformuj
o tym swojego lekarza prowadzącego.
Czy bezpośrednio po przyjęciu dożylnego wlewu chemioterapii można
prowadzić samochód?
Większość chorych po zakończeniu wlewu czuje się dobrze i nie ma
przeciwwskazań do tego, by prowadzili pojazd. Często bywa tak , że przed
podaniem leku cytostatycznego podaje się premedykację, czyli inne leki mające
na celu złagodzić , bądź zapobiec działaniom ubocznym chemioterapii. Leki
mogą spowalniać reakcje chorego i przyczynić się do osłabienia jego refleksu w
trakcie prowadzenia samochodu. Dlatego zalecamy, aby ze względu na Twoje
bezpieczeństwo, a także innych uczestników ruchu drogowego powrót do domu
zapewniła Ci inna osoba.
Czy do przyjęcia leków chemicznych należy się specjalnie przygotować?
Przed podaniem leków konieczne jest badanie lekarskie, badanie krwi,
11
często także EKG.
Niektórzy pacjenci wymagają podania leków przeciwwymiotnych,
uspokajających lub innych. W dniu podania leków wskazane jest spożycie
lekkiego śniadania (ale badanie krwi należy wykonać na czczo)!
Czy leczenie chemiczne jest bolesne?
Nie, leczenie chemiczne nie jest bolesne. W trakcie zakładania wenflonu
lub podawania leków domięśniowych może się pojawić niewielki ból.
Jeżeli natomiast ból pojawia się w trakcie podawania leków dożylnych
musisz natychmiast zawiadomić o tym pielęgniarkę.
Taki ból może świadczyć o nadwrażliwości ścianek naczynia na lek lub
wydostaniu się leku poza naczynie. Niektóre leki po wynaczynieniu mogą
spowodować uszkodzenia okolicznych tkanek, dlatego szybko należy zastosować
odpowiednie czynniki neutralizujące. Czasem w miejscu wkłucia po kilku
godzinach może pojawić się bolesny obrzęk lub zaczerwienienie.
U chorych długotrwale leczonych występują niekiedy bolesne stwardnienia
naczyń żylnych, do których były podawane leki. Jest to zazwyczaj przejściowe,
ale konieczne jest w większości przypadków zastosowanie dodatkowego leczenia.
Ważne jest, abyś sam Drogi Pacjencie „szanował swoje żyły” i zwracał
uwagę na miejsce wkłucia w trakcie podawania leków. Nie powinieneś machać
i gwałtownie poruszać dłonią, w której założony jest wenflon. Jest on założony
w taki sposób, aby znajdował się w świetle naczynia. W przypadku Twoich
gwałtownych ruchów wenflon może ulec przemieszczeniu i dotykać do ścianki
żyły, powodując jej bezpośrednie drażnienie przez lek cytostatyczny i w
konsekwencji uszkodzenie naczynia.
U części pacjentów można rozważyć wszczepienie portu naczyniowego.
12
Jest to stały dostęp naczyniowy polegający na założeniu do żyły szyjnej lub
podobojczykowej
specjalnego
cewnika
zakończonego
zbiorniczkiem
umieszczonym pod skórą. Zabiegu tego dokonuje się na sali operacyjnej
w miejscowym znieczuleniu.
Czy w trakcie chemioterapii mogę sie stykać z innymi ludźmi?
Nie ma żadnych przeciwwskazań. Metabolity cytostatyków są wydalane
głównie z moczem, ale także z potem i poprzez drogi oddechowe. Nie
udowodniono jednak, by było to szkodliwe dla otoczenia. Należy jednak
zachować ostrożność w przypadku kontaktów z niemowlętami i małymi dziećmi.
Przez kilka dni po zakończeniu chemioterapii nie powinno się ich przytulać,
całować (właśnie ze względu na resztki substancji obecnych w oddechu , pocie
lub ślinie).
Musisz pamiętać , że w trakcie chemioterapii masz osłabioną odporność.
Dlatego w „sezonie grypowym” staraj się unikać dużych skupisk ludzi oraz
w miarę możliwości zminimalizuj kontakty z osobami przeziębionymi.
*
Objawy niepożądane chemioterapii
Dotyczą one głównie tych komórek, które szybko się dzielą i intensywnie
wzrastają. Zawsze trzeba je oceniać przez pryzmat korzyści wynikających
z leczenia przeciwnowotworowego. Jeżeli jednak stają się one ciężkie do
zniesienia powinieneś poinformować o tym swojego lekarza. Zastosuje on wtedy
leki zmniejszające te dolegliwości, lub gdy zajdzie konieczność, zmodyfikuje lub
zmieni program chemioterapii na lepiej tolerowany.
13
Nudności i wymioty
Ich pojawienie i nasilenie jest sprawą bardzo indywidualną. Zależy od
rodzaju
i dawki leków, od ogólnego stanu zdrowia, rodzaju odżywiania,
stosowania innych leków oraz od czynników psychicznych. Dzięki poznaniu
mechanizmów powstawania nudności i wymiotów, możemy im zapobiegać lub
ograniczać je, stosując specjalne leki.
Drogi Pacjencie oprócz leków możesz sobie pomóc poprzez :
 unikanie przygotowywania i spożywania pokarmów, gdy pojawiają się
nudności,
 unikanie potraw o silnym, drażniącym zapachu, bardzo tłustych lub
smażonych,
 niespożywanie potraw bezpośrednio przed chemioterapią,
 picie większej ilości płynów, powoli sącząc,
 nie należy w krótkim okresie czasu wypijać dużych ilości płynu. Herbata
z rumianku i mięty zmniejsza mdłości. Uczucie nudności zmniejszają także
schłodzone owoce spożywane z czerstwym pieczywem.
Biegunka
Cytostatyki
mogą
uszkadzać
i
podrażniać
śluzówkę
przewodu
pokarmowego, co może spowodować biegunkę. W większości wypadków
dolegliwości te ustępują samoistnie. Czasami trzeba zastosować leczenie
hamujące nadmierną perystaltykę jelit.
W razie wystąpienia biegunki należy unikać spożywania surowych
owoców i warzyw, razowego pieczywa lub otrębów, soków owocowych
i warzywnych, które mogą nasilać perystaltykę. Nie powinno się także spożywać
potraw drażniących śluzówkę - ostrych i kwaśnych.
14
Jeżeli nie chcesz całkiem rezygnować z owoców i warzyw to jedz banany,
gotowane jabłka i marchew - one działają korzystnie.
Musisz pamiętać o piciu dużych ilości płynów ( najlepiej niegazowanej
wody mineralnej), bo w trakcie biegunki dochodzi do utraty płynów z Twojego
organizmu.
Zaparcia
Są dużo rzadszym objawem ubocznym. Często dochodzi do nich na skutek
przedawkowania
przez
chorego
leków
przeciwwymiotnych
lub
przeciwbiegunkowych. Warto też przeanalizować swoją dietę. Być może za mało
w niej pokarmów bogatych w błonnik (warzyw, owoców, razowego pieczywa).
Pobudzenie czynności jelit można także uzyskać, pijąc sok z suszonych śliwek
lub ciepłe płyny. Pomocny jest również syrop z laktulozą dostępny bez recepty w
aptece. Zaparcie może być skutkiem odwodnienia, zaleca się więc spożywanie
większych ilości płynów (minimum 2 litry płynów na dobę).
Utrata apetytu
Często spowodowana
jest w/w objawami. Niektóre cytostatyki mogą
powodować zmianę odczucia smaku. Sama choroba nowotworowa także często
zmniejsza apetyt.
Warto wypróbować kilka z poniższych rad:
 jedz małe posiłki i przekąski, wtedy kiedy tylko masz na to ochotę. Nie
musisz jeść dokładnie trzech posiłków dziennie,
 postaraj się zmienić swój jadłospis, próbuj nowych potraw i przepisów,
eksperymentuj,
 spróbuj zmieniać schemat i warunki spożywania swoich posiłków,
15
 jeżeli tylko możesz przed posiłkiem idź na spacer, przechadzka może
sprawić, że poczujesz się głodnym,
 jedz z przyjaciółmi i rodziną, kiedy jesz sam słuchaj radia lub oglądaj
telewizję,
 pij dużo płynów, ale w małych objętościach, to pomoże utrzymać Twój
organizm w odpowiednim nawodnieniu. Dobrymi zamiennikami płynów są
lody i galaretki. Możesz dodawać cytryny do napojów, poprawia to smak
a także zwiększa wydzielanie śliny.
 jeżeli odczuwasz metaliczny smak potraw, spróbuj zastąpić metalowe
sztućce plastikowymi,
 marynowane dodatki (grzyby, owoce , warzywa) także poprawiają
odczuwanie smaku,
 jeżeli inne metody zawodzą i utrata apetytu ma charakter stały, spróbuj
potraktować spożywanie posiłków jak lekarstwo, które ma Ci poprawić
szanse na wyleczenie z choroby. Ten sposób polega na wyznaczeniu
stałych godzin przyjmowania posiłków, by wytworzył się odruch związany
z jedzeniem w ściśle określonych porach dnia.
Twój lekarz prowadzący, jeżeli uzna to za konieczne, może zastosować
leki poprawiające apetyt. Ich główną rolą jest przeciwdziałanie wyniszczeniu
nowotworowemu. Należy jednak pamiętać, że nie są to leki obojętne dla
organizmu. Mogą powodować działania uboczne. Poza tym bardzo ostrożnie
należy je stosować u chorych, którzy w wywiadzie mają zakrzepicę. U niektórych
osób mogą być całkowicie przeciwwskazane. Dlatego też ich stosowanie może
odbywać się tylko pod kontrolą lekarza.
Wypadanie włosów
16
To jeden z najczęściej występujących objawów ubocznych chemioterapii.
Nie zagraża on życiu, ale może negatywnie wpływać na odczucia chorego. Nie
wszystkie cytostatyki powodują wypadanie włosów w jednakowym stopniu.
Najczęściej ten proces rozpoczyna się po pierwszym lub drugim cyklu leczenia ze
znacznym nasileniem na przełomie drugiego i trzeciego miesiąca kuracji.
W przypadku długotrwałej chemioterapii dochodzi do całkowitego
wyłysienia obejmującego owłosienie skóry głowy, pach, okolicę narządów
płciowych i kończyn. Nie ma sposobu, by zapobiec temu objawowi. Powinieneś
Drogi Pacjencie być przygotowany na zaopatrzenie się w perukę. Warto jednak
pamiętać, że po zakończeniu leczenia włosy odrastają.
Zmiany w obrębie skóry i paznokci
Skóra może ulegać wysychaniu, łuszczyć się. Trzeba ją wtedy intensywnie
natłuszczać i nawilżać. Na skutek chemioterapii
mogą pojawiać się
przebarwienia często na przebiegu naczyń żylnych. Na dłoniach i stopach mogą
pojawić się zmiany przypominające odciski. Może dochodzić do pęknięć
i rozpadlin skóry. Paznokcie mogą ulegać rozwarstwieniu. Może dochodzić do
zapalenia
wałów
okołopaznokciowych.
Niektóre
cytostatyki
powodują
nadwrażliwość na promienie słoneczne, dlatego w trakcie leczenia i przez pewien
okres po zakończeniu terapii powinno się unikać nadmiernej ekspozycji skóry na
słońce.
W przypadku niektórych leków (o czym poinformuje Cię Twój lekarz)
może dojść do pojawienia się wysypki trądzikopodobnej. Może wtedy zachodzić
konieczność zastosowania leków pod kontrolą dermatologa. Niektórzy chorzy
mogą odczuwać świąd skóry.
Zmiany w obrębie jamy ustnej
17
Cytostatyki mogą powodować podrażnienia jamy ustnej, a nawet sprzyjać
powstawaniu owrzodzeń. Jeżeli ulegną one zakażeniu, wtedy lekarz zleci
odpowiednie leczenie. W trakcie chemioterapii zdarzają się też grzybice
w obrębie jamy ustnej. Zastosowanie leków przeciwgrzybicznych prowadzi do
zniknięcia nalotów na błonie śluzowej i poprawy samopoczucia chorego.
Wpływ chemioterapii na szpik kostny
Szpik kostny jest strukturą zawierającą komórki, z których powstają
krwinki czerwone, białe i płytki krwi. Ponieważ szpik ulega nieustannym
podziałom, produkując nowe komórki, jest bardzo podatny na działanie leków
chemicznych i może zostać przez nie uszkodzony. Najczęściej są to uszkodzenia
krótkotrwałe i przemijające.
W przypadku jednak, gdy trwają dłużej mogą być przyczyną wydłużenia
czasu do podania kolejnego kursu chemioterapii. Dlatego też tak ważne jest, abyś
Drogi Pacjencie przed kolejnym podaniem leku, a czasami w przerwach między
kursami, miał wykonaną kontrolną morfologię krwi. Dopiero po analizie wyniku
przez lekarza, podejmuje się decyzję o podaniu leków przeciwnowotworowych.
Czasami trzeba zastosować leczenie wspomagające, ale o tym zadecyduje Twój
lekarz.
Uboczne działania chemioterapii:
A) na krwinki czerwone (erytrocyty, RBC)
Erytrocyty zawierające hemoglobinę (Hb, Hgb) są odpowiedzialne za
transport tlenu w organizmie. W przypadku, gdy ich poziom
w organizmie jest za niski chory odczuwa zmęczenie i osłabienie.
Leczenie zależne jest od przyczyny. Bywa, że konieczne jest przetoczenie
krwi.
B) na krwinki białe (leukocyty,WBC)
18
Leukocyty są odpowiedzialne za stan odporności Twojego organizmu. Im
ich mniej, tym bardziej stajesz się podatny na różnego rodzaju infekcje
i tym trudniej zwalczać
chorobotwórcze drobnoustroje. Jeżeli lekarz
uzna, że jesteś w grupie ryzyka rozwinięcia groźnej dla Twojego zdrowia
neutropenii (czyli obniżenia ilości leukocytów) lub już wystąpiła
gorączka neutropeniczna może zastosować odpowiednie leczenie .
C) na płytki krwi (trombocyty, PLT)
Trombocyty,
uczestnicząc
w
procesie
krzepnięcia
zapobiegają
nadmiernym krwawieniom. W przypadku ich niedoboru dochodzi do
krwawień z nosa, dziąseł, dróg rodnych pod wpływem nawet niewielkich
urazów. Bardzo łatwo pojawiają się też siniaki i krwawienia z niewielkich
zranień.
Drogi Pacjencie musisz pamiętać o tym, że niezwłocznie musisz
powiadomić swojego lekarza o pojawieniu się w przerwie między kursami
gorączki powyżej 38 stopni oraz wystąpieniu krwawień. Lekarz po zbadaniu i
ocenie wyniku badania krwi może zastosować odpowiednie leczenie, adekwatne
do Twojego stanu ogólnego. Czasami konieczne będzie zatrzymanie Cię na
kilka dni w szpitalu.
Wpływ chemioterapii na popęd płciowy i płodność
Leki cytostatyczne nie wpływają w istotny sposób na obniżenie popędu
seksualnego. Występowanie tego objawu jest raczej spowodowane ogólnym
stanem zdrowia chorego i stanem psychicznym. Znużenie i wyczerpanie
odczuwane przez chorego wpływają na obniżenie aktywności seksualnej. Wiele
obaw i niepokojów związanych z chorobą i przebiegiem leczenia odsuwają
potrzeby seksualne na dalszy plan.
Leczenie przeciwnowotworowe ma jednak wpływ na układ rozrodczy.
19
Duży problem stanowi przedwczesne przekwitanie
rozwijające się u kobiet
poddanych chemioterapii. Pojawiają się zaburzenia miesiączkowania, uderzenia
gorąca i poty, wysychanie śluzówek pochwy, obniżenie popędu płciowego.
Niektóre z tych objawów można wyeliminować, zależy to jednak od typu
nowotworu więc o leczeniu zadecyduje Twój lekarz prowadzący.
Trzeba pamiętać, że nawet u kobiet, u których doszło do zatrzymania
miesiączkowania w trakcie chemioterapii, może rozwinąć się ciąża, należy więc
stosować w okresie leczenia antykoncepcję.
Niektóre cytostatyki nieodwracalnie uszkadzają jajniki, prowadząc do
blokady jajeczkowania i tym samym trwałej niezdolności do zajścia w ciążę.
W przypadku niepłodności przejściowej, która występuje u ok. 30% kobiet
poddanych chemioterapii, po zakończeniu leczenia wraca prawidłowa czynność
jajników.
Bardzo trudna sytuacja ma miejsce wtedy, gdy w momencie rozpoznania
nowotworu kobieta jest w ciąży. Na decyzję, co do dalszego postępowania, ma
wpływ rodzaj nowotworu, jego zaawansowanie, wiek ciąży.
Mężczyźni leczeni chemioterapią narażeni są na zmniejszenie liczby
plemników w nasieniu, nawet do ich całkowitego zaniku. To może prowadzić do
niepłodności.
Pomocne mogą być banki nasienia, w których chory przed rozpoczęciem
leczenia może zdeponować swoje nasienie, by móc je wykorzystać w przyszłości.
Podkreślenia wymaga jednak fakt, że w niektórych sytuacjach po chemioterapii
zdolność do zapłodnienia powraca samoistnie, nawet po kilku latach od
zakończenia leczenia. Mężczyźni muszą wiedzieć, że w trakcie leczenia i rok po
jego zakończeniu nie powinni być ojcami, ze względu na potencjalne ryzyko
uszkodzenia ich plemników.
Inne objawy chemioterapii
20
Niektóre niewymienione wyżej objawy są charakterystyczne tylko dla
konkretnych leków i o ich występowaniu poinformuje Cię Twój lekarz
prowadzący.
Mogą występować zaburzenia w oddawaniu moczu, zmiana jego
zabarwienia, drętwienie koniuszków palców rąk i stóp, bóle głowy, bolesny
obrzęk i rumień dłoni i stóp, zaburzenia rytmu serca, zaostrzenie choroby
wieńcowej, nadciśnienie, problemy z gojeniem się ran oraz inne.
Pamiętaj, że nie muszą u Ciebie wystąpić wszystkie wyżej wymienione
objawy. Może się zdarzyć, że nie doświadczysz żadnego z nich, albo nie będą dla
Ciebie zbyt uciążliwe. Nie znaczy to, że chemioterapia nie działa.
*
Drogi Pacjencie mamy nadzieję, że udało nam się odpowiedzieć na
większość Twoich pytań dotyczących chemioterapii. Otrzymawszy informację o
możliwych skutkach ubocznych leczenia, nie doszukuj się, że będziesz miał
wszystkie objawy. Chcieliśmy dać Ci świadomość tego, co może nastąpić, abyś
nie był tym zaskoczony i mógł spokojnie i odpowiednio zareagować.
Jeżeli tylko masz jakieś inne wątpliwości, nie wszystko jest dla Ciebie
zrozumiałe, to pytaj swojego lekarza lub pielęgniarkę.
Staraj się jak najwięcej dowiedzieć o swojej chorobie , bo
„ Wiedzieć więcej, to bać się mniej”.
Dbaj o swój stan psychiczny, bo jest on równie ważny jak stan fizyczny. Dziel się
wątpliwościami z bliską osobą. Korzystaj z pomocy psychologa, psychiatry lub
osoby duchownej (lekarz prowadzący pomoże Ci się z nimi skontaktować).
21
*
Kilka wskazówek od psychologa
Przede wszystkim pamiętaj, że wyzdrowienie jest możliwe.
Leczenie jakie proponuje lekarz pomogło przecież wielu osobom i ciągle
powstają nowe metody leczenia.
Myśl o podjętym leczeniu jak o Twoim sprzymierzeńcu w drodze do zdrowia.
Nie myl ubocznych skutków leczenia,
które są przejściowe,
z objawami
choroby. Pogorszenie samopoczucia nie musi oznaczać zaostrzenia lub nawrotu
choroby.
Pamiętaj, że diagnoza choroby nowotworowej należy do jednej z najtrudniejszych
i powoduje silny stres. Naturalną reakcją jest wtedy szok, niedowierzanie, złość,
smutek i lęk przed tym, co Cię czeka.
Ważne jest byś pozwolił sobie na przeżywanie tego co czujesz – ukrywanie uczuć
lub zaprzeczanie im zabiera dużo sił, które możesz wykorzystać do walki o swoje
zdrowie i życie.
Bądź dla siebie łagodny i cierpliwy!
Wychodzenie z choroby wymaga Twojego zaangażowania i energii, więc
pomyśl skąd możesz ją wziąć. Zastanów się co w życiu daje lub dawało Ci radość
i poczucie spełnienia, co sprawiało, że czułeś się szczęśliwy - i wróć do tego.
Potraktuj ten czas jako okazję do pogłębienia swojej wiedzy o sobie i życiu
– wiele osób twierdzi, że dzięki doświadczeniu choroby zmienili wiele w życiu na
lepsze, poprawili relacje z najbliższymi, wrócili do marzeń.
Pamiętaj, że dążenie do spełnienia marzeń pobudza chęć życia i jest nieocenioną
siłą organizmu wspomagającą standardowe leczenie!
22
Gdy w Twoim samopoczuciu przez kilka tygodni przeważa smutek, lęk, poczucie
winy, jeśli dużo płaczesz, ciągle się zamartwiasz, nie możesz spać, nic Cię nie
cieszy, jesteś rozdrażniony lub zmęczony, nie masz siły i nie chce Ci się żyć
– koniecznie zgłoś się do lekarza !!!
Mogą to być objawy depresji, która pojawia się w wyniku przeciążenia stresem.
Odpowiednio dobrane leki pozwolą Ci na szybką poprawę samopoczucia
i przywrócą energię.
Zgłoś się do psychologa:
- jeśli potrzebujesz więcej informacji jak radzić sobie ze stresem, lękiem, bólem,
- jeśli chcesz nauczyć się metod relaksacji lub zdrowego myślenia,
- jeśli przeżywasz ważne życiowe problemy,
- jeśli chcesz poprawić jakość swojego życia,
- lub czujesz, że takie spotkanie może Ci coś dać.
Zawsze możesz też zwrócić się o pomoc do Twojego lekarza lub pielęgniarki .
Opracowany przez:
Karolina Syrek-Kaplita
Bożenna Karczmarek-Borowska
Beata Guzek
23