Środki retoryczne - Młodzieżowe miniprzedsiębiorstwo

Środki retoryczne
Inwersja
To celowe naruszenie szyku zdania, przestawienie kolejności. Z pewnością zwróci uwagę odbiorców, pod warunkiem że nie jest po prostu błędem językowym.
Powtórzenie
Niewątpliwie pewne treści kilkukrotnie powtórzone, utrwalają się. Ważne, by nie zanudzić nadmierną ilością powtórzeń! Kiedy mama 40. raz w ciągu godziny przypomina o wyrzuceniu śmieci,
niejako „uodparniamy” się na jej przekaz. Osiąga efekt odwrotny do zamierzonego.
Metafora, czyli przenośnia
To zestawienie wyrazów, które razem nabierają nowego znaczenia. Jej celem jest stworzenie
sugestywnego obrazu, wywołanie refleksji czy zwrócenie uwagi na oryginalność wypowiedzi.
Wzmocnienie (hiperbola) lub zamierzona przesada
Polega na świadomym wyolbrzymieniu jakiegoś zjawiska lub cechy przedmiotu, o którym mówimy.
Cząstkowe podsumowanie
Ułatwia nam utrzymanie uwagi widzów. Pomaga im zapamiętać naszą prezentację.
Apel
Jest wezwaniem do wspólnego działania, wspólnego przemyślenia jakiejś kwestii, odwołuje się
do ogólnoludzkiego poczucia wspólnoty, buduje współodpowiedzialność. Nie na darmo Mickiewicz wołał: „Razem, młodzi przyjaciele!”. Wiedział nasz wieszcz, jak przemawia się do tłumu.
Cytat
Przytoczenie maksymy, powiedzenia, czyichś badań, obserwacji dodaje naszemu przemówieniu
polotu i wiarygodności.
Opozycja krzyżowa
Jest rodzajem paralelizmu składniowego, zestawieniem podobnych konstrukcji zdania, ale w
odwróconej kolejności, np. podmiot-orzeczenie, orzeczenie-podmiot: Piechota walczy i walczy
artyleria. Podobnie jak inwersja, zwraca uwagę odbiorców na konkretne zdanie.
Stopniowanie (gradacja)
To nasilanie bądź słabnięcie jakiejś cechy znaczeniowej lub seria zdań połączonych łańcuchem
powtarzających się zwrotów. Zdania te tworzą jednolity, podporządkowany ostatecznej konkluzji wywód o narastającej sile argumentacji. np. u Daniela Naborowskiego w wierszu Na oczy
królewny angielskiej, która była za Fryderykiem, Falcgrafem Reńskim, obranym królem czeskim: „Twe
oczy, skąd Kupido na wsze ziemskie kraje,/ […] Nie oczy, lecz pochodnie dwie nielitościwe, […]/
Nie pochodnie, lecz gwiazdy, […]/ Nie gwiazdy, ale słońca pałające różno, […]/ Nie słońca, ale
nieba, […]/ Nie nieba, ale dziwnej mocy są bogowie, […]/ Nie bogowie też zgoła, […]/ Lecz się
wszytko zamyka w jednym oka słowie: / Pochodnie, gwiazdy, słońca, nieba i bogowie”
Kontrast (antyteza)
Kiedy w jednym wypowiedzeniu zestawimy diametralnie różne zjawiska lub cechy, wówczas
jedno z tych zjawisk zostanie wspaniale uwypuklone!
„Tańcowała igła z nitką,
Igła pięknie, nitka brzydko”.
1
MŁODZIEŻOWE MINIPRZEDSIĘBIORSTWO
© Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości
Zwłoka
Odczekanie chwili przed kontynuacją wypowiedzi może zaintrygować odbiorców, podkreślić
wagę tego, co za chwilę usłyszą.
Zaskoczenie
Może dotyczyć zarówno formy, jak i treści. Z pewnością zwróci uwagę odbiorców.
Zapowiedź
Jeśli (zgodnie z zasadami poprawnej kompozycji wypowiedzi) najpierw powiemy, o czym będziemy mówić, a dopiero potem to powiemy, zyskamy większą uwagę słuchaczy.
Gra słów i żarty językowe
Rozluźniają atmosferę, budują więź z odbiorcą, pokazują, że mówca czuje się swobodnie.
Aluzja
Wzmianka mająca wywołać skojarzenie z czymś, o czym się nie chce lub o czym nie można powiedzieć wprost – intryguje słuchaczy, zmusza ich do myślenia, czasem rozbawia, czasem zaskakuje.
Pozorna sprzeczność
To zabieg językowy podobny nieco w swej wymowie do kontrastu. Intryguje, przykuwa uwagę,
świadczy o biegłości językowej mówcy.
Wtrącenie
Często dotyczy osobistych przeżyć mówcy, jego doświadczeń; jest rodzajem dygresji. Pomaga
przełamać lody, zmniejszyć dystans między prezentującym a słuchaczami. Rozluźnia atmosferę,
bawi, zaciekawia. Trzeba jednak pilnować, by nie było zbyt długie.
Uprzedzenie zarzutów
To ciekawy i bardzo przydatny chwyt językowy.
Pozorne pytanie (pytanie retoryczne)
Skłania do refleksji, ale nie wymaga udzielania konkretnej odpowiedzi. Jeśli zmęczeni nauką i
ślęczeniem nad książkami usłyszymy od kolegi: „Czy nie lepiej byłoby pójść do parku i pooddychać świeżym powietrzem?”, to nie będziemy odpowiadać, tylko szybko przemyślimy wszystkie
konsekwencje i... prawdopodobnie potraktujemy ten zwrot jako propozycję nie do odrzucenia.
Niedopowiedzenia
O ileż chętniej wrócimy na wykład lub lekcję, jeśli poprzednie spotkanie zakończyło się pewnym
niedopowiedzeniem! Ile razy czekaliśmy na ciąg dalszy bajki, opowiadanej przez mamę lub babcię! Przerywały ją w miejscu pozostawiającym możliwość tworzenia domysłów, snucia przypuszczeń. Niedopowiadanie, niewyjaśnianie wszystkiego buduje napięcie, zaciekawienie.
Przykład
Łacińskie przysłowie mówi: „Słowa uczą, przykłady pociągają”. Łatwiej jest wyobrazić sobie omawianą sytuację wtedy, kiedy poparta jest konkretnym przykładem, najlepiej z życia wziętym.
2
MŁODZIEŻOWE MINIPRZEDSIĘBIORSTWO
© Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości