Choroby paso¿ytnicze skóry – wszawica

Nr 10/2007
Farmakoterapia
³agodnego rozrostu gruczo³u krokowego
OSTEOPOROZA
...
– MECHANIZM POWSTAWANIA I ŒRODKI ZARADCZE
Choroby paso¿ytnicze skóry – wszawica
Dr Bo¿ena Bierzniewska,
Dermatolog
Indywidualna Praktyka Lekarska
Wydaje się, iż postęp cywilizacji i medycyny powinien wykluczać choroby pasożytnicze skóry, to jednak stanowią one ciągły problem sanitarno-epidemiologiczny. W krajach rozwiniętych rzadko obserwuje
się obecnie epidemie. W związku z dużą zakaźnością
większości z tych schorzeń, prawidłowo postawione
rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia przyczynowego
może być istotnym elementem przerywającym łańcuch epidemiologiczny.
Rozprzestrzenianiu się inwazyjnych chorób pasożytniczych skóry sprzyjają złe warunki sanitarno-higieniczne, klęski żywiołowe, ruchy migracyjne ludności, stale wzrastająca liczba bezdomnych, a czasami
po prostu nieprzestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej.
Do najczęstszych chorób pasożytniczych należą
wszawica i świerzb, rzadziej obserwuje się zmiany
skórne wywołane przez larwy much (tzw. larwę wędrującą), pluskwiaki czy pchły. W ramach niniejszego opracowania omówiony zostanie problem
wszawicy.
W polskich badaniach przeprowadzono na przełomie XX i XXI wieku porównywano zakażenie wszą
ludzką dzieci w wieku szkolnym mieszkających na wsi
i w mieście. Stwierdzono, że najczęściej chorowały
dzieci 8-12 letnie. Badaniem objęto 153 dzieci mieszkających na wsi i 95 dzieci z miasta. Wszawica na wsi
pojawiła się u 1,59%, a w mieście u 0,48% dzieci.
W 2006 roku Główny Inspektorat Sanitarny (GIS)
zarejestrował 896 przypadków wszawicy. Oznacza to,
że w ciągu dwóch ostatnich lat liczba zarażonych tym
pasożytem Polaków wzrosła prawie dwukrotnie. Według danych GIS w 2004 roku odnotowano bowiem
529 przypadków choroby, a w 2005 roku – 620.
Według ekspertów ze Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych nasilenie wszawicy zwiększa się w okresie jesienno-zimowym.
Natomiast w Chinach na 303 badane osoby zakażenie wszawicą stwierdzono u 43 (14,2%). Przedstawione dane potwierdzają pogląd, iż do zakażenia chorobami pasożytniczymi łatwiej dochodzi w środowiskach biednych i zaniedbanych, aczkolwiek podawane liczby nie są już przerażające ze względów epidemiologicznych.
Wszawicą nazywamy obecność na ciele człowieka
lub jego odzieży wszy ludzkich, ich larw lub jajeczek
(gnid). Za pomocą specjalnego aparatu gębowego insekty te przebijają skórę i wysysają krew. W miejscu
ukłucia powstaje zaczerwienienia, strupek i świąd.
Częstym zjawiskiem jest również zakażenie wtórne
na skutek rozdrapania wcześniejszych zmian skórnych.
Wszawica może występować w trzech odmianach
– głowowej (najbardziej rozpowszechnionej), odzieżowej i łonowej. Pojawia się na całym świecie i we
wszystkich warunkach klimatycznych.
Wszawica głowowa wywoływana jest przez wesz
głowową (Pediculus capitis). Samice składają około 200
jaj, które dojrzewają około 3 tygodnie. Nazywane są
gnidami i zostają przytwierdzone do włosa bezpośrednio przy powierzchni skóry głowy. Oddalanie się pasożyta od tej powierzchni jest wykładnikiem długości trwania wszawicy.
Zakażenia pojawiają się najczęściej w środowiskach
skupiających głównie dzieci (przedszkola, szkoły, obozy, kolonie). Transmisja tych stawonogów następuje
wskutek użytkowania wspólnych czapek i innych nakryć głowy lub przyrządów związanych z pielęgnacją
włosów (grzebienie).
Wesz najczęściej składa jaja w okolicach skroniowych i potylicznej głowy. W momencie ukłucia pojawia się świąd. Na skórze może pojawić się grudka lub
bąbel. Częstym zjawiskiem jest pojawienie się zakażenia wtórnego, które rozwija się na skutek rozdrapania wcześniejszych zmian skórnych. W skrajnych przypadkach włosy są posklejane a węzły chłonne powiększone.
Wszawica odzieżowa – czynnikiem sprawczym
jest odmiana wszy ludzkiej – wesz odzieżowa (Pediculus vestimenti). Stawonóg ten przybiera najczęściej
zabarwienie szare, rozmiarami przewyższa Pediculosis
capitis oraz ma większe zdolności rozrodcze. Spotkać
można ją najczęściej w fałdach oraz na szwach odzieży głównie w miejscach styku ubrań ze skórą czyli na
k ark
u, szyi czy w bieliźnie
arku
bieliźnie.
Gdy wesz znajduje się na powierzchni skóry natychmiast przebija ją i wprowadza do środka toksyczną wydzielinę. Po pewnym czasie w miejscu ukłucia
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
"
Choroby paso¿ytnicze skóry – wszawica
pojawia się niewielka grudka, która wywołuje u chorego duży świąd. Dlatego powstałe zmiany skórne są
szybko rozdrapywane prowadząc do powstawania powierzchownych ubytków skóry (przeczosów). U osób
zaniedbanych, gdy brak odpowiednich zbiegów higienicznych może dochodzić do zakażeń wtórnych –
głównie ropnych.
óra włó
Warto wspomnieć także o określeniu – sk
skóra
włó-częgów – która oznacza zaniedbaną skórę z licznymi
przeczosami, zadrapaniami i zakażeniami ropnymi; nie
leczoną oczywiście. Świąd wywoływany przez wesz
odzieżową nasila się głównie w nocy.
Pediculus pubis wywołuje wszawicę łonową
łonową. Pasożyt ten jest mniejszy w porównaniu z poprzednimi
a barwą odpowiada naturalnemu zabarwieniu skóry.
Samice składają także duże ilości jaj (gnidy) ale są
one zdecydowanie mniejsze i trudniej zauważalne.
Pojawienie się tych wszy świadczy o dużym zaniedbaniu i całkowitym braku higieny.
olicy ło
Wesz łonową lokalizuje się głównie w ok
okolicy
ło-nowej
nowej, choć czasem można ją spotkać na rzęsach lub
w brwiach
brwiach. W miejscu wstrzyknięcia toksycznego
jadu pojawiają się na skórze błękitne plamy, które
świadczą o hemolizie krwinek. Zmianom skórnym
nieodłącznie towarzyszy świąd, który może doprowadzić do nadkażeń wtórnych na skutek zadrapań.
W leczeniu wszawicy głowowej istnieje kilka
możliwości leczenia. Poza stosowanymi zewnętrznie
preparatami, które niszczą dojrzałe formy, należy również usuwać jaja wszy.
Jaja wszy wyczesuje się gęstym grzebieniem lub
usuwa pęsetą oraz dodatkowo płucze się włosy ciepłą
wodą z octem (2 łyżki stołowe na 1 litr wody). U małych dzieci można stosować szampon-krem z 1% permetryną, która zmienia przewodnictwo nerwowe w organizmie wszy, porażając ją.
Preparat pozostawia się na skórze głowy od 10
minut do 3 godzin, a następnie dokładnie spłukuje.
Zgodnie z zaleceniem producenta kurację należy powtórzyć po 10-14 dniach.
U dorosłych i u dzieci od 6 roku życia można stosować w terapii wszawicy głowowej 1% lindan w postaci emulsji, żelu, maści, lotionu lub szamponu. Lek
pozostawia się pod czepkiem na 12-24 godziny, a następnie zmywa głowę szamponem zawierającym 3%
kwas octowy. Ze względów zapobiegawczych zaleca
się też stosowanie preparatu w formie 0,3% żelu, który
wciera się we włosy po ich kilkakrotnym myciu i suszeniu. Kurację należy powtórzyć po 3-5 dniach.
Malation jest owadobójczym i łatwopalnym, lekiem
do zwalczania niemal wszystkich form wszy. Działa-
"
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 10/2007
nie przeciwpasożytnicze ma również nalewka z kwasu bertramu (tinctura pyrethri). Wciera się ją lub zwilża skórę głowy 3 razy dziennie przez kilka kolejnych
dni. Innym preparatem, który niszczy pasożyty i ich
larwy jest Dalacet (zawierający nalewkę z ziela ostróżki i 80% kwas octowy). Płynem tym zwilża się obficie
włosy, a następnie po założeniu czepka pozostawia
się na 2-3 godziny. Następnie włosy spłukuje się obficie i wyczesuje gęstym grzebieniem.
Wysoce skutecznym lekiem w walce z wszawicą
głowy jest połączenie 4% dimetikonu oraz cyklometiHedrin)
kon 5 (Hedrin)
Hedrin). Jest to wyrób medyczny zapewniająsk
uteczną i nietok
nietok
syczną eliminację wszy głonietoksyczną
cym skuteczną
wy i ich jaj (gnidy). Aktywne składniki poprzez szczelne pokrycie wszy oraz jaj blokują ich funkcje życiowe.
Zarówno 4% dimetikon, jak i cyklometikon 5 nie są
toksyczne
toksyczne. Brak toksyczności omawianego preparatu
sprawia, że mogą go stosować nie tylko dorośli, ale
również kobiety w ciąży, matki karmiące oraz dzieci
powyżej 6 miesiąca życia.
Hedrin należy nanieść na suche włosy. Dokładnie
rozprowadzić od nasady włosów, aż po same końcówki. Po wyschnięciu pozostawić na 8 godzin lub na
noc. Następnie umyć głowę szamponem obficie spłukując wodą. W celu uniknięcia ryzyka nawrotu infekcji kurację należy powtórzyć po 7 dniach. Hedrin jest
bezbarwny i bezzapachowy
bezzapachowy.
W leczeniu wszawicy głowowej można też stosować dostępne w aptekach bez recepty napary owadobójcze, takie jak Pipi, XR NIXR.
Podczas leczenia zewnętrznego należy wystrzegać
się kontaktu wymienionych preparatów z błonami śluzowymi. W trakcie kuracji nie powinno używać się
żadnych środków kosmetycznych, gdyż mogą one powodować nadmierne wchłanianie stosowanego środka owadobójczego.
Niektórzy autorzy zwracają uwagę na korzystny
efekt terapeutyczny wszawicy głowowej po zastosowaniu doustnym tiabendazolu w dawce 2 razy 20 mg/
kg m.c. przez 1 dzień. Kuracja jest powtarzana po 10
dniach. U pacjentów obserwowano po podaniu tiabendazolu zawroty głowy i nudności.
Wszawicę odzieżową należy różnicować przede
wszystkim ze świerzbem! Równocześnie z leczeniem
wszawicy odzieżowej należy zadbać o odkażenie
ubrania, pościeli, kocy i ręczników pacjenta. Dezynfekcję ubrań trzeba przeprowadzić ze szczególnym
zwróceniem uwagi na szwy i fałdy. Przed upraniem
odzież odkazić pudrem zawierającym lindan. Mimo,
iż pranie i prasowanie gorącym żelazkiem powinno
zniszczyć pasożyty, to jednak przez 2-3 tygodnie nie
powinno się używać uprzednio zakażonej odzieży.
Choroby paso¿ytnicze skóry – wszawica
W leczeniu przy współistniejącej wtórnej infekcji bakteryjnej (liczne strupy, nasilone sączenie, stany podgorączkowe) można zastosować pochodne ampicyliny: dorosłym 250 mg -1,0 g co 6 godzin 30-60 min
przed posiłkiem przez kilka dni lub kotrimoksazol
doustnie w dawce 960 mg co 12 godzin przez 5-7
dni.
Zewnętrznie stosuje się lindan w postaci płynu,
emulsji, żelu bądź pudru. Lindan w formie żelu lub
emulsji stosuje się przez 3 kolejne dni na suchą skórę, nakładając go na noc i zmywając rano. Z kolei 1%
lindan w płynie stosuje się jednorazowo na 8-12 godzin, następnie zmywa się ciepłą wodą.
Lekami z wyboru w terapii wszawicy łonowej są
10% permetryna aplikowana na 10 minut lub lindan
w postaci roztworu nakładany i pozostawiony na noc.
Można też stosować 1% lindan w naparze przez 5
minut. Kuracje zwykle należy powtórzyć po 7-10
dniach.
W leczeniu wszawicy można stosować również starsze preparaty, takie jak maść rtęciowa szara (Ung. Hydrargyni cinerci) lub 20% maść rtęciowa żółciowa (Ung.
Hydrargyni oxydati flavi). Przy zakażeniu brwi i rzęs,
co częściej dotyczy dzieci, zalecana jest wazelina żółta
3-5 razy dziennie przez 8-10 dni oraz maść oczna
z 0,025% fizostygminą również przez 8-10 dni.
Oprócz wymienionych zabiegów, dotyczących osoby zawszonej, należy dokonać przeglądu wszystkich
osób z bezpośredniej styczności a zwłaszcza członków rodziny innych i współmieszkańców oraz wszystkich dzieci, z którymi zawszone dziecko styka się
w przedszkolu, szkole, zakładzie, internacie. W celu zapobiegania wszawicy należy systematycznie kontrolować czystość głowy i włosów,
a w szczególności u dzieci uczęszczających do przedszkoli i szkół oraz przebywających w internatach i na
obozach letnich lub zimowych. U dziewcząt w wieku
przedszkolnym lub szkolnym, zwłaszcza z długimi
włosami, podczas czesania trzeba sprawdzać skórę
głowy, czy nie ma pasożytów i ich jaj. Gnidy można
łatwo dostrzec rozgarniając włosy. Miejsca, w których
na włosach najczęściej występują gnidy to okolice za
uszami i skronie.
Reasumując należy podkreślić, że podstawą profilaktyki wszawicy to przede wszystkim dbałość o higienę osobistą wszystkich domowników – codzienne
mycie całego ciała, mycie włosów przynajmniej raz
w tygodniu, codzienna zmiana bielizny osobistej,
zmiana przynajmniej raz w miesiącu pościel oraz częste jej wietrzenie.
""
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 10/2007
Piœmiennictwo:
1. Braun-Falco O. i wsp.: Choroby wywołane przez stawonogi (w:) Deramtologia. Czelej, Lublin 2002:
339-360.
2. Buczek A. i wsp.: Pediculosis capitis among schoolchildern in urban and rural areas of eastern Poland.
Eur. J. Epidemiol. 2004,19: 491-495
3. Christophers E., Stander M.: Choroby zakaźne skóry. (w:) Zarys dermatologii i wenerologii. Bogdanowski J. (red). Urban&Partner, Wrocław 1999: 4972.
4. Fan C.K. i wsp.: Prevalence of Pediculosis capitis
infestation among school children of Chinese refugees residing in mountainous areas of northern Thailand. Kaohsiung. J. Med. Sci. 2004, 4: 183-187.
5. Forrester M.B. i wsp.: Epidemiology of lindane exposures for pediculosis reported to Poison Centers in
Texas. J. Toxicol. Clin. 2004, 1: 55-60.
6. Maj J., Plomer- Niezgoda E.: Choroby pasożytnicze. (w:) Leczenie chorób skóry i chorób przenoszonych drogą płciową. Szepietowski J. (red). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002: 110119.
7. Namazi M.R.: Treatment of pediculosis capitis with
thiabendazole: a pilot study. Int. J. Dermatol. 2003,
12: 973-976.
8. Tanyuksel M. i wsp.: Pervelance and treatment of
Pediculosis humanus capitis with 1% permethrin and
0,4% d-penothrin in Turkey. Acta Med. 2003, 2:
73-75.
9. Yoon K.S. i wsp.: Permethrin resistance human head
lice. Pediculosis capitis and their treatment. Arch.
Dermatol. 2003, 8: 994-1000.