Podpisy podrobione metodą odwzorowania

Z PRAKTYKI
Podpisy podrobione
metodą
W stęp
odwzorowania
i ponownym ich odrysowaniu za pomocą
pisarskich. Zamiast kalki kop iującej bywa
także stosowana kalka techniczna, na której odrysowywany jest podpis autentyczny, a następn ie , po nałoże­
niu jej na fałszowany dokument, odwzorowywane są
kontury podpisu z użyciem zaostrzonego narzędz ia .
Uzyskany w ten sposób wgłębiony autograf obrysowywany jest środk ie m kryjącym.
W przypadku u życia kopiarek, skanerów i drukarek
lub innych urządzeń do przeniesienia autentycznego
podpisu na fałszowany dokument, ma oczywiście miejsce techniczne kopiowanie (skanowanie) podpisów.
Autofałszerstwo (rnaskowante", depersonalizacja)
podpisu polega na zamierzonej zmianie grafizmu wła­
snego pisma w ceiu nadania autografowi cech braku
au ten tyczności b ądź stworzenia pozorów, że wykonawcą jest inna (konkretna) oso baś.
Podpisy podrobione m et odą odwzorowania charakki
k op iują cej
p rzy rządów
Podpisy, pomimo swoich n iedoskonałości (zmiany
ewolucyjne 1, endo- i egzogenne deformacje grafizmu2,
czę sto ograniczona wartość identyfikacyjna), stan ow ią
podstawową formę uwiarygodniania dokumentów i nadają im znaczenie prawne. Z tych też powodów stają
się one przedmiotem licznych fałszerstw. Celem artykułu jest charakterystyka stosowanych przez fałszerzy
metod podrabiania podpisów ze szczególnym uwzględ­
nieniem metody odwzorowania, która została zaprezentowana na przykładzie dwóch ekspertyz wykonanych w Polskim Towarzystwie Kryminalistyczny m3.
M et o d y p o d rabiania podpisów
Podrabianie podpisów realizowane jest za pomocą
metod, do których n a l e ż ą :
- naśladown ictwo : intelektualne, wzrokowe, z pa-
różnyc h
mięci, wyuczone'ł ,
- kopiowanie techniczne,
- autofals zerstwo.
Naśladown ictwo intelektualne ma miejsce wówczas,
gdy fałszerz nie zna podpisu autentycznego i kreuje cudzy autograf według własneg o wyobrażen ia . W takim
przypadku w wykreowanej realizacji rękopiś mie nnej ,
zazwyczaj całkowicie odmiennej od wzorca , mogą zostać odwzorowane nawykowe cechy grafizmu wykonawcy, co daje szansę na jego ide ntyfikację . Ustalenie
wykonawcy podpisu podrobionego w inny sposób jest
w zasadzie nie moż liwe . Naś ladown ictwo wzrokowe polega na kreśleniu sygnatury w trakcie bezpoś redniej
obserwacji podpisu autentycznego. Naśladownictwo
z pamięci ma miejsce wówczas, gdy podrab iaj ący widział podpis autentyczny i w jakimś stopniu zapam iętał
jego obraz, natomiast najwyższą form ą tego rodzaju
fałszerstwa jest wcześniejsze podjęcie stara ń wyuczenia się cudzego autografu.
Naśladownictwo podpisów określane jest także jako:
wolne, ścisłe i wvuczo neś .
Odwzorowanie podpisu autentycznego może m ieć
charakter bezpośredn i lub po ś recn ń . Odwzorowan ie
b e zp o ś re dn ie polega na na łożeniu fał s zow an eg o dokumentu na doku ment z autentycznym podpisem
i umieszczeniu ich na podświetlon ej od spodu szybie.
N a st ępn ie widoczne kontury autentycznego podpisu
odwzorowywane są śro d ki e m kryjącym. Metoda ta nazywana jest takż e met odą na prześwit. Odwzorowanie
po ś redn ie polega na przeniesieniu konturów podpisu
autentycznego na fałszowa ny dokument z użycie m kal-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270
(pażdziernik-grudzień)
2010
te ryzuj ą s ię:
- bardzo dużą zgo dnością kons trukcyjną z podpisem autentycznym;
- zachowaniem wi elkości i proporcji poszczególnych znaków;
- nienaturalnym, wolnym tempem kreś lenia;
- brakiem cieniowania lub tylko nieznacznym cieniowaniem;
-
zwiększoną n a cis kowoś ci ą ;
tępym
sposobem rozpoczęcia i zakończenia krelinii graficznej (brakiem linii włosowatych) ;
- zatrzymaniami (zgrubieniami linii w tych miejscach), nieregularnym tremorem oraz innymi zaburzeniami w biegu linii graficznej, które nie wystę­
pują w podpisie autentycznym;
- niekiedy i n n ą kolejnością biegu linii graficznej
w skomplikowanych rozw iązan iach konstrukcyjnych.
śle nia
Metoda odwzorowania - przykłady
W jednej z ekspertyz wykonywanych w Polskim Towarzystwie Kryminalistycznym do bada ń dostarczono,
w charakterze m ate ri ału kwestionowanego, oryg i nał
u poważnienia opatrzonego nieczytelnym podpisem wystawcy. Za m ate riał porównawczy posłużyły b ezwpły­
wowe wzory podpisów osoby (której personalia sygnował kwestionowany podpis), które znajdowały s i ę na
upoważn ien iu o podobnej treś ci jak sporny dokument
oraz na innych dokumentach ( łącz ni e cztery podpisy),
a t akż e wzory wpływowe tej osoby w postaci kilkudzies ięciu podpisów (uproszczonych paraf i rozwi niętyc h
49
Z PRAKTYKI
form czytelnych i nieczyteinych) nakreślonych na kartkach nieliniowanego papieru formatu A-4 (ryc. 1). Wzory te zawierały porównywalne formy podpisów i obrazowały ich wielowariantowe rozwiązania graficzne, odzwierciedlające możliwości i predyspozycje pisarskie
oraz nawykowe cechy grafizmu probanta. Stanowiły
więc wystarczający materiał badawczy do przeprowadzenia analiz komparatystycznych, n iezbędnych do
oceny autentyczności kwestionowanego autografu.
.:
Ryc. 1. Materiał porównawczy - wpływowy (p rzykł ad podpisów wzorco -
wych probanta)
Fig. 1. Submitted comoemtive material (example ot guidedsignatures)
źród lo
(ryc. 1-13): autorzy
Celem ekspertyzy była weryfikacja autentyczności
nieczytelnego podpisu widn iejącego na zakwestionowanym upoważnieniu. Zgodnie z procedurą badań ,
przyjętą w ekspertyzie pismoznawczej związanej z badaniem podpisów pod kątem stwierdzenia ich autentyczności bądż też faisyfikacji, ekspertyzę oparto na
analizie takich kwestii jak:
- określenie techniki naniesienia podpisu na podło­
że (analiza techniczna) , a w tym stwierdzenie , czy
badana sygnatura jest pierwopisem , j e ż e l i tak, to
jakim rodzajem środka kryjącego i piszącego została sporządzona, czy też została przeniesiona
na pod łoże kwestionowanego dokumentu z uży ­
ciem technik komputerowych (metodą skanowa-
50
nia), metod kserograficznych , faksowych lub innych. Stwierdzenie takiej okoliczności ma zasadnicze znaczenie dla oceny wiarygodności
i autentyczności kwestionowanego dokumentu ,
może bowiem świadczyć o jego skopiowaniu bądż
też spreparowaniu z innych dokumentów;
- ocena ewentualnych znamion nieautentyczności
analizowanego podpisu , na podstawie analizy jego właściwości graficznych;
- przeprowadzenie badań komparatystycznych metodą graficzno-porównawczą, które jako kolejny
etap analiz pismoznawczych zmierzających do
weryfikacji auten tyczności spornej sygnatury koncentrują się już nie tylko na samej ocenie jej cech
graficznych, ale na ich zestawieniach z grafizmem
wzorcowym zawierającym podpisy osoby, której
personalia sygnuje ten autograf.
Badania komparatystyczne przeprowadzono metodą graficzno-porównawczą, powszechnie stosowaną
w analizie tego rodzaju zapisów, jakimi są transkrypcje
rękopiśmienne . Uwzględniając specyfikę formy rodzajowej grafizmu, jaką tworzą nieczytelne podpisy, w odniesieniu do spornej sygnatury skoncentrowano się na
analizie takich parametrów pisma , jak:
- ogólny obraz i kształt porównywanych konstrukcji ,
rozumiany jako forma wymodelowania rysunku
graficznego składającego się z kombinacji dominujących form konstrukcyjnych, skategoryzowanych według rodzaju, kształtu i sposobu kreślenia
elementów owalnych , prostych, pionowych i poziomych oraz krzywizn i załamań linii pisma;
- liczba członów porównywanych podpisów, tj. ich
wyodrębnionych elementów zasadniczych wraz
z grammami uzupełniającymi;
- ogólny kształt pola podpisów, określony przez połączenie ich skrajnych punktów liniami prostymi ,
tworzącymi w ten sposób określony rodzaj figury
geometrycznej;
- kierunek linii podstawowej i przykrywowej podpisów, tj. linii łączącej skrajne końcowe punkty zasadniczych gramm paraf w ich paśmie dolnym
i wierzchołkowym ;
- kształty obwiedni po minimach i maksimach, łą­
czące zewnętrzne punkty podpisów w ich dolnym
i górnym paśmie;
- wzajemny układ członów podpisów, odstępy mię­
dzy grammami i ich szerokość , wyznaczająca
m.in. tzw. rozpęd pisma , a także umiejscowienie
gramm uzupełniających;
- struktura linii graficznej tworzącej poszczególne
znaki i elementy podpisów z uwzględnieniem jej
kształtu , miejsca rozpoczęcia i zakończenia kreślenia, kierunku jej biegu i konfiguracji oraz liczby
gramm i ich umiejscowienia;
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270
(październik-grudz ień)
2010
Z PRAKTYKI
wielkość i proporcje poszczególnych elementów
podpisów, ich nachylenie do linii podstawowej
oraz wartości kątowe pom iędzy analogicznymi
elementami porównywanych kompozycji graficznych;
- ja kość samej linii graficznej ocenianej pod kątem
odzwierciedlenia naturalnej zborności grafokinetycznej wykonawcy, poziomu wyrobienia pisma,
s po ntan iczn ości jego kreślen ia oraz poziomu staranności i estetyki wykonania;
- zespół cech motorycznych , obrazujących dynam ikę i rytm kreślenia linii graf icznej , rozkład cieniowan ia linii pisma oraz impuls jego kreś lenia,
tj . wykonan ie określonej partii znaków lub
gramm przy jednym przyłożeniu środka pisarskiego ;
-
- topografia podpisów, na którą składa się umiejscowienie paraf względem elementów podłoża wyznaczających pozycję na złożenie podpisów (tam,
gdzie to było możl iwe w oparciu o przedstawiony
do badań materiał porównawczy).
Już na etapie wstępnej analizy i oceny właściwości
graficznych kwestionowanej sygnatury stwierdzono, że
jest ona wykonana pismem niezbyt dynamicznym,
z objawami sztywności linii i ograniczeniem jej płynno ­
ści, zwłaszcza w obrębie struktur o większej złożono­
ści, jak znak inicjalny i elementy wysokie. Bardziej płyn ­
nie są kreślone jedynie formy girlandowe w paśmie
śródlin ijnym. Pod względem ogólnego obrazu graficznego jest to kreacja o średnio złożonej formie, z dominacją łączonych girlandowo i kątowo elementów wertykalnych, zajmujących wszystkie trzy pasma pisma, od
Ryc. 2. Podpis kwestionowany (strzałkami zaznaczonofragmenty linii o ograniczonej płynności oraz przerwę w jej ciągłości w miejscu zmiany kierunku
przy wierzchołku pierwszego elementu podlinijnego)
Fig. 2. Ouestioned signature (fragments ot loweredf/uency and discontinuity at the pointof changing the direction at the peak ot tirst elementbe/owthe
line are marked with arrows)
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270
(paźd ziern ik-g rudzień)
2010
51
Z PRAKTYKI
podlinijnego poprzez śródlinijne do nadlinijnego. Element inicjalny przyjmuje formę majuskułową z pętlico­
wym elementem górnym, co w efekcie tworzy znak
przypominający elementarzową postać litery G (ryc. 2).
Biorąc pod uwagę charakterystykę graficzną spornej
sygnatury, w tej fazie badań uznano, że najbardziej
prawdopodobną metodą jej wykreowania było naśla ­
downictwo wzrokowe lub metoda na prześwit. Świad­
czą o tym takie właściwości wynikające ze sposobu
kreślenia spornego autografu, jak:
- brak swobody kreślenia, ograniczenia płynności
biegu linii graficznej i naturalności jej wykonania;
- spowolnione tempo kreślenia;
- tępa inicjacja linii graficznej;
- niezbyt stabilny rytm wodzenia środka piszącego ;
- ograniczony poziom naturalnego cieniowania linii
graficznej;
- zwiększona naciskowość środka piszącego na
Ryc. 3. Podpis podrobiony
Fig. 3. Forged signature
podłoże;
-
niepewność kreślenia
niektórych fragmentów zna-
ków;
- nieuzasadnione
ekonomiką ruchów ręki wodzącej
zatrzymania i przerwa w ciągłości
kreślenia (w miejscu przejścia od girlandowego
elementu wyjściowego pierwszego znaku do jego
trzonu);
- nieregularność niektórych fragmentów duktu linii
pisma na granicy tremoru (co wskazano na ryc. 2).
Nie ma tutaj więc cech automatyzmu ruchów ręki
wodzącej narzędzie piszące , typowego dla tego rodzaju wytworów pisarskich, jakimi są zazwyczaj często kreślone podpisy. Są to cechy świadczące o falsyfikacji badanej sygnatury, a zarazem wykluczające możliwość jej
podrobienia metodą naśladownictwa wyuczonego.
Potwierdzeniem przyjętej hipotezy było zestawienie
porównawcze kwestionowanego podpisu z podpisami
wzorcowymi probanta . Wykazało ono znaczną zgodność strukturalną porównywanych realizacji rękopi­
śmiennych, która w przypadku podpisu wzorcowego
znajdującego się na niekwestionowanym upoważnieniu
jest tak ścisła , że biorąc pod uwagę wskazane wyżej
znamiona nienaturalności kreślenia, dowodziło to odwzorowania spornej sygnatury na podstawie tego wła­
śnie podpisu, najprawdopodobniej metodą na prześwit.
Zgodność strukturalna podpisu dowodowego z przywołanym wyżej podpisem porównawczym zilustrowano
w formie transparentnych obrazów tych podpisów nało­
żonych na siebie z użyciem programu Adobe Photoshop (ryc. 3-5).
Należy jednak zaznaczyć , że nawet pozornie wierne
odrysowanie podpisu nie jest pozbawione niedokładno­
ści i odstępstw od pierwowzoru mających swoje żródlo
w trudnych do przezwyciężenia nawykach psychomotorycznych fałszerza , które pozostawiają swój ślad
środek piszący,
52
Ryc . 4. Podp is autentyczny
Fig. 4. Authentic signature
\
Ryc. 5. Nalożenie na siebieIransparentnych obrazów podpisu podrobionego i autentycznego
Fig. 5. Superposition ot transparent images ot authentic and forged
signatures
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270
(październik-grudzień)
2010
Z PRAKTYKI
Ryc. 6. Podpis podrobiony
Ryc . 7. Podpis autentyczny
Fig. 7. Authentic signature
Fig. 6. Forgedsignature
w detalach graficznych podrobionego podpisu. W analizowanym przypadku różnice te d otyc zą takich cech
porównywanych sygnatur (wskazanych na ryc. 6-7) ,
jak:
- sposób inicjacji i wyprofilowanie krzywizny elementu p ocząt kow eg o ,
- wymodelowanie lewej strony górnego elementu
pętl icowego w znaku inicjalnym,
- sposób łączenia linii wybiegowej elementu pętlico­
wego z trzonem w znaku inicjalnym,
- wyprofilowanie girlandowych łączn ików znaków
i ich wierzchołków,
- kierunek wygięcia elementów podlinijnych,
- wymodelowanie i kierunek wybiegu element u finalnego,
- inny ro z kł a d cieniowania linii graficznej, widoczny
m.in. we fragmentach wstę p ujących końcowych
elementów girlandowych.
Cechy te stan owią kom p i lację nawyków graficznych
wykonawcy podrobionej sygnatury z elementami przypadkowymi oraz takimi, które wyn ikają ze sposobu jej
wykreowania. W połącze niu z innymi symptomami falsyfikacji, są one wystarczające do stwierdzenia faktu
podrobienia tego podpisu, nie są jednak na tyle wyraziste osobniczo, aby mogły stanowić podstawę do zidentyfikowania wykonawcy kwestionowanego autografu .
W kolejnym przykładz ie i l u s t r uj ą cy m omaw ianą
techn ikę fałszowa nia podpisów autograf autentyczny
(porównawczy) charakteryzuje się dużym tempem kreślenia , naturalnym biegiem linii graficznej, cieniowaniem oraz ob ecnością linii włosowatych (ryc. 8).
Podpis podrobiony cechuje bardzo du ża zgodno ść
konstrukcyjna z autografem autentycznym, ograniczona płynność biegu linii graficznej, wolne tempo kreśl e-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270
(październik-grudzien)
2010
nia, brak cieniowania, nieobecność linii włosowatych
oraz nienaturalne przerwy i z ał a m an i a linii graficznej
(ryc. 9). Podpis ten, oprócz symptomów podpisu podrobionego, wykazuje ta kż e kilka istotnych różnic w obrę­
bie cech konstrukcyjnych i topograficznych w stosunku
do podpisu autentycznego , a mianowicie:
- trzon inicjalnej m aj u s kuły J w podpisie autentycznym tworzy kąt ostry z jej elementem daszkowym,
podczas gdy w autografie sfa łszowanym w tym
miejscu występuje wrzecionowate przewin ięc ie
pęt l ic owe ;
- element falisty w pierwszym człon ie podpisu autentycznego ma g i na nd owo- kątowy modelunek,
natomiast w podpisie podrobionym ma on kształt
sinusoidalny;
- owal maj u sku ły G w podpisie autentycznym kreślony jest jednoimpulsowo, zaś w notacji kwestionowanej element ten pow st ał przy dwukrotnym
przyło że n iu ś ro d ka pisarskiego do podłoż a ;
- o dstęp p om iędz y dwoma człona mi podpisu autentycznego jest znacznie mniejszy, niż ma to miejsce
w przypadku podpisu podrobionego.
Różnice wskazane w dwóch pierwszych punktach
mogą być egzem plifikacją jednej z cech pisma fałsze ­
rza w postaci stosowania płynnych wiązań znaków graficznych w postaci przewin ięć pęt licowych oraz konstrukcji falistych. Inny przebieg linii graficznej w owalu
majuskuły G świadczy zapewne o tym, iż fałszerz nie
znał dokładnie konstrukcji tego elementu. Inny odstęp
pomiędzy członami podpisów wskazuje na to, że podpis nieautentyczny został odwzorowany, najprawdopodobniej metodą na p rz eśw i t , w dwóch etapach - najpierw człon pierwszy, a po nieznacznym przes u n i ęc i u
kanki odrysowany został człon drugi.
53
Z PRAKTYKI
Ryc. 8. Podp is autentyczny
Fig. 8. Aulhemie signature
/-R,YC. 9. Podpis podrobiony
FIg. 9. Forged signature
I
R.yC. 10. Pierwszy człon pod is
Fig . 10. First segment ot aut~e~ti~~~ntycznego w
powiększeniu
Ignature in magnitication
54
PROBLEMV KRYMINALISTYKI 270
..
(paźdZlerntk-grudzień)
2010
Z PRAKTYKI
,
Ryc . 11. Pierwszy człon podpisu podrobionego w powi ększeniu
Fig . 11. Firsl segment ot forged signature in magnifica tion
I
Ryc. 12. Drugi człon podpisu autentycznego w powiększeniu
Fig. 12. Second segment ot authentic signature in magnification
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270 (paździemik-grudzień) 2010
55
Z PRAKTYKI
•
Ryc . 13. Drugi człon podp isu podrobionego w powiększen i u
Fig. 13. Second segment ot forged signature in magnification
Na rycinach 10-13 zestawione zostały cechy naturalnego kreślenia (podpis autentyczny) z cecham i kopiowania w postaci tępych za kończeń i początków linii
graficznej (brak linii włosowatyc h), przerw oraz zaburzeń w biegu linii graficznej (podpis podrobiony).
ców tych podpisów . Wynika to z ograniczeń badawczych, gdyż przy omawianej metodzie fałszowa n ia
podpisów d o m i n uj ą cechy grafizmu odwzorowywanego, a nie grafizmu osób dokonujących fałszerstwa.
M ieczysław
Przeprowadzone w ramach ekspertyz badania,
zarówno stwierdzone różnice porównywanych grafizmów, jak i charakterystykę graficzną
spornych sygnatur, dały wysta rczającą podstawę do
przyjęc ia , iż nie są to autentyczne podpisy osób, których personalia syg nują probanta, lecz zostały podrobione me todą odwzorowania . O takiej metodzie wykreowania spornych sygnatur świadczy z jednej strony ich
podobieństwo w podstawowych determinantach konstrukcyjnych i strukturalnych do podpisów odwzorowywanych, a z drugiej zróżnicowanie cech w szczegóło­
wych detalach konstrukcyjno-motorycznych o ugruntowanych nawykowo predyspozycjach grafokinetycznych
świadczących o odmiennych preferencjach osobniczych wykonawców porównywanych grafizmów, elimin ujących moż liwość wykreowania spornych autografów
przez osoby, których dane sygnują. W tego rodzaju
ekspertyzach nie ma m ożliwości identyfikacji wykonaw-
Goc
Ja rosław Moszczyński
Podsumo w anie
PRZYPISY
uwzględniające
56
1 K. Wójtowicz-Garcarz: Ewolucja podpisu, Zeszyty Metodyczne 2003, nr 18, s. 5-30.
2 Np.: C. Grzeszyk, M. Piaskowska: Wptyw czynników
endogennych i egzogennych na grafi zm pisma ręczne­
go , [w:] Kryminalistyczne badan ia pismoznawcze . [red .]
C. Grz"szyk, Warszawa 2006, s. 104- 135; S. Skubisz:
Dowód z ekspertyzy pism patologicznych, Zakamycze
2004, s. 116-424; T. Wid/a: Wptyw pozycji pisarskiej na
gralizm, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów, [red.] Z. Keg el. t. 1, Wrocław 2002, s. 38lt-39 1;
S. Podgajny: W pływ tempa kreś lenia i pozycji pisarskiej
na obraz podpisów własnych , Zeszyty Metodyczne
2003 , nr 18, s. 31-56; J. Kaszelak: Zmiany parametrów
podpisó w uproszczonych i paraf w warun kach wyłą ­
czone go automatyzmu kre ś l e n i a , Zeszyty Metodyczne
2003, nr 18,s.57-97 .
PROBL EMY KRYM INALISTYKI 270
(pażdz iernik-grudzień)
2010