pobierz

Opinia
Potrzeba sądowej kontroli
administracji. Zawsze i wszędzie
Prof. Roman
Hauser
przewodniczący
Krajowej Rady
Sądownictwa
N
ny. Teza, że prawo podmiotowe np. pies domowy canis familiaie sądzę, by współ­
cześnie ktokolwiek
musi wynikać z ustawy,
ris jest przyjacielem człowieka.
kwestionował zasadę a nie prawa wewnętrznego,
Przepis ten ma wartość eduka­
funkcjonowania są­
swe miejsce znalazła ostatecz­
cyjną, ale ona nie może wynikać
downictwa admi­
z aktu prawnego, podlega­
nie w konstytucji.
nistracyjnego. Warto jednak
Orzecznictwo Trybunału
jącego kontroli sądu admini­
Konstytucyjnego dowodzi dziś,
zwrócić uwagę, jak bardzo po­
stracyjnego. Na szczęście sfera
trzebna jest sądowa kontrola
że z procesem legislacyjnym
uczuć pozostaje poza kontro­
administracji.
jest źle. Czasem proces stano­
lą sądu, trudno sobie przecież
U schyłku lat 70., gdy władza
wienia prawa przypomina ra­
wyobrazić, na jakiej podstawie
fundowała społeczeństwu ko­
dosną i niefrasobliwą zabawę
sąd orzekałby o przyjaźni.
lejne kryzysy, a plany go­
ustawodawcy z ludźmi w kotka
Inny przykład przepisu za­
i myszkę albo grę w reformy.
spodarcze nie przynosiły
wartego w gminnym pro­
oczekiwanych skutków, oży­
gramie ochrony zwierząt to
Kto będzie pierwszy? Czy uda
się przemycić taką czy inną
wiły się dyskusje o utworze­
norma: psy agresywne i nie­
niu niezależnego sądownictwa
bezpieczne dla otoczenia po­
normę? Zdążymy z publikacją?
administracyjnego. Czyż to nie
winny mieć nałożony kaganiec.
Zaskarżą do trybunału? A jeśli
tak, to w jakim zakresie? Dość
swoisty paradoks historyczny,
Kto i według jakich reguł ma
że tak podstawowe dla ustroju
kosztowna to zabawa fundowa­ ocenić, czy pies jest agresywny
demokratycznego instytucje jak na z pieniędzy podatników.
i niebezpieczny, czy pieski ras
Trybunał Konstytucyjny, rzecz­ Minister nie powinien publicz­ karłowatych muszą być pro­
nik praw obywatelskich czy są­
wadzone na uwięzi? Zawsze
nie wyrażać swojego stosunku
downictwo administracyjne,
do prawa, deklarując,
należy zwrócić uwagę na po­
że literę prawa ma w nosie.
powstały w czasach, gdy droga
prawność jurydyczną i języko­
do demokracji była jeszcze
I może zlikwidować sądy, także
wą, zrozumiałość sformułowań
kręta, wyboista, ale już nie tak
i uniknięcie śmieszności.
te świetnie pracujące. Skutki
tych działań mają bowiem do­
daleka? W 1980 r. utworzono
Często brakuje zwykłej staran­
Naczelny Sąd Administracyjny,
niosłe konsekwencje - zawsze
ności, przepisy są nieczytelne,
który miał rozpatrywać skargi
przecież są jakieś prawa nabyte, a niektóre obowiązki niem oż­
na decyzje organów władzy.
sprawy w toku.
liwe do wykonania. Istotne
Jak przekonywali ojcowie za­
jest również to, że naruszenie
W mniejszym stopniu inte­
łożyciele, powstanie pionu są­
resujemy się tym, co dzieje się
przepisów tej uchwały podlega
downictwa administracyjnego
karze wymierzanej w trybie
w organach terenowych.
nie będzie dla władzy ludo­
A tam proces stanowienia
i na zasadach określonych
wej groźne i niepożądane - ot,
prawa nie przebiega lepiej niż
w prawie o wykroczeniach.
na poziomie prawa powszech­
sprawdzenie, czy data odpo­
Zapowiadają się ciekawe po­
wiednia, czy właściwy urzędnik
dobrej pieczątki użył, podpisu­
Podstawowe w demokracji instytucje,
jąc decyzję. We wrześniu 1980
jak Trybunał Konstytucyjny, rzecznik
r. dziewięciu pierwszych sę­
dziów NSA rozpoczęło urzędo­
praw obywatelskich czy sądownictwo
wanie. Po wydaniu pierwszego
administracyjne, powstały, gdy droga
wyroku w gazetach królował
do demokracji była jeszcze kręta i wyboista
tytuł „Córal wygrał z wojewo­
dą” (przedmiotem rozstrzy­
gnięcia była sprawa z zakresu
prawa budowlanego). Wresz­
stępowania. Cytowana uchwa­
nego. Skutki tych działań są
cie po latach stało się m ożli­
we nie tylko rozpatrzenie sporu niestety podobne; Na poziomie
ła została wydana przez radę
między obywatelem a pań­
gminy dużego miasta, gdzie
przepisów gminnych przede
wszystkim należy wskazać na
stwem przez niezależny sąd,
nie ma problemów ze znalezie­
ale i postępowanie zakończyło
nader częste stanowienie prawa niem odpowiednio przygoto­
wanej kadry prawniczej.
z przekroczeniem upoważnie­
się sukcesem jednostki.
O tym, jak ważną rolę
nia ustawowego czy też bez
Można sobie wyobrażać, jak
w świadomości ludzi pełniły
wygląda proces legislacyjny
upoważnienia. Można tu wska­
sądy administracyjne, świad­
w mniejszych gminach. Dla eli­
zać uchwały rad gmin zwal­
czy to, że w porozumieniach
minowania z obrotu prawne­
niające od płacenia podatków
mimo ustanowienia przez
sierpniowych (a więc jeszcze
go podobnych aktów potrzebna
ustawę obowiązku podatko­
przed upływem pierwszego
jest sądowa kontrola admini­
wego (podatek od posiadania
roku działania NSA) znalazł się
stracji.
postulat zwiększenia kognicji
Od 1980 r. możemy kontrolo­
psów czy od nieruchomości) lub
NSA o sprawy z zakresu cen­
wać legalność działań admini­
wprowadzanie instytucji nie­
zury. Sądownictwo admini­
przewidzianych przez ustawę
stracji. To niewątpliwie wielki
(gminny rzecznik praw obywa­
stracyjne utrzymywało wysoki
sukces i ważne uprawnienie
poziom orzeczniczy i było trak­ telskich, konwent sołtysów). Ba, służące każdemu obywatelowi.
towane nieomal jako jutrzenka zdarzył się przypadek uchwały
Niech ta kontrola ma zawsze
świadczący o działaniu ponad
wolności.
przymiot ważności i zasadno­
ści, ale oby też nigdy nie dopro­
prawem: jedna z rad zmieniła
Warto tu także przypomnieć
granice miasta, chociaż wiado­
sprawę, z której wynikła teza
wadzała do nadużywania drogi
aktualna do dziś. Przed NSA
mo, że należy to do właściwości sądowej. Czy na pewno zawsze
toczył się spór o odmowę nada­ Rady Ministrów. Akty terenowe sądowa kontrola administracji
nia dziecku imienia Aramis.
jest niezbędna i zasadna? Czy
tworzone są przypadkowo, bra­
Podstawą odmowy był urzę­
czasami nie jest tak, że oby­
kuje planowania legislacji, wy­
stępuje akcyjność i powielanie
dowy wykaz imion, ustalony
watele i organy administra­
rozwiązań wprowadzonych w
aktem wewnętrznym m ini­
cji zbyt pochopnie skarżą się
stra. NSA, uchylając odmowną
do sądu? Bo kontrola sądowa to
innej jednostce podziału tery­
torialnego, pojawiają się wręcz
decyzję, wskazał, że podsta­
nie kaprys, zabawa czy pieniacwą rozstrzygnięcia organu ad­
two. Wszak wyrok w tej sprawie
mody legislacyjne (np. zakaz
spożywania alkoholu w okre­
ministracji państwowej może
zapadnie w imieniu Rzeczypo­
być wyłącznie przepis prawa
ślonych miejscach, zakaz wy­
spolitej. Niech zatem w Rze­
czypospolitej żadne prawo
prowadzania psów i obowiązek
powszechnie obowiązujące­
go. Ten kierunek orzecznictwa
usuwania zanieczyszczeń). Po­
obywatelskie nie będzie nad­
jawiają się także przepisy, które używane. Przez nikogo.
rozwijał też w późniejszych
latach Trybunał Konstytucyj­
nie zawierają żadnych norm,