Oglądaj/Otwórz - Repozytorium UPH

Polska – Rosja
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne jako
echo rosyjskiego neoimperializmu – wybrane
przejawy i ich efektywność
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki 1
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach,
Wydział Humanistyczny, Instytut Nauk Społecznych i Bezpieczeństwa
Abstrakt: Wielokrotnie na przestrzeni wieków targana turbulencjami przestrzeń euroatlantycka stanowiła przez ostatnie dekady jeden ze spokojniejszych regionów
globu. Istniało przekonanie, iż jest ona podatna głównie na inne zagrożenia niż militarne. Potwierdzały to skonsolidowana wokół stabilizowania sytuacji ekono-micznej
UE, jak również selektywne, ekspedycyjne zaangażowanie polityczno-militarne
NATO i USA na Bliskim Wschodzie oraz poczynione w kierunku reorientacji
wschodnio-azjatyckiej kroki amerykańskiego mocarstwa. Redefinicję postaw wymusiła rosyjska neoimperialna ekspansywność, zmieniająca tryb i reguły prowadzonej
dotąd cichej rywalizacji o przestrzeń poradziecką, którą Rosja chce w nowych realiach odbudować. Wyzwanie Putina wyegzekwowało potrzebę ożywienia euroatlantyckiego partnerstwa – sięgnięcia do posiadanego instru-mentarium w celu przywrócenia dotychczasowego status quo, czego nie ułatwia szerszy kontekst iskrzenia
globalnej tektoniki bezpieczeństwa oraz zróżnicowanie euroatlantyckich raison
d’etat.
Słowa kluczowe:
rosyjski neoimperializm, bezpieczeństwo euratlantyckie,
kryzys ukraiński
Sławomir Wierzbicki – doktorant Instytutu Nauk Społecznych i Bezpieczeństwa
Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.
Pracę magisterską (Neokonserwatyzm w kształtowaniu polityki bezpieczeństwa USA
w latach 2001–2009) obronił w 2014 r. Obszar badawczy: systemy bezpieczeństwa
międzynarodowego, transatlantycki system bezpieczeństwa, polityka zagraniczna i bezpieczeństwa USA, ZSRR, FR, geopolityka Europy Środkowej i Wschodniej w aspektach
energetycznych, integracja europejska.
Damian Jarnicki – doktorant Instytutu Nauk Społecznych i Bezpieczeństwa Wydziału
Humanistycznego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Autor
pracy magisterskiej Renesans mocarstwowości Federacji Rosyjskiej – bilans i prognozy.
Do zainteresowań badawczych autora należą: polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Rosji oraz jej system polityczny, materia siły, potęgi i hierarchii w stosunkach międzynarodowych, geopolityczne determinanty tych relacji, jak również anatomia współczesnych konfliktów.
1
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
195
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
Euoratlantic recovery strategy as the echo of
russian neo-imperialism – selected symptoms
and their effectiveness
Abstract: Many times over the centuries torn turbulence Euro-Atlantic space
accounted for decades one of the quieter regions of the globe. There was a belief
that it is susceptible primarily to other threats than military. Consolidated
confirmed that the stabilization of the economic situation around the EU, as well as
selective expeditionary political and military commitment to NATO and the US in
the Middle East, and made towards the reorientation of East Asian steps of the
American superpower. Redefining attitudes forced the Russian neo-imperialist
expansiveness, amending the procedures and rules has led a quiet rivalry for the
post-Soviet space, which Russia wants to rebuild the new reality. The challenge
Putin exacted the need to revive the Euro-Atlantic partnership-owned delve into
instruments to restore the status quo, which does not help, sparking a wider
context of global tectonics Euro-Atlantic security and diversification of raisons
d’etat.
Keywords:
196
Russian Neoimperialism, Euroatlantic Security, Ukrainian Crisis
Wprowadzenie
Przestrzeń europejska, którą już drugi wiek nieodłącznie wiąże
koherencja z przestrzenią północno-amerykańską, stanęła w drugiej
dekadzie XXI w. w obliczu jednego z największych wyzwań w historii, porównywalnych przez wielu z tymi najbardziej retorsyjnymi
w historii. Mocniej niż kiedykolwiek w historii Europa jest konsekwentnie spychana do defensywy nie tylko ze względów demograficzno-ekonomicznych, ale także innych czynników, jak konkurencyjna ideologia czy terroryzm. Jednakże historia podpowiada, że Europa przy wydatnej pomocy Stanów Zjednoczonych Ameryki (USA)
potrafiła radzić sobie zarówno z problemami spoza jej geograficznych granic, jak i z erupcją szaleństw wewnętrznych. Jednak warunkiem ultymatywnym zawsze pozostawał konsensus w obronie
europejskich wartości2.
Sytuacją niewątpliwie problematyczną dla kwestii euroatlantyckiego bezpieczeństwa, wśród wielu czynników ją destabilizujących, jest coraz bardziej kłopotliwy w skutkach proces – którego
USA i Europa nie dostrzegały, nie rozumiały albo nie chciały dopuB. Simms, Taniec mocarstw. Walka o dominację w Europie od XV do XXI wieku, Poznań 2015, s. 594.
2
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
ścić do świadomości – napędzany frustracją zimnowojennej klęski,
a mianowicie sekwencja wzmacniania swojej pozycji na arenie międzynarodowej przez Rosję, mająca ad extremum służyć ponownemu
uzyskaniu supermocarstwowej rangi 3. Domeną tego splendoru, niezależnie od turbulencyjnych niepowodzeń wewnętrznych, ma być
przywilej akcentowania rosyjskiej wizji rozwoju międzynarodowych
procesów i tendencji wraz z metodami ich stymulowania4.
Przywódca rosyjski, zdaniem wielu analityków, m.in. Bogusława Panka, posługuje się w tym celu nieprzewidywalną, acz bardzo
prostą polityką. Otóż bardziej ufa zaletom prężenia muskułów i podsycania napięcia niż owocom współpracy, pełnej żmudnych negocjacji i ustępstw. Ten mechanizm oddają słowa Józefa Piłsudskiego:
„Rosja obiecuje, gdy jest do tego zmuszona, i nie dotrzymuje swych
obietnic z chwilą, gdy ma po temu siłę”. Stąd bezprecedensowa militaryzacja i demonstracyjne manewry, okazjonalne szantaże energetyczne, a finalnie najechanie Gruzji i destabilizacja państwa ukraińskiego. Prezydent Rosji próbuje uzyskiwać przewagę i szachować
przeciwników polityką faktów dokonanych. Władimir Putin bazuje
na beztrosce w eskalowaniu konfrontacji5. Jeśli Zachód chce pozbawić go głównego argumentu – podbijania stawki politycznoekonomiczno-militarnej – musi racjonalnie, w sposób kontrolowany
i proporcjonalny stawić mu czoła na tym polu, odchodząc od pewnej
stagnacji, prezentując większą żywotność w obronie bezpiecznego
status quo.
Badawczym celem autorów staje się tym samym namierzenie,
zgrupowanie i w możliwie największym stopniu przeanalizowanie instrumentarium, za pomocą którego państwa Europejskiej Wspólnoty oraz Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO) próbują dać odpór
wyzwaniu, jakim jest rosnąca w siłę i coraz wyraźniej angażująca się
w sprawy światowe Rosja. Kwestią, od której należy zacząć, jest diagnoza postawy amerykańskiej. Warta przeanalizowania jest kwestia,
jaką postawę wobec rosnącej w siłę i coraz bardziej zdecydowanie
poczynającej sobie Rosji przyjmuje najpotężniejsze państwo euroatlantyckiej przestrzeni, jeszcze do niedawna komunikujące wszem
i wobec zmniejszenie zaangażowania się w sprawy europejskie?
W przypadku Europy nie sposób nie wspomnieć o podstawie jej bezT. Święchowicz, Imperium zła. Reaktywacja, Warszawa 2014, s. 368.
S. Bieleń, Rosja jako uczestnik procesów globalizacyjnych, [w:] S. Bieleń (red.), Rosja
w procesach globalizacji, Warszawa 2013, s. 16.
5 B. Panek, Polityka Federacji Rosyjskiej w regionie Europy, Azji i Pacyfiku, Warszawa
2015, s. 166.
3
4
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
197
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
198
pieczeństwa w aspekcie militarnym, czyli o NATO. Warto sprawdzić,
jak widmo nowej zimnej wojny wpływa na kondycję Sojuszu ponad
25 lat od pierwszej odsłony? Warto pochylić się także nad zagadnieniem, jaki przekaz płynie spod szyldu brukselskiego. Jakimi argumentami Unia Europejska (UE) próbuje subordynować Rosję i jakie
są tego skutki? Naturalnym niepokojem badawczym objąć należy
usytuowanie w tej nowo jakościowej geopolitycznej rozgrywce frontowego państwa wszystkich wymienionych tu struktur politycznych,
jak również bliskiego sojusznika USA w Europie – Rzeczpospolitą.
Tym samym należy przyjrzeć się, jakie stanowisko prezentuje Polska. Jakie działania podejmuje wobec nadaktywności Rosji w tej
części świata? Co więcej, jakie oczekiwania może mieć przed szczytem NATO w Warszawie w 2016 r.?
Autorzy formułują tezę, która wyraża przekonanie, iż euroatlantycki krąg bezpieczeństwa konsekwentnie, acz nieco chaotycznie wybudza się z głębokiego letargu. Stoi za tym przede wszystkim
neomocarstwowe wyzwanie rzucane w pierwszej kolejności Europie
i Ameryce przez putinowską Rosję. Euroatlantycki krąg próbuje wykrzesać z własnego potencjału wszechstronne instrumentarium
przeciwko tym działaniom, jednak w implementacji nie pomaga swoisty geopolityczny gorset pewnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych.
Wymuszona prolongata amerykańskiej troski o Europę
Euroatlantycka architektura bezpieczeństwa od zapadnięcia
żelaznej kurtyny w stopniu fundamentalnym opierała się na mniejszej lub większej zależności od supermocarstwa, jakim były USA. To
one były osią, wokół której sformował się gwarant bezpieczeństwa
europejskiego, jakim jest NATO. W czasie zimnej wojny wynikało to
z oczywistej konfrontacji ze Związkiem Socjalistycznych Republik
Radzieckich (ZSRR), w świecie postzimnowojennym Amerykanie
czuwali zaś nad transformacją świata postsowieckiego, z którego należało wyłuskać państwa do mentalnego i formalnego kręgu świata
zachodniego potencjalnych aliantów, którzy mogliby zasilić orbitę
NATO. Zagospodarowanie niemalże całego kontynentu europejskiego parasolem artykułu 5 traktatu waszyngtońskiego wykreowało poczucie ustabilizowania kontynentu i zabezpieczenia go przed zagrożeniem zewnętrznym, z resztą nie tylko u Amerykanów. Proces
zmiany jakościowej w relacjach amerykańsko-europejskich dopełniła niewyobrażalna dynamika doniosłych wydarzeń na świecie, która
przetransportowała geopolityczne wahadło w stronę Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Obligowało to USA do dokonania reorientacji zainteresowań, a tym samym sił i środków na azjatyckie wektory strateSławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
giczne, by stać się aktywnym uczestnikiem metamorfoz tamtejszego
systemu bezpieczeństwa, przede wszystkim zaś, by chronić tam rosnące wprost proporcjonalnie do wagi regionu amerykańskie interesy wojskowe oraz ekonomiczne6.
Pogwałcenie memorandum budapeszteńskiego na Ukrainie
przez jedno z państw gwarantujących jego przestrzeganie – Rosję,
jak i dalsza eskalacja krymsko-donbaska spowodowały konieczność
zahamowania procesu całkowitego zrzucania amerykańskiej odpowiedzialności za bezpieczeństwo europejskie na mieszkańców Starego Kontynentu.
Ważnym gestem amerykańskim w stosunku do Europy, oprócz
ograniczenia odpływu obecności wojsk amerykańskich na Starym
Kontynencie, szczególnie do żywo zainteresowanych wydarzeniami
na Ukrainie, jak również generalnie rosyjską polityką militarną
mieszkańców Europy Wschodniej był przeprowadzony wiosną
2015 r. tzw. Marsz Dragonów. Powracające z manerwów wojskowych Altantic Resolve amerykańskie wojska przemierzyły państwa
bałtyckie, Polskę, Czechy oraz tereny Słowacji i Austrii, a następnie
wróciły do stacjonowania w Niemczech7. Powrót drogą lądową, a nie
jak zazwyczaj powietrzną, w świetle oficjalnych zapewnień Amerykanów miał być wyłącznie testem mechanizmów logistycznych
wśród wojsk lądowych. Między wierszami należy doszukiwać się
jednak aspektów manifestacyjnych przejazdu (w istocie niewielkiego
wycinka amerykańskiej potęgi militarnej – około 90 sztuk Strykerów
– transporterów opancerzonych uformowanych w dziewięć kolumn8)
– ściśle zaś prezentacji zdolności desantowych na terytoria frontowe
NATO, a docelowo osiągnięcie określonego celu psychologicznego –
tak wśród tubylców, jak i u decydentów rosyjskich9.
Nie sposób jednakże przedstawiać dalekowzrocznych projekcji
co do trwałej prolongaty rozpostarcia parasola bezpieczeństwa WaZob. M. Jarocki, Amerykański „pivot” ku Azji – rola US Navy, „FAE Policy Paper” 2013,
nr 24, http://fae.pl/faepolicypaperpivotkuazjirolausnavy.pdf [dostęp: 7.01.2016].
7 Rozpoczął się Marsz Dragonów czyli Strykery na drogach, http:// dziennikzbrojny.
pl/ aktualnosci/ news,2,8929,aktualnosci-z-europy, rozpoczal-sie-marsz-dragonowczyli -strykery-na- drogach [dostęp: 8.01.2016].
8 J. Palowski, Amerykańskie transportery na polskich drogach. „Dragoon Ride”
w Europie Środkowo-Wschodniej, http:// www. defence24. pl/ 207678, amerykanskie-transportery-na-polskich-drogach-dragoon-ride-w-europie-srodkowowschodniej [dostęp: 8.01.2016].
9 M. Tann, Strykers begin ‘road march’ across Eastern Europe, http:// www.
armytimes.com/story/military/2015/03/21/operation-dragoon-ride-kicks-off/
25027691/ [dostęp: 7.01.2016].
6
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
199
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
200
szygtonu. Symptomatyczne jest natomiast odrodzenie poczuwania
się Amerykanów do kontynuowania dzieła wspierania bezpieczeństwa europejskiego10, którego potrzebę uświadomiła im Rosja. Sekwencja rosyjskich rewizjonistycznych zabiegów po Euromajdanie,
zdaniem wielu analityków, postawiła tamę utopijnej i namacalnie
daremnej polityce strategicznego resetu z Moskwą11. Swoistym
czynnikiem zakłócającym dawanie transparentnego antyrosyjskiego
odporu przez Amerykanów w Europie Wschodniej staje się wybuchowy bliskowschodni rezerwuar zagrożeń w postaci prób tworzenia
nowego kalifatu przez ISIS na obszarze syryjsko-irackim, jak i potencjalna lawina regionalnych przepychanek, m.in. w Arabii Saudyjskiej i Iranie12, gdzie Waszyngton prawdopodobnie zmuszony będzie
szukać wspólnych mianowników kooperacji z Kremlem, tak na
płaszczyźnie militarnej, jak i dyplomatycznej – kreującej potencjalnie korzystną sytuację przetargową dla Rosjan w kontekście Ukrainy. Skądinąd na początku trzeciego kalendarzowego roku kryzysu
ukraińskiego klaruje się komplementarna linia zapewnień Waszyngtonu, tak politycznych, jak i militarnych. Odnośnie tych pierwszych
wypowiedział się Daniel Baer, ambasador USA przy Organizacji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), który dyplomatycznie zaręczał, że „nie ma żadnego handlu, ani żadnego związku
między nasza polityka vis a vis Syrii a naszą polityką vis a vis rosyjskiej agresji na Ukrainę [...]”13. Tezie tej sekundował generał Bren
Hodgers, dowodzący amerykańskimi wojskami na Starym Kontynencie, dzieląc się refleksjami: „To, co Rosja robi w Syrii, nie odwróci
naszej uwagi. Mamy nadzieję, że pomogą oni w pokonaniu Państwa
Islamskiego […] Ale zachowanie Rosji na wschodzie Europy, zagra-
J. Kiwerska, Amerykański „pivot” ku Europie – jako efekt wydarzeń na Ukrainie?, Poznań
2014, s. 3, http: //www. iz.poznan.pl/news/897_Ukraina_USA.pdf [dostęp: 8.01. 2016].
11 A. Nowak, Polityka USA wobec rosyjskich działań na Krymie, http:// www. dyplomacja.org/index.php/pl/osmsz/83-omsz/209-polityka-usa-wobec-rosyjskich
-dzialan-na
krymie.html [dostęp: 7.01.2016].
12 Zob. P. Maciążek, Iran vs Arabia Saudyjska. Konflikt z ropą i atomem w tle, http://
energetyka. defence24. pl/288640, iran-arabia-saudyjska-konflikt-z-ropa-i-atomem-w-tle
[dostęp: 7.01.2016].
13 I. Czerny, Ambasador USA: nie ma handlu z Rosją w sprawie Syrii o Ukrainie, http://
wiadomosci.
onet.pl/swiat/ambasador-usa-nie-ma-handlu-z-rosja-w-sprawie-syrii-oukraine/pbpq4w [dostęp: 7.01.2016].
10
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
żanie naszym sojusznikom i okupacja suwerennej Ukrainy także
muszą się zakończyć” 14.
Często przytyki pod adresem USA mogą mieć swoje uzasadnienie (podwójne standardy itp.), jednak każdorazowo przebija je argument o znaczeniu tego państwa dla globalnego systemu, które jest
wyjątkowo pożądane w zapalnych miejscach świata, lecz jak widać
także w rezerwuarach „końca historii”, co decydenci amerykańscy
zaczynają niechętnie, acz wyraźnie zauważać.
Sojusz Północnoatlantycki – reaktywacja pierwotnej misji?
Niewątpliwą osnową euroatlantyckiego bezpieczeństwa jest
NATO pod przewodnictwem amerykańskim. Odegrała ona niebagatelną rolę w newralgicznym okresie po II wojnie światowej. Stanowiła
odwetowy anihilacyjny gwarant dla ZSRR w zimnowojennej konfrontacji, która toczyła się często na rozgrzanych do czerwoności geopolitycznych kurtynach – przede wszystkim w Europie, ale także w innych częściach świata. NATO pod przywództwem amerykańskim
doprowadziło ostatecznie do krańcowo wysysającej zasoby i możliwości radzieckiego oponenta rywalizacji, skutkującej upadkiem jego
militarnego adwersarza – Układu Warszawskiego, a także wyczerpania całej formuły ZSRR. Koniunkcja tych wydarzeń, jak i cała sekwencja relacji międzynarodowych w świecie postzimnowojennym
odbywała się w klimacie nieustającej rosyjskiej negacji racji bytu
Sojuszu15, który ostatecznie rozrósł się liczebnie do 3,7 mln żołnierzy16 – będących w oczywistej asymetrii wobec nieprzekraczającego
miliona czynnego personelu wojskowego (766 tys.17). Co więcej, dyskusja o tym, co zrobić z takim potencjałem w realiach XXI w., toczy
się od wielu lat wśród zachodnich analityków i wojskowych, a także
wewnątrz Sojuszu. Dotychczasowy dyskurs wobec NATO oscyluje
wokół dwóch wizji. Pierwsza wyraża generalną nieprzystawalność
i nieadekwatność Sojuszu w jego archaicznym, zdaniem apologetów
tego twierdzenia, kształcie strategicznym, co wyraża zbiór twierdzeń
Generał USA: nie porzucimy Ukrainy, ataki Rosji w Syrii nie odwrócą naszej uwagi,
http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1549574,General-USA-nie-porzucimyUkrainy-ataki-Rosji-w-Syrii-nie-odwroca-naszej-uwagi [dostęp: 7.01.2016].
15 M. Wrzosek, Polska, Unia Europejska, NATO wobec wyzwań i zagrożeń, Warszawa
2012, s. 39.
16 S. Likic, Despite cuts, NATO still accounts for most of world’s military spending, http://www.stripes.com/news/despite-cuts-nato-still-accounts-for-most-ofworld-s-military-spending-1.269882 [dostęp: 9.01.2016].
17 J. Masters, The Russian military, http://www.cfr.org/russian-federation/russianmilitary/p33758 [dostęp: 9.01.2016].
14
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
201
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
202
zawartych w Studium Multiple Futures18, wskazując nie tylko na potrzebę, ale wręcz konieczność adaptacyjnej metamorfozy Sojuszu.
Druga optuje zaś za redefinicją swojej podmiotowości przez NATO
w kierunku już znanym, a mianowicie rdzennego, traktatowego
pryncypium konsolidacyjnej obrony przestrzeni euroatlantyckiej – a
więc NATO zweryfikowanego doświadczeniem afgańskim, a obudzonego przez wydarzenia krymskie i donbaskie19.
Pretekst oczekiwanym impulsom rewitalizacji Sojuszu miał dać
24 szczyt w jego historii, na który we wrześniu 2014 r. do Newport w
Walii zjechali przedstawiciele 28 państw członkowskich. Efekt dwudniowych prac, będący implikacją „refleksji strategicznej”20 NATO,
został zsyntezowany w 113-punktowej deklaracji, w której szczególnie ważne treści płyną z punktu ósmego. Sztandarowym wyrazem
nowej jakości w Sojuszu jest tzw. Plan Gotowości Sojuszniczej – Readliness Action Plan 21, a głównym orężem Sojuszu wobec wschodniego wyzwania są wyeksponowane w ramach Sił Odpowiedzi NATO
Siły Natychmiastowego Reagowania (VJTF) – gotowe do błyskawicznego sformowania i przerzutu, a także przewidziane do ich wsparcia
elementy dowódcze oraz wyposażenia wojskowego, jak również permanentne, acz rotacyjne rezydowanie wojsk sojuszniczych na przestrzeni wschodnieuropejskiej, w której zarazem zintensyfikowane
mają zostać ćwiczenia militarne Sojuszu 22. W opinii Przemysława
Furgacza, wyrazistości holistycznego przekazu z Newport dodaje,
oprócz klarownej i dobitnej krytyki rosyjskich poczynań na Ukrainie, także sformalizowanie porozumienia między NATO a de facto
podmiotem neutralnym w europejskiej architekturze bezpieczeństwa
– Szwecją, co do użytkowania szwedzkiego terytorium przez Sojusz.
Zob. J. Gryz, NATO – adaptacja do uwarunkowań środowiska bezpieczeństwa XXI
wieku, [w:] M. Pietraś, J. Olchowski (red.), NATO w pozimnowojennym środowisku
(nie)bezpieczeństwa, Lublin 2011.
19 S. Koziej, M. Fryc, NATO po zakończeniu operacji w Afganistanie, [w:] T. Kośmider
(red.), Polityczno-wojskowe implikacje członkostwa Polski w NATO. Z perspektywy 15lecia obecności w strukturach sojuszu, Warszawa 2014, s. 48–54.
20 Deklaracja Szczytu NATO w Walii, http://www. mfa. gov.pl /pl/ polityka_ zagraniczna
/szczyt_ nato_2016/dokumenty_nato_1/deklaracja _szczytu _nato _w_ walii_ w_2014;
jsessionid =7FDDA093E156A038F7A41315D30B7EB5.cmsap2p [dostęp: 9.01.2016].
21 NATO’s Readiness Action Plan. Factsheet, http:// www. nato. int/ nato_ static_ fl2014/
assets/pdf/pdf_2015_05/20150508_1505-Factsheet-RAP-en.pdf [dostęp: 9.01.2016].
22 Deklaracja szczytu walijskiego. Złożona przez Szefów Państw i Rządów uczestniczących w posiedzeniu Rady Północnoatlantyckiej w Walii 5 września 2014 roku, tłumaczenie robocze – Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, https:// www. bbn. gov. pl/
ftp/dok/Deklaracja%20szczytu%20walijskiego.pdf [dostęp: 9.01.2016].
18
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
Według Furgacza nie można traktować tego jako doraźny, taktyczny
krok, lecz efekt coraz większej koicyndencji w dziedzinie bezpieczeństwa między Brukselą a Sztokholmem i Helsinkami23.
Jedną z widocznych oznak ożywienia strategicznego Sojuszu
są manewry wojskowe. Od narastania kryzysu krymskiego, czyli od
lutego 2013 r., NATO desygnowało na poligony około 127 tys. żołnierzy. Odnotowano 13 tego typu ćwiczeń, w których uruchamiano
wszystkie rodzaje wojsk. Wśród nich warto wyróżnić 16-tysięczne
Cold Response – bezpośrednio po zajęciu Krymu, 12,5-tysięczne
manewry Anakonda, czy bezprecedensowe liczebnie w świecie postzimnowojennym NATO – Trident Juncture, z udziałem 36 tys. żołnierzy. Jednak w zestawieniu z rosyjskimi demonstracjami militarnymi, to wciąż znikoma skala. Podczas gdy NATO zróżnicowało lokalizacje swoich ćwiczeń (od Półwyspu Iberyjskiego po Ukrainę),
rosyjskie dowództwo delegowało do manerwów (które odbywały się
głównie w zachodniej części Rosji, w Obwodzie Kaliningradzkim, na
Morzu Czarnym i w sąsiedztwie państw skandynawskich) łącznie
około 553 tys. wojskowych, na co wystarczyły im siedem tego typu
przedsięwzięć. Liczba ta niebagatelnie rośnie, gdy doda się jeszcze
90-tysięczne Zapad i Snap Check, poprzedzające wydarzenia ukraińskie z 2013 r., przy jedynie 6-tysięcznym natowskim treningu Steadfast Jazz24.
Przytoczone doktrynalno-praktyczne przejawy odnowy strategiczej NATO powinny być zadowalające, szczególnie z polskiego
punktu widzenia, gdyż sztabowe i kuluarowe rozłożenie akcentów
wskazuje na odświeżenie podstawowej misji, do której zostało utworzone. Przy stale rosnącym katalogu aktywności NATO to funkcja
obronna na nowo wybija się na pierwszy plan. Ważne jest także, aby
pamiętała o tym Rosja, zarówno w kontekście planów kooperacji,
jak i nieracjonalnych kroków zaczepnych.
Dysonans unijnego afrontu
Euroatlantyckie bezpieczeństwo składa się również ze stricte
kontynentalnego komponentu, jakim jest Europa, z jej autorskim
projektem – UE, której naczelnym mechanizmem była wieloaspekP. Furgacz, NATO po agresji Rosji przeciwko Ukrainie. Kierunki reformy sojuszu
i perspektywy na przyszłość, „ANTE PORTAS – Studia nad Bezpieczeństwem” 2014, nr
1(3), s. 123, http:// anteportas.pl/wp-content/uploads/2015/05/Furgacz_AP-2014_
13.pdf [dostęp: 8.01.2016].
24 Power projection. Comparising Russian and NATO Military Exercises, http://www.
rferl.org/contentinfographics/data-visualization-nato-russia-exercises/27212161.html
[dostęp: 9.01.2016].
23
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
203
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
204
towo prowadzona integracja, przyczyniająca się do owocnej prosperity Kontynentu przez ponad sześć ostatnich dekad. Jednakże szereg zewnętrznych wstrząsów globalnych ostatniej dekady – przede
wszystkim turbulentne wydarzenia 2007 r. na światowym rynku
ekonomicznym, jak również narastanie negatywnych tendencji
w aspekcie inkluzywnym Wspólnoty, mogą sprawiać wrażenie, że
projekt europejskiej symbiozy jest przewidziany do funkcjonowania
wyłącznie w bezwzględnie stabilnym i klarownym środowisku dobrobytu. Twierdzenie to można uznać za zasadne, gdyż antonimiczne realia, zamiast wykazywać determinacyjną intencję zwarcia szeregów, eksplikują kruchość fundamentów tejże integracji25, a także
solidarności i słabości w pewnych strategicznych sektorach, w których ponad 500-milionowa Wspólnota powinna móc i umieć się wypowiedzieć, a także być wysłuchana.
Szczególnie kłopotliwym wyzwaniem dla UE są przesilenia
międzynarodowe, w których eskalowany jest element siły militarnej,
jak np. te w Libii, Syrii lub na Ukrainie, w których UE jako podmiot
relacji międzynarodowych nie jest w stanie adekwatnie do problemu, w duchu hard power, wpłynąć na uspokojenie swojego sąsiedztwa strategicznego. Oprócz utrudnionego kanału uzyskiwania jednomyślnego konsensusu – obligatoryjnie wymaganego w tzw. subtelnych kwestiach, do których należy m.in. zintegrowane stanowisko
w dziedzinach dyplomacji i bezpieczeństwa26 – dla wielu analityków jest
to w pierwszym rzędzie reperkusja specjalizacji unijnej. Zdaje się, iż
w kontekście takich problemów UE polega na instrumentarium przewidzianym na okres – przed i po – konflikcie: interakcji handlowej, propagowaniu praw uniwersalnych, nauce, szeroko pojętej modernizacji, kulturze – wszystko sygnowane kapitalizmem i demokracją, stanowiące pręgierz europejskich ideałów nie zaś siłowe rozwiązania27, przed którymi
w zasadzie miały chronić Stary Kontynent.
Wspomniane unijne atrybuty miały w istocie stać się spoiwem
partnerstwa strategicznego Rosji i UE, które miało pomóc Moskwie
w modernizacji, jednak na chwilę obecną górę zdają się brać rosyjskie nastroje unikalności eurazjatyckiej, które w ramach tarć forsują przekonanie o nieprzystawalności „światów” – deprecjonując
J. Łukaszewski, Unia i Polska w świecie wstrząsów i przemian, Lublin 2014, s. 84–85.
M. Kleinowski, Siła państw w Unii Europejskiej. Pozaformalne wyznaczniki siły
państw w Radzie UE i Radzie Europejskiej, Toruń 2015, s. 47–49.
27 P. Olszewski, System euroatlantycki w świetle agendy bezpieczeństwa Unii Europejskiej
i Stanów Zjednoczonych, Warszawa 2013, s. 45–53, http://www. isppan.waw. pl/ subpage/europeistyka//publikacje/files/working_paper_4.pdf [dostęp: 9.01.16)
25
26
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
brukselski dyktat jurysdykcyjny, jak również schematy rozwojowe
UE28, które (co szczególnie niepokoi Rosję, a być może i drażni) próbuje eksportować do strefy rosyjskiej wyłączności na terenie Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP) via Europejski Instrument Sąsiedztwa29, gdzie reakcja Moskwy na efektywność na wektorze
wschodnim wobec Ukrainy wywołała Euromajdan i Donbas, wymuszając jednocześnie konieczność redefinicji stanowiska UE.
Istotne jest zatem skupienie się na tym, jak (i czy) Unia reaguje
w ramach swojej liberalnej natury na przechodzenie od stanu kooperacji do trybu stawienia czoła jakościowej rekonfiguracji relacji
unijno-rosyjskich. Odruchów przystosowawczych logika podpowiada
szukać w sferach ekonomiczno-dyplomatycznych30.
W kwestii tej pierwszej, bardziej brzemiennej w skutkach, od
zalążka reakcji klarowała się rozbieżność stanowisk, determinowana
różnorakim podejściem do zagadnienia kryzysu ukraińskiego. Wyklarowało się kilka zauważalnych tendencji agitacyjnych na rzecz
wspomnianych kroków, z których łatwo odczytać partykularyzm racji stanów. Dało się w tej sytuacji zauważyć w pierwszej kolejnosci:
blok sankcjosceptyków, w postaci kręgu państw takich, jak Włochy,
Grecja, czy Portugalia, jak również Cypr i Luksemburg – którym
z racji „przepaści” geograficznej lub kalkulacji ekonomicznej nie
opłacało się psuć relacji z Rosją; oś państw Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej, złożonej z „frontu państw” między Czechami,
Węgrami, Bułgarią a Rumunią, który jednoznacznie oponował przeciwko (handel oraz energetyka), jak również polsko-pribałtycka, niezważająca na sferę geopolityczną i geoekonomiczną zgoda, co do
wymierzenia sankcji, wspierana cichym przyzwoleniem nordyckim
i skandynawskim; wreszcie krąg „pragmatycznie ostrożnych”
państw wiodących – Niemiec, Wielkiej Brytanii i Francji – odwlekających poprzez wzajemne negocjacje nałożenie sankcji31. W praktyce
Unia podjęła i nadal kontynuuje wywieranie presji sankcyjnej na
M. Słowikowski, Miejsce i rola Rosji we współczesnym systemie stosunków międzynarodowych w świetle ewolucji stosunków unijno-rosyjskich, [w:] B. Piskorska (red.), Unia Europejska i Rosja w kierunku nowego otwarcia, Lublin 2012, s. 55–61.
29 Zob. J. Sobczak, Europejski Instrument Sądziedztwa w polityce Unii Europejskiej wobec
państw europejskich byłego ZSRR, [w:] S. Gardocki (red.), Rosja i jej sąsiedzi. Studia i szkice,
Toruń 2015.
30 J. M. Godzimirski, L. Puka, M. Stormowska, Czy Unia Europejska wyciągnęła z Kryzysu na Ukrainie. Zmiany w rządzeniu w obszarze bezpieczeństwa, energii i migracji, Warszawa 2015, s. 7–11, https://www.pism.pl/files/?id_plik=19452 [dostęp: 12. 01.2016].
31 J. Ćwiek-Karpowicz, S. Secrieru (red.), Sankcje i Rosja, Warszawa 2015, s. 33–34,
https://www.pism.pl/files/?id_plik=19044 [dostęp: 13.01.2016].
28
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
205
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
206
Rosję (wobec czego Rosja nie pozostaje bierna i dłużna), stosując
z różnym natężeniem kombinacje: sankcji personalnych wobec
prominentnych rosyjskich biznesmenów i polityków (np. aspekt wizowy i zamrożone aktywa), sankcji uderzających w selektywne, acz
newralgiczne formaty interakcji handlowej (najbardziej innowacyjne
technologie wydobywcze, obrót bronią), jak również „dokręca śrubę”
w kwestii restrykcji wobec nadal prowadzonej współpracy gospodarczej, dokonując insynuacyjnego rekonesansu, gdzie możliwe jest
zawieszenie dotychczasowych form kooperacji i finansowania32.
Obustronny sankcyjny miecz, o którym można mówić w przypadku
dotkniętej, a zarazem wojującej nim Rosji po embargach odwetowych, poskutkował zatamowaniem płynności rosyjskiego kapitału
na globalnych rynkach, a szczególnie mocno nadszarpnęły rosyjską
walutę, jak i zaufanie zagranicznych inwestorów. W pewnym stopniu zmąciły też atmosferę konsumencką wśród części obywateli33,
choć znaczna część Rosjan relatywizowała tę reperkusję, czyli niedostępność pewnych dóbr, jako brak nieznaczący w porównaniu
z neomocarstwowymi osiągnięciami.
Drugim torem, na którym UE starała i stara się wykazywać aktywność w kryzysie na Ukrainie, jest presja dyplomatyczna. Z oczywistych względów do najczęściej używanego orężą dyplomatycznego,
mieszczącego się w specyfikacji Wspólnoty Europejskiej, w przeciwieństwie np. do NATO, należało od początku Euromajdanu,
wchłonięcia Krymu, a następnie wzmagane zestrzeleniem malezyjskiego samolotu i militarnego zasilania „separatystów” wyrażanie
dezaprobaty wobec łamania prawa oraz penetrowania suwerenności
państwa ukraińskiego34, a następnie izolacja polityczna poprzez
bojkot szczytów UE–Rosja, zbliżenia Rosji do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA), a także przeformatowanie G8 na G735.
Jednak najpoważniejszymi zabiegami europejskiej polityki była
dyplomacja wahadłowa, prowadzona między Ukrainą a Rosją przez
Unijne sankcje w odpowiedzi na kryzys na Ukrainie, http://www. consilium.
europa.eu/pl/policies/sanctions/ukraine-crisis/ [dostęp: 12.01.2016].
33 A. Madej, Sankcje i kontrsankcje. Przyczyny obecnego kryzysu ekonomicznego w
Rosji, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2015, nr 2, s. 109, https:// www. bbn.gov.pl /ftp/
dok/03/34_Madej_Bezpieczenstwo_Narodowe.pdf [dostęp: 11.01.2016].
34 M. Raś, E. Szkop, Stosunki Rosja-UE po kryzysie krymskim, [w:] Rosja PutinaUkraina-Europa. Geopolityka, bezpieczeństwo, gospodarka, „Rocznik Instytutu Europy
Środkowo-Wschodniej” 2014, z. 5, s. 51–54., http://www. iesw.lublin. pl/rocznik/ pliki/Rocznik_2014-217.pdf [dostęp: 13.01.2016].
35 Unijne sankcje w odpowiedzi na kryzys…, op. cit.
32
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
Francję i Niemcy, niestety bez udziału Polski, a także proponowanego wielokrotnie formatu genewskiego (plus USA i UE). Tym samym
format normandzki, a więc Berlin i Paryż, stał się gwarantem deklaracji mińskiej, gdzie biorąc pod uwagę relacje tych stolic z Moskwą,
nie sposób nie uznać pewnych obaw co do potencjalnej analogii
z memorandum z 1994 r.36, co potęguje notoryczne wystrzeliwane
pocisków na wschodzie Ukrainy.
Jednym z ostatnich wezwań Europejczyków do większej troski
o własne bezpieczeństwo jest refleksja Josepha Nye‘a, który zauważa, iż choć w tryby wielkiej europejskiej machiny permanentnie dostaje się piasek, zakłócający właściwe funkcjonowanie, Europa
wciąż posiada liczne atuty. Badacz zwraca uwagę na aspekt innowacyjności, potencjału ekonomiczno-handlowego, summa summarum również kwestię atutu demograficznego. Tenże potencjał predestynuje, zdaniem Nye‘ego, Europę do stawiania czoła problematycznym kwestiom Czarnego Lądu i Azji Mniejszej. Rekapituluje on, iż
bezpieczeństwo obu komponentów przestrzeni euroatlantyckiej są
intensywniej, niż kiedykolwiek sprzężone, więc sito europejskiej słabości bądź też uległości może wciągnąć w wir niebezpieczeństwa oddalone o parę tysięcy kilometrów USA 37.
Geopolityczna rafa państwa frontowego – kolejna odsłona
Wielu badaczy dokonywało trafnej deskrypcji intencji Rosji,
które kryły się za kontestacją wszelkich zabiegów „fortyfikowania”
lub trenowania we wschodniej części kontynentu. Rosyjskie starania na rzecz zachowania statusu kręgu niższej kategorii przez
wschodnią flankę przestrzeni euroatlantyckiej wiążą się z zachowaniem względnej przewagi w wywieraniu na nią presji, a krańcowo
z przeprowadzeniem skutecznej interwencji siłowej38. W takim postrzeganiu bezbłędnie wtórowała Polska.
Niezaprzeczalne przesuwanie się biegu wydarzeń w kierunku
nakreślonego scenariusza wygenerowało kolejną falę geopolitycznej
J. Noch, Porozumienie w Mińsku. Władimir Putin zapowiedział zawieszenie broni,
http://natemat.pl/133159,szczyt-w-minsku-w-sprawie-planu-pokojowego-dlawschodniej-ukrainy [dostęp: 13.01.2016].
37 J. Nye, The danger of a weak Europe, http://www.project-syndicate.org/ commentary/ danger-of-a-week-europe-by-joseph-s--nye-2016-01 [dostęp: 8.01.2016].
38 T. Paszewski, Polska wobec zmian w euroatlantyckim systemie bezpieczeństwa,
[w:] J. M. Fiszer (red.), System euroatlantycki i bezpieczeństwo międzynarodowe w multipolarnym świecie. Miejsce i rola Polski w euroatlantyckim systemie bezpieczeństwa,
Warszawa 2013, s. 334, http://www.isppan. waw.pl/subpage/ europeistyka// publikacje/ files/system_euroatlantycki7.pdf [dostęp: 11.01.2016].
36
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
207
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
208
rekonfiguracji, zaś ona potrzebę zaktualizowania, adekwatnego do
rangi Rzeczpospolitej, spójnego pomysłu na polską politykę bezpieczeństwa39. Sekwencje najświeższych wydarzeń międzynarodowych
i ich konsekwencje zbijają pacyfistyczne argumenty, marginalizujące
militarny komponent bezpieczeństwa, który w polskiej kulturze strategicznej w istocie nigdy nie stracił na znaczeniu, o czym świadczy
liderowanie państwa polskiego w wypełnianiu natowskiego dwuprocentowego zalecenia co do wydatków na zbrojenia. Widoczna jest
w niej aprobata dla poglądu, iż nie występuje realna autarkia
w dziedzinie bezpieczeństwa, stąd przekonanie co do większej od innych członków aktywności Polski w UE i NATO, lecz co więcej –
prymat świadomości obligującej do odpowiedzialności za gromadzenie własnego odstraszającego potencjału obronnego, co wraz z kooperacją polsko-amerykańską stanowi współczesną triadę bezpieczeństwa40.
Powszechnie znane zaszłości historyczne notorycznie odżywają
w chwilach rosyjskiej nadaktytwności, co skutkuje intensyfikacją
sprzeciwu Polski jako euroatlantyckiego przedmurza poczuwającego
się do roli jego lidera41, aktywizującego fora, w których partycypuje.
Nie inaczej jest w przypadku trwającego od 2014 r. kryzysu ukraińskiego, który w zasadzie uwypuklił inną rolę Polski w systemie bezpieczeństwa euroatlantyckiego – przez którą była w okresie „resetu”
piętnowana – a mianowicie „osłabiacza” imperialnych resentymentów Moskwy42.
Sekwencję polskiej reaktywności otworzyło już popieranie
ukraińskiego sprzeciwu na Placu Niepodległości na Euromajdanie
wobec widma wchłonięcia Kijowa w orbitę moskiewskich wpływów,
determinowane chęcią ustabilizowania i zawrócenia dużego
wschodniego sąsiada na euroatlantycki wektor integracji, co przez
pewien czas stało się credo polskiej dyplomacji43.
Z punktu widzenia polskiej racji stanu, wskazywanym w narracji dyplomatów, wojskowych czy środowisk eksperckich, korzystnym procesem byłoby potwierdzenie oraz prolongata walijskiego enA. Balcer, K. Wóycicki, Polska na globalnej szachownicy, Warszawa 2014, s. 79–85.
D. Majchrzak, Bezpieczeństwo militarne Polski, Warszawa 2015, s. 220–225.
41 Wokół (nie)możliwego konfliktu militarnego polsko-rosyjskiego, [w:] G. Cimek, M.
Franz, K. Szydywar-Grabowska, Współczesne stosunki polsko-rosyjskie. Wybrane problemy, Toruń 2012, s. 120–121.
42 S. Bieleń, Polityka zagraniczna Polski w strefie euroatlantyckiej, Warszawa 2013, s. 296.
43 Zob. A. Szeptycki, Cele polityki polskiej wobec kryzysu politycznego na Ukrainie (listopad 2013–luty 2014), http://nowyprometeusz.pl/cele-polityki-polski-wobec-kryzysu
-politycznego -na-ukrainie-listopad-2013-luty-2014-r/ [dostęp: 11.01.2016].
39
40
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
tuzjazmu i determinacji w przywracaniu witalności Sojuszowi na
przewidzianym na lipiec 2016 r. szczycie NATO nad Wisłą.
Wiarygodnym prognostykiem polskich zapatrywań na to wydarzenie jest środowisko prezydenckiego kręgu doradczego, które reprezentuje Krzysztof Szczerski, odnosząc się do współczesnego środowiska strategicznego Polski: „Dziś już wiadomo, że zmiana geopolityczna na Wschodzie – ale i na południu, wskutek działań Państwa
Islamskiego – jest na tyle trwała, że NATO musi w tej sprawie podjąć
decyzje długofalowe” 44. Towarzyszy temu prosty polski przekaz, który brzmi: „Chcemy, by NATO uzyskało spójność infrastruktury
obronnej na terytorium całego Sojuszu”, a w domyśle – nie tylko na
terytorium natowskim sprzed 12 marca 1999 r. Dlatego przewidywana jest również determinacja Polski w materii doprowadzenia do
ostatecznego kroku w zapewnianiu bezpieczeństwa Polsce i wschodnim sojuszników, a więc stałego zacumowania wojsk natowskich na
wschodniej flance. Jednakże wymagana jest w tym aspekcie zakończona powodzeniem merytoryczna agitacja dyplomatyczna, gdyż
środowisko euroatlantyckie nie jest w tej kwestii monolitem, np.
rola Niemiec w procesie decyzyjnym w NATO i w Unii Europejskiej jest dla
wszystkich oczywista. Natomiast grupa państw, które trzeba przekonać do nowych działań, jest znacznie szersza 45.
Zapowiada to kontynuację polskich wysiłków w kierunku komasacji
apologetów tego przedsięwzięcia w Sojuszu, szczególnie na fali „międzymorskiej” tendencji polskiej polityki zagranicznej – tak w sąsiedztwie akwenu bałtyckiego, jak i Morza Czarnego, która zapowiada
tym samym konsolidację tej przestrzeni wobec Rosji, przedstawiając
jednocześnie imperatywy polityki względem niej.
Jednym z prawdopodobnych przedsięwzięć gospodarza na
rzecz dalszej rewitalizacji Sojuszu, w którym może wybrzmieć głośny
tembr polskiej agitacji, zdaje się być podwyższenie zdolności racjonalnego i kontrolowanego zamanifestowania niebezpiecznej dla Rosji
atrakcyjności Paktu w stosunku do państw, o które toczy się geopolityczna gra. Mowa tu chociażby o cennie geopolitycznym orbitowaniu euroatlantyckim przez Czarnogórę, Bośnię i Hercegowinę, Macedonię, czy Gruzję, jak również uświadomieniu widma dalszego
zbliżania z Helsinkami i Sztokhlomem, a ostatecznie wydatniejszego
K. Szczerski [w rozmowie z P. Goćkiem], Sukces szczytu NATO będzie sukcesem
Polski, http:// www. prezydent.pl /kancelaria /aktywnosc -ministrow/art, 49,sukcesszczytu- nato- bedzie-sukcesem-polski.html [dostęp: 11.01.2016].
45 A. Bosoni, Poland takes a new direction, https://www. stratfor.com /weekly/
poland-takes-new-direction [dostęp: 11.01.2016].
44
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
209
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
sekundowania Ukrainie w konfrontacji z „prorosyjskimi separatystami” 46.
Geopolityczne ustytuowanie Polski będzie traktowane tak długo jako przekleństwo, jako rafa, jak długo będzie ona przedmiotem,
a nie podmiotem bezpieczeństwa. Jest ona państwem, w polityce
którego odnaleźć można: mniej lub bardziej zasadne, poprzedzone
lepszą lub gorszą diagnozą sytuacji, obawy dotyczące jej niepodległości i suwerenności, jak również determinację i gotowość do ich
zapewniania, które w czasie wyzwania rosyjskiego na nowo się wyklarowały, osiągając pewien sukces, zwracając uwagę na konieczność ochrony wschodniego frontu NATO, jak i wewnętrznej konsolidacji unijnej, odchodząc przy tym od ślepego bandwagoningu do
pragmatyzmu względem USA, nie pozostając, wydaje się, osamotnioną naprzeciw Rosji.
Podsumowanie
210
Wydarzenia wschodnieuropejskie, choć nie tylko, w pewnym
sensie rozpoczynają na nowo dyskusję o sile, głównie militarnej,
w interakcjach międzynarodowych. Przyczynkiem jest to, iż chociaż
z coraz mniejszą ilością węzłowych zagadnień globalnej codzienności
da się uporać jedynie za pomocą interwencji siłowej lub groźby jej
użycia, o tyle wciąż skutecznie można nią (np. w sposób zamaskowany, jak na Ukrainie) destabilizować otoczenie. Dlatego też, mimo
pewnej dewaluacji jej atrakcyjności, siła w postaci restrykcji odwetowych musi pozostać w katalogu atutów, choćby lekko wykraczając
poza symbolikę, ale uwiarygodniając determinację w zapewnianiu
własnego bezpieczeństwa47.
Dość powoli docierało to do europejskich decydentów, gloryfikujących istotę bezgranicznej ufności i szukania powierzchownych
porozumień. Gradacja rosyjskiego neoimperializmu, będącego wypadkową renesansu mocarstwowości państwa Putina, uświadomiła
podmiotom euroatlantyckim prostą zależność strategiczną:
zaufanie bez odpowiedzialności prowadzi do silnej zależności tych, którzy ufają:
zaufanie okazywane […] nieodpowiedzialnym przekształca się w zależność tego,
który ufa, od tego, który zachowuje się nieodpowiedzialnie 48.
W. Lorenz, M. Nicollini, NATO enlargement: will Warsaw deliver?, http://www.
ceid.hu / nato-enlargement-will-warsaw-deliver/ [dostęp: 11.01.2016].
47 P.A. Świtalski, Emocje, interesy, wartości. Przemiany paradygmatów polityki międzynarodowej, Toruń 2013, s. 117–126.
48 W. Lamentowicz, Strategia państwa. Teoria państwa aktywnego wobec sił spontanicznych, Warszawa 2015, s. 221.
46
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
Odpowiedzialność w tym wypadku oznacza racjonalną politykę,
w której nie chodzi o eskalowanie konfliktu, a prewencyjne przeciwstawienie mu tamy w postaci zniechęcającego potencjału, subsydiowanego gotowością do odpowiedzi na wyzwania. Ożywiona niepowodzeniem egzaminu próbnego przestrzeń euroatlantycka próbuje zewrzeć szeregi, co stanowi stosunkowo nową-starą jakość
w historii integracji Europy i USA.
Tytułowe „ożywienie” należy traktować w kategoriach rozwijającego się procesu, o którym więcej będzie można powiedzieć dopiero za jakiś czas, gdy poznamy jego owoce, a więc po ustabilizowaniu
sytuacji na Ukrainie i przekonaniu Rosji, iż USA, NATO i UE nie są
jej oponentami – jak jednoznacznie kategoryzują to najnowsze doktryny wojenne Kremla, zaś Bruksela, Waszyngton i Moskwa – np. za
sprawą forum Rady Bezpieczeństwa – mogłyby wiele osiągnąć we
wciąż multiplikujących się zagrożeniach.
Jednak póki nie osłabną reperkusje syndromu oblężonej
twierdzy na Kremlu, USA, NATO i UE muszą podążać w skorygowanym, w ślad po aneksji Krymu, kierunku, wykorzystywać posiadane
zasoby argumentacyjne. Muszą stać się na nowo spójnym tandemem bezpieczeństwa: podejmującym niezłomne decyzje strategiczne
– np. wytyczenie linii, której Moskwa nie mogłaby przekroczyć, na
nowo perswadować Moskwie amerykańską gotowość do ewentualnego wsparcia wschodniej flanki Wspólnoty, minimalizować zjawisko bilateralnej preferencyjności relacji, np. rosyjsko-niemieckich,
rosyjsko-włoskich, na rzecz np. maksymalizującej się solidarności
energetycznej, wysłuchać, zrozumieć i uwzględniać nie tylko postulaty Moskwy oraz głównych mocarstw euroatlantyckiego frontu, ale
także sugestie i obawy takich państw, jak Estonia i Polska, a przede
wszystkim zachować zdolność reakcyjną, zdolność operacyjną, dynamizowaną potencjałem kryzysowej sprawności decyzyjnej.
Rozważając jednak implikację potencjalnego fiaska tego procesu, należy przychylić się do niezwykle trafnego spostrzeżenia Józefa
Fiszera, o dużej doniosłości praktycznej, który traktuje bieżący
okres funkcjonowania społeczności euroatlantyckiej, jako czas daleko idącej w skutkach weryfikacji dla niej samej, ale także czas warunkujący kształt efektu transformacji systemu międzynarodowego,
w którym w przypadku nieudowodnienia swej siły w starciu ze
współczesnymi wydarzeniami, głównie przez Europę, potencjalnie
na wiele lat może wystąpić luka występowania podmiotu, będącego
w stanie podtrzymywać ład, stymulowany przez forsowanie pokojowych mechanizmów rozwiązywania międzynarodowych kryzysów,
jak również sygnowany jurysdykcją międzynarodową, czego strażniEuoratlantyckie ożywienie strategiczne…
211
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
kiem do tej pory jawiła się właśnie kooperacja amerykańsko-europejska49.
Powyższe rozważania należy skonstatować stwierdzeniem, iż
rozgrywka wśród najsilniejszych tego świata od zawsze rządziła się
swoimi prawami. Mocarstwowość niesie ze sobą określone przywileje
i zdolność forsowania własnych rozwiązań, mimo sprzeciwu i krytyki. Niesie ona również określone implikacje, które w tym przypadku
oddziałują destruktywnie nie tylko na Ukrainę, a wcześniej na Gruzję, ale summa summarum odwracają uwagę od palących potrzeb
wewnętrznych Rosji. Jednak taka, a nie inna polityka FR na arenie
międzynarodowej to jej prawo, podobnie jak to, by Europa mogła się
bronić, a w przyszłości dążyć do zharmonizowania i zintegrowania
ułożenia się z dumną, lecz pokojowo nastawioną Rosją, trwale stabilizując kontynent, przyczyniając się niebagatelnie do bezpieczeństwa
globalnego. Jeśli można znaleźć pozytyw dość trudnego przewartościowania wojny na Ukrainie, to jest nim pewne ożywienie przestrzeni bezpieczeństwa od Ottawy do Ankary, z wiodącym w tej materii formatem środkowo- i wschodnioeuropejskim.
Bibliografia
212
Opracowania
Balcer A., Wóycicki K., Polska na globalnej szachownicy, Warszawa 2014.
Bieleń S., Polityka zagraniczna Polski w strefie euroatlantyckiej,
Warszawa 2013.
Bieleń S., Rosja jako uczestnik procesów globalizacyjnych, [w:] S.
Bieleń (red.), Rosja w procesach globalizacji, Warszawa 2013.
Cimek G., Franz M., Szydywar-Grabowska K., Współczesne stosunki
polsko-rosyjskie. Wybrane problemy, Toruń 2012.
Gryz J., NATO – adaptacja do uwarunkowań środowiska bezpieczeństwa XXI wieku, [w:] M. Pietraś, J. Olchowski (red.), NATO
w pozimnowojennym środowisku (nie)bezpieczeństwa, Lublin
2011,
Koziej S., Fryc M., NATO po zakończeniu operacji w Afganistanie,
[w:] T. Kośmider (red.), Polityczno-wojskowe implikacje członkowstwa Polski w NATO. Z perspektywy 15-lecia obecności
w strukturach sojuszu, Warszawa 2014.
J. M. Fiszer, J. Wódka, P. Olszewski, T. Paszewski, A. Cianciara, A. OrzelskaStączek, System euroatlantycki w wielobiegunowym świecie. Próba prognozy, Warszawa 2014, s. 153–154, http:// www. isppan. waw. pl/ subpage/ europeistyka// publikacje/files/system_euroatlantycki_proba_prognozy.pdf [dostęp: 8.01.2016].
49
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
Lamentowicz W., Strategia państwa. Teoria państwa aktywnego wobec siłspontanicznych, Warszawa 2015.
Panek B., Polityka Federacji Rosyjskiej w regionie Europy, Azji i Pacyfiku, Warszawa 2015.
Słowikowski M., Miejsce i rola Rosji we współczesnym systemie stosunków międzynarodowych w świetle ewolucji stosunków
unijno-rosyjskich, [w:] B. Piskorska (red.), Unia Europejska
i Rosja w kierunku nowego otwarcia, Lublin 2012.
Sobczak J., Europejski Instrument Sąsiedztwa w polityce Unii Europejskiej wobec państw europejskich byłego Związku Radzieckiego, [w:] S. Gardocki (red.), Rosja i jej sąsiedzi. Studia i szkice, Toruń 2015.
Święchowicz T., Imperium zła. Reaktywacja, Warszawa 2014.
Świtalski P.A., Emocje, interesy, wartości: przemiany paradygmatów
polityki międzynarodowej, Toruń 2013.
Czasopisma
Furgacz P., NATO po agresji Rosji przeciwko Ukrainie. Kierunki reformy sojuszu i perspektywy na przyszłość, „ANTE PORTAS –
Studia nad Bezpieczeństwem” 2015, nr 1(3), http:// anteportas.pl/ wp-content/ uploads/2015 /05/Furgacz_ AP-2014_
13.pdf.
Jarocki M., Amerykański „pivot” ku Azji – rola US Navy, „FAE Policy
Paper” 2013, nr 24, http:// fae.pl/ faepolicypaperpivotkuazjirolausnavy.pdf.
Szczerski K. [w rozmowie z P. Goćkiem], Sukces szczytu NATO będzie sukcesem Polski, „Do Rzeczy” 2015, nr 37, http://
www.prezydent.pl/kancelaria/aktywnosc-ministrow /art,49,
sukces-szczytu-nato-bedzie-sukcesem-polski.html.
Źródła internetowe
Bosoni A., Poland takes a new direction. Poland takes a new direction, Stratfor 2015, https://www.stratfor.com/weekly/polandtakes-new-direction.
Ćwiek-Karpowicz J., Secrieru S. (red.), Sankcje i Rosja, Warszawa
2015, https:// www. pism. pl/files/?id_plik=19044.
Czerny I., Ambasador USA: nie ma handlu z Rosją w sprawie Syrii
o Ukrainie, http://wiadomosci.onet.pl/swiat/ambasador-usanie-ma-handlu-z-rosja-w-sprawie-syrii-o-ukraine/pbpq4w.
Deklaracja Szczytu NATO w Walii, 2014, http:// www. mfa.
gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/szczyt_nato_2016/dokumenty
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
213
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
214
_nato_1/deklaracja_szczytu_nato_w_walii_w_2014;jsessionid=
7FDDA093E156A038F7A41315D30B7EB5.cmsap2p.
Deklaracja szczytu walijskiego. Złożona przez Szefów Państw i Rządów
uczestniczących w posiedzeniu Rady Północno-atlantyckiej w Walii
5 września 2014 roku, tłumaczenie robocze. https:// www. bbn.
gov.pl /ftp/dok/ Deklaracja% 20szczytu %20 walijskiego.pdf.
Fiszer J.M., Wódka J., Olszewski P., Paszewski T., Cianciara A.,
Orzelska-Stączek A., System euroatlantycki w wielobiegunowym świecie. Próba prognozy, Warszawa 2014, http:// www.
isppan.waw. pl/ subpage/ europeistyka//publikacje/files
/system_ euroatlantycki_proba_ prognozy.pdf.
Generał USA: nie porzucimy Ukrainy, ataki Rosji w Syrii nie odwrócą
naszej uwagi, http:// www. polskieradio. pl/5 /3/ Artykul/
1549574,General-USA-nie-porzucimy-Ukrainy-ataki-Rosji-wSyrii-nie-odwroca-naszej-uwagi.
Godzimirski J., Puka L., Stormowska M., Czy Unia Europejska wyciągnęła z Kryzysu na Ukrainie. Zmiany w rządzeniu w obszarze bezpieczeństwa, energii i migracji, Warszawa 2015,
https://www.pism.pl/files/?id_plik=19452.
http://www.armytimes.com/story/military/2015/03/21/operation
-dragoon-ride-kicks-off/25027691/.
Kiwerska J., Amerykański „pivot” ku Europie – jako efekt wydarzeń
na Ukrainie?, Poznań 2014, http:// www. iz. poznan. pl/
news/897_Ukraina_USA.pdf.
Kleinowski M., Siła państw w Unii Europejskiej. Pozaformalne wyznaczniki siły państw w Radzie UE i Radzie Europejskiej, Toruń 2015.
Likic S., Despite cuts, NATO still accounts for most of world’s military
spending, http:// www. stripes. com/ news/ despite-cutsnato-still-accounts-for-most-of-world-s-military-spending1.269882.
Lorenz W., Nicollini M.,NATO enlargement: will Warsaw deliver?,
Centre For Euro-Atlantic Integration and Democracy, http://
www. ceid. hu/ nato-enlargement-will-warsaw-deliver/.
Łukaszewski J., Unia Europejska i Polska w świecie wstrząsów
i przemian, Lublin 2015.
Maciążęk P., Iran i Arabia Saudyjska: konflikt z ropą i atomem w tle,
http://energetyka.defence24.pl/288640,iran-arabiasaudyjska -konflikt-z-ropa-i-atomem-w-tle.
Madej A., Sankcje i kontrsankcje. Przyczyny obecnego kryzysu ekonomicznego w Rosji, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2015, nr 2,
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
https:// www. bbn. gov.pl /ftp/ dok/ 03/34 _Madej
_Bezpieczenstwo_Narodowe.pdf.
Majchrzak D., Bezpieczeństwo militarne Polski, Warszawa 2015.
Masters J., The Russian military, http:// www.cfr.org/russianfederation /russian-military/p33758.
NATO’s Readiness Action Plan. Factsheet, 2015, http:// www.
nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2015_05/201505
08_1505-Factsheet-RAP-en.pdf.
Noch J., Porozumienie w Mińsku. Władimir Putin zapowiedział zawieszenie broni, http:// natemat.pl /133159,szczyt-w-minsku-w-sprawieplanu-pokojowego-dla-wschodniej-ukrainy.
Nowak A., Polityka USA wobec rosyjskich działań na Krymie, http://
www. dyplomacja. org/ index.php/pl/osmsz/83-omsz/209polityka-usa-wobec-rosyjskich-dzialan-na krymie.html.
Nye J., The danger of a weak Europe, http://www.project-syndicate.
org/commentary/danger-of-a-week-europe-by-joseph-s--nye2016-01.
Olszewski P., System euroatlantycki w świetle agendy bezpieczeństwa Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych, Warszawa
2013, http:// www. isppan. waw. pl/ subpage/ europeistyka
//publikacje/files/working_paper_4.pdf.
Palowski J., Amerykańskie transportery na polskich drogach. „Dragoon Ride” w Europie Środkowo-Wschodniej, http://www. defence24.pl/207678,amerykanskie-transportery-na-polskichdrogach-dragoon-ride-w-europie-srodkowo-wschodniej.
Paszewski T., Polska wobec zmian w euroatlantyckim systemie bezpieczeństwa, [w:] J. M. Fiszer (red.), System euroatlantycki
i bezpieczeństwo międzynarodowe w multipolarnym świecie.
Miejsce i rola Polski w euroatlantyckim systemie bezpieczeństwa, Warszawa 2013, http://www. isppan.waw.pl /subpage
/europeistyka//publikacje/files/system_euroatlantycki7.pdf.
Power projection. Comparising Russian and NATO Military Exercises, http:
// www. rferl. org/ contentinfographics/datavisua lization -natorussia exercises/ 27212161.html.
Raś M., Szkop E., Stosunki Rosja-UE po kryzysie krymskim, [w:] Rosja
Putina-Ukraina-Europa. Geopolityka, bezpieczeństwo, gospodarka, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2014, z.
5, http://www. iesw.lublin.pl /rocznik/pliki /Rocznik_ 2014217.pdf.
Rozpoczął się Marsz Dragonów, czyli Strykery na drogach, http://
dziennikzbrojny.pl/aktualnosci/news,2,8929,aktualnosci-z-
Euoratlantyckie ożywienie strategiczne…
215
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
europy,rozpoczal-sie-marsz-dragonow-czyli-strykery-nadrogach.
Rozpoczął się Marsz Dragonów, czyli Strykery na polskich drogach,
http:// dziennikzbrojny.pl/ aktualnosci/ news, 2,8929, aktualności -z- europy, rozpoczal -sie-marsz-dragonow –czyli -strykery-nadrogach.
Simms B., Taniec mocarstw. Walka o dominację w Europie od XV do
XXI wieku, Poznań 2015.
Szeptycki A., Cele polityki polskiej wobec kryzysu politycznego na Ukrainie (listopad 2013–luty 2014), http:// nowyprometeusz. pl/cele –
polityki –polski –wobec -kryzysu-politycznego –na -ukrainie listopad-2013-luty-2014-r/.
Tann M., Strykers begin ‘road march’ across Eastern Europe,
http://www.armytimes.com/story/military/2015/03/21/oper
ation-dragoon-ride-kicks-off/25027691/.
Unijne sankcje w odpowiedzi na kryzys na Ukrainie, http:// www.
consilium.europa.eu/pl/policies/sanctions/ukraine-crisis/.
Wrzosek M., Polska, Unia Europejska, NATO wobec wyzwań i zagrożeń, Warszawa 2012.
216
Sławomir Wierzbicki, Damian Jarnicki