pobierz plik

Proponuję dzisiaj Państwu nieco inną formę spotkania z poezją.
Szczególnie serdecznie zapraszam tym razem nauczycieli
pracujących z dziećmi w wieku przedszkolnym.
Osnowę opisywanych zajęć stanowi tekst Kąpiel Doroty Gellner. Ćwiczenia
podstawowe odwołują się do koncepcji oswajania ze sztuka słowa poetyckiego, praca wokół
tekstu opiera się więc na jego charakterystyce i analizie dominanty artystycznej. Ćwiczenia te
umieszczone zostały w części – Zajęcia właściwe. Pozostałe dwa elementy scenariusza zajęć
– Wytworzenie skojarzeń z tematem oraz Podsumowanie i uogólnienie wniosków – to zestaw
różnych zadań, gier i zabaw, spośród których nauczyciel może wybrać sobie dowolne
propozycje. Podstawą wyboru winny być założone cele dydaktyczne i wychowawcze zajęć,
możliwości danej grupy dzieci, zainteresowania i potrzeby przedszkolaków oraz po prostu
preferencje samego nauczyciela.
Charakterystyka utworu Kąpiel Doroty Gellner i analiza jego dominanty artystycznej
Wypowiedź liryczna często przybiera postać monologu, jest niejako wyznaniem,
odsłaniającym wrażenia, emocje czy wewnętrzne stany mówiącego – podmiotu lirycznego.
Przedmiot wypowiedzi stanowią więc zjawiska subiektywne, czasem ledwo uchwytne, a
czasem podniosłe czy wręcz monumentalne.
Wypowiedzi poetyckich adresowanych do dzieci jest wręcz niezliczona ilość, niewiele
z nich jednak to monologi, wyznania czynione w imieniu dziecka, czynione przez samo
dziecko. A szkoda, gdyż teksty tego typu w niezwykle prosty sposób mogą wprowadzić
młodych czytelników i słuchaczy w „abecadło myślenia literackiego”, mogą pomóc
zrozumieć im różnorodne zagadnienia sztuki słowa (omówione w poprzednim artykule), m.in.
relacje osobowe zawarte w danym utworze (kto do kogo mówi w wierszu?). Podstawowa
trudność związana z tworzeniem tego typu tekstów polega na ukazaniu świata myśli i przeżyć
najmłodszych z ich perspektywy, w ich języku, ale również z zachowaniem wymiaru
artystycznego tekstu.
Twórczość poetycka Doroty Gellner obfituje w teksty, w których podmiotem
mówiącym do dziecięcego adresata jest samo dziecko. Wszystkie one poruszają problemy
bliskie dziecięcemu sposobowi odbioru świata, ukazują jego lęki i obawy, tęsknoty i
pragnienia, zachwyt i dezaprobatę. Należą do nich takie utwory, jak: Kąpiel, Park, Smok,
Sprzątanie, Strumyk, Brat, Łzy i wiele innych.
Tekst pt. Kąpiel ukształtowany jest w taki sposób, że odpowiedź na pytanie, kim jest
podmiot mówiący, nie stwarza większych trudności. Już sama sytuacja „dylematu”,
wątpliwości podmiotu związane z wyborem zabawek – towarzyszy wieczornej kąpieli w
wannie, nawiązują do świata dziecka. Podkreśla to dodatkowo stosowana forma czasowników
w 1 osobie liczby pojedynczej. Ukształtowanie językowe wypowiedzi nosi także wyraźne
znamiona dziecięcego stylu mówienia – pojawiają się zdania pojedyncze, dostrzegamy
przewagę wypowiedzeń współrzędnych nad podrzędnie złożonymi, niektóre fragmenty
przybierają postać pytań, na które „mówiący” stara się znaleźć odpowiedzi. Trudniej
natomiast jest wskazać jednoznacznie osobę adresata – dziecko nie stosuje zwrotów
bezpośrednio skierowanych do konkretnej osoby dorosłej czy swojego rówieśnika. Sytuacja
zaprezentowana w utworze bardziej przypomina mowę egocentryczną, mówienie do siebie,
głośne myślenie, tak często przecież obserwowane w rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym.
Monolog jest rejestracją myśli i niepohamowanych pragnień dziecka, które trudno mu
zaspokoić. Co więcej, brak adresata, samotność dziecka w tej sytuacji wskazywać mogą na
fakt, że z podobnymi problemami najmłodsi muszą radzić sobie sami, sami muszą walczyć i
przezwyciężać swoje zachcianki. Obecny w utworze Gellner humor, związany z
zaskakującym dla czytelnika, ale i samego dziecięcego podmiotu lirycznego, zakończeniem
tekstu, pozwala spojrzeć na naturę dziecka, jego potrzeby i skłonności w życzliwy,
aprobujący sposób.
Przebieg zajęć
I. Wytworzenie skojarzeń z tematem
Poniżej kilka propozycji zabaw i ćwiczeń wprowadzających do tematu zajęć
właściwych, wytwarzających skojarzenia i budujących gotowość do odbioru tekstu
(przypominam, że są to propozycje do wyboru dla nauczyciela):
1. Tworzenie wystawki z ulubionymi zabawkami, przyniesionymi przez dzieci z domu,
oglądanie zgromadzonych rekwizytów.
2. Klasyfikowanie zabawek – robienie porządków na półkach.
3. Swobodne wypowiedzi dzieci na temat swoich zabawek, sposobów bawienia się nimi,
ich traktowania.
4. Rozmowa nauczyciela z dziećmi na temat sposobów nabycia zabawek, dziecięcych
chęci zwiększania ich zbiorów, znaczenia reklamy w rozbudzaniu potrzeby
posiadania, emocji towarzyszących w takich sytuacjach dzieciom.
5. Tworzenie wystawki złożonej ze starych
należących do rodziców dzieci.
zabawek znalezionych w domu,
6. Oglądanie ilustracji przedstawiających pierwsze zabawki dziecięce (np. historię
lalek), omówienie zabaw naszych dziadków i pradziadków – przeprowadzenie jakiejś
zabawy.
7. Wprawki dramatyczne – naśladowanie przez dzieci różnych zabawek (w ich
mechanicznej postaci). Dzieci tańczą przy muzyce, w trakcie pauzy pokazują sposób
poruszania się zabawki, której nazwę wymienia nauczyciel (wśród nich powinny
znaleźć się przedmioty z tekstu Kąpiel: lalka, piłka, foremki, pajac, krokodyl, misiek,
kot).
8. Rzeźba – dzieci pracują w parach, jedno z nich jest rzeźbiarzem i ma za zadanie z
ciała kolegi lub koleżanki uformować zabawkę, której nazwę podaje nauczyciel (patrz:
nazwy przedmiotów z tekstu). Potem następuje zmiana ról.
9. Ćwiczenie dramowe – sklep z zabawkami. Jedno z dzieci wchodzi w rolę sprzedawcy
pracującego w sklepie z zabawkami, drugi przedszkolak jest klientem. Przychodzi on
do sklepu celem nabycia konkretnej zabawki (na tablicy nauczyciel umieszcza
ilustracje zabawek pojawiających się w tekście Kąpiel:). W momencie, gdy klient
wypowie nazwę zabawki, którą chce kupić, wszystkie dzieci zastygają w pozach,
ukazujących ten właśnie przedmiot. Są to zabawki mechaniczne, więc włączone
dotknięciem sprzedawcy lub na jego hasło – START – zaczynają się poruszać, mogą
też wydawać jakieś dźwięki. Klient podejmuje decyzję – wybiera zabawkę, która
zrobiła na nim największe wrażenie. Następuje zmiana ról i zabawa toczy się dalej.
II. Zajęcia właściwe
Proponowanym elementem głównym zajęć jest opowiadanie improwizowane do
tekstu Kąpiel.
Opowiadanie improwizowane – to jedna z technik dramowych, polegająca na
improwizowaniu przez dzieci (najczęściej naśladowaniu za pomocą gestów, mimiki i ruchu
całego ciała, rzadziej pojawiają się improwizacje słowne) czynności, o których ktoś
opowiada. „Opowiadaczem” może być dorosły lub dziecko, zaś podstawę prezentowanej
narracji stanowić może gotowy tekst literacki (proza, poezja) lub opowiadanie konstruowane
w danym momencie, jakby „na potrzebę chwili”.
Opowiadanie improwizowane jest techniką często stosowaną w pracy z tekstem
literackim. Dzięki bezpośredniemu działaniu, zaangażowaniu całego ciała dziecka w
aktywność naśladowczą, ułatwia zapamiętanie przebiegu wydarzeń, a także dostrzeżenie ich
chronologii oraz logicznych związków między nimi. Wejście w role uczestników zdarzeń
pozwala głębiej odczuć sytuację bohatera, zrozumieć jego potrzeby, myśli czy emocje.
Improwizowany charakter działań sprawia, że dziecko może jednocześnie wyrazić swój
subiektywny stosunek, zarówno do konkretnych elementów akcji, jak i bohaterów.
Opowiadanie improwizowane do tekstu Kąpiel
Nauczyciel rozkłada na podłodze ręcznik lub jakiś kawałek pachty, najlepiej w
niebieskim kolorze – będzie on symbolizował wannę, warto więc nadać mu odpowiedni
kształt i rozmiar. Następnie nauczyciel recytuje tekst Kąpiel - trzeba w tym miejscu
koniecznie zadbać o dramatyczny wymiar prezentacji: nauczyciel powinien zarówno
ruchowo, jak i wokalnie zbliżyć swoje zachowanie do roli dziecka, w którą wchodzi (można
wykorzystać rekwizyt oznaczający rolę). Dzieci w trakcie recytacji wchodzą w role zabawek,
które bohaterka tekstu umieszcza przed kąpielą w wannie (na płachcie). Ten etap zajęć może
być zorganizowany na wiele sposobów, m.in.:
- wszystkie dzieci losują kartki – wizytówki z rysunkami zabawek występujących w
tekście, w trakcie recytacji nauczyciel w roli wybiera sobie jedno dziecko z określoną
wizytówką, które naśladuje zachowanie danej zabawki;
- nauczyciel przed opowiadaniem improwizowanym wyznacza jedynie kilkoro dzieci i
określa ich role (kolejnych zabawek z tekstu);
- nauczyciel w roli wybiera dowolne dzieci do roli poszczególnych zabawek (może
przyklejać wizytówkę w trakcie recytacji).
Efektem działań nauczyciela i dzieci jest sytuacja, w której cała przestrzeń płachty
(wanny) zostaje zapełniona siedzącymi tam zabawkami (dzieci w rolach). W sposób
niezwykle obrazowy pokazuje to humorystyczne zakończenie tekstu oraz zakłopotanie
bohaterki spowodowane nieprzemyślanymi decyzjami i być może koniecznością rezygnacji z
kąpieli.
Rozmowa podsumowująca
Rozmowa to jedna z możliwych metod podsumowania opowiadania
improwizowanego. W świetle charakterystyki utworu Kąpiel – konieczne wydaje się tutaj
postawienie dzieciom następujących pytań:
- Kto wypowiada ten tekst i w jakiej sytuacji?
- Skąd wiemy, że osoba mówiąca w tekście to dziecko?
- Do kogo mówi dziewczynka, czy jest ktoś, kto jej słucha, kto mógłby jej przerwać i
odpowiedzieć na jej pytania?
- Jaki kłopot, problem miała dziewczynka? Czy poradziła sobie ze swoimi
zachciankami? Czy wy byliście w podobnych sytuacjach, gdy chcieliście bardzo
dużo i bardzo mocno? Jak się te sytuacje skończyły? Jak wy radzicie sobie z
zachciankami?
Tunel myśli
Tunel myśli to kolejna technika dramowa, która mogłaby zostać wykorzystana przez
nauczyciela jako element pracy z tekstem Kąpiel. Propozycja ta dotyczy ostatniej grupy pytań
problemowych, które pojawiły się w rozmowie podsumowującej (Jaki kłopot, problem miała
dziewczynka? Czy poradziła sobie ze swoimi zachciankami? Czy wy byliście w podobnych
sytuacjach, gdy chcieliście bardzo dużo i bardzo mocno? Jak się te sytuacje skończyły? Jak
wy radzicie sobie z zachciankami?).
Tunel myśli to technika, która umożliwia poznanie myśli, emocji i motywów działania
bohaterów tekstów literackich lub innych postaci, w role których chodzą uczestnicy zajęć. Ze
względu na wymaganą umiejętność decentracji - spojrzenia na sytuację z perspektywy innej
osoby - ćwiczenie jest przeznaczone dla dzieci wieku wczesnoszkolnym lub dla najstarszych
dzieci przedszkolnych (warto próbować!).
Dzieci ustawione są w dwa szeregi, stoją zwrócone do siebie twarzami. Na znak
nauczyciela wchodzą w rolę bohaterki tekstu i zastanawiają się, jakie myśli mogą jej
towarzyszyć. Nauczyciel przechodzi środkiem i wskazuje dziecko, które głośno wypowiada te
myśli (wypowiedzi w rolach są oczywiście w pierwszej osobie liczby pojedynczej). Można w
tym miejscu zastosować dwa polecenia do tunelu myśli:
- Co myśli dziewczynka, gdy przed kąpielą stoi przed wanną pełną piany?
- Co myśli dziewczynka, gdy widzi całą wannę wypełnioną zabawkami?
Wypowiedzi dzieci w rolach w obu sytuacjach trzeba oczywiście omówić,
porozmawiać z dziećmi na temat ich spostrzeżeń dotyczących motywów zachowania
bohaterki, jej pragnień i emocji.
III. Podsumowanie i uogólnienie wniosków
Tekst „Kąpiel” może stać się punktem wyjścia wielu działań. W przypadku dzieci
młodszych (3-4-latków), oprócz rozmowy podsumowującej można podjąć tematykę zabaw
dziecięcych, szanowania zabawek, rozwinąć zagadnienie higieny osobistej. W grupach
starszych przedszkolaków z powodzeniem można pogłębić rozumienie dominanty
artystycznej utworu Gellner i sięgnąć po teksty poetyckie, w których podmiotem mówiącym
jest także dziecko (patrz: Charakterystyka utworu Kąpiel Doroty Gellner i analiza jego
dominanty artystycznej) lub osoba dorosła.
Kąpiel Dorota Gellner
W wannie woda, w wodzie piana.
- Nie chcę w wannie pływać sama!
Wezmę lalkę, albo dwie,
Będą ze mną kąpać się.
No, a piłka w kropki złote?
Także pływać ma ochotę!
Jeszcze w wannie miejsca dużo Więc foremki się zanurzą,
Pajac, choć nie lubi wody,
Kolorowy, zły krokodyl…
I różowy misiek z pluszu,
Który dawno nie mył uszu.
Może kot się zmieści jeszcze?
Tylko ja się już nie zmieszczę.