1 KOMITET BOTANIKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK

KOMITET BOTANIKI
POLSKIEJ AKADEMII NAUK
ul. Umultowska 89, 61-614 Poznań
tel. +48 61 829 56 89
fax. +48 61 829 56 36
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Opinia Komitetu Botaniki PAN
do projektu nowelizacji rozporządzenia Ministra Środowiska
w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia
do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom
przyrodniczym
Komitet Botaniki PAN, kierując się troską o zachowanie swoistych cech układów
przyrodniczych oraz biorąc pod uwagę zagrożenie jakie stwarzają inwazyjne gatunki roślin
obcego pochodzenia dla rodzimej różnorodności biologicznej, popiera inicjatywę nowelizacji
rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które
w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub
siedliskom przyrodniczym.
Potwierdzany wynikami prowadzonych badań, systematyczny wzrost liczby gatunków
obcych w środowisku przyrodniczym Polski wymaga aktualizowania obowiązujących aktów
prawnych. W Polsce problem gatunków obcego pochodzenia uwzględnia ustawa z dnia 16
kwietnia 2004r. o ochronie przyrody oraz wcześniejsze rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 9 września 2011r. Przygotowanie nowego projektu – zgodnie z treścią załączonego
uzasadnienia – należy wiązać zarówno ze wspomnianym wzrostem liczby gatunków obcych
w środowisku przyrodniczym Polski jak i stałym poszerzaniem wiedzy dotyczącej
problematyki inwazji biologicznych i związanych z nimi zagrożeń.
Proponowana lista zwiera 18 gatunków roślin, które – zgodnie z najnowszym opracowaniem
pt. „Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków
inwazyjnych” (Tokarska-Guzik i in. 2012) – zaliczane są do obcych we florze Polski, jednak ich
status jest zróżnicowany:
gatunki zadomowione, inwazyjne w skali kraju
gatunki zadomowione, inwazyjne regionalnie
gatunki zadomowione, inwazyjne lokalnie
gatunki zadomowione, potencjalnie inwazyjne
gatunki zadomowione lokalnie, inwazyjne
gatunki zadomowione lokalnie, potencjalnie inwazyjne
gatunki dotychczas nie notowane w Polsce, potencjalnie inwazyjne
9
1
1
2
1
1
3
1
W porównaniu z poprzednią listą gatunków roślin zmiany dotyczą dodania do niej dwóch
gatunków drzew: czeremchy amerykańskiej Prunus (Padus) serotina i klonu jesionolistnego
Acer negundo.
Przywołane opracowanie pt. „Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym
uwzględnieniem gatunków inwazyjnych” (Tokarska-Guzik i in. 2012), zawierające propozycję
kategoryzacji gatunków roślin obcego pochodzenia, na podstawie przyjętych kryteriów 1,
klasyfikuje te gatunki do grupy inwazyjnych w skali kraju, o istotnym zagrożeniu ekologicznym,
a w przypadku czeremchy amerykańskiej także ekonomicznym.
Z punktu widzenia skali zagrożenia jakie powodują gatunki inwazyjne obcego pochodzenia,
szczególną grupę tworzą rośliny drzewiaste, których przenikanie do rodzimych układów może
prowadzić do ich znaczącej przebudowy (Tokarska-Guzik i in. 2012). Z tego względu
umieszczenie wymienionych gatunków na liście wydaje się uzasadnione. Z drugiej strony,
lokując wymienione gatunki na tzw. krzywej inwazji (Hobbs, Humpheries 1995) 2 należy
stwierdzić, że na wielu obszarach doszło do opanowania przez nie dużego areału, tak więc
w tych przypadkach możliwa jest tylko lokalna kontrola i zarządzanie; „odtworzenie”
pierwotnego stanu jest zasadne tylko na najcenniejszych obszarach przyrodniczych.
Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że do analogicznej (stwarzającej najwyższe zagrożenie)
kategorii gatunków obcych autorzy wspomnianego wyżej opracowania (Tokarska-Guzik i in.
2012) zaliczyli łącznie 24 gatunki, z których tylko część włączono do przedmiotowej listy.
Przykładowo, spośród drzewiastych gatunków obcego pochodzenia w tej kategorii znalazły się
także dąb czerwony Quercus rubra i robinia akacjowa Robinia pseudoacacia, drzewa ważne
z punktu widzenia gospodarczego, nadal w wielu rejonach kraju celowo wprowadzane.
Sytuacja ta sprawia, że dochodzi do swoistego „konfliktu interesów”, na styku celów
stawianych
przed
ochroną
przyrody
a
możliwą
do
uzyskania
korzyścią
ekonomiczną/gospodarczą.
Doświadczenia wynikające z licznych badań i podejmowanych działań praktycznych,
w kwestii inwazyjnych gatunków roślin obcego pochodzenia, wskazują na istotne znaczenie
prewencji, ewentualnie zasadność podejmowania zwalczania we wczesnej fazie inwazji.
Argumentem przemawiającym za stosowaniem rozwiązań prewencyjnych są wyniki licznych
badań potwierdzających osiągnięcie pożądanych efektów minimalizujących ryzyko
rozprzestrzenienia się gatunku na wczesnym etapie inwazji. Takie działania znacząco obniżają
także koszty ponoszone na eliminację gatunku.
Stąd w załączonej liście gatunków znalazły się gatunki, nie stwierdzone dotąd ‘dziko’
w Polsce. Są to: Spartia anglica (gatunek trawy bez polskiej nazwy), grubosz Helmsa Crassula
helmsii i tulejnik amerykański Lysichyton americanus. Jednocześnie wymienione gatunki uznane
1
Przyjęte kryteria identyfikacji gatunków inwazyjnych wśród zadomowionych w Polsce gatunków obcego
pochodzenia oraz dalsza, ‘wewnętrzna’ kategoryzacja tej grupy gatunków zostały przeprowadzone w sposób
opisowy i punktowy. Oceny dokonywano biorąc pod uwagę: 1) zasięg w Polsce; 2) wielkość populacji; 3) typy
kolonizowanych siedlisk/zbiorowisk roślinnych; 4) tendencje dynamiczne; 5) rodzaj zagrożenia.
2
Hobbs R.J., Humpheris S.E. 1995. An integrated approach to the ecology and management of plant invasions.
Conservation Biology 9: 5-15.
2
są za inwazyjne w innych rejonach Europy i na tej podstawie zaliczone do grupy potencjalnie
inwazyjnych.
W proponowanym wykazie nie uwzględniono jednak wąkroty jaskrowatej Hydrocotyle
ranunculoides, co sprawia – wraz z wątpliwościami przytoczonymi wyżej – że kryteria na
podstawie których tworzono listę stają się nieczytelne.
Niezrozumiałe jest także umieszczenie na liście kolcolista zachodniego Ulex europaeus –
gatunku, który został zaliczony, na podstawie aktualnego stanu wiedzy, do gatunków obcych
zadomowionych w Polsce, ale nie inwazyjnych (Tokarska-Guzik i in. 2012). Gatunek ten –
zgodnie z aktualnym stanem wiedzy – nie stanowi zagrożenia dla rodzimej flory i fauny.
Należałoby zatem rozważyć usunięcie wymienionego gatunku z listy.
Rozważenia wymaga wprowadzenie nowych gatunków roślin na listę, tzn. takich, które nie
należą jeszcze do szeroko rozpowszechnionych, lecz w przypadku których stwierdzony został
ich wysoki potencjał inwazyjny, a które są jednocześnie przedmiotem handlu. Stąd
wprowadzenie ograniczeń w ich przypadku, mogłoby zminimalizować ryzyko inwazji. Do
gatunków tych należą: świdośliwa Lamarcka Amelanchier lamarckii, świdośliwa kłosowa
Amelanchier spicata, budleja Dawida Buddleja davidii, dereń rozłogowy Cornus sericea, chmiel
japoński Humulus japonicus, mahonia pospolita Mahonia aquifolium, tawuła omszona Spirea
tomentosa.
Na listę inwazyjnych gatunków roślin obcego pochodzenia powinna zostać wprowadzona
także ambrozja bylicolistna Ambrosia artemisiifolia, gatunek, który nie jest wprawdzie
przedmiotem handlu, jednak rozprzestrzenia się przede wszystkim przy udziale człowieka:
zawleczony z transportem lub materiałem siewnym i karmą dla ptaków. Roślina stwarza
zagrożenie dla zdrowia człowieka – głównym problemem jest produkcja i wydzielanie dużych
ilości silnie alergennych ziaren pyłku, prowokujących objawy u osób z atopią i w konsekwencji
wpływając na ich codzienne życie. Występowanie ambrozji w wielu rejonach środkowej
Europy, jako pospolitego chwastu, to także problem dla rolnictwa, zwłaszcza dla upraw
słonecznika i soi.
Pozyskanie akceptacji społecznej w przypadku formułowania/tworzenia list gatunków jak
analizowana, wymaga wyjaśnienia przyjętych kryteriów. Listy takie tworzone są na podstawie
obserwacji
potwierdzającej
zdolność określonego gatunku
do spontanicznego
rozprzestrzeniania się (bez interwencji człowieka) i kolonizowania określonych typów siedlisk
oraz źródeł potwierdzających inwazyjny potencjał tego gatunku w innych obszarach
geograficznych (często zbliżonych pod względem warunków klimatycznych i ekologicznych).
Uzupełnieniem informacji powinno być określenie wpływu analizowanego gatunku na
siedlisko/zbiorowisko roślinne/inne gatunki. Badania takie zostały już przeprowadzone
w przypadku wielu gatunków. Zgromadzenie pełnej wiedzy wymaga czasu i środków – jest jak
najbardziej rekomendowane.
Innymi słowy, wprowadzaniu regulacji prawnych powinny towarzyszyć (lub je wyprzedzać)
badania naukowe oraz upowszechnianie wyników tych badań. Badania prowadzone przez
naukowców różnych ośrodków naukowych w kraju oraz zgromadzona dotąd wiedza
potwierdzają pilną potrzebę stworzenia systemu wczesnego ostrzegania i szybkiego
3
reagowania, opracowania zasad monitoringu obcych gatunków inwazyjnych oraz przyjęcie
wspólnych kryteriów (na poziomie UE) dla przeprowadzenia oceny ryzyka.
Dla Komitetu Botaniki PAN opracowała:
dr hab. prof. UŚ Barbara Tokarska-Guzik
Uniwersytet Śląski w Katowicach
4