geografia 42004

geografia 42004
7/9/04
19:06
Page 53
Notatki geograficzne
Geografia
w
Limeryk to krótki, najcz´Êciej humorystyczny, absurdalny, ironiczny
i groteskowy wierszyk.
JERZY WRONA
Z
darzajà si´ sytuacje, kiedy lekcje
szkolne mogà byç poprowadzone
„bardziej na luzie”. Mo˝e wtedy warto spróbowaç (na lekcjach geografii lub j´zyka polskiego) zainteresowaç m∏odzie˝ interesujàcym, a jednoczeÊnie doÊç ambitnym
rodzajem zabawy literackiej, jakim sà limeryki. Uk∏adaniem tego rodzaju igraszek s∏ownych mo˝na zabawiaç si´ tak˝e podczas wycieczek szkolnych, np. d∏ugiej podró˝y
pociàgiem czy autokarem. Limeryki mogà
te˝ byç tematem konkursów geograficznych.
Co to jest limeryk?
Limeryk to krótki, najcz´Êciej humorystyczny, absurdalny, ironiczny i groteskowy
wierszyk, sk∏adajàcy si´ z 5 wersów o uk∏adzie rymów: aabba. Wers pierwszy, drugi
i piàty majà po 3 stopy1), a trzeci i czwarty –
po dwie. Wersy te sà krótsze, gdy˝ chodzi
o to, by wzmocniç efekt niespodzianki.
W klasycznym limeryku w wersie pierwszym
zwykle przedstawiona jest osoba, a wers ten
koƒczy si´ nazwà miejsca pochodzenia czy
dzia∏ania bohatera utworu. Wers piàty limeryku zawiera puent´. OczywiÊcie, najlepszy
efekt daje rozwiàzanie nieoczekiwane, mo˝e
nawet nonsensowne i zabawne. Prawdziwy
limeryk, oprócz niezmiennej formy, musi
l i m e r y k a c h
wi´c zawieraç nazw´ geograficznà – kraj,
miasto lub miejscowoÊç, rzek´, gór´, zatok´
itp. Podstawowym warunkiem jest to, ˝e nazwa ta powinna byç autentyczna, a nie wymyÊlona.
Pierwszych limeryków niektórzy doszukujà
si´ ju˝ w staro˝ytnoÊci, jednak za prawdziwà
ojczyzn´ tych drobnych i lekkich wierszyków
uwa˝a si´ powszechnie Irlandi´ i Angli´. Sama
nazwa pojawi∏a si´ w 1889 r. i pochodzi od Limerick – angielskiej nazwy irlandzkiego hrabstwa i miasta Luimneach2) (ryc. 1).
Ryc. Po∏o˝enie miasta Limerick (Luimneach)
1)
W poezji nowo˝ytnej stopa to najmniejsza powtarzajàca si´ czàstka rytmu, sk∏adajàca si´ z sylab akcentowanych i nieakcentowanych.
2)
Luimneach (ang. Limerick) – miasto liczàce 75 tys. mieszkaƒców, le˝àce w Êrodk.-zach. Irlandii, na p∏d.
zach. od Dublina, nad szerokim i d∏ugim estuarium uchodzàcej do Atlantyku rzeki Shannon.
4/2004
245
53
geografia 42004
7/9/04
19:06
Page 54
Notatki geograficzne
Limeryki, wedle tradycji wywodzàce si´
z irlandzkiego i angielskiego folkloru, zazwyczaj majà mniej lub bardziej frywolny czy nawet – w niektórych przypadkach – obsceniczny
charakter. Maciej S∏omczyƒski3), wybitny polski pisarz i t∏umacz literatury angloj´zycznej,
który napisa∏ 3–4 tysiàce limeryków, twierdzi∏
– zapewne troch´ przewrotnie – ˝e utwory te
sà tym lepsze, im bardziej sà „plugawe”. OczywiÊcie, nie zach´ca si´ m∏odzie˝y do czytania
lub tworzenia limeryków nieprzyzwoitych.
Twórcy limeryków
W tradycji irlandzkiej przechowuje si´
opowieÊci o poetach, którzy uk∏adali pi´ciowersowe wierszyki w czasie weso∏ych, ludowych biesiad. W II po∏. XIX w. ten rodzaj
pieÊni biesiadnej mia∏ dotrzeç, wraz z irlandzkimi imigrantami, do Anglii, by si´ tam
na dobre zadomowiç i rozwinàç. Znawcom
tematu trudno jest ustaliç Êcis∏e zwiàzki, jakie kiedyÊ ∏àczy∏y irlandzkie miasteczko Limerick z najpopularniejszà dziÊ w angloj´zycznym Êwiecie formà wiersza. Wielu
twierdzi, ˝e autorem jednego z limeryków,
który, przet∏umaczony na angielski, wszed∏ do
klasyki gatunku, by∏ w∏aÊciciel zajazdu w Limerick John O’Tuomy. Inni, za ojca tego rodzaju poezji humorystycznej uwa˝ajà Edwarda
Leara, który w 1846 r. wyda∏ zbiór limeryków
(Book of Nonsense), niezwykle popularny
wÊród wielu pokoleƒ angielskich dzieci. W∏adys∏aw Kopaliƒski4) podaje, ˝e nazwa limeryku
pochodzi prawdopodobnie od refrenu XVIII-wiecznej piosenki ˝o∏nierskiej Will You Come
Up to Limerick?, do której dodawano improwizowane zwrotki na temat nieprawdopodobnych wydarzeƒ albo zawierajàce komiczne pomówienia. Chodzi tu o pieʃ weteranów
brygady irlandzkiej, którzy po kampanii fran-
cuskiej wrócili do kraju – do Limerick – i stàd
zostali rozpuszczeni do domów.
W literaturze angloj´zycznej limeryki
uk∏ada∏o, w ró˝nych okresach swej twórczoÊci, wielu pisarzy, m.in. Joseph Conrad, Lewis Carroll, John Galsworthy, James Joyce,
Rudyard Kipling, Mark Twain, George Bernard Shaw, Bertrand Russell.5)
W Polsce pierwszy limeryk opublikowa∏
w 1935 r. Konstanty Ildefons Ga∏czyƒski, kolejnymi byli Janusz Minkiewicz i Julian Tuwim.
Z póêniejszych twórców tej formy zabawy literackiej wymieniç nale˝y, oprócz M. S∏omczyƒskiego, tak˝e noblistk´ Wis∏aw´ Szymborskà,
Stanis∏awa Baraƒczaka, Wand´ Chotomskà,
Antoniego Marianowicza, Jacka Balucha, Stanis∏awa Balbusa.
Geografowie do dzie∏a!
Autor notatki ma nadziej´, ˝e tworzenie
limeryków, czyli rodzaj zabawy literackiej,
mo˝e uatrakcyjniç tak˝e lekcje geografii. Im
zgrabniejszy wierszyk, z odpowiednimi rymami i starannie przestrzeganym rytmem, oryginalniejsza i rzadsza nazwa geograficzna
oraz nieoczekiwany mora∏, tym bardziej wartoÊciowy i interesujàcy stanie si´ limeryk –
rymowana anegdota literacko-geograficzna.
Jeden geograf z miasta Krakowa
Swych zainteresowaƒ g∏´boko nie chowa.
Raz chcia∏ si´ przestawiç,
I w poet´ zabawiç,
Ale si´ okaza∏a∏o: „Nie ta g∏owa”.
(J. W.)
JERZY WRONA
Dr, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Zak∏ad
Geografii Ekonomicznej, ul. Rakowiecka 27,
31–510 Kraków.
3)
Maciej S∏omczyƒski, kiedy w 1960 r. jecha∏ na olimpiad´ do Rzymu, za∏o˝y∏ si´ z podró˝ujàcym z nim Gustawem Holoubkiem, ˝e wymyÊli limeryki zawierajàce nazw´ stacji kolejowych mijanych w Austrii i W∏oszech.
I zak∏ad wygra∏.
4)
Zob. W. Kopaliƒski, S∏ownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1996,
s. 163.
5)
Zob. A. Bikont, J. Szcz´sna, Limeryki, czyli o plugawoÊci i promienistych szczytach nonsensu, Wyd. Prószyƒski i S-ka, Warszawa 1999, A. Bikont, J. Szcz´sna, ˚yje sobie limeryk w Krakowie, „Gazeta Wyborcza. Magazyn” 1997, nr 52.
54
246
Geografia w Szkole