MISYJNOŚĆ KOŚCIOŁA POWSZECHNEGO W

R O C Z N IK I N A U K
Tom X. zesz yt 2
PRAWNYCH
2000
SYLW ESTER KASPRZAK SVD
Lublin
M IS Y JN O Ś Ć K O Ś C IO Ł A P O W S Z E C H N E G O
W A S P E K C IE H IS T O R Y C Z N Y M I P R A W N Y M
- D E F IN IC JA M IS JI „A D G E N T E S ”
Obecne opracowanie jest próbą ukazania definicji misji w ujęciu Soboru
Watykańskiego II, a także w aspekcie unorm ow ań kodeksow ych prawa k an o­
nicznego. Określimy i przeanalizujemy cechę Kościoła, ja k ą jest „m isy jno ść”
w aspekcie historycznym i prawnym z uwzględnieniem okresu od czasów
apostolskich, poprzez nauczanie papieży i w końcu przyjrzym y się p ro p o ­
zycjom nadesłanym na Sobór z całego św iata do Rzymu. W spom niane su ges­
tie dotyczyły złożonych zagadnień i problem ów zw iązanych ściśle z m isjami,
zostanie także zaprezentowane soborow e ujęcie misji Kościoła. Jest to bardzo
żyw otna aktywność Kościoła, jak nietrudno zauw ażyć w różnych opra co w a­
niach autorów. Przekonuje nas o tym także obszerne nauczanie Soboru W a ty ­
kańskiego II w licznych dokum entach. W opracow aniu w skażem y na ważność
A ntepraeparatoriów soborowych, a przeanalizujem y tylko niektóre.
„Posłannictwo Kościoła pow szechnego uskutecznia się działalnością, przez
którą Kościół posłuszny rozkazowi C hrystusa «Idźcie na cały świat i głoście
Ewangelię wszelkiemu stworzeniu» (M k 16, 15-18), poruszony łask ą i m iłoś­
cią Ducha Świętego, staje się w pełni obecny dla wszystkich ludzi czy n a ro ­
dów, aby ich doprowadzić do wiary, w olności i pokoju C hrystusow ego przez
Sakramenty święte i inne środki łaski tak, aby stała się dla nich otworem
wolna i pewna droga do pełnego uczestnictw a w M isterium C hrystusa” 1.
Tajem nica Chrystusa to niewyczerpalny Skarbiec łaski Bożej i pełnia charyz­
matów, które Boski Mistrz polecił swoim A postołom zanieść w szystkim n aro­
1 DM 5, por. Lexikon fü r Theologie und Kirche. D as zweite vatikanische K o n zil, Bd. III,
Vien 1968, s. 30-38: por. M. B a 1 w i e r z, W iara posłannictw em K ościoła w perspektyw ie
m isjologicznej, [w:] Wiara w postaw ie ludzkiej, Lublin 199L, s. 273.
dom świata. Miłość, wiara i nadzieja to duchowe dary, które Kościół w ydo­
byw a z niew yczerpainego źródła Chrystusa, niosąc aż po krańce świata. Po­
w yższa proklam acja posłannictw a m isyjnego Kościoła wynika z jego natury
m isyjnej, która jest określona przez Sobór Watykański II w Konstytucji dog­
matycznej o Kościele L um en g en tiu m 2. Klasycznym tekstem soborowym,
który charakteryzuje naturę m isyjn ą Kościoła powszechnego ze wskazaniem
na źródło biblijne, jak też na pow ołanie Chrystusa, jest num er 17 w spom nia­
nej Konstytucji om aw iający m isyjny charakter Kościoła. Lum en gentium dość
szeroko dotyka problem u misyjnej natury Kościoła, dlatego może być racją
i podstaw ą wszelkich dociekań naukow ych zmierzających do ukazania źródeł
m isyjnego charakteru Instytucji K ościoła powszechnego. D ow odem na to
tw ierdzenie jest tekst owej Konstytucji, na który często powołuje się dekret
misyjny A d gentes. Jest to zrozum iałe, gdyż schemat o misjach, a w końcu
dekret A d gen tes powstał jako dokum ent późniejszy.
N asza refleksja w jakim ś sensie ukaże również przegląd organizacji dzia­
łalności m isyjnej K ościoła katolickiego w świetle nauczania papieży. Będzie
to krótki przegląd w ybranych papieży, którzy poświęcili wiele uwagi odn o­
szącej się do misji Kościoła w konkretnych dokum entach. W miarę m ożliw o­
ści w świetle Kodeksu Prawa K anonicznego scharakteryzujem y misyjność
K ościoła w szerszym znaczeniu. Zagadnienie misji Kościoła we współczesnej
nauce misjologicznej jest często podejm ow ane. Dlatego w tym opracowaniu
rów nież zostanie ujęta ta problem atyka, lecz z uwypukleniem nowego sensu
zadania ew angelizacyjnego, bo w aspekcie prawnym. Kodeks prawa kanonicz­
nego, p rom ulgow any przez p apieża Jana Pawła II K onstytucją A postolską
Sacrae d iscip lin a e leges C atholica E cclesia w dniu 25 I 1983 roku, otrzymał
charakter bardziej pastoralny, teologiczny i dogm atyczny, a co się z tym
wiąże bardziej misyjny niż K odeks papieży Piusa X i Benedykta XV z roku
1917.
Analizując norm y kodeksow e, zw łaszcza księgę III, która w tytule II po­
św ięcona jest problem ow i „De actione Ecclesiae m is sio n a lr’, m ożna odczuwać
pewien niedosyt, gdyż kanonów m ów iących na ten temat jest niewiele. Pra­
w odaw ca ustanowił ich tylko 12. Z drugiej jednak strony, trzeba bronić sytu­
acji obecnego praw a m isyjnego, które nie może być zbiorem norm obejm ują­
cym całość zagadnień działalności misyjnej Kościoła, z tej prostej przyczyny,
2 KK 1 - w ypow iadający się przez usta Ojców soborowych Kościół, aby w yjaśnić „w ier­
nym i całem u św iatu sw oją naturę i pow szechne posłannictw o”, stwierdza najpierw, że on sam
„jest w C hrystusie niejako Sakram entem , czyli znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednocze­
nia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego”.
że członkami Kościoła są różne narody, z bogactw em swoich kultur, tradycji
i obyczajów. Trudno byłoby stworzyć jednolity, szczegółow y kodeks norm
dla całego Kościoła, który by uwzględniał wszystkie dziedziny życia w w y ­
miarze misyjnym wspólnoty kościelnej. „Od początku swoich dziejów Kościół
Chrystusowy zawsze wiernie starał się wyrażać N ow inę C h ry stuso w ą przy
pom ocy pojęć i języka różnych ludów ”'3, by być jedno znacznie odbierany
w swoim Ewangelijnym Orędziu. M isyjny charakter K ościoła został ukazany
również w innych dokum entach soborowych. M ożna do nich zaliczyć dekret
o pasterskich zadaniach biskupów C hristus D om inus a także K onstytucję
duszpasterską o Kościele w świecie w spółczesnym G audium et spes.
W dekrecie A d gentes Sobór W atykański II wskazuje na od w ieczny plan
zbawczy Ojca, a w jego urzeczywistnieniu na misję Jezusa C hrystusa i Ducha
Ś w iętego4. Należy zwrócić uwagę również na myśl praw odaw cy, j a k ą um ieś­
cił w dyspozycji kanonu 781 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 rok u5.
Dokładnym om ówieniem działalności m isyjnej K ościoła zajm iem y się
w dalszych częściach. Należy tutaj zaznaczyć i ukazać jeszc ze jeden akcent
misyjności Kościoła, który w yraża się w osobnym niejako zagadnieniu - bo
w stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich. Z agadnienie w sp o m n ia­
nych religii nie jest osobnym problem em , ale wyrosło na podłożu idei p rz e­
wodnich Vaticanum II, a sama deklaracja O stosunku K ościoła do religii
niechrześcijańskich została w ypracow ana na płaszczyźnie praktycznej i w y ­
rosła z całości kontekstu soborowego. D eklaracja ta w skazała n a dw a zasadni­
cze fakty: a) różnorodność i wielość religii, b) konieczność stykania się
z religiami świata w pracy misjonarzy i w życiu m łodych K ościołów , które
są przenikane elem entami oraz treścią religii niechrześcijańskich6. Tę pro b le­
matykę podejm uje również deklaracja soborow a O w olności religijnej, która
1 KDK 44, por. A. L e w e k, A daptacja kulturow a ja k o zasada ew angelizacji, „C hrześci­
janin w św iecie", 14(1982), nr 9, s. 64.
4 Por. DM 3 i 4; zob. J. K u p k a, Problem atyka apostolstw a w spółczesnego Kościoła,
„Com m unio", 5(1985), nr 5. s. 63.
5 Kan. 781: „Poniew aż cały K ościół jest ze swej natury m isyjny, a dzieło ew angelizacji
winno być uznane za fundam entalny obow iązek Ludu Bożego, stąd w szyscy wierni świadom i
swojej odpow iedzialności, winni wnosić swój udział w dzieło m isyjne” .
Por. W. D u d e k. Zagadnienie religii niechrześcijańskich u’ płaszczyźnie przew odnich
idei Vaticanum II, CT 38(1968), fasc. 4, s. 36 oraz drugi artykuł tego autora: R eligie nie­
chrześcijańskie ja ko zagadnienie teologiczne w św ietle Vaticanum II, C T 38(1968), fasc. 3, s. 6
i 7.
w yraża po staw ę właściw ego odnoszenia się do słuchaczy przepowiadanej
Ewangelii i szanow ania wolności aktu w iary'.
Dla dopełnienia charakterystyki aspektu m isyjnego posłannictw a Kościoła,
który ze swej natury jest m isyjn y8, należy wskazać na dokum ent posobo­
rowy, jakim jest A dhortacja A postolska papieża Pawła VI E vangelii nuntiand i9. Jest ona praktycznym wykładem papieża na temat realizacji dzieła m isyj­
nego Kościoła. P odkreśleniem akcentów misyjności Kościoła powszechnego
jest także encyklika m isyjna papieża Jana Pawła II R edem ptoris mis s io ł0.
T em at misji jest ciągle aktualny, naw et jeśli współcześnie podkreśla się po­
trzebę now ej ewangelizacji, to jed nak na płaszczyźnie misji ad gentes rów­
nież. Z tym, że zrodziła się ju ż konieczność w Kościele m isyjnym, by podej­
m ow ać dzieło m isyjne z n o w ą m o cą ś z nowym zapałem. Tak bowiem uczy
nas papież Jan Paweł II. W idzi on potrzebę przem iany m yślenia i rzuca nowy
blask na dotychczaso w ą działalność m isyjną K ościoła1'.
Po naświetleniu tem atu m isyjności Kościoła pow szechnego i wstępnym
scharakteryzow aniu źródeł oraz podstaw naszych rozważań, przejdziemy do
bliższego określenia pojęcia „m isje” , jego rozumienia przed soborem, po
soborze, a także w skażem y jego podstawy prawne.
I. POJĘCIE „M ISJE” I JEGO ŹRÓDŁA PRAWNE
Pojęcie „m isje” , jak również cała bogata rzeczywistość posłannictwa misyj­
nego Kościoła katolickiego w nim zawarta, m ają długie i dynamiczne dzieje.
Nie m ożna krótko zdefiniować terminu „m isje”. Kościół w dobie obecnej jest
1 D eklaracja soborowa D ignitatis hum anae o wolności religijnej, nr 9, 10.
DM 2 i 8; por. P a w e ł
fasc. 2, s. 139-143.
VI, M isyjne orędzie Ojca Świętego Pawła VI, CT 42(1972),
" P a w e ł
VI, A dhortacja A postolska Evangelii nuntiandi, [w:] M isje po Soborze
W atykańskim II, Płock 1981, s. 257-29!.
Jan
P a w e ł II, E ncyklika R edem ptoris m issio o stałej aktualności posłania m isyj­
nego [z 7 XII 1990], [w:] J a n
P a w e I II, Encykliki, Kraków 1996, nr 2.
11 Por. R. S e 1 e j d a k, „Nowa ew angelizacja" wezwaniem do prom ocji solidnej fo rm a ­
cji kapłańskiej, „C zęstochow skie Studia T eologiczne”, 25(1997), s. 183-193; por. S. K a sp r z a k, O rganizacja działalności m isyjnej Kościoła katolickiego W św ietle prawa kanonicz­
nego, Lublin 1999, s. 31. Trzy płaszczyzny dokonyw ania się nowej ew angelizacji: a) Pole
m isyjne „ad gentes”, szeroki św iat misji zagranicznych; b) Kościoły już schrystianizowane,
żyjące Ewangelią, do nich też jest, kierow ane O rędzie Dobrej Nowiny; c) Osłabieni w wierze
chrześcijanie, którzy zatracili wiarę i życie w edług Ew angelii, a także młode lokalne Kościoły
chrześcijańskie pow stające na misjach.
świadomy swojej misyjności i jest ubogacony dośw iadczeniam i historii,
w której również miało m iejsce poszerzenie rozumienia jego posłannictwa.
Misje zupełnie inaczej były pojm ow ane w historii poapostolskiej, inaczej
w długich latach kolonialnych św iata12, a jeszcze inaczej przed Soborem W a ­
tykańskim II. Źródłem misji i ich p odstaw ą jest Bóg, jednakże ich realizacja
nastąpiła w historycznym wcieleniu Jezusa Chrystusa. Istnieje w ielka teologiczno-misjologiczna dyskusja nad rozum ieniem zakresu pojęcia „m isje” . Jedni
ograniczają to pojęcie, inni poszerzają w stosunku do oddziaływ ania Kościoła
na świat niechrześcijański. Dla pierw szych ważny jest cel misji, dla drugich
przedmiot czy wreszcie środki w ykorzystyw ane w działalności misyjnej. S ą to
zbyt szerokie rozważania misjologów, aby je w całości tutaj przywoływać.
Wskażem y tylko niektórych autorów z ich rozumieniem pojęcia „m isje” 13.
Odkrywa się przed nami pełnia rzeczywistości misji Kościoła. Dla p ra w ­
nych rozważań konieczne jest uśw iadom ienie sobie, iż w dyskusji teoretycz­
nej nie wyczerpiemy do końca pojęcia „m isje” . P rzybliżam y treść dyskusji
misjologów, którym zarzuca się, że ich w ykład jest pozbaw iony wielu aspek ­
tów, a nawet ważnych problem ów dotyczących tego pojęcia. W tym m iejscu
12 Zob. S. T u r b a ń s k i , Kolonialna hipoteka m isji, C T 39(1969), fasc. 1, s. 35-50;
por. F. Z a p ł a t a, Spojrzenie na dzieło m isyjne, C T 39(1969), fasc. 2, s. 144.
13 Zob. D. C o 1 o m b o, M isje w poszukiw aniu sw ojej istoty, [w:] W spółczesne dzieło
misyjne Kościoła, W arszawa 1974, t. I, cz. III, s. 57-103. Oto próba definicji pojęcia „m isje”
według niektórych misjologów. M isje w edług W a r n e c k a - „To całość działalności chrze­
ścijaństwa, która ma na celu krzew ienie i organizow anie K ościoła chrześcijańskiego wśród
niechrześcijan (przedmiot, cel, środki). Cel m isji polega na rozszerzaniu chrześcijaństw a, czyli
na zakładaniu K ościoła chrześcijańskiego na całym świecie: ściśle na utw orzeniu K ościoła,
krajowego, miejscowego, autonom icznego”. W arneck mówi o „chrystianizacji narodu”, czyli
o Kościele danego narodu. Celem misji - w edług niego - jest naw racanie ludzi i łączenie ich
w małe wspólnoty. M isje powinny mieć organizację, której zadaniem będzie w ysyłanie m isjo­
narzy, czyli wolne tow arzystw a m isyjne, niezależnie od oficjalnych K ościołów . W edług niego
misje są głównym obow iązkiem i istotną funkcją w łonie K ościoła. M isje w edług
S c h m i d l i n a - to działalność, która obejm uje wiele czynników : głoszenie Ew angelii,
nawracanie na wiarę chrześcijańską, chrzest poszczególnych jednostek, dzieła społeczne, w re­
szcie organizację praw dziw ego K ościoła hierarchicznego. Przedm iotem form alnym według
niego jest „zbawienie dusz” . On jest inicjatorem m isjologii katolickiej. W idzi on K ościół
oficjalny i hierarchiczny a nie tylko tow arzystw a i organizacje m isyjne. M isje w edług
C h a r l e s a - d l a niego ważne jest „plantatio E cclesiae”, które opiera się całkow icie na
Kościele. Działalność m isyjna - według jego opinii - w ychodzi z K ościoła i do niego zm ierza,
dokonuje się za pośrednictw em K ościoła i poprzez K ościół. Przedm iotem form alnym dla jego
rozum ienia misji jest „plantatio E cclesiae”, czyli zakładanie w idzialnego K ościoła. R eprezentu­
je on kontekst eklezjalny, w swoim w ykładzie porusza takie problem y (hierarchia, kler, sakra­
menty, życie społeczne). Por. H. R z e p k o w s k i. F irst evangelization fro m the p erspective
o f differing m issionary appraoches, „V erbum ”, 26(1985), fasc. 1-2, s. 95-107.
chodzi raczej o zasygnalizow anie problem u, gdyż dopiero w kolejnym punk­
cie zajm iem y się dokładnym om ów ieniem w spółczesnego rozumienia terminu
„m isje” , który do dziś - poprzez S obór i inne wypowiedzi Magisterium Koś­
cioła - przeszedł swoje istotne, uzasadnione czy mniej uzasadnione przeobra­
żenia. Należy zwrócić uwagę, że dokum enty Soboru W atykańskiego II, takie
jak: Lum en gentium i A d g e n te s ]Ą używ ają słowa „m isje” czy „działalność
m isyjna” , a adhortacja A postolska Paw ła VI E vangelii nuntiandi używa już
pojęcia „ew angelizacja” . Treść tych term inów, zwłaszcza dziś jest jeszcze bar­
dziej zgłębiona, a stosowanie owych pojęć jest raczej zam ie n n e15. Jest to
oczyw iście uzasadnione, gdyż słowo „m isje” ze swoim kolonialnym zabarwie­
niem tkwi jeszcze w św iadom ości narodów m isjonowanych. Potrzeba czasu,
aby pojęcie to oczyścić i zacząć na nowo je stosować, bowiem jest adekwatne
dla określania Kościoła w jego ścisłym sensie bycia wezwanym do misji
w zględem świata. W taki właśnie sposób m isje określił Sobór Watykański II,
dokonując pew nej syntezy treści tego pojęcia. W ścisłym znaczeniu soborowy
dekret o misyjnej działalności K ościoła A d gentes orzekł, że „właściwym
celem działalności m isyjnej jest przepow iadanie Ewangelii i zakładanie K oś­
cioła wśród ludów i grup, gdzie Kościół nie zapuścił jeszcze korzeni” 16.
M isje są funkcją Kościoła, a jednocześnie są m andatem otrzymanym od Chry­
stusa - to znaczy kontyn uacją pow szechnego zbawienia. Ruttie mówi, że
misje K ościoła nazyw a się misjami świata, że są ukierunkowaniem Kościoła
w zględem świata i ku przyszłości, ale też - i w końcu, że misyjny wymiar
Kościoła jest realizowany przez zakładanie lokalnych Kościołów, przez dyna­
m ikę ich pow staw ania i że posłanie m isyjne nosi charakter po w szechn ości17.
14 KK 17, 1, DM 6, 9, 10, EN - w której w ystępuje pojęcie „ew angelizacja”, ten termin
jest często używ any.
15 Zob. J. S p a e, The Specificity o f D ialoque and M ission, „Neue Zeitschrift fur Missionsw issenschaft", 42(1986), nr 2, s. 81-90. A utor tego artykułu wymienia zam iennie terminy,
takie jak: M ission, D ialoque, Evangelization i W itness. O czywiście możemy je stosować
w różnych kontekstach, w skazując na pożądane aspekty zagadnienia.
16 DM 6 c; por. F. Z a p 1 a t a, K oniec w ielkiej dyskusji, CT 40(1970), fasc. 2, s. 131133; por. C o 1 o m b o, dz. cyt., s. 68-74, autor historycznie om aw ia pojęcie „m isje" z ukaza­
niem różnych określeń teologów i m isjologów . Podkreśla, że dzisiejsze misje nabierają charak­
teru od w ew nątrz. Francja - „kraj m isyjny”, w edług autora „m isje" w sensie ogólnym; „dzia­
łalność m isyjna” została w ypracow ana od czasów założenia K ongregacji R ozkrzew iania Wiary
(1622 r.). To znaczenie misji odnosi się do zakładania K ościoła w krajach niechrześcijańskich,
a nie oznacza tylko rozkrzew iania w iary (s. 68).
17 Por. H. R z e p k o w s k i , Teoria i teologia m isji, C T 46(1976), fasc. 2, s. 211-218;
por. E. S z t a f r o w s k i, P osoborow e praw odaw stw o kościelne, t. XI, z. 1, s. 101-106; por.
A. Ż y n e 1, Ewangelizacja w ciąż aktualna, „Z nak” , 27(1975), nr 2, s. 168-172; por.
Po przedstawieniu dyskusji m isjologów na tem at zakresu po jęcia „m isje”
należałoby wskazać na źródła prawne tego pojęcia. Dla trafnego w y akcento­
wania ich m usimy najpierw uśw iadom ić sobie, że punktem odniesienia w o d ­
krywaniu źródła prawa kanonicznego dla nas jest rzeczyw istość Boga. Tym
bardziej, jeśli mam y na uwadze źródło prawa m isyjnego, to uznamy, że osta­
tecznym uzasadnieniem i źródłem tego prawa jest B oże posłanie Syna Jezusa
Chrystusa i Ducha Świętego.
W poszukiwaniu źródła prawnego dla pojęcia „m isje” należy dostrzec
pewien proces rozwoju, który przenika głęboko całą rzeczyw istość praw a
kanonicznego. Porównując obydw a Kodeksy praw a kanonicznego, to jest
Kodeks papieży Piusa X i Benedykta XV z 1917 r o k u 18, który na owe
czasy również był wielkim osiągnięciem, bo zrywał z d aw n ą m eto d ą kazuistyczną, stał się wyrazem norm atyw nego uporządkow ania pra w a w Kościele,
i Kodeks Jana Pawła I I 19, który wyrósł w procesie kodyfikacji i odnow y
ustawodawstwa kościelnego poprzez pontyfikaty papieży Paw ła VI i Jana
Pawła I. Interesuje nas unorm ow anie prawne zagadnień zw iązanych z m isyjną
działalnością K ościoła katolickiego. Kodeks papieży Piusa X i B enedykta XV
po raz pierwszy objął norm ą p raw ną m isyjną aktyw ność Kościoła, która była
realizowana zgodnie z m ożliwościam i czasów od Chrystusa, A postołów
i pierwszych soborów. W iadom o - że choć nie było kodeksu praw a k ano n icz­
nego - to jednak „m isje” Kościoła były podejm ow ane.
W spom niany kodeks z roku 1917 zajm ow ał się misjami tylko w trzech
jego kanonach od 1349 do 1351. Ściśle o m isjach zagranicznych m ó w ią tylko
kanony 1350 i 1351, Należy zaznaczyć, że ow e kanony w kodeksie z roku
1917 mieściły się w Liber III, Titulus XX, Pars IV, Caput III „De sacris
m issionibus” . Kodeks ten rozróżnia „misje w e w nętrzne” - są to m isje p ara­
fialne i „misje zew nętrzne” - skierow ane na świat ludów pogańskich i n ie­
chrześcijańskich l\
K. M u 1 I e r, Rozgraniczenie pojęcia „m isje” , C T 45(1975), fase. !, s. 147.
18 Zob. W. G óralski, Od Kodeksu Piusa X i Benedykta XV do K odeksu Jana Pawła 11, AK
76(1984), z. 3-4(450), s. 177-191; por. P i u s X, B e n e d y k t XV, Code.x Iuris C anonici,
prom ulgowany przez C onstitutio A postólica B enedicti XV Providentissinta M ater Ecclesia
z 27 V 1917.
19 Kodeks Praw a Kanonicznego prom ulgow any K onstytucją A postolską Sacrae disciplinae
leges przez Jana Pawła II 25 stycznia 1983, Rzym; por. J. K r u k o w s k i , N ow y K odeks
Prawa Kanonicznego dla K ościoła Łacińskiego, ZNK UL 26(1983), nr 3(103), s. 63-81.
20 Zob. J. G r a b o w s k i, Prawo kanoniczne, W arszaw a 1948, s. 456; por. E. S z t a fr o w s k i. Prawo Kanoniczne w okresie odnow y soborowej, t. I, W arszaw a 1976, s. 536.
R zeczą ordynariusza i proboszcza jest staranie się o tych akatolików, któ­
rzy m ieszkają na ich terytorium , by weszli do Kościoła '. W prowincjach,
gdzie jeszcze nie jest ustalona organizacja kościelna, dzieło misyjne zastrze­
żone jest Stolicy A postolskiej22. I ostatni kanon 1351, który słusznie upom i­
na się o w o ln ą decyzję przyjęcia wiary i chrztu, mówi, że nikogo nie wolno
zm uszać do przyjęcia wiary katolickiej. W yrażają to słowa świętego A ugusty­
na „Ad am piexandum fidem catholicam nemo invitus cogatur”, Słowa te
zostały rów nież zam ieszczone przez Gracjana w jego dekrecie z 1140
roku 23.
Od kodeksu papieży Piusa X i Benedykta XV do kodeksu Jana Pawła II
z roku 1983, Kościół przeszedł d ług ą drogę, która um ożliwiła uświadomienie
sobie i rozpoznanie w jego własnej naturze misyjnego charakteru. Istotą misyjności K ościoła katolickiego jest to wszystko, co kryje się w jego posłan­
nictwie głoszenia Ew angelii w szystkim narodom świata, a wyrażonym w
m andacie B oskiego Założyciela.
Sobór W atykański II24 jest źródłem ukazującym now ą świadomość m isyj­
n ą K ościoła i w konsekw encji jest p odstaw ą dla uzasadnienia konieczności
prac nad re fo rm ą kodeksu praw a kanonicznego, która została uwieńczona
przez p apieża Jana P aw ła II.
Kodeks praw a kanonicznego z roku 1983 wyraża w szerszym stopniu
m isyjną naturę organizm u K ościoła niż kodeks poprzedni. Kanony nowego
kodeksu u m ieszczone w tytule II księgi III od 781 do 792 są nowym zrozu­
m ieniem pojęcia „m isje” w yrażonym w języku prawniczym przez prawodawcę
kościelnego. W tym m iejscu należy podkreślić, że „m isje” określone przez
praw o kanoniczne rów nież n ab ierają nowej treści i są nadal w Kościele po­
w szechnym aktualne.
21 Codex Pii X i B enedicti XV, kan. 1350 § J; por. G r a b o w s k i, dz. cyt., s. 456.
22 Codex Pii X i Benedicti XV, kan. 1350 § 2; por. J. G r z y w a c z, K ult Boży. Urząd
N auczycielski K ościoła, [w:J Zarys Praw a K anonicznego, W arszawa 1969, s. 139-141; por.
J. G 1 a z i k, Theologische Aussagen des M issionsdekret, [w:] Das K onzil und die Tätigkeit
der Orden, Köln 1966, s. 52.
23 Por. Codex Pii X i B enedicti X V, kan. 1351 - „Ad am piexandum fid em catholicam
nem o invitus cog a tu r”.
"4 KK, DM. KDK, DA, DW R, DB - Sobór W atykański II. D ekrety. Konstytucje. D eklara­
cje. Jest to w skazanie ogólne na dokum enty Soboru, które będą nam pomocne w późniejszych
rozw ażaniach.
II. „ M IS J E -’ W N A U C E P A P IE Ż Y
M ożemy postawić pytanie: czy Kościół zawsze zdawał sobie sprawę z tego
obowiązku, a raczej odpowiedzialności za to, że winien być i stawać się
misyjny. Czy zawsze był świadom y swojej misji? P ow szechne posłannictw o
Kościoła, czyli jego stały rozwój i działalność m isyjna skierow ana w zględem
świata na przestrzeni dziejów było zawsze czynnikiem określającym jego
obecność oraz oddziaływanie na ludzi i świat w historii25.
Kiedy m ów im y o misjach, mam y na myśli istotę bytu Kościoła, która
wyraża się w sprawowaniu sakram entów i jest ukazyw ana w św iadectw ie
i służbie pasterzy, czyli biskupów i kapłanów 26. M ówiąc o m isjach nie m o ­
żemy zapomnieć o czasach Kościoła pierw szych wieków, czasach ap ostol­
skich, kiedy to Apostołowie głosili D o b rą Nowinę o zbawieniu, a św. Paweł
odbywał swoje misyjne podróże, by zdobyw ać w yznaw ców Chrystusa. Święty
Paweł idzie do pogan, by przyprowadzić ich do wiary w Jedynego Boga.
Misyjna działalność św. Pawła i innych A postołów to fundam ent i podw aliny
długiej historii misji i jej realizacji. Misje są nie tylko przepow iadaniem
Dobrej Nowiny wobec świata, ale są też odzw ierciedleniem Kościoła, który
żyje, wzrasta, doświadcza porażek i rozw ija się.
Historia Kościoła odkrywa wielkie prawdy nie tylko o Kościele C h ry stu so­
wym, w którym działa Duch Ś w ięty27 i który ten Kościół prowadzi, ale też
o Kościele, który jest obecny, lecz „m ilczy”, pow strzym ując się w za rzą d za­
niu ludem powierzonym. Chodzi tu o burzliwe czasy kolonializm u, kiedy to
pasterze Kościoła nie zawsze byli świadkami ukazującym i zbawienie. Takie
myśli m ogą nam towarzyszyć, gdy poszukujem y odpowiedzi na określenie
terminu „m isje” w nauce papieży. W yrażając się językiem praw niczym m o ż e ­
my stwierdzić, że w niektórych datach historycznych są jak gdyby luki p ra w ­
ne w stosunku do zajm owania się czynnie misjami.
Kościół Chrystusowy jest zasadniczo gorliwy w w ypełnianiu m andatu
ew angelicznego przepowiadając E w angelię narodom świata, szczególnie
25 Zob. J. S c h ii t t e, Czego m isje oczekiwały od Soboru. K om entarz do dekretu „Ad
g entes" , [w:] M isje po Soborze W atykańskim II, Płock 1981, s. 42-43.
~(1 Tamże, s. 42; por. B. K o m i n e k, Ewangelia a św iat w spółczesny, C T 37(1967),
fasc. 4, s. 17-27, jest tam ntowa o Soborze i o Kościele.
27 J a n P a w e t II, Encyklika Redem ptoris m issio, nr 3 - „Bóg otw iera przed K ościo­
łem horyzonty ludzkości lepiej przygotow anej na ew angeliczny zasiew. Mam w rażenie, że
nadszedł mom ent zaangażow ania w szystkich sil kościelnych w now ą ew angelizację i w misję
wśród narodów. Nikt w ierzący w Chrystusa, żadna instytucja K ościoła nie może uchylić się
od tego najpow ażniejszego obowiązku: głoszenia C hrystusa w szystkim narodom ”.
w czasach apostolskich i pierw szych papieży. Jednak w sposób bardziej lub
mniej doskonały - od chwili założenia - urzeczywistniając się z wieku na
wiek - w yprow adza sw oją istotę, swe zadania i cele z Objaw ienia Bożego,
a w y raża j ą w swym ew angelijnym posłaniu28. Kościół, realizując swoją
działalność i zadanie otrzym ane od Chrystusa, nie może zm ieniać swojej
istoty, niezależnie od aktów dziejow ych czy innych wypadków, jakie zaist­
niały w historii29. Dlatego m im o że Stolicą Apostolską kierowali różni pa­
pieże na przestrzeni dziejów Kościoła, Kościół powoli dochodził do zrozu­
m ienia swojej misji i św iadom ości o niej. Tym bardziej staje się żywotny,
gdy na jego drodze znajdują się przeciwności historyczne, społeczne czy
polityczne.
S próbujem y wniknąć w historię i wyeksponow ać szczególnie tych papieży,
którzy w największym stopniu przyczynili się do tego, by Kościół był posłusz­
ny woli Chrystusa i ukażem y jak na przestrzeni dziejów kształtowało się poję­
cie jego misji. Dla Kościoła z czasów apostolskich nie było to problemem,
czyli nie było tego sztucznego - albo jeszcze nie doszło do tego - podziału
na m isje i Kościół; na misje, którymi m ogą się zajmować członkowie różnych
instytutów zakonnych i na Kościół, którym m uszą się zajmować biskupi wraz
z klerem diecezjalnym. Lecz byl Kościół, który miał taką naturę, ja k ą widział
i nadał mu Założyciel - to znaczy - że jest misyjny i został p o sła n y '0 przez
Boga do narodów, by ew angelizow ać świat głosząc Ewangelię. Tę odpowie­
dzialność papież Celestyn uprzytomnił ojcom soboru E fe s k ie g o '1.
Pod koniec III i IV wieku chrześcijaństw o jest już znane nad Eufratem,
Tygrysem , w Arm enii i w po łudniow ym Iranie. Organizacja Kościołów lokal­
nych należy do biskupów , których p ow aga i znaczenie wzrosły po upadku
cesarstw a, szczególnie w czasie w ędrów ek narodów, gdyż na nich spoczywał
obo w iązek chrystianizacji b arb arzy ńcó w 32.
P ie rw sz ą misję zorganizow ał papież G rzegorz Wielki I (zmarł 604 r.),
który nie zaniedbując środków politycznych wysłał do Anglii grupy misjo­
narzy z A ugustynen na czele, polecając im nie burzyć świątyń pogańskich,
28 Por. J. K r u c i n a. D uszpasterstw o czy aulorealizacja K ościoła, AK 63( 1971), z. 373,
s. 182 i 184.
29 Tam że, s. 182; zob. KK 1, 8. 11, 13.
DM 1 i KK 23; por. F. Z a p ł a t a. W spółczesne rozumienie m isji od Vaticanum
Secundum do „Evangelii n untiandi”, ZM A TK 4(1982), s. 172.
31 Zob. KK 23.
32 Zob. A. S z a f r a ń s k i ,
nr 2(59), s. 27-34.
M isyjna postaw a chrześcijanina. ZN KUL
15(1972),
lecz jedynie usuwać posągi m iejscowych bóstw, nie zw alczać zw yczajów , lecz
je uświęcać33. M ożna rzec, że roztropne po czynania papieża G rzegorza W ie l­
kiego stanowiły pierwsze wytyczne tzw. akom odacji czy inkulturacji misyjnej,
mającej zasadnicze znaczenie dla głoszenia Dobrej Now iny w przyszłości.
Należy zwrócić uwagę, że charyzm atyczna działalność m isyjna K ościoła
ulegała powolnem u procesowi instytucjonalizacji przez w chłonięcie środków
społeczno-politycznych. W okresie wielkich odkryć now ych kontynentów ,
ew angelizację przyjęły na siebie państwa i ich rządy, widząc w niej jeden
z ważnych środków ekspansji terytorialnej, gospodarczej i ku lturow ej34. Rok
1492 jest rokiem zetknięcia się m ieszkańców kontynentu am erykańskiego
z mieszkańcami Europy. Tragiczne skutki tego pierw szego spotkania były
oczywiście dla am erykańskich Indian. O dkrycie przez K olum b a ziemi am ery ­
kańskiej dało początek kolonializmu. Nie m ożna jed n ak zapom nieć o tym, że
pierwsi m isjonarze z wielkim pietyzm em i pośw ięceniem zabierali się do
ewangelizowania tego kontynentu. M isjonarze nie tylko uczyli zasad i prawd
wiary, ale też zasadniczej wiedzy z rozm aitych dziedzin życia.
W 1551 roku powstaje już pierw szy uniw ersytet w M eksyku, a w 1555
roku w Limie. W a żn ą dziedziną troski i pracy m isjonarzy były akcje na rzecz
ludzi pokrzywdzonych. Zajm ow ano się ludźmi chorym i i starymi. M etody
działań i pracy m isjonarzy prowadziły do konfliktów m iędzy nimi a „kon­
kw istadoram i”, którzy wyniszczali Indian35. To jest dow ód na to, że Kościół
często w obliczu wydarzeń historii stawał się bezsilny, nie m ógł skutecznie
przeciwstawiać się złu.
W procesie ogólnych przem ian dokonała się rów nież głęboka odnow a
świadomości w Kościele, zwłaszcza po czasach kolonizacji. Św iadom ość ta
objawia się w różny sposób: na przestrzeni 600 lat - od poselstw a Inno cen te­
go IV do Tatarów w 1245 roku do połowy zeszłego wieku Stolica A postolska
wydała 30 dokum entów zw iązanych z misjami; w ciągu ostatnich 100 lat
ponad 40.
Od połowy XIX wieku nie ma ju ż ani jednego papieża, który by nie
zabierał głosu w sprawach misyjnych i nie pozostaw ił po sobie jakiegoś
dokumentu misyjnego"6. W ym ieńm y teraz najw ażniejszych z nich. K on sty tu­
cja Apostolska papieża Grzegorza XV In scru ta b ili D ivin a e P rovidentiae
33 Tamże, s. 29.
34 Tamże.
35 Zob. K. K e 1 e r, Pięćset lat ew angelizacji A m eryki, „Przegląd K atolicki", 80(1992),
nr 3, s. 1 i 10.
36 Zob. T u r b a ń s k i , art. cyt., s. 50 i 51.
z 22 VI 1622 roku pow ołała do życia Kongregację R ozkrzew iania W iary jako
naczelny organ kościelny kierujący działalnością m isyjną K ościoła37.
G łó w ny m jej celem było odpolitycznienie dzieła m isyjnego38. Stolica
A postolska od czasu papieża G rzegorza XVI (1830-1846), papieża misyjnego
XIX wieku, m a pełn ą św iadom ość m isyjną i czuje się odpowiedzialna za
dzieło m isy jn e39. P apież Grzegorz X V I wydał w 1838 roku bullę M ulta
p ra ecla re, k tó rą zainicjow ał ograniczenie patronatu Portugalii tylko do jej
posiadłości, w innych krajach K ongregacja Rozkrzewiania W iary otrzymała
„w olną rę k ę ” , to znaczy, że nie miała specjalnych przeciwności w organi­
zow aniu działalności misyjnej Kościoła. Ten sam papież w roku 1845 wydał
Instrukcję N em in em perfecto , która dotyczyła powołań miejscowych. Papież
Pius IX w y dał w 1876 roku encyklikę Que in patriarchatu ingerującą
w spraw y Patriarchatu goańskiego i chrześcijan indyjskich. Papież Leon XIII
napisał encyklikę Sancta D ei C ivitas w roku 1880, w której działalność m i­
syjną K ościoła ujm uje w perspektyw ie eklezjologicznej, a jego List apostolski
H u m a n a e sa lu tis z 1866 roku (w ydany z okazji erekcji hierarchii w Indiach)
podkreśla, że ekspansja K ościoła dokonuje się dzięki tworzeniu nowych K o ś­
ciołów partykularnych. Papież Leon XIII swoim listem A d extrem as z roku
1893 erygow ał papieskie S em inarium Duchowne dla całej Indii. O odpow ie­
dzialności b isk upó w traktuje encyklika Leona XIII Satis cognitum z roku
189640. Pius X K onstytucją Sapiertti consilio z 1908 roku przeprowadził
now y podział terytorialny terenów podległych Kongregacji R ozkrzewiania
W iary 41.
Poczynając od p apieża Benedykta XV (1914-1922) nauczanie papieży
o misjach staje się coraz obfitsze, bardziej zaangażowane i żywe. Powstają
obszerne doku m en ty całkow icie i w yłącznie misyjne, wśród których pierwsze
m iejsce za jm u ją encykliki. Te bardziej m isyjne om awiam y szerzej, a inne
tylko w ym ieniam y. Choć dokum enty te m ają charakter okazyjny i dotyczą
zagadnień praktycznych, doktryna m isyjna nabiera nowych rozm iarów i szcze­
gólnego znaczenia, zdążając do syntezy zasadniczych elem en tów 42. Encykli­
37 Zob. S z a f r a ń s k i , art. cyt., s. 29.
38 Zob. Z a p ł a t a , W spółczesne rozum ienie m isji, s. 173.
39 Zob. T u r b a ń s k i , art. cyt., s. 51.
40 L e o XIII PP, L itterae encycllcae Satis cognitum [29 VI 1896], AAS 28(1895-96),
s. 732; por. C o 1 o m b o, dz. cyt., s. 74.
41 P i i X PP, C onstitutio A postólica Sapienti Consilio 1908, S. Pi X Act T. IV. 1908,
s. 247 n.
42 Zob. C o 1 o m b o, dz. cyt., s. 74 i 75.
ka papieża Benedykta XV M axim um illud z 30 XI 1919 roku, skierow ana do
całej hierarchii kościelnej, om aw ia zagadnienie wiary katolickiej na całym
świecie. W treści tej encykliki m ożem y odnaleźć w ielką różnorodność okre ś­
leń precyzujących działalność m isyjną43: jako głoszenie Ew angelii, ro zszerza­
nie wiary, szukanie zbaw ienia wiecznego. Nadała ona dziełu m isyjnem u c h a­
rakter ponadnarodowy. Analogicznie m isjonarze określani są w ysłańcam i,
am basadoram i Chrystusa itp. Papież B enedykt XV jest m isyjnym papieżem ,
bo daje tego dowód w pow oływ aniu się na słowa C hrystusa „Idźcie i n a u ­
czajcie” . Na tej przesłance opierają się trzy części encykliki: obow iązki k ie­
rującego misją, obowiązki misjonarzy i obow iązki świata chrześcijańskiego
wobec dzieła m isyjnego44. Papież porusza zagadnienie troski przełożonych
misji o powołania misyjne i o formację kleru rodzim ego. S tw ierdza on, iż ten
aspekt Kościoła jest najw iększą nadzieją K ościołów lokalnych. Encyklika
M axim um illu d , przedstawiając cel misji, m ówi nie tylko o głoszeniu E w a n ­
gelii i zbawieniu dusz, ale także o dziele „pow iększania K ościoła”.
Papież Pius XI (1922-1939) to papież, który podniósł D zieła M isyjne do
rangi „Papieskich”43. W latach 1922-1929 na Lateranie otw orzył m uzeum
misyjne (obecnie przeniesione do W atykanu). Z apoczątkow ał święcenie „ro­
dzim ych b iskupów ” w roku 1926 i tym sam ym zainicjow ał erę K ościołów
„tubylczych albo ro dzim ych”, a potwierdził to w encyklice R erum E cclesiae
z roku 192646.
Encyklika papieża Piusa XI, która mówi o misji Kościoła, rozszerza jej
zakres. Jest to ujęte w dwóch częściach. Pierw sza część w skazuje na problem
współpracy misyjnej wszystkich; druga część p ośw ięcona jest działaniu m isyj­
nemu w terenie. Celem misji - według papieża Piusa XI - jest zakładanie
Kościołów wśród niewierzących i pogan. W encyklice papież kładzie nacisk
4? B e n e d i c t PP XV, Litterae encyclicae M aximum Illud, AAS 11(1919), s. 39-40.
44 Tam że, s. 39; zob. C o 1 o m b o, dz. cyt., s. 75.
45 P i i PP XI, Litterae encyclicae Rerum Ecclesiae, 28 II 1926, AAS 18(1926), s. 65;
por, C o 1 o m b o, dz. cyt., s. 75; por. T u r b a ń s k i , art. cyt., s. 51.
46 P i i PP XI, Rerum Ecclesiae, nr 22 i 24 - papież w yraża sw oją opinię, „że jeśli nie
w łożą wszyscy całej swej troski i zdolności w w ykształcenie kleru krajow ego w asze apostol­
stwo pozostanie kalekie i ustanow ienie pełnej organizacji kościelnej na waszym terenie będzie
ulegać ciągłej zwłoce [...]”; por. L. L u z b e t a k, K ościół a kultury, W arszaw a 1972, s. 114;
t e n ż e , K ościół a kultury. W arszaw a 1999. O pracowanie tego now ego w ydania je st bardzo
bogate w treść antropologiczną, m isyjną i praw niczą na tem at całej teorii skutecznej działaln o ­
ści misyjnej ubogaconej poprzez pojęcie i rzeczyw istość „inkulturacji” . Jest to szeroki w ykład
na temat inkulturacji, która pow inna być „kontekstualizacją”, gdzie w przepow iadaniu E w an­
gelii i św iadectw a życia dochodzi do w ejścia Ewangelii w kulturę, by ją uśw ięcić. T ekst to
Orędzie Ew angeliczne, a kontekst to kultura.
na k ształcenie kleru rodzim ego. W innych dokum entach Pius XI często po d­
kreśla znaczenie nauki w dziele m isyjnym Kościoła. Inicjuje wystawę m isyjną
i czyni z niej m uzeum w 1925 roku. W tym samym roku w Indiach w yśw ię­
cił pierw szego rodzim ego biskupa. K olejny papież to Pius XII (1939-1958).
P ontyfikat tego papieża przypada na lata wojny.
Już w pierw szej Instrukcji z 29 czerw ca 1939 roku P ropaganda stwierdza,
że p rzem ów ienia i publikacje powinny brać pod uwagę ogólne żądania naro­
dów: rów ność, sprawiedliw ość i miłość. Uznaje, że działalność m isyjna p o ­
w inna uw zględniać aktywność m iędzynarodow ą. Pius XII konsekrował 12
biskupów m isyjnych różnych narodow ości. D nia 29 czerwca 1943 roku uka­
zała się encyklika M ystici C orporis, która sam a może stanowić podporę dla
całej teologii m isyjnej47. M ożn a w tym m iejscu przytoczyć słowa papieża,
które sam wypowiedział: „Nic nie m oże lepiej ukazać dogm atu obcowania
św iętych jak wyrycie w pam ięci i w sercach wiernych jedności i znaczenia
misji katolickich” . Echem encykliki były dw a teksty pozostaw ione przez
Piusa XII. S ą to O rędzie radiow e na Boże N arodzenie w 1945 roku i jego
przem ów ienie do K onsystorza w dniu 20 lutego 1946 roku. Oba były pow ią­
zane z faktem k reo w an ia 32 kardynałów , między innymi pierw szego C hińczy­
ka; są one także po ch w ałą pow szechności Kościoła.
W tej wizji świata i K ościoła chcem y przywołać encyklikę Piusa XII Saeculo exeunte o ctavo 8, napisaną w 1940 roku z okazji odrodzenia misyjnego
Portugalii. Po raz pierw szy w tym dokum encie papieskim spotykam y jasną
w skazów kę, by sem inarzystom przekazać odpow iednią i pow ażn ą znajomość
spraw m isyjnych.
Papież, przem aw iając 24 czerw ca 1944 roku do Rady Papieskich Dzieł
M isyjnych, zdefiniow ał czym są misje: „wielkim celem misji jest założenie
K ościoła n a now ych ziem iach i sprawienie, by mógł zapuścić korzenie tak,
aby pew nego dnia m ógł żyć i rozwijać się bez pom ocy dzieła m isyjnego”49.
N a uw agę zasługuje stwierdzenie papieża, że dzieło m isyjne nie jest celem
4 P i i PP X II, L itterae encyclicae M ystici C orporis, AAS 35(1943), s. 209-212; por.
L u z b e t a k, K ościół a kultury, s. 114; por. C o 1 o m b o, dz. cyt., s. 29; P ¡ i XII,
L itterae encyclicae S a ń m i P ontificatus [20 X 1939], AAS 31(1939), s. 445-446 - encyklika
ta je st zapow iedzią program u pontyfikatu; por. T u r b a ń s k i, dz. cyt., s. 51.
48 P i i PP XII, L itterae encyclicae Saeculo exeunte octavo [13 VI 1940], AAS 32(1940),
256; P i i PP X II, A dhortatio A postólica A d Clerum Indigenam [28 VI 1948], AAS
40(1948) - papież w tej adhortacji po bratersku zw raca się do kapłanów rodzim ych, by zachę­
cić ich do pracy duszpasterskiej na terenach m isyjnych. Mówi o potrzebie tw orzenia nowych
w spólnot kościelnych (s. 374-376).
S.
49 Zob. C o 1 o m b o, dz. cyt., s. 81; por. T u r b a ń s k i , art. cyt., s. 51.
samym w sobie, ale dąży do założenia K ościoła i gdy jest w ystarczająco
silny, misje w ycofują się z tego terenu, by iść tam, gdzie nie słyszano
0 Chrystusie.
Obecnie zajm iem y się en cykliką tego sam ego papieża zaty tułow aną Emangelii p ra eco n es50. Jest w niej m ow a o postępach misji od roku 1926. O p e w ­
nego rodzaju sukcesach na polu działalności misyjnej Kościoła m o żna mówić
wtedy, gdy przez główny cel misji - głoszenie Ewangelii - pozyskano n o ­
wych chrześcijan, a młody Kościół został um ocniony przez ro dzim ą hierar­
chię. To właśnie zostało osiągnięte za czasów Piusa XII. P apież m ów i dalej,
że ew angelizacja i naw rócenie są p ierw szą troską misji Kościoła, ale cel
zostanie właściwie osiągnięty dopiero wtedy, gdy Kościół na terenach m isyj­
nych uzyska w łasną i rodzim ą hierarchię.
A oto kolejna encyklika, która rozpoczyna się następującym i słowami;
A d sinarum gentem z roku 1954. Papież z troską apostolską zw raca się do
pasterzy i wiernych w Chinach, wskazując na wierność ojczyźnie ziem skiej
1 Kościołowi. Przestrzega i odrzuca tzw. po trójną autonom ię i zachęca do
wytrwania w wierze. Poucza naród chiński o potrzebie pracy m isjonarzy, aby
mogli kiedyś tę pracę przejąć rodzimi m isjonarze i kapłani chiń scy 51.
W ielka m isyjna encyklika i zarazem ostatnia, którą chcem y zaprezentow ać
przy postaci papieża Piusa XII, to F idei donum z 21 IV 1957 roku. W en c y ­
klice tej została przedstawiona sytuacja K ościoła w Afryce. P apież naw ołuje
do przyjścia z pom ocą - pod kierunkiem Stolicy Apostolskiej - całem u K o ś ­
ciołowi, tzn. wszystkim biskupom , którzy w spólnie i kolegialnie są od p o w ie­
dzialni za dzieło misyjne. Proponuje specjalną form ę pom ocy m isjom k ap­
łanów: F idei donum - to znaczy dar w iary52. M ożn a w tym miejscu za u w a­
żyć, że ta świadomość m isyjna rzeczywiście jest w naturze Kościoła. Powyżej
przedstawieni biskupi Rzymu sw o ją n au k ą podk reślają i jakb y zam y k a ją p e ­
wien okres i sposób rozum ienia misji Kościoła. Po nich następuje now y duch,
kierunek i sposób pojm ow ania istoty K ościoła i jeg o misji. Tę n o w ą kartę
historii Kościoła otwiera papież Jan XXIII (1958-1963). N azyw any jest często
50 P i i PP XII, Litterae encyklika E vangelii praecones [2 VI 1951], AAS 43(1951),
s. 497-528, ogłoszona z okazji 25-lecia encykliki Rerum E cclesiae papieża Piusa XI.
51 Zob. P i i PP XII, A d sinarum gentem [7 X 1954], AAS 47(1954), s. 5-14; por. T u r ­
b a n s k i, art. cyt., s. 51; por, B. W o d e c k i, D okum enty i w ypowiedzi P apieży dotyczące
Chin czasów nowszych. Stolica A postolska a Chiny współczesne. Pieniężno 1992, s. 17.
2 P i i PP XI, Litterae encyclicae F idei donum [15 VI 1957], AAS 49(1957), s. 234, dar
wiary ma polegać na tym, aby każdy biskup ze sw ojej diecezji oddał na pracę m isyjną sw ojego
dobrego kapłana.
papieżem przejściow ym , lecz dla misji jego pontyfikat znaczy zakończenie
starej ery i w ejście w now ą, poniew aż Jan XXIII swój zapal wyrażał w dwu
kierunkach: w zachęcie do pow szechnej współpracy misyjnej i w ożywianiu
działalności m isyjnej w ram ach m łodych Kościołów.
Encyklika Jana XXIII P rinceps pcistorum z 28 XI 1959 roku jest całkow i­
cie i w yłącznie p ośw ięcona w zm ocnieniu i wzrostowi nowych K o śc io łó w "
i skierow ana po raz pierw szy w historii encyklik m isyjnych do ich Episkopa­
tów i duchow ieństw a. E ncyklika ta przypom ina 40 rocznicę M axim um M ud
papieża B enedykta XV z 1919 roku. Jest ona podzielona na cztery części:
1) H ierarchia i kler m iejscowy; 2) Form acja kleru miejscowego; 3) Laikat na
misjach; 4) W skazów ki dla apostolstw a świeckich. Papież w końcu zachęca
wszystkich do intensywniejszej misyjnej współpracy. Akcja m isyjna54 rozu­
m iana jest jako służba dla wszystkich narodów i ich kultur ze wszystkimi
konsekw encjam i teoretycznym i i praktycznym i. Chcąc niejako podsum ować
doty ch cz aso w ą część nauczania M agisterium Kościoła o misjach, można
wskazać n a ew olucję pojęcia „m isje” ukazaną w historii, a przejawiającą się
w działalności papieży. Ta m isyjna świadom ość papieży jaw i się nam w 4
elem entach, które są w ynikiem ewolucji pojęcia „m isje” . Do nich należą:
1) przekonanie, że m isje są funkcją Kościoła; 2) Cel misji obejm uje ew ange­
lizację i zakładanie now ych Kościołów; 3) Nacisk na obecność hierarchii
rodzim ej; 4) K onieczność misji - gdyż Kościół z natury jest misyjny
Ostatnim papieżem , który doprow adził do końca ewolucję pojęcia „m isje”
na Soborze, jest Paweł VI. Jego papieskie nauczanie to wspom niane Orędzie
m isyjn e z 1972 roku, a także A dhortacja Apostolska E vangelii nuntiandi
z 1975 roku, która w pełni swej treści obejm uje zagadnienie ewangelizacji
w świecie w sp ółczesny m 5"'
'3 Zob. C o 1 o m b o, dz. cyt., s. 82; J o a n n e s PP XXIII, Litterae encyclicae P rin­
ceps pastorum , AAS 51(1959), s. 833-864; por. T u r b a ń s k i , art. cyt., s. 5 !; por. S z a ­
f r a ń s k i , art. cyt., s. 29-30.
54 DM
3, 5, 7, 15, 19; KL 36-40.
55 Zob. DM
6.
56 P a w e I VI, A dhortacja A postolska Evangelii nuntiandi - prezentujem y tutaj ten
dokum ent jako całość w ykładu na tem at istoty działalności m isyjnej, ze szczególnym zw róce­
niem uwagi na cel przepow iadania, środki ew angelizacji, odbiorcy Ewangelii, podmiot przepo­
w iadania itp.; O dezw a papieża Paw ła VI A fricae terrarum do Kościołów Afryki - jest ona
w yrazem zainteresow ania kontynentem afrykańskim . Papież daje dowód, że Afryka jest w cen­
trum troski pasterskiej K ościoła (AAS 59(1967), s. 1073-1097; tekst z którego korzystamy
w pracy to tłum aczenie zaw arte w: M isje p o Soborze W atykańskim II, Płock 1981, s. 257-291.
Chociaż Jan Paweł II, papież obecnych czasów Kościoła, należy do okresu
p o st Yaticanum II, to jed nak trzeba w tym miejscu w skazać z c a łą m o cą na
łączność jego nauczania papieskiego z przeszłością. D okonał on wiele
w budowaniu obrazu m isyjności na obecnym etapie rozwoju K ościoła p o ­
wszechnego. Istotnym dokum entem , który koronuje ew olucję pojęcia „m isje”
w nauczaniu papieży jest encyklika R edem ptoris m issio całkow icie po św ię­
cona misjom '. W edług Jana Paw ła II „misje - o dn aw iają Kościół, w z m a c­
niają wiarę i tożsamość chrześcijańską, d ają życiu chrześcijańskiem u nowy
entuzjazm i nowe u zasadnienie”58. M isje stw arzają okazję, by odm łodnić
Oblubienicę Chrystusa, ja k ą jest Kościół.
III. „ M IS J E ” D O S O B O R U W A T Y K A Ń S K IE G O II
I P R O P O Z Y C JE N A S O B Ó R
Interesuje nas zagadnienie misyjności K ościoła przed Soborem W aty k a ń ­
skim II. W łaśnie za pontyfikatu papieża Jana XXIII K ościół stanął przed
nowymi wyzwaniam i i problem am i współczesności.
Punkt historii, w którym znalazł się K ościół katolicki, zm uszał go wraz
z jego pasterzami do sam orefleksji i uśw iadom ienia swej tajem nicy, natury
i źródła, którym dla niego jest Trójjedyny Bóg. Te now e u w arunkow ania
i nastroje jak gdyby tajem nicy W ieczernika stanęły przed pasterzam i Kościoła
właśnie za czasów papieża Jana XXIII. Należało dostrzec w K ościele C h rys­
tusowym jego pełnię paschalną, jego istotę, żyw otność i obecność w świecie,
a w końcu jego posłannictwo m isyjne wobec świata, które um ożliw iałoby
Kościołowi bycie dla ludzi Sakram entem Zbaw ienia. Kościół sprawujący
Sakramenty ukazuje pełnię charyzm atów nadanych przez B oskiego Z ałoży­
ciela.
Przed Soborem W atykańskim II wiele dziedzin życia w spólnoty eklezjal­
nej, a w szczególności dziedzina jej aktywności misyjnej, czy w yrazim y to
inaczej - misji zagranicznych - należała do Stolicy A postolskiej i w yłącznie
Encyklika m isyjna Redem ptoris m issio w ydana w Rzym ie w dniu 7 grudnia 1990
(w całości jest wykładem papieża o misji K ościoła, wiele uwagi pośw ięcono teologii m isji,
całej organizacji dzieła m isyjnego, w yliczono osoby w K ościele odpow iedzialne za dzieło
misyjne. W ażnym elem entem jest podkreślenie w spółpracy m isyjnej w szystkich w iernych).
J" Zob. J a n
P a w e ł II, Redem ptoris m issio, nr 2 - „K ościoły partykularne otw ierają
się na spotkanie, dialog i w spółpracę z w yznawcam i innych Kościołów chrześcijańskich i in­
nych religii”; Każda wspólnota chrześcijańska wspólnotą misyjną, przesłanie Jana Paw ła II na
światowy Dzień M isyjny 20 listopada 1991, s. 1.
jej podlegały w szystkie poczynania apostolskie. M ówił o tym Kodeks z 1917
ro k u 69. M o żna powiedzieć, że ów czesny praw odaw ca nie objął do końca
norm am i praw nym i tej dziedziny życia Kościoła.
Ż ycie jedn ak i wszelkiego rodzaju przem iany w Kościele, zwłaszcza
w jeg o św iadom ości, zaw sze w yprzedzają postanowienia prawa kanonicznego.
Jeśli chodzi o sytuację m isyjną Kościoła i jego działalność na tym polu,
w czasach po K odeksie z 1917 roku, trzeba nadm ienić, że organizacja K oś­
cioła była o wiele skrom niejsza i mniej zinstytucjonalizowana niż dostrzega­
my to dzisiaj.
C ała organizacja Kościoła katolickiego wówczas zamykała się, zwłaszcza
na terenach m isyjnych, w postaci W ikariatów Apostolskich i Prefektur Apos­
tolskich60. One z kolei podlegały Stolicy Apostolskiej. Dzisiaj w organizacji
Kościoła m isyjnego p ojaw iają się nowe diecezje kierowane coraz częściej
przez rodzim ych biskupów. Należy podkreślić, że nie było do Soboru W aty­
kańskiego II tylu biskupów rodzim ych narodowości jak jest obecnie w K oś­
ciele m isyjnym . Nie było wystarczającej ilości kleru, a zwłaszcza rodzimego,
który zna w łasną kulturę i język.
Całość prac misyjnych - generalnie ujmując to zagadnienie - należała do
instytutów m isyjnych, które niejako profesjonalnie ponosiły odpowiedzialność
za tego rodzaju prace apostolskie w Kościele. W Kościele przedsoborowym
istniała potrzeba, by wiele problem ów rozwiązać i nadać im nowe wymiary
dla w iększej skuteczności oddziaływ ania K ościoła na świat zewnętrzny.
Patrząc na to, co się nieraz mówi i pisze o Soborze W atykańskim II w
zw iązku z m isjami, m ożna by stwierdzić, że ojcow ie soborowi do końca nie
rozwiązali wszystkich zagadnień i problem ów m isyjnych. Mówi się także, że
i w tej dziedzinie Sobór wraz ze swym dorobkiem zasiał raczej zarodki kry­
zysu niż dał oczekiw ane podstawy dla budow ania nowej rzeczywistości Koś­
cioła oraz idei czy syntez na przyszłość61.
Nie m ożem y wprost odpow iedzieć „czego misje oczekiwały od S oboru?”
Jest to zagadnienie złożone jak sam splot różnych dziedzin życia Kościoła,
które m iały być przez obrady soborowe rozwiązane.
W naszych rozw ażaniach skoncentrujem y uwagę tylko na zagadnieniu m i­
syjnej działalności Kościoła, która w decydujący sposób odkryw a jego naturę
59 Zob. Codex Pii X et B enedicti XV, kan. 1350 § 2 w yrażał to następująco: ,,In allis
territoris universa m issionum cura apud acatholicos Sedi A postolicae unice reservatur”.
60 Z ob. T u r b a ń s k i , art. cyt., s. 54; zob. M. D o r t e l
lokalne - K ościół pow szechny, W arszaw a 1977, s. 68.
61 Z ob. C o 1 o m b o. dz. cyt., s. 84.
- C 1 a u d o t, K ościoły
misyjną. W tym m om encie chcem y przybliżyć działanie Stolicy A postolskiej,
która przed Soborem wystosowała do wszystkich biskupów i w yższych p rz e ­
łożonych zakonnych pisma dla w yrażenia swoich opinii, sugestii i propozycji,
które miałyby stać się materiałem obrad w auli soborowej. Nas interesuje
problem przyszłego schematu „o m isjach ” . C zym ś koniecznym jest w skazanie
na ogrom prac, jakie były podjęte przez różnych ludzi Kościoła, by p rzy goto ­
wać materiał na obrady soborowe. „Z nam ienn ą cechą Soboru W atykańskiego
II powinna być orientacja m isyjna - pisał pewien biskup w postulatach co do
Soboru”62.
Kościół znalazł się w centrum zainteresowania w myśli Soboru nie tylko
dlatego, że chodziło o jego własne uświadom ienie i poznanie, lecz również o
to, że on sam ze swej natury jest misyjny. W ielostronne i coraz bliższe p ozna­
wanie roli misji zagranicznych na całym świecie było może największym
osiągnięciem na auli soborowej. Rola misji była rozstrzygająca nie tyle dla ich
doniosłości liczebnej, ale dla ważności jej celu i jej działania. Wielu uczestni­
ków dopiero po Soborze poznało, jak w ażna jest sprawa działalności misyjnej
Kościoła i że nie jest ona jakąś m arginesow ą czy drugorzędną pracą Kościoła,
czy zadaniem specjalistów zastrzeżonym dla instytutów misyjnych, lecz jest
na mocy chrztu i bierzm owania istotnym zadaniem całego Kościoła i w szy st­
kich jego członków62. Przygotowanie do zw ołania Soboru było wielkim i o d ­
powiedzialnym zamierzeniem, dlatego potrzeba było wielu komisji, p odk o­
misji, okresu przygotowawczego i komisji soborowej schematu o misjach.
Dnia 19 VI Kard. Dom enico Tardini, przew odniczący K om isji przedprzygotowawczej, napisał do wszystkich arcybiskupów, biskupów, opatów, rekto­
rów fakultetów teologicznych, superiorów generalnych zakonów i zgrom adzeń
około 2700 listów prosząc ich o nadsyłanie sugestii soborowych na różne
tematy, które będą godne obrad Soboru. K ońcowy termin w yznaczono na
30 X 1959 roku.
W listopadzie przesłano tę sam ą prośbę do wszystkich uniw ersytetów
katolickich i kolegiów papieskich. Prace komisji przedprzygotow aw czej u k o ń ­
czono 1 V 1960 roku64. P oniew aż sekretarze różnych K ongregacji Kurii
62 Zob. J. S c h ii t t e, Przedm owa do kom entarza dekretu „Ad g e n tes” o m isyjnej d zia ­
łalności Kościoła [Rzym, 8 grudnia 1965], [w:] M isje po Soborze W atykańskim II, Płock 1981,
s. 38.
63 Dekret misyjny A d gentes, nr 2: zob. J. S c h ü t t e, Pom oc ir rozwoju ja ko misja
K ościoła, [„Biuletyn ntisjologiczno-religioznaw czy”], oprać., tłum. A. Bronk na podstaw ie
„V erbum ”, CT 43(1973), fasc. 1, s. 159.
64 Zob. S. P a v e n t i, Etapy opracow ania dekretu o działalności m isyjnej Kościoła
Rzym skiej byli członkam i Kom isji przedprzygotow aw czej kard. Tardini na
zebraniu w dniu 26 V 1959 roku polecił im utworzyć w ich Kongregacjach
kom isje studiów i kom itety organizacyjne z udziałem doradców i asystentów
w celu dostarczenia K om isjom przygotow aw czym Soboru propozycji najbar­
dziej o dpow iadających interesom Kościoła i w iernych65 . 29 V kard. Tardini
sprecyzował zadanie pow ierzone Kongregacjom Kurii i w liście z 3 XI Mons.
Felici donosił o nadejściu pierw szych sprawozdań z odpowiedzi otrzymanych
od biskupów i interpelow anych prałatów. Oprócz tego 18 III kard. prosił
sekretarza Kongregacji R ozkrzew iania W iary o przyspieszenie zebrania i pro­
pozycji na koniec miesiąca, aby m ożna je było przestudiować na zebraniu
Kom isji przedprzygotow aw czej w yznaczonym na dzień 8 IV66. Kongregacja
R ozkrzew iania W iary zaczęła realizować polecenia kardynała Tardiniego
w listopadzie 1959 roku.
Pism em prefekta tejże Kongregacji z 10 VI utworzono komisję. Do ko­
misji należało 7 konsultorów z Mons. Paventi Saverio, który został sekreta­
rzem. Trzeba tutaj zasygnalizow ać, że liczne wypowiedzi biskupów i przeło­
żonych zakonnych na rozesłane form ularze nadeszły do Rzymu z wieloma
sugestiam i i propozycjam i. Zostały utworzone zbiory m ateriałów i ułożone
według narodow ości, a także w ydane drukiem , obejm ują 8 tom ów liczących
5515 stron67. O prócz tego cały materiał ujęto w system atyczne rubryki za­
w arte w dw óch tomach liczących 1450 stron66. Po bliższym rozpatrzeniu te­
go o grom nego materiału źródłow ego m ożem y powiedzieć z perspektywy 30
lat, że sesje soborow e nie wykorzystały wszystkiego dla wypracowania póź­
(okres przedprzygotow aw czy), [w:] M isje po Soborze Watykańskim II, Płock, 1981, s. 67 i 68;
por. J. D y 1, Sobór W atykański II 1962-1965, „W drodze” 1991, nr 10, s. 78-88.
65 Zob. P a v e n t i , art. cyt., s. 68.
66 Tam że.
67 Zob. J. S c h ii t t e, Czego m isje oczekiwały od Soboru. Kom entarz do dekretu „Ad
gen etes”, [w:J M isje po Soborze W atykańskim II, Płock 1981, s. 40-48; zob. Acta et Documenta Concilio O ecum enico Vaticano 11 Aparando, Series I (A ntepraeparatoria), vol. II: Concilia
et vota Episcoporum ac P raelatorum . Pars I: Europa (A nglia-G erm ania 800 p.). Pars II: Europa
(cetera 810 p.). Pars III: Europa (Italia 942 p.). Pars IV: Asia (662 p.). Pars V: Africa
(580 p.). Pars VI: A m erica Septentrionalis et Centralis (693 p.). Pars VII: A m erica M eridionalis O ceania (688 p.). Pars VIII: Superiores G enerates Religiosorum (344 p.), Typis Polyglottis
V aticanis 1960.
68 A ppendix V olum inis II: A nalyticus C onspectus C onciliorum el Votorum que ab Episcop is et P raelatis data sunt. Pars I (802 p.). Pars II (734 p.), poniew aż te dokum enty nie zostały
jeszcze opublikow ane, m ożna tylko podać ogólne dane i w skazówki. Są one często uzupełniane
i rozw ijane w deklaracjach biskupów m isyjnych, zebrane z rozm ów osobistych i spotkań, Typis
Polyglottis V aticanis 1960.
niejszego schematu misyjnego' ', A zresztą nie w szystkie postanow ienia
Soboru zostały zostosowane w życiu Kościoła.
Z odpowiedzi nadesłanych przez biskupów, kom isja sporządziła pierw szy
schemat misyjny obejm ujący 23 propozycje dotyczące różnych dziedzin d o k ­
trynalnych i działalności misyjnej. S chem at ten ujęto raczej w duchu jurydyczno-praktycznym i pod koniec m arca 1960 roku wręczono kard. Tardiniemu, przewodniczącem u komisji przedprzygotow aw czej Soboru. P apież Jan
XXIII w Motu Proprio Superno D ei nutu z 25 VI 1960 roku 70 ustanow ił
między innymi komisję przy goto w aw czą dla spraw misji, której p rzew o d n i­
czącym został prefekt K ongregacji R ozkrzew iania Wiary, kard. A gagianian,
a sekretarzem arcybiskup Mathew.
Komisja m isyjna powołała pięć podkom isji z w łasnym i sekretarzam i,
a mianowicie:
1) De sacramentis et de Sacra Liturgia.
2) De regim ine missionum et de reform atione Codicis.
3) De Disciplina clericorum et Populi christiani.
4) De studii clericorum et de religiosis.
5) De cooperatione missionali fidelium.
Podkomisjom powierzono opracow anie tem atów upow ażniając je w razie
potrzeby - do zm iany ich liczby, pew nych m odyfikacji czy u zgadniania ich
z innymi schematami. Naznaczone zadanie nie było łatwe, dlatego nie obyło
się bez dyskusji, w czasie których Kościół uśw iadom ił sobie wyraźniej sw oją
naturę m isyjną i posłannictwo. W sku tek tego postulow any schem at m isyjny
ulegał aż siedm iokrotnie gruntow nym przeróbkom .
Od października 1960 do kw ietnia 1961 roku różne zespoły komisji i p o d ­
komisji opracowały szczegółowo wiele tem atów i kwestii. W listopadzie 1961
roku po zakończeniu licznych dyskusji M ons. Paventi przedstaw ił definityw ny
tekst kwestii, w nieco innym zm ienionym układzie, który o bejm ow ał sch e­
maty poszczególnych podkom isji71. Całość schem atów zatw ierdzonych przez
komisję m isyjną przesłano w lutym 1962 roku do centralnej kom isji p rz y g o to ­
wawczej, która w maju 1962 roku nadesłała swoje uwagi kard. A gagianianowi. Równocześnie kom isja koordynacyjna poleciła, żeby dekrety m isyjne tak
69 Vol. III: Propositia el m ónita SS. Congregationum Curiae Rom anae (41 1 p.). Vol. IV:
Studia et vota Universitatum et Facultatum E cd esia stica ru m et C atholicarum . Pars I: In urbe
(560 p.). Pars II: Extra urbem (824 p.), Typis P olyglottis V aticanis 1960.
70 J a n XXIII, Motu Proprio Superno D ei nutu [25 VI 1960], AAS 7(1960), s. 436.
1 Zob. I. P l u s z c z y k, H istoria dekretu „Ad g e n te s", AK 61(1969), z. 360. s. 15-16;
por. P a v e n t i , art. cyt., s. 68-72.
zharm onizow ać pod względem wspólnej im treści z tekstami innych komisji,
aby postulaty misji zostały przy tym zachowane. „W skutek tego z siedmiu
schem atów dotyczących misji i zagadnień m isyjnych pozostały tylko dwa;
mianowicie: a) O kierow nictw ie misjami; b) O w spółpracy misyjnej.
W tym ostatnim skreślono dekret o nowym kierownictwie Papieskich Dzieł
M isyjnych i polecono zastąpić go num erem 14 - o kierownictwie misjami.
P ozostaw iono jednakże Proem ium , które stało się podstaw ą schematu soboro­
wego. Ze schem atu o apostolstwie świeckich usunięty został rozdział o dzia­
łalności św ieckich na misjach, który włączono do schematu o m isjach”72.
Niektórzy autorzy podają, że zw rócono się do 2594 biskupów - przedsta­
w icieli hierarchii katolickiej, do 156 przełożonych generalnych zakonnych
i w końcu do 62 uczelni wyższych. W yniki były niespodziew anie wysokie,
zw łaszcza gdy chodzi o tych, którzy „ex iure” m ają być wezwani na Sobór.
100 procent odpow iedzi udzieliły aż 64 k ra je 73. W tym miejscu rozważań
po dsu m o w ując zagadnienie „Myśl przedsoborow a i propozycje na Sobór”,
chcem y przytoczyć choć kilku ojców soborowych i ich sugestie na obrady
Soboru. W śród zagadnień, które były przysłane na Sobór, a dziś m ieszczą się
w wielu tom ach m ateriału w chodzącego do obszernego zbioru A ntepraeparatoria Soboru W atykańskiego II, m ożem y wyszczególnić między innymi: od­
krycie misyjnej natury Kościoła, praca katechistów na misjach, odpow iedzial­
ność episkopalna za dzieło m isyjne i jego rozwój, form acja w spółpracow ni­
ków misji w różnego rodzaju instytutach, uznanie za centralne instrumenty
popierania działalności misyjnej Kościoła, Papieskich Dzieł Misyjnych. Na
szczególną uw agę zasługują sporządzane um owy pom iędzy biskupam i a w yż­
szym i przełożonym i instytutów zakonnych, które podejm ują pracę apostolską
na misjach.
D ocen ion o potrzebę przedm iotu misjologii i teologii misji w programie
studiów sem inaryjnych dla kandydatów do kapłaństwa. Nie będziem y zajm o­
w ać się szczeg óło w ą analizą w spom nianego materiału, wystarczy wskazanie
źródła tego materiału i poprzestaniem y na zaprezentowaniu tylko kilku przed­
stawicieli, którzy osobiście przysłali do R zym u swoje propozycje i sugestie.
W sp o m n ian e propozycje były przedm iotem obrad na auli soborowej. D o ­
kładny i oryginalny tekst w ybranych reprezentantów różnych krajów i konty­
2 Zob. P l u s z c z y k, art. cyt., s. 16; por. P a v e n t i, art. cyt., s. 71 i 72.
73 Zob. P. F e 1 i c i, D uszpasterski charakter II Powszechnego Soboru W atykańskiego,
AK 54(1962), z. 321, s. 66-75.
nentów, biskupów i przełożonych w yższych instytutów zakonnych podajem y
w obszernym przypisie74.
74 Zob. A. H e n r y, Bilans m isyjny Soboru, ZM ATK 1974, t. I. cz. 111, s. 9 i (7-57);
J a n XXIII, Przem ówienie na otwarcie Soboru [11 X 1962], AAS 54(1962), s. 792. P rezentu­
jem y sugestie wybranych ojców soborowych, którzy przyczynili się do pow stania dokum entu
soborowego o misyjnej działalności Kościoła A d gentes: J o a n n e s M . O gez Episcopus Mbararaensis (Uganda). Jego propozycji jest w iele, odnoszą się do pow oływ ania Papieskich Dziel
M isyjnych. Mówi o potrzebie sporządzania umów pom iędzy O rdynariuszam i m iejsca i Prze­
łożonym i w yższych instytutów zakonnych, a przede w szystkim m isyjnych. W tym czasie
funkcjonuje termin „zakony”. A oto treść łacińska: etiam p e r creationem novi Operis Pontificii,
cuius erit res necessarias procurare iis, ąui principia socjologiae catholicae in societate
m oderna defensuri sunt, ul propria studia valeanl, quin periculis anim ae succum bant. Jest
mowa o tworzeniu instytutów szkoleniowych: Et ut institution intellectuals erigatur. quod
fu turos duces politicos catholicos in omni re politico, sociali, oeconom ica erudiat. Ep. O gez,
Acta et D ocumenta Concilio O ecumenico Vaticano II. A pparando Series I. Vol. II: Consitia
et Vota Episcoporum ac Praelatorum . Pars V: A frica , Typis Polyglottis V aticanis 1960, s. 526;
Rozdział IV. De relationibus inter C ongregationes M issionariorum et O rdinarios loci - Penuria
sacerdotum adm inistartionem dioecesis valde difficilem redit. Id quod onus hoc Episcoporum
alleviare et penuriae sacerdotum, saltern partialiter, m ederi potest, est application regularum ,
quas... s. 523. Codex I. C. Necnon Instructio S. C ongregationis de P ropaganda Fide anno 1929
edita, de relationibus Congregationum M issionariorum cum O rdinariis loci statuerunt. In
quibus potestas Ordinarii respectu m issionariorum regularium in sua dioecesi laborantium
d a re exponitur; affirmant, in casu conflictus inter Superiores dictarum C ongregationum et
Ordinarium, huius decisionem super illorum praevalere. Zacytow any R. IV - mówi o umow ach
biskupów, które z w ielką pilnością powinni zaw ierać Biskupi diecezjalni z zakonam i m isyjnym i
(s. 523 i 524). Jest mowa rów nież o zaangażow aniu w dzieło m isyjne małych w spólnot zakon­
nych, które w miarę m ożliw ości m ają podejm ować pracę dla m isji. (O gez, s. 524) - In p a rti­
cular'!, ut Ordinarius efficaciter necessitatibus suae dioecesis providere posit, sugerim us ut
Superiores M aiores cum Ordinariis loci contractual ineant, quo durante m issionari alicui
dioecesi adscripti revocari nequeant, nisi ex gravi causa et de consensu O rdinarii. Ten sam
Ojciec przyszłego Soboru zwraca uwagę na potrzebę pracy katechistów na m isjach, ja k rów nież
mówi o odpow iedniej dla nich form acji. (O gez, s. 524 i 521) - Instytuty i Centra form acji,
s. 524 - Hue autem occurunt plures difficultates. Prim o, quoad eorum educationem doctrinalem: si aspirantes per aliquod tem pus in aliqua schola vel collegio vel sem inario instruantur,
valde timendum est, ne cito, studiis com pletis, officium suum relinquant et a d occupationes
quaestuosiores se vertant. Ergo ridetur quod, non in schola speciali, sed potius in aliqua
paroecia pro certis simul paroeciis cursus pro c a t e c h i s t i s habeantur. D einde: praeparatio et organizatio educationis catechistarum studia et opera et reedits requirunt, quae in
multis dioecesibus desunt. Ideo proponim us, ut Institutum C entrale fun d etu r, sive p ro tota
Africa, sive pro parte tantum, cuius Instituti erit catechism um elaborate pro catechistis nocnon syllabum pro eorum educatione. In om nibus dioecesibus sacerdos inveniri potest, qui
catechism um hunc et syllabum in linguam vernaculam tradat seseque catechistarum educationi
consecret. Rozdział I, O gez. s. 521 - De educatione catechistarum statusque eorum prom otione - tekst: Hi agilur. non de necessitate institutionis religiosae pro m agistris religionis, comm uniter catechistis dictis, quia patet, sed de m ethodo p ractico educationis doctrinalis et moralis catechistarum. Qque educatio m ultis in locis ita im perfecta et insufficiens rem anet, ut
T rzeba pow iedzieć, że ten bogaty materiał, jaki został przesłany z wszyst­
kich K ościołów lokalnych na wszystkich kontynentach świata do Rzymu,
przyczynił się do rozpoznania praw dziw ych potrzeb w Kościele na miarę
czasów i w yzw ań, jakie przed ów czesnym Kościołem się zrodziły, by je
pozy tyw n ie rozwiązać. Dzięki w spólnym wysiłkom Ojców Soboru powstał
D ekret soborow y A d gentes, który stale jest aktualny i ma moc m isyjną pro­
m ieniującą na cały Kościół C hrystusowy. D okum ent ten staje się ciągle nat­
chnieniem do w ypo w iadan ia się na tem at zagadnień misyjnych.
catechistae non solum ad religionem edocendam , sed adhuc plus ad eatn defendendarn incapa­
ces sint. H is tem poribus, plus ąuam praeteritis, necesse est. ut earuni educatio sit qualitatls
superioris, longioris d urationis, schem a sequens logicum et progressivum , exam inibus probata.
Pow yższa sugestia odnosi się do prom ocji katechistów na terenach misyjnych.
N astępny O jciec Soboru - Exc. Mi. J o s e p h i M . G o p u . Abp. H yderabandensis (INDIE),
s. 134. A ntepraeparatoria. Pars IV (A zja) 1960, Tekst: Vita m onástica, bene adaptara moribus
regionis etiam in aspectu exteriori, prontovenda est in M issionibus. Doceniono rolę życia
m onastycznego w działalności m isyjnej. Acta et D ocum enta C oncilio .... Pars I (Europa) 1960,
s. 701, Tekst: C haracter apostólicas sive m issionarius Ecclesiae prom ovendus et theologia
apostolatus solidis argum entis firm ando est, undeappareat, qualenus hom inibus necesse sit per
conciliationem E cclesiae ad salutem pervenire. qualenus Ecclesiae Ajtostolicae facu lta s detur
expediendae salutis universorum . quid boni verique in religionibus non christianis inveniri et
inde recipl possit, qttem ad m odum fo rm a apostolatus sive rituum accom odanda sit ad cultum
hum anum civilem que eorum populorum extra Europam sitorum . quihus Evangelium praedicatur,
A catolici et infideles, ut sunt hae condiciones vitae, praesertim in diaspora sive in tends
m ixtae religionis confessionisque, non tam fu g itivi universalis ordinis chrisliani et integritatis
fid e i habendi sunt, quam perpendi debet, quibus condiclonibus exten d s vel eliant quanta cum
culpa m inistrorum E cclesiae in errores inciderint. Proinde magna cum discretione prudentiae
et caritatis utendum est norma can. 1350 § 1. Jest to tekst z dokum entu Biskupa Jo a n n e sa
N e u h a u sle ra , B iskupa tytularnego Calydoniensis, Episcopus Aux. M onacensis. W yraża on
bardzo istotną m yśl, która ukazuje K ościół jako Sakram ent Zbaw ienia i ukazuje jego charakter
m isyjny. M ówi o niechrześcijanach i o kanonie 1350 § 1 (akatolicy na terenie parafii m isyj­
nej). K olejny O jciec soborowy to B iskup P . D. M a r tin i A. J a n s e n Episcopi Rotterdamensis
1959, A cta et D ocum enta .... Pars II, s. 501. Mówi o odpow iedzialności za dzieło misyjne.
W yraża myśl, że należy ukazać m isyjność K ościoła pow szechnego. Tekst: hi rebus mutuis
pecuniariis ordinatio talis fieri posse debet, quae clarius et efficacius co-rcsponsahititaicm
dloecesis quoad m unus Ecclesiae U niversalis et opus m issionarium m anifestel. A także Maiori
m obilitati cleri opera detur. Ne fie ri possit. ut iii nonnullis regionibus Ecclesiae nimium cleri
sit, aliae regiones vero in periculo sint ne quoad Ecclesiani pereant vel opera ntissionaria
adaequata ibi fie ri nequeant e defectu sacerdoturn horrífico. Acta et Docum enta .... Pars III
(Europa) 1960, Exc. Mi. P . D. S a lv a to ris R usso (Episcopus Iaciensis) ITALIA. Zwrócenie
uwagi na m isyjny charakter K ościoła pow szechnego, s. 17. Tekst: C haracter missionarius
E cclesiae in plena luce ponatur, item que offtcia ntissionaria sacerdoturn ac fid e Hum.
IV. „MISJE” NA SOBORZE WATYKAŃSKIM II
Papieskie „aggiornam ento” w ypow iedziane na Soborze przez Jana XXIII
jest wyzwaniem dla Kościoła nowej ery, ale i dla zw ołanego Soboru W a ty k a­
ńskiego II, który musi pozytyw nie odnieść się w ogrom ie swoich prac do
papieskiego wezwania. Dzisiaj m ożem y pow iedzieć z całą pew nością, że
Sobór dał wiele now ych ujęć doktrynalnych, choćby istoty sam ego Kościoła.
M ożna go określić jako duszpasterski, ekum eniczny i misyjny. C elem Soboru,
który został zapowiedziany przez Jana XXIII w encyklice A d P etri C athedram z 29 VI 1959 roku75, miał być akt odnow y Kościoła, jego rzeczyw is­
tości pastoralnej. Nie chodzi tu o jakieś zm iany D epozytu W iary, który z a w ­
sze zostanie niezm ienny, ale na pewno chodziło tu o dostosow anie się do
wezwań epoki, jak również podjęcie dialogu ze światem w sp ółcz esn y m 76.
Jan XXIII wykazywał, że jest otwarty na w szelkiego rodzaju sprawy Kościoła
i świata. Papież miał nadzieję, że Kościół, otw orzyw szy się na świat, będzie
mógł zaprosić do jedności braci odłączonych.
Dnia 25 XII 1961 roku Jan XXIII wydał Bullę H um anae scilutis zap o w ia­
dającą otwarcie Soboru, jak również ukazującą główne cele Soboru W a ty k a ń ­
skiego II. W bulli tej papież w ym ienił te zadania: uczynić K ościół zdolnym
w większym stopniu do uczestnictwa w rozw iązyw aniu problem ów , jakie stoją
przed światem; sprawić, by działania jego stały się bardziej skuteczne oraz
przygotować drogę do zjednoczenia wszystkich chrześcijan. W drugim d o k u ­
mencie C oncilium die nostro z dnia 22 II 1962 roku papież w yznaczył dzień
otwarcia Soboru na 11 października 1962 rok u77.
W poniższych uwagach ukażem y w krótkim zarysie przebieg sesji s ob oro ­
wych, aby uwypuklić czw artą sesję, na której przyjęto schemat o misjach.
Sobór Watykański II został otwarty 11 X 1962 roku. U czestniczyło w nim
2850 ojców: w tym 85 kardynałów, 8 patriarchów, 533 arcybiskupów , 2131
biskupów, 12 opatów, 14 prałatów nullius, 67 przełożonych za k onn ych 78.
N ow ością na Soborze była obecność obserw atorów niekatolickich - w sumie
przy końcu Soboru ich liczba doszła do 93, reprezentow ali oni 28 K ościołów
i wyznań.
75 J a n XXIII, E ncyklika A d P etri C athedram , AAS 51(1959), s. 513.
76 Zob. D y l , art. cyt. s. 80.
77 Por. l a m ż e , s . 8 l ; por. F e 1 i c i, art. cyt., s. 9-70.
'8 Por. F e 1 i c i, art. cyt., AK 54(1962), z. 321. A bp w tym artykule przedstaw ił walory
Soboru, który okazał się całkow icie pastoralny i duszpasterski. U kazał krótko program Jana
XXIII i przygotowanie do Soboru.
Sobór W atykański II odbył cztery sesje' '. Pierwsza trwała od 11 X do
8 XII 1962 roku. P rzeanalizow ano przygotow ane przez kom isje schematy
o O bjaw ieniu, liturgii, środkach społecznego przekazu, ekum enizm ie i K oś­
ciele80.
D ruga sesja soborow a trwała od 11 X do 4 grudnia 1963 roku. Ojcowie
przyjęli zm ienione schem aty o liturgii i o środkach społecznego przekazu,
przeanalizow ano schem aty o Kościele, o pasterskich zadaniach biskupów oraz
o ekum enizm ie. Na tej sesji szczególny akcent położono na sakramentalność
w K ościele i kolegialność b isk upó w 81.
Trzecia sesja trwała od 14 IX do 21 XI 1964 roku. Przyjęto przeredagow a­
ne schem aty o Kościele, ekum enizm ie i o Katolickich Kościołach W sch od ­
nich. A nalizow ano także schem aty o wolności religijnej, o duchow nych, apos­
tolstw ie świeckich, religiach niechrześcijańskich, wychowaniu chrześcijań­
skim, o zakonach i o K ościele w świecie współczesnym . Kontrowersje budził
rozdział dotyczący Ż ydów w deklaracji o religiach niechrześcijańskich8\
C zw arta sesja trwała od 14 IX do 8 XII 1965 roku. Przegłosow ano osta­
tecznie i przyjęto kolejno dokum enty: o pasterskich zadaniach biskupów,
o życiu i posłudze kapłanów , o apostolstwie świeckich, o wychowaniu chrześ­
cijańskim i dopiero na końcu zajm ow ano się schematem dekretu A d gentes
o m i s j a c h .
N astępcą Jana XX III po jego śmierci, która nastąpiła w czasie trwania
Soboru, został w ybrany Giovanś Battista Enrico Antonio Maria Montini, który
przyjął imię Pawła VI (1963-1978). Już 22 VI 1963 roku nowy papież wydał
odezw ę do świata, w której w spom niał o kontynuacji Soboru W atykańskie­
go II
Paw eł VI wyraził chęć kontynuacji podjętej drogi. Przed trzecią
sesją Paw eł VI powołał Sekretariat dla religii niechrześcijańskich. W dniu
14 IX 1964 roku w obecności 2500 uczestników Soboru rozpoczął M szą
Ś w iętą III sesję sob oro w ą w raz z 24 biskupam i według wskazań uchwalonej
K onstytucji o liturgii Sacrosanctum ConcUimmS5.
19 Zob. D y l , dz. cyt., s. 82; por. F e 1 i c i, dz. cyt., s. 66-75.
80 Zob. D y 1, art. cyt., s. 82.
81 Zob. tam że, s. 83.
82 Tam że; por. P a v e n t i, art., cyt., s.72-75.
83 Zob. D y l , art. cyt., s. 83.
84 Zob. tam że, s. 84.
85 P a w e ł
VI, K onstytucja A postolska o s'więtej Liturgii Sacrosanctum Concilium
Soboru W atykańskiego II, AAS 56(1964), s. 104 n.
Przed czw artą sesją, ostatnią, powstał now y organ w atykański, a m iano w i­
cie: Sekretariat dla niewierzących, którego kierow nikiem został A bp W iednia
Franz K önig86.
Po tym krótkim i ogólnym przedstawieniu Soboru W a ty kań skiego II, jego
sesji, chcemy przystąpić do ukazania układu i przebiegu prac zw iązanych
z formowaniem się schematu o misjach. Okres I sesji Soboru nie zaznaczył
się niczym szczególnym w kwestii dotyczącej naszego schem atu, a kom isja
m isyjna nie urządzała naw et zebrań roboczych.
Od samego początku 1963 roku w ytworzyły się w okół schem atu m isyjnego
okoliczności sporów i nieufności. W styczniu kard. A gagianian podał m iędzy
innymi wskazówkę, że doniosłość misji wym aga, aby nie tylko schem at m i­
syjny om awiał działalność misyjną, lecz żeby także inne schem aty nie p o m i­
jały dotychczasowych jej problem ów.
Dlatego ze względu na skromny zakres w yznaczony schem atow i m isyjne­
mu, komisja wyraziła prośbę (uw zględnioną w lutym przez kom isję central­
ną), aby jej eksperci mogli brać udział w obradach tych kom isji soborowych,
które b ędą om awiać sprawy dotyczące m isji8 . W dniu 30 I 1963 roku kard.
Agagianian otrzym ał wyniki obrad komisji koordynacyjnej do tyczące p o n o w ­
nego opracowania schematu z zaleceniem w ykorzystania m ateriałów o p raco­
wanych przez komisję centralną. Ponadto wśród załączników znalazło się
m em orandum w sprawie zniesienia K ongregacji R ozkrzew iania W iary.
Kom isja misyjna, biorąc pod uwagę głosy biskupów A m eryki Łacińskiej,
dom agała się, by definicji czy określenia misji nie zacieśniano jedy n ie do
terytoriów podlegających Kongregacji R ozkrzew iania W iary, lecz aby objęto
nią także wszystkie kraje Am eryki Łacińskiej oraz kraje znajdujące się
w stanie dechrystianizacji3". Kom isja koordynacyjna od pow iedziała jasno
i stanowczo na trzy ściśle ze sobą pow iązane pytania: 1) W spo m niany podział
terytoriów' pom aga wydatnie w jednolitym i skutecznym kierow nictw ie d zia­
łalności misyjnej, w rozw iązyw aniu jej złożonych problem ów i stosowaniu
roztropnej adaptacji; 2) Z achow anie K ongregacji R ozkrzew iania W iary jako
organu kierow niczego odpow iada w wysokim stopniu interesom dzieła m isyj­
86 Zob. D y l , art. cyt., s. 84.
87 Zob. P l u s z c z y k, art. cyt., s. 16-17; por. P a v e n t i, art. cyt., s. 73.
38 Zob. P l u s z c z y k, art. cyt., s. 17; K om isja M isyjna chciała przede w szystkim
poznać stanowisko Komisji C entralnej w sprawie K ongregacji R ozkrzew iania W iary oraz
podziału na terytoria Iuris com munis et m issionis.
nego; 3) Ze w zględu na specyficzną sytuację m isyjną Ameryki Łacińskiej
m ożna zaliczyć j ą do terenów „prawdziwych m isji”89.
Po tych w yjaśnieniach opracow ano nowy tekst schematu, który ujęto w e­
dług poniższego planu:
C z ę ś ć I. O sam ych misjach. Rozdział I. Ogólne zasady misji. Rozdział
II. Św ięta posługa na misjach. 1. A postolstw o kleru. 2. Apostolstwo świec­
kich. R ozdział III. K ierow nictw o misji i C z ę ś ć II. W spółpraca misyjna.
R ozdział I. W spółpraca Episkopatu i kleru. Rozdział II. Obowiązek misyjny.
R ozdział III. W spółpraca świeckich - zachęta.
W kwietniu 1963 roku nadeszły dalsze uwagi Ojców. Uwzględniono je
w now o opracow anym tekście. Nie znalazł on jednak uznania komisji koordy­
nacyjnej, która nadesłała nowe uwagi, co zmusiło komisję m isyjną do prze­
pracow ania całego tekstu na 10 sesjach plenarnych w październiku, listopadzie
i grudniu 1963 roku. Przestudiowanie i zredagowanie poszczególnych rozdzia­
łów pow ierzono czterem nowo utworzonym podkomisjom. Nowy tekst sche­
matu był gotów ju ż 5 XII i natychm iast przesłano go do kard. Cicognani90.
M iędzy d ru g ą a trzecią sesją Soboru kom isja koordynacyjna postanowiła
połączyć kilka nieprzedyskutow anych schematów. Zanosiło się jednak na to,
że schem at o m isjach zostanie skreślony z listy, lecz w końcu polecono ko­
m isji redakcyjnej ująć go w 14 propozycjach. W takiej też formie zatwier­
dziła go kom isja k oo rdynacyjna i na polecenie papieża w styczniu 1964 roku
został rozesłany do wszystkich biskupów. P roponow any schemat miał pobu­
dzić do dyskusji, w yrażenia swoich uwag, sugestii i opinii. Prawie 1000 stron
druku zajęły pisem ne kom entarze i postulaty. D nia 6 XI 1964 roku na 116
K ongregacji generalnej schem at wszedł na forum obrad soborowych. W tej
K ongregacji - jako jedy nej - uczestniczył sam Paweł VI91.
P apież w swoim przem ów ieniu wyraził doniosłość i ważność misyjnej
działalności Kościoła. Jednak Ojcow ie soborowi ustosunkowali się do sche­
matu o m isjach bardzo nieprzychylnie. O dbyła się trzydniowa dyskusja,
w czasie której zabrało głos 28 Ojców, wyrażających w imieniu ogółu bisku­
pów opinię o proponow anym schemacie. Oto kilka ich uwag:
1)
Ze w zględu na ogrom ne znaczenie misji nie m ożna zacieśniać problemu
do kilku niew ystarczających propozycji, lecz trzeba mu poświęcić odrębny
schemat.
89 Por. G. G r o t t i, M isje w A m eryce Łacińskiej, [w:] M isje po Soborze Watykańskim //,
Ptock 1981, s. 114-121.
90 Zob. P 1 u s z c z y k, art. cyt., s. 18; por. P a v e n t i, art. cyt., s. 73.
91 Zob. P l u s z c z y k, art. cyt., s. 18.
2) Działalność m isyjną K ościoła należy oprzeć na m ocnej i głębokiej
podstawie biblijnej i teologicznej w pow iązaniu ze źródłem tryn itam ym oraz
w łączności z Konstytucją o K ościele i z D ekretem o eku m en izm ie92.
3) Należy podać ścisłą definicję „m isji”; podkreślić potrzebę i nag ląc ą
konieczność działalności specyficznie m isyjnej, ukazując jej rolę i znaczenie
w sposób zrozumiały dla ludzi w spółczesnych9 .
4) W zadaniach misji trzeba w ykazać pow szechność posłannictw a K ościoła
dla uniknięcia podejrzeń i oskarżeń, że K ościół jest zw iązany z potęgam i
politycznymi.
To były pew nego rodzaju ogólne uwagi, a teraz przybliżym y kilka szc ze­
gółowych, a mianowicie:
- należy podać jasne w skazów ki dla pracy misyjnej, zdolne obudzić n o w ą
energię, ducha apostolskiego i pow ołania misyjne;
- szerzej om ówić konieczność adaptacji Kościoła na misjach, w ykazując,
że przyjęcie katolicyzm u nie oznacza wyrzeczenia się narodow ej tradycji
kulturowej;
- wyjaśnić rolę instytutów zakonnych na m isjach94, aby zapew nić im
większy dopływ misjonarzy;
- określić jasno stosunki między O rdynariuszem m iejsca a Instytutam i
zakonnymi na misjach i podkreślić rów ność praw i obow iązków kleru m iej­
scowego i misyjnego;
- w iększą uwagę zwrócić na katechetów i katechistów 95, podkreślając
potrzebę ducha apostolskiego koniecznego w m łodych Kościołach;
- wreszcie ukazać jasno w łaściw ą postaw ę m isyjną laikatu, jeg o udziału
w ewangelizacji oraz konieczność w ychow ania dojrzałego i sam odzielnego
92 DM 16 - num er ten mówi o potrzebie form acji ekum enicznej obejm ującej zw łaszcza
alum nów i kapłanów. Zwraca uwagę na młode Kościoły, które tym stają się silniejsze, im
w ięcej same w ydają powołań kapłańskich.
93 DM 21 - dekret mówi, że „K ościół nie jest napraw dę założony, nie żyje w pełni [...]
jeżeli wraz z hierarchią nie istnieje i nie pracuje autentyczny laikat” ; KDK 58 - „K ościół
w iem y własnej tradycji i zarazem św iadom y swej uniw ersalnej misji potrafi naw iązać łączność
z różnym i formami kultury, przez co bogaci się zarów no sam Kościół, jak i różne kultury”.
94 DM 32 - jest m owa o instytutach na m isjach, DM 40 - najw iększy udział w misji
K ościoła m ają instytuty zakonne, DM 18 - m ow a o w artości pracy prow adzonej na m isjach
przez instytuty misyjne.
95 Zob. DM 17 - pośw ięcony został formacji katechistów , zarów no m owa o kobietach, jak
i o m ężczyznach. Katechista na m isjach pełni w yjątkow ą funkcję i rolę. Pow inien m ieć m isję
kanoniczną od biskupa.
laikatu m iejscow ego, który byłby gotow y do zaangażowania się w dzieło
m isyjne K ościo ła96.
Jeszcze w jedn ym aspekcie został poddany krytyce schemat o misjach,
a m ianowicie: w kwestii rozum ienia pojęcia „m isje” - nie zadowoliło Ojców
soborow ych określenie misji jako w ysyłanie misjonarzy do poszczególnych
narodów z krajów zachodnich czy innych. Jest to rozum ienie starego modelu
pojm ow ania misji.
Z aistniała potrzeba n ow szego ujęcia i zrozumienia m isyjności Kościoła.
S k rytykow ano i postaw iono jeszcze kilka szczegółowych zarzutów odnośnie
do następujących spraw i kwestii:
a) nie m ożn a instytutów m isyjnych uważać za jedyne instytucje Kościoła
dla ponoszenia ciężaru odpow iedzialności za rozwój misji, jest to przeciwne
idei p ow szechności Kościoła;
b) nieuznaw anie pluralizm u liturgii Kościołów, równości prawnej, określić
należałoby rolę członków K ościołów misyjnych - biskupi, kapłani, katolicy
świeccy;
c) nie należy w yłączać krajów m isyjnych ze współpracy misyjnej;
d) niew łaściw a form acja kleru rodzim ego97.
T rzeba przyznać, że schem at o m isjach przechodził wiele przeciwności i nie­
zrozum ienia. Na 1914 głosujących 1605 zażądało przepracowania tekstu, 311
Ojców głosow ało za schem atem , 2 głosy były nieważne. Na plenarnym posie­
dzeniu K om isji w dniu 16 XI 1964 roku powierzono opracowanie nowego
schem atu O. J. Schutte, przełożonem u Generalnem u Ojców W erbistów. Do
pom ocy pow ołano oso b n ą podkom isję, która składała się z biskupów - Riebe,
Lokuang, Zoa, L ecuona oraz ekspertów Congara, Seumiosa, Grasso, Neunera
i G l a s i k a '’.
Uwagi końcow e p ośw ięcone zostan ą ostatniemu schematowi, który został
przyjęty. P o dko m isja opraco w ała n ow y tekst w dniach od 12 do 26 stycznia
w dom u O jców W erbistów w Nem i pod Rzym em , starając się uwzględnić
wszelkiego rodzaju p ropozycje i postulaty przedłożone w auli soborowej. Na
dalszych sesjach plenarnych w N em i od 29 III do 3 IV kom isja obradowała
nad no w ym tekstem , lecz poszczególnym i rozdziałami musiały się zająć osob­
ne podkom isje. Podkreślano, że o bow iązek ewangelizacji spoczyw a przede
96 DM 21 - mówi o aktyw ności laikatu na m isjach, RiM 71 - papież podkreśla, że
w szyscy ludzie św ieccy są m isjonarzam i na mocy chrztu św iętego, RM 73 - mowa o katechistach.
97 Zob. P l u s z c z y k, art. cyt., s. 19 i 20.
98 Tam że, s. 20; zob. P a v e n t i, art. cyt., s. 77-83.
wszystkim na papieżu i hierarchii, a następnie dotyczy wszystkich chrześcijan
jako członków Chrystusow ego Kościoła.
Jakość obecnego schematu była zadowalająca. Schem at o m isjach posiadał
39 num erów, które ujęto w następującym porządku:
Wstęp
Rozdział I. Działalność misyjna.
Rozdział II.
1. Preew angelizacja(św iadectw o chrześcijańskie).
2. Głoszenie Ewangelii i Z grom adzenie Ludu Bożego.
3. Tw orzenie społeczności chrześcijańskiej.
Rozdział III. M isjonarze
Rozdział IV. Organizacja działalności misyjnej.
Rozdział V. W spółpraca z misjami.
Dyskusja nad schematem rozpoczęła się 7 XI 1965 roku i p row adzono ją
w dniach 8 i 11 XI 146 i 147 K ongregacji generalnej, w czasie której zgło ­
szono liczne nowe postulaty i propozycje. W dniu 19 X przew odniczący
piątej podkomisji i eksperci rozpoczęli w N em i żm udn ą pracę p rzestu diow a­
nia i opracowania poprawek; 1 i 2 XI uzgodniono je ze schem atem w now ym
ujęciu i podziale. Tak zredagowany tekst przesłano komisji koordynacyjnej.
Poprawiony schemat w ręczono Ojcom Soboru na K ongregacji generalnej
w dniu 9 XI. Następnego dnia rozpoczęto trzydniow e sesje pośw ięcone
przedyskutowaniu i głosowaniu. Termin był krótki, jedn ak popraw ki ostatecz­
ne uwzględniono i uzgodniono z tekstem, który 18 XI listopada został za­
twierdzony 9 na plenarnym posiedzeniu komisji.
Dnia 7 XII na K ongregacji generalnej odbyło się ostateczne głosowanie,
które przyniosło 2394 głosów p la c e t i tylko 5 głosów n on-placet. W tym
samym dniu Dekret o działalności m isyjnej K ościoła został uroczyście o g ło ­
szony przez papieża Pawła VI.
W ypracowany na auli soborowej Dekret A d g entes jest dow odem na otw ar­
tą postawę tegoż Soboru dla tych dziedzin Kościoła, jakim i są misyjność
i działalność prow adzona na tym właśnie polu wobec świata. M isja ad g en ­
tes kieruje się do narodów, wspólnot ludzkich, różnych środow isk społeczno-kulturowych, w których Chrystus i Jego E w angelia nie są jeszcze znane albo
w których brak jest praktycznie zorganizow anej w spólnoty w yznaw ców C hry ­
stusa, by m ożliwe było wcielanie prawd wiary w dany kontekst kulturowy
i głoszenie jej innym grupom ludzi poszukujących światła ew angelicznej n a ­
dziei. To wyraża Jan Paweł II w m isyjnej encyklice R edem ptoris m issio
99 Zob. P ł a s z c z y k , art. cyt., s. 21 i 22; por. P a v e n t i, art. cyt,, s. 77-83.
w num erze 34. Papież wskazuje na to, że „bez misji a d g en tes” sam wymiar
m isyjny K ościoła katolickiego byłby pozbaw iony swego podstawowego zna­
czenia i swej wzorczej realizacji. Ta specyficzna działalność misyjna pow in­
na odróżniać się od pospolitej działalności pastoralnej Kościołów lokalnych
i od nowej e w a n g elizac ji100. Oczywiście, że tych działalności nie da się
zbyt precyzyjnie oddzielić, gdyż w yrastają one z aktywności gminy chrześci­
jańskiej od sam ego Chrystusa, który posyła swój Kościół, by zaniósł zbawie­
nie aż po krańce świata.
M ISSION ARY CHARACTER OF THE CATHOLIC CHURCH
IN THE H ISTORICAL AND LEGAL ASPECTS
- THE DEFINITION OF M ISSION "AD GENTES"
Summary
The C hurch's m issionary activities are still topical. At present they have been given
a direction by Pope John Paul II who at the same tim e in his speeches and papal documents
stressed his spiritual unity with his predecessors w ho cared about missions. The whole paper
is an attem pt at presenting the m issionary character o f the Catholic Church and the organiza­
tion of the m issionary activity in the historical and legal aspects. The latter aspect is better
seen as we base our considerations on the Council docum ents and on the legal norm s o f John
Paul II's code. The paper also takes a historical approach, devoid of significant contem porary
analyses, although som e o f them are m entioned. W e suggest that problem s connected with
m issions should be rem inded, so that the source of the C hurch's existence in the millenium
about to end, could be seen and so that the Catholic C hurch could revive and become more
alive w ithin the consciousness of its m issionary essence. The Church, sent by Christ to peoples
and nations, obedient to His m issionary call "G o and teach all nations”, in an incessant, con­
stant w ay gives testim ony as far as the lim its o f the w orld. The article discusses the legal
sources, the notion of "m issions”; it shows a num ber o f definitions of missions worked out by
various authors, especially by m issiologists, and it quotes the definition o f mission given by
the V atican Council II. The main legal source of the C hurch's m issionary activities is God
H im self w ho sends the Son to the world so that He could redeem it. Christ, in turn, sends the
Holy Spirit. In this sending we can see vitality and energy so that the Church could live and
reach all the continents and em brace all the people o f good will with G o d ’s love, people for
whom God has taken a liking in the Third M illennium of Christianity. Beyond the threshold
of that M illennium we can expect a new daw ning o f faith and Christian life among confessors
of C hrist.
100 Por. O. D e g r i j s e, Od „Ad g en te s” p rzez „Erangelii nuntiandi” do „Redemptoris
m iss io " , [w:] Nowa ew angelizacja, K olekcja „C om m unio” 8(1993), s. 114 i 115.
The basic parts of the paper are: 1. introduction, w here we point to legitim acy o f the
subject taken up here; we show that there is a necessity to speak about m issions to contem po­
rary Christians and also to point that on the strength o f Baptism and C onfirm ation, the sacra­
ments of Christian initiation, everybody is responsible for m issions and everybody is called
by C hrist to perform this mission; 2. explanation of the notion of "m issions” and its legal
sources. The historical context is shown of the origin of m issions and it is said on what
grounds the Church has the right and duty to continue C h rist's mission; 3. the next paragraph
acquaints the reader with the teaching o f som e popes in a historical approach, taking into
consideration what was characteristic of the given pope. It is also an attem pt at show ing the
historical organization of missions; 4. next, suggestions for the Council and m issions before
the Council are discussed. It appears that the C hurch did well, as it invited hierarchs and
monastic superiors to send in suggestions and prepositions for the C ouncil, w hich they did. As
result of these activities and proceedings in the Council aula the decree about m issions entitled
A d genres was worked out; 5. in the final paragraph the C ouncil’s teaching about m issions is
presented. It is the wealth of the C o u n cil's teaching and of the wisdom o f the Fathers of the
Council who, gifted with a plenitude of charism a by God, recognized a new im age o f the
Church in the new understanding o f m issions and evangelization.
Translated by Tadeusz K arłow icz