Pobierz dokument

SZTUKA I ZDOBNICTWO
Ludność regionu świętokrzyskiego zamieszkująca te tereny od wielu stuleci swoją odrębność
kulturową uwidaczniała w stylu budownictwa, rzemiośle i zdobnictwie. Zachowane pamiątki
owej odrębności kulturowej znajdują się w muzeach etnograficznych rozsianych na obszarze
Regionu Świętokrzyskiego.Są one cenne nie tylko dla naszego regionu ale także dla całej
kultury narodowej , stanowiąc jej integralną część.
Tkactwo
Bardzo powszechną umiejętnością, traktowaną często jako
zajęcie dodatkowe , było tradycyjne tkactwo ludowe,
którym zajmowały się kobiety w
wielu wsiach regionu
świętokrzyskiego. Podstawowym
surowcem do wyrobu odzieży były
włókna lnu, konopi oraz wełna
owiec. Przędzeniem nici zajmowały
się kobiety. Do przędzenia
przyuczane były dziewczynki około
8-ego roku życia. Z włókien po
pierwszym czesaniu robiono płótno
zgrzebne,po drugim - lniane, a na
koniec z "garstek" zostawało włókno
najcieńsze, najdelikatniejsze, z
którego robiono najlepsze płótno. Z
płótna lnianego szyto koszule, "portki" dla mężczyzn, pościel
, obrusy, worki. Koszule świąteczne wykonywano z cienkiego,
delikatnego płótna. Z przędzy lnianej wykonywano też
osnowę dla tkanin wełnianych. Z wełny tkano materiały
m.in.na zapaski, sukmany, spódnice i na "kilimy" do nakrycia łóżek w święta. Do znanych
tkaczek na terenie regionu świętokrzyskiego należały m.in. Maria Telka z Siekierna, Marianna
Łakomiec z Podmąchocic. Obecnie tym rzemiosłem zajmuje się coraz mniej osób. Nie zanikło
ono zupełnie czego żywym przykładem jest Pani Danuta Obara ze Skarżyska - Kamiennej.
Zajmuje się ona tkactwem ludowym. Tka ona kilimy na starym domowym krośnie. Swoje prace
eksponuje na wielu imprezach folklorystycznych odbywających się w naszym regionie.
Rzeźba
Tematyka prac artystów rzeźbiarzy regionu świętokrzyskiego jest
bardzo zróżnicowana. Rzeźbią oni figury przestrzenne stojące oraz
płaskorzeźby. Wszystkie rzeźby wykonane są ręcznie z drewna przy
pomocy stalowych dłut i noży. Twórcy niektóre prace pozostawiają w
stanie surowym, aby nadać postaciom określony charakter. W
Skarżysku tworzy swoje rzeźby A. Kozłowski. Współpracuje on z
Domem Kultury w Mostkach - bardzo prężnym ośrodkiem kultury
ludowej naszego regionu - gdzie wystawia swoje prace. Na zdjęciu obok widzimy dwie rzeźby
wykonane przez tego właśnie artystę.
Garncarstwo
Garncarstwo jest jednym z najstarszych i najbardziej
rozpowszechnionych rzemiosł w regionie świętokrzyskim.
Ośrodki garncarskie powstawały przede wszystkim tam,
gdzie istniało odpowiednie zaplecze surowcowe. Do
najciekawszych, wygasłych w okresie międzywojennym
oraz istniejących do dzisiaj należą warsztaty z Denkowa,
Kątów Denkowskich, Koszar, Chałupek, Odrowąża,
Rędocina, Iłży, Skalbmierza, Sobótki i Szczekocin. Obok
pozbawionych szkliwa "biskwitów" i popularnych
"siwaków" wyrabiane są naczynia pokryte szkliwem,
barwy zielonej, miodowej i brunatnej. Garnki, dwojaki, misy i dzbany posiadają tradycyjne
formy i charakterystyczne dla warsztatów zdobnictwo. Tradycje lepienia glinianych figur
sięgają początku naszego stulecia. Ceramika figuralna zapoczątkowana przez garncarzy
iłżeckich i rozwijana w innych ośrodkach Kielecczyzny jest do dzisiaj kontynuowanym działem
plastyki ludowej. Do utalentowanych artystów, których prace prezentowane są na wielu
wystawach, należą: Stanisław Pastuszkiewicz, Stanisław Kosiarski i jego córka Jadwiga,
Konstanty Ciepielewski (Iłża), Stanisław Seweryński (Odrowąż), Andrzej Rokita (Rędocin),
Tadeusz Połetek, Helena Kaczmarska (Ostrowiec), Stefan Sowiński (Chałupki). W celu
propagowania zanikającego w ostatnich czasach garncarstwa powołano w Chałupkach
"Szkółkę Garncarską", prowadzoną przez Wojewódzki Dom Kultury w Kielcach. Otwarto także
w tej miejscowości "Ośrodek Tradycji Garncarstwa", w którym prezentowane są wyroby
gliniane.
Zabawkarstwo
Dawniej dzieci, mieszkające we wsiach świętokrzyskich,
bawiły się przeważnie zabawkami wykonanymi z naturalnych i
łatwo dostępnych surowców, jak: słoma, sitowie, skrawki
tkanin, drewno i glina. W ten oto sposób powstawały gliniane:
"gwizdawki",fujarki i miniaturowe naczynia wytwarzane przez
zawodowych garncarzy oraz zabawki drewniane
produkowane w okolicach Łącznej: dwu- i trzykonne bryczki,
"kolibki" na biegunach, "karuzelki", motyle i ptaki z
ruchomymi skrzydłami, wózki, konie na biegunach. Do
znanych wykonawców zabawek ludowych drewnianych
należą Stanisław Cisek z Ostojowa, Roman i Piotr Piwowarczykowie z Łącznej. Zabawki ze
słomy, sitowia i bibuły wykonuje m.in.Genowefa Kaleta z Mąchocic. Zabawki sprzedawano na
targach oraz na odpustach i jarmarkach.
Drobne sprzęty drewniane
W tradycyjnym modelu samowystarczalnej gospodarki wiejskiej
regionu świętokrzyskiego bardzo powszechna była umiejętność
obróbki drewna - wyrób drewnianych naczyń dłubanych, w pewnym
zakresie ciesielstwo, a nawet stolarstwo; plecionkarstwa - wyrób
naczyń ze słomy, wikliny. Wyrobem takich przedmiotów, przede wszystkim na własne
potrzeby, zajmowało się wielu gospodarzy. Niemniej jednak w niektórych wsiach
świętokrzyskich istniały wyspecjalizowane warsztaty zajmujące się produkcją i sprzedażą,
bądź świadczący inne usługi rzemieślnicze. W okolicach Łysej Góry włościanie trudnili się
wyrobem przetaków i opałek. W Brzezinach (gm. Masłów) wyrabiano
laski i miotły. W okolicach Suchedniowa robiono wrzeciona i
przęślice. Na terenie całego regionu wytwarzano drewniane maselnice
do wyrobu masła, naczynia na wodę, maglownice do prania bielizny,
buty zwane "trepami" oraz łyżki drewniane. Duże ośrodki wyrobu
sprzętów drewnianych znajdowały się przeważnie na terenach
zalesionych np. w okolicach Rakowa, Bielin czy Łącznej. Do ich
wytwarzania wykorzystywano różne gatunki drzew, głównie liściaste.
Łyżki wykonywano z drewna olchowego i lipowego, koryta z
wierzby,olchy i topoli, a podeszwy trepów z drewna dębowego, brzozy
lub osiki. Obecnie w większości wsi świętokrzyskich ca łkowicie
zaniechano wyrobu wymienionych powyżej sprzętów drewnianych,
nawet na potrzeby własnych gospodarstw. Jedynie ich naprawą
zajmują się osoby przeważnie starsze, ponieważ znajomość
tradycyjnej obróbki drewna jest wśród młodego pokolenia ludności
wiejskiej znikoma.
Typowe budynki
We wsiach świętokrzyskich najczęściej budowano zagrody wielobudynkowe, złożone z
chałupy, obory, stodoły i czasem piwnicy. Zagrody grodzono często płotem plecionym z gałęzi
leszczyny lub dębiny. Pomiędzy drogą i budynkiem mieszkalnym znajdowały się ogródki
kwiatowo-warzywne. W wieku XIX chałupy posadowiane najczęściej były na kamieniach
polnych. Podstawowym materiałem budowlanym było drewno sosnowe i jodłowe lub rzadziej
modrzewiowe czy dębowe. Charakterystyczne budowle naszego regionu przedstawiamy obok
na zdjęciach.
Skansen w Tokarni
W świętokrzyskich wsiach można jeszcze dziś usłyszeć
nieskażoną gwarę, a ludowe zwyczaje kultywują zespoły
folklorystyczne, rzeźbiarze i malarze, garncarze,
wycinankarki i kowale. Ten zachowany dorobek kulturowy
można podziwiać w wielu skansenach znajdujących się na
terenie regionu świętokrzyskiego. Skanseny te przełamują
stereotyp zwiedzania budynków muzealnych z
przewodnikiem i są żywą popularyzacją pracy i
kulturalnego życia naszych przodków . Muzeum Wsi Kieleckiej jest gospodarzem skansenu w
Tokarni. W skansenie tym znajduje się wiele ocalonych przed działaniem czasu dawnych
chałup, dworków, spichlerzy, kościółków, wiatraków, aptek, kuźni i zadziwia niezwykłym
zbiorem przedmiotów użytkowych. W przeniesionych i zrekonstruowanych obiektach są
instalowane typowe meble ludowe, inwentarz domowy, tradycyjne narzędzia robocze i wzory
sztuki ludowej. Pomimo głównych typów mieszkań są tutaj zastąpione wszystkie rodzaje
tradycyjnych budowli gospodarczych: stodoły, chlewy, spichlerze, piwnice, studnie i inne
mniejsze budowle. Pełny obraz wsi w skansenie uzupełniają takie budowle jak: dworek (wraz z
folwarkiem i budynkami dla służby), młyny, wiatraki i kuźnie. Wnętrza przeniesionych budowli
są kompletnie wyposażone w meble, narzędzia i sprzęty codziennego użytku typowe dla
regionu. Dążenia twórców do właściwego zagospodarowania otoczenia budynków z
odtworzeniem
upraw,
usytuowaniem
drzew i krzewów
oraz malej
architektury jak
płoty, kładki,
studnie okazały
się ich pełnym
sukcesem.