Pakiet aktualizacyjny podręcznika „Geografia XXI

Pakiet
aktualizacyjny podręcznika
„Geografia XXI wieku”
Dział I
Współczesne problemy
demograficzne i społeczne świata
1
geografia xxi wieku
1.1. M
iędzy ekumeną a anekumeną.
Przyczyny zróżnicowania gęstości
zaludnienia
Tab. 1. Dziesięć najludniejszych krajów świata w 2012 r. i prognozy na rok 2050.
Liczba ludności
w mln (2012)
Państwo
Liczba ludności
w mln (2050)
Państwo
Chiny
1350
Indie
1691
Indie
1260
Chiny
1311
USA
314
USA
423
Indonezja
241
Nigeria
402
Brazylia
194
Pakistan
314
Pakistan
180
Indonezja
309
Nigeria
170
Bangladesz
226
Bangladesz
153
Brazylia
213
Rosja
143
Demokratyczna Republika Konga
194
Japonia
128
Etiopia
166
(Źródło: 2012 World Population Data Sheet, Population Reference Bureau
www
http://www.prb.org/Publications/Datasheets/2012/world-population-data-sheet.aspx)
ab. 2. Gęstość zaludnienia (liczba osób/km²) w wybranych państwach o najwyższych wartościach
T
tego wskaźnika w 2012 r.
Państwo
Gęstość zaludnienia
(liczba osób/km²) 2012
Singapur
7751
Bahrajn
1925
Malta
1262
Bangladesz
1062
Korea Południowa
491
Liban
414
Rwanda
411
Holandia
403
Indie
383
Belgia
364
(Źródło: 2012 World Population Data Sheet, Population Reference Bureau)
2
geografia xxi wieku
Tab. 3. Gęstość zaludnienia (liczba osób/km²) w wybranych państwach o najniższych wartościach
tego wskaźnika w 2012 r.
Gęstość zaludnienia
(liczba osób/km²) 2012
Państwa
Mongolia
2
Namibia, Australia, Islandia, Botswana, Kanada
3
Mauretania, Libia, Gujana
4
Gabon, Kazachstan
6
Rosja
8
(Źródło: 2012 World Population Data Sheet, Population Reference Bureau)
Ryc. 1. Procentowy udział poszczególnych kontynentów w zaludnieniu świata w roku 2012.
10,50%
Azja
8,50%
15,20%
4,90%
0,50%
60,40%
Afryka
Europa
Ameryka Łacińska
Ameryka Północna
(Kanada i USA)
Australia i Oceania
(Źródło: 2012 World Population Data Sheet, Population Reference Bureau)
Ryc. 2. Procentowy udział poszczególnych kontynentów w zaludnieniu świata w roku 2050.
7,60%
Azja
24,30%
7,70%
4,90%
0,60%
54,90%
Afryka
Europa
Ameryka Łacińska
Ameryka Północna
(Kanada i USA)
Australia i Oceania
(Źródło: 2012 World Population Data Sheet, Population Reference Bureau)
Według 2012 World Population Data Sheet, Population Reference Bureau liczba ludności świata
w połowie 2012 r. wynosiła 7058 mln, prognozy na 2025 r. przewidują 8082 mln, a w 2050 – 9624 mln.
www
3
(Źródło: http://www.prb.org/Publications/Datasheets/2012/world-population-data-sheet.aspx)
geografia xxi wieku
1.3. „ Wędrująca planeta”.
Przyczyny i kierunki migracji
Tab. 1. Wskaźnik salda migracji (na 1000 mieszkańców) w wybranych państwach emigracyjnych
w 2012 r. (szacunki).
Państwo
Wskaźnik salda migracji
Jordania
–33,4
Syria
–27,8
Liban
–12,1
Somalia
–11,6
Mołdawia
–10,0
Kirgistan
–8,1
Haiti
–6,9
RPA
–6,2
Mali
–5,1
Sudan
–4,5
(Źródło: CIA World Factbook; 2012)
Arabska rewolucja, zapoczątkowana w 2011 r. w państwach Afryki Północnej i kontynuowana
w krajach Bliskiego Wschodu, przyczyniła się do radykalnych zmian w kierunkach migracji w tym regionie.
Syria, która jeszcze w 2010 r. była trzecim państwem na świecie, gdzie przebywało najwięcej uchodźców (1 mln), od wybuchu wojny domowej w marcu 2011 r. sama w krótkim czasie przeistoczyła się
z kraju imigracyjnego w państwo emigracyjne.
Według Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) ok. 1,2 mln
Syryjczyków zostało przesiedlonych w kraju od wybuchu wojny w 2011 r. Aby uciec od przemocy, ponad
335 tys. uchodźców syryjskich (zarejestrowanych) uciekło do sąsiednich państw, głownie do Jordanii,
Iraku, Libanu i Turcji. Ich prawdziwa liczba może osiągnąć po koniec roku 2012 nawet 700 tys. Wielu
niechętnie deklaruje się jako uchodźcy w obawie przed represjami dla ich rodzin pozostających w Syrii.
(Źródło: Agencja Reuters, 09.10.2012)
Tab. 2. Wskaźnik salda migracji (na 1000 mieszkańców) w wybranych państwach imigracyjnych
w 2012 r. (szacunki).
Państwo
Wskaźnik salda migracji
Katar
40,6
Zimbabwe
23,8
Zjednoczone Emiraty Arabskie
16,8
Singapur
15,6
Bahrajn
14,7
(Źródło: CIA World Factbook; 2012)
4
geografia xxi wieku
Największą liczbę imigrantów (na 1000 mieszkańców) przyjmują od lat bogate w ropę naftową
kraje Rady Współpracy Zatoki Perskiej. W ciągu ostatnich 60 lat ich populacja wzrosła z ok. 4 do
ponad 40 mln, głównie za sprawą procesów migracyjnych. W Katarze i Zjednoczonych Emiratach
Arabskich obcokrajowcy stanowią większość populacji kraju (odpowiednio ok. 70 i 80%). Azjaci są
większością zagranicznej siły roboczej we wszystkich krajach Rady.
(Źródło: http://biuletynmigracyjny.uw.edu.pl/; 12.2011)
Z raportu Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHCR)
opublikowanego w czerwcu 2012 r. wynika, że rok 2011 był rekordowy od 2000 r. pod względem liczby
osób zmuszonych do ucieczki ze swojego kraju (800 tys.). UNHCR szacuje, że w 2011 r. liczba uchodźców na świecie wzrosła o 4,3 mln osób. W roku 2011 na świecie było 42,5 mln uchodźców. Liczba ta
obejmuje 15,2 mln uchodźców opuszczających swój kraj, 26,4 mln wewnętrznie przesiedlonych i 895 tys.
ubiegających się o azyl polityczny. Pomimo dużej liczby nowych uchodźców, ogólna ich liczba była
niższa niż w 2010 r. (43,7 mln ludzi), głównie w związku z dużą liczbą uchodźców wewnętrznych
wracających do domu (3,2 mln). Największymi „producentami” uchodźców pozostają nadal Afganistan (2,7 mln), Irak (1,4 mln), Somalia (1,1 mln), Sudan (0,5 mln), Demokratyczna Republika Konga
(491 tys.), Mjanma (Birma) (415 tys.), Kolumbia (396 tys.). Około cztery piąte uchodźców na całym
świecie ucieka do krajów sąsiednich. Największa ich liczba przebywa w Pakistanie (1,7 mln), Iranie
(886,5 tys.), Kenii (566,5 tys.) i Czadzie (366,5 tys.). Wśród państw uprzemysłowionych Niemcy
przyjmują najwięcej uchodźców (571,7 tys.).
www
(Źródło: http://www.unhcr.org/4fd6f87f9.html; 06.2012)
Według GUS, w Polsce w 2011 r. saldo zagranicznych migracji na stałe wynosiło minus 4334 osoby.
Komentarz
Chodzi o saldo migracji zagranicznych na pobyt stały dla odróżnienia od salda migracji zagranicznych
na okres 12 miesięcy i więcej (migracje długookresowe) często pojawiające się w publikacjach GUS.
www
(Źródło: Dane na 2011; „Mały Rocznik Statystyczny Polski 2012”; publikacja GUS z 23.07.2012;
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_maly_rocznik_statystyczny_2012.pdf)
Wyniki spisu powszechnego GUS w 2011 r. wykazały wstępnie, że 1,8% ludności Polski (688 tys.)
urodziło się za granicą. Najwięcej pochodziło z Ukrainy (0,6%), Niemiec, Białorusi i Litwy. Najwięcej
osób urodzonych za granicą zamieszkiwało w województwie dolnośląskim. Wśród stałych mieszkańców
Polski 0,2% stanowili cudzoziemcy. Co trzeci cudzoziemiec mieszkał w województwie mazowieckim.
Około 1 940 tys. osób, będących stałymi mieszkańcami Polski, przebywało w momencie spisu
w 2011 r. za granicą powyżej 3 miesięcy. Wstępnie szacuje się, że co najmniej 2/3 emigrantów przebywało za granicą 12 miesięcy i dłużej. Najwięcej emigrantów pochodziło z województw: śląskiego,
małopolskiego i dolnośląskiego. Przebywali w Wielkiej Brytanii (30,2%), Niemczech (21,6%), USA
(11,4%), Irlandii (6,5%), Holandii (4,6%).
www
(Źródło: Dane na 2011; Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011; publikacja GUS z 03.2012;
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/lu_nps2011_wyniki_nsp2011_22032012.pdf)
Francja jest przykładem kraju, gdzie 18% ludności stanowią przybysze.
www
(Źródło: dane z 2011 r. z INSEE; http://www.insee.fr/en/default.asp
http://pl.wikipedia.org/wiki/Demografia_Francji
http://www.gazetapolska.pl/23760-francja-kontrowersyjny-wybawca-znad-zatoki-perskiej)
5
geografia xxi wieku
Tab. 3. Liczba mężczyzn przypadająca na 100 kobiet w krajach imigracyjnych Półwyspu Arabskiego
w 2011 r.
Państwo
W całej populacji
15–64 lata
Katar
329
415
Zjednoczone Emiraty Arabskie
219
275
Bahrajn
154
175
Kuwejt
143
160
Oman
122
131
Arabia Saudyjska
121
129
Na skutek przyjazdów pracowników (mężczyzn) z innych państw stosunek płci w krajach imigracyjnych Półwyspu Arabskiego jest najbardziej zaburzony na świecie.
(Źródło: CIA World Factbook; 2012)
6
geografia xxi wieku
1.4. Cywilizacja miast.
Procesy urbanizacyjne na świecie
Megalopolis wschodniego wybrzeża USA, określane jako BosWash lub Bosnywash, zamieszkuje
ok. 50 mln ludzi.
www
(Źródło: dane 10.2012; http://pl.wikipedia.org/wiki/BosWash)
Drugi obszar megalopolis rozwinął się w Japonii i obejmuje Tokio, Jokohamę, Nagoję, Osakę i Kobe.
Zazwyczaj za megalopolis uważa się obszar rozciągający się jeszcze dalej na południowy zachód przez
Hiroszimę i Kitakiusiu aż po Fukuokę (łącznie ok. 83 mln mieszkańców).
www
(Źródło: dane 08.2012; http://en.wikipedia.org/wiki/Taiheiy%C5%8D_Belt)
Zmiany w nazwach miast
Mumbaj (Bombaj)
Kolkata (Kalkuta)
Ćennaj (Madras)
Komentarz
Uległy zmianie nazwy główne 3 dużych miast w Indiach jako obowiązujące polskie nazwy
geograficzne świata. Mumbaj, Kolkata, Ćennaj to polskie nazwy główne miast, Bombaj,
Kalkuta, Madras – nazwy wariantowe; zmiany przyjęto przez Komisję Standaryzacji Nazw
Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG) na 71. posiedzeniu
30.05.2012. Choć stare nazwy pozostawiono jako wariantowe, będą one z czasem wychodzić z użycia. Mumbaj już na dobre zadomowił się w wielu publikacjach.
(Źródło: http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zmiany_egzonimow/zmiany_egzonimow_na_71_posiedzeniu.pdf,
www
http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/protokol_ksng/uchwala_2012-5.pdf)
Birma jest nazwą wariantową dla państwa, którego nazwą główną jest Mjanma; zmiana nazwy
zatwierdzona na 69. posiedzeniu KSNG 21.03.2012.
www
http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/protokol_ksng/protokol_ksng-69_posiedzenie.pdf
http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/protokol_ksng/uchwala_2012-3.pdf
Zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji na świecie w roku 2011
Dane z 2011 r., World Urbanization Prospects, The 2011 Revision, New York 2012; United Nations;
Department of Economic and Social Affairs; Population Division.
www
http://esa.un.org/unup/Maps/maps_urban_2011.htm
Tab. 1. Wskaźnik urbanizacji (w %) w 2011 r. oraz średnie roczne tempo zmian ludności miejskiej
(w %) w latach 2010–2015 w państwach o najwyższym odsetku ludności miejskiej.
Wskaźnik urbanizacji
% (2011)
Średnie roczne tempo zmian
ludności miejskiej (w %) 2010–2015
Katar
98,8
3,0
Kuwejt
98,3
2,4
Państwo
7
geografia xxi wieku
www
Belgia
97,5
0,3
Malta
94,8
0,5
Islandia
93,7
1,3
Wenezuela
93,5
1,7
Urugwaj
92,6
0,5
Argentyna
92,5
1,0
Izrael
91,9
1,7
Japonia
91,3
0,6
(Źródło: World Urbanization Prospects, The 2011 Revision, New York 2012; United Nations; Department of Economic and Social Affairs;
Population Division, http://esa.un.org/unup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm)
Tab. 1. Wskaźnik urbanizacji (w %) w 2011 r. oraz średnie roczne tempo zmian ludności miejskiej
(w %) w latach 2010–2015 w państwach o najniższym odsetku ludności miejskiej.
Wskaźnik urbanizacji
% (2011)
Średnie roczne tempo zmian
ludności miejskiej (w %) 2010–2015
Burundi
10,9
4,5
Papua-Nowa
12,5
2,7
Sri Lanka
15,1
1,4
Uganda
15,6
5,7
Malawi
15,7
4,2
Etiopia
17
3,6
Nepal
17
3,6
Niger
17,8
4,9
Sudan Południowy
18
4,2
Rwanda
19,1
4,5
Państwo
Gwinea
www
(Źródło: World Urbanization Prospects, The 2011 Revision, New York 2012; United Nations; Department of Economic and Social Affairs;
Population Division, http://esa.un.org/unup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm)
W Polsce współczynnik urbanizacji, według ostatniego spisu powszechnego GUS w 2011 r., wynosił
60% i wykazuje tendencję spadkową (62% w 2002 r.). Zmiany te były spowodowane w dużej mierze
migracjami z dużych ośrodków miejskich na obrzeża miast należące już do terenów administracyjnie
wyodrębnionych jako obszary wiejskie.
www
8
(Źródło: dane wstępne według stanu w dniu 31.03.2011 na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego w 2011 r.; „Mały Rocznik Statystyczny Polski 2012”; publikacja GUS z 23.07.2012; http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_maly_rocznik_statystyczny_2012.pdf)
geografia xxi wieku
Tab. 3. Wskaźnik urbanizacji (w %) w 2011 r. na świecie, na kontynentach i w regionach o różnym
stopniu rozwoju.
Region
świat
52,1
kraje wysoko rozwinięte
77,7
kraje słabo rozwinięte
28,5
Ameryka Północna
82,2
Ameryka Łacińska i Karaiby
79,1
Europa
72,9
Australia i Oceania
70,7
Azja
Afryka
www
9
Wskaźnik urbanizacji % (2011)
45
39,6
(Źródło: World Urbanization Prospects, The 2011 Revision, New York 2012; United Nations; Department of Economic and Social Affairs;
Population Division, http://esa.un.org/unup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm)
geografia xxi wieku
1.5. Urbanizacja czy metropolizacja?
Ekspansja przestrzenna wielkich miast
Tab. 1. Liczba ludności (w mln) największych aglomeracji miejskich w 2011 r. oraz liczba ludności
w tych aglomeracjach w 1950 r. i prognozy na rok 2025.
Aglomeracja
www
1950
2011
2025
Tokio
11,3
37,2
38,7
Delhi
1,4
22,7
32,9
Meksyk
2,9
20,5
24,6
Nowy Jork–Newark
12,3
20,4
23,6
Szanghaj
4,3
20,2
28,4
São Paulo
2,3
19,9
23,2
Mumbaj (Bombaj)
2,9
19,7
26,6
Pekin
1,7
15,6
22,6
Dhaka
0,3
15,4
22,9
Kolkata (Kalkuta)
4,5
14,4
18,7
(Źródło: World Urbanization Prospects, The 2011 Revision, New York 2012; United Nations; Department of Economic and Social Affairs;
Population Division, http://esa.un.org/unup/CD-ROM/Urban-Agglomerations.htm)
Tab. 2. Liczba miast i liczba ludności (w mln) w tych miastach według klasy wielkości aglomeracji
na świecie w roku 1950, 1975, 2000, 2010 i prognozy na rok 2025.
Typ danych
Liczba aglomeracji, w których
mieszka powyżej 10 mln mieszkańców
Populacja (w mln) zamieszkująca
aglomeracje powyżej 10 mln mieszkańców
Liczba aglomeracji, w których
mieszka 5–10 mln mieszkańców
Populacja (w mln) zamieszkująca
aglomeracje 5–10 mln mieszkańców
Liczba aglomeracji, w których
mieszka 1–5 mln mieszkańców
Populacja (w mln) zamieszkująca
aglomeracje 1–5 mln mieszkańców
Liczba aglomeracji, w których
mieszka 0,5–1 mln mieszkańców
10
1950
1975
2000
2010
2025
2
3
17
23
37
24
53
243
352
630
4
14
27
38
59
25
109
188
266
402
69
144
311
388
572
128
292
598
760
1128
102
224
396
513
750
geografia xxi wieku
Populacja (w mln) zamieszkująca
aglomeracje 0,5–1 mln mieszkańców
69
156
269
354
516
(Źródło: World Urbanization Prospects, The 2011 Revision, New York 2012; United Nations; Department of Economic and Social Affairs;
Population Division, http://esa.un.org/unup/CD-ROM/Urban-Agglomerations.htm)
Według World Urbanization Prospects, The 2011 Revision wśród 30 największych pod względem
liczby ludności aglomeracji świata w 2011 r. 6 znajdowało się w Chinach, po 3 w Indiach i USA, po
2 w Japonii i Brazylii. W 2011 r. w Chinach były aż 143 miasta z liczbą ludności powyżej 750 tys.
mieszkańców, w USA już tylko 58, a w Indiach 57 miast spełniających to kryterium.
11
geografia xxi wieku
1.6. Planeta wartości. Wpływ kultury
na funkcjonowanie społeczeństw
i gospodarek
Według szacunków CIA World Factbook w 2010 r. na świecie 33,4% ludności było wyznawcami
religii chrześcijańskiej (z czego 16,9% to katolicy, 6,2% – protestanci, 4% – prawosławni, 1,3% – anglikanie). Wyznawcy islamu stanowili 22,7% populacji, hinduizmu – 13,8%, buddyzmu – 6,8%, sikhizmu
– 0,35%, judaizmu – 0,22%, bahaizmu – 0,11%, innych religii – ok. 11%. Za osoby niereligijne i ateistów
uważa się 11,8% społeczeństwa.
(Źródło: CIA World Factbook; 2012)
12