Artykuł - Elsevier

pediatria polska 87 (2012) 438–443
Dostępne online www.sciencedirect.com
journal homepage: www.elsevier.com/locate/pepo
Artykuł oryginalny/Original research article
Inwazyjna choroba meningokokowa u chorych poniżej 20.
roku życia w Polsce w latach 2009–2011
Invasive meningococcal disease in patients under 20 years of age in Poland
2009–2011
Anna Skoczyńska *, Alicja Kuch, Izabela Waśko, Agnieszka Gołębiewska,
Patrycja Ronkiewicz, Marlena Markowska, Katarzyna Wasiak, Waleria Hryniewicz
Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego,
Zakład Epidemiologii i Mikrobiologii Klinicznej, Narodowy Instytut Leków, Warszawa, Poland
p.o. Kierownika Zakładu: dr hab. n. med. Anna Skoczyńska
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
The aim of this study was to describe the characteristics of invasive meningococcal disease
Otrzymano: 27.07.2012
(IMD) among patients under 20 years of age in Poland from 2009 to 2011, based on data
Zaakceptowano: 02.08.2012
collected by the National Reference Centre for Bacterial Meningitis (NRCBM). Methods: The
Dostępne online: 27.08.2012
study was performed on all invasive Neisseria meningitidis from patients under 20 years of age
in Poland, collected between 2009 and 2011 in the NRCBM. The isolates were identified and
Słowa kluczowe:
Neisseria meningitidis
serotyped. MICs were determined by the Etests or M.I.C.Evaluators. A PCR technique was
zapalenie opon mózgowo-
of a negative culture. Results: From 2009 to 2011 the NRCBM confirmed 806 cases of IMD,
-rdzeniowych
sepsa
including 75.7% (n = 610) infections in patients under 20 years of age. High incidence of
used for the identification of the etiological agent directly from clinical materials in the case
IMD was notified in children under 5 (6.98/100,000) and the highest in children under one
(13.99/100,000). The majority of cases were caused by meningococci of serogroup B (59.7%),
Keywords:
Neisseria meningitidis
Meningitis
Sepsis
followed by serogroup C (37.8%), Y (1.6%) and W-135 (0.9%). The overall case fatality ratio was
13.3 and was the highest in children aged 24–35 months (20.9%). Decreased susceptibility to
penicillin characterised 26.6% of isolates. All isolates were susceptible to cefotaxime/
ceftriaxone, chloramphenicol, rifampin and ciprofloxacin. Conclusions: Meningococci are
still cause of infections associated to high case fatality ratio, especially in children under
5 years of age.
© 2012 Polish Pediatric Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights
reserved.
* Adres do korespondencji: Narodowy Instytut Leków, ul. Chełmska 30/34, 00-725 Warszawa. Tel.: +22 841 12 33; fax: +22 841 29 49.
Adres email: [email protected] (A. Skoczyńska).
0031-3939/$ – see front matter © 2012 Polish Pediatric Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.2012.08.008
pediatria polska 87 (2012) 438–443
Wstęp
Neisseria meningitidis (dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, meningokok) należy do najczęstszych bakteryjnych czynników etiologicznych zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) i sepsy na świecie, obarczonych dużym
ryzykiem powikłań i wysoką śmiertelnością. Przebieg zakażenia może być niezwykle dramatyczny i prowadzić w ciągu
kilku godzin do zgonu chorego. Największe ryzyko zachorowań dotyczy małych dzieci, zwłaszcza poniżej pierwszego
roku życia. Szczepy N. meningitidis można podzielić na podstawie właściwości antygenowych wielocukru otoczkowego
na 12 grup serologicznych (serogroup), ale za ponad 95%
zakażeń odpowiada 5 z nich, A, B, C i w mniejszym stopniu
W-135 i Y. Podział na grupy serologiczne jest niezwykle
istotny, ponieważ większość dostępnych szczepionek (monodwu lub tetrawalentnych) jest skuteczna tylko wobec określonych serogroup, A, C, W-135 i Y. W przeważającej liczbie
przypadków meningokoki odpowiadają za zachorowania
sporadyczne, ale drobnoustrój ten jest również zdolny do
wywoływania ognisk epidemicznych i epidemii. Ten potencjalnie epidemiczny charakter zakażeń stanowi poważne
zagrożenie dla zdrowia publicznego i wraz z różnorodnością
serologiczną szczepów, przy braku możliwości pełnej immunoprofilaktyki, wymaga ciągłego monitorowania tych zakażeń
[1–4].
Celem pracy była charakterystyka inwazyjnej choroby
meningokokowej (IChM) w Polsce w latach 2009–2011,
u chorych w wieku poniżej 20. r.ż., na podstawie danych
Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN).
Materiał i metody
Badaniem objęto izolaty Neisseria meningitidis wyhodowane
od chorych z klinicznie rozpoznanym zakażeniem inwazyjnym w wieku poniżej 20 lat w latach 2009–2011, przesłane do
KOROUN. Jeśli od pacjenta wyhodowano kilka izolatów,
z różnych materiałów, to do badań i analizy włączano tylko
jeden z nich, biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności izolat
z płynu mózgowo-rdzeniowego, następnie krwi i z innych
materiałów. Izolaty identyfikowano, obserwując morfologię
kolonii na podłożu agarowym z krwią, morfologię komórek
w preparacie mikroskopowym barwionym metodą Grama
oraz określając cechy biochemiczne w teście API-NH
(bioMerieux) lub Rapid NH System (Remel). Grupy serologiczne meningokoków określano za pomocą metody aglutynacji szkiełkowej z użyciem zestawu surowic specyficznych
dla serogrupy A, B, C, W-135 oraz Y (Remel). Test wykonywano
wg zaleceń producenta. Najmniejsze stężenia hamujące
(minimal inhibitory concentrations; MIC) penicyliny, cefotaksymu/ceftriaksonu, rifampicyny, chloramfenikolu i ciprofloksacyny oznaczano przy użyciu Etestów (bioMerieux) lub
M.I.C.Evaluators (Oxoid), zgodnie z instrukcjami producentów.
Wyniki wrażliwości interpretowano zgodnie z bieżącymi kryteriami EUCAST [5]. We wszystkich analizach, poza wynikami
lekowrażliwości, uwzględniano przypadki IChM wykryte
metodą PCR z wykorzystaniem starterów wykrywających
439
geny ctrA i crgA, charakterystyczne dla N. meningitidis [6, 7].
W większości przypadków metoda PCR pozwoliła również na
określenie tzw. genogrupy (tzn. serogrupy oznaczonej za
pomocą PCR) z zastosowaniem specyficznych starterów [7].
W analizach uwzględniono dane dotyczące stanu ludności
Polski opublikowane w Roczniku Demograficznym 2010 [8].
Wiek pacjentów podano w następujący sposób: przykładowo, wiek 0–11 miesięcy oznacza, że dziecko nie ukończyło
12. miesiąca życia; wiek 5–9 lat oznacza, że dzieci w tej grupie
ukończyły 5. r.ż., ale nie ukończyły 10. r.ż.
Wyniki
W latach 2009–2011 KOROUN potwierdził laboratoryjnie 806
przypadków IChM w Polsce. Większość z nich (n = 565, 70,1%)
potwierdzono hodowlą, a w 241 materiałach klinicznych
(29,9%) wykryto meningokokowy DNA (PCR+). Wśród tych
zakażeń 75,7% (n = 610) wystąpiło u chorych poniżej 20. r.ż.
(421 izolatów, 189 materiałów PCR+), hospitalizowanych
w szpitalach reprezentujących wszystkie polskie województwa. Dalsza, szczegółowa analiza dotyczy chorych poniżej
20. r.ż.
Wśród analizowanych 610 zakażeń meningokokowych
materiał do badań w 314 przypadkach (51,5%) stanowiła krew,
w 282 (46,2%) płyn mózgowo-rdzeniowy, w 7 tkanki pobrane
post mortem i w 7 wymazy z nosogardła lub gardła od pacjentów z objawami typowymi dla IChM. Pomimo że najwyższy
odsetek izolatów wyhodowano z krwi, u największej liczby
pacjentów rozpoznano ZOMR lub ZOMR z bakteriemią/posocznicą (w sumie 369 przypadków, 60,5%). Rozpoznanie posocznicy i bakteriemii, bez umiejscowienia zakażenia, stwierdzono
odpowiednio u 203 (33,3%) i 19 (3,1%) pacjentów. W 19 (3,1%)
przypadkach nie podano rozpoznania.
Wśród pacjentów przeważała płeć męska (55,4%). Zapadalność na IChM w grupach wiekowych w analizowanych latach
przedstawiono w tabeli I. Wysoką zapadalność odnotowano
u dzieci poniżej 5. r.ż. (średnio dla trzech lat 6,98/100 000),
w tym zwłaszcza u dzieci poniżej 1. r.ż. (13,99/100 000). Wyższą
zapadalność niż średnia obserwowano również u osób
w wieku 15–19 lat (1,34/100 000).
Grupę serologiczną meningokoków odpowiedzialnych za
zakażenia w badanym okresie ustalono w 553 przypadkach
(90,7%). Większość zakażeń wywołały meningokoki należące
do serogrupy B (MenB, n = 330; 59,7%), następnie serogrupy
C (MenC, n = 209, 37,8%), Y (n = 9, 1,6%) i W-135 (n = 5, 0,9%).
U dzieci poniżej 2. r.ż. 73,1%, a u dzieci poniżej 1. r.ż. 76,4%
przypadków było wywołanych przez meningokoki serogrupy
B, podczas gdy u dzieci powyżej 10. r.ż. nieznacznie częściej
występowały zakażenia szczepami MenC (53,3%). Liczbę
zakażeń i zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową
wywołaną przez określone grupy serologiczne w grupach
wiekowych w Polsce przedstawiono w tabeli II.
W tabeli III umieszczono wartości współczynników zapadalności na IChM wraz z procentowym udziałem w zakażeniach grup serologicznych w poszczególnych województwach.
Zaobserwowano znaczne różnice w wartościach współczynników zapadalności pomiędzy województwami.
Ogólny współczynnik śmiertelności (case fatality ratio; CFR)
wyniósł 13,3%, gdyż wśród 406 przypadków IChM, dla których
6,98
0,99
0,75
1,34
2,45
0,70
7,53
0,89
0,74
1,74
2,67
0,76
97
13
10
36
156
210
5,84
0,89
0,34
0,79
1,89
0,55
50
3
5
8
66
81
13,99
7,32
5,43
4,56
2,67
14,63
8,21
5,69
4,83
3,31
40
20
17
12
8
11,28
7,24
3,88
3,76
2,21
21
14
5
6
4
Zapadalność/
100 000
PCR+
(n)
Izolaty
(n)
Zapadalność/
100 000
uzyskano informację na temat zejścia zakażenia, 54 zakończyły się zgonem pacjentów <20. r.ż. Najwyższy współczynnik
CFR odnotowano u dzieci w wieku 24.–35. m.ż. (20,9%), a nieco
niższy u niemowląt (16,7%) (Tab. IV Ryc. 1). Biorąc pod uwagę
rozpoznanie, najwyższy CFR odnotowano u pacjentów z sepsą (23,3%) w porównaniu z pacjentami z ZOMR/sepsą (5,9%)
i ZOMR (1,2%). Współczynniki śmiertelności dla zakażeń
wywoływanych przez serogrupę B i C w badanej grupie
wiekowej były podobne i wynosiły odpowiednio 15,2%
i 12,9%. Nie stwierdzono zgonów z powodu zakażeń wywołanych przez meningokoki serogrupy W-135 lub Y, ale
w 5 przypadkach brak było danych na temat zejścia zakażenia.
Współczynniki śmiertelności w grupach wiekowych pacjentów w zależności od serogrupy szczepów N. meningitidis
odpowiedzialnych za zakażenie przedstawiono w tabeli IV.
Badanie wrażliwości na antybiotyki przeprowadzono
dla 403 izolatów meningokokowych. Obniżoną wrażliwość
na penicylinę z wartościami MIC penicyliny > 0,06 mg/L
wykryto u 107 szczepów meningokoków (26,6%), w tym
u 9 (2,2%; 7 serogrupy B i 2 serogrupy C) oporność na ten
antybiotyk. Najwięcej szczepów o obniżonej wrażliwości na
penicylinę należało do serogrupy B (72,9%) i C (24,3%). Ogólnie,
obniżona wrażliwość na penicylinę częściej występowała
wśród meningokoków serogrupy B (30,7%) niż C (16,5%).
W badanej grupie wiekowej tylko dwa izolaty serogrupy
W-135 odpowiadały za zakażenia i oba wykazywały obniżoną
wrażliwość na penicylinę. Wszystkie badane meningokoki
były wrażliwe na cefotaksym/ceftriakson, chloramfenikol,
rifampicynę i ciprofloksacynę.
25
6
3
3
37
50
7,58
1,17
1,18
1,50
2,78
0,80
52
11
8
15
86
110
89
10
4
17
120
159
16,07
6,52
6,72
5,10
2,48
23
13
8
3
5
35
26
10
13
5
12
4
5
1
3
Omówienie
w miesiącach/in months
0–11
44
12–23
14
24–35
18
36–47
16
48–59
4
w latach/in years
0–4
96
5–9
10
10–14
16
15–19
23
0–19
145
0–99
196
PCR+
(n)
PCR+
(n)
Izolaty
(n)
2009
Zapadalność/
100 000
Izolaty
(n)
2010
2011
Zapadalność/
100 000
2009–2011
pediatria polska 87 (2012) 438–443
Wiek
Tabela I – Liczba przypadków i zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową w grupach wiekowych w Polsce w latach 2009–2011 na podstawie przypadków
potwierdzonych laboratoryjnie hodowlą lub wykryciem DNA meningokokowego w materiale klinicznym (PCR+)
Table I – Number of cases and incidence of invasive meningococcal disease in age groups in Poland based on laboratory confirmed cases by culture or detection of meningococcal DNA in
clinical material (PCR+), 2009–2011
440
Epidemiologia zakażeń meningokokowych jest zmienna
w czasie, zależy w znacznym stopniu od wieku chorego, ale
także od regionu geograficznego, badanego okresu i polityki
szczepień. Grupą najbardziej narażoną na te zakażenia są
dzieci poniżej 5. r.ż., w tym zwłaszcza niemowlęta, oraz
młodzież i młodzi dorośli. W Polsce w roku 2009 ogólna
zapadalność w grupie wiekowej poniżej 5. r.ż. (7,58/100 000)
była nieco wyższa od średniej zapadalności na IChM
w Europie w roku 2009, która wyniosła 7,37 [9]. Z kolei
średnia zapadalność u dzieci poniżej 1. r.ż. w Polsce
w latach 2009–2011 (13,99/100 000) była znacznie niższa od
zapadalności na IChM w roku 2006 w 27 krajach europejskich (około 20/100 000), na podstawie danych EU-IBIS
[10]. Należy jednak zwrócić uwagę na znaczne rozpiętości
w wartościach współczynników zapadalności pomiędzy
polskimi województwami (2,57 w łódzkim i 32,36 w warmińsko-mazurskim na 100 tys.) (Tab. III), co może być
wynikiem odmiennej sytuacji epidemiologicznej, ale najprawdopodobniej wynika z różnic w efektywności monitorowania IChM.
W Polsce, podobnie jak i w wielu innych krajach europejskich, większość zachorowań wywołują meningokoki
należące do grupy serologicznej B, ale częstość występowania
różnych grup serologicznych jest odmienna w poszczególnych
grupach wiekowych oraz krajach i ulega zmianom w czasie.
W krajach, które wprowadziły masowe szczepienia przeciw
meningokokom serogrupy C, doszło do jej wyeliminowania
441
pediatria polska 87 (2012) 438–443
Tabela II – Liczba zakażeń i zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową (IChM) wywołaną przez określone grupy
serologiczne w grupach wiekowych w Polsce w latach 2009–2011 na podstawie przypadków potwierdzonych
laboratoryjnie hodowlą lub wykryciem DNA meningokokowego w materiale klinicznym
Table II – Number of cases and incidence of invasive meningococcal disease (IMD) caused by particular serogroups in age groups in
Poland based on laboratory confirmed cases by culture or detection of meningococcal DNA in clinical material (PCR+), 2009–2011
Wiek
2009
B
C
W
w miesiącach/in months
0–11
42
18
0
12–23
18
6
0
24–35
14
9
1
36–47
11
6
0
48–59
5
1
0
w latach/in years
0–4
90
38
1
5–9
6
9
0
10–14
9
12
0
15–19
12
17
0
0–19
117
78
2
0–99
156
104
3
2010
2011
Y
NO
B-Z
C-Z
B
C
W
Y
NO
B-Z
C-Z
B
C
W
Y
NO
B-Z
C-Z
1
0
0
0
0
6
3
2
2
3
10,08
4,35
3,62
2,95
1,38
4,32
1,45
2,33
1,61
0,28
35
21
5
6
4
11
8
9
7
4
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
1
0
8,40
5,07
1,29
1,61
1,10
2,64
1,93
2,33
1,88
1,10
41
20
11
8
6
10
8
9
8
3
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
8
6
2
2
3
9,84
4,83
2,84
2,15
1,66
2,40
1,93
2,33
2,15
0,83
0
1
1
2
5
5
16
5
2
6
29
38
4,61
0,34
0,44
0,47
1,41
0,41
1,95
0,50
0,59
0,67
0,94
0,27
67
8
3
6
88
110
35
8
4
12
63
88
0
0
0
0
1
1
0
0
0
2
2
5
0
0
0
0
3
5
3,43
0,45
0,15
0,24
1,06
0,29
1,79
0,45
0,20
0,47
0,76
0,23
86
13
5
21
125
162
38
3
9
18
68
92
1
0
0
1
2
3
1
0
1
0
2
2
21
1
1
2
25
32
4,40
0,73
0,25
0,83
1,50
0,42
1,95
0,17
0,44
0,71
0,82
0,24
B – serogrupa B; C – serogrupa C; W – serogrupa W-135; Y – serogrupa Y; NO – serogrupa nieokreślona; B-Z – zapadalność na IChM wywołaną
przez meningokoki serogrupy B; C-Z – zapadalność na IChM wywołaną przez meningokoki serogrupy C
B – serogroup B; C – serogroup C; W – serogroup W-135; Y – serogroup Y; NO – unknown serogroup; B-Z – incidence of IMD caused serogroup B
meningococci; C-Z – incidence of IMD caused serogroup C meningococci
i ogółem zmniejszenia liczby zakażeń meningokokowych.
W tej sytuacji zakażenia wywoływane przez szczepy serogrupy B przeważają w Europie, a średnie odsetki zakażeń
wywoływanych przez serogrupę B i C wynoszą odpowiednio
77 i 16% [11]. Wyniki niniejszej pracy wskazują, że w Polsce
w grupie wiekowej do 1. r.ż. ponad 70% zakażeń powodowanych jest przez meningokoki serogrupy B, wobec których nie
ma jeszcze na rynku dostępnej szczepionki. Pomimo przewagi tych zakażeń, również zapadalność na IChM wywoływaną przez meningokoki serogrupy C jest najwyższa w tej
grupie wiekowej (Tab. II), co przemawia za zasadnością
szczepień przeciw meningokokom tej serogrupy niemowląt,
celem ochrony indywidualnej w przypadku braku masowych
szczepień.
Obecnie w Polsce nie obserwuje się wzrostu liczby zakażeń
meningokokami serogrupy Y. Jednak w niektórych krajach
europejskich, zwłaszcza w Skandynawii, odnotowuje się
znaczny wzrost odsetka zakażeń wywoływanych przez
meningokoki tej grupy serologicznej. Dodatkowo zaobserwowano, że coraz więcej tych zachorowań występuje u osób
młodych, w przeciwieństwie do lat wcześniejszych, kiedy to
zakażenia te występowały głównie u osób starszych [12].
Tabela III – Zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową (na 100 000) wraz z procentowym udziałem grup
serologicznych w zakażeniach u pacjentów w poszczególnych województwach w latach 2009–2011
Table III – Incidence of invasive meningococcal disease (at 100,000) with distribution of serogroup B and C meningococci responsible
for infections in Polish voivodeships, 2009–2011
Województwo
dolnośląskie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
łódzkie
małopolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
śląskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodnio-pomorskie
Polska
Zapadalność < 1. r.ż.
Zapadalność < 20. r.ż.
% MenB
% MenC
17,85
4,36
11,70
5,82
2,57
11,61
15,07
10,80
14,96
13,69
21,83
14,64
26,36
32,36
10,62
14,95
13,99
2,41
1,93
3,21
1,63
0,78
2,02
2,67
1,13
1,88
1,51
4,44
2,55
3,18
5,16
2,05
1,92
2,45
69,0
57,7
53,8
50,0
50,0
72,5
64,6
66,7
42,3
75,0
50,8
64,4
65,4
70,2
45,5
38,1
59,7
31,0
38,5
43,6
50,0
33,3
27,5
34,1
16,7
46,2
25,0
49,2
33,9
30,8
29,8
47,7
61,9
37,8
MenB – N. meningitidis serogrupy B; MenC – N. meningitidis serogrupy C
MenB – N. meningitidis of serogroup B; MenC – N. meningitidis of serogroup C
442
pediatria polska 87 (2012) 438–443
Tabela IV – Współczynnik śmiertelności w grupach
wiekowych pacjentów w zależności od serogrupy szczepów N. meningitidis odpowiedzialnych za zakażenia w
latach 2009–2011 (w analizie uwzględniono przypadki
potwierdzone hodowlą i PCR+, dla których znane było
zejście zakażenia, n = 406)
Table IV – Case fatality ratio (CFR) in age groups according to
responsible serogroup of N. meningitidis, 2009–2011 (only
cases confirmed by culture and PCR with known outcome
were taken for CFR analysis, n = 406)
Wiek
CFR-MenB
w miesiącach/in months
0–11
15,1
12–23
19,5
24–35
27,8
36–47
13,3
48–59
8,3
w latach/in years
5–9
18,2
10–14
11,1
15–19
3,7
0–19
15,2
CFR-MenC
Ogólny CFR
25,9
5,9
18,2
6,7
0,0
16,7
14,1
20,9
9,1
4,5
10,0
8,3
10,0
12,9
14,7
9,1
6,5
13,3
Współczynniki śmiertelności związane z zakażeniami
meningokokowymi różnią się między krajami i wynoszą około
6–8%. Zależą one od wieku chorych i wzrastają wraz z nim,
pomimo jednoczesnego spadku zapadalności [10]. W niniejszym badaniu ogólny CFR wyniósł 13,3%, a u dzieci poniżej
1. r.ż. 16,7%, podczas gdy średni CFR dla tej ostatniej grupy
wiekowej w 27 krajach europejskich wyniósł w roku 2006 około 7% [10]. Tak znaczna różnica wynika najprawdopodobniej z faktu, że jedynie dla 66,6% przypadków zakażeń,
objętych niniejszym badaniem, znane było zejście zakażenia.
Jest wielce prawdopodobne, że większość zakażeń, dla których
Zapadalno
/Incidence /100 000
16
14
Zapadalno
/Incidence
CFR
12
10
25
20
15
8
10
6
4
5
2
0
0
Wspó czynnik miertelno ci (CFR, %)
[(Ryc._1)TD$FIG]
nie uzyskano informacji na temat zejścia, zakończyło się
wyleczeniem i rzeczywisty CFR w Polsce powinien być niższy.
Nie można także pominąć faktu, że w Polsce dochodzi często
do opóźnionego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego, zwłaszcza podjęcia właściwego i natychmiastowego
leczenia antybiotykami. Opracowane niedawno przez zespół
polskich ekspertów zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w bakteryjnych zakażeniach ośrodkowego
układu nerwowego mogą znacząco poprawić zejście zakażeń
meningokokowych [13].
W przeprowadzonym badaniu większość meningokoków
była wrażliwa na penicylinę, która jest lekiem z wyboru
w leczeniu zakażeń wywoływanych przez ten drobnoustrój.
Obniżoną wrażliwość na ten antybiotyk wykazało 26,6%
izolatów. Pomiędzy krajami istnieją znaczne różnice w odsetkach izolowanych szczepów o obniżonej wrażliwości na
penicylinę, ale w wielu z nich obserwuje się wzrost liczby
takich izolatów [14, 15]. Nadal nieustalona pozostaje kwestia
jednoznacznego klinicznego podejścia do zakażeń wywoływanych przez meningokoki o obniżonej wrażliwości na
penicylinę. Chociaż większość badaczy uważa, że zakażenia
takie mogą być skutecznie leczone penicyliną w dużych
dawkach, to donoszono również o niepowodzeniach terapeutycznych [16–18]. Szczepy meningokoków o obniżonej wrażliwości na penicylinę są dotychczas powszechnie wrażliwe na
cefalosporyny III gen. (cefotaksym i ceftriakson).
Podsumowanie
Wyniki niniejszej pracy wskazują, że meningokoki są w Polsce
przyczyną wielu zakażeń obarczonych wysokim wskaźnikiem
śmiertelności, zwłaszcza u dzieci poniżej 5. r.ż. Sytuacja
dotycząca zakażeń meningokokowych może zmieniać się
bardzo dynamicznie. Dlatego konieczne jest ciągłe monitorowanie tych zakażeń, aby móc właściwie reagować na zachodzące zmiany i pojawiające się ogniska epidemiczne, tym
bardziej że dostępne szczepionki są skuteczne w profilaktyce
zakażeń konkretnymi grupami serologicznymi. Sukces wprowadzenia szczepionek koniugowanych przeciw meningokokom serogrupy C i czterowalentnych przeciw serogrupom
A, C, W-135, Y pozwala mieć nadzieję, że wprowadzenie
szczepionki białkowej, skutecznej również w stosunku do
meningokoków serogrupy B, pozwoli znacznie ograniczyć
liczbę zakażeń meningokokowych. Polskie doświadczenia
w opanowaniu ognisk epidemicznych, które wystąpiły na
terenie woj. opolskiego w roku 2007, wskazują na wysoką
skuteczność szczepień interwencyjnych [19].
Wiek/Age (m-w miesi cach/in months; inny -w latach/in other case - in years)
Wkład autorów/Authors' contributions
Ryc. 1 – Zapadalność na inwazyjną chorobę
meningokokową i współczynnik śmiertelności u chorych
poniżej 20. r.ż., 2009–2011 (przy obliczaniu współczynnika
śmiertelności uwzględniono jedynie przypadki ze znanym
zejściem zakażenia)
Fig. 1 – Incidence of invasive meningococcal disease and case
fatality ratio in patients under 20 years of age, 2009–2011
(only cases with known outcome were taken for CFR
assessment)
A. Skoczyńska – zasadniczy wkład w koncepcję i projekt pracy,
zebranie, analiza i interpretacja danych, napisanie artykułu.
A. Kuch – zasadniczy wkład w koncepcję i projekt pracy,
zebranie i analiza danych. I. Waśko, A. Gołębiewska,
P. Ronkiewicz, M. Markowska, K. Wasiak – zebranie i analiza
danych, Waleria Hryniewicz – krytyczne zrecenzowanie
artykułu pod kątem istotnej zawartości intelektualnej oraz
akceptacja ostatecznej wersji do opublikowania.
pediatria polska 87 (2012) 438–443
Finansowanie/Financial Support
Badanie zostało częściowo sfinansowane przez Ministerstwo
Zdrowia w ramach programu polityki zdrowotnej pn.
,,Monitorowanie zakażeń szpitalnych oraz inwazyjnych
zakażeń bakteryjnych dla celów epidemiologicznych, terapeutycznych i profilaktycznych na lata 2009–2013’’ jako
Modułu I programu pt. ,,Narodowy program ochrony antybiotyków w Polsce’’, przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyższego w ramach specjalnego urządzenia badawczego pn.
Mikrobank 2 oraz w ramach grantu badawczego firmy
GlaxoSmithKline.
Konflikt interesu/Conflict of interest
Pomoc umożliwiająca udział w spotkaniach naukowych oraz
honoraria z tytułu wygłoszonych wykładów finansowane
przez firmy Pfizer (AS, AK, WH), GlaxoSmithKline (AS, WH),
Baxter i Novartis (AS). Pozostali autorzy: nie występuje.
Podziękowania/Acknowledgments
Autorzy dziękują wszystkim Uczestnikom programu BINet
oraz wszystkim pozostałym lekarzom i mikrobiologom biorącym udział w monitorowaniu inwazyjnej choroby meningokokowej w Polsce poprzez przekazywanie izolatów wraz
z danymi.
p i s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s
[1] Harrison LH. Prospects for vaccine prevention of
meningococcal infection. Clin Micobiol Rev 2006;19:142–164.
[2] Rosenstein NE, Perkins BA, Stephens DS, Popovic T, Hughes
JM. Meningococcal disease. N Engl J Med 2001;344:
1378–1388.
[3] Van Deuren M, Brandtzaeg P, Van der Meer JW. Update on
meningococcal disease with emphasis on pathogenesis and
clinical management. Clin Microbiol Rev 2000;13:144–166.
[4] Stephens DS, Greenwood B, Brandtzaeg P. Epidemic
meningitis, meningococcaemia, and Neisseria meningitidis.
Lancet 2007;369(9580):2196–2210.
[5] The European Committee on Antimicrobial Susceptibility
Testing – EUCAST. Breakpoint tables for interpretation of
MICs and zone diameters.[http://www.eucast.org/].
443
[6] Guiver M, Borrow R, Marsh J, Gray SJ, Kaczmarski EB, Howells
D, et al. Evaluation of the Applied Biosystems automated
Taqman polymerase chain reaction system for the detection
of meningococcal DNA. FEMS Immunol Med Microbiol
2000;28:173–179.
[7] Taha MK. Simultaneous approach for nonculture PCR-based
identification and serogroup prediction of Neisseria
meningitidis. J Clin Microbiol 2000;38:855–857.
[8] Główny Urząd Statystyczny. Rocznik demograficzny 2010.
[http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rs_
rocznik_demograficzny_2010.pdf].
[9] European Centre for Disease Prevention and Control. Annual
Epidemiological Report 2011. Reporting on 2009 surveillance
data and 2010 epidemic intelligence data. Stockholm: ECDC;
2011.
[10] Harrison LH, Trotter CL, Ramsay ME. Global epidemiology of
meningococcal disease. Vaccine 2009;27(Suppl 2):
B51–B63.
[11] Kriz P, Wieffer H, Holl K, Rosenlund M, Budhia S, Vyse A.
Changing epidemiology of meningococcal disease in Europe
from the mid-20th to the early 21st Century. Expert Rev
Vaccines 2011;10:1477–1486.
[12] Bröker M, Jacobsson S, DeTora L, Pace D, Taha M-K.
Increase of meningococcal serogroup Y in Europe.
A reason for concern? Hum Vaccin Immunother 2012;8:
686–689.
[13] Albrecht P, Hryniewicz W, Kuch A, Przyjałkowski W,
Skoczyńska A, Szenborn L. Rekomendacje postępowania
w zakażeniach bakteryjnych ośrodkowego układu
nerwowego. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczno
-profilaktyczne. Warszawa: Narodowy Instytut Leków; 2011.
[14] Oppenhaim BA. Antibiotic resistance in Neisseria
meningitidis. Clin Infect Dis 1997;24(Suppl 1):S98–S101.
[15] Taha MK, Vazquez JA, Hong E, Bennett DE, Bertrand S,
Bukovski S, et al. Target gene sequencing to characterize
penicillin G susceptibility of Neisseria meningitidis.
Antimicrob Agents Chemother 2007;51:2784–2792.
[16] Perez-Trallero E, Aldamiz-Echeverria L, Perez-Yarza E.
Meningococci with increased resistance to penicillin. Lancet
1990;335:1096.
[17] Roos KL, Tunkel AR, Scheld WM. Acute bacterial
meningitis in children and adults. W: Scheld WM, Whitley
RJ, Durack DT, reds. Infections of the central nervous
system. Philadelphia: Lippincott – Raven Publishers; 1997. p.
335–401.
[18] Uriz S, Pineda V, Grau M, Nava JM, Bella F, Morera MA, et al.
Neisseria meningitidis with reduced sensitivity to penicillin:
observations in 10 children. Scand J Infect Dis 1991;23:
171–174.
[19] Posmyk U, Hryniewicz W, Skoczyńska A, Kumala R.
Inwazyjna choroba meningokokowa w województwie
opolskim w latach 2005-2010. Pol Merk Lek 2012;32:
287–292.