Miejsce prawa międzynarodowego w Konstytucji RP

Rozdział 3
Miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym
I. Wprowadzenie
§1. Prawo międzynarodowe wiąże państwa i jest ono zobowiązane do przestrzegania
jego reguł. Obok tego państwa kształtują swój byt przez tworzenie reguł prawa
krajowego. Problem pojawia się w sytuacji, gdy trzeba wskazać wzajemne relacje obu
tych systemów. Na gruncie prawa międzynarodowego relacja między prawem
międzynarodowym a prawem krajowym jest jasna, priorytet norm prawa
międzynarodowego wobec prawa krajowego jest oczywisty (art. 27 KWPT).
§2. Prawo międzynarodowe nie wskazuje, przy użyciu jakich „technik” państwo ma
wykonywać zaciągnięte zobowiązania; nie ingeruje w sposób, w jaki państwa dokonują
introdukcji norm prawa międzynarodowego do prawa krajowego.
Wybór metod introdukcyjnych uzależniony jest w dużej mierze od przyjęcia przez
państwo jednej z dwóch teorii dotyczących stosunków między prawem krajowym i
prawem międzynarodowym:
1/ teoria dualistyczna - system prawa międzynarodowego i system prawa krajowego to
dwa odrębne i odmienne systemy prawa (różni je wszystko - przedmiot, podmiot,
źródła).
2/ teoria monistyczna - prawo krajowe i prawo międzynarodowe to dwa zbiory norm,
które odnajduje się w ramach jednego systemu prawa.
Żadna z tych teorii nie znajduje „pełnego” zastosowania w praktyce.
§3. W zależności od tego, jaką teorię państwo przyjmie za punkt wyjścia, można
wskazać dwie główne grupy metody introdukcyjnych:
1/ Metody recepcyjne – związane z dualizmem, skutkiem ich zastosowania w prawie
wewnętrznym umowa międzynarodowa obowiązuje jako ustawa:
a/ transpozycja – w celu wykonania zobowiązania międzynarodowego zostaje przez
krajowego ustawodawcę uchwalona ustawa, która stanowi „lustrzane odbicie”
istniejącego traktatu międzynarodowego („przepisuje się” treść traktatu do ustawy);
b/ transformacja – polega na przekształceniu normy międzynarodowej w normę
krajową w drodze wydania przez parlament krajowy tzw. ustawy transformującej.
Traktat staje się częścią prawa krajowego, aktem prawnym o randze ustawy. Takie
przekształcenie jest warunkiem koniecznym, aby norma prawa międzynarodowego
stała się skuteczna w krajowym porządku prawnym.
2/ Metody pozarecepcyjne – związane z teorią monistyczną, polegają na stosowaniu
przez organy krajowe bezpośrednio norm prawa międzynarodowego:
29
a/ odesłanie – polega na odesłaniu w ustawie do postanowień umowy międzynarodowej
(„chyba, że umowa międzynarodowa stanowi inaczej” – wtedy stosuje się przepis
umowy);
b/ inkorporacja – polega na uznaniu bezpośredniej skuteczności międzynarodowych
zobowiązań w krajowym porządku prawnym. Norma prawa międzynarodowego uznana
jest za źródło praw i obowiązków podmiotów prawa krajowego (nie tylko organów
państwa, ale również osób fizycznych i prawnych).
W praktyce podział między teorią dualistyczną i monistyczna jest zatarty, dlatego też
powszechnie spotyka się wykorzystywanie wszystkich wymienionych metod w
praktyce jednego państwa. Jednocześnie rola prawa międzynarodowego jest obecnie tak
istotna, że problem wzajemnych relacji prawa międzynarodowego i krajowego jest
najczęściej regulowany w konstytucji.
§4. Postanowienia Konstytucji RP z 1997 roku nie odnoszą się do wszystkich źródeł
prawa międzynarodowego. Ustawodawca koncentruje swoją uwagę tylko na
zobowiązaniach traktatowych, a nawet węziej, na traktatach ratyfikowanych (art. 87
ust. 1. KRP). Zgodnie z wolą ustawodawcy konstytucyjnego ratyfikowana umowa
międzynarodowa jest samodzielnym, autonomicznym źródłem prawa polskiego,
obok „klasycznych” krajowych źródeł prawa jak: konstytucja, ustawy czy
rozporządzenia. Ustawodawca uznaje tym samym, że aby umowa bezpośrednio
obowiązywała w porządku krajowym nie trzeba jej ujmować w klasyczną formę
krajowego źródła prawa.
§5. Art. 91 ust. 1 KRP wymienia trzy przesłanki sine qua non bezpośredniego
stosowania umowy międzynarodowej przez sądy polskie:
1/ umowa musi być ratyfikowana – ratyfikowane umowy międzynarodowe nie są
jednak zbiorem jednolitym, składają się nań zarówno traktaty ratyfikowane przez
prezydenta za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie (tzw. „wielka” ratyfikacja - art. 89
ust. 1 KRP), jak i traktaty ratyfikowane przez prezydenta bez konieczności uzyskiwania
takiej zgody („zwykła” ratyfikacja). Dla bezpośredniej skuteczności tryb ratyfikacji
umowy nie ma znaczenia;
2/ umowa musi być ogłoszona w Dzienniku Ustaw – przed ogłoszeniem, nawet jeśli
umowa będzie wiążąca na gruncie prawa międzynarodowego, nie może być
bezpośrednio powoływana przed organami krajowymi;
3/ umowa nie może dla swego wykonania wymagać wydania ustawy – normy
zawarte w umowie muszą być normami samowykonalnymi, co oznacza, że muszą być
na tyle jasne i precyzyjne, by mogły być stosowane przez sądy krajowe – tzn. wprost
uprawniać lub zobowiązywać określone podmioty, być samodzielną podstawą
formułowanych przez nie roszczeń, a ponadto prawo krajowe musi zapewniać
procedurę dochodzenia roszczeń wynikających z tej normy przed sądami krajowymi.
§6. Konstytucja RP określa również pozycję umów międzynarodowych w hierarchii
źródeł prawa krajowego, uzależniając ją od trybu, w jakim umowa została
ratyfikowana. W przypadku umów ratyfikowanych w trybie art. 89 ust. 1 KRP
(„wielka” ratyfikacja), umowy te w hierarchii źródeł prawa znajdują się powyżej ustaw,
30
mając pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ustawy nie da się pogodzić z umową (art. 91
ust. 2 KRP). Ustawodawca nie wskazuje co prawda miejsca pozostałych umów
ratyfikowanych, jednakże a contrario wywieść można, że Konstytucja umiejscawia
traktaty ratyfikowane bez zgody parlamentu poniżej ustawy (także art.89 ust. 1 pkt. 5
w zw. z art. 188 ust. 3 KRP).
§7. Konstytucja precyzuje także pozycję umów, którymi RP związała się przed
wejściem w życie Konstytucji (przed 1997 nie istniał podział na „wielką” i „zwykłą”
ratyfikację). Zgodnie z art. 241 ust. 1 KRP umowy ratyfikowane na podstawie
dotychczasowych przepisów i ogłoszone w Dzienniku Ustaw, o ile należą one do
kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 KRP, uznaje się za umowy ratyfikowane
za zgodą wyrażoną w ustawie i mają one pierwszeństwo przed ustawami.
§8. Poza umowami ratyfikowanymi, Konstytucja RP wymienia tylko uchwały
organizacji międzynarodowych przyjmując, że uchwała organizacji międzynarodowej
może być bezpośrednio skuteczna w systemie prawa polskiego, o ile wynika to z
umowy konstytuującej tę organizację. W przypadku takiego bezpośredniego
zastosowania normy zawarte w uchwale będą miały pierwszeństwo przed normami
ustawowymi (art. 91 ust 3 KRP).
§9. Pozostałe źródła prawa międzynarodowego – inne niż ratyfikowane umowy
międzynarodowe, prawo zwyczajowe, ogólne zasady prawa uznane przez narody
cywilizowane – w Konstytucji ujęte nie są, nie są zatem formalnie źródłami prawa
powszechnie obowiązującego w RP. Jeśli zachodzi potrzeba wprowadzenia do prawa
polskiego norm w nich zawartych, mogą one bądź zostać poddane transpozycji –
„przepisaniu” do aktu prawa krajowego i w ten sposób wykonane. Normy takie mogą
też znaleźć się w polskim porządku prawnym przez odesłanie zawarte w ustawach lub
innych aktach prawnych. Ponadto zawarta w art. 9 KRP klauzula generalna
zobowiązuje organy państwa, by tworzone akty prawa wewnętrznego zgodne były z
wiążącym RP prawem międzynarodowym i aby przez odpowiednią wykładnię prawa
wewnętrznego zapewnić w jak największym stopniu jego zgodność z treścią prawa
międzynarodowego. W każdym wypadku będzie to jednak pośrednie stosowanie norm
prawa międzynarodowego.
II. Dokumenty
1. Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów z 23 maja 1969 r.
(Dz.U. z 1990 r., nr 74, poz. 439)
Art. 27. Strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa
wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu. Reguła ta nie
narusza w niczym artykułu 46.
2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
(Dz.U. z 1997 r., nr 78 poz. 483 z późn. zm.)
Art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.
31
Art. 87. 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:
Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na
obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
Art. 88. 3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w
ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów
międzynarodowych określa ustawa.
Art. 89. 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej
wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów
międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie,
Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów
międzynarodowych określa ustawa.
Art. 90. 1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej
przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu
kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w
ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum
ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów.
Art. 91. 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku
Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma
pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej
organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio,
mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Art. 188. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których
ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
32
3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.
Art. 241. 1. Umowy międzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolitą
Polską na podstawie obowiązujących w czasie ich ratyfikacji przepisów
konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw uznaje się za umowy ratyfikowane za
uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 Konstytucji,
jeżeli z treści umowy międzynarodowej wynika, że dotyczą one kategorii spraw
wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji.
2. Rada Ministrów w ciągu 2 lat od wejścia w życie Konstytucji przedstawi Sejmowi
wykaz umów międzynarodowych zawierających postanowienia niezgodne z
Konstytucją.
3. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami
i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla
utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
(Dz.U. z 2004 r., nr 229, poz. 2315)
Art. 6. 1. Obrót towarami podwójnego zastosowania może być dokonywany wyłącznie
na podstawie zezwolenia na eksport, na wykonywanie usług pośrednictwa, a także na
świadczenie pomocy technicznej i w zakresie określonym w tym zezwoleniu. (...)
6. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, listę krajów, do których eksport
towarów o znaczeniu strategicznym jest zakazany lub ograniczony, uwzględniając:
1) potrzeby obronności lub bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej;
2) zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej wynikające z umów i porozumień
międzynarodowych oraz z zobowiązań sojuszniczych, w tym dotyczących
nierozprzestrzeniania i kontroli towarów o znaczeniu strategicznym.
4. Ustawa z dnia 10 marca 2006 r. o administrowaniu obrotem usługowym z
zagranicą
(Dz. U. z 2006 r., nr 79, poz. 546)
Art. 4. 1. Jeżeli wymaga tego interes narodowy lub podstawowy interes gospodarczy
kraju, Rada Ministrów, w przypadkach, o których mowa w ust. 2, może ustanowić na
czas określony, w drodze rozporządzenia:
1) zakaz obrotu usługami z zagranicą;
2) ograniczenia w obrocie usługami z zagranicą w formie:
a) limitów usług,
b) rejestracji usług.
2. Zakaz oraz ograniczenia w obrocie usługami z zagranicą, o których mowa w ust. 1, są
ustanawiane zgodnie z zasadami ich stosowania określonymi w Porozumieniu WTO w
przypadkach, gdy: (...)
9) służą wypełnieniu zobowiązań wynikających z Karty Narodów Zjednoczonych dla
utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;
33
5. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską
(Dz.U. z 2004 r., nr 90, poz.864/2 z późn. zm.)
Art. 60. 1. Jeżeli, w przypadkach przewidzianych w artykule 301, działanie Wspólnoty
uważane jest za niezbędne, Rada może, zgodnie z procedurą przewidzianą w artykule
301, podjąć w stosunku do danych państw trzecich pilne i niezbędne środki w
odniesieniu do przepływu kapitału i płatności.
2. Bez uszczerbku dla artykułu 297 i dopóki Rada nie podejmie środków zgodnie z
ustępem 1, Państwo Członkowskie może z ważnych przyczyn politycznych i z pilnych
powodów podjąć środki jednostronne przeciwko państwu trzeciemu dotyczące
przepływu kapitału i płatności. Komisja i pozostałe Państwa Członkowskie są
informowane o tych środkach najpóźniej w dniu ich wejścia w życie.
Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną na wniosek Komisji, może zadecydować,
iż dane Państwo Członkowskie powinno zmienić lub uchylić takie środki.
Przewodniczący Rady informuje Parlament Europejski o stosownych decyzjach
podjętych przez Radę.
Art. 301. Jeżeli wspólne stanowisko lub wspólne działanie przyjęte na podstawie
postanowień Traktatu o Unii Europejskiej dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa przewidują działanie Wspólnoty zmierzające do zerwania lub
ograniczenia w części lub w całości stosunków gospodarczych z jednym lub większą
liczbą państw trzecich, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną na wniosek
Komisji, podejmuje niezbędne pilne środki.
III. Kazusy
Kazus 1
W dniu 15 maja 1999 roku została zawarta umowa między Rzeczpospolitą Polską a
Republiką Francji dotycząca zwolnienia od obowiązku wizowego studentów i
pracowników naukowych państw-stron przebywających na stypendiach i stażach
naukowych na terytorium drugiego państwa-strony. Umowa została zawarta przez
Ministrów Spraw Zagranicznych w formie wymiany not.
Zgodnie z § 2 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 27
marca 2001 r. w sprawie podejmowania i odbywania studiów przez cudzoziemców oraz
ich uczestniczenia w badaniach naukowych i szkoleniach:
„Cudzoziemcy mogą być przyjmowani na studia i szkolenia […] jeżeli
posiadają wizę zezwalającą na pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
na czas oznaczony oraz wykazują się dobrym stanem zdrowia,
udokumentowanym zaświadczeniem lekarskim, stwierdzającym brak
przeciwwskazań do podjęcia kształcenia.”
W roku akademickim 2001/2002 Marie Rogue, obywatelka francuska, chciała podjąć
studia doktoranckie na Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Socjologicznym.
Władze uczelni odmówiły wpisania jej na listę doktorantów, ze względu na brak
formalny w jej wniosku w postaci wymaganej rozporządzeniem Ministra Edukacji
wizy.
34
Czy w odwołaniu od tej decyzji Marie Rogue może powołać się na umowę polskofrancuską z 1999 roku?
Kazus 2
Dnia 11 grudnia 2000 została podpisana w Brukseli wielostronna umowa w sprawie
międzynarodowych okazjonalnych przewozów pasażerów autokarami i autobusami
(opublikowano ją w Dzienniku Ustaw z 1 lipca 2003). Art. 28 ust.1 Umowy stanowił,
że:
„Niniejsza Umowa wejdzie w życie w odniesieniu do Umawiających się
Stron, które ją ratyfikowały i złożyły depozytariuszowi dokument
ratyfikacyjny, w przypadku gdy będą to co najmniej cztery Umawiające się
Strony […]. Niniejsza Umowa wejdzie w takim przypadku w życie w
pierwszym dniu miesiąca następującego po tym, w którym depozytariuszowi
umowy złożono czwarty dokument ratyfikacji […]”
Czwarty dokument ratyfikacyjny został złożony depozytariuszowi dnia 15 maja 2001
roku przez Niemcy. Ustawa polskiego Parlamentu w przedmiocie wyrażenia zgody na
ratyfikację Umowy weszła w życie dnia 8 stycznia 2003. Prezydent Umowę ratyfikował
dnia 18 lutego 2003, dnia 25 lutego 2003 roku Polska złożyła depozytariuszowi
dokument ratyfikacyjny i Umowa weszła w życie w stosunku do Polski dnia 1 marca
2003.
Art. 6 niniejszej Umowy stanowił:
„Przewozy okazjonalne wykonywane na terytorium którejkolwiek z
Umawiających się Stron innej niż Strona, w której przewoźnik ma siedzibę,
są zwolnione z obowiązku zezwolenia”.
Polska ustawa z dnia 18 czerwca 1995 stanowiła, że zagraniczni przewoźnicy mogą
dokonywać jakichkolwiek przewozów na terytorium RP wyłącznie na podstawie
zezwolenia, wcześniej udzielonego przez właściwe władze polskie.
W dniach 2-5 maja 2003 roku niemiecki przewoźnik zorganizował na terytorium RP
(bez uprzedniego wystąpienia o odpowiednie zezwolenie od władz polskich) szereg
„przewozów okazjonalnych” w rozumieniu ww. Umowy. Polskie organy
administracyjne zakwestionowały prawo niemieckiego przewoźnika do organizowania
takich przewozów bez zezwolenia, oparły się w tej mierze na bezwarunkowym
sformułowaniu zawartym w ustawie krajowej z 1995 roku.
Czy firma niemiecka była uprawniona do realizacji „przewozów okazjonalnych” bez
odpowiedniego zezwolenia?
Kazus 3
Dnia 19 maja 2001 roku między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Indii została
podpisana umowa o zwolnieniu z obowiązku uzyskiwania pozwolenia na pracę przez
osoby wykonujące wolny zawód. Art. 3 umowy stanowił:
35
"1. Wysokie Umawiające się Strony zobowiązują się do umożliwienia
obywatelom Wysokiej Umawiającej się Strony wykonującym wolny zawód
świadczenie pracy i usług na terytorium drugiej Wysokiej Umawiającej się
Strony bez obowiązku uzyskania właściwego pozwolenia.
2. Każda z Wysokich Umawiających się Stron określi w drodze ustawy wykaz
zawodów, których przedstawiciele będą zwolnieni od obowiązku uzyskania
pozwolenia na wykonywanie pracy i świadczenie usług na terytorium drugiej
Wysokiej Układającej się Strony".
Umowa została ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską dnia 5 października 2002
roku (ustawa upoważniająca Prezydenta do ratyfikacji umowy weszła w życie 25
września 2002 roku), zaś ogłoszona w Dzienniku Ustaw z 14 marca 2003 roku. Projekt
nowelizacji ustawy o cudzoziemcach z dnia 13 czerwca 2003 roku wprowadzający
m.in. wykaz wolnych zawodów zwolnionych z obowiązku uzyskiwania pozwolenia na
pracę i świadczenie usług na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej został skierowany do
Sejmu 23 stycznia 2007 roku, jednakże nowelizacja nie została jeszcze uchwalona.
Dnia 7 października 2006 roku obywatel indyjski, Shahrukh Khan przyjechał do
Warszawy na podstawie trzymiesięcznej wizy turystycznej (nie uprawniającej do
podjęcia pracy). Podczas pobytu przyjął zaproszenie telewizji TVN i wystąpił (jako
aktor i tancerz) w kolejnej edycji „Tańca z gwiazdami”. W trakcie nagrania na plan
zdjęciowy wkroczyła policja, która zatrzymała Shahrukha Khana pod zarzutem
naruszenia warunków pobytu na terytorium RP, a następnie Minister Spraw
Wewnętrznych i Administracji wydał decyzję o deportacji Khana do Indii.
Czy w odwołaniu od decyzji deportacyjnej Shahrukh Khan może powołać się na
umowę zawartą w 2001 roku?
Kazus 4
W dniu 21 marca 1950 r. otwarta została do podpisu w Lake Success Konwencja w
Sprawie Zwalczania Handlu Ludźmi i Eksploatacji Prostytucji. Polska ratyfikowała tę
Konwencję na postawie ustawy z ustawy z dnia 29 lutego 1952 r. Konwencja została
ogłoszona w Dzienniku Ustaw z roku 1952 nr 41 poz. 278.
Art. 1 Konwencji stanowi:
„Strony niniejszej Konwencji zgadzają się ukarać każdego, kto dla
zaspokojenia namiętności innej osoby: 1) dostarcza, zwabia lub uprowadza
w celach prostytucji inną osobę, nawet za jej zgodą; 2) eksploatuje
prostytucję innej osoby, nawet za jej zgodą.”
Przepis penalizujący takie czyny i ustanawiający sankcję karną w postaci kary
pozbawienia wolności do lat trzech znalazł się w art. IX przepisów wprowadzających
kodeks karny z 1969 roku. W kodeksie karnym z 1997 roku art. 204. stanowi:
36
§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, nakłania inną osobę do
uprawiania prostytucji lub jej to ułatwia, podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3. […]
§ 4. Karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 podlega, kto zwabia lub
uprowadza inną osobę w celu uprawiania prostytucji za granicą.
W maju 1997 roku Zbigniew C. i Franciszek M. zostali oskarżeni przywiezienie do
Polski z Białorusi trzech kobiet, które następnie rozpoczęły pracę w jednej z agencji
towarzyskich, a więc o czyn z art. IX przepisów wprowadzających kodeks karny z
1969r. We wrześniu 1998 roku wszedł w życie kodeks karny z 1997 r. Sąd Wojewódzki
w Gorzowie Wlkp., po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z 21 października 1998 r. uznał,
że oskarżeni działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, nakłonili (na Białorusi)
kilka kobiet do uprawiania prostytucji w agencji towarzyskiej w Polsce, czyny te
zakwalifikował jako przestępstwo określone w art. 204 § 1 kk z 1997 r. i wymieniony
przepis przyjął za podstawę wymiaru kary.
Prokurator w apelacji podniósł zarzut obrazy prawa materialnego, a mianowicie „art.
204 § 4 kk w zw. z art. 1 ust. 1 Konwencji z 21 marca 1950 r. w sprawie zwalczania
handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji” i zażądał skazania oskarżonych za przypisane
im czyny na podstawie art. 204 § 4 kk w zw. z art. 1 Konwencji.
Czy przepis Konwencji może stanowić podstawę skazania osoby?
Kazus 5
Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej z 1992 roku ustanawia szczegółowe parametry,
jakie mają spełniać sieci rybackie, które dopuszczone są do użytkowania przez rybaków
poławiających na morzach terytorialnych i wyłącznych strefach ekonomicznych państw
członkowskich Wspólnoty w ramach tzw. limitów połowowych. Najmniejsza
dopuszczalna średnica oczek sieci to 50x120 mm. Rozporządzenia Rady Unii zgodnie z
Traktatem Rzymskim o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej mają moc powszechnie
obowiązującą i są bezpośrednio skuteczne we wszystkich państwach członkowskich
UE.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie
szczegółowych warunków wykonywania rybołówstwa morskiego, wydane na
podstawie delegacji zawartej w ustawie z dnia 6.09.2001 r. o rybołówstwie morskim w
§ 4 zakazuje stosowania sieci o oczkach mniejszych niż 80x157 mm, ponadto zakazane
jest używanie sieci o tzw. oczkach zbrojonych.
W lipcu 2004 roku kuter należący do hiszpańskiego armatora został zatrzymany w
porcie rybackim w Helu. Po kontroli sprzętu rybackiego okazało się, że używano sieci o
oczkach o prześwicie 60x130 mm, a więc niezgodnych z parametrami przewidzianymi
w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa z 2002 roku. Armatorowi cofnięto więc licencję
na połowy na polskich wodach terytorialnych i w wyłącznej strefie ekonomicznej. W
odwołaniu od decyzji organu pierwszej instancji armator hiszpański powołał się na
37
Rozporządzenie Rady UE z 1992 r. podnosząc, że Polska nie miała prawa ustanawiać
dodatkowych wymogów dla rybaków z państw członkowskich.
Czy armator hiszpański mógł skutecznie powołać się na rozporządzenie Rady Unii
Europejskiej?
Kazus 6
Dnia 19 czerwca 2005 roku polska firma MAFALDA Sp. z o.o. z siedzibą w Rybniku
zawarła umowę z firmą TIAN S.A. mającą swą siedzibę w Wonsan (Korea Północna),
w której to umowie zobowiązała się kwartalnie dostarczać do Korei Północnej 4,5 tys.
misek plastikowych o średnicy 10-21 cm (w trzech „ratach” po 1500 misek
miesięcznie). Umowa przewidywała, że prawem umowy będzie prawo polskie, a sądem
właściwym dla rozpatrywania sporów wynikających z wykonywania zawartej umowy
będzie Sąd Rejonowy w Rybniku.
Dnia 14 października 2006 Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych wydała na
podstawie art. 41 KNZ rezolucję nr 1718(2006), w której nałożyła pełne embargo na
handel z Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną. Dnia 31 października 2006
roku spółka MAFALDA poinformowała polskiego przedstawiciela TIAN S.A., że nie
dokona wysyłki misek ze względu na embargo, jakim został obłożony handel z Koreą
Północną. Dnia 15 listopada 2006 r. firma TIAN S.A. złożyła do sądu w Rybniku
pozew o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania umowy przez spółkę
MAFALDA Sp. z o.o. (art. 477 § 1 k.c.)
Polska spółka broniła się, że nie mogła wykonać umowy zawartej z firmą
północnokoreańską, ze względu na embargo nałożone rezolucją Rady Bezpieczeństwa.
Powoływała się bezpośrednio na art. 91 ust. 3 Konstytucji RP w związku z art. 103
Karty Narodów Zjednoczonych.
Czy argument polskiej firmy był zasadny?
Kazus 7
Konwencja genewska z 1951 roku o statusie uchodźców określa warunki, w przypadku
spełnienia których państwo-strona ma obowiązek nadać danej osobie status uchodźcy.
Żadne z jej postanowień nie przewiduje, że osoba ubiegająca się o nadanie takiego
statusu ma złożyć odpowiedni wniosek w ściśle określonym terminie. Do Konwencji o
statucie uchodźców Polska przystąpiła w 1991 roku. W tym samym roku Konwencja
została opublikowana w Dzienniku Ustaw.
Art. 56 ust. 2 Konstytucji RP z 1997 stanowi:
„Cudzoziemcowi, który w Rzeczpospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed
prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi
Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi”.
Art. 37 polskiej ustawy o cudzoziemcach stanowił:
38
„1. Wniosek o nadanie statusu uchodźcy składa się podczas przekraczania
granicy, z zastrzeżeniem ust.2.
2. Cudzoziemiec, który uprawdopodobni, że nie złożył wniosku podczas
przekraczania granicy wskutek uzasadnionej obawy o swoje życie lub
zdrowie, powinien go złożyć w terminie 14 dni od przekroczenia granicy.”
Iwan Strogow, obywatel Bułgarii narodowości tureckiej przybył do Polski legalnie w
roku 1998. Wniosek o nadanie statusu uchodźcy złożył po upływie trzech miesięcy od
dnia przekroczenia granicy.
Organ pierwszej instancji odmówił nadania mu statusu uchodźcy wyłącznie na tej
podstawie, że Iwan Strogow naruszył art. 37 ust. 1-2 ustawy o cudzoziemcach (tj.
przekroczony został termin do złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy).
Czy rozstrzygnięcie pierwszoinstancyjne było prawidłowe?
Kazus 8
Dnia 30 października 1978 roku między rządami Polski i Jordanii została zawarta
umowa o międzynarodowych przewozach drogowych. Weszła ona w życie dnia 27
marca 1979 roku, nie podlegała procedurze ratyfikacji. Zgodnie z jej art. 12:
„Paliwo i materiały pędne zawarte w zwykłych zbiornikach samochodowych
zwolnione są z opłat i należności celnych”.
W rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 18 listopada 1997 w sprawie ustanowienia
norm ilościowych lub wartościowych towarów, których przywóz z zagranicy jest wolny
od cła[…], par. 1 ust. 1 pkt 7 stanowił, że:
„wolny od cła jest przywóz materiałów pędnych przewożonych w pojazdach
samochodowych przeznaczonych do działalności gospodarczej […] – w
ilości nie większej niż 200 litrów łącznie”.
W 2000 roku, na podstawie zacytowanego przepisu rozporządzenia, polskie organy
celne zobowiązały jordańskiego przewoźnika do zapłaty cła od materiałów pędnych
przewożonych w zbiornikach jego samochodu, w ilości przekraczającej 200 litrów.
Przewoźnik zapłacił, a następnie – powołując się na umowę z 1978 roku – wystąpił do
właściwych organów polskich o zwrot cła.
Czy żądanie zwrotu cła jest zasadne?
39