Lekcja Muzyki

Lublin, 22.05.2012
Opinia
merytoryczno-dydaktyczna
„Programu nauczania ogólnego muzyki w klasach IV–VI szkoły podstawowej”
opracowanego przez Monikę Gromek i Grażynę Kilbach
Omawiany program dla drugiego etapu edukacyjnego został przygotowany w oparciu o reformę
wdrażaną stopniowo od 2009 roku, która w 2012 roku obejmie klasy IV–VI szkoły podstawowej. Nowa
podstawa programowa w prosty i klarowny sposób precyzuje jej główne założenia. Są to:
indywidualizacja,
wizualizacja pojęć,
spiralność,
wielokulturowość,
interdyscyplinarność.
Nowa podstawa programowa precyzuje wykaz uśrednionych wymagań dla poszczególnych poziomów
edukacyjnych. Wskazuje na potrzebę wzmożonej aktywności uczniów podczas zajęć, która powinna
obejmować wszystkie rodzaje działań muzycznych ucznia, a mianowicie: śpiewanie, granie na
instrumentach melodycznych i perkusyjnych niemelodycznych, tańce i ruch przy muzyce oraz świadome
słuchanie wartościowej muzyki. Uczniowie powinni przyswajać wiedzę i zdobywać umiejętności w trakcie
muzykowania, czyli działań praktycznych takich jak: śpiewanie, granie akompaniamentów, realizowanie
twórczych pomysłów wokalnych i instrumentalnych, improwizacje ruchowe oraz improwizacje plastyczne
skorelowane z doznaniami muzycznymi. Te konkretne założenia nowej podstawy programowej powinny
znaleźć odzwierciedlenie zarówno w nowych podręcznikach, jak i programach nauczania.
Omawiany program został napisany w nowatorski sposób i jest dostosowany do dwóch serii
podręczników wydawnictwa Nowa Era:
,,I gra muzyka” – podręcznik jednoczęściowy na cały cykl nauczania (klasy IV–VI)
z zagadnieniowym układem treści oraz z Zeszytem ucznia (jednym na trzy lata) wraz z dodatkami
,,Zaśpiewajmy!” (śpiewnik na cztery pory roku) oraz ,,Zagrajmy!” (zeszyt zawierający utwory do
nauki gry na flecie, dzwonkach i flażolecie);
,,Lekcja muzyki” – seria składająca się z trzech podręczników oraz trzech zeszytów ćwiczeń dla klas
IV, V, VI. Piosenki umieszczono w podręcznikach, a utwory do muzykowania w dodatku
,,Zagrajmy!”.
Program odwołuje się do kompleksowej obudowy dydaktycznej, którą stanowią:
Książki Nauczyciela,
„Biblioteka pomocy dydaktycznych” zawierająca program nauczania wraz z rozkładem materiału,
bogata płytoteka „Zaśpiewajmy” z różnymi piosenkami lub z ich wersjami instrumentalnymi, płyty
„Zagrajmy” z akompaniamentami do nauki gry na flecie i dzwonkach, płyty „Posłuchajmy”
z przykładami do słuchania, utworami z bogatej literatury muzycznej oraz prezentacjami brzmienia
instrumentów,
płyty CD-ROM zawierające program multimedialny z bogatym materiałem audiowizualnym,
uzupełniający i utrwalający wiedzę ucznia zdobytą na zajęciach lekcyjnych oraz pozwalający
sprawdzić zdobyte przez niego wiadomości i umiejętności praktyczne.
Dobrze skonstruowany program nauczania to przede wszystkim zbiór treści (obligatoryjnych
i fakultatywnych, podstawowych i ponadpodstawowych) ujęty w działach i zgodny z obowiązującą
podstawą programową. Powinien zawierać:
cele nauczania – poznawcze, kształcenia i wychowania w ujęciu zoperacjonalizowanym –
zawierające procedury realizacji programu i osiągania założeń, przewidywane osiągnięcia,
propozycję oceny (metoda ewaluacji) osiągnięć uczniów i kryteria oceny (z ewentualnym
wskazaniem konkretnych narzędzi np.: karty obserwacji ucznia, karty osiągnięć ucznia i karty
samooceny) oraz zadania ogólne szkoły,
ogólną charakterystykę programu oraz określenie warunków jego realizacji: poziomu nauczania
(etapy), liczby godzin w danym roku, uzupełnionej o godziny na dodatkowe zajęcia pozalekcyjne,
ilości uczniów, niezbędnego wyposażenia klasy-pracowni w środki dydaktyczne, metod nauczania
oraz form organizacyjnych (form pracy),
rozkład materiału – plan dydaktyczny ułożony w integracji z innymi dziedzinami edukacyjnymi
(przedmiotami) z określeniem poziomu wymagań.
Ponadto program nauczania może zawierać określenie możliwości i zakresu współpracy z innymi
nauczycielami (przedmiotami) oraz kompetencji nauczyciela. Warunkiem dopuszczenia do powszechnego
użytku szkolnego programu nauczania ogólnego jest jego zatwierdzenie przez Ministerstwo i nadanie mu
numeru dopuszczenia. Recenzowany program spełnia najważniejsze wymagania formalne. Został zapisany
w ośmiu punktach.
W punkcie 1. zawarta jest ogólna charakterystyka programu nauczania. Autorki przedstawiły
ciekawą i nowatorską propozycję dostosowaną do dwóch serii podręczników wydawnictwa
Nowa Era. Wskazały na bogatą obudowę dydaktyczno-metodyczną. Bardzo szczegółowo (w 12
punktach) przedstawiły główne założenia programu. Określiły również optymalne warunki do
jego realizacji, a także zwróciły uwagę na odpowiednie wyposażenie klasy-pracowni muzycznej
w niezbędne środki dydaktyczne i urządzenia techniczne. Wysunęły też postulat, aby zajęcia
lekcyjne były w miarę możliwości uzupełnione o dodatkowe artystyczne zajęcia pozalekcyjne.
W punkcie 2. zostały przytoczone treści dydaktyczne przedmiotu ,,muzyka” zawarte
w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Wykaz wymagań stawianych uczniom szkoły
podstawowej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej przedstawiono w punktach. Dotyczą one:
celów kształcenia, wymagań ogólnych i szczegółowych oraz treści nauczania. Została tu
również określona ilość godzin na realizację treści z przedmiotu ,,muzyka” na drugim etapie
edukacyjnym – jest to 95 godzin w cyklu trzyletnim.
W punkcie 3. znajdują się cele kształcenia i wychowania. Cele kształcenia zostały określone
w ośmiu punktach, a cele wychowania – w dziewięciu. Bardzo przydatne w tej części są (dodane
do każdego punktu) cyfrowe odniesienia do zapisów z podstawy programowej z działu „Treści
nauczania – wymagania szczegółowe”, np.: p. 2.2, 2.3, 3.7. Takie wskazanie na umiejętności,
które zdobędzie uczeń, ma wpływ na praktyczne przełożenie procesu nauczania na osiąganie
konkretnych celów określonych w podstawie programowej przedmiotu ,,muzyka”.
Punkt 4. omawia procedury osiągania celów edukacyjnych. Autorki bardzo szczegółowo
i precyzyjnie (w 37 punktach) określiły sposoby realizacji treści i wymagań wyznaczonych
w nowej podstawie programowej. Z pewnością pozwoli to nauczycielom na osiągnięcie
wymaganych celów kształcenia i wychowania, a także przyczyni się do uatrakcyjnienia procesu
nauczania. Stosowanie opisywanych tutaj zróżnicowanych procedur przyczyni się do
zwiększenia aktywności uczniów, pobudzając ich nie tylko do biernego, lecz także do czynnego
uczestnictwa w szeroko rozumianej kulturze artystycznej.
W punkcie 5. znalazły się opisy metod i form pracy stosowanych na lekcjach muzyki. Autorki
zwracają szczególną uwagę na wykorzystywanie w procesie dydaktycznym metod aktywnych
powiązanych z formami pracy: indywidualną, grupową i zbiorową. Kładą również nacisk na
ważną rolę narzędzi informacyjnych, urządzeń do odtwarzania i nagrywania, multimediów oraz
programów komputerowych i zasobów internetowych jako źródeł nieograniczonych możliwości
zdobywania i poszerzania wiedzy oraz nabywania umiejętności praktycznych.
Punkt 6. zawiera treści nauczania wymienione w formie czytelnego wykazu kolejnych tematów
i konkretnych zagadnień przeznaczonych do realizacji w ciągu trzech lat nauki. Warto
podkreślić, że autorki zadbały o stronę metodyczną tak, aby każda wyodrębniona jednostka
tematyczna zawierała:
• piosenkę o treści związanej z omawianą problematyką,
• utwory instrumentalne do zagrania na flecie, keyboardzie, dzwonkach lub innych
instrumentach perkusyjnych – nawiązujące do tematu lekcji,
• repertuar utworów przeznaczonych do aktywnego i świadomego słuchania,
• różnorodne ćwiczenia utrwalające poszczególne partie materiału.
Dobrym pomysłem na indywidualizację pracy z uczniami są podsumowania w formie modułu
,,To już wiemy!”. Wiele tematów i zagadnień wzbogacono o infografiki, które przydają się
zarówno podczas zdobywania nowych wiadomości, jak i podczas podsumowania zdobytej wiedzy.
Ciekawym uzupełnieniem i rozszerzeniem niektórych jednostek tematycznych są ,,Pocztówki
muzyczne” z materiałem wykraczającym poza wymagania programowe, przeznaczone zwłaszcza
dla uczniów najzdolniejszych. Pracy z uczniem bardziej zainteresowanym przedmiotem służą także
,,Kartki z kalendarza”. Wymienione autorskie pomysły mają zaciekawić uczniów kulturą muzyczną
oraz zainspirować ich do własnych poszukiwań.
Autorki w obu seriach podręczników przeznaczonych do nauczania muzyki oraz
w dostosowanym do tych serii programie za kluczową zasadę przyjmują realizację treści nauczania
opartą na aktywności uczniów podczas zajęć, która polegać powinna na zdobywaniu przez nich
umiejętności oraz nabywaniu nowych wiadomości poprzez śpiewanie, muzykowanie, percepcję,
tworzenie oraz ruch przy muzyce. Materiał nauczania został tutaj opracowany w dwóch wersjach –
do serii ,,I gra muzyka” oraz do serii ,,Lekcja muzyki” – oraz zaprezentowany w formie tabeli
z cyfrowymi odniesieniami do określonych punktów nowej podstawy programowej. Umożliwi to
nauczycielom łatwiejszą kontrolę nad realizacją zapisów nowej podstawy programowej.
Uzupełnieniem przedstawionych rozkładów nauczania jest krótkie omówienie zawartości dodatków
do podręczników: ,,Zaśpiewajmy!” i ,,Zagrajmy!”.
W punkcie 7. precyzyjnie przedstawiono zakładane osiągnięcia uczniów po drugim etapie
nauczania, czyli wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po zrealizowaniu
konkretnych treści nauczania zawartych w seriach ,,I gra muzyka” i ,,Lekcja muzyki” oraz
określonych w programie nauczania.
Punkt 8. jest prezentacją metod kontroli i oceny osiągnięć uczniów. Autorki podpowiadają, jak
obiektywnie sprawdzać i oceniać postępy w nauce. Przedstawiają kryteria oceniania oraz
określają elementy, które powinny podlegać ocenie. Wskazują jednocześnie na sposoby
kontroli osiągnięć uczniów: proponują nauczycielom wprowadzenie karty obserwacji ucznia,
karty osiągnięć ucznia i karty samooceny. Na zakończenie przedstawiają własną propozycję
kryteriów oceniania opracowaną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 30 kwietnia 2007 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania
i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów
w szkołach publicznych1. Autorki określiły szczegółowo wiadomości i umiejętności wymagane
na poszczególne oceny szkolne (stopnie). Jednocześnie sugerują, aby każdy nauczyciel
opracował własny przedmiotowy system oceniania z precyzyjnymi kryteriami oceny,
dostosowany do uwarunkowań środowiskowych i reguł obowiązujących w konkretnej szkole,
zgodny z jej statutem.
Po szczegółowym zapoznaniu się z powyższym programem stwierdzam, że
przedstawiony program ma strukturę zgodną z wytycznymi budowy programów autorskich
i z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 roku (§ 2 pkt 4);
1
DzU nr 83, poz. 562 ze wszystkimi zmianami, wprowadzonymi rozporządzeniem zmieniającym rozporządzenie z dnia
20 sierpnia 2010 r. (DzU nr 156, poz. 1046) oraz z dnia 17 listopada 2010 r. (DzU nr 228, poz. 1491) – ujednolicony
tekst rozporządzenia według stanu na dzień 10 grudnia 2010 r.
treści proponowanego programu są zgodne z nową podstawą programową zawartą
w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku (szczególnie
z ujętymi w niej celami edukacyjnymi oraz zadaniami szkoły), a także z zaleceniem
Parlamentu
Europejskiego z dnia 23 kwietnia 2008 roku w sprawie ustanowienia
europejskich ram kwalifikacji do uczenia się przez całe życie. Program wypełnia przyjęte
wytyczne w zakresie wymagań formalnych, a także realizuje wszystkie kryteria budowy
programu nauczania;
proponowany zakres treści i zadań edukacyjnych pozwala na zrealizowanie założonych
umiejętności i osiągnięć ucznia;
w programie zostały określone metody pracy z uczniem oraz jej formy organizacyjne;
forma przekazywania wiadomości oraz kształcenia umiejętności jest dostosowana do
poziomu kształcenia i możliwości percepcyjnych ucznia;
struktura programu jest czytelna dla nauczyciela;
istnieje możliwość zmiany porządku działów programowych;
treści zawarte w programie są zgodne z ogólnie obowiązującymi dokumentami oświatowymi.
W podsumowaniu stwierdzam, że ,,Program nauczania ogólnego muzyki w klasach IV–VI szkoły
podstawowej” autorstwa Moniki Gromek i Grażyny Kilbach jest zgodny z nową podstawą programową,
a pod względem merytoryczno-dydaktycznym nie budzi zastrzeżeń. Jest on skorelowany z dwiema
seriami podręczników wydawnictwa Nowa Era: ,,I gra muzyka” i ,,Lekcja muzyki” wraz z dodatkami
,,Zaśpiewajmy!” i ,,Zagrajmy!”, a także wskazuje na bogatą obudowę metodyczno-dydaktyczną do
dyspozycji ucznia i nauczyciela. Omawiany program z pewnością zadowoli zarówno początkujących,
jak i doświadczonych nauczycieli. Przy zastosowaniu nowoczesnych środków dydaktycznych i metod
aktywnych pozwoli on na przygotowanie atrakcyjnych zajęć lekcyjnych dla dzieci. Program oceniam
zatem pozytywnie.
Powołując się na Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009
roku stwierdzam, że niniejszy program może być dopuszczony do użytku z zakresu
kształcenia ogólnego w klasach IV–VI szkoły podstawowej.
Nauczyciel dyplomowany
Specjalista w zakresie muzyki
PODN w Lublinie
Mgr Krzysztof Kramek