diagnoza stanu społeczno gospodarczego powiatu bieszczadzkiego

Transkrypt

DIAGNOZA STANU SPOŁECZNO
GOSPODARCZEGO POWIATU
BIESZCZADZKIEGO
Ustrzyki Dolne / Stary Sącz, 20 lipiec 2004
Opracowanie zespołowe pod kierownictwem Wojciecha Knapika
Diagnoza stanu społeczno gospodarczego powiatu bieszczadzkiego
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP................................................................................................................................... 3
1.1. Geneza, cel i metoda opracowania.........................................................................................3
2. INFORMACJE OGÓLNE .................................................................................................... 4
2.1. Ogólna charakterystyka Powiatu Bieszczadzkiego..............................................................4
2.2. Charakterystyka gmin wchodzących w skład powiatu bieszczadzkiego............................7
2.2.1. Ustrzyki Dolne..................................................................................................................................... 7
2.2.2. Czarna................................................................................................................................................ 10
2.2.3. Lutowiska .......................................................................................................................................... 11
3. PROFIL SPOŁECZNO - EKONOMICZNY POWIATU .................................................. 13
3.1. Środowisko geograficzne ......................................................................................................13
3.1.1. Budowa geologiczna.......................................................................................................................... 13
3.1.2. Ukształtowanie powierzchni.............................................................................................................. 15
3.1.3. Gleby ................................................................................................................................................. 17
3.1.4. Hydrografia........................................................................................................................................ 18
3.1.5. Klimat ................................................................................................................................................ 20
3.1.6. Flora i fauna....................................................................................................................................... 21
3.1.7. Podsumowanie................................................................................................................................... 24
3.2. Ochrona środowiska naturalnego........................................................................................26
3.3. Infrastruktura techniczna ....................................................................................................30
3.4. Rolnictwo ...............................................................................................................................35
3.4.1 . UŜytkowanie ziemi ........................................................................................................................... 35
3.4.2. Struktura rolnictwa. ........................................................................................................................... 39
3.5. Turystyka...............................................................................................................................44
3.5.1. Atrakcyjność turystyczna .................................................................................................................. 44
3.5.2. Ruch turystyczny i baza noclegowa................................................................................................... 51
3.6. Gospodarka ...........................................................................................................................55
3.6.1. Struktura branŜowa............................................................................................................................ 55
3.6.2.Podsumowanie.................................................................................................................................... 61
3.7 .Sfera społeczna ......................................................................................................................62
3.7.1. Demografia ....................................................................................................................................... 62
3.7.2. Warunki i jakość Ŝycia mieszkańców............................................................................................... 70
3.7.3. Bezrobocie........................................................................................................................................ 74
3.7.3. Podsumowanie................................................................................................................................... 78
4. PODSUMOWANIE............................................................................................................. 80
Fundacja „Instytut Karpacki”
33-340 Stary Sącz, Rynek 5, tel./fax.: 018/547-62-42, www.instytut.sacz.pl
Strona 2
1. WSTĘP
1.1. Geneza, cel i metoda opracowania
Niniejsze opracowanie zostało sporządzone przez Fundację Instytut Karpacki w ramach
Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich finansowanego przez Bank Światowy oraz środki
krajowe pochodzące z budŜetu państwa. Zakres merytoryczny wynika z ogólnego planu
określonego we wniosku konkursowym na realizację subusługi C Planowanie Rozwoju
Lokalnego – „Studia strategiczne dla powiatu bieszczadzkiego” oraz z dwustronnych
uzgodnień wykonawcy usługi z zamawiającym usługę tj. Starostwem Powiatowym w
Ustrzykach Dolnych na etapie realizacyjnym.
Plan niniejszego dokumentu wynika ze schematu powszechnie stosowanego w geografii
społeczno ekonomicznej i geografii regionalnej.
Ze względu na moŜliwość dalszego wykorzystywania niniejszego opracowania przy
tworzeniu innych dokumentów strategicznych np. Plan Rozwoju Lokalnego, czy studiów
wykonalności dla projektów infrastrukturalnych (rozdział: „Analiza otoczenia społeczno
gospodarczego projektu”), została przeprowadzona modyfikacja (uzupełnienie) wyjściowego
schematu w oparciu o szczegółowe wytyczne zawarte w „Uzupełnieniu Programu” do
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w wersji ostatecznej
przyjętej przez komitet monitorujący ZPORR w dniu 16 kwietnia 2004r. oraz zespół
przygotowawczy Komitetu Integracji Europejskiej w dniu 20 kwietnia 2004r.
Dzięki temu w zaleŜności od potrzeb, niniejszy dokument moŜe stać się materiałem
wyjściowym do wszechstronnego wykorzystania w trakcie przygotowywania dokumentacji
dodatkowej do wniosków aplikacyjnych o fundusze strukturalne Unii Europejskiej na
projekty i zadania realizowane w ramach Planu Rozwoju Lokalnego.
Opracowania materiałów źródłowych oraz danych statystycznych zostało wykonane przez
zespół ekspertówInstytutu Karpackiego w ramach tzw. „desk research”, w oparciu o dostępne
dane statystyczne dla powiatu i gmin powiatu. Ze względu na specyficzną sytuację powiatu
bieszczadzkiego, dla którego z dniem 1.01.2002 roku został przerwany ciąg porównywalnych
danych statystycznych, w związku wyodrębnieniem w zachodniej części d. powiatu
bieszczadzkiego, nowoutworzonego powiatu leskiego, zrezygnowano z karkołomnego
Strona 3
zadania jakim jest wtórna obróbka danych statystycznych w celu uzyskania bazy dla
porównywalności danych z okresu obowiązywania poprzedniego podziału administracyjnego.
Ze względu na przyjęty plan wydawniczy Urzędu Statystycznego w Rzeszowie i brak w
momencie tworzenia niniejszego materiału dostępu do publikowanych danych za rok 2003
(zostaną zawarte w Roczniku Statystycznym Województwa Podkarpackiego 2004, planowany
termin wydania grudzień 2004) wykorzystano najnowsze dostępne dany w większości
przypadków wg. stanu na 31.12.2002. W szczególności główne źródła uŜyte w niniejszym
opracowaniu to; Rocznik Statystyczny Województwa Podkarpackiego 2003 oraz dane
z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego
z V 2002 r.
Dla lepszego zobrazowania kluczowych, lub szczególnie interesujących zjawisk posłuŜono
się metodą kartogramową.
Dla uchwycenia kontekstu porównawczego większość wielkości statystycznych dla powiatu
bieszczadzkiego została pokazana na tle sąsiednich powiatów: leskiego, sanockiego
i przemyskiego. Tam gdzie było to moŜliwe zestawiono dane w podziale na gminy.
W przypadku chęci korzystania w następnych latach z niniejszego opracowania dla
w.w celów sugeruje się uaktualnianie danych i weryfikacje analiz ujętych w niniejszym
opracowaniu w oparciu o najnowsze dane statystyczne, które publikowane będą sukcesywnie
w kolejnych latach. Sugestia ta w mniejszym stopniu dotyczy Rozdziału 3. Środowisko
Geograficzne, który naraŜony jest w relatywnie mniejszym stopni na dezaktualizację. Zadania
aktualizowania niniejszej diagnozy mogłaby podjąć się odpowiednia komórka zajmująca się
w ramach Starostwa Powiatowego w Ustrzykach Dolnych promocją, względnie rozwojem
lokalnym.
2. INFORMACJE OGÓLNE
2.1. Ogólna charakterystyka Powiatu Bieszczadzkiego.
Powiat Bieszczadzki połoŜony jest w województwie Podkarpackim, obejmuje najdalej
wysunięty na południowy wschód obszar kraju . Na jego terenie znajduje się najbardziej
wysunięty na południe punkt Polski – szczyt Opołonek ( 49 ° 00 ' szer. geogr. pn ).
Powiat graniczy od zachodu z powiatem leskim i na niewielkim odcinku z powiatem
sanockim, od północy z powiatem przemyskim, natomiast od wschodu i południa granica
Strona 4
pokrywa się z granicą państwową z Ukrainą, będącą jednocześnie granicą Unii Europejskiej.
Na południu, w rejonie szczytu Krzemieniec ( Kremenaros), na niewielkim odcinku granicy
powiat styka się z Republiką Słowacką.
Powiat tworzą trzy gminy: Czarna, Lutowiska i Ustrzyki Dolne.
Zajmuje powierzchnię 1137, 97 km² i pod względem wielkości zajmuje piąte miejsce w
województwie. Zamieszkuje go 22 341 osób, z tego ponad 9,5 tys. w Ustrzykach Dolnych,
jedynym mieście powiatu, będącym siedzibą władz powiatu i gminy. Pozostałe jednostki
tworzące sieć osadniczą to 69 miejscowości wiejskich w tym 50 wsi. Powiat, jak i całe
województwo naleŜy do najsłabiej zurbanizowanych i słabo zaludnionych w Polsce. Gęstość
zaludnienia wynosi tu 20 osób na km², co jest najniŜszym wskaźnikiem w województwie.
Niezwykle ciekawa jest burzliwa historia tych terenów. W początkach osadnictwa ( XIV w)
większość wsi zakładanych było na prawie wołoskim. Ludność pochodzenia wołoskiego
przyniosła na teren Bieszczad tradycje pasterskie oraz wschodnią religię- prawosławie i
grekokatolicyzm. Z biegiem czasu przekształciła się w wyodrębnioną grupę etniczną Bojków.
II połowa XIX w przyniosła przyspieszony rozwój gospodarczy tych terenów, do czego
przyczyniło się wybudowanie linii kolejowej z Przemyśla do Budapesztu oraz rozwój
przemysłu naftowego. Najtragiczniejsze dla tych terenów okazały się lata 1945- 1947, kiedy
oddziały milicji i Wojska Polskiego prowadziły walki z UPA. Efektem było całkowite
wysiedlenie miejscowej ludności w ramach akcji Wisła oraz zniszczenie większości
zabudowań wiejskich. W 1951 r. dokonano wymiany terytorialnej z ZSRR. Wówczas do
Polski powróciła znaczna cześć obszaru obecnego powiatu bieszczadzkiego( m, in. Ustrzyki
Dolne, Czarna , Lutowiska ). Od lat 60- tych XX wieku głównym czynnikiem rozwoju stał się
ruch turystyczny i budowa sztucznych zbiorników wodnych na Sanie. Nieudanym
eksperymentem okazała się natomiast budowa kombinatów drzewnych oraz tworzenie
nierentownych PGR-ów, w tym wielkich ferm hodowlanych. Dzisiejszy powiat bieszczadzki
to wspólnota samorządowa powstała po okresie transformacji. Powiat swoich szans upatruje
przede wszystkim w zrównowaŜonym rozwoju turystyki i usług okołoturystycznych przy
wykorzystaniu unikalnych walorów przyrodniczych.
Powiat połoŜony jest w obszarze górskim, naleŜącym do wielkiego łańcucha Karpat. Jest
obszarem słabo przekształconym przez człowieka, w wielu rejonach zachował naturalny
charakter. Jego południową część zajmują Bieszczady Zachodnie. Góry tworzą tu kilka
podłuŜnych pasm o duŜych wysokościach, pociętych w poprzek dopływami Sanu. Jest to
najpiękniejszy region Podkarpacia, a pasma Połonin Wetlińskiej ( 1255 m), Caryńskiej ( 1297
Strona 5
m) grupa Tarnicy ( 1346 m ) czy pasmo graniczne z Wielką Rawką ( 1307 m ) czyni go
jednym z najoryginalniejszych górskich zakątków naszego kraju.
Środkową część zajmują niŜsze Góry Sanocko- Turczańskie z lesistym pasmem Otrytu ,
śukowa i Górami Słonnymi .W podziale fizyczno – geograficznym Polski ( J. Kondracki ) są
to mezoregiony zaliczane do Beskidów Wschodnich, których duŜe zróŜnicowanie
krajobrazowe powoduje , Ŝe mają wyŜszą rangę hierarchiczną niŜ Beskidy Zachodnie i
Środkowe i zaliczane są do podprowincji Karpat Południowo –Wschodnich.
Beskidy Wschodnie przechodzą na północny w Pogórze Przemyskie, jego zrównana
powierzchnia sięga wysokości 400-450 m i zajmuje niewielką część powiatu.
Cała powierzchnia powiatu ze względu na unikalne walory środowiska objęta została
róŜnorodnymi formami ochrony przyrody. Przeszło 20 % obszaru leŜy w granicach
Bieszczadzkiego Parku Narodowego, 1,5 % stanowią rezerwaty, połowa tworzy parki
krajobrazowe: Doliny Sanu, Gór Słonnych i Pogórza Przemyskiego, a pozostała reszta
chroniona jest w ramach obszarów chronionego krajobrazu, uŜytków ekologicznych czy
zespołów przyrodniczo- krajobrazowych.
Strona 6
Pod względem hydrograficznym obszar zaliczany jest do zlewiska Bałtyku i Morza Czarnego.
Główną rzeką jest San, mający swe źródła w rejonie przełęczy UŜockiej. Wraz z dopływami
odwadnia ok. 82 % powierzchni powiatu. Granica dorzecza górnego Sanu stanowi część
głównego europejskiego działu wód, oddzielającego zlewiska Bałtyku i Morza Czarnego.
Pozostała część to dorzecza rzeki StrwiąŜ i Mszanki , będącymi dopływami górnego Dniestru.
Na Sanie znajdują się dwa zbiorniki wodne w Solinie i Myczkowcach. Większy z nich Zalew Soliński połoŜony jest częściowo na terenie powiatu i stwarza dogodne warunki do
rozwoju turystyki i rekreacji.
Powiat bieszczadzki to głównie tereny górskie w niewielkim stopniu zaludnione, więc w
strukturze zagospodarowania dominują lasy, stanowiące 69 % powierzchni. Pozostałe formy
zajmują w strukturze uŜytkowania gruntów duŜo mniejsze powierzchnie: grunty orne – 4 %,
łąki i pastwiska- 16 %, sady – 0,02%. UŜytki rolnicze stanowią łącznie 20% obszaru powiatu.
Powiat posiada dobre połączenie komunikacyjne. Przez północną część przebiega linia
kolejowa Zagórz – Ustrzyki Dolne- Krościenko ( Chyrów), odcinek drogi krajowej 84 Sanok
– Ustrzyki – Krościenko i drogi wojewódzkiej 890 łączącej Krościenko z drogą krajową 28
Sanok - Przemyśl . NajwaŜniejszymi drogami są jednak tzw. obwodnice łączące niemal
wszystkie większe miejscowości powiatu. Droga wojewódzka 896 i 897 tzw. Wielka
Obwodnica łącząca Ustrzyki Dolne – Czarną - Lutowiska - Ustrzyki Górne – Cisną – Lesko,
oraz 894 tzw. Mała Obwodnica łącząca Hoczew z Czarną przez Polanę, słabo natomiast
rozwinięta jest sieć dróg lokalnych. DuŜe znaczenie ma równieŜ nowo wybudowane
międzynarodowe przejście graniczne w Krościenku, które umoŜliwia przejazd na Ukrainę.
2.2. Charakterystyka gmin wchodzących w skład powiatu bieszczadzkiego.
2.2.1. Ustrzyki Dolne
Gmina Ustrzyki Dolne połoŜona jest w północnej części powiatu bieszczadzkiego, na terenie
malowniczych Gór Sanocko – Turczańskich, posiada szczególne walory przyrodnicze
i krajobrazowe. Pasma górskie mają tu regularny, równoległy układ tworząc tzw. „ góry
rusztowe”, przebiegające z północnego zachodu na południowy wschód. Najciekawsze z nich
to rozciągające się na północ od Ustrzyk Dolnych Góry Słonne, na południe pasma śukowa
i Otrytu . Obszar ten objęty jest ochroną. W Górach Słonnych utworzono park krajobrazowy,
a pozostała część zaliczana jest do Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego
Strona 7
Krajobrazu.. Na Północy niewielka część obszaru gminy naleŜy do Pogórza Przemyskiego,
objęty jest on równieŜ ochroną w ramach obszaru chronionego krajobrazu, a niewielkie
fragmenty naleŜą do utworzonego tu Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego.
Główną rzeką gminy jest StrwiąŜ .
Gmina zajmuje obszar 477 km 2, zamieszkuje ją około 17722 mieszkańców, z czego ponad
9,6 tys w Ustrzykach Dolnych. Liczba mieszkańców miasta z roku na rok maleje, czego
przyczyną jest ujemne saldo migracji.
Pozostałe tereny są słabo zaludnione , na jeden kilometr kwadratowy przypada 17 osób.
Gmina ma charakter rolniczy, w strukturze uŜytkowania gruntów dominują lasy, stanowiące
około 59 % jej powierzchni, porastające wierzchowiny i stoki. Doliny i niŜsze partie gór
wykorzystywane są rolniczo, głównie jako łąki i pastwiska zajmujące 21 % powierzchni
i grunty orne 9 %.
Ze względu na cenne walory przyrodnicze: czyste środowisko, urozmaiconą rzeźbę terenu,
lasy, spore znaczenie w jej gospodarce odgrywa turystyka.
Tereny górskie, warunki klimatyczne oraz osobliwości przyrody pozwoliły na rozwój ruchu
turystycznego i sportów zimowych w wielu miejscowościach gminy.
Największym ośrodkiem tego typu są Ustrzyki Dolne. PołoŜone pośród wzniesień Kamiennej
Laworty ( 768 m ), Małego Króla ( 669 m ), pasma Równi ( 662 m ) i śukowa ( Holica 761
m) stały się centrum turystycznym o sezonie trwającym cały rok. Powstało tu kilka domów
wczasowych, hoteli i pensjonatów, kąpielisko i ośrodki sportów zimowych. W tej stolicy
bieszczadzkiego narciarstwa funkcjonują trzy wyciągi: na Lawortę ( 970 m) , Gromadzyń (
670 m ) i na Małego Króla ( 400 m ). W okolicy miasta wyznakowano kilka szlaków
spacerowych, wybiegają stąd liczne szlaki turystyczne w najwyŜsze partie Bieszczad. Miasto
stało się siedzibą Muzeum Bieszczadzkiego Parku Narodowego. MoŜna się tu zapoznać z
budową geologiczna Bieszczadów, próbkami skał, okazami bieszczadzkich roślin i zwierząt.
Ciekawa jest kolekcja ptaków drapieŜnych. W mieście działa Ośrodek Dydaktyczno
Naukowy Bieszczadzkiego Parku Narodowego.
Oferuje ono równieŜ turystom ciekawe zabytki: rynek z XIX–wiecznymi kamieniczkami,
kościół parafialny z XVII–wieczną ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem, cerkiew parafialną
obrządku bizantyńsko- ukraińskiego, wzniesioną w 1847 r. oraz budynek dawnej synagogi z
XIX w. i cmentarz Ŝydowski. DuŜą atrakcją turystyczną jest równieŜ festiwal muzyki country
CROCK, odbywający się na ogół w drugim tygodniu sierpnia.
Strona 8
Baza turystyczna, na którą składają się hotele, pensjonaty, obiekty agroturystyczne, pola
namiotowe powstała równieŜ w wielu innych miejscowościach dysponujących ciekawymi
atrakcjami turystycznymi.
Teleśnica Oszwarowa - wieś rolniczo letniskowa połoŜona nad potokiem Daszówka
uchodzącym do Jeziora Solińskiego umoŜliwia uprawianie sportów wodnych.
W Hoszowie , Równi , Ustianowej, Łodynie, Listkowatem znajdują się niezwykłej urody
drewniane cerkwie. Unikatowym zabytkiem Jasienia jest Sanktuarium Maryjne z XVIII.
Centrum turystyki letniej i zimowej jest Arłamów. Ośrodek wypoczynkowy oferuje
moŜliwości uprawiania turystyki pieszej, konnej i rowerowej, a w okresie zimowym
funkcjonuje coraz popularniejszy wyciąg.
W gminie Ustrzyki Dolne dobrze rozwinięta jest baza noclegowa i Ŝywieniowazlokalizowane są tu liczne pensjonaty, domy wycieczkowe, kwatery prywatne, schroniska,
pola namiotowe, gospodarstwa agroturystyczne, restauracje i bary. Łącznie gmina oferuje
turystom prawie 900 miejsc noclegowych w tym 507 całorocznych. Rocznie korzysta z nich
około 14 000 turystów.
Gmina ma charakter rolniczy ale widoczny jest równieŜ rozwój produkcji i usług.
Zarejestrowanych jest tu około 1600 podmiotów gospodarczych. Najwięcej z nich prowadzi
róŜnego rodzaju działalność handlową, remontową i budowlaną. Znajdują się tu równieŜ
zakłady przemysłowe: przetwórstwa drewna, zakłady przetwórstwa rolno- spoŜywczego i
produkcji materiałów budowlanych zlokalizowane głównie w Ustrzykach Dolnych.
Baza usługowa gminy rozwinięta jest nierównomiernie. Ogółem działa tu 12 szkół
podstawowych, 4 gimnazja oraz szkoły średnie mieszczące się w Ustrzykach Dolnych.
Opiekę zdrowotną i usługi medyczne zapewniają przychodnia i szpital znajdujący się
równieŜ w tym mieście. Infrastruktura wodociągowa i kanalizacyjna jest dobrze rozwinięta w
mieście, tereny wiejskie posiadają jedynie sieć wodociągową. Sieć gazowa biorąc pod uwagę
prywatnych
odbiorców
nie
istnieje.
Dostępność
komunikacyjną
gminie
zapewnia
przebiegająca przez jej obszar linia kolejowa Zagórz- Krościenko ( Chyrów) oraz sieć dróg, z
których największe znaczenie ma droga krajowa 84 Sanok- Krościenko oraz drogi
wojewódzkie. W Krościenku znajduje się międzynarodowe przejście graniczne, które
umoŜliwia przejazd na Ukrainę, Węgry i do krajów bałkańskich.
Strona 9
2.2.2. Czarna
Gmina Czarna połoŜona jest w środkowej części powiatu bieszczadzkiego, od północy
graniczy z gminą Ustrzyki Dolne, od południa z gminą Lutowiska. Swym zasięgiem obejmuje
środkową część malowniczych Gór Sanocko – Turczańskich. Na północy gminy rozciąga się
pasmo śukowa , długi zalesiony grzbiet górski z najwyŜszym szczytem masywu – Jaworniki (
908 m ). Charakteryzuje się on małymi róŜnicami wysokości i otwierającymi się z polan
pięknymi widokami na bieszczadzkie połoniny. W południowej części gminy występuje
fragment pasma Otrytu łączącego się z masywem Ostrego ( 773 m. ) przez przełęcz nad
Lutowiskami. Pasmo porośnięte lasami jodłowo- bukowymi zachowało niemal naturalny
charakter co sprawia, Ŝe jest atrakcyjne turystycznie. Pomiędzy tymi pasmami rozciąga się
obniŜenie utworzone przez doliny Czarnego i Mszanki. Doliny te są regionem najlepiej
zagospodarowanym, tu powstała i rozwija się główna sieć osadnicza gminy, na którą składają
się miejscowości tj. Czarna, Bystre, Michniowiec, Górna, Lipie. Ogólnie na sieć osadniczą
tworzy 12 miejscowości wiejskich, w tym 10 wsi. Cały obszar gminy objęty jest róŜnymi
formami ochrony krajobrazu. Południowa cześć wchodzi w skład Parku Krajobrazowego
Doliny Sanu, pozostała zaliczana jest do Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego
Krajobrazu.
Północno - zachodnia granica gminy przebiega po części wzdłuŜ doliny Sanu i utworzonego
tu Zalewu Solińskiego. Dostęp do tego zbiornika w okolicach Chrewtu stwarza dogodne
warunki do wypoczynku i rekreacji. Walory krajobrazowe, atrakcje turystyczne, urozmaicona
rzeźba powierzchni, czyste i słabo przekształcone środowisko jest waŜnym atutem gminy i
ma duŜy wpływ na jej sposób zagospodarowania i rozwoju.
Gmina zajmuje obszar 185 km2 i jest najmniejszą gminą powiatu bieszczadzkiego.
Zamieszkuje ją około 2380 osób, gęstość zaludnienia wynosi zaledwie 13 osób na jeden
kilometr kwadratowy. Przyrost naturalny wynoszący 5.7 ‰, jest najwyŜszym w powiecie,
saldo migracji tak jak wszędzie w tym regionie jest ujemne. Czynniki te powodują, Ŝe liczba
mieszkańców w zasadniczy sposób nie ulega zmianie.
Gmina ma charakter rolniczy, w strukturze uŜytkowania gruntów dominują lasy, stanowiące
około 62 % jej powierzchni, porastające pasma górskie Otrytu, Ostrego i śukowa,
eksploatowane w dość intensywny sposób. Doliny i niŜsze partie gór wykorzystywane są
rolniczo, głównie jako łąki i pastwiska zajmujące 17 % powierzchni i grunty orne 3 %.
Strona 10
W gminie widoczny jest równieŜ rozwój innych dziedzin gospodarki. Zarejestrowanych jest
tu 182 podmioty gospodarcze, prowadzące róŜnego rodzaju działalność handlową,
remontową, budowlaną czy produkcyjną związana z przetwórstwem drewna.
DuŜe znaczenie w gospodarce gminy odgrywa równieŜ turystyka. Występuje tu i wciąŜ
rozwija się baza noclegowa i Ŝywieniowa- pensjonaty, domy wycieczkowe, kwatery
prywatne, schroniska, pola namiotowe, gospodarstwa agroturystyczne, restauracje i bary.
Łącznie gmina oferuje turystom prawie 300 miejsc noclegowych w tym 179 całorocznych.
Rocznie korzysta z nich około 3500 turystów. Baza turystyczna rozwinęła się w oparciu
o atrakcje turystyczne licznie występujące na terenie gminy. NaleŜą do nich: urozmaicona
rzeźba terenu, szlaki turystyczne umoŜliwiające uprawianie turystyki pieszej, liczne zabytkicerkwie w Czarnej, Bystrem, Polanie, Michniowcu gdzie znajduje się równieŜ unikalny
zespół kamieniarki ludowej- dwanaście krzyŜy przydroŜnych. Szczególnie atrakcyjne
i dynamicznie rozwijające się są miejscowości połoŜone nad Zalewem Solińskim. Głównym
ośrodkiem turystycznym w tym regionie jest Chrewt. Powstało tu wiele ośrodków
wczasowych głównie z domkami kempingowymi, pola namiotowe, kąpielisko umoŜliwiające
uprawianie sportów wodnych. Walorem tego regionu są równieŜ źródła mineralne
( wodorowęglanowo – wapniowe, sodowe, jodowe, i siarczkowe) występujące w Czarnej,
dotychczas nie wykorzystywane.
Baza usługowa gminy jest rozwinięta słabo. Ogółem działa tu dwie szkoły podstawowe
i jedno gimnazjum. Opiekę zdrowotną zapewnia tylko jeden ośrodek zdrowia i jedna apteka
mieszczący się w Czarnej. Infrastruktura wodociągowa i kanalizacyjna rozwinięta jest w
niewielkim stopniu. Dostępność komunikacyjną gminie zapewniają drogi wojewódzkie
894 i 896 zwane obwodnicami, przebiegającymi z północy na południe gminy, łącząc Czarną
z Ustrzykami Dolnymi i Lutowiskami, oraz ze wschodu na zachód łącząc Czarną z Leskiem.
2.2.3. Lutowiska
Gmina Lutowiska połoŜona jest w południowej części powiatu bieszczadzkiego, na północy
sąsiaduje z gminą Czarna . Występują tu tereny o wybitnych walorach krajobrazowych
i przyrodniczych. W południowej części gmina obejmuje najciekawszy fragment
Bieszczadów Zachodnich z pasmami Połoniny Wetlińskiej ( 1255 m), Caryńskiej ( 1297 m)
grupą Tarnicy ( 1346 m ) i pasmem granicznym z Wielką Rawką( 1307 m) i Kremenarosem
Strona 11
( 1221 m ) na którym stykają się granice trzech państw: Ukrainy, Słowacji i Polski. Przyroda
bieszczadzka, której osobliwością niespotykaną w innych regionach Polski są połoniny
, rzadkie okazy fauny i flory typowe tylko dla Karpat Wschodnich czynią ten region jednym z
najpiękniejszych w Polsce. Utworzony tu Bieszczadzki Park Narodowy włączono do
Światowego Rezerwatu Biosfery „ Karpaty Wschodnie” i wpisano na listę UNESCO
światowych rezerwatów biosfery
Na północy gminy występuje równie interesujące, lesiste pasmo Otrytu z najwyŜszym
wzniesieniem masywu Trohańcem ( 939 m ), oddziela je od Bieszczad dolina Sanu. Obszar
ten równieŜ objęty jest ochroną w formie Parku Krajobrazowego Doliny Sanu. Pozostałe
fragmenty gminy zaliczone zostały do Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego
Krajobrazu , tak wiec cały obszar, prezentujący unikalne, w niewielkim stopniu
przekształcone środowisko jest objęty róŜnymi formami ochrony. Stanowi to z jednej strony
walor, a z drugiej barierę dla rozwoju wielu dziedzin gospodarki.
Gmina zajmuje obszar 476 km
2
i jest największą gminą powiatu bieszczadzkiego.
Zamieszkuje ją około 2 238 mieszkańców. Teren naleŜy do najsłabiej zaludnionych
w powiecie, na jeden kilometr kwadratowy przypada 5 osób. Wskaźnik przyrostu naturalnego
w gminie wynosi 0,5 ‰,saldo migracji jest ujemne, czynniki te powodują, Ŝe obszar ten
wciąŜ się wyludnia. Sieć osadnicza tworzą 23 wsie, największą z nich są Lutowiska, siedziba
władz gminy .
Gmina ma charakter rolniczy. Ze względu na górski teren i słabe zaludnienie w strukturze
uŜytkowania gruntów w znaczącym stopniu dominują lasy, stanowiące około 82 % jej
powierzchni. Rolnictwo wykorzystuje niewielki obszar, głównie jako łąki i pastwiska
zajmujące 10 % powierzchni i grunty orne 1 % powierzchni. Dominującą w rolnictwie jest
hodowla zwierząt. Ze względu na cenne walory przyrodnicze i krajobrazowe najwaŜniejsze
znaczenie w gospodarce gminy odgrywa turystyka.
Tereny górskie, warunki klimatyczne oraz osobliwości przyrody pozwoliły na rozwój ruchu
turystycznego w wielu miejscowościach gminy. Największym ośrodkiem tego typu są
Ustrzyki Górne, będące bazą wypadową na połoniny. Wychodzą stąd liczne szlaki
turystyczne wiodące w najwyŜsze partie Bieszczad, w tym na najwyŜszy szczyt Tarnicę.
Powstała tu bogata baza noclegowa: hotele, schroniska, pola namiotowe, domki kempingowe,
dom rekolekcyjny oraz liczne sklepy, bary i restauracje. Wybudowany tu wyciąg narciarski
Strona 12
umoŜliwia uprawianie sportów zimowych Swoją siedzibę ma tu Bieszczadzki Park
Narodowy. W pobliŜu Ustrzyk leŜy Wołosate, równieŜ punkt wypadowy w najwyŜsze partie
Bieszczad. Powstała tu całoroczna baza noclegowa a dodatkowo w tej miejscowości mieści
się hodowla koni huculskich, oferująca jazdy na krytej ujeŜdŜalni oraz wokół Wołosatego . Po
Północnej stronie Masywu Tarnicy i Bukowego Berda połoŜony jest kolejny ośrodek
turystyczny z dobrze rozwiniętą, całoroczną bazą noclegową – Muczne. Miejscowościami
dysponującymi infrastrukturą turystyczną są Stuposiany, Zatwarnica Dwernik i Lutowiska.
Dodatkowa atrakcją Lutowisk jest cmentarz Ŝydowski, drugi co do wielkości w rejonie
Bieszczadów. Znajduje się tu równieŜ wyciąg narciarski, który umoŜliwia uprawianie sportów
zimowych.
Łącznie gmina oferuje turystom 808 miejsc noclegowych w tym 495 całorocznych. Rocznie
korzysta z nich około 17500 turystów. W gminie zarejestrowanych jest około 366 podmioty
gospodarczych. Najwięcej z nich prowadzi róŜnego rodzaju działalność handlową, remontową
budowlaną i przemysłową.
.Baza usługowa gminy rozwinięta jest słabo. Ogółem działa tu 3 szkoły podstawowe i 1
gimnazjum. Opiekę zdrowotną i usługi medyczne zapewnia ośrodek zdrowia w Lutowiskach.
Specyfika gminy: teren górski, duŜe odległości miedzy miejscowościami sprawia, Ŝe ma
słabo rozwiniętą infrastrukturę w zakresie sieci kanalizacyjnej i wodociągowej. Dostępność
komunikacyjną gminie zapewnia droga wojewódzka 896 i 897 tzw. Wielka Obwodnica
łącząca Ustrzyki Dolne – Czarną - Lutowiska - Ustrzyki Górne – Lesko oraz drogi lokalne.
3. PROFIL SPOŁECZNO - EKONOMICZNY POWIATU
3.1. Środowisko geograficzne
3.1.1. Budowa geologiczna
W przyjętym podziale geologicznym powiat bieszczadzki połoŜony jest w obrębie Karpat
Wschodnich, które są fragmentem łuku karpackiego (Karpat Zewnętrznych). Karpaty
Zewnętrzne zbudowane są z utworów formacji fliszowej, które osadzały się w okresie
kredowo-paleogeńskim. PodłoŜem utworów fliszowych są osady paleozoiczno- mezozoiczne.
Strona 13
Charakterystyczną cechą jest zmienność facji, zmienność miąŜszości, dochodząca nawet do
kilku kilometrów oraz intensywne zaburzenia tektoniczne ( fałdowo- uskokowe ) .
Na przełomie oligocenu i miocenu na skutek zderzenia płyty europejskiej z blokiem
panońskim osady fliszowe uległy intensywnemu sfałdowaniu. Powstał szereg płaszczowin,
utworzonych z nakładających się na siebie fałdów, które przebiegają z północnego zachodu
na południowy wschód. Interesujący nas obszar obejmuje płaszczowiny dukielską, śląską i
skolską. Północno wschodnią część powiatu budują utwory kredowo – trzeciorzędowe
jednostki skolskiej. W obrębie tej jednostki moŜna wyróŜnić warstwy krośnieńskie tworzące
kilka rozległych synklin rozdzielonych antyklinami. Zaznacza się tu wyraźna inwersja rzeźby:
synkliny odpowiadają wzniesieniom, a antykliny dolinom. Najszersza synklina Gór Słonnych
na południu kontaktuje się z płaszczowiną śląską. Na obszarze Bieszczadów jednostka ta
rozpada się na dwa podregiony: południowy i północny, których granica przebiega u
północnych podnóŜy Otrytu i Kobarni. W podregionie południowym wyróŜniamy trzy fałdy:
Fałd Czerwonego Wierchu – Otrytu, fałd środkowy i fałd połonin. W jednostce śląskiej
grzbiety górskie są zbudowane z oligoceńskich dolnych piaskowców krośnieńskich, tzw.
piaskowców otryckich, których miąŜszość sięga 1200 m. Ich wychodnie są najlepiej
wyeksponowane w obrębie głównego grzbietu połonin. W obniŜeniach występują warstwy
przejściowe i menilitowe, łupki i margle. W bieszczadzkiej wewnętrznej części jednostki
śląskiej występuje wąska , strefa przeddukielska, tworząca pas obniŜeń wypreparowanych w
miękkich piaskowcach i łupkach, ciągnących się przez Wołosate, Ustrzyki Górne i Wetlinę.
Oddziela ona płaszczowinę śląską od dukielskiej. Fałdy dukielskie są regularne i strome a
synkliny płytkie. W jednostce dukielskiej grzbiety górskie (pasmo graniczne i Wysoki Dział)
są zbudowane z górnokredowych piaskowców ciśniańskich.
Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez facje plejstoceńskie: zwietrzelinowe,
stokowe, eoliczne, rzeczne, jeziorne i bagienne.
Region ten jest ubogi w surowce mineralne. Występuje tu od dawna eksploatowana ropa
naftowa, którą zawierają wyłącznie piaskowce krośnieński. Zasoby ropy są niewielkie, ale
dobrego gatunku: o niskim zasiarczeniu i gęstości dogodnej do dalszej obróbki. Wydobywane
w Czarnej, Dwerniku, Polanie i Łodynie. W utworach eocenu i paleocenu występują złoŜa
gazu
ziemnego,(
m.
in.
w
Zatwarnicy
i
Dwerniku).
WaŜnym,
chociaŜ
dotąd
niewykorzystywanym bogactwem są wody mineralne, głównie solankowe, siarczkowe i
szczawy, występujące m. in. w Czarnej. Bieszczady obfitują w złoŜa piaskowca,
wykorzystywanego jako surowiec budowlany.
Strona 14
3.1.2. Ukształtowanie powierzchni.
Pod względem morfologicznym obszar powiatu bieszczadzkiego jest bardzo urozmaicony, od
łagodnych, falistych wzgórz, rozległych dolin po wysokie, strome pasma górskie. Wysokości
bezwzględne rosną ku południowemu wschodowi, od 500 m na Pogórzu Przemyskim do 1300
m w paśmie połonin. Wysokości względne dochodzą maksymalnie do 700 m. Podstawową,
charakterystyczną cechą rzeźby jest równoległy przebieg grzbietów górskich i obniŜeń
ciągnących się z północnego zachodu na południowy wschód, który jest wiernym odbiciem
budowy geologicznej tego obszaru. Jest to tzw. układ rusztowy.
Według regionalizacji fizycznogeograficznej kraju ( J. Kondracki ) obszar powiatu połoŜony
jest w zasięgu trzech mezoregionów: Bieszczady Zachodnie, Góry Sanocko – Turczańskie
oraz Pogórze Przemyskie.
Bieszczady Zachodnie są częścią Beskidów Wschodnich. Jest to jeden z największych
mezoregionów polskich, połoŜony miedzy Przełęczą Łupkowską i doliną Osławy na
zachodzie a Przełęczą UŜocką ze źródłami Sanu na wschodzie. Krajobraz Bieszczadów
tworzą długie łańcuchy gór o bardzo zróŜnicowanej rzeźbie i wysokości. Pasma górskie
osiągają tu wysokości 700 – 1300 m npm i poprzedzielane są licznymi dolinami dopływów
Sanu . Główny grzbiet tworzy tzw. pasmo połonin ciągnące się na rozległej przestrzeni od
doliny Solinki po dolinę Sanu. Tworzą je wybitne grupy górskie z szeregiem bocznych
odgałęzień i wyniosłości. Od zachodu poczynając jest to pasmo Połoniny Wetlińskiej ( 1255
m), grzbiet Połoniny Caryńskiej ( 1297 m) i tzw. gniazdo Tarnicy ( 1346 m ) .Ten ostatni
człon pasma , najwyŜszy i najciekawszy, obejmuje grupę najwyŜszych szczytów Bieszczadów
Zachodnich: Szeroki Wierch( 1315 m ), Bukowe Berdo ( 1313 m ), Tarnica ( 1346 m ),
Krzemień ( 1335 m ) Kopa Bukowska ( 1312 m ) i Halicz ( 1333 m ). Przez Przełęcz Beskid
( 786 m ) łączy się z pasmem granicznym. Ze względu na swe połoŜenie na wschód ciągów
komunikacyjnych i ograniczenie przez granice państwowa tereny te nazywane są przez
turystów –„ bieszczadzkim workiem”. NaleŜy dodać, Ŝe naleŜący do grupy szczyt Opołonek
(1028 m ) jest najdalej na południe wysuniętym krańcem Polski. Poszczególne człony pasma
połonin przedzielają głębokie doliny potoków Prowcza i Wołosaty. Charakterystyczną cechą
pasma są długie i wąskie grzbiety górskie, powyŜej górnej granicy lasu pokryte trawiastymi
subalpiejskimi łąkami, zwanymi tu połoninami. Bardzo ciekawa flora obfituje w wiele
wschodniokarpackich endemitów. Miejscami odsłaniają się fragmenty litej skały, tworząc
Strona 15
skaliste granie i występują kamienne rumowiska zwane rozsypańcami. Z masywu połonin
rozciągają się wspaniałe, rozległe widoki. Panoramy Bieszczadów Wschodnich, Ostrej Hory,
Połoniny Równej i Gorganów naleŜą do najwspanialszych w polskich Karpatach.
Od wschodu i północy pasma ogranicza dolina Sanu. W dolinie rozciągają się zdziczałe
tereny po ludnych niegdyś wsiach bojkowskich
Południową część Bieszczadów stanowi tzw. pasmo graniczne. Tworzy je łańcuch gór
stanowiących grzbiet głównego wododziału Karpat. W grzbiecie tym, poczynając od zachodu
wyróŜniają się Krzemieniec (1221m Kremenaros), Wielka Rawka ( 1304 m ), Wielka
Semenowa ( 1091 m ) i ostatni Beskid Wołosacki ( 1104 m ). Od granicznego grzbietu
odgałęzia się ku północy szereg bocznych ramion porozdzielanych głębokimi dolinami
potoków spływających ku Solince i Wołosatce . Pasmo łączy się z Połoniną Wetlińską przez
Przełęcz nad Berehami ( 872 m ) i Caryńską przez Przełęcz WyŜniańską oraz przez przełęcz
Beskid ( 786 m) z gniazdem Tarnicy. Większość pasma pokrywają lasy bukowe. Liczne
polany na grzbietach górskich są śladem prowadzonej tu od XV w. aŜ do ostatniej wojny
gospodarki pasterskiej. Polany są doskonałymi punktami widokowymi, rozciągają się stad
wspaniałe panoramy Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Największą atrakcją masywu są
panoramy z Wielkiej Rawki. Atrakcją jest równieŜ szczyt Krzemieniec ( Kremenaros ), gdzie
stykają się granice trzech państw : Polski, Słowacji i Ukrainy.
Góry Sanocko- Turczańskie rozciągają się w brzeŜnej części Beskidów Wschodnich,
pomiędzy dolinami Sanu i Stryja (Ukraina). Maja charakter wzgórz i gór średniej wysokości
600- 900 m npm.. Grzbiety górskie charakteryzują się równoległym układem, posiadają
szerokie spłaszczone wierzchowiny i łagodne stoki, dolne partie wykorzystywane są dla
celów rolniczych , wyŜsze są zalesione. Na uwagę zasługują tu: pasmo Otrytu z najwyŜszym
szczytem Trohaniec ( 939 m ) śukowca ( Holica 761 m ), sąsiadujące z Otrytem niewielkie
pasmo Ostrego ( 804 m ) i Góry Słonne.
Pasmo Otrytu to długi, zwarty osiemnastokilometrowy wał górski ograniczony od południa i
zachodu przez San, od wschodu przez potok Smolnik, a od półnego zachodu przez potoki
Głuchy i Czarny. Łączy się
jedynie z masywem Ostrego przez przełęcz nad Lutowiskami,
tworzy właściwie jeden grzbiet ciągnący się od północnego zachodu ku południowemu
wschodowi. Boczne ramiona , zarówno te opadające na południe w dolinę Sanu i zwrócone
ku północy, są krótkie i mało wybitne. Pasmo porośnięte jest lasami jodłowo- bukowymi,
przez ostatnie lata intensywnie eksploatowanymi. Efektem gospodarki leśnej są liczne
utwardzone drogi, opasujące cały grzbiet górski. Na południowych stokach Hulskiego
Strona 16
( 846 m ) utworzono rezerwat „Hulskie”, chroniący pierwotny las, w którym maja swą ostoję
ryś, Ŝbik, i orzeł.
Na północ od Otrytu ciągnie się Masyw śukowa. Grzbiet śukowa, długi wał górski, moŜna
podzielić na trzy części. Wschodnia – z najwyŜszym szczytem masywu Jaworniki( 908m) – to
grzbiet zalesiony , środkowa ( od szosy Ustrzyki Dolne – Czarna po szosę Ustianowa –
Łobozew ) - charakteryzuje się małymi róŜnicami wysokości i otwierającymi się z polan
widokami na odległe połoniny. Trzecia, najniŜsza jest terenem nieatrakcyjnym turystycznie.
Najbardziej oryginalną grupę tworzą Góry Słonne. Rusztowo uformowane grzbiety górskie
ułoŜone z kierunku północnego zachodu na południowy wschód z najwyŜszymi szczytami
Kopacz ( 536 m ), Słonna ( 638 m ), Słonny ( 671 m ), Przysłup ( 651 m ) , Granicka ( 579 m)
, poprzecinane są siecią rzek i potoków będących dopływami Sanu i Wiaru. Przez ich
południowo – wschodnią cześć przechodzi granica głównego europejskiego działu wód,
oddzielająca zlewiska Bałtyku i Morza Czarnego. Pogórza i grzbiety górskie porośnięte są
lasami pośród, których wyłaniają się enklawy pól uprawnych, łąk i pastwisk.
Pozostałe pasma występujące w tym rejonie to długi zalesiony grzbiet Chwaniów z
najwyŜszym grzbietem Brańcowa ( 685 m ) ciągnący się miedzy Kuźminą a Krościenkiem, na
północ od Krościenka pasmo zwane Kotły z najwyŜszym szczytem Karaszyn ( 641 m ). Nad
Ustrzykami Dolnymi od strony północnej wznosi się pasmo Kamiennej Laworty ( 768 m)
Beskidy Wschodnie przechodzą na północny w Pogórze Przemyskie, znajdujące się między
dolinami Sanu i jego dopływu Wiaru w miejscu skrętu łuku karpackiego na południowy
wschód. Zrównana powierzchnia pogórza sięga wysokości 400-450 m i zajmuje niewielką
część powiatu.
3.1.3. Gleby
ZróŜnicowana budowa geologiczna oraz urozmaicona rzeźba stanowią główne przyczyny
zmienności gleb . Większość gleb regionu stanowią gleby średnie i cięŜkie terenów górskich,
charakteryzujące się niewysoką naturalną Ŝyznością.
Największy obszar zajmują gleby bielicowe i brunatne. Wykształciły się na zwietrzelinie
skał fliszowych i skał okruchowych nie scementowanych, zasobnych w związki wapniowe
pod lasami liściastymi i mieszanymi. ZaleŜnie od składu mechanicznego dzieli się je na:
pyłowe, gliniaste i ilaste. W regionie dominują gleby gliniaste o średniej miąŜszości, niekiedy
o znacznej zawartości szkieletu często oglejone. Wykorzystywane są pod uprawę rolną lub
jako uŜytki zielone i lasy, zaliczane są do III i IV klasy bonitacyjnej.
Strona 17
W kilku regionach pojawiają się gleby ilaste, związane z łupkami ilastymi występującymi w
podłoŜu. MiąŜszość tych gleb bywa duŜa i średnia, są one bardzo często oglejone. Z punktu
widzenia uŜyteczności rolniczej są one średniej wartości produkcyjnej zajmują je uŜytki
zielone i lasy, rzadziej grunty orne. Pod uŜytkami rolnymi zaliczane są IV i V klasy
bonitacyjnej.
W wyŜszych partiach, głównie w Bieszczadach występują gleby początkowego stadium
rozwojowego o niewykształconym profilu – szkieletowe. Gleby te zajmują wierzchowiny i
strome stoki. Wykształciły się na twardych, trudno wietrzejących skałach. Są płytkie,
odznaczają się duŜą zawartością szkieletu oraz bardzo kwaśnym odczynem. Wartość
uŜytkowa tych gleb jest niska ze względu na mała miąŜszość, stromość zboczy, niedostępność
oraz duŜe zakwaszenie. Zajmowane są głównie przez lasy i nieuŜytki.
Mady zajmują doliny rzek: Sanu wraz z dopływami i StrwiąŜa. Najbardziej urodzajne
występują w dolnych odcinkach tych rzek. Rozwinęły się na osadach rzecznych. MiąŜszość
ich jest zwykle mała, podścielone są materiałem Ŝwirowym. Są wykorzystywane jako uŜytki
zielone i grunty orne.
3.1.4. Hydrografia
Sieć rzeczna w powiecie jest dobrze rozwinięta. Rzeki mają w zdecydowanej większości
charakter górski, płyną krętymi, głęboko wciętymi dolinami o stromych zboczach i duŜym
spadku.
Główną rzeką powiatu jest San, mający swe źródła w Bieszczadach Zachodnich, w rejonie
przełęczy UŜockiej, na wysokości 843 m npm. wschodnich stoków Piniaszkowego. Górny
odcinek Sanu o długości 55 km, do wielkiego zakola w okolicy Smolnika stanowi granice
państwa. Na odcinku bieszczadzkim San ma dorzecze rozwinięte wybitnie asymetrycznie, z
przewagą dopływów lewych- południowych. Największe z nich to kolejno: Halicz, Roztoki,
Muczny, Wołosaty, Nasiczański, Hulski . Jedynym większym dopływem prawobrzeŜnym jest
Czarny. Rzeka płynie kretą doliną o charakterze przełomu górskiego. Po przyjęciu licznych
dopływów górskich potoków staje się rzeką szeroką, ale płytką o skalistym dnie, z
prześwitującymi płytami i progami skalnymi. Mało przepuszczalne podłoŜe zlewni górnego
Sanu , w większości skalne, posiada niewielką zdolność retencjonowania opadów. W wąskiej
dolinie Sanu i Solinki powstały dwa sztuczne zbiorniki wodne Solina i Myczkowce. W
Strona 18
dalszym biegu San przepływa przez obszar Gór Sanocko – Turczańskich gdzie zbiera wody
Olszanicy i jej dopływów oraz przez Pogórze Przemyskie odwadniane przez Wiar.
Granica dorzecza górnego Sanu stanowi jednocześnie część głównego europejskiego działu
wód, oddzielającego zlewiska Bałtyku i Morza Czarnego. Dział ten biegnie całą długością
pasma granicznego, a od Przełęczy UŜockiej skręca na północ, przez Siańskie i Garb
Wiliwski ( Ukraina ), Pasma Ostrego, Jaworników i śukowa.
Na terenie powiatu do zlewiska Morza Czarnego naleŜą StrwiąŜ i Mszanka z dopływami,
niosące swe wody do górnego Dniestru.
Rzeki na obszarze powiatu maja charakter górski i posiadają znaczne zasoby wodne. Ich
reŜim charakteryzuje duŜa zmienność. Intensywne opady atmosferyczne przy znacznych
spadkach rzek stwarzają dobre warunki szybkiego odpływu. Z uwagi na mało przepuszczalne
podłoŜe spływ odbywa się w znacznym stopniu powierzchniowo, wskutek czego w okresach
posuchy występują bardzo małe przepływy, a w okresach deszczowych gwałtowne i wielkie
wezbrania.
Jako podstawowy wskaźnik zasobów powierzchniowych przyjmowane są średnie roczne
przepływy, które dla Sanu w Zatwarnicy wynoszą, 11, 5 m³/ s, w Olchowcu 37, 6 m³/
natomiast dla rzeki StrwiąŜ w Krościenku 2, 96 m³/ s. Przepływy średnie rzek karpackich są
duŜo wyŜsze od przepływów rzek płynących w innych regionach kraju. W południowo
wschodniej części powiatu występują wysokie wartości spływu jednostkowego, osiągające
dla rzek bieszczadzkich wartości powyŜej 20 m³/s km².
W ciągu roku maksymalny odpływ w rzekach regionu występuje w miesiącach marzeckwiecień, natomiast minimum odpływu obserwowane jest najczęściej we wrześniu.
Występują dwa rodzaje wezbrań: roztopowe i opadowe. Przyczyna wiosennych wezbrań
roztopowych jest gwałtowne topnienie pokrywy śnieŜnej. Wezbrania te w odróŜnieniu od
wezbrań opadowych charakteryzuje niŜsza kulminacja fal powodziowych i dłuŜszy czas
trwania.. Wezbrania opadowe powstają na skutek trwających przez kilka kolejnych dni
rozlewnych deszczów. Obserwuje się wówczas szybko przesuwające wysokie kulminacje fal
powodziowych.
Istotne znaczenie dla gospodarki wodnej regionu mają zbiorniki retencyjne: Solina i
Myczkowce. Zmienność odpływu powierzchniowego, charakterystyczna dla rzek karpackich,
jest przyczyną licznych dolegliwości odczuwanych szczególnie w okresach odpływów
ekstremalnie wysokich – powódź i niskich. Podstawowymi zadaniami zbiorników jest
Strona 19
redukcja kulminacji fal powodziowych i ochrona terenów leŜących poniŜej zbiorników oraz
podwyŜszenie przepływów niŜówkowych w rzekach.
Zbiornik na Solinie nad którym połoŜone są zachodnie tereny powiatu w okolicach Chrewtu i
Teleśnicy jest największym w Polsce. Jego powierzchnia 21,05 km², długość wzdłuŜ Sanu
21,2 km gromadzi przy maksymalnym piętrzeniu 503, 97 mln m³ wody. Powstał w 1968 roku
w wyniku przegrodzenia koryta Sanu zaporą betonową typu cięŜkiego. Głębokość zbiornika
przy zaporze wynosi 60,5 m , średnia 22,4 m. Zbiornik wykonany został głównie dla celów
energetycznych, przeciwpowodziowych, wyrównawczych oraz dla zaopatrzenia w wodę pitną
okolicznych miejscowości wczasowo-turystycznych, wsi oraz miasta Ustrzyki Dolne.
Stworzył równieŜ dogodne warunki do wypoczynku i rekreacji i wpłynął na rozwój turystyki
w regionie.
Stan czystości wód płynących powiatu bieszczadzkiego jest zróŜnicowany. O jakości wód
Sanu decydują nieoczyszczone ścieki komunalne z Leska i Sanoka oraz spływy
powierzchniowe. W górnej części zlewni zagroŜenie dla wód Sanu stanowi niekontrolowany
ruch turystyczny oraz związana z tym gospodarka ściekowa i gospodarka odpadami. Analizy
stanu zanieczyszczenia wykazuję, Ŝe rzeka w górnym biegu, na dopływie do zbiornika Solina
spełnia wymagania I klasy czystości wód, na pozostałym odcinku zanieczyszczenie wzrasta
do poziomu klasy III.
Decydujący wpływ na jakość wody StrwiąŜa mają zanieczyszczenia dopływające z Ustrzyk
Dolnych. Kontrola wód w przekroju zlokalizowanym przy granicy Polski i Ukrainy wskazuje
na utrzymywanie się pozaklasowej jakości ze względu na biogeny i nadmierne
zanieczyszczenie bakteriologiczne. Ocena według kryterium fizykochemicznego wskazuje na
III klasę czystości wód oraz non ze względu na zły stan sanitarny.
3.1.5. Klimat
Klimat regionu ma charakter górski, o stosunkowo silnych cechach kontynentalnych.
Kształtują go przede wszystkim masy powietrza polarno- morskiego ( 60 %), polarnokontynentalnego ( 28 % ) i arktycznego ( 7 % ). Powietrze polarno- morskie przynosi dobrą
pogodę późnym latem - jest to dobry okres do wypoczynku w Bieszczadach. Powietrze
arktyczne napływa zwykle wiosną, przynosząc niskie temperatury. Region pozostaje w
zasięgu klimatu Karpat Wschodnich i NiŜu Węgierskiego, który posiada duŜy wpływ na
kształtowanie tutejszych warunków pogodowych. W górach występuje piętrowość klimatu.
Strona 20
Temperatura powietrza i opady uzaleŜnione są od wysokości terenu nad poziomem morza,
rzeźby i ekspozycji.
Południowo wschodni, górzysty region jest chłodniejszy od pozostałych. Średnia roczna
temperatura oscyluje tu w przedziale 4 -5°C w Bieszczadach do 7°– 7,5°C na Pogórzu.
Średnia temperatura lata wynosi 14°-16°C, a zimy – 3° C( do – 7°C w najwyŜszych partiach
gór). Absolutne minimum temperatury regionu wynosi – 40,1 ° C i zanotowano je w dniu 10
lutego 1926 r. w Siankach u źródeł Sanu, w pobliŜu przełęczy UŜockiej. Absolutne
maksimum temperatury regionu wynosi 37,6° C i zanotowano je w Sanoku w dniu 20 lipca
1921 roku. Miesiącem najzimniejszym jest luty, zaś najcieplejszym lipiec. W zimie występuje
zjawisko inwersji temperatury. Chłodne powietrze spływa po stokach wypełniając zagłębienia
terenu, powodując, Ŝe środkowe i górne partie wzniesień są cieplejsze.
Opady naleŜą do najobfitszych w Polsce, roczne sumy opadów wynoszą około 1200 mm w
partiach szczytowych i maleją w kierunku północnym, osiągając na Pogórzu sumy około 800
mm. NajniŜsze opady występują w styczniu, a najwyŜsze w lipcu. Średnia liczba dni z
pokrywą śnieŜna wynosi 90 –140 ( 140-150 w partiach szczytowych), a średnia grubość
pokrywy śnieŜnej od 10 cm w grudniu do 40 cm w lutym i marcu, maksymalnie dochodzi do
140 cm.
Najczęściej notuje się tu wiatry o kierunku południkowym, zwłaszcza południowe.
Największe prędkości osiągają w miesiącach zimowych ( w Ustrzykach Górnych rzędu 4,5
m/s, a w partiach szczytowych znacznie więcej). Wiatry halne wieją średnio w roku przez 14
dni w Ustrzykach Górnych. Towarzyszy im gwałtowny wzrost temperatury przy
jednoczesnym zmniejszeniu wilgotności powietrza, co powoduje odwilŜ i szybkie topnienie
śniegu.
3.1.6. Flora i fauna
Bieszczady znane są jako góry o niezwykle bogatym środowisku przyrodniczym. Jego
charakterystyczną cechą jest zaistniały po drugiej wojnie proces wtórnego zdziczenia
przyrody spowodowany zanikiem gospodarki ludzkiej na znacznym obszarze. Opuszczone
przez człowieka tereny rolne w dolinach zajęła olsza szara, a partie wyŜej połoŜone jałowiec.
Intensywna gospodarka leśna spowodowała duŜe zmiany w składzie gatunkowym
drzewostanów. Mimo to wiele fragmentów środowiska zachowało tu swój unikalny,
pierwotny charakter.
Strona 21
W szacie roślinnej Bieszczadów dominują lasy, głównie jodłowo-bukowe i bukowe, zajmują
one 69% powierzchni powiatu. W większości regionu zachowały się zespoły leśne tzw.
buczyny karpackiej, typowej dla obszaru Karpat Wschodnich. Stoki górskie porastają dzikie
zarośla olszynowe, przemieszane z wieloma gatunkami innych drzew. W drzewostanie
główną rolę odgrywa buk – 48 % powierzchni, znaczny jest udział jodły - 23%, olszy szarej –
14 %, sosny – 9 %, i świerka - 6%.
W środowisku przyrodniczym Bieszczadów występują tylko trzy piętra roślinne, jest to
odmienny układ niŜ w sąsiadujących częściach Karpat. Piętro pogórza sięga wysokości około
500 m npm, piętro regla dolnego dochodzi do wysokości 1100 – 1150m npm, piętro halne
zwane teŜ piętrem połonin występuje powyŜej tej granicy.
Piętro Pogórza porastają głównie lasy grądowe – wielogatunkowe lasy liściaste z udziałem
dębu, grabu, jodły i lipy.
Piętro regla dolnego czyli lasów liściastych wykazuje zróŜnicowanie na partie górną i dolną.
Dolną tworzą lasy mieszane z jodłą, bukiem i świerkiem, natomiast górną – lasy bukowe z
domieszką jawora.
Piętro połonin to zespoły muraw i niskich krzewinek. Niewielkie powierzchnie zajmują
zarośla olszy szarej. Te zalegające na wierzchowinach gór łąki górskie, zwane połoninami
naleŜą do największych walorów środowiska regionu.
Osobliwością florystyczną polskich Bieszczadów jest to, Ŝe górną granicę lasu tworzy regiel
dolny. PłoŜą się tu karłowate buczyny, a wyŜej sięgają juŜ tylko zarośla olszy zielonej zwanej
kosą. Brak jest lasów świerkowych regla górnego i piętra kosodrzewiny. Górna granica lasu
przebiega w gnieździe Tarnicy na wysokości 1180 m mpn. na Wielkiej Rawce – 1260 m mpn,
na Połoninie Caryńskiej - 1060 m npm. Charakterystyczną cechą tutejszego środowiska jest
obniŜenie górnej granicy lasu o około 400 m w stosunku do Tatr i 250m w stosunku do Babiej
Góry. Jest to spowodowane po części działalnością człowieka, a po części wynika z
warunków klimatycznych. Suche i ciepłe wiatry wiejące z południa, z puszty węgierskiej, nie
sprzyjają rozwojowi górnoreglowego świerka, który jest drzewem chłodnego klimatu.
Pod względem florystycznym Bieszczady maja charakter wysokogórski i nawiązują do
innych części Karpat Wschodnich. Kolonie roślin alpejskich i subalpejskich – 76 gatunków
spotyka się juŜ w paśmie regla dolnego. Najliczniejsza z nich ( czosnek siatkowy, złocień
okrągłolistny, ostroŜeń wschodniokarpacki ) znajduje się w dolinie Górnej Solinki. Rośliny
wschodniokarpackie ( 27 gatunków ) koncentrują się przede wszystkim we wschodniej części
pasma połonin. Uwagę zwracają tu dwa gatunki endemiczne, nie występujące poza Karpatami
Strona 22
Wschodnimi: wilczomlecz karpacki i lulecznica kraińska. Bieszczadzka flora roślin
naczyniowych obejmuje ponad 900 gatunków, co stanowi więcej niŜ trzecią część wszystkich
gatunków Ŝyjących w Polsce. Ponadto stwierdzono przeszło 300 gatunków mchów, blisko 20
gatunków
śluzowców
i
bogata
florę
grzybów.
Znaczna
jest
liczba
gatunków
kserotermicznych.
Bieszczadzką osobliwością są torfowiska wysokie, zasilane głownie przez opady. Z powodu
ubóstwa soli mineralnych rozwijają się tu rośliny o małych wymaganiach. Najwięcej , bo aŜ
siedem skupia się w dolinie górnego Sanu , znane torfowisko występuje równieŜ w
Wołosatem. Większość torfowisk wysokich obejmuje ochrona rezerwatowa.
Fauna Bieszczadów jest typowa dla Beskidów Wschodnich. Obejmuje około 230 gatunków
zwierząt kręgowych. Bardzo bogaty, choć znacznie słabiej zbadany jest świat bezkręgowców.
Ze ssaków najliczniejsze są gryzonie; wiewiórki ciemne i rude, popielice, koszatki, smuŜki,
orzesznice.
Bieszczady są jednym z nielicznych w Polsce miejsc występowania niedźwiedzia brunatnego.
Ich ulubione siedlisko to m. in. masyw Tarnicy, Halicza i Kińczyka Bukowskiego.
W Bieszczadach znajduje się sporo innych rzadko występujących zwierząt: wilki, których
wzrastająca populacja staje się głośnym problemem nie tylko w Polsce, Ŝbiki, które moŜna
spotkać w głębi lasu jak i w pobliŜu siedzib ludzkich. Jeleń karpacki przebywający głownie w
rozleglejszych i rzadko odwiedzanych kompleksach leśnych.
W latach 1963- 66 sprowadzono w Bieszczady 19 Ŝubrów. Po niespełna rocznej aklimatyzacji
wypuszczono je na wolność. Obecnie jest ich około 40 okazów, przebywają w widłach Sanu i
Wołosatego.
Z innych ssaków Ŝyją w Bieszczadach : dziki, lisy i borsuki, nad potokami Ŝyje wydra, w
zwartych kompleksach leśnych kuna, a w niŜszych partiach gór sarna. Z bogatego świata
ptactwa na uwagę zasługują gatunki wysokogórskie- płochacz skalny i siwernik, a takŜe
drapieŜniki - orzeł przedni i orliki. W rejonie Ustrzyk Górnych znajdują się ostoje puchacza, a
przełomowe odcinki Sanu, Wetlinki i Prowczy to ulubione miejsca bociana czarnego.
Wielką osobliwością fauny Bieszczadów jest wąŜ eskulapa- największy i najrzadszy
z polskich węŜy. Jego stanowiska znajdują się w dolinie Sanu. Ponadto naleŜy wspomnieć
o jadowitej Ŝmiji zygzakowatej, która występuje tu w wielu odmianach, od popielatej po
prawie czarną.
Równie interesujący jest świat roślin i zwierząt występujący w północnej części powiatu,
objęty ochroną w parku Krajobrazowym Gór Słonnych.
Strona 23
Zbiorowiska leśne porastające doliny, pogórza i niewysokie góry tworzą piętrowy układ
roslinności. Do wysokości 500 m npm. sięga piętro pogórza, którego wyŜsze partie zajmuje
podgórska forma buczyny karpackiej, niŜsze zaś - grądy odmiany wschodniokarpackiej. W
dolinach rzecznych występują głównie zarośla wiklinowe i nadrzeczna olszynka karpacka.
PowyŜej 500 m. npm szatę roślinną tworzy piętro regla dolnego, które stanowią lasy bukowe i
bukowo jodłowe z runem charakterystycznym dla Ŝyznej buczyny karpackiej.
Wysoki stopień naturalności tego terenu wyraŜa się duŜym bogactwem florystycznym,
liczącym 900 gatunków roślin naczyniowych, w tym wielu gatunków górskich, podgórskich i
pontyjskich. Na tych stosunkowo niewielkich wysokościach występuje aŜ 68 gatunków
górskich, w tym 5 subalpejskich i 45 reglowych. Wschodniokarpacki charakter zbiorowiskom
roślinnym nadają gatunki wschodnie m.in. groszek wschodniokarpacki, smotrawa okazała,
lulecznica kraińska i Ŝywokost sercowaty. Florę pontyjską reprezentuje 79 gatunków
kserotermicznych, z których naleŜałoby wymienić: czosnek zielonawy, przelot pospolity,
kłosownice pierzastą, kruszczyk siny, dzwonek brzoskwiniolistny, wilczomleca lancetowaty,
goryczkę krzyŜową oraz miodownik melisowaty.
Osobliwością dendrologiczną parku są drzewiaste formy cisa oraz stanowisko krzewu– kosa
olcha.
DuŜe powierzchnie kompleksów leśnych poprzecinanych połaciami pól uprawnych i ciekami
wodnymi stwarzają dogodne warunki do bytowania dla wielu gatunków zwierząt., w tym
typowych dla fauny puszczańskiej. Występuje tu niedźwiedź brunatny, ryś, wilk, Ŝbik, wydra,
orzeł przedni, orlik krzykliwy i grubodzioby, jastrząb, trzmielojad, puchacz i wiele innych.
Ponadto w obrębie parku odnotowano wśród bezkręgowców wiele endemitów wschodnio i
ogólnokarpackich.
3.1.7. Podsumowanie
Środowisko powiatu jest bardzo zróŜnicowane pod względem walorów krajobrazowych i
przyrodniczych. Charakteryzuje się małym stopniem przekształcenia, a w wielu miejscach
zachowało swój naturalny charakter. Cechy te wyróŜniają powiat bieszczadzki, czyniąc go
najpiękniejszym regionem Podkarpacie i jednym z piękniejszych regionów Polski.
Występuje tu znaczne zróŜnicowanie ukształtowania terenu, od łagodnych wzniesień Pogórza
Przemyskiego i Gór Słonnych po górzyste pasma Bieszczadów. Najciekawszymi pod tym
względem są Bieszczady. Reprezentują krajobraz niespotykany w innych polskich górach. Są
Strona 24
to wysokie góry rusztowe, wysokość grzbietów osiąga kulminacje w masywie Tarnicy – 1346
m. npm. , interesujące ze względu na rozległe widoki i porastającą je roślinność.
Osobliwościami przyrodniczymi
tu występującą są połoniny - łąki górskie zajmujące
ogromne przestrzenie, poszarpane grzbiety górskie w których erozja wypreparowała
malownicze skałki i pola rumowisk. Roztaczają się stąd niezwykłe widoki, panoramy
Bieszczadów Wschodnich, Gorganów, Ostrej Hory naleŜą do najwspanialszych w polskich
Karpatach.
Środowisko regionu jest czyste, słabo przekształcone przez człowieka, występują tu bezludne,
zdziczałe tereny po ludnych niegdyś wsiach bojkowskich , na których obserwowany jest
proces wtórnego zdziczenia przyrody spowodowany zanikiem gospodarki ludzkiej.
Naturalnym bogactwem powiatu są lasy, stanowiące 69 % powierzchni z typowym dla Karpat
Wschodnich zespołem buczyny karpackiej.
Bieszczadzka przyroda charakteryzuje się swoistym, niespotykanym w innych częściach
Karpat układem pięter roślinnych, obniŜoną górną granicą lasu i brakiem lasów świerkowych
regla górnego i kosodrzewiny.
Flora i fauna jest bogata i zróŜnicowana, wśród roślin na uwagę zasługują gatunki
wschodniokarpackie. W świecie zwierząt jest wiele gatunków rzadkich i osobliwychniedźwiedź brunatny, Ŝubr, wilk, Ŝbik orzeł przedni, wąŜ eskulapa i wiele innych.
Wspaniały i dobrze zachowany świat flory i fauny objęty został róŜnorodnymi formami
ochrony przyrody. NajwyŜsze partie Bieszczadów zajmuje Bieszczadzki Park Narodowy,
włączony do Światowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie i uzyskał certyfikat
rezerwatu UNESCO. Istnieją tu parki krajobrazowe: Doliny Sanu, Gor Słonnych i Pogórza
Przemyskiego oraz rezerwaty przyrody.
Region posiada dobrze rozwiniętą sieć rzeczna, główną rzeką jest San. Rzeki mają charakter
górski i posiadają znaczne zasoby wodne. DuŜe znaczenie dla gospodarki i środowiska ma
utworzony zbiornik Solina.
Większość gleb stanowią gleby średnie i cięŜkie gleby górskie, charakteryzujące się
niewysoką naturalna Ŝyznością. Dominują gleby bielicowe i brunatne, gleby początkowego
stadium rozwojowego, niewielkie powierzchnie zajmują mady występujące w dolinach rzek.
Wartość tych gleb z punku widzenia przydatności rolniczej jest niska.
Klimat umiarkowany przejściowy o duŜych wpływach kontynentalizmu charakteryzuje się
przestrzennym zróŜnicowaniem temperatur i opadów w zaleŜności od wysokości nad poziom
morza, rzeźby i ekspozycji. Ma charakter górski.
Strona 25
Bogactwem naturalnym regionu jest ropa naftowa, gaz ziemny i wody mineralne, których
zasoby są jednak niewielkie.
3.2. Ochrona środowiska naturalnego
Cały obszar powiatu bieszczadzkiego jest objęty róŜnymi formami ochrony przyrody i
krajobrazu. Na jego terenie znajduje się 23111,4 ha objętych ochroną w formie parków
narodowych, 1698 ha przeznaczonych jest na rezerwaty przyrody, 56097ha to parki
krajobrazowe, a 30379,1 ha obszary chronionego krajobrazu. UŜytki ekologiczne zajmują
4620,1 ha, a zespoły przyrodniczo – krajobrazowe 58,7 ha. Występuje tu 37 pomników
przyrody. Pod tym względem nie ma sobie równych w tej części Polski. Powierzchnia parków
narodowych stanowi tu 50% ogółu powierzchni w województwie, rezerwatów 17%, parków
krajobrazowych – 20 %, obszaru chronionego krajobrazu 6 %.
Strona 26
Tab.1 Zestawienie powierzchni obszarów chronionych w powiatach w 2002 r.
Parki narodowe
Rezerwaty
przyrody
Powiat
Parki krajobrazowe
Obszary
chronionego
krajobrazu
Liczba
pomników
przyrody
w ha
Bieszczadzki
23111,4
1698
56097
30379,1
37
Leski
6090,5
770,2
43772,8
31914,2
23
Przemyski
-
959
57234
28556,7
188
Sanocki
-
2394,5
38833,9
60521,7
39
Województwo
46637,1
9750,2
280507,1
523971.8
1536
Powierzchnia objęta najwyŜszą formą ochrony przyrody wchodzi w skład Bieszczadzkiego
Parku Narodowego. Chroni on fragmenty wschodniokarpackiej przyrody w polskiej części
Bieszczadów Zachodnich. BPN utworzony w 1973 r. po kilkukrotnych powiększeniach w
latach 1989, 1991, 1996 i 1999 uzyskał powierzchnie 29 201, 62 ha. Jest największym
górskim parkiem narodowym w Polsce, a trzecim, co do wielkości w Polsce. W swoich
obecnych granicach chroni:
najwaŜniejsze formy krajobrazu Karpat Wschodnich
unikalne w skali Polski, pasma połonin wraz ze stanowiskami rzadkich gatunków roślin
wschodniokarpackich i wysokogórskich
fragmenty puszczy karpackiej z ostojami duŜych drapieŜnych ptaków i ssaków
malownicze doliny pozostałe po dawnych wsiach
BPN stanowi polską część Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „ Karpaty Wschodnie”,
a w 1992 r. został wpisany na listę UNESCO światowych rezerwatów biosfery.
Powierzchnia chroniona w formie rezerwatów przyrody wynosi 1698, ha. Do rezerwatów
przyrody na terenie powiatu naleŜą, m.in.:
•
Zakole
•
ŚnieŜyca wiosenna w Dwerniczku
•
Hulskie im. Stefana Myczkowskiego
•
Krywe
•
Cisy w Serednicy
•
Chwaniów
Strona 27
•
Na Opalonym
•
Nad Trzciańcem
Parki krajobrazowe zajmują 56097 ha , naleŜą do nich:
•
Park Krajobrazowy Doliny Sanu- utworzony w 1992 r., o powierzchni 35 635 ha
chroniący malowniczą dolinę Sanu od źródeł po jezioro Solińskie
•
Park Krajobrazowy Gór Słonnych- utworzony w 1992 r na powierzchni 38 096 ha.,
obejmuje typowe dla Karpat Wschodnich pasma górskie : Gór Słonnych i Chwaniowa.
•
Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego – utworzony w 1991r. o powierzchni
61.862 ha obejmujący lesiste pogórza Karpat Wschodnich, zajmujący niewielkie
skrawki powierzchni powiatu
Obszar chronionego krajobrazu stanowi powierzchnię 30379,1 ha zajmowaną przez
Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu.
Środowisko naturalne powiatu bieszczadzkiego jest w niewielkim stopniu naraŜone na
negatywne oddziaływanie gospodarki człowieka. Jego stan zostanie zanalizowany na
podstawie zestawień danych dotyczących zanieczyszczeń pyłowych i gazowych oraz
odpadów komunalnych i ścieków komunalnych i przemysłowych.
Tab.2. Zanieczyszczenie i ochrona powietrza w wybranych powiatach w 2002 roku
Bieszczadzki
Emisja zanieczyszczeń
w tonach na rok
pyłowych
gazowych
na
1
na
ogółem km2
ogółem km2
32
0,0
18117 15,9
Leski
-
-
-
-
-
-
Przemyski
-
-
-
-
-
-
Sanocki
259
0,2
1082
0,9
78,6
34,9
Województwo
3806
0,2
2674823 149,2
98.5
11,6
Powiat
% zanieczyszczeń zatrzymanych
w urządzeniach do redukcji emisji
1
pyłowych
44,8
gazowych
-
Analizując dostępne dane o zanieczyszczeniach powietrza, wyraźnie widać, Ŝe powiat
bieszczadzki jest w małym stopniu zagroŜony emisją zanieczyszczeń powietrza. Ilość
zanieczyszczeń pyłowych na jeden km2 powierzchni jest tak minimalna, Ŝe statystyki jej nie
prezentują i w prawie połowie zatrzymywana na urządzeniach do redukcji emisji.
Zanieczyszczenia gazowe w przeliczeniu na 1 km2 wynoszą 15,9 ton i są minimalne w
Strona 28
porównaniu do wielkości charakteryzujących województwo, nie zatrzymuje się ich w
odpowiednich urządzeniach do redukcji emisji zanieczyszczeń.
Tab. 3. Odpady uciąŜliwe dla środowiska ( z wyłączeniem komunalnych) w wybranych powiatach w 2002roku
Bieszczadzki
Odpady wytworzone w ciągu
roku
Powierzchnia
Odpady
zgromadzone na składowania nie
poddane
składowiskach zrekultywowana
odzyskowi
Ogółem
w tys. ton
w hektarach
5,8
5,8
b.d.
5,8
Leski
1,9
Powiat
1,9
Przemyski
Sanocki
10,2
8,2
Województwo
1068,3
827,7
-
-
-
-
45299,i
270,2
Analiza stanu środowiska pod względem ilości wytworzonych odpadów uciąŜliwych dla
środowiska i sposobu ich zagospodarowania przedstawia się bardzo pozytywnie. Odpady
wytworzone w ciągu roku w całości poddawane są odzyskowi (w województwie 77 %),
powierzchnia składowania niezrekultywowana wynosi 5,8 ha.
Tab. 4. Ścieki przemysłowe i komunalne w wybranych powiatach 2002 roku.
Oczyszczane
Ogółem
Powiaty
Z
podwyŜszonym
usuwaniem
biogenów
razem
mechanicznie
chemicznie
biologicznie
Bieszczadzki
w dam 3
357
349
-
-
33
316
Leski
504
237
-
-
237
-
Przemyski
515
435
9
-
386
40
Sanocki
2387
2309
138
-
2154
17
Województwo
77995
70870
10603
12893
19228
28146
Zanieczyszczenie środowiska powiatu ściekami przemysłowymi i komunalnymi jest równieŜ
niewielkie. 98 % wytworzonych ścieków jest tu oczyszczana. W porównaniu do
województwa gdzie stanowią 90% czy do powiatu leskiego – 47 % jest to wskaźnik bardzo
wysoki.
Strona 29
3.3. Infrastruktura techniczna
Infrastruktura techniczna zostanie scharakteryzowana na podstawie stanu sieci drogowej,
wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej oraz gospodarki energetycznej.
Powiat bieszczadzki posiada dobre połączenie komunikacyjne. Przez północną część
przebiega linia kolejowa Zagórz – Ustrzyki Dolne- Krościenko ( Chyrów), odcinek drogi
krajowej 84 Sanok – Ustrzyki – Krościenko i drogi wojewódzkiej 890 łączącej Krościenko z
drogą krajową 28 Sanok - Przemyśl. NajwaŜniejszymi drogami są jednak tzw. obwodnice
łączące niemal wszystkie większe miejscowości powiatu. Droga wojewódzka 896 i 897 tzw.
Wielka Obwodnica łącząca Lesko- Ustrzyki Dolne – Czarną- Lutowiska- Ustrzyki Górne –
Cisną - Lesko, oraz 894 tzw. Mała Obwodnica łącząca Hoczew z Czarną przez Polanę, słabo
natomiast rozwinięta jest sieć dróg lokalnych. DuŜe znaczenie ma tu równieŜ nowo
wybudowane międzynarodowe przejście graniczne w Krościenku, które umoŜliwia przejazd
na Ukrainę. Komunikację zbiorową zapewnią na terenie powiatu dogodne połączenia PKS z
Rzeszowem, Warszawą, Katowicami i Nowym Sączem. Obecnie powaŜną konkurencję dla
PKS-u stanowią prywatni przewoźnicy, którzy przejmują znaczną część ruchu na liniach
lokalnych.
Komunikacje kolejową stanowią dogodne połączenia Ustrzyk Dolnych z Zagórzem i
Chyrowem (Ukraina), jednak ich częstotliwość jest niewielka.
Stan infrastruktury drogowej przedstawia tabela:
Tab. 5. Infrastruktura drogowa w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 roku.
drogi powiatowe
Wyszczególnienie
drogi gminne
Ogółem
w tym
o
ulepsz. %
Drogi na
nawierzchni ulepszonych 100 km 2 Ogółem
Bieszczadzki
204
182
89
17,9
184
152
83
16,2
Leski
147
135
92
17,7
332
55
17
39.8
482
399
83
39,8
556
169
30
45,8
268
239
89
21,9
440
262
60
35,9
6820
6119
90
38
9027
3759
42
50,4
Przemyski
Sanocki
Województwo
w tym
o
ulepsz. %
Drogi na
nawierzchni ulepszonych 100km2
Przez powiat przebiega 204 km dróg powiatowych, drogi te w 89 %posiadają ulepszoną
nawierzchnię. Pod tym względem powiat bieszczadzki nie odbiega od stanu występującego w
Strona 30
całym województwie. JednakŜe gęstość sieci dróg powiatowych – 17,9 km/ 100 km2 jest
niemal dwukrotnie rzadsza niŜ w województwie. Na obszarach sąsiednich powiatów
zagęszczenie dróg jest podobne, jedynie powiat przemyski posiada ponad 39 km /100 km 2.
W zakresie gęstości dróg gminnych sytuacja powiatu jest o wiele gorsza. Posiada on 184 km
dróg, a zagęszczenie- 16,2 km/100 km2 jest najniŜsze wśród analizowanych powiatów i ponad
trzykrotnie niŜsze niŜ w województwie. Stan dróg jest podobny do stanu dróg powiatowych,
83 % to drogi o ulepszonej nawierzchni. Stan dróg gminnych jest o wiele lepszy niŜ w
województwie, w którym jedynie 42 % to drogi o ulepszonej nawierzchni, w pozostałych
powiatach stanowią od 17 % w leskim do 60 % w sanockim.
Gęstość dróg na 100 km2
poniŜej 40 km/100km2
.......................................
Odsetek dróg o ulepszonej nawierzchni
poniŜej 40 %
.......................................
40-60 km/100km2
.......................................
85,6
40-60%
.......................................
50,1
60-80 km/100km2
.......................................
pow. przemyski
60-80%
.......................................
pow. przemyski
powyŜej 80 km/100km2
.......................................
powyŜej 80 %
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
34,1
gm.
Ustrzyki Dolne
57,8
pow.
leski
57,5
34,1
34,1
pow.
bieszczadzki
gm.
Czarna
pow.
leski
34,1
34,1
gm.
Lutowiska
34,1
gm.
Ustrzyki Dolne
53,1
miasto
Ustrzyki Dolne
34,1
miasto
Ustrzyki Dolne
85,6
pow.
bieszczadzki
34,1
gm.
Lutowiska
34,1
Ryc. 1
gm.
Czarna
34,1
Ryc. 2
Infrastruktura wodociągowa i kanalizacyjna oraz sieci gazowej ze względu na specyfikę
obszaru i znaczne odległości pomiędzy poszczególnymi miejscowościami jest słabiej
rozwinięta. Budowa sieci komunalnych na obszarach górskich napotyka na specyficzne
trudności, stąd trudno spodziewać się wskaźników lepszych niŜ w nizinnych powiatach
województwa
Tab. 5. Wodociągi i kanalizacja powiatu bieszczadzkiego na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 roku
Połączenia do
mieszkalnych
Sieć w km
budynków
Wyszczególnienie
Bieszczadzki
ZuŜycie
wody
gospodarstwach
domowych
w
Wodociągowa
Kanalizacyjna Wodociągowe Kanalizacyjne dam3
rozdzielcza
m3 na 1
mieszkańca
99,1
20,6
27
1523
590
Strona 31
458,8
Leski
108,1
30,7
2049
1063
538,4
20,3
Przemyski
386,6
201,5
7556
3037
935,6
13,1
Sanocki
216,3
285
5640
3464
1630,1
17,3
Województwo
11938,7
5960,6
248618
102897
48941,3 23,3
Sieć wodociągowa i kanalizacyjna jest najkrótsza wśród powiatów sąsiednich. Porównywalne
wskaźniki notuje jedynie powiat leski. Uwidacznia się zwłaszcza słaby rozwój sieci
kanalizacyjnej liczącej 27 km, co stanowi zaledwie 0,45 %całej sieci kanalizacyjnej w
województwie. Sieć wodociągowa jest dłuŜsza -1523 km i stanowi 0,61 % sieci
wodociągowej województwa. Stan ten wynika z trudnych warunków budowy wodociągów i
kanalizacji w powiecie jak równieŜ z faktu, Ŝe infrastruktura kanalizacyjna tworzona jest
dopiero od kilku lat.
W powiecie bieszczadzkim przyłączenia do sieci wodociągowej posiadają 1523 budynki,
natomiast kanalizacyjne 590. Brak kanalizacji stanowi tu powaŜny problem gdyŜ zuŜycie
wody w budynkach posiadających wodociągi jest wysokie. Ogólne zuŜycie wody w powiecie
jest nieco niŜsze od średniego w województwie i wynosi 20,6 m3/osobę.
Stan sieci wodociągowej i kanalizacyjnej poszczególnych gmin prezentuje tabela:
Tab. 6. Wodociągi i kanalizacja w.g. gmin w 2002 roku
Połączenia do
mieszkalnych
Sieć w km
budynków
Wyszczególnienie
Czarna
Lutowiska
Ustrzyki Dolne (wieś)
ZuŜycie
wody
gospodarstwach
domowych
w
Wodociągowa
Kanalizacyjna Wodociągowe Kanalizacyjne dam3
rozdzielcza
m3 na 1
mieszkańca
29,9
3,1
178
49
27,3
11,5
10,2
8,7
164
132
26,6
11,9
46,6
1,6
625
18
107,6
13,4
13,6
556
391
297,3
30,8
Ustrzyki Dolne ( miasto) 12,4
NajdłuŜszą sieć wodociągów posiada gmina Ustrzyki Dolne, łącznie 59 km, w tym 46,6 km
na terenie wiejskim i 12,4 km w mieście. Pod względem sieci kanalizacyjnej równieŜ plasuje
się na pierwszym miejscu wśród gmin powiatu, jednak sytuacja w podziale na wieś i miasto
Strona 32
jest odwrotna: większość sieci znajduje się w mieście- 13,6 km, tereny wiejskie posiadają
jedynie1,6 km kanalizacji. Gmina ta posiada 1181 połączeń wodociągowych do budynków
mieszkalnych, z czego połowa przypada na obszary wiejskie. Pod względem ilości budynków
zaopatrzonych w kanalizację alarmujący stan występuje na wsi, tylko 18 budynków posiada
takie połączenia.
ZuŜycie wody w gospodarstwach domowych
poniŜej 15m3/1m.
.......................................
15-25m3/1m
.......................................
13,1
25-35m3/1m.
.......................................
pow. przemyski
600 -800 os/km2
.......................................
pow. sanocki
13,4
gm.
Ustrzyki Dolne
17,3
pow.
leski
20,3
20,6
pow.
bieszczadzki
30,8
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
11,5
gm.
Lutowiska
11,9
Ryc. 3
Najkrótsza sieć wodociągowa występuje w gminie Lutowiska: 10,2 km, niemniej jednak
zaopatruje ona duŜą część budynków mieszkalnych. Sieć kanalizacyjna licząca 8,7 km
równieŜ wyróŜnia się duŜą ilością obsługiwanych budynków- 132.
Najkrótsza sieć kanalizacyjna wybudowana jest jak do tej pory w gminie Czarna –3,1 km,
obsługuje ona 49 mieszkań. Słaby rozwój sieci wodociągowej i kanalizacyjnej wpływa na
małe zuŜycie wody, które wynosi w poszczególnych gminach od 11,5 do 13,4 m3 / osobę na
terenach wiejskich, w mieście jest prawie trzykrotnie wyŜsze – 30,8 m3/osobę.
Tab. 7. Sieć gazowa i zuŜycie gazu sieciowego w gospodarstwach domowych na tle województwa i wybranych powiatów w 2002roku
Wyszczególnienie
Sieć
rozdzielcza
w km
Połączenia
prowadzone
budynków
mieszkalnych
Bieszczadzki
15,7
94
58
21,5
Leski
145,1
1673
924
731,9
Przemyski
767,9
10168
8354
6321,3
Sanocki
707,9
13954
21855
12407,9
do Odbiorcy gazu ZuŜycie gazu w
dam3
Strona 33
Województwo
17892,4
314459
398737
258218,6
Ze względu na ogół parametrów sieci gazowej naleŜy określić powiat bieszczadzki jako
bardzo słabo zgazyfikowany. Przyczyn tego stanu rzeczy jest kilka. Po pierwsze oddalenie od
źródła dostaw, po drugie koszty budowy sieci gazowej, po trzecie mocna pozycja
alternatywnego źródła energii, jakim jest gaz w butlach. Zarówno gęstość sieci gazowniczej
jak i wielkość dostaw dla gospodarstw domowych są nieporównywalnie niŜsze od wielkości
charakteryzujących województwo czy sąsiednie powiaty.
Sieć gazociągów w powiecie bieszczadzkim liczy 15,7 km, dla porównania w najsłabiej
rozwiniętym pod tym względem powiecie leskim 145,1 km. Liczba przyłączeń do budynków
mieszkalnych w powiecie bieszczadzkim wynosi 94, w powiecie leskim 1673. Zastosowanie
gazu jako źródła energii jest w powiecie bieszczadzkim niewielkie, średnie zuŜycie wynosi
21,5 dam3, w leskim 731,9 dam3.
Tab. 8. Sieć gazowa i zuŜycie gazu sieciowego w gospodarstwach domowych powiatu bieszczadzkiego w 2002roku
Wyszczególnienie
Sieć
rozdzielcza
w km
Połączenia
prowadzone do Odbiorcy
gazu
budynków
mieszkalnych
ZuŜycie gazu w
dam3
Bieszczadzki – miasto
8
23
-
-
Bieszczadzki –wieś
7,7
71
58
21,5
Sieć gazowa w podziale na tereny wiejskie i miejskie wskazuje na lepszy rozwój w
miejscowościach wiejskich. 71 budynków mieszkalnych ma tu połączenie gazowe, natomiast
w mieście mieszkania nie posiadają stałego dopływu gazu. Sytuacja ta prawdopodobnie ma
charakter trwały z uwagi na ciągle rosnące ceny gazu i popularność tańszych źródeł energii.
Ostatnim
wskaźnikiem
słuŜącym
analizie
infrastruktury
gospodarczej
powiatu
bieszczadzkiego jest zaopatrzenie w energie elektryczną.
Tab. 9. Odbiorcy i zuŜycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych według powiatów w 2002 roku
Odbiorcy w tys
Wyszczególnienie
Bieszczadzki
Ogółem
4,7
ZuŜycie w GWh
miasto
wieś
ogółem
miasto
wieś
3
1,7
7,1
4,3
2,8
Strona 34
Leski
5,5
1,8
3,7
10,4
4
6,4
Przemyski
11,5
-
11,5
23,2
-
23,2
Sanocki
22
15
7
31,3
21
10,3
Województwo
458,7
287,2
171,5
729,4
438,4
291
W obecnym czasie dostawa energii elektrycznej nie stanowi problemu w nawet najbardziej
oddalonych zakątkach kraju. W powiecie bieszczadzkim korzysta z niej 4,7 tys odbiorców, w
tym 3 tys ( 64%) w mieście . ZuŜycie energii wynosi 7,1 GWh z czego 60,5 % przypada na
miasto i jest podobne do średniego zuŜycia w województwie i sąsiadujących powiatach.
3.4. Rolnictwo
3.4.1 . UŜytkowanie ziemi
Do głównych form uŜytkowania ziemi naleŜą: grunty orne, sady, łąki i pastwiska, lasy
i pozostałe grunty i nieuŜytki. Grunty orne obejmują pola, ogrody, plantacje oraz ugory
i odłogi. Wraz z sadami, łąkami i pastwiskami tworzą uŜytki rolnicze. Kategoria „pozostałych
gruntów” obejmuje tereny osiedlowe, komunikacyjne, przemysłowe powierzchnie wód oraz
rzeczywiste nieuŜytki.
Na strukturę uŜytkowania ziemi w powiecie bieszczadzkim ma wpływ głównie górzysta
rzeźba obszaru i słabe zaludnienie terenu. Inne czynniki takie jak gleby, klimat, wodyi
stosunki społeczno – gospodarcze kształtują się równieŜ pod ich wpływem i oddziałują na
proporcje róŜnych kategorii uŜytkowania gruntów.
Strukturę uŜytkowania ziemi w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i sąsiednich
powiatów prezentuje tabela:
Tab. 10. UŜytkowanie gruntów w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 r. ( według granic
administracyjnych )
wyszczególnienie
Bieszczadzki
Powierzchnia
ogólna
113759
ogółem
20893
UŜytki rolne
grunty orne
w tym
sady
razem odłogi i
ugory
w ha
5601
bd
7
łąki
6104
Strona 35
pastwiska
9181
Lasy
80044
Pozostałe
grunty
12822
Leski
83544
14422
7378
bd
47
4271
2726
56881
12241
Przemyski
121373
52307
41447
bd
753
5787
4320
46473
22593
Sanocki
122512
39128
22226
bd
208
10042
6652
61393
21991
Województwo
1792628 811644 576640 bd
9002
161224 64778
660482 320502
Tab. 11. UŜytkowanie gruntów w % w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 r. ( według granic
administracyjnych )
wyszczególnienie
Bieszczadzki
Leski
Przemyski
Sanocki
Województwo
Powierzchnia
ogólna
ogółem
UŜytki rolne
grunty orne
w tym
sady
razem odłogi i
ugory
w%
łąki
pastwiska
Lasy
Pozostałe
grunty
100%
18
5
bd
0,006
5
8
70
11
100%
17
9
bd
0,06
5
3
68
15
100%
43
34
bd
0,34
5
4
38
19
100%
32
18
bd
0,17
8
5
50
18
100%
45
32
bd
0,50
9
4
37
18
W strukturze uŜytkowania ziemi powiatu bieszczadzkiego daje się zauwaŜyć rozkład bardzo
odbiegający od przeciętnego w województwie. Zaznacza się tu wyraźna dominacja lasów,
których powierzchnia – 70 % jest prawie dwukrotnie wyŜsza niŜ w województwie. Podobny,
wysoki udział tej formy uŜytkowania ziemi uwidacznia się w powiatach obejmujących tereny
Bieszczadów, jedynie powiat przemyski połoŜony w obrębie Pogórza ma powierzchnię leśną
mniejszą.
Strona 36
Lesistość w %
poniŜej 45%
.......................................
Udział gruntów rolnych
poniŜej 10%
.......................................
10-20%
.......................................
45-55%
.......................................
38,0
34,0
55-65%
.......................................
pow. przemyski
powyŜej 65%
.......................................
powyŜej 30%
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
34,1
gm.
Ustrzyki Dolne
50,0
pow.
leski
68,0
20-30%
.......................................
pow. przemyski
70,0
pow.
bieszczadzki
34,1
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
Ryc. 4
pow.
leski
9,0
34,1
gm.
Lutowiska
34,1
gm.
Ustrzyki Dolne
18,0
5,0
pow.
bieszczadzki
34,1
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
34,1
gm.
Lutowiska
34,1
34,1
Ryc. 5
Łączna powierzchnia uŜytków rolnych zajmuje 18 % i jest ponad dwukrotnie niŜsza niŜ w
województwie. Pośród sąsiadujących powiatów jedynie zbliŜony odsetek występuje w
powiecie leskim, w powiecie sanockim i przemyskim jest ponad dwukrotnie wyŜszy.
Charakterystyczną cechą powierzchni uŜytkowanej rolniczo, uwarunkowaną górskim
połoŜeniem i niewielkim zaludnieniem jest odsetek gruntów ornych, wynoszący tu zaledwie 5
%. Tak niski wskaźnik nie jest notowany w Ŝadnym z analizowanych powiatów, a w
porównaniu z województwem powierzchnia gruntów ornych jest ponad sześciokrotnie
mniejsza.
Łączny areał uŜytków zielonych – 13 % jest równy średniej wojewódzkiej, identyczna
wielkość charakteryzuje powiat sanocki, w powiatach leskim i przemyskim jest o około 4 %
niŜsza. Powiat bieszczadzki wyróŜnia jednak w tym względzie wyraźna przewaga pastwisk,
które stanowią tu 8 % uŜytków zielonych, w województwie jedynie 4 %.
W strukturze uŜytkowania ziemi powiatu bieszczadzkiego zwraca uwagę najniŜszy z
analizowanych odsetek kategorii „ pozostałe grunty”. Ma na to wpływ głównie stosunkowo
słabe zagospodarowanie: tereny zurbanizowane, przemysłowe, komunikacyjne zajmują tu
stosunkowo niewielką powierzchnię.
Struktura, w której większość powierzchni zajmują lasy, duŜą powierzchnię zajmują łąki i
pastwiska, a grunty orne stanowią jedynie 5 % powierzchni naleŜy uznać za odpowiednią
zwaŜywszy na warunki naturalne i społeczno – gospodarcze, jakie tu występują.
Gospodarstwa rolne zajmują powierzchnię 22600 ha, co stanowi około 20 % obszaru powiatu
bieszczadzkiego. Struktura uŜytkowania ziemi w ich obrębie znacznie odbiega od ogólnej
Strona 37
struktury uŜytkowania w powiecie, na co ma wpływ głównie wyłączenie powierzchni leśnej
zarządzanej i uŜytkowanej przez Lasy Państwowe.
Strukturę uŜytkowania ziemi gospodarstw rolnych, na tle województwa i sąsiednich
powiatów prezentuje je tabela:
Tab. 12. UŜytkowanie gruntów w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 r. ( według siedziby
gospodarstwa )
wyszczególnienie
Powierzchnia
ogólna
ogółem
UŜytki rolne
grunty orne
w tym
sady
razem odłogi i
ugory
łąki
pastwiska
Lasy
Pozostałe
grunty
Bieszczadzki
22600
17264
5542
4038
w ha
7
5468
6246
3034
2303
Leski
46709
16326
7196
4699
44
4516
4571
26548
3835
Przemyski
56915
50475
39120
10519
728
5782
4845
2406
4035
Sanocki
45663
39465
22119
10760
209
10105
7032
2841
3358
Województwo
980986 817959 580923 210994 9016
93982
69044
162714 65306
ZróŜnicowanie struktury uŜytkowania ziemi gospodarstw w poszczególnych gminach prezentuje
tabela:
Tab. 13. UŜytkowanie gruntów według gmin w 2002 r. ( według siedziby gospodarstwa )
wyszczególnienie
Powierzchnia
ogólna
UŜytki rolne
grunty orne
w tym
ogółem
sady
razem
odłogi i
ugory
łąki
pastwiska
Lasy
Pozostałe
grunty
Czarna
w ha
5878
4343
1876
1655
1
1250
1215
660
875
Lutowiska
3308
2986
260
175
-
1069
1657
250
72
Ustrzyki Dolne - 12942
9539
3176
2006
5
3054
3303
2080
1324
wieś
Ustrzyki Dolne - 471
396
229
203
1
95
71
43
32
miasto
Tab. 14. UŜytkowanie gruntów w % według gmin w 2002 r.( według siedziby gospodarstwa )
Strona 38
wyszczególnienie
Powierzchnia
ogólna
UŜytki rolne
grunty orne
w tym
ogółem
sady
razem
odłogi i
ugory
łąki
pastwiska
Lasy
Pozostałe
grunty
w%
Czarna
Lutowiska
Ustrzyki Dolne wieś
Ustrzyki Dolne -
100%
74
32
88
0,01
21
21
11
15
100%
90
8
67
-
32
50
8
2
100%
74
25
63
0,03
24
25
16
10
100%
84
49
89
0,2
20
15
9
7
miasto
Struktura uŜytkowania ziemi w gospodarstwach poszczególnych gmin powiatu jest podobna.
Dominującą formą są łąki i pastwiska, które największy odsetek powierzchni stanowią w
najsłabiej zaludnionej gminie Lutowiska – 82%. Uwidacznia się tu zdecydowana dominacja
pastwisk – 50%. W pozostałych gminach łąki i pastwiska stanowią - 49 % w gminie Ustrzyki
Dolne i 42 % w gminie Czarna.
Grunty orne największą powierzchnię zajmują w gminie Czarna – 32 %, tu równieŜ
największy ich odsetek nie jest uprawiany – 88 %, tworząc ugory i odłogi. Najmniejszy udział
gruntów ornych występuje w Lutowiskach.
Zupełnie odmienną strukturę mają gospodarstwa połoŜone w obrębie miasta Ustrzyki Dolne,
dominują w niej grunty orne- 49%, w większości jednak będące odłogiem lub ugorem – 89
%. MoŜna więc stwierdzić, Ŝe gospodarka rolna powoli tu zanika.
NieuŜytki rolnicze najczęściej występują w gminie Czarna, lasy na obszarze gospodarstw w
gminie Ustrzyki Dolne.
3.4.2. Struktura rolnictwa.
Rolnictwo odgrywa ciągle istotną, choć nie dominującą rolę w gospodarce powiatu
bieszczadzkiego. Jak wykazał spis rolny z 2002 roku, na terenie powiatu funkcjonuje obecnie
2784 gospodarstw rolnych, co warto zestawić z liczbą 3098 osób zatrudnionych poza
rolnictwem. Porównanie to wskazuje, ze w powiecie w dalszym ciągu większość osób
utrzymuje się z gospodarstw rolnych.
Rolnictwo rozwijało się tutaj w specyficznych warunkach przyrodniczych i społecznych.
Niekorzystne warunki klimatyczne, orograficzne i glebowe, zniszczona przez całkowite
Strona 39
wysiedlenie miejscowej ludności ( 1945 –1947 r. ) dawna struktura społeczno- gospodarcza
wywarły duŜy wpływ na jego stan. W okresie powojennym niewiele ziemi znalazło się w
rękach prywatnych, znaczny był natomiast udział przedsiębiorstw uspołecznionych. Nierealne
przedsięwzięcia okresu gigantomani doprowadziły państwowe przedsiębiorstwa rolne do
bankructwa, pozostawiając tysiące ha ziemi leŜącej odłogiem. MoŜna powiedzieć, Ŝe od paru
lat rolnictwo na tych ziemiach tworzy się na nowo.
Rolnictwo w powiecie bieszczadzkim zostanie scharakteryzowane przez szereg wskaźników
i zgodnie z przyjętą metodologią będzie porównywane na tle powiatów sąsiednich.
Pierwszym wskaźnikiem poddanym analizie będzie ilość i wielkość gospodarstw rolnych,
którą prezentuje tabela:
Tab. 15. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych powiatu bieszczadzkiego na tle województwa i wybranych powiatów w 2002
r.
O powierzchni uŜytków rolnych
powyŜej 1 ha
wyszczególnienie
ogółem
do 1
ha
razem
1,01 1,99
22,99
34,99
5 –9,99
10 i
więcej
Przeciętna powierzchnia
UR
w ha
Bieszczadzki
2784
898
1886
485
260
313
497
331
6,20
Leski
4277
1327
2950
894
525
749
626
156
3,82
Przemyski
14860
5031
9829
3077
2018
2808
1542
384
3,40
Sanocki
12687
5058
7629
2677
1515
1747
1261
429
3,11
Województwo
314699 114895 199804 75571
43478
47421
27944
5390
2,60
Analizując kwestie wielkości gospodarstw rolnych uwidacznia się fakt, Ŝe gospodarstwa te są
prawie dwukrotnie większe niŜ gospodarstwa w sąsiadujących powiatach, a prawie
trzykrotnie w porównaniu z średnią wielkością gospodarstw w województwie. Średnia ich
powierzchnia wynosi – 6,2 ha. ZróŜnicowanie pod względem wielkości powierzchni
wskazuje, Ŝe najwięcej jest gospodarstw średnich, o powierzchni od 5 – 9,99 ha ( 497) i
gospodarstw małych o powierzchni 1,01 – 1,99ha ( 485). Najliczniejszą grupę stanowią
,jednak tak jak w całym województwie działki rolne ( 898).
Wielkość gospodarstw rolnych na terenie gmin powiatu przedstawia tabela:
Tab. 16. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych w podziale na gminy w 2002 r.
wyszczególnienie
ogółem
O powierzchni uŜytków rolnych
Strona 40
Przecię-
powyŜej 1 ha
Czarna
Lutowiska
Ustrzyki
Dolne-
wieś
Ustrzyki Dolne -
tna powierzchnia
UR
w ha
do 1
ha
razem
1,01 1,99
22,99
34,99
5 –9,99
10 i
więcej
458
146
312
50
32
47
89
94
9,48
256
86
170
71
20
21
27
31
11,66
1779
438
1341
348
192
235
367
199
5,36
291
228
63
16
16
10
14
7
1,36
miasto
Najwięcej gospodarstw rolnych funkcjonuje w gminie Ustrzyki Dolne, są to jednak
najmniejsze powierzchniowo gospodarstwa w powiecie. Na terenie miasta średnia ich
wielkość wynosi – 1,36ha, na terenie wiejskim – 5,36 ha. W strukturze uwidacznia się
ponadto największy w powiecie udział działek rolnych do 1 ha. Największą powierzchnią
gospodarstw charakteryzuje się gmina Lutowiska – 11,66 ha.
Przeciętna powierzchnia gospodarstwa
poniŜej 3 ha
.......................................
Pogłowie bydła, w szt.
poniŜej 3000 szt.
.......................................
3 - 6 ha
.......................................
3,40
3000 - 6000 szt.
.......................................
10513
6 - 9 ha
.......................................
pow. przemyski
powyŜej 9 ha
.......................................
powyŜej 9000 szt.
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
5,36
gm.
Ustrzyki Dolne
3,11
pow.
leski
3,82
6000 - 9000 szt.
.......................................
pow. przemyski
6,20
pow.
bieszczadzki
1,36
gm.
Czarna
pow.
leski
2791
9,49
gm.
Lutowiska
34,1
gm.
Ustrzyki Dolne
11030
miasto
Ustrzyki Dolne
4037
pow.
bieszczadzki
gm.
Czarna
34,1
gm.
Lutowiska
11,66
Ryc. 6
34,1
miasto
Ustrzyki Dolne
34,1
Ryc. 7
Warunki przyrodnicze predestynują do rozwoju hodowli, ale produkcja roślinna odgrywa
równieŜ waŜną rolę w powiecie bieszczadzkim, tym bardziej, Ŝe miedzy chowem zwierząt a
produkcją roślinną istnieją silne powiązania.
Strukturę produkcji roślinnej w powiecie bieszczadzkim prezentuje tabela:
Powierzchnia zasiewów wg grup ziemiopłodów w powiecie bieszczadzkim na tle
województwa i wybranych powiatów w roku 2002.
Strona 41
Tab. 17. Powierzchnia upraw w/g powiatów w 2002 r.
Wyszczególnienie
Ogółem
w ha
ZboŜa
Strączko-we ziemniaki
Przemysłowe
Pastewne
Pozostałe
Bieszczadzki
1397
848
-
321
4
165
58
Leski
2246
1308
1
631
2
201
104
Przemyski
24167
16984
102
3214
1905
1199
764
Sanocki
10637
7341
4
2244
219
535
294
Województwo
353905
247124 1010
64246
11902
18502
11122
Struktura zasiewów wg grup ziemiopłodów jest zbliŜona do powiatów sąsiednich i
województwa. PowyŜej połowy powierzchni zajmują zboŜa – 61 %, jest to wskaźnik niŜszy
niŜ w województwie ( 70 %) i w sąsiednim powiecie przemyskim i sanockim, natomiast
wyŜszy od powiatu leskiego. Dominujące w strukturze upraw są równieŜ ziemniaki,
zajmujące 23 % powierzchni, wielkość ta jest wyŜsza o 4 % od średniej wojewódzkiej, niŜsza
jedynie od powierzchni upraw powiatu leskiego. Trzecią grupą roślin uprawnych są rośliny
pastewne, zajmujące 12 % powierzchni i ta wielkość przewyŜsza średnią wojewódzką ponad
dwa razy. Niewielkie znaczenie w produkcji roślinnej odgrywają rośliny strączkowe i
przemysłowe. Strukturę upraw zbóŜ prezentuje tabela:
Tab. 18. Powierzchnia zasiewów zbóŜ na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 roku.
Wyszczególnienie
Razem
Pszenica
śyto
Jęczmień
Owies
w ha
Bieszczadzki
863
366
37
70
297
Leski
1569
806
68
103
492
Przemyski
17769
12615
990
1905
1521
Sanocki
7618
4317
412
607
1716
Województwo
246601
120734
30115
19734
32655
W strukturze zbóŜ dominującą rolę odgrywa pszenica – 42 % powierzchni zasiewów, jest to
mniejszy odsetek powierzchni w porównaniu z sąsiadującymi powiatami. WyróŜnia ją
równieŜ duŜy udział owsa – 30%, wyŜszy o ponad połowę od powierzchni upraw w
województwie i pozostałych powiatach, porównywalne znaczenie ma tylko w powiecie
leskim. Wpływ mają na to niewielkie wymagania klimatyczne i glebowe tego zboŜa, które
Strona 42
wydaje się być odpowiednie szczególnie na obszarach górskich. Pozostałe zboŜa odgrywają
mniejszą role: jęczmień stanowi 8 % a Ŝyto 4 % powierzchni upraw. Pod tym względem
sytuacja na całym analizowanym obszarze jest podobna..
Zgodnie z tym co podkreślono na wstępie, warunki naturalne nie sprzyjają rozwojowi upraw
roślinnych. Zgoła inaczej sytuacja wygląda, jeśli chodzi o chów zwierząt, któremu sprzyjają
spore powierzchnie łąk i pastwisk. Pogłowie zwierząt prezentuje tabela:
Tab. 19. Pogłowie zwierząt w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 roku
Wyszczególnienie
Bydło
Trzoda
chlewna
Owce
Konie
w szt
Bieszczadzki
4037
616
2355
529
Leski
2791
2052
2006
447
Przemyski
10513
16767
362
1846
Sanocki
11030
7000
2991
1197
Województwo
199665
388409
15057
32953
Pogłowie bydła - 4037 szt. w powiecie bieszczadzkim mimo korzystnych warunków
środowiskowych naleŜy do najniŜszych w analizowanych powiatach, jeszcze gorzej wygląda
sytuacja chowu trzody chlewnej, uzaleŜnionej od produkcji pasz. Pogłowie liczące 616 sztuk
jest kilkakrotnie mniejsze niŜ w sąsiadujących powiatach. Nasuwa się tu wniosek, Ŝe walory
naturalne powiatu w tym względzie nie są jeszcze w pełni wykorzystane. W ostatnich latach
rozszerza się hodowla owiec, która dziś opiera się na stadzie liczącym 2355 sztuk i stanowi
największy odsetek tych zwierząt w województwie -16%. Podobnie jak hodowla bydła
spotyka się tu z dość niecodziennym zagroŜeniem, które stanowią rok rocznie rozrastające się
stada wilków. Coraz większe znaczenie odnotowuje tu równieŜ hodowla koni,
wykorzystywanych nie tylko jako zwierzęta pociągowe, ich stado liczy obecnie 529 szt.
Podsumowując gospodarkę rolną powiatu naleŜy stwierdzić, Ŝe traci ona na znaczeniu.
Uwidacznia się to głównie w obrębie produkcji roślinnej, gdzie duŜe powierzchnie gruntów
ornych nie są uŜytkowane, stanowiąc rozległe obszary odłogów i ugorów. Większe znaczenie
odgrywa chów zwierząt oparty na duŜych powierzchniach łąk i pastwisk.
Strona 43
3.5. Turystyka
3.5.1. Atrakcyjność turystyczna
Turystyka to dziedzina odgrywająca kluczową rolę w powiecie bieszczadzkim. Rozwój
turystyki i wypoczynku zaleŜy od wielu czynników. Nadrzędnym są walory turystyczne
obszaru, wyraŜające się atrakcyjnością czynników przyrodniczo – geograficznych i
historyczno – kulturowych. Kolejnym czynnikiem jest infrastruktura turystyczna mierzona
takimi wielkościami jak: liczba obiektów i miejsc noclegowych, liczba punktów
gastronomicznych, ilość i rodzaj infrastruktury rekreacyjnej i sportowej. Trzecią grupą
czynników
są
czynniki
organizacyjne
związane
z
systemem
organizacji
ruchu
turystycznego, liczbą i wielkością podmiotów gospodarczych działających w turystyce oraz
modelem organizacji promocji turystycznej i organizacji wypoczynku.
Powiat bieszczadzki jest regionem o unikalnych walorach, obejmujących bogactwo przyrody,
krajobrazu i zabytków historii. Mimo, Ŝe zajmuje najbardziej peryferyjny obszar Polski cieszy
się duŜą popularnością i jest odwiedzany znacznie liczniej, niŜby to wynikało z jego
oddalenia
i zagospodarowania. Przyczyniła się do tego głównie oryginalna piękność Bieszczadów, ich
pierwotna przyroda, względna bezludność i pewna moda.
Bieszczady, główny region turystyczny powiatu w terminologii turystycznej obejmuje
zarówno grzbiety właściwych Bieszczadów Zachodnich, jak i górzyste tereny połoŜone dalej
na północ po linię kolejową Zagórz- Krościenko.
Turystyka na tym obszarze, w ścisłym tego słowa znaczeniu, zaczęła się powoli rozwijać pod
koniec okresu międzywojennego. Z powodu trudnej dostępności komunikacyjnej i znikomego
zagospodarowania, przegrywała jednak konkurencje z atrakcyjniejszymi grupami górskimi
Polski. W tym czasie sławę najpopularniejszych szybowisk Polski zdobyła Ustianowa,
połoŜona u stóp Holicy w paśmie śukowa. O wielkości tego ośrodka świadczy stan
szybowców, w 1939 r. – ponad 770 egzemplarzy. Podczas wojny szybowisko zostało
zniszczone. Pierwsi po wojnie turyści pojawili się w Bieszczadach na początku lat
pięćdziesiątych. Zastali pustkę osadniczą, zarośnięte ścieŜki, drogi i pola, zniszczone mosty.
Spalone wsie były zaznaczone w krajobrazie tylko zdziczałymi sadami owocowymi,
cerkwiami lub ich ruinami. Kraina bieszczadzka intrygowała ludzi swą tajemniczością,
Strona 44
bogactwem dziewiczej przyrody, kusiła nieprzetartymi szlakami. Turystyka tego okresu miała
charakter odkrywczych wypraw.
Od tamtej pory wiele się zmieniło. Bieszczady posiadają dobrze rozwiniętą sieć dróg
samochodowych i kolej, otwarte przejście międzynarodowe w Krościenku, co wpływa na ich
dostępność komunikacyjną. Posiadają równieŜ ciągle rozwijającą się infrastrukturę
turystyczną. JeŜeli do tego dodamy niezmiennie piękne środowisko to otrzymamy region o
wymarzonych walorach turystycznych.
Na obszarze powiatu najczęściej zwiedzana jest najwyŜsza część Bieszczadów z grupą
Halicza i Tarnicy, Połoniną Caryńską i pograniczny masyw Wielkiej Rawki, ze szczytem
Krzemieniec ( Kremenaros ),gdzie stykają się granice Polski , Ukrainy i Słowacji. W miejscu
tym postawiono kamienny obelisk i jest ono celem wędrówki wielu wycieczek.
Głównymi walorami tego regionu są pasma górskie o duŜych wysokościach względnych
i bezwzględnych, osiągających kulminacje w Tarnicy (1346 m npm ), najwyŜszym szczycie
Bieszczadów. Ustawiony tu w 1987 r. Ŝelazny krzyŜ upamiętnia pobyt i wyjście na szczyt w
dniu 5 sierpnia 1953 r. Karola Wojtyły, a w 1997 r. odsłonięto tablicę z okazji jego
pielgrzymki, juŜ jako papieŜa Jana Pawła II .
W grzbietach odsłaniają się skaliste granie rozległych wychodni skalnych i wielkie pola
rumowisk. Największy grzebień skalny, o dość ostrych kształtach znajduje się na
Krzemieńcu. Rumowiska skalne zalegają przewaŜnie w partiach szczytowych najwyŜszych
masywów: Tarnicy, Szerokiego Wierchu, Krzemienia, Halicza, obu Rozsypańców. Atrakcją
turystyczną są rozległe hale, zwane połoninami, zapewniające doskonałą widoczność.
Roztaczające się stąd panoramy Bieszczadów Wschodnich, Ostrej Hory, Połoniny Równej i
Gorganów przyciągają wielu turystów.
.
NiŜsze partie są pokryte lasami bukowymi i jodłowo-bukowymi o bujnym poszyciu. Górna
granica lasu przebiega tu wyjątkowo nisko, 1100- 1150 m npm. Bogaty jest świat zwierzęcy
reprezentowany m. in. przez Ŝubry, wilki, rysie, Ŝbiki, jelenie karpackie i niedźwiedzie.
To wszystko sprawia, Ŝe rozwinęła się tu w doskonały sposób turystyka piesza
wykorzystująca liczne i dobrze utrzymane szlaki, wytyczone przez najbardziej atrakcyjne
tereny. Nalezą do nich:
Główny szlak beskidzki ( odcinek bieszczadzki) czerwony: Komańcza- Cisna – SmerekPołonina Wetlińska- Brzegi Górne –Ustrzyki Górne - Halicz – Wołosate, czas przejścia 36
godz, 92 km
Strona 45
Szlak graniczny ( odcinek bieszczadzki) niebieski: Nowy Łupków – Roztoki Górne – Wielka
Rawka – Ustrzyki Górne, czas przejścia 25 godz, 62 km
Niebieski : Ustrzyki Dolne – Polana – Otryt – Dwernik – Pszczeliny – Bukowe Berdo –
Krzemień, czas przejścia 23 godz, 57 km
Niebieski : Ustrzyki Górne – Wołosate- Krzemień, czas przejścia 4,15 godz, 10,5 km
śółty: BereŜki – Przełęcz Przysłup, czas przejścia 1 godz, 2,5 km
śółty :przełęcz pod Tarnicą – Tarnica, czas przejścia 15 min
Zielony – Magura Stuposiańska – Połonina Caryńska- Mała Rawka – Wetlina –Jawornik,
czas przejścia 10 godz, 22 km
śółty: Muczne- Bukowe Berdo, czas przejścia 1,3 godz, 3 km
śółty: Mała Rawka – Wielka Rawka, czas przejścia 30 min, 1,5 km
Dostępne są takŜe dla turystów ścieŜka dydaktyczna BPN ( znaki biało – niebieskie ):
Bukowiec - Beniowa –Sianki ;czas przejścia 3,30 godz, 9 km, Ustrzyki Górne – Torfowisko
Wołosate, czas przejścia 2,5 godz, 4 km i Wołosate – Tarnica , czas przejścia2,5 godz.
Bazę noclegową dla tych terenów stanowią schroniska, hotele i pola namiotowe rozlokowane
w kilku miejscowościach. NajwaŜniejszą z nich są Ustrzyki Górne. W chwili obecnej bazę
noclegową tworzą tu m. in: Schronisko PTTK, Hotel Górski PTTK, camping i zespół
domków turystycznych, schronisko BPN, dom rekolekcyjny. Ustrzyki posiadają dobrze, jak
na warunki bieszczadzkie rozwiniętą bazę Ŝywieniową. Są tu sklepy, bary i restauracje. Na
uwagę zasługuje równieŜ funkcjonująca tu cały rok placówka Bieszczadzkiej Grupy
Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, czuwająca nad bezpieczeństwem
turystów. W miesiącach letnich ( lipiec- sierpień ) uruchamiana jest dodatkowo dyŜurka
w namiocie pod Tarnicą. Ustrzyki Górne są siedzibą dyrekcji i instytucji Bieszczadzkiego
Parku Narodowego. Mieści się tu równieŜ Ośrodek Kultury i Historii Turystyki Górskiej
z ekspozycją czynną w sezonie letnim.
W okresie zimowym Ustrzyki przyciągają amatorów narciarstwa, działa tu mały wyciąg
narciarski, a warunki śniegowe – długość zalegania i grubość pokrywy śnieŜnej, są bardzo
dobre.
Drugim waŜnym punktem wypadowym w najwyŜsze rejony Bieszczad jest Wołosate. Istnieje
tu całoroczna baza turystyczna, na która składają się: Schronisko BPN, pole namiotowe,
hotelik turystyczny, sklep i bar. DuŜą atrakcją jest stadnina koni huculskich, prowadząca
naukę jazdy konnej, oraz jazdy konne w terenie. Na miejscu znajduje się kryta ujeŜdŜalnia,
padok, kawiarenka. Istnieje moŜliwość organizowania kuligów oraz przejazdów konną
Strona 46
bryczką . Od wielu lat wakacyjną atrakcją jest festiwal piosenki „ Wołosate” , odbywający
się w harcerskiej stanicy Chorągwi Kieleckiej ZHP. Przyciąga corocznie tłumy miłośników ,
nie tylko spośród harcerzy i stał się juŜ elementem bieszczadzkiej kultury i turystyki.
Jedynym mankamentem tej miejscowości jest bardzo zły stan drogi łączącej ją z resztą
powiatu.
Stałą bazę wypadową posiada równieŜ Muczne. Miejscowość bardzo osobliwa, związana z
najnowszą historią Polski, atrakcyjna dla miłośników epoki socrealizmu. Urządzono tu w
latach osiemdziesiątych ośrodek myśliwski dla członków rządu i gości dewizowych –
dwupiętrowy hotel i kilka drewnianych wilii. Obecnie udostępniony jest turystom. Wychodzi
stąd szlak na Bukowe Berdo i droga do tzw. „ bieszczadzkiego worka” do Sianek,
nieistniejącej juŜ dzisiaj wsi i miejscowości wczasowej w najwyŜszej części doliny Sanu, w
pobliŜu Przełęczy UŜockiej. Po polskiej stronie pozostał tu cmentarz ze znanym wśród
turystów grobem Hrabiny.
W Brzegach Górnych, u podnóŜa Małej Rawki znajduje się schronisko PTTK, pole
namiotowe BPN i mały wyciąg narciarski.
W rejonie znajdują się równieŜ pola namiotowe w małych osadach leśnych: Pszczeliny i
BereŜki. Ze względu na małą liczbę miejscowej ludności występują tu nieliczne gospodarstwa
agroturystyczne.
Mniej licznie odwiedzaną jest północna część Bieszczadów. Turystyka piesza rozwinęła się tu
w oparciu o lesiste pasma Otrytu i śukowa.
Otryt uwaŜany był dawniej przez turystów za bardzo dziki i trudny orientacyjnie, dziś biegnie
grzbietem niebieski szlak turystyczny: Polana – Hulskie – Otryt Górny – Dwerniczek, czas
przejścia 6,15 godz. Szlak wiedzie najciekawszym odcinkiem Otrytu, zdziczałe sady w
Serednim Małym oraz zagajniki leszczynowe w okolicach Hulskiego zapewniają
niezapomniane wraŜenia. Z grzbietu moŜna podziwiać dolinę Sanu i połoniny. Drugi szlak (
bez znaków ): Rajskie – Hulskie, czas przejścia 3,00 godz., wiedzie zachodnim, bardziej
dzikim odcinkiem grzbietu przez stary las bukowo jodłowy.
Bazę noclegowa dla tego rejonu tworzą schroniska: „ Chatka Socjologa na Otrycie”,
sezonowe schronisko PTSM w Polanie, pensjonaty: w Dwerniczku i Chmielu, ośrodki
wypoczynkowe w Sękowcu, Chrewcie i Dwerniku. Powstały teŜ liczne pola namiotowe,
gospodarstwa agroturystyczne i kwatery prywatne m. im. w Polanie, Lutowiskach,
Dwerniczku, Chmielu, Chrewcie. Dodatkową atrakcją tego obszaru są stadniny konne
istniejące w Polanie i Dwerniczku.
Strona 47
W paśmie śukowa atrakcyjna turystycznie jest część środkowa. Prowadzi tu niebieski szlak
turystyczny: Ustrzyki Dolne – Równia – śuków – Teleśnica Oszwarowa – StoŜek – Polana,
czas przejścia 7,25 godz. Teren charakteryzuje się małymi róŜnicami wysokości i
otwierającymi się z polan widokami na odległe połoniny. Na zboczach Holicy w latach
trzydziestych zainstalowana była wyciągarka do szybowców- lotnisko mieściło się w
Ustianowej.
Całoroczną bazę noclegową dla tego regionu tworzą głównie Ustrzyki Dolne i Czarna,
sezonowa opiera się o pola namiotowe występujące w wielu miejscowościach m. in. Hoszów,
śłobek, Łobozew Dolny.
W Czarnej znajdują się ośrodki wypoczynkowe, sezonowe schronisko PTSM, gospodarstwa
agroturystyczne i pole namiotowe. Dodatkową atrakcją turystyczną jest zabytkowa cerkiew i
obiekty budownictwa ludowego: tradycyjne drewniane chałupy i kapliczki. Czarna ma status
uzdrowiska, występują tu źródła mineralne, jak dotąd niewykorzystywane, które mogą stać
się w przyszłości głównych czynnikiem rozwoju tego obszaru.
Ustrzyki Dolne posiadają najlepiej rozwiniętą bazę noclegową. Tworzą ją domy
wycieczkowe, hotele, campingi, pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe, gospodarstwa
agroturystyczne. Miasto wciąŜ rozwija infrastrukturę turystyczną korzystając z atrakcyjności
Bieszczadów, jak teŜ z własnych walorów. NaleŜą do nich bardzo dobre warunki dla rozwoju
sportów zimowych: długość zalegania pokrywy śnieŜnej na północnych skokach i dobra
infrastruktura narciarska powoduje, Ŝe miasto to nosi miano „ zimowej stolicy Bieszczadów”.
Funkcjonują tu trzy wyciągi: na Lawortę ( 970 m), Gromadzyń ( 670 m ) i na Małego Króla (
400 m ).
Rozwija się tu równieŜ turystyka piesza W okolicy miasta wyznaczono kilka szlaków
spacerowych:
Znaki biało – czerwone: Ustrzyki Dolne- Mały Król – Kamienna Laworta – ( 768 m npm ) –
Ustrzyki Dolne, czas przejścia 4,30 godz, 12,5 km
Znaki biało- zielone: Kamienna Laworta- Ustrzyki Dolne – Mały Król, czas przejścia 1,15
godz, 2,5 km
Znaki Ŝółto – białe: Ustrzyki Dolne – Jasień – Gromadzyń ( 654 m npm. ) – czas przejścia 2
godz, 6 km
Wybiegają stąd równieŜ szlaki turystyczne w najwyŜsze partie Bieszczad.
Z Bieszczadami łączy je ponadto Muzeum Przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku
Narodowego, mające tu swoją siedzibę. MoŜna się tu zapoznać z budową geologiczną
Strona 48
Bieszczad, próbkami skał, okazami bieszczadzkich roślin i zwierząt. Ciekawa jest kolekcja
ptaków drapieŜnych. W mieście działa Ośrodek Dydaktyczno Naukowy Bieszczadzkiego
Parku Narodowego.
Ustrzyki Dolne oferują równieŜ turystom ciekawe zabytki i pamiątki historyczne: rynek z
XIX–wiecznymi kamieniczkami, kościół parafialny wybudowany w latach 1909-1911,
odnowiony w 1966r., murowany, neogotycki. W bocznym ołtarzu znajduje się tu cenna,
XVII–wieczna ikona Matki Boskiej. Kolejnym zabytkiem jest cerkiew grekokatolicka,
obecnie obrządku bizantyńsko- ukraińskiego, murowana, wzniesiona w 1847 r. Przy niej
znajdują się dwa drewniane krzyŜe upamiętniające 950- lecie i 1000 – lecie chrztu Rusi. W
mieście znajduje równieŜ się tu budynek dawnej synagogi z XIX w. mieszczący obecnie
bibliotekę miejską i cmentarz Ŝydowski .
W Ustrzykach Dolnych od 1992 r. odbywały się doroczne dni kultury Karpackiej. DuŜą
atrakcją turystyczną jest równieŜ festiwal muzyki country CROCK, odbywający się na ogół w
drugim tygodniu sierpnia.
Największą atrakcją turystyczną północnej części Bieszczadów jest utworzone w 1968 r.
Jezioro Solińskie. Powiat leŜy nad jego wschodnimi brzegami w rejonie miejscowości
Teleśnica i Chrewt. Pod względem powierzchni jezioro zajmuje dopiero szóste miejsce wśród
sztucznych zbiorników w Polsce, jest natomiast najbardziej pojemne, a połoŜenie w regionie
górskim czyni je najbardziej malowniczym. Brzegi jeziora udostępnia częściowo tzw. mała
pętla bieszczadzka na trasie Hoczew- Polana – Czarna. Rozwija się tu głownie turystyka
pobytowa związana z wypoczynkiem i rekreacją nad brzegami jeziora oraz moŜliwością
uprawiania sportów wodnych. Baza turystyczna najlepiej na tym obszarze jest rozwinięta w
Teleśnicy Oszwarowej i Chrewcie. Powstały tu ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe,
gospodarstwa agroturystyczne, przystań, placówka WOPR.
Do duŜych atrakcji turystycznych w Bieszczadach naleŜą zabytki architektury cerkiewnej i
liczne zabytki kultury ludowej, przyciągające rzesze miłośników. Tereny powiatu
zamieszkałe niegdyś przez bojków w wyniku przymusowych przesiedleń w znacznym stopniu
opustoszały. Dziś moŜna spotkać tu ślady dawnych wsi, kamienne krzyŜe, cerkwie, kapliczki
i cmentarze.
Przed wojną było na obszarze Bieszczad ok. 150 cerkwi, wiele z nich uległo zniszczeniu w
okresie wyludnienia, z niektórych obiektów wykradziono zabytkowe ikony, a sprzęt
cerkiewny uległ rozproszeniu. Zdecydowana większość cerkwi, po koniecznych remontach i
Strona 49
adaptacji pełni dziś funkcje kościołów rzymskokatolickich, w niektórych modlą się
wyznawcy prawosławia i obrządku bizantyjsko – ukraińskiego.
Na terenie powiatu znajduje się większość najcenniejszych i najbardziej interesujących
bieszczadzkich cerkwi. Zaliczamy do nich obiekty w: Smolniku, Równi, Listkowatem,
Ustianowej, Chmielu, Czarnej, Krościenku, Hoszowie i Bystrem.
Na obrzeŜach pasma Otrytu zachowały się trzy drewniane cerkwie. Najpiękniejszą z nich jest
zbudowana w 1791 r. , drewniana cerkiew w Smolniku pw. Św. Michała Archanioła.
PołoŜona na grzbiecie nad Sanem, stała niegdyś wśród dziś juŜ nieistniejących zabudowań
wsi. W latach 1951 – 1973 nie była uŜytkowana. W 1969 r. dach pokryto gontem, co nadało
jej zabytkowy charakter.
Drugą, ocalałą cerkwią w najwyŜszej południowej części Bieszczadów jest drewniana
cerkiew parafialna w Chmielu pw. Św. Mikołaja, zbudowana w 1906 r. Cerkiew w Polanie
pochodzi z 1790 r. i pełni rolę kościoła.
U podnóŜy pasemka Ostrego rozlokowane są cerkwie w Czarnej, Bystrem, i Michniowcu.
Do najcenniejszych naleŜy drewniana cerkiew w Czarnej Górnej pod wezwaniem św.
Dymitra. Zbudowana w 1834 r., wewnątrz znajduje się ikonostas.
W Bystrem, centrum wsi stanowi okazała drewniana cerkiew filialna pw. św Michała
Archanioła, zbudowana w 1902 r. w narodowym stylu ukraińskim wg projektu architektów
lwowskich. Znajdują się tu równieŜ inne ciekawe zabytki. Po drugiej stronie drogi połoŜony
jest jeden z ładniejszych starych cmentarzy w Bieszczadach, we wsi rozlokowanych jest
siedem kamiennych krzyŜy przydroŜnych. Bystre wraz z sąsiadującym Michniowcem tworzy
unikatowy zespół ludowej kamieniarki.
W Michniowcu jest dwanaście krzyŜy przydroŜnych. NajwyŜsze, wykonane w całości z
piaskowca, sięgają wysokości 4,5 m . W centrum wsi stoi okazała cerkiew parafialna p w.
Narodzenia NMP, wzniesiona w 1863 r. Jej nawa na planie ośmioboku, przykryta jest kopułą
wsparta na wewnętrznych słupach. Jest to jedyne tego typu rozwiązanie w polskich
Karpatach. Równie unikatowa jest dzwonnica cerkiewna, wzniesiona w 1904 r. przez cieślę
Jakuba Grzyba. Jej dolna część jest zbudowana na zrąb, natomiast górna ma konstrukcję
słupowa, całość nakrywa wysoki dach brogowy.
W środkowej części powiatu znajdują się: drewniana cerkiew w Ustianowej (z 1792 r.) ,
Listkowatem (z 1832 r.) , Krościenku (z 1794 r.) oraz jedna z najpiękniejszych w polskich
Bieszczadach : cerkiew w Równi pochodząca z I poł. XVII w.
Strona 50
Do najbardziej atrakcyjnych obszarów leŜących w północnej części powiatu naleŜy rejon
Parku Krajobrazowego Gór Słonnych. Niestety infrastruktura turystyczna jest tu słabo
rozwinięta. Istnieje tu ośrodek wypoczynkowy w Arłamowie i kilka gospodarstw
agroturystycznych . Wyznaczone szlaki turystyczne sprzyjają pieszym wędrówką;
Szlak czerwony: Olchowicki Potok- Liszna – G.Słonny – G.Słonna- G. Przysłup- Rakowa –
Zawadka - -G. Poręba
Szlak niebieski: Łodyna – G .Brańcowa, - G. Truszowskie – G. na Opalonym. – Arłamów.
Szlak zielony, łącznikowy: jest odnogą szlaku czerwonego i biegnie od szczytu G,. Słonna do
G. Przysłup, schodząc do drogi ZałuŜ –Lesko, biegnie obok rezerwatu „ Góra Sobień” i
dochodzi do ZałuŜa .
Szlak Ŝółty, łącznikowy: do parku wchodzi w Jankowcach, dalej biegnie przez Czarny Dział
i grzbietem Gór Słonnych schodzi do szlaku czerwonego.
Szlak Ŝółty: wchodzi do parku w Podgajach i prowadzi na Orli Kamień.
Pogórza i niewysokie góry stanowią równieŜ idealne miejsce dla amatorów paralotniarstwa.
Bezkresne obszary parku predestynują takŜe do jazdy konnej i rowerowej. Zarówno konie jak
i rowery moŜna wynająć w ośrodku wypoczynkowym w Arłamowie. Dysponuje on wieloma
miejscami noclegowymi i jest czynny przez cały rok. W okresie zimowym na jego terenie
funkcjonuje bardzo popularny wyciąg narciarski.
Na terenie powiatu oprócz wymienionych form turystyki funkcjonuje jeszcze tzw. turystyka
motorowa. Zaczęła rozwijać się po zbudowaniu tzw. pętli bieszczadzkiej, drogi: Lesko –
Cisna – Wetlina –Ustrzyki Górne – Lutowiska –Czarna - Ustrzyki Dolne. Dzisiaj, w dobie
upowszechnienia samochodów terenowych nie tylko ten region jej słuŜy. Charakteryzując
turystykę regionu naleŜy jeszcze wspomnieć o harcerzach. Na terenie powiatu mieści się kilka
stanic harcerskich, w których organizowane są wakacyjne obozy w ramach Bieszczadzkiej
Akcji Letniej. Od 1974 r, kiedy to rozpoczęto akcje „ Operacja Bieszczady – 40”po dziś
dzień przyjeŜdŜa w Bieszczady tysiące harcerzy. Ich stanice mieszczą się na terenie powiatu
m.in. w Wołosatem, Nasicznem, Dwerniku, Dwerniczku, Czarnej.
3.5.2. Ruch turystyczny i baza noclegowa
Region powiatu bieszczadzkiego ma interesujące walory, które posłuŜyły rozwojowi wielu
form turystyki. Najbardziej intensywnie rozwinięta jest turystyka krajoznawcza oraz turystyka
kwalifikowana, do której zaliczamy turystykę pieszą , narciarstwo, Ŝeglarstwo, wędkarsko,
Strona 51
turystykę rowerową, konną, motorową. Funkcjonują one w oparciu o wciąŜ rozwijającą się
bazę turystyczną.
W ramach turystyki analizie poddane zostaną następujące wielkości:
•
liczba obiektów zbiorowego zakwaterowania i miejsc noclegowych,
•
wykorzystanie miejsc noclegowych, takŜe przez turystów zagranicznych,
Jednym z głównych wyznaczników i mierników potencjału turystycznego danego regionu jest
ilość i stopień wykorzystania bazy noclegowej. Dane te świadczą z jednej strony
o moŜliwościach rozwoju turystyki badanego terenu, z drugiej zaś o rzeczywistym potencjale
regionu turystycznego. Bazę noclegową w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i
wybranych powiatów obrazuje poniŜsza tabela.
Tab. 20. Turystyczne obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania powiatu bieszczadzkiego na tle województwa i wybranych
powiatów w 2002 r.
Wyszczególnienie
Bieszczadzki
Obiekty
Miejsca noclegowe
ogółem
W tym całoroczne
33
1996
1181
Leski
53
6476
3269
Przemyski
14
589
317
Sanocki
15
790
644
Województwo
326
23047
13164
Powiat bieszczadzki, na tle innych powiatów województwa podkarpackiego plasuje się pod
względem liczby obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania na drugim miejscu, za
powiatem leskim. W roku 2002 na ogólną liczbę obiektów w województwie podkarpackim–
326, na powiat bieszczadzki przypadało 33 obiektów, co stanowiło10 % ogółu.
Pod względem ilości miejsc noclegowych powiat zajmuje drugie miejsce w województwie,
równieŜ za powiatem leskim. W roku 2002 posiadał 1996 miejsc, co stanowi 9 % miejsc
noclegowych województwa, w tym 9 % całorocznych. Rozmieszczenie bazy noclegowej
prezentuje tabela.
Tab. 21. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania według gmin w 2002 r.
Wyszczególnienie
Obiekty
Miejsca noclegowe
Strona 52
ogółem
w tym całoroczne
Czarna
5
303
179
Lutowiska
14
808
495
Ustrzyki Dolne
14
885
507
Na terenie powiatu najlepsza baza noclegowa występuje w gminie Ustrzyki Dolne i
Lutowiska. Posiadają one po 14 obiektów zbiorowego zakwaterowania, lecz gmina Ustrzyki
Dolne dysponuje większą ilością miejsc noclegowych - 885, z czego 57 % to miejsca
całoroczne. Gmina Lutowiska posiada 808 miejsc noclegowych, z największym odsetkiem 61 % miejsc całorocznych. Najsłabiej rozwiniętą bazę posiada gmina Czarna – posiada 5
obiektów, dysponuje 303 miejscami noclegowymi w tym 59 % całorocznych miejsc
noclegowych.
Liczbę turystów korzystających z noclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowania
prezentuje tabela:
Tab. 22. Liczba turystów korzystających z noclegów w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 r.
Wyszczególnienie
Korzystający z noclegów
ogółem
w tym turyści zagraniczni
Bieszczadzki
34878
1217
Leski
106799
1171
Przemyski
13257
2483
Sanocki
26038
1896
Województwo
525411
73620
Pod względem liczby turystów korzystających z noclegów (348 78) powiat bieszczadzki
naleŜy do ścisłej czołówki województwa podkarpackiego, zajmując drugie miejsce po
powiecie leskim (nie uwzględniając miast na prawach powiatu). W roku 2002 liczba turystów
odwiedzająca powiat i korzystająca z jego miejsc noclegowych stanowiła 6,6 % ogółu
turystów w województwie podkarpackim.
Biorąc pod uwagę turystów zagranicznych odwiedzających południowo wschodni region
Polski w czołówce znajdują się powiaty; przemyski ( 2483 -19 % ogółu turystów stanowią
turyści zagraniczni) i sanocki (
1896 – 7 % ), liczbę tą
kształtują głównie licznie
Strona 53
przybywający turyści z Ukrainy. W powiecie bieszczadzkim liczba turystów zagranicznych
wynosi – 1217 co stanowi zaledwie 3,5 % ogółu.
Ilość turystów odwiedzających powiat i korzystających z noclegów w podziale na gminy
prezentuje tabela:
Tab. 23. Liczba turystów korzystających z noclegów według gmin w 2002r.
Korzystający z noclegów
Wyszczególnienie
ogółem
w tym turyści zagraniczni
Czarna
3531
127
Lutowiska
17502
584
Ustrzyki Dolne
13845
506
Najliczniejsza grupę turystów korzystających z noclegów przyjmuje corocznie gmina
Lutowiska – 17502 osób, dysponująca drugą pod względem ilości miejsc noclegowych bazą
turystyczną i najciekawszymi walorami przyrodniczymi. W tej liczbie jest 584 turystów
zagranicznych, którzy stanowią 3 % ogółu.
Na drugim miejscu znajduje się gmina Ustrzyki Dolne – 13845 turystów, wśród nich grupa
506 osób to turyści zagraniczni, stanowiący 3,6 % ogółu. Najmniejsza ilość turystów
odwiedza gminę Czarna, posiadającą najmniejsza bazę noclegową- wśród nich jest jednak
największy odsetek turystów zagranicznych – 4 %.
Pod względem liczby turystów korzystających z noclegów powiat bieszczadzki zajmuje
waŜne miejsce na mapie turystycznej województwa, popularność regionu wśród turystów
zagranicznych jest niewielka. NaleŜy jednak dodać, Ŝe rzeczywiste ilość osób korzystających
z noclegów jest wyŜsza. Sporo osób korzysta z miejsc noclegowy wymykający się oficjalnym
statystykom: głównie w kwaterach prywatnych, agroturystycznych i małych pensjonatach,
gdzie funkcjonują najczęściej uproszczone formy podatkowe.
Powiat bieszczadzki posiada bardzo duŜe walory turystyczne.. Walory te powinno się lepiej
wykorzystywać, promowanie w kraju i zagranicą tego rejonu województwa podkarpackiego
powinno być sprawą priorytetową. DuŜa ilość turystów to dodatkowe miejsca pracy i
wszechstronny rozwój regionu. Konieczne jest zatem wzmoŜenie wysiłków na rzecz reklamy
oraz organizowania licznych, cyklicznych imprez przyciągających gości na teren powiatu
bieszczadzkiego.
Strona 54
Liczba miejsc noclegowych.
poniŜej 1000
.......................................
Liczba turystów (w tys.)
poniŜej 25
.......................................
1000 - 3000
.......................................
589
25-50
.......................................
13,3
powyŜej 3000
.......................................
pow. przemyski
600 -800 os/km2
.......................................
powyŜej 75
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
885
gm.
Ustrzyki Dolne
790
pow.
leski
6476
50-75
.......................................
pow. przemyski
1996
pow.
bieszczadzki
30,8
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
gm.
Lutowiska
13,8
gm.
Ustrzyki Dolne
26,0
pow.
leski
106,8
303
34,8
pow.
bieszczadzki
3,5
gm.
Lutowiska
808
Ryc. 8
34,1
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
17,5
Ryc. 9
3.6. Gospodarka
3.6.1. Struktura branŜowa
Analiza sytuacji gospodarczej powiatu bieszczadzkiego zostanie przeprowadzona w oparciu
o istniejące dane statystyczne pochodzące z 2002 roku, są to:
•
Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w systemie REGON wg powiatów
w 2002r.
•
Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w systemie REGON wg gmin
w 2002r.
•
Podmioty gospodarki narodowej w wybranych powiatach zarejestrowane w rejestrze
REGON, wg sektorów własności w 2002 r
•
Podmioty gospodarki narodowej wg gmin zarejestrowane w rejestrze REGON, wg
sektorów własności w 2002 r.
•
REGON, wg wybranych sekcji PKD w roku 2002 r.
•
Podmioty gospodarki narodowej wg gmin zarejestrowane w rejestrze REGON, wg
wybranych sekcji PKD w roku 2002r.
•
REGON, wg liczby pracujących w roku 2002 r.
Charakterystykę gospodarki powiatu bieszczadzkiego rozpoczniemy od analizy ilości
podmiotów gospodarczych działających na jej terenie.
Strona 55
Tab. 24. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w systemie REGON na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 r.
Wyszczególnienie
Ogółem
Na 1000 mieszkańców
Bieszczadzki
2168
97
Leski
2460
92
Przemyski
3307
46
Sanocki
6093
64
Województwo
138713
66
Powiat bieszczadzki charakteryzuje najmniejsza ogólna liczba podmiotów gospodarczych,
jednak biorąc pod uwagę ich ilość w stosunku do liczby ludności powiat ten plasuje się na
pierwszym miejscu analizowanych powiatów, ze średnio 97 podmiotami przypadającymi na
1000 mieszkańców. Pozostałe powiaty mają ten wskaźnik duŜo niŜszy z wyjątkiem równieŜ
słabo zaludnionego powiatu leskiego. Wskaźnik ten jest wyŜszy równieŜ od wartości
charakteryzującej województwo.
Tab. 25. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w systemie REGON wg gmin w 2002 r.
Wyszczególnienie
Ogółem
Na 1000 mieszkańców
Czarna
182
76
Lutowiska
366
164
Ustrzyki Dolne ( wieś )
541
67
Ustrzyki Dolne ( miasto)
1079
112
Rozpatrując rozkład podmiotów gospodarczych w podziale na gminny, zauwaŜa się, Ŝe
najwięcej podmiotów pochodzi z gminy Ustrzyki Dolne, w tym prawie połowa z samego
miasta. Najmniejszym udziałem przedsiębiorstw w całym powiecie charakteryzuje się gmina
Czarna. Nieco inaczej prezentują się bardziej obiektywne wskaźniki względne (na 1000
mieszkańców). Pod tym względem liderem jest gmina Lutowiska -164, a za nią Ustrzyki
Dolne, w której na wysoki wskaźnik wpłynęła liczba podmiotów mających swoją siedzibę w
mieście. Najsłabszy wskaźnik posiada gmina Czarna -76
Strona 56
Liczba podmiotów gospod. na 1000 mieszk.
Przeciętne wynagrodzenie
poniŜej 50
.......................................
poniŜej 1700 zł
.......................................
1700 do 1800 zł
.......................................
50-70
.......................................
46
1659
70-90
.......................................
pow. przemyski
1800 do 1900 zł
.......................................
pow. przemyski
powyŜej 90
.......................................
powyŜej 105%
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
67
gm.
Ustrzyki Dolne
64
pow.
leski
92
112
miasto
Ustrzyki Dolne
97
pow.
bieszczadzki
gm.
Czarna
pow.
leski
1869
76
gm.
Lutowiska
98
gm.
Ustrzyki Dolne
1810
1736
pow.
bieszczadzki
106
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
98
gm.
Lutowiska
164
Ryc. 10
90
Ryc. 11
Tab. 26. Podmioty gospodarki narodowej powiatu bieszczadzkiego zarejestrowane w rejestrze REGON według sektorów własności
w roku 2002 na tle województwa i wybranych powiatów.
Sektor
publiczny
własność
Wyszczególnienie
prywatny
Ogółem
państwowa
samorządu
terytorialnego
prywatna krajowa
w
tym zagraniczna
razem
zakłady osób
fizycznych
Bieszczadzki
2168
11
77
2076
1826
4
Leski
2460
18
91
2345
2033
6
Przemyski
3307
6
164
3127
2717
10
Sanocki
6093
30
226
5821
4820
16
Województwo
138713
690
4861
132649
110780
513
Znaczna większość, bo 96% podmiotów gospodarczych powiatu bieszczadzkiego naleŜy do
sektora prywatnego. Jest to wielkość charakterystyczna równieŜ dla województwa i
pozostałych powiatów. Jedynie 88 jednostek reprezentuje sektor publiczny, w tym 11
państwowy. Na uwagę zwraca równieŜ fakt, Ŝe ponad 84% podmiotów gospodarczych to
firmy utworzone przez osoby fizyczne. Jest ich w powiecie1826. W porównaniu z danymi dla
całego województwa podkarpackiego powiat bieszczadzki posiada trochę lepszą strukturę (o
4%) udziału firm utworzonych przez osoby fizyczne do ogółu podmiotów gospodarczych.
Strona 57
DuŜa liczba podmiotów osób prywatnych jest zjawiskiem bardzo pozytywnym. Oznacza to
rosnącą mobilność zawodową ludności w kierunku samozatrudnienia oraz tworzenia nowych
miejsc pracy.
Tab. 27. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według sektorów własności w roku 2002 wg gmin
Sektor
publiczny
własność
Wyszczególnienie
prywatny
Ogółem
państwowa
samorządu
terytorialnego
prywatna krajowa
w
tym
zagraniczna
razem
zakłady osób
fizycznych
Czarna
182
-
10
172
148
-
Lutowiska
366
3
10
352
329
1
UstrzykiDolne(wieś)
541
1
15
524
474
1
7
42
1028
875
2
UstrzykiDolne(miasto) 1079
Podobnie przedstawia się struktura podmiotów w poszczególnych gminach. Dominujące są tu
podmioty sektora prywatnego, stanowiące w gminach Lutowiska i Ustrzyki Dolne – 96%
ogółu. Wśród nich najczęściej występują zakłady osób fizycznych: w Lutowiskach 90%, w
Ustrzykach Dolnych 83%. Gmina Czarna ma wskaźniki nieco niŜsze 94 % ogółu to podmioty
sektora prywatnego, 83% to podmioty osób fizycznych.
Tab. 28. Podmioty gospodarki narodowej powiatu bieszczadzkiego zarejestrowane w rejestrze REGON, wg wybranych sekcji PKD
w roku 2002 na tle województwa i wybranych powiatów.
Przemysł
Wyszczególnienie
Transport
Ochrona
,
w tym
Obsługa
zdrowia
przetwór Budown Handel gospodar- nierucho Edukacj i opieka
ictwo
i naprawy ka magaa
-mości
społecz
ogółem
zynowa
stwo
-na
i łączność
przemys
ł-owe
Bieszczadzki
228
221
159
570
165
162
45
71
Leski
248
244
184
610
163
230
65
101
Przemyski
317
312
315
1197
287
246
114
104
Sanocki
565
554
546
1973
402
818
194
264
Województwo
15443
15188
13799 48763
10264
17545 3847
Strona 58
6112
PowyŜsza tabela pozwala zorientować się, jakie sekcje gospodarki dominują w powiecie.
Największa liczba firm przypada na handel i naprawy. Kolejne dwie to przemysł, głównie
przetwórczy i transport. Najmniejszą liczbę przedsiębiorstw obserwuje się w sekcji edukacja i
ochrona zdrowia. W tym miejscu naleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe chodzi wyłącznie o podmioty
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, statystyka ta nie obejmuje indywidualnych
gospodarstw rolniczych. Podobny układ dotyczący dwóch pierwszych pozycji występuje w
pozostałych powiatach, kolejne zmieniają się w zaleŜności od regionu. Struktura podmiotów
gospodarczych w województwie wskazuje na dominacje handlu, na drugim miejscu plasuje
się obsługa nieruchomości. Ostatnie lokaty sekcji edukacja i ochrona zdrowia są
charakterystyczne dla województwa i pozostałych powiatów.
Tab. 29. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON, wg wybranych sekcji PKD w roku 2002 wg gmin.
Przemysł
Wyszczególnienie
Transport
Ochrona
,
w tym
Obsługa
zdrowia
przetwór Budown Handel gospodar- nierucho Edukacj i opieka
ictwo
i naprawy ka magaa
społecz
-mości
ogółem
zynowa
stwo
-na
i łączność
przemys
ł-owe
Czarna
17
17
9
27
15
6
4
4
Lutowiska
42
39
7
35
31
17
6
3
Ustrzyki Dolne ( wieś)
75
73
35
135
37
25
13
11
94
92
108
373
82
114
22
53
Tendencje charakterystyczne dla powiaty tzn: dominacja sekcji handel i naprawy, przemysł
występuje w gminie Czarna i Ustrzyki Dolne. Gminę Lutowiska cechuje największa ilość
firm w branŜy przemysłowej, na drugim miejscu jest dopiero handel. W gminie Ustrzyki
Dolne najwięcej firm działa w handlu, drugie miejsce w zaleŜności czy są to obszary wiejskie
czy miejskie zajmuje przemysł lub obsługa nieruchomości. W mieście waŜniejsza jest sekcja
obsługa nieruchomości co ma związek z obsługą licznie występujących tu obiektów
turystycznych, na obszarach wiejskich dominują firmy branŜy przemysłowej.
Dokładne informacje na temat zatrudnienia w jednostkach przedstawia poniŜsza tabela.
Strona 59
Tab. 30. Podmioty gospodarki narodowej powiatu bieszczadzkiego zarejestrowane w rejestrze REGON wg liczby pracujących w
2002 r na tle województwa i wybranych powiatów.
Wyszczególnienie
Ogółem
Podmioty o liczbie pracujących
9 i mniej
10 -49
50 i wiecej
Bieszczadzki
2168
2092
61
15
Leski
2460
2376
67
17
Przemyski
3307
3125
161
21
Sanocki
6093
5815
218
60
Województwo
138713
131631
5673
1409
Największy udział wśród jednostek gospodarczych mają przedsiębiorstwa zatrudniające
do 9 osób. Tendencja ta jest charakterystyczna dla całego województwa podkarpackiego. W
powiecie bieszczadzkim tego typy firmy stanowią 96 % ogółu podmiotów gospodarczych.
Dla województwa odsetek ten jest nieznacznie niŜszy i wynosi 94 %. Jest to wynikiem
zarówno krótkiego okresu działania gospodarki polskiej w systemie rynkowym, jak i
uwarunkowań lokalnych, niesprzyjających tworzeniu duŜych jednostek gospodarczych.
Najmniejszą liczbę stanowią firmy zatrudniające ponad 50 osób, które stanowią 0,7%, w skali
województwa. Wskaźnik ten osiąga największe wartości w powiecie sanockim 1 %, gdzie
funkcjonują duŜe zakłady przemysłowe.
Główni pracodawcy w regionie to zakłady przemysłowe zlokalizowane głównie w
Ustrzykach Dolnych. NaleŜą do nich:
„ LAMIKO”- produkcja płyt wiórowych , blatów, wstęg drzwiowych i parapetów
PHUP”MARBOL” S.c. Zakład Pracy Chronionej – produkcja okien z PCV
„ PAMO-PLAST” Sp. z o o – produkcja okien z PCV, aluminium i drewna
Zakład Przemysłu Drzewnego ”POLBUK”S.C.- produkcja parkietów, mozaiki podłogowej,
trocin futrzarskich, fryz, tarcicy
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej- produkcja i dystrybucja ciepła, handel opałem, usługi
remontowe, sprzedaŜ materiałów budowlanych sypkich, usługi remontowe
Zakład Produkcji Drzewnej „ABM”
Zakład Produkcji Drzewnej „ WADREW”
Zakład Produkcji Węgli Drzewnych ”BOSS”
Zakład Produkcji Węgli drzewnych „SORTEX”
Zakład Produkcyjno-Handlowo-Usługowy „TECHMA”
Strona 60
Zakład Przetwórstwa Mięsnego „ TOWAL”
Zakład Wyrobów z Drewna, Turek Zdzisław
„ CENTURION” SP. z o o – produkcja drzwi i blatów
Przedsiębiorstwo Produkcyjno- Usługowo-Handlowe „SAN-UST”
Przedsiębiorstwo Produkcji Betonów” STALBET”
Do głównych zakładów przemysłowych połoŜonych w innych miejscowościach powiatu
naleŜą:
Przedsiębiorstwo Produkcyjno- Handlowe „ DANKROS” Sp. z o o – Ustianowa Górna przetwórstwo drewna
Zakład Drzewny „ ZRĘBEK”- Wojtkowa - przetwórstwo drewna
Czarna S.C. – tartak
AGRARCO- Sp. z o o – Smolnik- przetwórstwo drewna
KORA – Ropienka –przetwórstwo drewna
3.6.2.Podsumowanie.
Na terenie powiatu bieszczadzkiego działa 2168 podmiotów gospodarczych, jest to duŜa ilość
biorąc pod uwagę słabe zaludnienie obszaru. Najatrakcyjniejszym obszarem działalności
gospodarczej jest miasto Ustrzyki Dolne, gdzie funkcjonuje prawie połowa firm powiatu.
Znaczna większość podmiotów gospodarczych naleŜy do sektora prywatnego –96%, z tego 84
% to firmy utworzone przez osoby fizyczne. Jest to efekt szybkiego odnalezienia się regionu
w warunkach gospodarki rynkowej, świadczy teŜ o duŜej przedsiębiorczości mieszkańców
w kierunku samozatrudnienia i tworzenia nowych miejsc pracy.
W sektorze publicznym dominują podmioty gospodarcze samorządu terytorialnego, firmy
państwowe stanowią 0,5 % ogółu podmiotów i nie mają wpływu na dzisiejsze oblicze
gospodarki powiatu.
Struktura podmiotów według branŜ wskazuje na największy udział handlu. Jest to ogólnie
występująca tendencja. W warunkach zaistniałej nie tak dawno gospodarki rynkowej
najszybciej zaczął funkcjonować handel, nie uwikłany w procesy prywatyzacji i tworzony
prawie od podstaw. Na drugim miejscu pod względem ilości podmiotów gospodarczych jest
przemysł, w tym głównie przemysł przetwórczy. Opiera się on o małe firmy powstałe w
miejsce dawniej istniejących zakładów branŜy drzewnej, wykorzystując infrastrukturę, dawne
powiązania i kwalifikacje oraz tradycyjne umiejętności mieszkańców. Powstały równieŜ
zakłady produkujące na potrzeby coraz pręŜniej rozwijającego się budownictwa oraz zakłady
Strona 61
branŜy spoŜywczej. DuŜy popyt na węgiel drzewny spowodował, Ŝe i w tym względzie
przedsiębiorczy mieszkańcy odpowiedzieli na potrzeby rynku. Trzecia pod względem
liczebności to sekcja: transport i gospodarka magazynowa. Niewiele pod względem
liczebności ustępuje jej obsługa nieruchomości. W tej dziedzinie podobnie jak w handlu
podmioty gospodarcze zaczęły działać najszybciej, upatrując w obsłudze głównie ruchu
turystycznego szansę na szybki rozwój. Jest to najbardziej przyszłościowa branŜa regionu,
zwaŜywszy na jego unikalne walory turystyczne i szybki rozwój turystyki w Polsce. Coraz
zamoŜniejsze społeczeństwo poszukuje atrakcyjnych miejsc do wypoczynku z dala od
popularnych, ruchliwych kurortów, a moda na Bieszczady wciąŜ trwa.
Największy udział wśród jednostek gospodarczych mają małe przedsiębiorstwa zatrudniające
do 9 osób. Jest to wynikiem krótkiego działania polskiej gospodarki w systemie rynkowym,
jak i uwarunkowań lokalnych, nie sprzyjających tworzeniu duŜych jednostek gospodarczych.
Przedsiębiorstwa liczące ponad 50 pracowników stanowią ułamek procenta i nie naleŜy się
spodziewać gwałtownego ich rozwoju. Walory środowiska, kwalifikacje pracowników,
lokalny rynek zbytu są barierami dla lokalizacji nowoczesnych duŜych zakładów pracy.
Patrząc na zarysowujące się tendencję, naleŜy przypuszczać, Ŝe nadal będzie wzrastać liczba
przedsiębiorstw małych i średnich, a istniejące zakłady będą odnotowywać dalszy rozwój.
Obecnie liczba 97 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców wskazuje, Ŝe jest to
powiat o najwyŜszej przedsiębiorczości w województwie podkarpackim. NaleŜy tu podkreślić
doskonałe umiejętności jego mieszkańców w wykorzystaniu wszystkich moŜliwości rozwoju
przedsiębiorstw jakie stwarza ten trudny pod względem czynników przyrodniczospołecznych region. DuŜa kreatywność, umiejętność dostosowania do zmieniających się
potrzeb rynku wskazuje, Ŝe powiat bieszczadzki utrzyma w przyszłości pozycję lidera
przedsiębiorczości w regionie.
3.7 .Sfera społeczna
3.7.1. Demografia
Charakterystyka demograficzna powiatu bieszczadzkiego zostanie przeprowadzona w oparciu
o dostępne dane statystyczne z 2002 roku Dla opisu zjawisk demograficznych powiatu
bieszczadzkiego poddano analizie kilkanaście parametrów demograficznych takich jak:
•
Ludność i struktura płci na tle województwa oraz wybranych powiatów w 2002 roku
•
Ludność i struktura płci według gmin w 2002 roku
Strona 62
•
Gęstość zaludnienia na tle województwa oraz wybranych powiatów w 2002 roku
•
Gęstość zaludnienia z podziałem na gminy w 2002 roku
•
Ludność w podziale na grupy wiekowe na tle województwa i wybranych powiatów w
2002 roku
•
Ludność w podziale na grupy wiekowe według gmin w 2002 roku
•
Ruch naturalny ludności wg wybranych powiatów w roku 2002 (w liczbach
bezwzględnych)
•
Ruch naturalny ludności wg wybranych powiatów w roku 2002(na 1000
mieszkańców)
•
Ruch naturalny ludności według gmin w roku 2002(w liczbach bezwzględnych)
•
Ruch naturalny ludności według gmin w roku 2002 (na 1000 mieszkańców)
•
Saldo migracji stałych ludności wg wybranych powiatów w 2002 roku
•
Saldo migracji ludności w gminach powiatu bieszczadzkiego w 2002 roku
•
Liczbę ludności i strukturę płci powiatu bieszczadzkiego prezentuje tabela:
Tab. 31. Ludność powiatu bieszczadzkiego na tle województwa oraz wybranych powiatów w 2002 roku
Wyszczególnienie
Ogółem
MęŜczyźni
Kobiety
Bieszczadzki
22341
11123
11218
Kobiety na 100
męŜczyzn
101
Leski
26598
13378
13220
99
Przemyski
71225
35656
35569
100
Sanocki
94672
46349
48323
104
WOJEWÓDZTWO
2105050
1030048
1075002
104
Powiat bieszczadzki połoŜony jest w regionie o słabym zaludnieniu. Wśród sąsiadujących
powiatów, pod względem liczby mieszkańców, zajmuje ostatnie miejsce. Zamieszkuje go
22341 osób, co stanowi 1 % ludności województwa. Dla porównania ludność najludniejszego
powiatu sanockiego stanowi 5% ogółu.
W powiecie bieszczadzkim podobnie jak w całym województwie podkarpackim daje się
zauwaŜyć niewielka nadwyŜka kobiet nad męŜczyznami, współczynnik feminizacji wynosi tu
101 i jest niŜszy niŜ w województwie (104). Odmienna sytuacja występuje w powiecie leskim
i przemyskim, gdzie daje się zauwaŜyć równowagę lub nawet nadwyŜkę męŜczyzn.
Liczbę ludności zamieszkującą poszczególne gminy i strukturę płci prezentuje tabela:
Strona 63
Tab. 32. Ludność powiatu bieszczadzkiego wg gmin w 2002 roku.
Wyszczególnienie
Ogółem
MęŜczyźni
Kobiety
Czarna
2381
1205
1176
Kobiety na 100
męŜczyzn
98
Lutowiska
2238
1175
1063
90
8064
4066
3998
98
9658
4677
4981
106
Ludność powiatu zamieszkuje najliczniej gminę Ustrzyki Dolne- 17722 osób. Mieszkańcy
gminy stanowią 79 % ogółu ludności powiatu, z tego 43 % skupia się w jedynym mieście
regionu Ustrzykach Dolnych. Liczba ludności w gminie Czarna – 2381 osób i Lutowiska –
2238 jest porównywalna i stanowi kolejno 11 % i 10% ludności powiatu. Podział ludności ze
względu na płeć pokrywa się z podziałem na wieś i miasto. Gminy wiejskie: Czarna i
Lutowiska charakteryzuje nadwyŜka męŜczyzn, natomiast gminę Ustrzyki Dolne, gdzie
prawie połowa ludności skupiona jest w mieście charakteryzuje się nadwyŜka kobiet.
Gęstość zaludnienia powiatu prezentuje tabela:
Tab. 33. Powierzchnia i gęstość zaludnienia powiatu bieszczadzkiego na tle województwa oraz wybranych powiatów w 2002 roku
Wyszczególnienie
Powierzchnia
powiatów w km2
Liczba
osób
przypadająca na 1 km2
Bieszczadzki
1138
20
Leski
835
32
Przemyski
1214
59
Sanocki
1225
77
WOJEWÓDZTWO
17926
117
Województwo podkarpackie ze średnią 117 osób/km2naleŜy do słabo zaludnionych w kraju.
W analizowanych powiatach średnia jest duŜo niŜsza, a powiat bieszczadzki ze wskaźnikiem
20 osób/ km2 plasuje się na ostatnim miejscu w województwie. Sąsiadujące powiaty leŜące
równieŜ na terenie górskim mają gęstość zaludnienia wyŜszą: leski 32 osoby/ km2, sanocki 77
osób/km2 na co ma wpływ lepsze zagospodarowanie tych terenów.
Strona 64
Gęstość zaludnienia
Ilość kobiet na 100 męŜczyzn
poniŜej 15%
.......................................
poniŜej 95%
.......................................
95-100%
.......................................
15-30%
.......................................
59,0
100
30-45%
.......................................
pow. przemyski
powyŜej 45%
.......................................
powyŜej 105%
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
17,0
gm.
Ustrzyki Dolne
77,0
pow.
leski
32,0
100-105%
.......................................
pow. przemyski
20,0
pow.
bieszczadzki
98
gm.
Ustrzyki Dolne
104
575,0
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
pow.
leski
99
13,0
gm.
Lutowiska
101
pow.
bieszczadzki
106
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
gm.
Lutowiska
5,0
Ryc. 14
98
90
Ryc. 15
W powiecie bieszczadzkim istnieją spore róŜnice w gęstości zaludnienia. Dane dotyczące
gmin prezentuje tabela:
Tab. 34. Powierzchnia powiatu i gęstość zaludnienia z podziałem na gminy w 2002 roku
Powierzchnia gminy w Liczba
Wyszczególnienie
2
osób
km
przypadających na 1 km2
Czarna
185
13
Lutowiska
476
5
461
17
Ustrzyki Dolne ( miasto )
16
575
Górzyste i zalesione obszary powiatu, które obejmuje swym zasięgiem gmina Lutowiska
powodują, Ŝe gęstość zaludnienia w tej gminie jest najniŜsza: 5 osób/ km2. Podobnie
niewielką liczbę zaludnienia ma gmina Czarna – 13 osób/ km2o porównywalnych
uwarunkowaniach środowiska. Najgęściej zaludniona jest gmina miejsko- wiejska Ustrzyki
Dolne, przy czym zdecydowana większość tutejszej ludności zamieszkuje miasto.
Do ciekawych wniosków prowadzi analiza struktury wiekowej ludności powiatu, którą
prezentuje tabela poniŜej:
Tab. 35. Ludność powiatu bieszczadzkiego w podziale na grupy wiekowe na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 roku
Wyszczególnienie
Ogółem
Ludność w wieku
W wieku przed- W
wieku W wieku po- nieprodukcyjnym na
produkcyjnym
produkcyjnym
produkcyjnym
100 osób w wieku
produkcyjnym
Strona 65
Bieszczadzki
22341
5919
13606
2816
64
Leski
26598
6851
16101
3646
65
Przemyski
71225
19715
40674
10836
75
Sanocki
94672
24033
57635
13004
64
539421
1259784
305845
67
WOJEWÓDZTWO 2105050
Tendencje demograficzne występujące na przestrzeni ostatnich lat w Polsce wskazują na
wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym i równoczesny spadek ludności w wieku
przedprodukcyjnym (młodzieŜ, dzieci). Województwo podkarpackie odbiega pod tym
względem od średniej krajowej. Struktura wieku województwa jest korzystniejsza, na 100
osób w wieku produkcyjnym przypada tu 67 osób w wieku nieprodukcyjnym. Powiat
bieszczadzki wypada jeszcze korzystniej ze wskaźnikiem 64 osoby, najniŜszym w
analizowanym regionie. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi tu 26 %, wieku
produkcyjnym 61%, a w wieku poprodukcyjnym 13% ogółu ludności.
W podziale na gminy strukturę wieku prezentuje tabela:
Tab. 36. Ludność powiatu bieszczadzkiego w podziale na grupy wiekowe według gmin w 2002 roku
Wyszczególnienie
Ogółem
Ludność w wieku
W wieku przed- W
wieku W wieku po- nieprodukcyjnym na
produkcyjnym produkcyjnym produkcyjnym 100 osób w wieku
produkcyjnym
Czarna
2381
679
1383
319
72
Lutowiska
2238
629
1426
183
57
2162
4574
1328
76
2449
6223
986
55
Ustrzyki Dolne (wieś )
Ustrzyki Dolne
8064
9658
( miasto )
Najkorzystniejsza struktura wieku ludności występuje w gminie Lutowiska, w wieku
przedprodukcyjnym jest tu 28 % ludności, produkcyjnym 63%, poprodukcyjnym 8 %,
wskaźnik liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym
wynosi 57. Korzystną strukturę posiada równieŜ gmina Ustrzyki Dolne: w wieku
przedprodukcyjnym jest tu 26 %, produkcyjnym 61%, poprodukcyjnym 13%. NaleŜy dodać,
ze jeszcze korzystniejsze wskaźniki ma samo miasto Ustrzyki Dolne, dla których wskaźnik
Strona 66
ilości osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym jest najniŜszy 55. Liczebność grup wiekowych w % dla gminy Czarna wynosi: wiek przedprodukcyjny- 29,
produkcyjny 58, poprodukcyjny 14. Na uwagę zasługuje tu najwyŜszy wskaźnik w
najmłodszej grupie wiekowej.
Przyrost naturalny w powiecie obrazuje tabela:
Tab. 37. Ruch naturalny ludności na tle województwa i wybranych powiatów w roku 2002 (w liczbach bezwzględnych)
Wyszczególnienie
MałŜeństwa
Urodzenia
Zgony
Przyrost naturalny
Bieszczadzki
130
237
157
80
Leski
140
258
190
68
Przemyski
378
816
720
96
Sanocki
509
942
758
184
21313
17970
3343
WOJEWÓDZTWO 11097
Tab. 38. Ruch naturalny ludności na tle województwa i wybranych powiatów w roku 2002 ( na 1000 mieszkańców)
Wyszczególnienie
MałŜeństwa
Urodzenia
Zgony
Bieszczadzki
5,7
10,5
6,9
Leski
5,2
9,7
7,1
Przemyski
5,3
11,3
10,0
Sanocki
5,3
9,9
7,9
10,1
8,5
WOJEWÓDZTWO 5,3
Przyrost naturalny
3,5
2,6
1,3
1,9
1,6
Pod względem ruchu naturalnego ludności, którego efektem jest wielkość przyrostu
naturalnego, powiat bieszczadzki ze wskaźnikiem 3,5 plasuje się na pierwszym miejscu
wśród analizowanych powiatów i jest ponad dwukrotnie wyŜszy od przyrostu naturalnego w
województwie, wynoszącego 1,6. W sąsiadujących powiatach, przyrost znacznie odbiegający
od średniej wojewódzkiej występuje jeszcze w powiecie leskim i wynosi 2,6.
Ruch naturalny ludności w gminach powiatu prezentuje tabela:
Tab. 39. Ruch naturalny ludności w gminach powiatu bieszczadzkiego w 2002 roku (w liczbach bezwzględnych)
Strona 67
Wyszczególnienie
MałŜeństwa
Urodzenia
Zgony
Czarna
11
34
20
Przyrost
naturalny
14
Lutowiska
18
17
16
1
47
86
76
10
54
100
45
55
Tab. 34. Ruch naturalny ludności w gminach powiatu bieszczadzkiego w 2002 roku (na 1000 mieszkańców)
Gmina
MałŜeństwa
Urodzenia
Zgony
Czarna
4,5
13,8
8,1
Przyrost
naturalny
5,7
Lutowiska
8,0
7,6
7,2
0,5
5,8
10,6
9,4
1,2
Ustrzyki Dolne ( miasto )
5,5
10,2
4,6
5,6
Wskaźniki przyrostu naturalnego na obszarze poszczególnych gmin są bardzo zróŜnicowane.
NajwyŜsze wartości osiąga w gminie wiejskiej Czarna: 5,7, najniŜsze równieŜ w gminie
wiejskiej Lutowiska: 0,5. Przyrost naturalny gminy Ustrzyki Dolne jest bardzo zróŜnicowany
w podziale na obszary miejskie i wiejski. W mieście Ustrzyki Dolne wynosi 5,6, natomiast na
terenach wiejskich 1,2.
Dla pełnej analizy sytuacji ludnościowej konieczne jest przeanalizowanie migracji, która
obrazuje tabela:
Tab. 41. Saldo migracji powiatu bieszczadzkiego na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 roku
Napływ ludności Odpływ ludności
Saldo
ogółem
Bieszczadzki
248
347
- 99
- 4,4
Leski
289
336
- 47
-1,8
Przemyski
733
853
- 120
- 1,7
Sanocki
806
945
-139
-1,5
23484
-3007
-1,4
WOJEWÓDZTWO 20477
migracji
Saldo migracji na
1000
mieszkańców
Wyszczególnienie
Strona 68
Obszar województwa podkarpackiego posiada ujemne saldo migracji wynoszące – 1,4.
Powiat bieszczadzki na tle województwa i sąsiadujących powiatów obrazuje się jako
najbardziej wyludniający się. Wskaźnik salda migracji – 4,4 naleŜy do najwyŜszych w
regionie i ponad trzykrotnie wyŜszy niŜ w województwie. Brak moŜliwości zatrudnienia,
trudne warunki Ŝycia w środowisku górskim powodują, Ŝe ludzie emigrują stąd w
poszukiwaniu lepszych warunków Ŝycia.
Migracje ludności w poszczególnych gminach powiatu prezentuje tabela:
Tab. 42. Saldo migracji ludności w gminach powiatu bieszczadzkiego w 2002 roku
Wyszczególnienie
Napływ
ludności
Odpływ
ludności
Saldo migracji
Saldo migracji
na
1000
ogółem
mieszkańców
Czarna
21
19
2
0,8
Lutowiska
27
39
- 12
- 5,4
112
106
6
0,7
Ustrzyki dolne ( miasto )
88
183
- 95
-9,6
Nie wszystkie obszary gminy wyludniają się. Na terenie gminy Czarna i wiejskich obszarów
gminy Ustrzyki Dolne obserwuje się dodatnie saldo migracji wynoszące 0,8 i 0,7; natomiast
wysoka emigracja ludności występuje w mieście Ustrzyki Dolne (-9,6)- najlepiej
zagospodarowanym obszarze powiatu z najbardziej przedsiębiorczą ludnością i w gminie
Lutowiska ( -5,4 )- najsłabiej zagospodarowanym regionie powiatu.
Strona 69
Przyrost naturalny na 1000 mieszk.
poniŜej 1
.......................................
Saldo migracji ( na 1000 mieszk.)
poniŜej -6
.......................................
1-3
.......................................
1,3
-6 do -3
.......................................
-1,7
3-5
.......................................
pow. przemyski
-3 do 0
.......................................
pow. przemyski
powyŜej 5
.......................................
powyŜej 0
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
1,2
gm.
Ustrzyki Dolne
1,9
pow.
leski
2,6
5,6
miasto
Ustrzyki Dolne
3,5
pow.
bieszczadzki
gm.
Czarna
gm.
Lutowiska
0,7
gm.
Ustrzyki Dolne
-1,5
pow.
leski
-1,8
5,7
-9,6
miasto
Ustrzyki Dolne
-4,4
pow.
bieszczadzki
gm.
Lutowiska
0,5
Ryc. 12
gm.
Czarna
0,8
-5,4
Ryc. 13.
3.7.2. Warunki i jakość Ŝycia mieszkańców
Warunki i poziom Ŝycia mieszkańców podlegają wpływom róŜnych czynników. Poczucie
komfortu oraz bezpieczeństwa jest subiektywną wartością, do której odnoszą się następujące
czynniki:
•
wysokość zarobków,
•
warunki pracy,
•
warunki mieszkaniowe,
•
wskaźnik przestępczości,
•
sytuacja drogowa.
W celu uzyskania pełnej oceny poddano analizie kolejno wszystkie spośród tych czynników.
Tab. 43. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002
r.
Wyszczególnienie
Ogółem
Sektor publiczny
Sektor prywatny
Bieszczadzki
1736
1917
1339
Leski
1869
2056
1413
Przemyski
1659
1870
1277
Sanocki
1810
1927
1732
województwo
1875
2026
1713
Polska
2133
Strona 70
a
Dane dotyczą podmiotów gospodarczych w których liczba pracujących przekracza 9 osób
oraz jednostek sfery budŜetowej – niezaleŜnie od liczby pracujących. Bez PKP, Poczty
Polskiej oraz bez osób zatrudnionych za granicą.
Miesięczne zarobki na terenie województwa podkarpackiego - 1875 zł przedstawiają poziom
znacznie poniŜej średniej krajowej. Fakt ten jest powiązany z profilem gospodarczoekonomicznym regionu, oraz niską mobilnością zawodową społeczeństwa. Ponadto w
statystykach nie uwzględniono małych przedsiębiorców, którzy prawdopodobnie jeszcze
bardziej zaniŜyliby średni dochód.
W powiecie bieszczadzkim średnie miesięczne pobory kształtują się na jeszcze niŜszej stopie
i wynoszą –1736 zł. Biorąc pod uwagę profil zatrudnienia, wykształcenie oraz ubogą ofertę
rynku jest to w pełni uzasadnione. Dodatkowo – w obliczeniach nie ujęto dochodów
przedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób, a w powiecie dominują takie właśnie jednostki. W
porównaniu z sąsiadującymi powiatami, powiat bieszczadzki ustępuje powiatom leskiemu i
sanockiemu, gdzie zarobki kształtują się na wyŜszym poziomie. Ustępuje mu tylko powiat
przemyski, gdzie wynagrodzenie miesięczne jest jeszcze niŜsze i wynosi 1659 zł.
Tab. 44. Zatrudnieni w warunkach zagroŜenia w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002a
NaraŜeni na działanie
Wyszczególnienie
Ogółem
Bieszczadzki
243
jednej
czynników
200
Leski
368
Przemyski
Na
1000
zatrudnionych
grupy dwóch i więcej
badanej zbiorowości
grup czynników
43
166,9
221
147
237,6
996
303
693
356,7
Sanocki
3016
1701
1315
256,2
Województwo
28987
21015
7972
122,4
a
Dane dotyczą zakładów o liczbie pracujących 10 osób i więcej.
Na jakość Ŝycia mieszkańców duŜy wpływ mają warunki zatrudnienia. ZauwaŜa się w
ostatnich latach silną tendencję do redukowania czynników zagroŜenia w zakładach pracy w
obrębie całego województwa. Poprawa warunków bezpieczeństwa w miejscu pracy jest
faktem bardzo pozytywnym i byłoby wskazane utrzymywanie tendencji zniŜkowej. Na 1000
zatrudnionych w województwie podkarpackim 122,4 osoby zatrudnione były w warunkach
zagroŜenia, 72% to naraŜeni na działanie jednej grupy czynników a 28% na dwóch i więcej
grup czynników.
Strona 71
Powiat bieszczadzki odbiega od wskaźników charakteryzujących województwo. Wskaźnik
zatrudnionych w warunkach zagroŜenia jest tu wyŜszy i wynosi 166,9, ale mniejszą grupę
stanowią ludzie naraŜenie na oddziaływanie dwóch lub więcej grup czynników. Wynika to
głównie z faktu, Ŝe na terenie powiatu brak duŜych przedsiębiorstw, a funkcjonują jedynie
małe podmioty gospodarcze o wąskim profilu produkcji. Na oddziaływanie jednej grupy
czynników naraŜone jest 82% zatrudnionych.
Tendencja ta wyróŜnia powiat bieszczadzki nie tylko od województwa, ale i od sąsiadujących
powiatów. Wszędzie zatrudnieni w warunkach oddziaływania większej grupy czynników
stanowią większy odsetek zatrudnionych, w powiatach tych wyŜsze są równieŜ liczby
zatrudnionych w warunkach zagroŜenia na 1000 zatrudnionych. Jest to na pewna jedna z
nielicznych pozytywnych stron słabego zagospodarowania.
Tab. 45. Zasoby mieszkaniowe zamieszkane powiatu bieszczadzkiego na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 r.
Mieszkania
zamieszkane
Wyszczególnienie
razem
W mieszkaniach zamieszkanych stale
w
tym
zamiesz- izby
kane
stale
Powierzchnia
uŜytkowa
mieszkań
w tys.m3
przeciętna
liczba osób
w
1 na 1
mieszka- izbę
niu
Powierzchnia
uŜytkowa w m3
1 miesz- Na 1
kania
osobę
Bieszczadzki
6218
6104
22718
409,8
3,61
0,97
67,1
18,5
Leski
6838
6706
27717
534,6
3,91
0,95
79,8
20,3
Przemyski
17267
17099
68917
1448,5
4,14
1,03
84,7
20,4
Sanocki
25692
25451
99589
1868,1
3,69
0,94
73,4
19,8
Województwo
557919
551936
2168915 42083,5
3,77
0,96
76,3
20,2
Warunki Ŝycia mieszkańców uzaleŜnione są w znacznym stopniu od zasobów
mieszkaniowych, w tym od ilości osób przypadających na 1 mieszkanie i od powierzchni
uŜytkowej przypadającej na 1 osobę. Województwo podkarpackie charakteryzuje wskaźnik
3,77 osoby w 1mieszkaniu i powierzchnia uŜytkowa na 1 osobę - 20,2 m3.
Powiat bieszczadzki nie ustępuje w tym względzie średniej wojewódzkiej. Na jedno
mieszkanie przypada tu 3,61 osób, powierzchnia mieszkań jest jednak mniejsza o 9,2 m3 co
powoduje Ŝe średnio na 1 osobę przypada tu 18,5 m3 powierzchni uŜytkowej. W
sąsiadujących powiatach analizowane wskaźniki są nieznacznie wyŜsze.
Strona 72
W powyŜszej tabeli moŜna zauwaŜyć, Ŝe na terenie województwa i powiatów praktycznie nie
ma pustostanów. Infrastruktura mieszkaniowa, jeŜeli chodzi o jej ilość zapewnia dobre
warunki
mieszkańcom
Ŝycia
powiatu.
Pozostałe
wskaźniki
dotyczące
zasobów
mieszkaniowych prezentuje tabela, Ŝaden z nich nie odbiega znacznie od wartości
charakteryzujących województwo czy sąsiadujące powiaty. MoŜna więc stwierdzić, ze cały
region cechują podobne warunki zamieszkania ludności.
Przeciętna liczba osób w mieszkaniu
Powierzchnia uŜytkowa mieszkania w m2/1 os.
3,5-3,7
.......................................
3,7-3,9
.......................................
4,14
18 - 19
.......................................
19 - 20
.......................................
20,4
3,9-4,1
.......................................
pow. przemyski
20 - 21
.......................................
pow. przemyski
powyŜej 4,1
.......................................
powyŜej 9000 szt.
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
5,36
gm.
Ustrzyki Dolne
3.69
pow.
leski
1,36
3,61
pow.
bieszczadzki
3,91
34,1
gm.
Ustrzyki Dolne
19,8
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
pow.
leski
20,3
9,49
gm.
Lutowiska
34,1
miasto
Ustrzyki Dolne
18,5
gm.
Czarna
pow.
bieszczadzki
11,66
Ryc. 16
34,1
gm.
Lutowiska
34,1
Ryc. 17
Tab. 46. Przestępstwa stwierdzone w zakończonych postępowaniach przygotowawczych w powiecie bieszczadzkim na tle
województwa i wybranych powiatów w 2002 r.
W tym
przestępstwa o charakterze kryminalnym
w tym
uszczer- udział
kradzieŜ kradzieŜ
razem bek na
w bójce cudzej
z
Wyszczególnienie Ogółem
zdrowiu lub
rzeczy
włamapobiciu
niem
rozbój,
kradzieŜ
rozbójnicza i wy
muszenie
rozbójnicze
przeprzestępstwa stępstwa
o
drogowe
charakterze
gospodarczym
Bieszczadzki
685
441
9
5
126
129
7
67
146
Leski
693
394
12
10
95
94
8
137
134
Przemyski
3537
2398
52
22
481
728
109
325
619
Sanocki
1892
1231
26
26
298
399
26
253
360
Województwo
49881
29346 737
574
7235
8546
1141
4109
13855
Pod względem poziomu bezpieczeństwa powiat bieszczadzki najlepiej zanalizować na
podstawie
ilości
popełnianych
przestępstw.
Liczba
przestępstw
Strona 73
w
województwie
podkarpackim w roku 2002 wynosiła 49881 z czego 441 popełnionych zostało w powiecie
bieszczadzkim. Stanowiło to zaledwie 1,3 % ogółu. Pod tym względem powiat bieszczadzki
na równi z powiatem leskim jawi się jako region najbezpieczniejszy z analizowanych. W
powiecie sanockim liczba przestępstw stanowiła 4% ogółu, w przemyskim aŜ 7 %. W
strukturze popełnianych przestępstw w województwie dominują przestępstwa kryminalne (
58), w dalszej kolejności drogowe ( 28%) i gospodarcze. W powiecie bieszczadzkim struktura
wygląda podobnie, z tym ze większy odsetek stanowią przestępstwa kryminalne ( 61%) i
gospodarcze ( 15%), mniejszy ( 21%) przestępstwa drogowe. Ilość przestępstw drogowych
natomiast wyróŜnia powiat na tle powiatów sąsiednich. W powiecie leskimi i sanockim
stanowią 19%, a w przemyskim 18 %. Wpływa na to na pewno duŜa ilość turystów
zmotoryzowanych.
Z analizowanych
wskaźników
wynika,
Ŝe
warunki
mieszkańców
Ŝycia
powiatu
bieszczadzkiego nie odbiegają od tych charakteryzujących województwo czy sąsiednie
powiaty, a w wielu przypadkach jak warunki pracy czy bezpieczeństwo są często lepsze.
PowaŜnym mankamentem Ŝycia w tym regionie są jedynie zbyt niskie zarobki.
3.7.3. Bezrobocie
Problematyka zatrudnienia i bezrobocia jest przedmiotem szczególnego zainteresowania.
Zjawisko bezrobocia stanowi bowiem powaŜny problem społeczny i ekonomiczny, powoduje
wiele negatywnych konsekwencji dla gospodarki jak i osób bezrobotnych.
Oznacza ono niewykorzystanie części siły roboczej i niŜszą produkcje w gospodarce, ale
równieŜ pogorszenie poziomu Ŝycia bezrobotnych, frustracje, niezadowolenie społeczne oraz
rozwój niekorzystnych zjawisk społecznych. Jest ono istotnym problemem na terenie powiatu
bieszczadzkiego. Słabe zagospodarowanie, brak duŜych zakładów, chybione ekonomicznie
przedsięwzięcia lat ubiegłych spowodowały, Ŝe region ten pilnie wymaga programu
restrukturyzacji. Poziom bezrobocia powiatu bieszczadzkiego na tle województwa i
wybranych powiatów prezentuje tabela:
Tab. 47. Bezrobocie rejestrowane w powiecie bieszczadzkim na tle województwa i wybranych powiatów w 2002 r
Z liczby ogółem
Wyszczególnienie
Bieszczadzki
Bezrobotni
ogółem
kobiety
zamieszkali
na wsi
Stopa
bez prawa bezrobocia
rejestrowado
nego w %
zasiłku
2754
1378
1535
2290
Strona 74
27,7
Leski
Przemyski
Sanocki
Województwo
3126
1563
2541
2523
20,1
6500
2985
6500
5314
17,1
9130
4778
5126
7466
19,4
187519
93772
118247
157081
16,9
Bezrobocie w powiecie bieszczadzkim naleŜy do największych w regionie.
Stopa bezrobocia wynosiła w 2002 r. 27,7 % i była najwyŜszą w województwie
podkarpackim. Tak wysokiego wskaźnika nie ma Ŝaden z analizowanych powiatów. W
sąsiadującym, podobnie zagospodarowanym powiecie leskim stopa bezrobocia była równieŜ
wysoka, ale wynosiła 20 %.W 2002 roku zarejestrowanych było w powiecie 2754 osób
pozostających bez pracy. Wśród nich kobiety, stanowiły połowę( 50%) bezrobotnych.
Tendencja ta charakterystyczna jest dla całego województwa. W sąsiadującym powiecie
sanockim występuje niewielka nadwyŜka kobiet, a w przemyskim męŜczyzn. Pod względem
miejsca zamieszkania dominowali bezrobotni zamieszkali na wsi, ich udział w ogólnej liczbie
bezrobotnych wynosił 56 %. Jest to niŜszy odsetek niŜ w województwie i sąsiednich
powiatach. Z grupy 2754 osób bez prawa do zasiłku pozostaje 83 % ( 2290) osób. Wskaźnik
ten jest najwyŜszy, choć na terenie wszystkich powiatów przewyŜsza 80%.
Bezrobocie w gminach powiatu bieszczadzkiego prezentuje tabela:
48. Charakterystyka bezrobocia w gminach powiatu bieszczadzkiego w 2002 roku.
Wyszczególnienie
Pracującya
Bezrobotni
Czarna
154
293
Lutowiska
306
296
Ustrzyki Dolne – wieś
600
946
Ustrzyki Dolne – miasto
2038
1219
a) Zaprezentowane dane nie obejmują rolnictwa indywidualnego oraz podmiotów
gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób.
46% bezrobotnych w powiecie zamieszkuje miasto, stąd największa ich liczba występuje w
gminie Ustrzyki Dolne. W jedynym mieście powiatu i gminy- Ustrzykach Dolnych
bezrobotni stanowili grupę 1219, pozostałe 946 osób zamieszkiwało tereny wiejskie gminy.
Strona 75
W pozostałych gminach liczba bezrobotnych była podobna i wynosiła dla Czarnej – 293
osoby, dla Lutowisk – 296 osób
Strukturę bezrobocia według grup wiekowych w powiecie przedstawia tabela:
Tab. 49. Bezrobotni zarejestrowani w roku 2002 w powiecie bieszczadzkim – wg grup wiekowych na tle województwa
W wieku
24 lata
mniej
25 -34
35 - 44
45 - 54
55 lat
więcej
55390
59522
43897
26010
2700
100%
30
32
23
14
1
Powiat bieszczadzki
2754
810
755
648
491
50
Struktura
100 %
29
27
24
18
2
Wyszczególnienie
Ogółem
Województwo
187519
Struktura
Analiza
zamieszczonej
powyŜej
i
tabeli,
wskazuje
na
niepokojące
i
zjawisko,
przeszło 60% bezrobotnych znajduje się w grupach wiekowych poniŜej 35 lat. Jest to duŜo
wyŜszy wskaźnik niŜ ten charakteryzujący województwo Narastać będą więc problemy ze
znalezieniem zatrudnienia bezpośrednio po ukończeniu edukacji, szczególnie w obliczu
wchodzenia w wiek produkcyjny wyŜu demograficznego lat 80-tych. Zwracając uwagę na
stopę bezrobocia sięgającą około 28%, napływ kolejnej fali absolwentów moŜe w znaczący
sposób pogorszyć sytuację na lokalnym rynku pracy.
ZróŜnicowanie stanu bezrobocia według poziomu zatrudnienia przedstawia tabela:
Tab. 50. Bezrobotni zarejestrowani wg poziomu wykształcenia w powiecie bieszczadzkim na tle województwa w 2002 r.
Z wykształceniem
Wyszczególnienie
Województwo
Struktura
Powiat
Ogółem
187519
100%
2754
wyŜszym
średnim
technicznym
i zawodowym
średnim
ogólnokształcącym
zasadniczym
zawodowym
podstawowym i
niepełnym
podstawowym
7943
44058
10985
73352
51181
4
24
6
39
27
65
495
221
1205
768
2
18
8
44
28
bieszczadzki
Struktura
100 %
Strona 76
Analizując bezrobocie pod względem poziomu wykształcenia osób pozostających bez pracy
uwidacznia się kolejne niepokojące zjawisko. 66% ogółu bezrobotnych to osoby z
wykształceniem podstawowym, niepełnym podstawowym i zasadniczym zawodowym.
Zapotrzebowanie na tego typu kwalifikacje jest coraz mniejsze, gdyŜ we wszystkich
dziedzinach
gospodarki
obserwuje
się
szybki
postęp
i
zapotrzebowanie
na
wykwalifikowanych pracowników. Konieczne jest, więc stałe uzupełnianie i poszerzanie
kwalifikacji zawodowych. Działania Wojewódzkiego i Powiatowego Urzędu Pracy w
zakresie poszerzania ofert szkoleń i kursów są bardzo istotne, jak równieŜ propozycje staŜów
pracy u pracodawców dla osób bezrobotnych. Problem ten w województwie podkarpackim
jest jeszcze powaŜniejszy, grupa o najniŜszym wykształceniu stanowi 72% ogółu
bezrobotnych.
ZróŜnicowanie bezrobocia w powiecie bieszczadzkim według staŜu pracy prezentuje tabela:
Tab. 51. Bezrobotni zarejestrowani wg staŜu pracy w powiecie bieszczadzkim na tle województwa 2002 r
Według staŜu pracy w latach
Wyszczególnienie
Województwo
Struktura
Powiat
bieszczadzki
Struktura
Ogółem
bez
staŜu
1 rok
1 -5
5 -10
10-20
20-30
powyŜej
pracy
i mniej
187519
50766
27622
39553
24621
30108
13769
1080
100%
27
15
21
13
16
7
1
2754
572
227
783
451
485
228
8
100%
21
8
28
16
18
8
0,3
30 lat
Z zarejestrowanych bezrobotnych 27 % osób nigdy nie pracowało, jest to kolejne niepokojące
zjawisko polskiego rynku pracy. Programy wojewódzkich i powiatowych biur pracy wydają
się wiec niezbędne, aby młodzi ludzie mogli zaistnieć na rynku pracy. Kolejną liczną grupa
na terenie powiatu i województwa są ludzie o staŜu 1-5 lat, to ci, którzy mają powaŜne
trudności w znalezieniu pracy po okresie staŜu i mający niewielkie doświadczenie zawodowe
Podział bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy przedstawia tabela:
Tab. 52. Bezrobotni zarejestrowani wg czasu pozostawania bez pracy w 2002r. w powiecie bieszczadzkim na tle województwa.
Według czasu pozostawania bez pracy
Strona 77
Wyszczególnienie
Województwo
Struktura
Ogółem
Do 1
m-ca
1-3
3-6
6 - 12
12 - 24
PowyŜej
24 m-cy
187519
12114
21980
22520
27581
33966
69358
100%
6
12
12
15
18
37
190
383
369
398
530
884
7
14
13
15
19
32
Powiat bieszczadzki 2754
Struktura
100 %
Ogólnie cechą bezrobotnych jest mały staŜ pracy i wieloletnie przerwy w zatrudnieniu..
Analiza zjawiska bezrobocia pod względem czasu pozostawania bez pracy nasuwa wniosek,
Ŝe największy udział stanowią tu bezrobotni powyŜej 24 miesięcy. Wskazuje to na fakt, iŜ
bezrobocie na terenie powiatu i województwa jest w znacznym stopniu bezrobociem
strukturalnym. Zniwelowanie go bez współpracy ze strony samych bezrobotnych jest niemal
niemoŜliwe, dlatego teŜ naleŜy zwrócić uwagę na istniejące moŜliwości przekwalifikowania
się.
Praca stanowi wartość wielce poŜądaną na terenie całego województwa. Według danych
zawartych w powyŜszych tabelach, bezrobotni stanowią zbyt duŜy procent ogółu ludności.
Brak jednolitych programów wspomagających rozwój samozatrudnienia oraz tworzenia
małych i średnich przedsiębiorstw równieŜ niekorzystnie odbija się na sytuacji na rynku
pracy. W obliczu wciąŜ rosnących problemów duŜych jednostek, udział bezrobocia
strukturalnego będzie się stale zwiększał się.
3.7.3. Podsumowanie
Nietypowa struktura demograficzna regionu, w którym połoŜony jest powiat bieszczadzki jest
wynikiem burzliwej wojennej i powojennej historii Bieszczadów. Wysiedlenie rodzimej
ludności spowodowało niemal całkowite wyludnienie tych terenów. Ruch osadniczy w latach
pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ograniczył się do terenów nisko połoŜonych, gdzie były
dogodne warunki naturalne głównie dla rozwoju rolnictwa. Proces powtórnego zasiedlenia
trwał długo, jednak obszary te nie były nigdy atrakcyjne dla osadników.
Obecnie powiat liczący 22 341 mieszkańców jest najsłabiej zaludnionym w regionie. 78%
ludności zamieszkuje gminę Ustrzyki Dolne w tym 9658 osób miasto.
Strona 78
Gęstość zaludnienia jest najmniejsza w województwie ( 20 osób/km2), przy czym w gminach
w wyŜszych partiach Bieszczadów, najsłabiej zagospodarowanych, w których proces
powtórnego osadnictwa rozpoczął się najpóźniej wskaźnik ten jest czterokrotnie niŜszy.
W powiecie, tak jak w całym województwie daje się zauwaŜyć niewielką nadwyŜkę kobiet,
współczynnik feminizacji wynosi tu 101. Dominacja płci jest odmienna w podziale na miasto
i wieś. W mieście występuje nadwyŜka kobiet, na obszarach wiejskich męŜczyzn.
ZróŜnicowanie to po części jest wynikiem migracji oraz typu osadnictwa, które przez długie
lata było zdominowane przez sezonowych pracowników leśnych.
Korzystna w skali województwa jest struktura wieku, w powiecie nie występuje tak wyraźnie
jak w innych regionach kraju zjawisko starzenia się społeczeństwa. Na 100 osób w wieku
produkcyjnym przypada tu 64 osoby w wieku nieprodukcyjnym, co ma bardzo korzystny
wpływ na gospodarkę i stabilizuje politykę społeczną.
W powiecie w odróŜnieniu od większości obszarów Polski występuje dodatni przyrost
naturalny wynoszący 3,5 ‰, dwukrotnie wyŜszy niŜ w województwie, co przyczynia się do
mniejszego wyludnienia tych obszarów. NajniŜsze wskaźniki osiąga w gminie Lutowiska
obejmującej górzyste partie Bieszczadów o niestabilnym osadnictwie oraz tereny wiejskie
Ustrzyk Dolnych.
Saldo migracji –4,4 wskazuje, Ŝe jest to najbardziej wyludniający się region w skali
województwa. Silna emigracja występuje w mieście i na obszarach górskich (Lutowiska) .
Warunki
mieszkańców
Ŝycia
powiatu
bieszczadzkiego
nie
odbiegają
od
tych
charakteryzujących województwo czy sąsiednie powiaty, a w wielu przypadkach jak warunki
pracy czy bezpieczeństwo są często lepsze. PowaŜnym mankamentem Ŝycia w tym regionie
są jedynie zbyt niskie zarobki.
Przestępstwa na 1000 mieszk.
poniŜej 25
.......................................
Stopa bezrobocie rejestrowanego
25 do 35
.......................................
49,7
18 do 22%
.......................................
17,1
35 do 45
pow. przemyski
powyŜej 26%
.......................................
pow. sanocki
pow. sanocki
885
gm.
Ustrzyki Dolne
20,0
26,0
30,5
pow.
bieszczadzki
30,8
gm.
Czarna
13,8
gm.
Ustrzyki Dolne
19,4
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Lutowiska
Ryc. 18
22 do 26%
.......................................
pow. przemyski
powyŜej 45
.......................................
pow.
leski
poniŜej 18%
.......................................
pow.
leski
20,1
303
27,7
pow.
bieszczadzki
34,1
miasto
Ustrzyki Dolne
gm.
Czarna
3,5
gm.
Lutowiska
808
Ryc. 19
Strona 79
17,5
PowaŜnym problemem społecznym jest bezrobocie, które osiąga tu najwyŜsze wskaźniki w
województwie – 27,7 %. Zjawisko bezrobocia charakteryzuje równomierny podział według
płci, przewaga bezrobotnych zamieszkałych na wsi, duŜy odsetek ludzi młodych oraz bardzo
liczna grupa- 83 % bezrobotnych bez prawa do zasiłku. Większość osób pozostających bez
pracy to ludzie o wykształceniu podstawowym i zawodowym o małym staŜu pracy.
Na tak złą sytuacje na rynku pracy wpłynęło na pewno słabe zagospodarowanie,
restrukturyzacja, chybione ekonomicznie przedsięwzięcia lat ubiegłych i reformy społeczne
dokonujące się przez lata dziewięćdziesiąte. Do tego naleŜy dodać podział powiatu, jaki
dokonał się z dniem 1 styczna 2002 roku po wydzieleniu się powiatu leskiego, brak strategii
rozwoju powiatu do czerwca 2004 r, niestabilną politykę państwa w zakresie wspierania
małej i średniej przedsiębiorczości i szereg czynników niezaleŜnych, w tym ogólna sytuację
makroekonomiczną.
4. PODSUMOWANIE
Szereg podsumowań, diagnoz o charakterze cząstkowym zostało zawarte na końcu
poszczególnych
rozdziałów.
Dlatego
w
niniejszym
rozdziale
zestawiono
jedynie
najwaŜniejsze wnioski, w ramach diagnozy strategicznej powiatu.
Do silnych stron, istotnych domen strategicznych powiatu, które wyróŜniają go na tle
powiatów sąsiednich czy wręcz całego województwa moŜna zaliczyć:
•
Wysoki przyrost naturalny,
•
Korzystna strukturę wiekową ludności,
•
Unikalne walory krajobrazowe i przyrodnicze, odzwierciedlone w wysokim odsetku
powierzchni chronionych
•
Silnie rozwinięte zaplecze turystyczne, w tym duŜą liczbę obiektów i miejsc
noclegowych, oraz gęstą sieć szlaków turystycznych,
•
DuŜą liczbę turystów,
•
DuŜą jednostkową powierzchnię gospodarstw rolnych,
•
Wysoki odsetek dróg o ulepszonej nawierzchni,
Strona 80
•
Silnie rozwiniętą przedsiębiorczość, zwłaszcza w branŜy wytwórczej
Do słabych stron, domen strategicznych powiatu, w których powiat bieszczadzki odbiega
powiatów sąsiednich i województwa podkarpackiego moŜna zaliczyć:
•
Wysoki poziom bezrobocia,
•
Niskie zarobki, zwłaszcza w sektorze prywatnym,
•
DuŜy odpływ mieszkańców,
•
Złe warunki mieszkaniowe,
•
Małą gęstość sieci drogowej,
•
Niedorozwój infrastruktury ( zwłaszcza sieci kanalizacyjnej i gazowej),
•
Mały odsetek gruntów rolnych (i ogólnie uŜytków rolnych),
Do pozostałych domen strategicznych, których nie moŜna jednoznacznie zakwalifikować do
silnych bądź słabych stron, ale istotnie wyróŜniają powiat bieszczadzki na tle powiatów
sąsiednich i województwa podkarpackiego moŜna zaliczyć:
•
Wysoka lesistość,
•
Małą gęstość zaludnienia
Czynniki te wprawdzie utrudniają szeroko rozumiane gospodarowanie i intensywny rozwój,
ale z drugiej strony stanowią unikalny czynnik, walor moŜliwy do wykorzystania w ramach
strategii zrównowaŜonego rozwoju z ukierunkowaniem na ekoturystykę.
Strona 81

diagnoza stanu społeczno gospodarczego powiatu bieszczadzkiego

Transkrypt

Podobne dokumenty

GOSPODARSTWA RYBACKIE - REGION WODNY DNIESTRU

W Arłamowie połączy nas piłka! - Serwis Informacyjny ustrzyki.pl

Stracił prawo jazdy za przekroczenie prędkości

27. Ustrzyki

Koło Łowieckie „Jeleń" w Wołkowyji Osobami uprawnionymi do