Informacja w zakresie działań podejmowanych w związku z

Informacja w zakresie działań podejmowanych przez
Rzeczpospolitą Polską
w związku z zaleceniami zawartymi w punktach 9, 10 i 13
Uwag końcowych Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji
Rasowej przyjętych w dniu 21 lutego 2014 r. i 19 marca
2014 r. po rozpatrzeniu XX i XXI Sprawozdania z realizacji
przez Rzeczpospolitą Polską postanowień Konwencji w
sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej.
Luty 2015 r.
9. Odnotowując, iż Rzecznik Praw Obywatelskich, który w 2012 r. ponownie uzyskał status A, pełni
również funkcję krajowego mechanizmu prewencji oraz organu ds. równości, Komitet pragnie
wyrazić obawę, że środki przyznane na potrzeby działalności Rzecznika Praw Obywatelskich mogą
okazać się niewystraczające do realizacji wszystkich, wyżej wymienionych istotnych zadań.
Komitet wyraża ponadto niepokój, iż Rzecznik Praw Obywatelskich nie dysponuje statutowym
upoważnieniem do rozpatrywania petycji złożonych przez ofiary dyskryminacji rasowej, jeżeli
dotyczą one sfery prywatnej. Wreszcie Komitet z ubolewaniem przyjmuje brak informacji
dotyczących efektów prac Rady do spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i
związanej z nimi Nietolerancji, utworzonej w lutym 2013 r. (art. 2 i 6).
Komitet zaleca, aby Państwo Strona zapewniło Rzecznikowi Praw Obywatelskich odpowiednie
zasoby ludzkie i finansowe, które umożliwią zwalczanie dyskryminacji rasowej zarówno w
sferze publicznej, jak i prywatnej. Komitet zwraca się do Państwa Strony z prośbą o przekazanie
konkretnych informacji dotyczących rezultatów osiągniętych przez Radę do spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji w ramach
jej programu działania, a także wyjaśnienie, w jaki sposób Państwo Strona przyczynia się do
poprawy koordynacji oraz tworzenia efektów synergii pomiędzy wszystkimi organami na
szczeblu krajowym, utworzonym na mocy międzynarodowych traktatów w dziedzinie praw
człowieka.
Zapewnienie Rzecznikowi Praw Obywatelskich odpowiednich zasobów ludzkich i finansowych.
W odniesieniu do środków finansowych dla Rzecznika Praw Obywatelskich władze polskie
pragną podkreślić, że zgodnie z art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach
publicznych, Rzecznikowi Praw Obywatelskich przysługuje autonomia budżetowa. Wyraża się ona w
obowiązku włączenia przez Ministra Finansów do projektu ustawy budżetowej na rok następny
dochodów i wydatków zgłoszonych przez Rzecznika Praw Obywatelskich.
Instytucje wymienione w art. 139 ust. 2, w tym Rzecznik Praw Obywatelskich,
są niezależne od władzy wykonawczej, a projekty ich planów finansowych są włączane przez Ministra
Finansów do preliminarza (włączanie projektów budżetów bez negocjacji). Zmian w zakresie planów
dochodów i wydatków wymienionych instytucji dokonać może jedynie Sejm z inicjatywy własnej,
bądź Rady Ministrów lub Ministra Finansów.
Oznacza to, że Rzecznik Praw Obywatelskich co do zasady (o ile Sejm nie podejmie innej
decyzji) dysponuje takim budżetem jaki zaplanował, mając na uwadze w szczególności konieczność
realizacji zadań ustawowych, uwzględniając jednak również ograniczone możliwości budżetu
państwa, co wynika z obecnej trudnej sytuacji finansowej.
Rzecznik Praw Obywatelskich na realizację swoich ustawowych zadań dysponował w roku
2014 budżetem w wysokości 39 171 000 zł (ok. 9 379 804 EUR). Łączna liczba etatów w Biurze
Rzecznika Praw Obywatelskich w 2014 r. wynosiła 318.
Biorąc pod uwagę wyjątkowy charakter działalności Rzecznika, w tym zwalczanie wszelkich
form dyskryminacji, w latach ubiegłych budżety instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich były
traktowane priorytetowo i stanowiły wyjątki od ogólnych zasad przewidzianych w ustawach
dotyczących realizacji budżetu (tzw. ustawach „okołobudżetowych”).
W ustawie z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją
ustawy budżetowej w art. 24 ust. 3 pkt 3 ujęte zostały dodatkowe środki na wynagrodzenia
w wysokości 1 000 000 (ok. 239 458 EUR) przeznaczone na utworzenie w 2012 r. nowych etatów w
2
Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.
Także w ustawie z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją
ustawy budżetowej w art. 16 ust. 3 pkt 1 lit. a uwzględniono dodatkowe środki na wynagrodzenia w
wysokości 667 000 zł. (ok. 159 718 EUR) z przeznaczeniem na utworzenie w 2013 roku w Biurze RPO
kolejnych nowych etatów. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu przedmiotowej ustawy, zwiększenie
wielkości wynagrodzeń osobowych związane było z realizacją zadań nałożonych na RPO, w tym
wynikających z Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych ONZ.
Należy także podkreślić, że pomimo faktu, iż szereg ważnych instytucji państwowych ma
zamrożone fundusze wynagrodzeń od 2009 roku, udało się w stosunku do Biura Rzecznika Praw
Obywatelskich przedsięwziąć działania na rzecz powiększenia budżetu i zasobów personalnych tej
instytucji z przeznaczeniem na realizację zadań z zakresu zwalczania dyskryminacji. Jednakże,
pomimo przedsięwzięcia powyższych działań, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wskazuje, że
otrzymywane środki finansowe są wciąż niewystarczające dla pełnej realizacji tych zadań.
Zapewnienie, żeby Rzecznik Praw Obywatelskich zajmował się dyskryminacją rasową zarówno
w sferze publicznej jak i prywatnej.
Problem możliwości działania Rzecznika Praw Obywatelskich w przypadku tzw. spraw
horyzontalnych (w odniesieniu do relacji pomiędzy podmiotami prywatnymi) był rozważany już na
etapie prac legislacyjnych nad ustawą o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie
równego traktowania. Uznano wówczas, że szeroki mandat Rzecznika – choć aktualizuje się przede
wszystkim w odniesieniu do relacji wertykalnych – wypełnia wynikający z dyrektyw równościowych
Unii Europejskiej wymóg udzielania pomocy ofiarom dyskryminacji. Ponadto, uzupełniono ustawę o
Rzeczniku Praw Obywatelskich dodając przepis, w myśl którego Rzecznik w zakresie realizacji zasady
równego traktowania między podmiotami prywatnymi może podjąć działania polegające na
wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania (art. 11 ust. 2 ustawy o Rzeczniku
Praw Obywatelskich). Należy wskazać także na możliwość pośredniego działania Rzecznika, tj.
spowodowanie podjęcia działań przez inne organy właściwe ze względu na przedmiot sprawy (np.
Państwową Inspekcję Pracy, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, organa ścigania). Należy
także zaznaczyć stosunkowo szeroki mandat Rzecznika w zakresie możliwości udziału w
postępowaniach sądowych, w tym również w sprawach cywilnych, w których obie strony pochodzą z
sektora prywatnego (np. sprawa Grupa Allegro sp. z .o. o. przeciwko Fundacji Zielone Światło). Jest to
niezwykle istotne zważywszy na fakt, że w sprawach dotyczących naruszenia zasady równego
traktowania roszczenia odszkodowawcze lub o ochronę dóbr osobistych mają zasadnicze znaczenie.
Warto podkreślić, że zagadnienie kompetencji Rzecznika w odniesieniu do spraw dotyczących
relacji pomiędzy podmiotami prywatnymi było przedmiotem skargi skierowanej do Komisji
Europejskiej (EU PILOT nr 3276/2012/JUST). Komisja, po rozpatrzeniu sprawy, uznała, że ustawa
o Rzeczniku – w zakresie uprawnień RPO jako niezależnego organu do spraw równego traktowania –
nie narusza minimalnych standardów zawartych w dyrektywach równościowych Unii Europejskiej.
Stanowisko to zostało przekazane przez Komisję w piśmie z dnia 13 września 2013 r.
(Ref.Ares(2013)3D42546).
Sposób realizacji mandatu Rzecznika jako niezależnego organu do spraw równego
traktowania pozostaje − w granicach prawa − suwerenną decyzją Rzecznika. Obszerne, publikowane
sprawozdania z realizacji przez RPO zadań związanych z przeciwdziałaniem dyskryminacji i realizacją
zasady równego traktowania m.in. ze względu na rasę, narodowość i pochodzenie etniczne
prezentują liczne działania podejmowane w tym zakresie.
3
Rezultaty osiągnięte przez Radę do spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i
związanej z nimi Nietolerancji.
Minister Administracji i Cyfryzacji został przewodniczącym Rady ds. Przeciwdziałania
Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji (zwanej dalej „Radą”) zgodnie z
postanowieniem zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 lutego 2013 r. Pierwsze posiedzenie
tej Rady odbyło się w dniu 15 kwietnia 2013 r., ostatnie - w dniu 12 grudnia 2014 r. Rada
Konsultacyjna, o której mowa poniżej, ostatni raz zebrała się w dniu 7 listopada 2014 r.
Należy podkreślić, że szeroki skład Rady stanowi unikalną konstrukcję, która umożliwia
zebranie w jednym miejscu podmiotów funkcjonujących na różnych poziomach i w różnym zakresie.
W skład osobowy Rady wchodzi Przewodniczący – obecnie Sekretarz Stanu w MAC oraz dwóch
wiceprzewodniczących: Sekretarz Stanu w MPiPS oraz Podsekretarz Stanu w MSW. Ponadto w Radzie
zasiadają przedstawiciele jedenastu resortów w randze sekretarza lub podsekretarza stanu lub
przedstawiciele resortów wyznaczeni w ich zastępstwie. Są to Ministerstwa: Finansów, Kultury i
Dziedzictwa Narodowego, Sportu i Turystyki, Edukacji Narodowej, Nauki i Szkolnictwa Wyższego,
Infrastruktury i Rozwoju, Spraw Zagranicznych, Zdrowia, Obrony Narodowej i Sprawiedliwości. W
posiedzeniach Rady, jako członkowie, biorą również udział: Pełnomocnik Rządu ds. Równego
Traktowania, Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Szef Urzędu ds. Cudzoziemców, Pełnomocnik
Prezesa Rady Ministrów ds. Dialogu Międzynarodowego oraz zastępcy wskazani przez Komendanta
Głównego Policji, Komendanta Głównego Straży Granicznej, Rzecznika Praw Pacjenta, Szefa Służby
Celnej. Oprócz powyższej grupy, na prawach członka uczestniczą przedstawiciele: Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Prokuratora Generalnego, Głównego Inspektora Pracy,
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Działalności Pożytku Publicznego, Strony samorządowej
Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Mniejszości w Komisji Wspólnej Rządu i
Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Korespondencyjnie Przewodniczący Rady włącza w jej prace
Pełnomocników Wojewodów ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych.
Szeroki skład przedstawiony powyżej pozwala skutecznie realizować główny cel Rady, jakim
jest koordynacja działań organów administracji rządowej oraz ich współdziałania z organami
samorządu terytorialnego i innymi podmiotami w zakresie przeciwdziałania i zwalczania
dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji.
Przy Radzie powołana została także Rada Konsultacyjna pełniąca funkcję opiniodawczą dla
Przewodniczącego Rady. W skład Rady Konsultacyjnej wchodzą osoby aktywnie działające na rzecz
zwalczania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji lub reprezentujące grupy
i środowiska zagrożone dyskryminacją.
Rola Rady Konsultacyjnej została wzmocniona wraz ze zmianą przewodniczącego w czerwcu
2014 r. Organizacje pozarządowe zasiadające w Radzie Konsultacyjnej przedstawiają swój punkt
widzenia dotyczący zakresu swojego działania oraz pełnią funkcję inicjatora tematów na posiedzenia
Rady. Sygnalizują istotne problemy związane z reprezentowanymi przez siebie mniejszościami, a
także z funkcjonowaniem państwa w dziedzinie ich ochrony. Dzięki organizowanym posiedzeniom
Rady Konsultacyjnej, organizacje te mają realny wpływ na kształt agendy posiedzenia Rady oraz na
poruszane na nim tematy.
W dniu 6 listopada 2013 r. został przyjęty ramowy program działania Rady.
W dokumencie tym, w sposób ogólny, zapisano kierunki działania Rady i jej członków. Wyodrębniono
również 4 obszary, wokół których powinny toczyć się działania. Tymi obszarami są: monitorowanie,
reagowanie, świadczenie i edukowanie.
Podczas posiedzeń Rady ma miejsce wymiana informacji między podmiotami zasiadającymi w
4
Radzie oraz Radzie Konsultacyjnej. Przedstawiciele ministerstw i urzędów centralnych oraz służb
przedstawiają najbardziej aktualne dane i informacje dotyczące sytuacji mniejszości czy też
poszkodowanych w wyniku przestępstw z nienawiści. Referowane są również aktualne poczynania
rządu w dziedzinie poprawy sytuacji tych osób. Jako przykład można podać referat dotyczący prac
nad Programem Integracji Społecznej Romów w Polsce, czy też informacje dotyczące prac nad
wdrożeniem dyrektywy UE dotyczącej pomocy ofiarom przestępstw. Informacje te są użyteczne
szczególnie dla organizacji pozarządowych, które uzyskują nie tylko bieżące dane dotyczące
interesujących ich projektów, ale mogą też zadawać pytania przedstawicielom resortów, czy nawet
zgłaszać własne uwagi odnośnie do prac nad konkretnym projektem.
Dzięki współpracy obu Rad z pełnomocnikami wojewodów do spraw mniejszości narodowych
i etnicznych, członkowie Rady oraz Rady Konsultacyjnej mogą uzyskiwać bieżące informacje o sytuacji
w poszczególnych województwach. Pełnomocnicy sygnalizują bowiem potencjalne zagrożenia.
Przykładem może być informacja przedstawiona przez Pełnomocnika Wojewody Lubelskiego, który
opisał sytuację w Puławach w kontekście planowanego zjazdu polskich muzułmanów w tym mieście.
W ramach Rady oraz Rady Konsultacyjnej odbywa się również wymiana dobrych praktyk
pomiędzy uczestnikami posiedzeń. Poszczególne instytucje korzystają bowiem z możliwości
informowania o swoich doświadczeniach i napotkanych problemach, czy też działaniach
podejmowanych w celu walki z mową nienawiści i przestępstwami z nienawiści.
Oprócz Rady Konsultacyjnej Przewodniczący ma możliwość utworzenia grup roboczych.
Obecnie utworzone są dwa takie zespoły:
a. grupa robocza zajmująca się utworzeniem repozytorium raportów i danych statystycznych, której
celem jest stworzenie systemu służącego do gromadzenia oraz analizy danych z badań na temat
postaw Polaków względem różnych grup (etnicznych, narodowych, społecznych). Badania
prowadzone byłyby na podstawie danych surowych „raw data” pochodzących z dostępnych
wyników ankiet prowadzonych np. przez CBOS i OBOP;
b. grupa robocza zajmująca się stworzeniem definicji terminów związanych z mową nienawiści.
Celem grupy jest określenie stopnia nasilania zjawiska w przestrzeni publicznej oraz opracowanie
słownika z definicjami, które w przyszłości posłużą kategoryzacji stopnia obraźliwości badanych
wulgaryzmów.
Do zakresu działania Rady można również zaliczyć szereg aktywności jej Przewodniczącego i
Wiceprzewodniczących, np. wspieranie działań antydyskryminacyjnych w Białymstoku poprzez
osobiste zaangażowanie w sprawę oraz wsparcie finansowe inicjatyw realizowanych w województwie
podlaskim.
Ponadto, Przewodniczący Rady współpracował z Radą Europy w dziedzinie walki z mową
nienawiści poprzez wsparcie kampanii Rady Europy pn. No Hate Speech Movement. W efekcie,
zorganizowano w Warszawie konferencję pt.: Mowa nienawiści w debacie publicznej. Gdzie spoczywa
odpowiedzialność? z udziałem zagranicznych gości, w tym Sekretarza Generalnego Rady Europy pana
Thornbjorna Jaglanda. Co więcej, Przewodniczący Rady brał udział w konferencji Rady Europy w
Belgradzie pn: Freedom of Expression and Democracy in the Digital Age (7-8 listopada 2013 r.), w
charakterze wiceprzewodniczącego spotkania.
Poprawa koordynacji oraz tworzenie efektów synergii pomiędzy wszystkimi organami ochrony
praw człowieka na szczeblu krajowym.
W świetle ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej
w zakresie równego traktowania Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania i Rzecznik Praw
5
Obywatelskich zostali wskazani jako organy odpowiedzialne za wykonywanie zadań dotyczących
realizacji zasady równego traktowania.
Rzecznik Praw Obywatelskich, jako organ niezależny, działając w oparciu o przepisy ustawy o
Rzeczniku Praw Obywatelskich, w odniesieniu do zasady równego traktowania, podejmuje
następujące zadania (art. 17b i art. 19):
–
analizowanie, monitorowanie i wspieranie równego traktowania wszystkich osób;
–
prowadzenie niezależnych badań dotyczących dyskryminacji;
–
opracowywanie i wydawanie niezależnych sprawozdań i wydawanie zaleceń odnośnie do
problemów związanych z dyskryminacją;
–
wykonywanie dodatkowych obowiązków informacyjnych, polegających na corocznym
informowaniu Sejmu i Senatu o swojej działalności w obszarze równego traktowania i jej
wynikach oraz o stanie przestrzegania zasady równego traktowania. Realizując w/w zadania
Rzecznik korzysta z określonych ustawą o Rzeczniku środków działania.
W ramach realizacji ww. zadań, Rzecznik Praw Obywatelskich współdziałania ze
stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami.
Ponadto Rzecznik, przede wszystkim w ramach własnych priorytetów działania (obecnie są to
prawa osób z niepełnosprawnością, starszych i migrantów), podejmuje aktywność w zakresie
problemów systemowych pozostających poza głównym nurtem aktywności organów państwowych,
a wymagających pilnej interwencji, jak np. ochrona praw osób z niepełnosprawnością psychiczną.
Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania, jako organ odpowiedzialny za realizację
polityki rządu w zakresie równego traktowania, jest niezwykle istotnym adresatem wystąpień
Rzecznika. Rzecznik, przedstawiając określony problem dotyczący dyskryminacji, zwraca się do
Pełnomocnika bezpośrednio lub przesyła mu do wiadomości swoje wystąpienie skierowane do
innego organu. Rzecznik, jako niezależny organ ds. równego traktowania, oczekuje bowiem
propagowania przez Pełnomocnika określonych, proponowanych przez niego rozwiązań, a także
prezentowanych raportów i zaleceń w ramach struktur rządowych w celu ich wdrożenia.
Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania, działający na mocy ustawy z dnia
3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego
traktowania, odpowiedzialny jest za realizowanie polityki rządu w zakresie równego traktowania.
Pełnomocnik jest zatem częścią krajowego systemu przeciwdziałania dyskryminacji i wdrażania
zasady równego traktowania, nie jest jednak organem niezależnym. Realizując swoje zadania
Pełnomocnik stale współpracuje z licznymi instytucjami publicznymi (w tym ministerstwami i
urzędami centralnymi – zgodnie z horyzontalnym charakterem zasady równego traktowania i
kompetencjami poszczególnych podmiotów) oraz organizacjami pozarządowymi.
Zadania Pełnomocnika mają charakter koordynowania polityki rządu w zakresie równego
traktowania i polegają na:
–
opiniowaniu rozwiązań prawnych – istniejących i projektowanych;
–
analizowaniu i monitorowaniu sytuacji w zakresie równego traktowania;
–
inicjowaniu i koordynowaniu działań zmierzających do zapewnienia równego traktowania i
ochrony przed dyskryminacją;
–
promowaniu i upowszechnianiu problematyki równego traktowania.
Strategicznym dokumentem rządowym służącym realizacji działań z zakresu równego
6
traktowania i niedyskryminacji jest Krajowy Program Działań na Rzecz Równego Traktowania na lata
2013-2016. Dokument wyznacza średniookresowe cele i instrumenty polityki rządu na rzecz równego
traktowania. Zasada równego traktowania ma charakter horyzontalny, dlatego też działania
przewidziane w Programie realizowane są przez wszystkie ministerstwa i wybrane urzędy, zgodnie z
ich kompetencjami, we współpracy z organizacjami pozarządowymi, partnerami społecznymi oraz
jednostkami samorządu terytorialnego. Dokument porządkuje i hierarchizuje kluczowe działania
zapewniające realizację zasady równego traktowania, które są podejmowane lub zostaną podjęte
przez różne resorty i urzędy podległe. Rzecznik Praw Obywatelskich, jako organ kontrolny,
uwzględnia w swojej działalności w sposób szczególny te objęte planowaną interwencją obszary.
W celu zapewnienia skutecznego monitorowania Programu oraz stworzenia stałego forum
współpracy w tym zakresie, Program zakłada powołanie Międzyresortowego Zespołu do Spraw
Monitorowania Realizacji Krajowego Programu Działań na Rzecz Równego Traktowania – jako organu
opiniodawczo-doradczego Rady Ministrów. W skład Zespołu mają wejść przedstawiciele ministerstw i
instytucji centralnych delegowani przez te instytucje. Przewiduje się też możliwość uczestniczenia w
pracach Zespołu, z głosem doradczym, ekspertów, przedstawicieli organów administracji
państwowej, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych oraz innych
podmiotów właściwych w sprawach będących przedmiotem prac Zespołu. Projekt zarządzenia
Prezesa Rady Ministrów w sprawie utworzenia Zespołu jest w fazie uzgodnień międzyresortowych.
Niezależnie od utworzenia Zespołu do Spraw Monitorowania Realizacji Krajowego Programu
Działań na Rzecz Równego Traktowania, w celu zgodnego z zasadą horyzontalności usprawnienia
realizacji zasady równego traktowania, z inicjatywy Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego
Traktowania w urzędach centralnych oraz urzędach wojewódzkich powołano odpowiednio
koordynatorów i pełnomocników wojewodów do spraw równego traktowania. Celowość tego typu
inicjatywy potwierdziły działania podjęte w ramach projektu Równe traktowania standardem
dobrego rządzenia, realizowanego przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania w
latach 2011 - 2013. W ramach projektu powstała sieć koordynatorów do spraw równego traktowania
we wszystkich ministerstwach, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędach wojewódzkich i
wybranych instytucjach publicznych. Dokonana w ramach projektu analiza funkcjonowania ww. sieci
wykazała zasadność kontynuowania jej działań. Ponadto z analizy wynikało, że w ministerstwach oraz
wybranych jednostkach podległych powinni zostać wyznaczeni koordynatorzy do spraw równego
traktowania, zaś w urzędach wojewódzkich − powołani pełnomocnicy wojewodów do spraw równego
traktowania.
Do zadań koordynatorów powoływanych w ministerstwach oraz wybranych jednostkach
podległych powinno należeć w szczególności:
–
przeprowadzanie systematycznej oceny oraz zbieranie informacji dotyczącej przestrzegania
zasady równego traktowania oraz realizacji zadań wynikających z Krajowego Programu na
Rzecz Równego Traktowania;
–
promowanie zasady równego traktowania oraz podejmowanie
przestrzeganiu tej zasady w urzędzie obsługującym ministra
organizacyjnych podległych ministrowi.
działań służących
oraz jednostkach
Zadania pełnomocników wojewodów powinny skupiać się w szczególności na:
–
podejmowaniu działań służących promowaniu zasady równego traktowania na terenie
województwa oraz w urzędzie obsługującym wojewodę;
7
–
udzielaniu na wniosek Pełnomocnika informacji dotyczącej przestrzegania zasady równego
traktowania na terenie województwa oraz w urzędzie obsługującym wojewodę;
–
współpracy z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz równego traktowania oraz
przeciwdziałania dyskryminacji;
–
współpracy z Pełnomocnikiem Rządu do Spraw Równego Traktowania w realizacji i ewaluacji
działań wynikających z Krajowego Programu Działań na Rzecz Równego Traktowania.
Według danych przekazywanych do Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania do
końca 2014 r. wyznaczono koordynatorów do spraw równego traktowania w 13 ministerstwach (na
17 istniejących), Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Głównym Urzędzie Statystycznym oraz
pełnomocnika do spraw równego traktowania w służbach mundurowych1 podległych Ministerstwu
Spraw Wewnętrznych. Powołano też 13 pełnomocników wojewodów do spraw równego
traktowania, przy czym w 3 pozostałych urzędach wojewódzkich wyznaczono osoby lub wydziały,
które mają realizować zbliżone zadania.
Jednocześnie, oba wskazane wyżej organy równościowe – Rzecznik Praw Obywatelskich
i Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania – biorą udział w pracach Rady ds.
Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji, która pełni rolę
koordynacyjną dla wszystkich instytucji będących jej członkami.
10. Komitet jest w dalszym ciągu zaniepokojony przypadkami rasizmu oraz nawoływaniem do
nienawiści w sporcie. Nawoływanie do nienawiści jest wciąż szeroko rozpowszechnione
w Internecie i nie jest zwalczane w skuteczny sposób. Komitet wyraża ponadto obawy związane
z informacją, iż w Polsce w dalszym ciągu istnieją co najmniej cztery skrajnie prawicowe
organizacje, pomimo decyzji sądu w Brzegu z 2009 r., dotyczącej delegalizacji organizacji
promującej faszyzm i ustrój totalitarny. Ponadto Komitet z niepokojem odnotowuje fakt, iż
pomimo uznania przez sąd we Wrocławiu w 2009 r. za winne osób prowadzących stronę
internetową promującą dyskryminację rasową, strona ta wciąż istnieje (art. 4).
Biorąc pod uwagę swoje zalecenie ogólne nr 35 (2013) w sprawie zwalczania przypadków
nawoływania do nienawiści rasowej, Komitet zaleca Państwu Stronie:
(a) podjęcie skutecznych działań na rzecz zwalczania rasizmu w sporcie, w tym nakładanie kar
grzywny na kluby w przypadku aktów rasizmu ze strony kibiców, a także kontynuowanie
współpracy ze stowarzyszeniami sportowymi w celu promowania tolerancji i różnorodności;
b) podjęcie dalszych działań zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem oraz artykułem 4
Konwencji, stanowiących uzupełnienie inicjatyw podejmowanych przez Prokuraturę
Generalną, co będzie miało na celu bardziej skuteczne zwalczanie przypadków nawoływania do
nienawiści w Internecie;
c) podjęcie działań skierowanych przeciwko właścicielom stron internetowych promującym
1
Do zadań tego pełnomocnika należy także współpraca z Komendantem Głównym Policji, Komendantem
Głównym Straży Granicznej, Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej oraz Szefem Biura Ochrony
Rządu lub ich pełnomocnikami w zakresie wypracowania standardów lub procedur postępowania w sprawach,
gdzie mogło dojść do nierównego traktowania kobiet i mężczyzn, w szczególności ze względu na płeć,
przyjmowanie zgłoszeń dotyczących informacji o przypadkach nierównego traktowania kobiet i mężczyzn w
służbach mundurowych podległych albo nadzorowanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych (uruchomiona
została tzw. „żółta linia” umożliwiająca zgłaszanie przypadków).
8
nienawiść na tle rasowym;
d) zapewnienie skutecznego egzekwowania prawa Państwa Strony, przewidującego zakaz
działalności dla partii lub organizacji promujących dyskryminację rasową, zgodnie z artykułem
4 lit. c) Konwencji.
(a)
Na podstawie odpowiedzi uzyskanych z 32 związków sportowych, należy stwierdzić, że w
przeważającej liczbie związków w latach 2013 - 2014 nie wystąpiły incydenty, mające cechy
dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, narodowościowe, płeć i orientację
seksualną. Wydarzenia o charakterze rasistowskim, ksenofobicznym lub homofobicznym miały
miejsce jedynie podczas rozgrywek piłki nożnej i koszykowej. W sezonie 2012/2013 Polski Związek
Koszykówki odnotował pojedynczy incydent polegający na prezentacji przez kibiców Anwilu
Włocławek transparentu o treści homofobicznej. W związku z tym wydarzeniem, Zarząd Polskiej Ligi
Koszykówki SA nałożył na klub sportowy karę administracyjną. W ramach rozgrywek piłki nożnej na
poziomie Ekstraklasy, I i II ligi, Polski Związek Piłki Nożnej odnotował 4 incydenty o charakterze
rasistowskim lub antysemickim w rundzie wiosennej sezonu 2012/2013 oraz 13 incydentów w całym
sezonie 2013/2014. Najczęściej nakładaną na kluby piłkarskie karą była grzywna w wysokości 5 000 zł
(ok. 1197 EUR), orzekano również kary w postaci zakazu wyjazdów zorganizowanych grup kibiców na
3 mecze. Oba związki sportowe posiadają regulacje wewnętrzne dotyczące przeciwdziałania i
sankcjonowania incydentów dyskryminacyjnych. W latach 2013-2014 PZPN opracował i opublikował
dodatkowo Wytyczne dla Delegatów Meczowych PZPN, zawierające wykaz symboli zabronionych o
charakterze rasistowskim. Ponadto, w listopadzie 2013 r. jednym z tematów zorganizowanej przez
PZPN XIII edycji Konferencji Bezpieczny Stadion było zwalczanie barier w dostępie kibiców do
stadionów, w szczególności kibiców niepełnosprawnych. W latach 2013 i 2014 zrealizowano również
około 100 szkoleń w ramach programu Stewarding – Najwyższa Jakość Organizacji Imprez, podczas
których kandydatom na członków służb porządkowych i informacyjnych organizatora meczu
przedstawiono sposoby przeciwdziałania incydentom rasistowskim.
Należy podkreślić, że pomimo nieodnotowania incydentów dyskryminacyjnych, w tym
rasistowskich, w większości dyscyplin sportowych, wiele spośród polskich związków sportowych ma
w Statutach lub Regulaminach, w tym np. Regulaminach Dyscyplinarnych, zapisy odnoszące się do
przeciwdziałania i penalizacji przejawów dyskryminacji w sporcie.
Przykładowo, w czerwcu 2013 r. uchwałą Zarządu Związku Piłki Ręcznej w Polsce, do
Regulaminu wykonywania funkcji delegata ZPRP oraz sędziego głównego turniejów piłki ręcznej i piłki
ręcznej plażowej wprowadzono paragraf o następującej treści: „Delegat ZPRP [oraz sędzia główny
podczas turniejów piłki ręcznej plażowej] jest uprawniony do podejmowania decyzji porządkowych w
przypadkach wystąpienia aktów rasizmu i dyskryminacji oraz innych zagrożeń dla sportowego
przebiegu zawodów […]”. W czerwcu 2014 r. do Regulaminu Dyscyplinarnego ZPRP dodano przepis
wskazujący, że: „Jeżeli zachowanie publiczności miało charakter chuligański albo jeżeli były
wznoszone rasistowskie lub ksenofobiczne okrzyki, orzeka się [wobec klubu piłki ręcznej będącego
gospodarzem zawodów] grzywnę w kwocie do 15 000 zł (ok. 3 592 EUR) oraz karę zakazu
rozgrywania zawodów na obiekcie sportowym albo karę nakazu rozgrywania zawodów bez udziału
publiczności”. Ponadto, ZPRP zorganizował w 2013 r., we współpracy ze Stowarzyszeniem NIGDY
WIĘCEJ, konferencję dotyczącą symboli rasistowskich.
Polski Związek Podnoszenia Ciężarów wprowadził w 2013 r. następujące zapisy
w Regulaminie Sportowym PZPC: „Uczestnicy zawodów sportowych zobowiązani są do przestrzegania
9
niniejszego regulaminu i innych regulaminów PZPC, poleceń Organizatora oraz zasad dobrego
wychowania. W szczególności nie będą tolerowane zachowania rasistowskie, seksistowskie
i ksenofobiczne”.
Walne Zgromadzenie Polskiego Związku Karate Tradycyjnego uchwaliło w maju 2014 r.
Kodeks Etyki PZKT, zawierający zapis o tym, że „wszyscy bez wyjątku zobowiązani
są do wystrzegania się postepowania lub wygłaszania opinii, które niosą ze sobą treści
dyskryminujące człowieka ze względu na światopogląd, religię, kolor skóry, orientację seksualną, płeć
czy pozycję społeczną”. W przypadku wystąpienia takich zdarzeń zastosowanie mają przepisy zawarte
w Statucie PZKT oraz w Regulaminie Zasad Odpowiedzialności Dyscyplinarnej i Postepowania
Dyscyplinarnego PZKT.
Część związków sportowych poinformowała o planach wprowadzenia zapisów
o przeciwdziałaniu i penalizacji przejawów rasizmu i innych form dyskryminacji do wewnętrznych
aktów prawnych.
Przykładowo, Polski Związek Lekkiej Atletyki planuje wprowadzenie do Regulaminu
odpowiedzialności dyscyplinarnej PZLA paragrafu dotyczącego propagowania zakazanych treści,
zawierającego następujący przepis: „Kto w ramach zawodów sportowych propaguje treści
o charakterze dyskryminacyjnym, w szczególności rasistowskim, podlega karze dyscyplinarnej
z wyłączeniem upomnienia i nagany” (pozostałe kary dyscyplinarne to: kara pieniężna, pozbawienie
tytułu mistrza Polski, zawieszenie w funkcjach związkowych lub klubowych na okres do lat 3,
dożywotni zakaz sprawowania tych funkcji, zwolnienie z pełnionej funkcji, dyskwalifikacja czasowa na
okres 5 lat oraz dożywotnia).
Zarząd Polskiego Związku Wędkarskiego przewiduje zmianę Statutu tak, aby uwzględnić
zapisy odnoszące się bezpośrednio do przeciwdziałania dyskryminacji. Obecnie prawo wewnętrzne
PZW pozwala na nakładanie kar za nieprzestrzeganie „zasady koleżeństwa i wzajemnego
poszanowania”.
Zarząd Polskiego Związku Baseballu i Softballu zadeklarował, że na kolejnym posiedzeniu
Zarządu (zaplanowanym w 2015 r.) przyjęta zostanie Uchwała o środkach zapobiegania i
sankcjonowania incydentów rasistowskich oraz przejawów dyskryminacji ze względu na pochodzenie
etniczne, narodowościowe, płeć i orientację seksualną.
Część związków prowadzi również działania profilaktyczne i edukacyjne (szkolenia, seminaria)
wśród zawodników, trenerów, sędziów i delegatów. Działania takie są prowadzone przez Polski
Związek Motorowy, Polski Związek Kulturystyki, Fitness i Trójboju Siłowego, Polski Związek Hokeja na
Trawie, Polski Związek Kajakowy, Polski Związek Bilardowy. Polski Związek Taekwon-Do w latach
2013-2014 przeprowadził szkolenie służb porządkowych w celu zapobiegania rasizmowi i
adekwatnego reagowania na incydenty oraz działania edukacyjne wśród klubów i zawodników.
Realizowane były również inicjatywy o charakterze integracyjnym. W latach w 2013 i 2014
Polski Związek Baseballu i Softballu zorganizował rozgrywki Małej Ligi Baseballu i Softballu, będące
imprezami międzynarodowymi dla dzieci z krajów Europy, Afryki i Bliskiego Wschodu. PZBall
prowadził również projekt profilaktyczny, polegający na tworzeniu klubów sportowych dla dzieci,
integrujących młodzież z ambasad krajów Azji i Ameryki z dziećmi z Polski. Polski Związek TaekwonDo podjął decyzję o stworzeniu klubu integracyjnego Teakwon-Do w Zabrzu, zrzeszającego
społeczność polską i romską. Zarząd Polskiego Związku Kajakowego zorganizował w 2013 i 2014 r.
spotkania integracyjne dla zawodników z różnych krajów we współpracy z Międzynarodową
Federacją Kajakową.
10
Ministerstwo Sportu i Turystyki od lat prowadzi działania profilaktyczne i edukacyjne na rzecz
zwalczania dyskryminacji w sporcie. W ramach przygotowań do przeprowadzenia turnieju finałowego
UEFA EURO 2012 w Polsce Spółka PL.2012, na zlecenie Ministra Sportu i Turystyki, opracowała
innowacyjny projekt KIBICE RAZEM, mający na celu zbudowanie trwałych struktur współpracy
z lokalnymi środowiskami kibiców i systematyczne wspieranie ich pozytywnych inicjatyw,
w szczególności działań zmierzających do demokratyzacji środowiska kibiców i włączania ich
w działania na rzecz społeczności lokalnej. Założeniem projektu KIBICE RAZEM jest wychowywanie
kolejnych generacji kibiców innego formatu, którzy swoje problemy rozwiązywać będą w drodze
rozmowy i dialogu, a nie przemocy i zachowań rasistowskich, ksenofobicznych czy homofobicznych.
W latach 2010 – 2013 projekt KIBICE RAZEM wdrażany był w czterech miastach: Warszawie, Gdyni,
Gdańsku i Wrocławiu poprzez utworzenie miejsc spotkań dla kibiców (lokalnych ośrodków projektu),
prowadzonych przez wykwalifikowanych koordynatorów, działających jako pośrednicy między
kibicami a klubami piłkarskimi, urzędami miast, mediami i organizacjami pozarządowymi. W 2014 r.
otwarto kolejne dwa ośrodki w Legnicy i Tychach. W poprzednich latach ośrodki projektu prowadziły
pracę pedagogiczną i profilaktyczną wśród kibiców poprzez m.in.: warsztaty, szkolenia, spotkania ze
specjalistami, kształtowanie postawy „pozytywnego patriotyzmu”, czyli nieopartego na przemocy
i nietolerancji, ale opartego na szacunku dla tradycji i historii oraz współdziałanie z organizacjami
działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych w celu upowszechniania idei kibicowania jako
sposobu na „wyjście z domu” i budowanie pozytywnych więzi z innymi. Efektem długofalowym
projektu będzie budowa ogólnopolskiej sieci ośrodków lokalnych w celu zwiększenia ich
oddziaływania na środowisko kibiców. Projekt KIBICE RAZEM prowadzony jest ze środków
finansowych MSiT i jednostek samorządu terytorialnego oraz koordynowany na szczeblu centralnym
przez MSiT we współpracy z Polskim Związkiem Piłki Nożnej.
Jednocześnie, wykorzystując komunikaty Komendy Głównej Policji i statystyki Polskiego
Związku Piłki Nożnej, MSiT prowadzi monitoring sytuacji na obiektach sportowych
oraz nawiązuje korespondencję z prezesami klubów sportowych w przypadku wystąpienia
na ww. obiektach incydentów o charakterze np.: rasistowskim lub ksenofobicznym, w postaci
prezentowania przez kibiców transparentów i banerów o niepożądanej treści, czy znieważania
sportowców ze względu na ich pochodzenie. Korespondencja ta ma na celu uzyskanie szczegółowych
informacji na temat zdarzenia, wskazuje się w niej również potrzebę podjęcia działań na rzecz
przeciwdziałania tego rodzaju incydentom w przyszłości, w tym zasadność podjęcia współpracy ze
środowiskiem kibiców.
W latach 2013 i 2014 Minister Sportu i Turystyki objął patronat honorowy
nad wydarzeniami mającymi na celu zwalczanie dyskryminacji w sporcie, w tym np. nad
IX Meczem Piłkarskim „Wykopmy Rasizm ze stadionów”.
MSiT zleciło w 2013 r. realizację badań na temat negatywnych zjawisk w sporcie, w tym
czterech zagadnień: dyskryminacji wśród kibiców, korupcji w środowisku sportowym, naruszeń
nietykalności cielesnej i psychicznej oraz barier dla równouprawnienia płci w sporcie. Raport na
temat zachowań dyskryminacyjnych wśród kibiców przekazany został do Ministerstwa w czerwcu
2014 r. Wykonanie pozostałych badań nastąpi do grudnia 2014 r. a ich wyniki zaprezentowane
zostaną podczas konferencji organizowanej przez MSiT. Planowane jest również opublikowanie
raportu na stronie internetowej MSiT.
Należy podkreślić, że rekomendacje międzynarodowych organów dotyczące walki z rasizmem
w życiu społecznym, w tym w sporcie, mają ogromne znaczenie dla kształtowania kultury edukacyjnej
w Policji oraz budowania wczesnej prewencji. Z obiektywnego punktu widzenia ilość incydentów
rasistowskich na stadionach może się wydawać wciąż niepokojąca, ale sposób reagowania władz
11
publicznych, w tym głównie Policji jest nieporównywalnie bardziej widoczny i skuteczny niż kilka lat
temu. Policja nie prowadzi jednak klasycznie rozumianej ewaluacji, która mierzyłaby wpływ działań
podejmowanych przez Policję na zredukowanie zjawiska rasizmu w sporcie.
W Policji prowadzone są jednak od lat różnorodne działania mające na celu zwalczanie
rasizmu w sporcie. W dniu 16 lutego 2005 r. w strukturze Głównego Sztabu Policji Komendy Głównej
Policji został utworzony Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Imprez Masowych, który od 1 czerwca 2010 r.
funkcjonuje pod nazwą Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Imprez Sportowych. Obecnie głównym
zadaniem KPI jest realizacja zapisów Rozdziału 7 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie
imprez masowych, związanych z gromadzeniem i przetwarzaniem informacji dotyczących
bezpieczeństwa masowych imprez sportowych. Do zadań realizowanych przez Krajowy Punkt
Informacyjny należy m. in.:
•
gromadzenie i przetwarzanie informacji dotyczących bezpieczeństwa masowych imprez
sportowych,
•
prowadzenie bazy informacji dotyczących bezpieczeństwa masowych imprez sportowych,
opracowywanie analiz informacji dotyczących bezpieczeństwa masowych imprez
sportowych,
•
współpraca z podmiotami zagranicznymi.
Dodatkowo, w maju 2009 r. utworzono w polskiej Policji instytucję policjanta – spottersa.
Przed Turniejem Finałowym Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012, w dniu 20 maja
2011 r., w ramach przygotowań do jego zabezpieczenia, powołana została grupa policjantów Spotters
Team Polska, którzy realizowali zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku
publicznego na stadionach podczas wszystkich meczów piłkarskiej reprezentacji narodowej Polski,
rozgrywanych na terenie RP od lipca 2011 r., a także w trakcie wszystkich meczów rozgrywanych na
terenie RP podczas Turnieju (na stadionach oraz w strefach kibica). Działania realizowane przez
policjantów Spotters Team Polska podczas Turnieju Finałowego UEFA EURO 2012 przyniosły
wymierne rezultaty, przyczyniając się do zapewnienia bezpieczeństwa imprezy. Przydatność oraz
efektywność policjantów - spottersów podczas Turnieju zostały dostrzeżone i bardzo dobrze
ocenione. Dzięki temu grupa Spotters Team Polska nadal funkcjonuje, wykonuje zadania związane z
zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas meczów piłkarskiej reprezentacji
Polski w ramach rozgrywek zarówno w kraju, jak i za granicą. Ponadto, w uzasadnionych
przypadkach, zakres działań zespołu obejmuje również spotkania o charakterze towarzyskim.
Decyzja o wprowadzeniu do polskiej praktyki policyjnej instytucji spottersa została
zainicjowana i poprzedzona wnikliwą analizą tego typu rozwiązań funkcjonujących w praktyce
europejskiej. W pracach nie opierano się tylko na analizie dokumentacji, ale obserwowano także
rozwiązania w warunkach rzeczywistych, między innymi dzięki delegowaniu polskich policjantów do
współpracy przy zabezpieczaniu meczy rozgrywanych w ramach europejskich pucharów, a także
imprez mistrzowskich: Mundial w Niemczech w 2006 r. oraz mistrzostwa Europy w Austrii i Szwajcarii
w roku 2008. W polskiej praktyce łączy się model europejski – policjanta przyjaznego, pomagającego
kibicom, z uwzględnieniem lokalnej specyfiki – funkcjonariusza posiadającego ekspercką,
wielopłaszczyznową wiedzę związaną ze skutecznym zwalczaniem przejawów przestępczości
„stadionowej”.
Podstawową ofertą szkoleniową Policji w tym zakresie jest Program nauczania na kursie
specjalistycznym dla policjantów – spottersów, wprowadzony decyzją nr 265 z dnia 18 czerwca 2013
12
r. (Dz. Urz. KGP z dnia 19 czerwca 2013 r., poz. 49). Absolwent kursu jest przygotowany do
wykonywania zadań służbowych, polegających na:
− stałym kontakcie z kibicami,
− identyfikacji i przeciwdziałaniu zagrożeniom związanym z imprezami sportowymi,
− współpracy z podmiotami zewnętrznymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo imprez sportowych,
− współpracy z policjantami innych komórek organizacyjnych.
Zajęcia w ramach ww. kursu dotyczą również symboliki i zachowań rasistowskich, neofaszystowskich
oraz nacjonalistycznych na stadionach, definicji pojęć rasizmu, neofaszyzmu, nacjonalizmu, a także
dyskryminacji, uprzedzeń, przestępstw z nienawiści, mowy nienawiści itd. Wskazuje się ponadto na
skalę problemu w Polsce i trudności związane z gromadzeniem materiałów dowodowych. Odwołując
się do wiedzy słuchaczy opisuje się zantagonizowane grupy piłkarskich pseudokibiców posługujących
się stadionową mową nienawiści, a także wskazuje na możliwe sposoby zapobiegania incydentom
tego typu.
(b) i (c)
W 2010 r. w Komendzie Głównej Policji został utworzony Wydział Wsparcia Zwalczania
Cyberprzestępczości. Do jego głównych zadań należało:
1) rozpoznawanie i monitorowanie obszarów zagrożonych cyberprzestępczością;
2) współdziałanie z administratorami i właścicielami sieci komputerowych, przedsiębiorcami
telekomunikacyjnymi oraz podmiotami świadczącymi usługi drogą elektroniczną, w ramach
czynności operacyjno-rozpoznawczych;
3) identyfikowanie, dla krajowych i zagranicznych organów ścigania, sprawców przestępstw o
znacznym stopniu skomplikowania, popełnianych z wykorzystaniem technologii informatycznych;
4) inicjowanie wdrażania narzędzi informatycznych służących zwalczaniu cyberprzestępczości;
5) usprawnianie systemu wymiany informacji o ustaleniach związanych z cyberprzestępczością;
6) wsparcie techniczne dla BSW/CBŚ/KWP/KMP oraz instytucji państwowych w ramach
prowadzonych postępowań.
Wydział ten zajmował się również wsparciem dla całej Policji w walce w przestępczością
internetową mającą charakter przestępstw z nienawiści.
Od dnia 15 lipca 2014 r., w wyniku przeprowadzonej w ramach Biura Służby Kryminalnej
Komendy Głównej Policji reorganizacji, Wydział Wsparcia Zwalczania Cyberprzestępczości został
przekształcony w Wydział do walki z Cyberprzestępczością Biura Służby Kryminalnej KGP. Jednym z
zadań Wydziału jest monitorowanie sieci Internet pod kątem wykrywania przestępstw oraz
nielegalnych treści, w tym przestępstw związanych z propagowaniem faszystowskiego lub innego
totalitarnego ustroju Państwa bądź nawoływaniem do nienawiści na tle różnic narodowościowych,
etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość. W tym celu sprawdzane
są zarówno najbardziej popularne serwisy internetowe, jak i strony czy fora szerzące nietolerancję i
przemoc w stosunku do określonych grup społecznych. W przypadku ujawnienia tego typu informacji,
prowadzone są dalsze czynności, zmierzające do ustalenia danych osobowych użytkowników sieci
Internet, odpowiedzialnych za ich propagowanie. Następnie zebrane dane przekazywane są do
właściwych jednostek Policji. W przypadkach bardziej skomplikowanych funkcjonariusze Wydziału do
13
walki z Cyberprzestępczością BSK KGP nawiązują współpracę z właściwymi komórkami jednostek
Policji. W wyniku przeprowadzonej analizy jednostka Policji, która otrzymała materiały, podejmuje
decyzję o podjęciu dalszych czynności mających na celu pogłębienie posiadanej wiedzy lub o ich
przekazaniu do właściwej miejscowo prokuratury celem wszczęcia postępowania przygotowawczego.
Do zadań Wydziału do walki z Cyberprzestępczością Biura Służby Kryminalnej Komendy
Głównej Policji, według decyzji nr 36 Dyrektora Biura Służby Kryminalnej KGP z dnia 29 lipca 2014 r.,
należą w szczególności:
1) inicjowanie i koordynowanie działań Policji w zakresie identyfikowania głównych zagrożeń
przestępstwami w sieci Internet, metod i form ich zwalczania oraz współdziałania jednostek
Policji z organami i podmiotami pozapolicyjnymi w celu ich skutecznego zwalczania;
2) współpraca na szczeblu krajowym i międzynarodowym z instytucjami państwowymi oraz
sektorem
prywatno
–
publicznym
w
zakresie
pozyskiwania
informacji
o metodach i formach przestępstw popełnianych w cyberprzestrzeni, w tym pozyskiwanie i
współpraca z osobowymi źródłami informacji;
3) określanie rodzajów współpracy z podmiotami sektorów publicznych, prywatnych i
akademickich oraz ustalanie kanałów i sposobu gromadzenia i wymiany informacji
o przestępstwach oraz zabezpieczenia dowodów cyberprzestępstw;
4) opracowanie koncepcji wykorzystania kwalifikowanych środków pracy operacyjnej do
ofensywnego rozpoznawania i zwalczania przestępstw związanych z siecią Internet;
5) prowadzenie wieloźródłowych konsultacji technicznych i współpracy z podmiotami
krajowymi i zagranicznymi zmierzających do rozpoznawania i implementowania
nowoczesnych rozwiązań w walce z przestępczością popełnianą w świecie wirtualnym;
6) wdrażanie i utrzymywanie dedykowanych systemów teleinformatycznych realizujących
zadania takie jak: monitorowanie sieci Internet pod kątem wykrywania przestępstw,
nielegalnych treści, wykrywanie użytkowników korzystających z sieci anonimowo,
zapewnienie zdalnego dostępu do dedykowanych systemów komórkom funkcjonującym w
komendach wojewódzkich (Stołecznej) Policji;
7) opiniowanie i opracowywanie propozycji zmian legislacyjnych w zakresie bezpieczeństwa
teleinformatycznego;
8) organizowanie oraz udział w doskonaleniu zawodowym policjantów w zakresie właściwości
wydziału;
9) prowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych, w tym form pracy operacyjnej
w zakresie właściwości wydziału.
Jako przykłady działań Wydziału w 2014 r., które zakończyły się sukcesem, można wskazać:
–
Działania podjęte w związku z XXVIII Zjazdem Muzułmanów Polskich w dniach 14 - 17 sierpnia
2014 r. w miejscowości Sielpia: w dniu 14 sierpnia 2014 r. w Sielpi Wielkiej w związku z XXVIII
Zjazdem Muzułmanów Polskich odbył się protest Polish Defence League (Polskiej Ligii Obrony).
Zagadnienie objęto monitoringiem. Na portalu społecznościowym Facebook ujawniono linki
nawołujące i zachęcające do wzięcia udziału w proteście. Ustalono organizatora protestu oraz
miejsce zakwaterowania jego uczestników. Monitoringiem objęto również szwedzkojęzyczne
strony internetowe, na podstawie których uzyskano szczegółowe informacje dotyczące lidera
Swedish Defense League, który miał wziąć udział w manifestacji. Zebrane materiały zostały
przekazane do Wydziału Kryminalnego KWP w Kielcach. W związku z przekazanymi informacjami
14
dotyczącymi możliwych zagrożeń przebiegu zjazdu ze strony członków Polskiej Ligi Obrony
podjęto działania operacyjno-rozpoznawcze, jak i prewencyjne zmierzające do rozpoznania oraz
wyeliminowania tych zagrożeń. W ramach tych działań ustalono oraz monitorowano przejazd ze
Szczecina na teren Sielpi osób związanych z Szczecińską Dywizją Polskiej Ligi Obrony. Osoby te
zostały wylegitymowne gdy wjeżdżały na teren woj. świętokrzyskiego. Jednocześnie wyniki
ustaleń oraz wynikające z nich ewentualne zagrożenia dla Zjazdu Muzułmanów uwzględniono w
planach zabezpieczenia prewencyjnego. Na miejscu w Sielpi, w ramach podejmowanych
czynności operacyjno-rozpoznawczych, w dalszym ciągu monitorowano zachowanie osób z PLO.
Sprawdzano także przywiezione przez ww. osoby materiały i transparenty pod kątem
ewentualnych treści niezgodnych z prawem. W czasie trwania Zjazdu nie doszło do naruszeń
prawa ze strony członków PLO.
–
Działania podjęte w związku z koncertem muzyki narodowościowej „Orle Gniazdo 2014” w
miejscowości Kępa: uzyskano informacje o rozpoczęciu przygotowań do koncertu, w związku z
podejrzeniem propagowania treści faszystowskich podjęto czynności mające na celu ustalenie
danych osób odpowiedzialnych za organizację koncertu oraz czas i miejsce jego przeprowadzenia.
W celu poszerzenia zakresu posiadanych informacji nawiązano współpracę z KPP Radomsko,
uzyskane informacje przekazano do Wydziału do Zwalczania Aktów Terroru CBŚ KGP. W wyniku
podjętych czynności ustalono organizatorów koncertu, jego lokalizacje oraz datę, liczbę
uczestników, składy zespołów, a dane potwierdzano w policyjnych bazach danych. W związku z
pozyskanym informacjami, Policja objęła opisane wydarzenie szczególnym zainteresowaniem.
Czynności na miejscu polegały na zabezpieczeniu zarówno prewencyjnym, jak i operacyjno rozpoznawczym imprezy. W zabezpieczeniu uczestniczyli policjanci Komendy Powiatowej Policji
w Radomsku oraz funkcjonariusze Biura Służby Kryminalnej KGP i Centralnego Biura Śledczego
KGP. Przez cztery dni działań w czynnościach wzięło udział ponad 600 policjantów. Ustalono
organizatora oraz właścicieli działek na terenie, których ma odbyć się festiwal muzyki Orle
Gniazdo, których następnie rozpytano na okoliczność organizowania festiwalu pn. Orle Gniazdo.
W trakcie rozpytania zostali oni pouczeni o konsekwencjach prawnych wynikających z naruszenia
przepisów art. 256 § 1 Kk i 257 Kk. Podczas prowadzonych działań policyjnych w ramach
zabezpieczenia festiwalu Orle Gniazdo w dniach 3 – 6 lipca 2014 r. łącznie wylegitymowano 534
osoby, skontrolowano 338 pojazdów. Nie ujawniono czynów wypełniających znamiona
przestępstw, o których mowa w art. 256 i 257 Kk.
–
Działania podjęte w związku z koncertem muzyki narodowościowej Jedność to Siła 2014 w
Ostródzie: festiwal Jedność to Siła odbył się w miejscowości Parolewo k. Ostródy w
województwie warmińsko-mazurskim. Podczas festiwalu Jedność to Siła wystąpiło 14 zespołów
muzycznych, 11 z nich brało udział w festiwalu Orle Gniazdo 2014. W związku z podejrzeniem
propagowania treści faszystowskich, oprócz monitorowania informacji o przedmiotowym
koncercie zamieszczanych w Internecie, współpracowano ściśle z Wydziałem Kryminalnym KWP
w Olsztynie. W wyniku podjętych czynności ustalono organizatorów koncertu, jego lokalizacje
oraz datę, liczbę uczestników, składy zespołów, a pozyskane dane potwierdzano w policyjnych
bazach danych. Zebrane materiały zostały przekazane do Komendy Powiatowej Policji w
Ostródzie. W związku z zabezpieczeniem koncertu realizowano czynności operacyjno rozpoznawcze i prewencyjne. Zdarzeń kryminalnych (w tym o podłożu rasistowskim czy
ksenofobicznym) nie odnotowano.
–
Działania podjęte w związku z zamieszkami na terenie Andrychowa - ze względu na zagrożenia
konfliktem polsko-romskim w miejscowości Andrychów, objęto monitoringiem treści
zamieszczane w Internecie w związku z zaistniałą sytuacją. Na różnych portalach internetowych
15
ujawniono wpisy naruszające art. 257 Kk. Zabezpieczono materiał dowodowy i ustalono dane
pięciu osób odpowiedzialnych za zamieszczenie przedmiotowych wpisów. Materiały zgodnie z
właściwością przesłano do Wydziału Kryminalnego KWP w Krakowie celem wszczęcia
postępowania przygotowawczego.
Od 1 października 2014 r. również w komendach wojewódzkich/ stołecznej Policji funkcjonują
wyspecjalizowane komórki do walki z cyberprzestępczością. W zakresie ich obowiązków jest między
innymi monitoring zasobów sieci Internet pod kątem ujawniania czynów zabronionych, w tym tzw.
przestępstw z nienawiści i mowy nienawiści.
W dniu 6 lutego 2014r. powołano w Prokuraturze Generalnej Zespół do opracowania
wskazówek metodologicznych dla prokuratorów w zakresie ścigania przestępstw z nienawiści
popełnianych przy wykorzystaniu Internetu oraz analizy możliwości pozakarnych działań prokuratury
w tym zakresie, jak również analizy uregulowań prawnych i orzecznictwa dotyczącego ww.
problematyki. Opracowane w Zespole dokumenty przesłano do innych komórek organizacyjnych
Prokuratury Generalnej celem przedstawienia ewentualnych uwag i propozycji. Prace Zespołu
zostały zakończone we wrześniu 2014 r., zaś ich efektem było opracowanie Wytycznych dla
prokuratorów w sprawach związanych z przestępstwami z nienawiści dokonywanymi z
wykorzystaniem Internetu, które zostały w dniu 27 października 2014r. podpisane przez Prokuratora
Generalnego i przekazane do wszystkich prokuratorów celem ich stosowania. W Wytycznych tych
zawarto m.in. wskazówki dotyczące sposobów zabezpieczania i utrwalania dowodów, możliwości
współpracy z innymi instytucjami i organami państwowymi oraz pozarządowymi , a także w zakresie
czynności pozakarnych podejmowanych przez prokuratorów.
W zakresie tych ostatnich czynności wskazano na możliwości:
–
wynikające z treści art. 14 ustawy z dnia 18 lipca 2014 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną,
a dotyczące kierowania do osoby świadczącej usługi elektroniczne urzędowych zawiadomień
wskazujących na bezprawny charakter danych zamieszczonych w Internecie przez tegoż
usługodawcę, o ile wcześniej dane te nie zostały usunięte,
–
żądania wszczęcia postępowania cywilnego lub zgłoszenia w nim udziału przez prokuratora w
oparciu o przesłanki określone w art. 7 Kodeksu postępowania cywilnego,
–
zgłoszenia przez prokuratora zamiaru udziału w postępowaniach przed sądami administracyjnymi
toczących się w związku ze skargami osób pokrzywdzonych przestępstwami internetowymi,
którym decyzją ostateczną odmówiono ujawnienia danych sprawców tych przestępstw,
–
wszczynania procedur prowadzących do delegalizacji partii lub stowarzyszeń określonych w
ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych i ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r.
Prawo o stowarzyszeniach, w przypadkach ustalenia w toku postępowań przygotowawczych, że
treść lub obraz stanowiące przedmiot postępowania zostały umieszczone na stronie partii
politycznej lub stowarzyszenia, bądź na tej stronie znajduje się link umożliwiający otwarcie strony
z tym obrazem lub treścią, a także w sytuacji , gdy w obrazie lub treści umieszczono odwołanie do
symboli lub programu partii, bądź stowarzyszenia.
(d)
Przepisy polskiego prawa zapewniają ochronę przeciwko działalności partii politycznych i
organizacji, które promują dyskryminację rasową.
Jeśli chodzi o partie polityczne to Konstytucja RP stwarza prawne podstawy ich działalności,
16
przyjmując zasadę pluralizmu politycznego, zgodnie z którą obywatele mogą się organizować i
tworzyć partie w zależności od swych celów programowych i poglądów politycznych. Konstytucja
zapewnia wolność tworzenia i działania partii, stanowiąc jednocześnie, że niedopuszczalne jest
tworzenie partii, które miałyby opierać się na niedemokratycznych metodach działania. Na straży
zgodności działania i celów partii z Konstytucją stoi Trybunał Konstytucyjny.
Zakres kompetencji Trybunału Konstytucyjnego określa art. 188 Konstytucji. Skupiają się one
przede wszystkim na hierarchicznej kontroli norm, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony
gwarancji praw człowieka. Wszczęcie postępowania przed Trybunałem może nastąpić, zgodnie z
art.31 ust.1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, wyłącznie w trybie skargowym. Przedmiotem
wniosku może być m.in. ocena zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych (art.
188 pkt 4 Konstytucji). Szeroki krąg podmiotów uprawnionych do zainicjowania postępowania
określają przepisy art. 191 i 192 Konstytucji, wśród których są:
–
Prezydent Rzeczypospolitej,
–
Marszałek Sejmu lub Senatu,
–
Prezes Rady Ministrów,
–
50 posłów lub 30 senatorów,
–
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,
–
Prokurator Generalny,
–
Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
–
Rzecznik Praw Obywatelskich.
Przedmiotem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest ustalenie, czy cele lub
działalność partii politycznej są zgodne z Konstytucją, ze wszystkimi jej zasadami. Trybunał w
szczególności bada zgodność z art. 11 ust. 1, który stanowi, jak już wyżej wspomniano, że za partię
polityczną może być uznana tylko organizacja zrzeszająca "na zasadach dobrowolności i równości
obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa"
oraz z art. 13, zakazującym istnienia partii "odwołujących się w swoich programach do totalitarnych
metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu", a także takich, których "program lub
działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu
zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub
członkostwa".
Ewidencję partii politycznych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie. Jeśli przed wpisem do
ewidencji Sąd ten nabierze wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad danej partii
tak, jak określono je w statucie, ma on obowiązek wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o
zbadanie tej zgodności. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o sprzeczności celów partii politycznej
z Konstytucją powoduje odmowę wpisu partii do ewidencji (podobnie, gdy partia wprowadzi do
swego statutu zmiany, naruszając zasady demokracji wewnątrzpartyjnej). Orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego o sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności już istniejącej partii politycznej
powoduje wykreślenie partii z ewidencji i poddanie partii postępowaniu likwidacyjnemu.
Zgodnie z ustawą - Prawo o stowarzyszeniach sąd, na wniosek prokuratora lub organu
nadzorującego stowarzyszenie, może je rozwiązać, jeżeli działalność tej organizacji wykazuje rażące
lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia
działalności zgodnej z prawem lub statutem. Mechanizm ten jest przy tym niezależny od ewentualnie
toczącego się postępowania karnego w danej sprawie.
17
W tym kontekście wskazać należy również na ustawę z dnia 28 października 2002 r.
o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, która przewiduje
możliwość orzeczenia wobec pewnych organizacji (np. firm, stowarzyszeń czy partii politycznych)
zakaz korzystania z różnych form wsparcia finansowego ze środków publicznych lub pomocy
organizacji międzynarodowych, których Polska jest członkiem.
Uznając konieczność ujednolicenia praktyki w zakresie sposobu prowadzenia postępowań
karnych o przestępstwa popełniane na szkodę grupy osób albo poszczególnej osoby z powodu jej
przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej albo ze względu na jej
bezwyznaniowość, niezależnie od kwalifikacji prawnej czynu zabronionego oraz z uwagi na potrzebę
wyeliminowania występujących w ich toku nieprawidłowości , Prokurator Generalny na podstawie
art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 roku o prokuraturze wydał Wytyczne z dnia 26 lutego
2014 r. sygn. PG VII G 021/54/13 w zakresie prowadzenia postępowań o przestępstwa z nienawiści.
W Wytycznych zawarto również punkt odnoszący się do postępowań innych niż karne oraz do
kwestii organizacyjnych. W części tej znalazły się zalecenia, że jeżeli ustalenia poczynione w toku
postępowań przygotowawczych o przestępstwa z nienawiści wskazują na konieczność podjęcia
środków z zakresu prawa administracyjnego, cywilnego bądź skierowania zawiadomienia do organu
nadzorującego, sporządza się, stosownie do odrębnych uregulowań prawnych, odpowiednie wnioski
lub innego rodzaju pisma procesowe. Prawidłowość podejmowania tego rodzaju działań badana jest
przez prokuratury nadrzędne, które w razie potrzeby udzielają konsultacji ułatwiających podjęcie
decyzji o skierowaniu odpowiednich pism oraz udzielają pomocy w ich opracowaniu.
Powyższy zapis obliguje więc prokuratorów, w razie zgromadzenia dowodów w ramach
postępowania karnego, do podejmowania odpowiednich działań pozakarnych, w tym m.in.
występowanie z wnioskami o delegalizację organizacji, których działalność narusza art. 13 Konstytucji
RP.
Należy wspomnieć, że Prokurator Okręgowy w Białymstoku w dniu 11 czerwca 2014 r.
skierował do Sądu Rejonowego w Białymstoku XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru
Sądowego wniosek o rozwiązanie na podstawie art. 8 ust. 5 pkt 2 w zw. z art. 28, art. 29 ust. 1 pkt 2
i 3 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach Stowarzyszenia Kibiców Jagielloni
Białystok „Dzieci Białegostoku", z uwagi na rażące i uporczywe naruszanie prawa, postanowień
statutu przez członków stowarzyszenia oraz brak warunków do przywrócenia działalności zgodnej z
prawem. Sąd Rejonowy w Białymstoku XII Wydział Gospodarczy postanowieniem z dnia 17
października 2014 r. oddalił przedmiotowy wniosek. Postanowienie to jest prawomocne. W
uzasadnieniu Sąd wskazał m.in., że część orzeczeń sądowych, na które powoływał się wnioskodawca,
nie jest prawomocna, zaś część postępowań sądowych jest w toku, a także, iż część orzeczeń
skazujących osoby za popełnione wykroczenia bądź przestępstwa dotyczy osób, które przestały już
być członkami stowarzyszenia oraz że wnioskodawca nie wykazał i nie udowodnił adekwatnego
związku przyczynowego miedzy istnieniem i funkcjonowaniem Stowarzyszenia, a popełnieniem
określonych czynów karalnych przez określone osoby fizyczne będące członkami Stowarzyszenia.
Choć wniosek o rozwiązanie stowarzyszenia został oddalony, już samo prowadzenie sprawy w tym
zakresie i skierowanie wspomnianego wniosku miało pozytywne aspekty, gdyż zbiegło się lub wręcz
spowodowało szereg zmian kadrowych we władzach stowarzyszenia. Ponadto znaczna grupa osób
została usunięta z rejestru członków stowarzyszenia, a na imprezach z udziałem piłkarzy Jagiellonii
Białystok nie odnotowano w ostatnim okresie zdarzeń mających charakter burd. Prokurator
Okręgowy w Białymstoku wskazał, że sytuacja będzie nadal monitorowana przez prokuraturę i po
uprawomocnieniu się wyroków, które zapadły w odniesieniu do członków stowarzyszenia i
zakończeniu postępowań sądowych , które jeszcze nie zostały zakończone i prokuratorskich podjęta
18
zostanie decyzja , czy i w jakim zakresie nie należy skorzystać z uregulowań zawartych w art. 28
ustawy Prawo o stowarzyszeniach, gdyż oddalenie wniosku o rozwiązanie stowarzyszenia nie tworzy
stanu powagi rzeczy osądzonej i w każdym czasie, powołując się na nowe ustalenia, można ponownie
wdrożyć procedurę w tym zakresie.
Ponadto, w poszczególnych prokuraturach realizowano w 2014 r. szereg innych działań
pozakarnych mających na celu realizację zaleceń Komitetu ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej.
Należały do nich szkolenia dla prokuratorów i dla funkcjonariuszy Policji dotyczące zagadnień
zwalczania przestępstw z nienawiści i prowadzenia postępowań w tych sprawach, wspólne narady
prokuratorów i kierownictwa jednostek Policji, kierowanie wytycznych do jednostek Policji w zakresie
prowadzenia postępowań w sprawach o przestępstwa z nienawiści, wspólne inicjatywy i współpraca
z innymi instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi w obszarze przeciwdziałania
przestępstwom z nienawiści, pozyskiwanie od innych instytucji, w tym samorządowych, informacji na
temat przejawów nietolerancji na danym terenie.
13. Komitet odnotowuje szereg postępów osiągniętych w ramach programu na rzecz społeczności
romskiej w Polsce w latach 2004 – 2013. Jednakże sytuacja Romów jest w dalszym ciągu
niepokojąca. Świadczy o tym wysoki odsetek osób przedwcześnie kończących naukę, duża liczba
dzieci romskich w szkołach specjalnych, złe warunki życia, w tym także de facto segregacja w
zakresie mieszkalnictwa, zagrożenia eksmisją oraz niewielka liczba Romów wchodzących na rynek
pracy. Komitet jest ponadto zaniepokojony utrzymującymi się negatywnymi stereotypami oraz
dyskryminacją w stosunku do tej społeczności (art. 2 – 7).
W związku ze swoim zaleceniem ogólnym nr 27 (2000) w sprawie dyskryminacji wobec Romów,
Komitet zaleca Państwu Stronie zintensyfikowanie działań specjalnych mających na celu
promowanie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych społeczności romskiej, przy
jednoczesnym zapewnieniu, że wszystkie programy dotyczące tej społeczności są tworzone,
wdrażane, monitorowane i oceniane przy pełnym uczestnictwie organizacji reprezentujących
społeczność romską. W związku z powyższym Państwo Strona powinno przyspieszyć przyjęcie
nowego programu na rzecz społeczności romskiej w latach 2014 – 2020, co będzie miało na celu
zapewnienie wdrożenia konkretnych środków na rzecz poprawy warunków życia Romów, w
tym dostępu do powszechnej edukacji oraz szkolnictwa wyższego, odpowiednich warunków
mieszkaniowych, dostępu do służby zdrowia oraz do rynku pracy. Ponadto niezbędne jest
podjęcie dalszych działań mających na celu przeciwdziałanie najważniejszym przyczynom
ubóstwa i marginalizacji społeczności romskiej, w tym wszelkiego rodzaju dyskryminacji, a
także promowania praw kobiet romskich, które są często ofiarami podwójnej dyskryminacji.
Powyższe środki uwzględniają ogólne zalecenie nr 25 (2000) w sprawie dyskryminacji na tle
rasowym związanej z płcią.
Państwo polskie nieprzerwanie od 2001 r. prowadzi stabilnie finansowane działania
pomocowe na rzecz Romów. Mają one charakter zarówno prawny, dostosowujący przepisy do
kolejno zdiagnozowanych potrzeb społeczności romskiej (np. wpisanie zawodu asystenta edukacji
romskiej na listę zawodów, zwiększenie finansowania edukacji uczniów wywodzących się z
mniejszości narodowych i etnicznych itd.), instytucjonalny (np. powołanie sieci pełnomocników
wojewodów ds. mniejszości narodowych i etnicznych, Zespołu ds. Romskich Komisji Wspólnej Rządu i
Mniejszości Narodowych i Etnicznych itd.) oraz roboczy (bieżące konsultacje wniosków aplikacyjnych,
realizacji projektów itd.).
19
Wszelkie planowane działania systemowe od początku konsultowane są z przedstawicielami
tej społeczności, zarówno na poziomie centralnym (Zespół ds. Romskich Komisji Wspólnej Rządu oraz
Mniejszości Narodowych i Etnicznych), jak i na poziomie regionalnym (poprzez system roboczej
współpracy pełnomocników wojewodów ds. mniejszości narodowych i etnicznych z regionalnymi
organizacjami pozarządowymi, w tym romskimi).
Edukacja pozostaje działaniem priorytetowym. Jednak istotnym warunkiem poprawy
poziomu wyksztalcenia tej grupy jest zmiana postrzegania edukacji w tej społeczności: nie jako
narzędzia asymilacji, ale perspektywicznego instrumentu poprawy sytuacji ekonomicznej.
Potencjalne bariery w dostępie do edukacji zostały zniwelowane przez systemy stypendialne na
wszystkich poziomach nauczania (z wyższym włącznie), finansowanie edukacji przedszkolnej,
finansowanie tzw. wyprawek szkolnych dla uczniów romskich (podręczników i przyborów szkolnych).
Uczniowie romscy są objęci systemem wsparcia, jakiego nie otrzymuje żadna inna grupa uczniów.
Istotną przeszkodą w kontynuowaniu nauki na poziomie ponadpodstawowym jest zjawisko
wczesnego zakładania rodziny, co w tej społeczności oznacza zakończenie procesu nauki. Należy
podkreślić, że problemem nie jest brak możliwości kontynowania nauki przez np. młode matki czy
ojców, ale wzór kultury nakazujący zajęcie się rodziną.
Problem nadreprezentacji uczniów romskich w szkołach specjalnych pozostaje jednym z
najważniejszych wyzwań, wymagających również zmiany świadomości w tej społeczności oraz
uwrażliwienia pracowników organów diagnostycznych na specyficzne problemy uczniów romskich.
W latach 2012 i 2013, we współpracy z właściwymi podmiotami: Ministerstwem Edukacji Narodowej,
Ośrodkiem Rozwoju Edukacji (agenda MEN, zajmująca się doskonaleniem nauczycieli) oraz
kuratorami oświaty, przeprowadzono szereg szkoleń, dotyczących zarówno wymiaru kulturowego i
specyficznych potrzeb uczniów romskich, jak i profesjonalnych metod diagnostycznych,
uwzględniających dwukulturowość i dwujęzyczność uczniów romskich. Pokłosiem tych działań jest
m.in. przygotowany w 2013 r. podręcznik diagnostyczny, przekazany do wszystkich poradni
psychologiczno-pedagogicznych w Polsce. Należy podkreślić, że zgodnie z obowiązującym prawem
jedynie rodzice/opiekunowie prawni mogą zadecydować (mimo posiadanego orzeczenia poradni
psychologiczno-pedagogicznej) o umieszczeniu dzieci w placówce specjalnej. Co więcej, uczniowie z
orzeczeniami o lekkim upośledzeniu mogą pobierać naukę w szkole masowej, a szkoła zobowiązana
jest uwzględnić
zalecenia poradni psychologiczno-pedagogicznej w programie nauczania
konkretnego ucznia.
Ponadto, podjęte zostały działania dotyczące likwidacji tzw. klas romskich oraz działania
doraźne na rzecz upowszechniania wiedzy na temat diagnozy dzieci romskich i udzielania im
adekwatnego do potrzeb wsparcia edukacyjnego.
Wobec mniejszości romskiej w Polsce nie odnotowano ani eksmisji, ani segregacji w zakresie
mieszkalnictwa. Problem mieszkaniowy to przede wszystkim „przegęszczenie mieszkań” - z uwagi na
szybkie zakładanie rodziny przez kolejne generacje, niemożność zakupu mieszkań z uwagi na brak
pracy powodujący np. niezdolność kredytową. Podczas realizacji działań w zakresie mieszkalnictwa
od początku ich realizacji prewencyjnie podkreśla się negatywne skutki tzw. gettoizacji.
Zatrudnienie należy do największych problemów tej społeczności i jest pochodną braku
edukacji, kwalifikacji zawodowych i doświadczenia zawodowego. Wyniki Narodowego Spisu
Powszechnego z 2011 r. dotyczące aktywności ekonomicznej tej grupy są następujące: zaledwie
13,3% osób powyżej 15. roku życia w tej społeczności pracuje, bezrobotnych (zarejestrowanych w
urzędach pracy) jest 15,54%, pozostała część (71,16%) to osoby bierne zawodowo lub o nieustalonym
statusie. Nieobecność na rynku pracy jest pochodną poziomu wykształcenia: 82% tej społeczności to
20
osoby o wykształceniu podstawowym (z czego połowa - nieukończonym).
Dla wzmocnienia potencjału zawodowego tej grupy w latach 2007 - 2013 wykorzystano
środki Europejskiego Funduszu Społecznego. W wyniku przeprowadzonych w latach 2008 - 2013
konkursów dofinansowano 117 projektów na łączną kwotę ok. 93 500 000 zł. (ok. 22 389 311 EUR).
Znacząca większość realizowanych projektów koncentrowała się na działaniach prozatrudnieniowych.
Realizowane były m.in.: staże i szkolenia zawodowe, indywidualne doradztwo zawodowe, a także
inne działania mające na celu wzmocnienie potencjału zawodowego członków społeczności romskiej i
umożliwienie im wejścia/powrotu na rynek pracy. W ramach projektów wsparciem objęto 14 881
beneficjentów, w tym 8 153 Romów.
Finansowanie działań na rzecz Romów w latach 2011 - 2013 przedstawia poniższa tabela:
Program
romski
(MAiC)
Dodatkowe
Systemy
środki
na stypendial
edukację
ne (MAiC)
(MEN)
Wyprawka
szkolna
(MEN)
Kultura (MAiC)
Łącznie
2011
10 000 000
16 692 000
360 000
700 000
895 424
2012
10 000 000
17 511 000
470 000
700 000
1 507 540
2013
10 000 000
17 988 000
440 000
700 000
1 040 106
łącznie
PLN
30 000 000
52 191 000
1 270 000
2 100 000
3 443 070
89 004 070
łącznie
EUR
7, 5 MLN
13 MLN
0,3 MLN
0,5 MLN
0,86 MLN
22,16 MLN
Finansowanie poszczególnych obszarów wsparcia w ramach Programu na rzecz społeczności romskiej
(lata 2011-2013) przedstawia poniższa tabela:
2011
2012
2013
łącznie PLN łącznie EUR
edukacja
5 770 623
5 773 021
5 222 091
16 765 735 4,2 mln
praca
192 851
208 209
219 660
620 720
0, 15 mln
zdrowie
261 200
266 435
315 370
843 005
0,2 mln
mieszkalnictwo
2 473 178
2 384 369
2 893 260
7 750 807
1,9 mln
bezpieczeństwo
30 000
11 000
0
41 000
0,01 mln
Romowie a
obywatelskie
285 344
376 990
522 430
1 184 764
1,2 mln
240 460
219 810
227 650
687 920
0, 17 mln
746 344
760 166
599 539
2 106 049
0,52 mln
społeczeństwo
wiedza o Romach
kultura
21
Jakkolwiek Romowie pozostają grupą najmniej lubianą, to jednak wyraźna jest zmiana
sposobu ich postrzegania przez społeczeństwo większościowe: sympatia do Romów wzrosła do
poziomu 20% deklaracji respondentów w 2014 r. (z poziomu 6% respondentów w 1994 r, od którego
systematycznie rozpoczęto coroczne badania), zaś poziom niechęci zmniejszył się z 75% negatywnych
deklaracji w 1994 r. do 55% w 2014 r.
Doświadczenia płynące z realizacji działań pomocowych pozwoliły przemodelować częściowo
kolejny program na rzecz tej społeczności, przewidziany do realizacji na lata 2014 - 2020. Jedną ze
zmian jest położenie większego nacisku na wsparcie kobiet romskich, zarówno jako osób poddanych
podwójnej dyskryminacji, jak i będących wyraźnie bardziej aktywną częścią społeczności romskiej.
Program integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014-2020 został przyjęty przez Radę
Ministrów w dniu 7 października 2014 r. Niemniej, z uwagi na późny okres przyjęcia nowego
programu, minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych
w roku 2014 zagwarantował w swoim budżecie środki w wysokości 5 mln zł. (ok. 1 197 289 EUR), co
umożliwiło kontynuację działań w obszarach edukacji i mieszkalnictwa (gdyż działania z zakresu
aktywizacji zawodowej będą realizowane do połowy 2015 r. w ramach ww. projektów finansowanych
z Europejskiego Programu Społecznego). Nowy program przewiduje kontynuację wsparcia romskiej
mniejszości etnicznej do 2020 r. w wysokości 86 200 000 mln zł. (ok. 20 641 268 EUR).
Dotychczasowe działania realizowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej na rzecz
społeczności romskiej (łącznie z zapewnieniem środków finansowych) będą kontynuowane w ramach
realizacji zadań z zakresu edukacji zaplanowanych w rządowym Programie integracji społeczności
romskiej w Polsce na lata 2014-2020.
Celem szczegółowym w dziedzinie edukacji w programie rządowym planowanym na lata 2014
- 2020 jest zwiększenie uczestnictwa w edukacji uczniów oraz studentów pochodzenia romskiego.
Przewiduje się osiągnięcie tego celu poprzez:
•
wspieranie i promowanie edukacji wczesnoszkolnej dzieci romskich,
•
organizowanie dodatkowych zajęć wyrównawczych z języka polskiego w przedszkolach i
szkołach, szczególnie na wczesnym etapie edukacji (z racji słabej znajomości języka polskiego
obserwowanej u części dzieci romskich wychowujących się środowisku dwujęzycznym
i dwukulturowym),
•
pomoc w wyposażeniu uczniów romskich w tzw. wyprawki szkolne,
•
egzekwowanie realizacji przez uczniów romskich obowiązku szkolnego,
•
promowanie wysokiej frekwencji m.in. poprzez nagradzanie uczniów o najwyższej frekwencji
dofinansowaniem udziału w zorganizowanym wypoczynku letnim,
•
wsparcie działań skierowanych na kształcenie i rozwój indywidualnych uzdolnień i
umiejętności dziecka romskiego,
•
podejmowanie działań zmierzających do zmniejszenia udziału uczniów romskich w szkołach
specjalnych (poprzez współpracę z rodzicami, nauczycielami i asystentami edukacji romskiej
oraz poradniami psychologiczno-pedagogicznymi),
•
kontynuację wdrażania programów stypendialnych dla uczniów i studentów romskich,
•
objęcie systemowym wsparciem asystentów
wspomagających edukację uczniów romskich,
•
wspieranie edukacji dorosłych Romów – kształcenie ustawiczne,
edukacji
romskiej
oraz
nauczycieli
22
•
nacisk na prowadzenie działań integracyjnych (odchodzenie od działań mających na celu
prowadzenie zajęć wyłącznie dla uczniów romskich),
•
wsparcie infrastrukturalne i remontowe lokali pełniących funkcję świetlic środowiskowych
lub siedzib romskich organizacji pozarządowych,
•
edukację kulturalną, historyczną i obywatelską oraz
•
promowanie interaktywnych i innowacyjnych form kształcenia.
Odnośnie do kwestii zatrudnienia, w pierwszej połowie 2014 r. realizowane były projekty w
ramach Poddziałania 1.3.1 Projekty na rzecz społeczności romskiej PO KL. Od początku roku do końca
czerwca, 879 osób pochodzenia romskiego zostało objętych pomocą w ramach licznych projektów.
Najwięcej projektów zrealizowano w zakresie przeciwdziałania bezrobociu, w formie
poradnictwa i doradztwa zawodowego uzupełnionego o szkolenia zawodowe oraz staże
i praktyki. W I połowie 2014 r., dofinansowanie uzyskały również projekty związane z pośrednictwem
pracy, wzrostem aktywizacji zawodowej oraz wsparciem rynku pracy.
Inną grupę działań stanowią projekty mające na celu podniesienie wiedzy o społeczności
romskiej, realizowane w formie reportaży, cyklicznych emisji audycji, konkursów wiedzy, czy też
publikacji. Działania edukacyjne kierowane są również w stronę samej społeczności (wsparcie nauki
czytania i pisania, kursy językowe, zajęcia informatyczne).
W ramach Poddziałania 1.3.1 realizowane są również 4 projekty z zakresu ochrony zdrowia.
Ich realizacja polega głównie na organizowaniu „białych dni” (cyklicznych akcji profilaktyki i
poradnictwa zdrowotnego), spotkań i warsztatów dotyczących zagrożeń płynących z uzależnień,
niezdrowego trybu życia czy też niewłaściwego sposobu odżywiania. W ramach działań, przewidziano
również pomoc oferowaną społeczności romskiej przez pielęgniarki środowiskowe i asystentów
medycznych.
W 2014 r. realizowano też projekty w obszarze edukacji międzykulturowej
i antydyskryminacyjnej, skierowane do instytucji publicznych. Organizowane są warsztaty dla
jednostek samorządu terytorialnego prezentujące dobre praktyki w pracy z Romami oraz
podejmujące kwestie zmian utartych postaw społecznych, jak też szkolenia podnoszące świadomość i
standardy usług w instytucjach działających na rzecz Romów. Działania dofinansowane w ramach PO
KL odnoszą się również do zwiększania integracji społecznej Romów poprzez umożliwianie dostępu
do porad prawnych, rzecznictwa obywatelskiego czy też organizację warsztatów kompetencji
społecznych.
Warto również zaznaczyć, że w przyszłej perspektywie finansowej 2014 - 2020, planuje się,
w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, działania skierowane do społeczności
romskiej mające na celu redukcję ubóstwa i wykluczenia społecznego, poprawę wykształcenia i
zatrudnienia, a także działania na rzecz likwidacji barier utrudniających zatrudnienie i integrację
społeczną Romów.
Przygotowywane przez MPiPS przepisy prawa i wypracowywane rozwiązania służące
świadczeniu pomocy osobom bezrobotnym i poszukującym pracy przez publiczne służby zatrudnienia
tworzone są zgodnie z zasadami równego traktowania wszystkich uprawnionych do korzystania z tej
pomocy. Dostęp do usług i instrumentów rynku pracy wspierających wejście lub powrót na rynek
pracy osób bezrobotnych i poszukujących pracy jest równy dla wszystkich, zaś osoby znajdujące się
w szczególnej sytuacji na rynku pracy są obejmowane dodatkową pomocą ze strony państwa poprzez
możliwość udziału w dodatkowych, przygotowywanych specjalnie dla nich działaniach.
23
W tym zakresie przepisy ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2013 r. poz. 674, z późn. zm.) od początku swojego obowiązywania
(ustawa weszła w życie w dniu 1 czerwca 2004 r.) odnoszą się do równego traktowania obywateli
uprawnionych do otrzymywania pomocy bez względu m.in. na ich płeć, rasę, religię, narodowość,
pochodzenie etniczne, wyznanie. Publiczne służby zatrudnienia (PSZ), których koordynatorem jest
minister właściwy do spraw pracy, nie wyróżniają spośród swoich klientów osób o romskiej czy innej
przynależności etnicznej. Działania PSZ skierowane są bowiem na określenie problemu związanego
z zatrudnieniem osoby i znalezienie rozwiązania, tak aby oferowana pomoc była najlepiej
dostosowana do potrzeb tej osoby. Służą temu znowelizowane przepisy ustawy o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, które weszły w życie w dniu 27 maja 2014 r., a które
wprowadziły w tym zakresie kilka rozwiązań, które pozwolą na bardziej zindywidualizowane
podejście służb zatrudnienia do świadczenia pomocy osobom zarejestrowanym.
Każda osoba zgłaszająca się do powiatowego urzędu pracy otrzymuje swojego doradcę
klienta, czyli pracownika urzędu, który pełni dla niej rolę opiekuna pomagającego i ułatwiającego
załatwienie wszystkich spraw w urzędzie. Pierwszym zadaniem doradcy klienta jest ustalenie takiej
osobie profilu pomocy, który pozwoli ocenić możliwości oraz ograniczenia osoby i na tej podstawie
określić jakiego rodzaju pomoc jest jej niezbędna. Następnie, w oparciu o te ustalenia, doradca
klienta wspólnie z osobą zarejestrowaną przygotowuje dla niej indywidualny plan działania (IPD),
który pozwoli nakreślić ścieżkę postępowania, aby doprowadzić do uzyskania zatrudnienia przez
osobę bezrobotną. Realizacja IPD odbywa się przy wykorzystaniu usług i instrumentów rynku pracy
określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
w tym przeznaczonych dla osób w szczególnie trudnej sytuacji, które z różnych względów nie są
gotowe, aby znaleźć się na rynku pracy. W tej grupie pomoc mogą znaleźć osoby, które nie mają
żadnego przygotowania zawodowego ani motywacji do poszukiwania pracy. Dla nich realizowane
będą m.in. Program Aktywizacja i Integracja oraz programy specjalne, których realizatorami mogą
być inne niż urząd pracy instytucje rynku pracy. Urząd pracy ma bowiem możliwość zlecania realizacji
tego rodzaju pomocy instytucjom zewnętrznym, kontrolując jednocześnie skuteczność prowadzonych
przez nie działań.
Pomoc świadczona w ramach Programu Aktywizacja i Integracja (PAI) oraz programy
specjalne będą odpowiedzią na problemy Romów. Obie formy pomocy stwarzają bowiem możliwości
aktywizacji i integracji społecznej osób, które utraciły możliwość podjęcia pracy z powodu długiego
okresu przebywania na bezrobociu, nie posiadają odpowiednich kwalifikacji, mają niewystarczające
kompetencje, ale także mają trudności w funkcjonowaniu w środowisku pracy. Szczególnie PAI jest
kierowany do osób, które będąc od wielu lat bezrobotne, narażone są na wykluczenie społeczne,
zagrożone różnego rodzaju uzależnieniami i patologiami. Celem PAI jest ukształtowanie aktywnej
postawy w życiu społecznym i zawodowym tych osób, przez udział w m.in. grupowym poradnictwie
specjalistycznym, warsztatach z trenerami i grupach wsparcia, a także praktyczne aktywizowanie tych
osób w ramach prac społecznie użytecznych. Warto dodać, że zadaniem obu programów jest
wspieranie osób w powrocie lub wejściu na rynek pracy.
Należy podkreślić, że korzystanie z pomocy świadczonej przez PSZ jest dobrowolne. Każda
osoba, która rejestruje się w powiatowym urzędzie pracy ma zagwarantowany równy dostęp do
pomocy oferowanej przez urząd. Zredukowanie problemu niskiego poziomu zatrudnienia wśród
Romów i Romek nie zależy tylko od efektywnej pomocy ze strony urzędu pracy, czy innych instytucji
oraz pracodawców. Na podstawie badania ewaluacyjnego Programu na rzecz społeczności romskiej
w Polsce, które zostało zrealizowane w ramach projektu Q jakości – poprawa jakości funkcjonowania
Programu Romskiego, jako jeden z powodów niskiego poziomu zatrudnienia wśród Romów wskazano
24
dużą niechęć wśród przedstawicieli tej grupy etnicznej do przyjęcia lub dostosowania swojego
systemu wartości do ogólnie przyjętych norm oraz silne przywiązanie do tradycji. Badania wykazały
dużą niechęć do korzystania z pomocy urzędów i małe zaufanie do skuteczności ich działań. Brak
pozytywnych skutków działań podejmowanych na rzecz klientów urzędów (nie tylko narodowości
romskiej) wynika nie tylko z indywidualnej postawy poszczególnych osób, ale także z braku chęci do
współpracy w osiągnięciu celu, którym jest zatrudnienie. Pozostaje mieć nadzieję, że systematyczne
przekazywanie informacji o możliwości uzyskania pomocy ze strony urzędu pracy, propagowanie tego
rodzaju pomocy przez instytucje pomocy społecznej, środowiska lokalne, budzenie świadomości
wśród obywateli sprawi, że Romowie otworzą się na oferowaną pomoc i będą chcieli z niej w pełni
skorzystać.
Warto wspomnieć również o opracowaniu raportu pt. Zatrudnienie w Polsce
imigrantów/mniejszości etnicznych 2011-2013 oraz wpływ zjawisk emigracyjnych i imigracyjnych na
rynek pracy. Jest to działanie realizowane w ramach projektu systemowego pn. Analiza procesów
zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej
polityki gospodarczej.
Treść raportu poświęconego zjawisku imigracji, reemigracji oraz mniejszości etnicznych
koncentruje się między innymi na następujących kwestiach:
1) analizie sytuacji członków mniejszości etnicznych i imigrantów na polskim rynku pracy pod
względem dostępu do rynku pracy, usług świadczonych przez publiczne służby zatrudnienia, systemu
edukacji, opieki społecznej i zdrowotnej, warunków mieszkaniowych i dostępu do usług finansowych
związanych z uwzględnieniem sytuacji prawnej, społeczno-ekonomicznej;
2) przeglądzie i analizie polityk rynku pracy w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, pod kątem
istniejących programów rozwoju zawodowego, aktywizacji społeczno-ekonomicznej i innych typów
przedsięwzięć, których celem jest integracja społeczna członków mniejszości etnicznych, imigrantów i
reemigrantów;
3) opracowaniu modelowego programu/programów aktywizacji i integracji mniejszości etnicznych,
reemigrantów i imigrantów z uwzględnieniem zwiększającego się zapotrzebowania gospodarki na
pracę cudzoziemców, procesu starzenia się polskiego społeczeństwa, skali i struktury emigracji
Polaków, a także uwzględniającego treść dokumentu Polityka migracyjna Polski – stan obecny
i postulowane działania oraz rozwiązań europejskich w tym zakresie oraz jego/ich konsultacje wśród
zainteresowanych grup społecznych.
Zasadniczym celem Raportu jest merytoryczne wsparcie PSZ w ich działaniach na rzecz
aktywizacji zawodowej mniejszości etnicznych, reemigrantów i imigrantów. Pośrednio, realizacja
zadania przyczyni się do zwiększenia potencjału zawodowego oraz aktywności i samodzielności na
rynku pracy grup defaworyzowanych. Spowoduje to ograniczenie skali korzystania przez nich ze
wsparcia pomocy społecznej.
Ponadto, w ramach projektu przewidziano realizację następujących działań:
1) tłumaczenie raportu na język angielski i jego publikację;
2) organizację konferencji upowszechniającej raport oraz zakup materiałów promocyjnych.
W dniu 21 listopada 2014 r. odbyła się konferencja promująca konkluzje badań zawartych w
raporcie. Jej celem była popularyzacja wyników badania, upowszechnienie wiedzy o proponowanych
działaniach i zachęcenie uczestników do ich wykorzystywania lub wdrożenia we własnym środowisku.
Konferencja dawała też możliwość wymiany doświadczeń w zakresie rozwiązań stosowanych za
25
granicą, a także prezentacji opinii dotyczących proponowanych działań w zakresie poprawy sytuacji
mniejszości etnicznych, reemigrantów i imigrantów na polskim rynku pracy.
Obowiązujące przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych stanowią, że polski system ubezpieczeń społecznych stoi na gruncie równego
traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na narodowość, obywatelstwo i miejsce
zamieszkania. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności:
1) warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych,
2) obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne,
3) obliczania wysokości świadczeń,
4) okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.
Polski ustawodawca w art. 2a ust. 3 przywołanej wyżej ustawy wprowadził kontrolę sądową
nad przestrzeganiem przez organy rentowe zasady równego traktowania. Każdy ubezpieczony, który
uważa, że nie zastosowano wobec niego zasady równego traktowania, ma prawo dochodzić roszczeń
z tytułu ubezpieczenia społecznego przed sądem powszechnym.
Do objęcia danej osoby systemem ubezpieczeń społecznych wystarczające jest spełnienie
kryterium, jakim jest podjęcie działalności zarobkowej w formach prawnych określonych w ustawie
o systemie ubezpieczeń społecznych.
Działania istotne z punktu widzenia realizacji w praktyce zasady równego traktowania wobec
Romów wpisane są również do Krajowego Programu Działań na rzecz Równego Traktowania na lata
2013-2016, koordynowanego przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania.
Warto podkreślić, że wiele z działań przewidzianych w Programie ma charakter horyzontalny i
dotyczy wszystkich grup potencjalnie narażonych na dyskryminację. Przykładami mogą być działania
na rzecz usprawnienia polityki antydyskryminacyjnej (Obszar: Polityka antydyskryminacyjna),
propagowanie i upowszechnianie treści dotyczących równego traktowania w programach szkolnych,
materiałach edukacyjnych i dydaktycznych (Obszar: Równe traktowanie w systemie edukacji), czy też
zmiana stereotypowego i dyskryminującego wizerunku osób należących do grup narażonych na
dyskryminację w przekazie medialnym (Obszar: Równe traktowanie w dostępie do dóbr i usług).
Działania na rzecz równego traktowania bez względu na narodowość i pochodzenie etniczne
(w tym przynależność do mniejszości romskiej), zapisane w Krajowym Programie Działań na rzecz
Równego Traktowania na lata 2013 - 2016, to m.in.:
–
Obszar: Równe traktowanie na rynku pracy i w systemie zabezpieczenia społecznego:
Wspieranie grup narażonych na dyskryminację (m.in. Romów) na rynku pracy poprzez
intensyfikację edukacji dorosłych Romów w celu zwiększenia ich szans na rynku pracy, a także
poprzez wykorzystanie dobrych praktyk dla prowadzenia polityki sprzyjającej zarządzaniu
różnorodnością na rynku pracy.
–
Obszar: Przeciwdziałanie przemocy:
Podniesienie poziomu wiedzy na temat zjawiska przemocy wobec osób o innym niż polskie
pochodzeniu etnicznym lub narodowym poprzez prowadzenie monitoringu przestępstw z nienawiści
popełnianych z powodu przynależności narodowej i etnicznej oraz analizę uzyskanych informacji w
celu opracowania charakterystyki zjawiska, a także prezentacja wyników dobrych praktyk związanych
z przeciwdziałaniem przemocy i przestępstwom z nienawiści.
–
Obszar: Równe traktowanie w systemie edukacji:
26
Zmniejszenie barier w kształceniu dzieci należących do mniejszości romskiej m.in. poprzez:
opracowanie i wdrożenie systemu nauczania języka polskiego jako obcego (uwzględniającego
funkcjonowanie międzyszkolnych zespołów glottodydaktyki), analizę realizacji w praktyce regulacji
prawnych związanych z funkcjonowaniem dzieci romskich w systemie edukacji, przygotowywanie
kadry (nauczycieli przedmiotów, nauczycieli wspierających, asystentów kulturowych) do pracy w
klasach wielokulturowych (na poziomie studiów pedagogicznych i w formie kształcenia
ustawicznego), promocję instytucji „asystenta kulturowego”, wzbogacanie i rozwijanie portalu
Scholaris oraz strony internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji o informacje na temat metod pracy i
dobrych praktyk oraz instytucji działających na rzecz wielokulturowości i zajmujących się integracją i
przeciwdziałaniem wykluczeniu, przeprowadzenie ogólnopolskich badań (z uwzględnieniem specyfiki
kulturowej społeczności romskiej) w odniesieniu do zasadności pobierania nauki przez dzieci romskie
w szkołach specjalnych i weryfikacja istniejącego sposobu orzekania o umieszczaniu dzieci romskich
w szkołach specjalnych, zgodnie z wynikami badań.
Powyższe zadania realizowane są przez poszczególne ministerstwa i urzędy centralne zgodnie
z ich kompetencjami.
27