„Kultura i Społeczeństwo”, tom 57, nr 4, 2013: KONSUMPCJA I

„Kultura i Społeczeństwo”, tom 57, nr 4, 2013: KONSUMPCJA I

„Kultura i Społeczeństwo”, tom 57, nr 4, 2013: KONSUMPCJA I KULTURA
POPULARNA
vol. 57, no 4, 2013: CONSUMPTION AND POPULAR CULTURE
Michał Cebula, Konsumpcja statusowa – między praktyczną świadomością a strategicznym
działaniem
Status Consumption: Between Practical Consciousness and Strategic Action
Tomasz Kozłowski, Dobrobyt contra dobrostan. Konsumeryzm a ideał dobrego życia z
perspektywy psychologii-pozytywnej
Prosperity versus Well-Being: Consumerism and the Ideal of a Good Life from the
Perspective of Positive Psychology
Aneta Duda, Strategie oporu konsumenckiego - dezercja z rynku czy zaangażowanie
Strategies for Resisting Consumerism: Desertion of the Market or Engagement
Magdalena Smolarek, Kupowanie i wyrzucanie, składowanie i kolekcjonowanie, odkrywanie
wartości rzeczy na nowo. Nowe zachowania konsumenckie w perspektywie
socjopedagogicznej
Buying and Discarding, Storing and Collecting, Rediscovering the Value of Items:
New Consumer Behaviour
Alicja Raciniewska, Poor chic. Estetyka ubóstwa w modzie epoki postindustrialnej
Poor Chic: The Aesthetic of Poverty in Post-Industrial Age Fashion
Jekatierina Szipińskaja, Siergiej Iwanow, Subkultury w kontekście kultury popularnej: od
protestu subkulturowego do konsumpcjonizmu postsubkulturowego
Subcultures in the Context of Popular Culture: From Subculture Protests to PostSubculture Consumerism
Mateusz Halawa, Facebook - platforma algorytmicznej towarzyskości i technologia siebie
Facebook: A Platform of Algorithmic Sociability and a Technology of the Self
1
Paweł Ciołkiewicz, Opowieść o mitycznej podróży bohatera współczesnej kultury popularnej,
czyli kilka uwag na temat uroczystości upamiętniającej Michaela Jacksona
The Mythical Journey of a Pop-Culture Hero, or Remarks on Orations at Michael
Jackson’s Funeral
Agnieszka Szymańska, Główne podmioty świata sztuki. Refleksje na temat roli kuratora
Main Players in the Art World: Reflections on the Curator’s Role
PAMIĘCI STANISŁAWA OSSOWSKIEGO
Remembering Stanisław Ossowski
O Ossowskim na Uniwersytecie Warszawski z perspektywy półwiecza (Bazyli Motrenko)
On Ossowski at the Uniwersity of Warsaw from the Perspective of Half Century
Małe ojczyzny: Stanisław Ossowski i socjologia wizualna (Elżbieta Tarkowska)
Little Fatherland: Stanisław Ossowski and Visual Sociology
„Ojczyzna prywatna” Stanisława Ossowskiego. Sesja popularnonaukowa w półwiecze zgonu
Profesora Ossowskiego (1897-1963) (Lipno, 24 października 2013 r.)
The Private Faterland of Stanisław Ossowski
Elżbieta Neyman, Nad pamiątkami po Stanisławie Ossowskim w pięćdziesiątą rocznicę
śmierci
On Mementos of Stanisław Ossowski on the 50 th Anniversary of His Death
FAKTY I PROBLEMY
Facts and Problems
Elżbieta Tarkowska, Łódzka szkoła badań ubóstwa
The Łódź School of Poverty Research
OMÓWIENIA, POLEMIKI, RECENZJE
Books Review and Discussions
Marcin Kula, Skomplikowane rewolucyjne kino (rec.: Marcin Florian Gawrycki, Między sztuką a
polityką. Kino i kubańska rewolucja, Toruń 2013)
2
Arkadiusz Rogoziński, Kulturowy obraz – od osobistego pytania do antropologicznej refleksji
(rec.: Marcin Kępiński, Podróż w ciemności. Kulturowe obrazy wojny, Łódź 2012)
Magda Prokopczuk, Socjologia we flakonie pełnym zapachów (rec.: Beata Hoffman, Perfumy.
Uwarunkowania kulturowo-społeczne, Kraków 2013)
Mirosława Jaworowska, Kultura w biografii Juliusza Poniatowskiego (rec.: Marian Marek
Drozdowski, Juliusz Poniatowski( 1886 -1975) Zarys biografii. Warszawa 2012)
Robert Pawlak, O wielkich socjologach polityki (rec.: Koncepcje polityki, Włodzimierz
Wesołowski [red.], Warszawa 2009)
*
Noty bibliograficzne
Streszczenia
Michał Cebula
Chociaż społeczny i kulturowy aspekt konsumowania jest dość dobrze rozpoznany przez
badaczy, to brakuje zgody co do teoretycznej i operacyjnej definicji konsumpcji opartej na
statusie (zwłaszcza jeśli bierzemy pod uwagę myśl postmodernistyczną). W celu lepszego
zrozumienia tego pojęcia autor podejmuje – na podstawie literatury przedmiotu – próbę
odpowiedzi na następujące pytania: (a) Czy konsumpcja statusowa jest tożsama z konsumpcją
prestiżową?; (b) Jak powinna być rozumiana konsumpcja statusowa: jako psychologiczna
skłonność, strategiczne działanie czy jako relacyjna, wyłaniająca się, kulturowa praktyka?;
(c) Jaka jest zależność między konsumpcją statusową a pokazową i jakie typy konsumpcji
statusowej możemy wyróżnić współcześnie?; (d) Jak zmienia się konsumpcja statusowa w
dzisiejszym świecie (i czy jesteśmy świadkami jej zaniku w warunkach ponowoczesności)?;
(e) Jakie są sposoby pomiaru konsumpcji statusowej? (różnica między podejściem
psychospołecznym a społeczno-kulturowym).
Summary
Although the social and cultural aspects of consumption are well known to researchers, there
is lack of agreement on a theoretical and operational definition of status consumption
3
(particularly if we take post-modernist thinking into account). With the aim of producing a
better understanding of the concept, the author undertakes to answer the following questions
on the basis of the existing literature: (a) Is status consumption the same as prestige
consumption?; (b) How should status consumption be understood — as a psychological
tendency, strategic action, or as an emerging relational and cultural practice?; (c) What is the
relationship between status consumption and conspicuous consumption and what types of
status consumption can we currently differentiate?; (d) How is status consumption changing
in today’s world (and are we witnessing its disappearance in contemporary conditions)?; (e)
How is status consumption measured (i.e., what is the difference between a psycho-social and
a socio-cultural approach)?
Key words/słowa kluczowe
status consumption / konsumpcja statusowa; conspicuous consumption / konsumpcja
ostentacyjna; social status / status społeczny; postmodernism / postmodernizm; lifestyle / styl
życia; habitus / habitus
Tomasz Kozłowski
Psychologia pozytywna to intensywnie rozwijająca się gałąź nauki, zyskująca coraz większą
popularność na Zachodzie i w Polsce. Jej głównym celem jest określenie warunków
niezbędnych do osiągnięcia subiektywnego poczucia dobrostanu. Na polu tym poczyniła już
znaczne postępy. Nie brak jest koncepcji, które określają warunki niezbędne do przeżywania
pozytywnego, „pełnego” życia, obfitującego we wzbogacające doświadczenia. Celem tekstu
jest skonfrontowanie ideałów, którymi rządzą się niektóre koncepcje psychologii pozytywnej,
z wartościami dominującymi w społeczeństwie konsumpcyjnym. Wizja dobrego życia
kreślona między innymi przez Mihaly Csikszentmihalyi’ego oraz Martina Seligmana,
uczonych, którzy w znacznej mierze ufundowali podstawy psychologii pozytywnej, wydaje
się zupełnie niekompatybilna z priorytetami ideologii konsumpcjonizmu. W jakim stopniu
możliwe jest pogodzenie dążenia do dobrostanu z wyzwaniami stojącymi przed
„przeciętnym” konsumentem. Autor zakłada, że sprzeczność ta może okazać się nie do
przezwyciężenia i że jedyną alternatywą, jaką „przewiduje” społeczeństwo konsumpcyjne dla
psychologicznego dobrostanu jest ekonomiczny dobrobyt.
4
Summary
Positive psychology is a rapidly developing branch of science and is gaining increasing
popularity in the West and in Poland. Its main aim is to define the conditions necessary to
achieve a subjective sense of well being. Considerable progress has been made in this
direction already. There is no lack of ideas on the conditions that are required for living a
positive, ‘full’ life, abounding in enriching experiences. The purpose of this text is to contrast
the ideals behind certain concepts of positive psychology with the dominant values of
consumer society. The vision of a good life set forward by, among others, Mihaly
Csikszentmihalyi and Martin Seligman, (the scholars who largely created the bases of positive
psychology), would seem entirely incompatible with the priorities of consumer ideology. To
what degree is it possible to harmonize the striving for well being with the challenges facing
an ‘ordinary’ consumer? The author assumes that the contradiction could prove
insurmountable and that the only choice provided by consumer society for psychological well
being is economic well being.
Key words/słowa kluczowe
positive psychology / psychologia pozytywna; consumer society / społeczeństwo
konsumpcyjne; a good life / dobre życie
Aneta Duda
Autorka stawia pytania o istotę konsumpcji, rolę rynku i kontestujących go ruchów
społecznych, odchodząc jednak od dosyć już wyeksploatowanych argumentów dotyczących
negatywnego wpływu konsumpcji na całą cywilizację. Przedstawia najistotniejsze krytyczne
ujęcia kultury konsumpcji, a zwłaszcza proponowane przez nie strategie oporu wobec
dominującego systemu kapitalistycznego. Wysuwa tezę, że niektóre szeroko promowane
próby dekonstrukcji opartej na konsumpcyjnym światopoglądzie „hegemonicznej” wizji
świata, głoszące konieczność dezercji z rynku, bywają dość przebrzmiałe i konceptualnie
problematyczne. W ich miejsce proponuje formy zaangażowanego uczestnictwa w rynku,
wiążące konsumeryzm ze świadomym, twórczym, adekwatnym (sufficiency) i efektywnym
(efficiency) działaniem. Tak pojęta konsumpcja może wzmacniać wolność jednostki,
poszerzać zakres jej swobód demokratycznych. Jako akceptowana logika społeczna może
sprzyjać budowaniu więzi społecznych, zaangażowaniu w życie społeczne, może powiększać
potencjał symboliczny – w myśl zasady, że dopiero zaangażowanie w rzeczywistość, nie zaś
dezercja, daje realną możliwość wywierania na nią wpływu.
5
Summary
The author sets forth questions about the essence of consumption, the role of the market, and
protest movements, while leaving aside overused arguments about the negative impact of
consumption on civilization as a whole. She presents the most important critical
understandings of consumer culture, and in particular, their strategies for resisting the
dominant capitalist system. She argues that certain widely promulgated attempts at
deconstruction, which are based on a ‘hegemonic’ consumer world view and announce the
need to desert the market, are fairly outworn and conceptually problematic. In their place, she
suggests forms of engaged participation in the market, linking consumerism with conscious,
creative sufficiency and efficiency of action. Consumerism thus understood could strengthen
individual freedom and broaden the extent of democratic liberties. As an accepted social
logic, it could favour the creation of social ties and engagement in social life; its symbolic
potential could be greater–on the principle that only engagement, rather than desertion,
provides a true opportunity to influence conditions.
Key words/słowa kluczowe
consumption / konsumpcja; capitalism / kapitalizm; protest / kontestacja
Magdalena Smolarek
We współczesnym świecie nie można wyobrazić sobie innej formy egzystencji ludzkiej niż
życie jednostek z przedmiotami, które musimy w pewnym sensie udomowić, by dostosować
je do indywidualnych potrzeb. Nawet w warunkach powszechnego przyspieszenia i
obowiązywania konsumpcyjnego stylu życia zachowania konsumenckie nie muszą prowadzać
się do jednej tendencji, czyli kupowania nowych przedmiotów i wyrzucania starych, jeszcze
sprawnych, lecz przybierają różne formy. Autorka wyodrębnia wśród nich trzy tendencje. W
imię pierwszej tendencji jednostki chcą zdobyć jakiś przedmiot, a później się go pozbyć
(nieustanne kupowanie), według drugiej pragną posiadać coś i niemalże rytualnie się z tym
obchodzić (kolekcjonowanie), a zgodnie z trzecią przejawiają wielką ochotę odszukania
wartości w konkretnym obiekcie, by jeszcze raz móc go wykorzystać w zupełnie inny sposób
(redefiniowanie). Współcześni konsumenci potrafią zatem zatrzymać się i odnaleźć potrzebną
im rzecz, która ma własną niepowtarzalną historię. Dowodzi tego wielość sklepów typu
second-hand czy zagracone piwnice.
6
Summary
In the contemporary world we cannot imagine a form of human existence other than one
where we live with objects that we have to domesticate, in a sense, in order to adapt them to
our individual needs. Even in the general acceleration and prevailing nature of the consumer
lifestyle, consumer behaviour does not confine itself to one trend (e.g., buying new items and
throwing out old ones that are still good), but assumes different forms. The author
differentiates three tendencies of consumption. In one, individuals want to acquire a certain
item and later to get rid of it (continual buying), in the second, they wish to possess something
and treat it almost ceremoniously (collecting), while in the third, there is a great desire to find
value in an object in order to reuse it in a completely different manner (redefinition).
Contemporary consumers can thus search for items that have their own unique history. This
tendency is confirmed by the quantity of second-hand-type shops and cluttered basements.
Key words/słowa kluczowe
consumption / konsumpcja; using goods / używanie rzeczy; the contemporary world / świat
współczesny
Alicja Raciniewska
Moda uosabia paradoksy nowoczesnego świata, a jej związki z biedą od dawna są dość
pogmatwane. Autorka śledzi romanse mody haute couture z estetykami ubóstwa od czasu
powstania nowoczesnych społeczeństw kapitalistycznych. Szczególną uwagę poświęca
okresowi przełomu
XX i XXI wieku, kiedy to zaszły znaczące przemiany społeczne,
ekonomicznie i kulturowe, pociągające za sobą zmiany w obrębie współczesnego świata
mody. Pierwszym celem artykułu jest ukazanie rewolucji estetycznej wewnątrz systemu
mody,
zainicjowanej
przez
awangardowych
projektantów
lat
osiemdziesiątych
i
dziewięćdziesiątych XX wieku; drugim - opis strukturalnych zmian systemu mody w ciągu
ostatnich dwóch dekad, prowadzący do „zmącenia gatunków” w jego obrębie, a ostatnim,
najważniejszym celem - przedstawienie popularnych w modzie estetyk ubóstwa oraz
interpretacja
znaczenia
zjawiska
poor
chic
we
współczesnym
społeczeństwie
postindustrialnym.
Summary
7
Fashion embodies the paradoxes of the contemporary world; its relations with poverty have
been fairly perplexing for a long time. The author considers haute couture’s romance with the
aesthetics of poverty since the emergence of modern capitalist society. She devotes particular
attention to the period at the turn of the 20th to 21st centuries, when major social, economic,
and cultural transformations brought changes to the fashion world. The first aim of the article
is to show fashion’s aesthetic revolution, which was initiated by avant-garde designers in the
1980s and 1990s. Its second is to describe the structural changes that led to a blurring of
categories in the fashion system over the past two decades. And its final, most important aim
is to present fashion’s popular aesthetic of poverty and to interpret the significance of ‘poor
chic’ in contemporary post-industrial society.
Key words/słowa kluczowe
aesthetic of poverty / estetyka biedy; poor chic; heroin chic; hobo chic; boho chic; grunge
luxe; ghetto fabulous
Jekatierina Szapinskaja, Siergiej Iwanow
W artykule rozpatrywane są relacje kultury popularnej i subkultur, które coraz bardziej
przekształcają się w style konsumpcji i rozpływają w zglobalizowanym świecie środków
masowego przekazu. Autorzy sięgają do historii subkultur młodzieżowych XX wieku, biorą
także pod uwagę główne kierunki teoretyczne związane z ich badaniem. Przedmiotem
szczególnego zainteresowania czynią praktyki subkulturowe w radzieckiej i postradzieckiej
Rosji, które rozpatrują na konkretnym przykładzie rosyjskiej kultury hiphopowej
odzwierciedlającej wiele procesów zachodzących w kulturze końca XX oraz początku XXI
wieku, takich jak
globalizacja, hybrydyzacja, komercjalizacja. Sprzeczne zjawiska w
dzisiejszym świecie subkulturowym, w tym subkultury młodzieżowe usytuowane w kulturze
popularnej początku XXI wieku, zostają objęte pojęciem postsubkultury.
Summary
This article considers the relation between popular culture and its subcultures, which are
increasingly being formed into consumer styles and globally disseminated by mass media.
The authors consider the history of 20th-century youth subcultures, while also noting the main
theoretical trends connected with their research. They concentrate in particular on Soviet and
post-Soviet Russian subcultures, which reflect many of the
processes — such as
8
globalization, hybridization, and commercialization — occurring in culture at the turn of the
20th to 21st century. The idea of a post-subculture is applied to opposing phenomena in
today’s subculture world, including youth subcultures of early 21st-century popular culture.
Key words/słowa kluczowe
popular culture / kultura popularna; consumption / konsumpcja; youth subcultures /
subkultury młodzieżowe; post-subcultures / postsubkultury; Russia / Rosja
Mateusz Halawa
Artykuł jest socjologiczną analizą serwisu społecznościowego Facebook. Opiera się ona na
dwóch założeniach. Po pierwsze, że Facebook jest przykładem technicznego uspołecznienia,
w ramach którego jednostka i relacje między jednostkami są częściowo kształtowane przez
algorytmy i interfejsy; po drugie, że ta forma uspołecznienia staje się szczególnie wydajna w
warunkach kultury indywidualizmu, która promuje ekspresyjne, pracujące nad sobą Ja.
Artykuł składa się z dwóch części. W pierwszej części autor opisuje konsekwencje faktu, że
"znajomość" na Facebooku jest relacją nie tylko między ludźmi, lecz między ludźmi a
nacechowaną sprawstwem technologią. Modyfikując klasyczne Simmlowskie pojęcie
towarzyskości, autor analizuje Facebook w kategoriach "algorytmicznej towarzyskości".
Część druga zawiera opis tego, w jaki sposób interfejs Facebooka i układane przezeń relacje
konfigurują jednostkę. Facebook jest analizowany z zastosowaniem pojęcia "technologii
siebie" Michela Foucaulta.
Summary
This article is a sociological analysis of the social networking site Facebook. It is based on
two premises: (1) that Facebook is a case of technical association, in which the individual and
the relations between individuals are in part shaped by algorithms and interfaces, and that (2)
this form of association becomes particularly salient in the culture of individualism, which
promotes an expressive self doing self-work. The article is composed of two parts. In the first,
the author describes the consequences of the fact that a Facebook ‘friendship’ is not
completely a human affair, but rather an affair between humans and technology that has
agency. Modifying the classical concept of sociability offered by Simmel, the author analyzes
Facebook in terms of ‘algorithmic sociability’. In the second part the author describes how
Facebook’s interface and the relations that Facebook arranges configure the individual.
Facebook is analyzed in terms of Foucault’s concept of ‘technologies of the self’.
9
Key words/słowa kluczowe
sociology of the individual / socjologia jednostki; social networking sites / serwisy
społecznościowe; association / uspołecznienie
Paweł Ciołkiewicz
Wiadomość o niespodziewanej śmierci Michaela Jacksona, która obiegła świat 25 czerwca
2009 r., na kilkanaście dni przed serią planowanych koncertów, zapoczątkowała w mediach
lawinę opowieści o jego życiu. Autor kieruje uwagę ku tym opowieściom, w których muzyk
jest przedstawiany jako bohater mityczny. Zaczyna od opisu wykorzystanych w analizie
podstawowych teoretycznych punktów odniesienia zawartych w koncepcji monomitu Josepha
Campbella. Następnie podejmuje próbę ukazania transmitowanej na cały świat uroczystości
pogrzebowej jako wydarzenia medialnego (odwołując się przy tym do koncepcji Daniela
Dayana i Elihu Katza). Analizuje wygłoszone podczas uroczystości przemówienia, które
traktuje jako reprezentatywne dla pewnego typu opowieści – chodzi
mianowicie o te
narracje, które przedstawiają Jacksona jako bohatera swoimi dokonaniami zmieniającego
oblicze świata. Na zakończenie wskazuje na potrzebę dalszej refleksji na temat opowieści o
mitycznych bohaterach współczesnej kultury popularnej.
The news of Michael Jackson’s death on 25 June 2009, a few days before a concert tour,
circled the world and began an avalanche of stories about his life in the media. The author
concentrates on those stories in which the musician is presented as a mythic hero. He uses
Joseph Campbell’s idea of the monomyth in his analyses and begins by describing its basic
points. Then he portrays Jackson’s funeral, which was transmitted worldwide, as a media
event and refers in this context to the ideas of Daniel Dayan and Elihu Katz. He analyzes the
funeral orations in terms of their representativeness of a certain type of narrative, i.e., they
present Jackson as a hero changing the shape of the world by his actions. In the end, the
author points to the need for further reflection on tales of mythic heroes in contemporary
popular culture.
Key words/słowa kluczowe
10
Michael Jackson; monomyth / monomit; media event / wydarzenie medialne; popular culture /
kultura popularna
Agnieszka Szymańska
Kurator jest jednym z głównych podmiotów świata sztuki. Jednak zarówno znaczenie, jak i
zakres jego roli zmieniały się na przestrzeni dziejów. Przemianom ulegały także relacje
między kuratorem, artystą i instytucją wystawienniczą. Autorka podejmuje próbę zestawienia
roli przyznawanej kuratorowi przez teoretyków sztuki z wynikami rankingów prowadzonych
przez magazyny branżowe, które mają syntetycznie odzwierciedlać znaczenie tej roli.
Analizuje też wypowiedzi przedstawicieli środowiska artystycznego na temat pozycji
zajmowanych w świecie sztuki przez poszczególne podmioty.
Summary
Curators are major players in the art world. However, both their importance and their role
have changed with time. The relations between curators, artists, and exhibiting institutions
have also changed. In order to make a synthesis, the author compares the role ascribed to
curators by art critics with the rankings made by art journals. She also analyses the statements
made by representatives of artistic milieus about the position of individual figures in the art
world.
Key words/słowa kluczowe
curator / kurator; art world / świat sztuki; rankings / rankingi
11