do druku - Dentonet

Transkrypt

do druku - Dentonet

Mimo letniej kanikuły i – mam nadzieję – sukcesów, jakie odnoszą
Bestom DENTOnet.pl Sp. z o.o.
ul. Wigury 15a, 90-302 Łódź
tel.: (42) 637 02 77, fax: (42) 676 28 27
www.edentico.pl, [email protected]
Państwo w życiu zawodowym
i osobistym, wydarzenia wokół nas
nie napawają optymizmem. Chyba
definitywnie skończył się relatyw-
Redaktor naczelny Editor-in-Chief
dr n. med. Tomasz Maria Kercz
nie bezpieczny świat, jaki znaliśmy
i w jakim wyrastaliśmy. Pewnie
[email protected]
przynajmniej niektórzy z Państwa
zastanawiają się, co z wakacyjnymi
Redaktor prowadzący Executive Editor
mgr Tomasz Hankiewicz
planami. Czy to wciąż dobry po-
[email protected]
Redaktorzy tematyczni Feature Editors
dzianki” nieujętej w żadnym przewodniku turystycznym? A kto powiedział, że swoj-
Redaktor graficzny, fotoedytor, DTP
Graphic designer, photo editor, DTP
mgr Krzysztof Dybalski
że nastała era Europy „bez znieczulenia”. Byle nie na długo, bo przynajmniej ja do
Redaktor statystyczny Statistical editor
mgr Piotr Łukaszewicz
Redaktorzy językowi Language editors
język polski – mgr Agnieszka Goszczyńska
język angielski – Jonathan E. Lilly
Korekta Editor’s revision
Tomasz Hankiewicz
Marketing i reklama Marketing and advertisement
AT I O NA L
kę? Albo czy w upalnym o tej porze roku Rzymie ktoś aby nie przygotowuje „niespo-
dr hab n. med. Jan Pietruski (protetyka),
dr n. med. Aneta Grochowina (radiologia),
dr n. med. Paweł Niewada (periodontologia),
dr n. med. Aleksander Przygoński (chirurgia),
[email protected]
INTERN
mysł, by lecieć na francuską Korsy-
Journal
ski „Monciak” w Sopocie będzie wolny od zagrożeń, nie tylko takich, jak nagie torsy
poza strefami plażowania, z którymi miasto próbuje od pewnego czasu walczyć?!
Bez dwóch zdań, nie ma już miejsc bezpiecznych i chyba czas pogodzić się z faktem,
takiego stanu nie mam zamiaru przyzwyczajać się zanadto, a obiecałem sobie, że od
2018 zacznę jeździć na urlopy...
Á propos znieczuleń, w najnowszym wydaniu „e-Dentico” proponujemy spotkanie
z Autorem dobrze znanym w naszym środowisku od lat, choć wciąż młodym wiekiem – dr. Krzysztofem Gończowskim. Muszę się przyznać, że na materiały przygotowane przez Mistrza patrzę z pewną ...zazdrością. Nie żebym czyjś sukces odbierał
w kategoriach własnej porażki, nic z tego! Rzecz w tym, że Autor porusza tematykę
szczególnie mi bliską, którą omawiałem dawno temu na zajęciach ze studentami.
Nie każdy stomatolog przeprowadza implantacje, tylko niektórzy podejmują się
tel.: (42) 637 02 77, 665 37 00 66
Ariel Jarosz, [email protected]
Dorota Percha, [email protected]
skomplikowanych procedur chirurgicznych, ale nie ma w naszym fachu osoby, która
Prenumerata Subscription
wprowadzić do jamy ustnej choćby lusterka. Jeśli boi się pacjent (w większości przy-
[email protected]
padków bezzasadnie), to jeszcze pół biedy, ale gdy lęk odczuwa lekarz, to już mamy
Dział sprzedaży Sales department
problem! Czego obawia się stomatolog? Ano właśnie analgezji, a tak naprawdę po-
tel.: (42) 676 28 25
numery archiwalne, tel.: 601 55 78 79
wikłań i konsekwencji prawnych tych niewłaściwie podanych. Aby ich uniknąć, lekarz
M a ster Lis
t
Pismo indeksowane
w Index Copernicus: 63,63 pkt.
Punktacja MNiSW: 6 pkt.
Nakład 6500 egz.
Wersja pierwotna – drukowana
by nie stosowała znieczuleń. A przy tym chyba każdy z nas ma przynajmniej jednego
pacjenta „pod szczególną ochroną”, który bez uprzedniego znieczulenia nie pozwoli
powinien mieć wiedzę, umiejętności i przy każdym podawanym znieczuleniu dużo
pokory zawodowej.
Z tym większym przekonaniem polecam Państwu lekturę trzech artykułów
dr. Gończowskiego.
Wszystkie wymienione produkty i nazwy są używane wyłącznie w celach identyfikacyjnych i mogą
być zastrzeżonymi znakami towarowymi odpowiednich właścicieli. Redakcja nie zwraca materiałów
niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do adjustacji, doboru tytułów i skracania nadsyłanych
materiałów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam.
2
Dwumiesięcznik Stomatologa Praktyka Polish & English Journal for Dentists
PRAKTYKA
58
IMPLANTACJA NATYCHMIASTOWA
PO URAZOWYM ZŁAMANIU SIEKACZA
W SZCZĘCE. OPIS PRZYPADKU
lek. dent. Łukasz Podlewski
dr hab. n. med. Jan Pietruski
64
STRES A ZMIANY NA BŁONIE
ŚLUZOWEJ JAMY USTNEJ
– PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA
THE IMPACT OF STRESS ON LESIONS OF THE ORAL
MUCOSA – LITERATURE REVIEW
lek. dent. Michalina Szymczak-Paluch
dr hab. n. med. Sebastian Kłosek
74
ZASTOSOWANIE WOLNYCH
PRZESZCZEPÓW TKANEK
MIĘKKICH W CELU AUGMENTACJI
DZIĄSŁA W KONTEKŚCIE LECZENIA
ORTODONTYCZNEGO – CZĘŚĆ I
THE USE OF FREE SOFT TISSUE GRAFTS IN
GINGIVAL AUGMENTATION IN THE COURSE OF
ORTHODONTIC TREATMENT – PART I
lek. dent. Bartłomiej Górski
lek. dent. Edyta Ciok
dr n. med. Maciej Zaremba
MISTRZOWIE STOMATOLOGII
KRZYSZTOF
GOŃCZOWSKI
8
BRAK BÓLU I STRESU PODCZAS LECZENIA
ATRAUMATYCZNA TECHNIKA
WYKONYWANIA ZNIECZULEŃ MIEJSCOWYCH
W STOMATOLOGII
WYBRANE TECHNIKI ZNIECZULANIA
38
MIEJSCOWEGO W STOMATOLOGII
6
STAN HIGIENY JAMY USTNEJ OSÓB
Z DYSFUNKCJAMI WZROKU
CONDITION OF ORAL HYGIENE IN THE PEOPLE
WITH VISION DYSFUNCTIONS
STOMATOLOGICZNEGO – FIKCJA CZY
RZECZYWISTOŚĆ?
NO PAIN AND STRESS DURING
DENTAL TREATMENT – FICTION
OR REALITY?
24
82
lek. dent. Aryan Khaleel
88
LECZENIE PULPOPATII ZĘBÓW
MLECZNYCH – PRZEGLĄD
PIŚMIENNICTWA
TREATING PULP DISEASES IN DECIDUOUS TEETH –
LITERATURE REVIEW
lek. dent. Paulina Pieniążek-Adamiec
dr n. med. Daria Pietraszewska
dr hab. n. med. Lidia Postek-Stefańska
SPIS TREŚCI
EDUKACJA
98
WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE
RÓŻNYCH PREPARATÓW NA BAZIE MTA
– PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA. CZĘŚĆ 2:
WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE
THE PHYSICOCHEMICAL PROPERTIES OF
DIFFERENT MTA-BASED FORMULATIONS
– LITERATURE REVIEW. PART 2: PHYSICAL
PROPERTIES
lek. dent. Marta Ćwiklińska
dr n. med. Piotr Ciesielski
dr hab. n. med. Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska,
prof. nadzw.
104
PRZYDATNOŚĆ PRÓBY PAZNOKCIOWEJ
I PODPAZNOKCIOWEJ W NAUCZANIU
SIŁY NACISKU PODCZAS
ZGŁĘBNIKOWANIA KIESZONEK PRZEZ
STUDENTÓW III, IV I V ROKU WYDZIAŁU
LEKARSKO-STOMATOLOGICZNEGO
dr n. med. Renata Samulak-Zielińska
lek. dent. Mariusz Suwała
lek. dent. Marcin Reguła
Agnieszka Giermak,
Monika Hanclich,
dr hab. n. med. Elżbieta Dembowska
112
Ogólnopolski Program Edukacyjny
Repetitio est… 4/16
118
Szkoleniowo-wystawiennicze imprezy
stomatologiczne na świecie
120
Znalezione w DENTONET
PERYSKOP
130 Niewerbalna komunikacja
Mariusz Oboda,
Marta Stanicka
134
Poradnia
PO GODZINACH
138 Weź na ząb: Bari
Tomasz Hankiewicz
142 Krzyżówka z hasłem
STAJESZ SIĘ CORAZ
LEPSZYM STOMATOLOGIEM?
DAJ RÓWNIEŻ SZANSĘ
SWOJEJ ASYŚCIE!
IV Ogólnopolska Konferencja
Higienistek i Asystentek
Stomatologicznych
więcej informacji na www.asysdent2017.pl
e-Dentico nr 5 (57) / 2015
7
Brak bólu i stresu podczas leczenia stomatologicznego
– fikcja czy rzeczywistość?
BRAK BÓLU I STRESU PODCZAS
LECZENIA STOMATOLOGICZNEGO –
FIKCJA CZY RZECZYWISTOŚĆ?
praca recenzowana
Streszczenie: Jednym z największych i najtrudniejszych wyzwań nowoczesnej medycyny jest eliminacja lub maksymalna redukcja lęku, stresu i bólu
związanego z leczeniem stomatologicznym. Dolegliwości te są powszechne
i dotyczą w różnym stopniu zaawansowania praktycznie wszystkich pacjentów. W przypadku pacjentów z zaawansowaną dentofobią leczeniem przyczynowym będzie wdrożenie specjalistycznego protokołu postępowania
obejmującego dodatkowe procedury medyczne oraz modyfikację konwencjonalnie stosowanych schematów leczenia stomatologicznego. Wymaga to
indywidualnego podejścia do pacjenta i selekcji metody sedoanalgezji, która
zapewni maksymalną efektywność przy najmniejszym ryzyku efektów ubocznych. Przy obecnym poziomie zaawansowania stomatologii problem nadmiernego strachu, stresu, czy wręcz dentofobii może być stosunkowo łatwo
i przewidywalnie ograniczony, a bardzo często zupełnie wyeliminowany.
W artykule omówiono poszczególne metody zwalczania lęku, stresu i bólu
związanego z leczeniem stomatologicznym.
Słowa kluczowe: znieczulenie miejscowe w stomatologii,
techniki znieczulania w szczęce i żuchwie
Abstract: One of the biggest and most difficult
challenges of modern medicine is the elimination or maximum reduction of anxiety, stress and
pain associated with the dental treatment. These
problems are widespread and concern in various
stages virtually all patients. For patients with severe
dental fear standard treatment will be the implementation of special protocol including additional
medical procedures and modifying existing ones.
That requires an individual approach to the patient
and appropriate selection of the sedation method
which ensures maximum efficiency with the minimal risk of the side effects. At the current level of
dental knowledge the problem of excessive fear,
stress or even dental phobia can be relatively easily
and predictably limited and very often completely
eliminated.
The article discusses various methods of dental sedation to reduce anxiety, stress and pain associated
with the dental treatment.
Key words: local anaesthesia in dentistry,
anesthesia techniques in maxilla and mandible
dr n. med., lek. stom. Krzysztof Gończowski
Magnadent. Prywatna Praktyka Stomatologiczna
Kierownik: dr n. med. Krzysztof Gończowski
Adres korespondencyjny, mailing address:
dr n. med. Krzysztof Gończowski
Magnadent
ul. Radzikowskiego 138, 31-342 Kraków
tel.: 727 55 66 00
e-mail: [email protected]
8
Krzysztof Gończowski
J
ednym z największych i najtrudniejszych wyzwań nowoczesnej medycyny jest eliminacja lub maksymalna redukcja lęku, stresu i bólu związanego z leczeniem stomatologicznym. Dolegliwości te
są powszechne i dotyczą w różnym stopniu zaawansowania praktycznie wszystkich pacjentów [1]. Strach przed leczeniem stomatologicznym jest drugim najczęstszym lękiem, zaraz po strachu związanym z publicznymi wystąpieniami [2].
U 5–15% populacji powszechnie odczuwany strach przed wizytą u dentysty
przybiera bardziej zaawansowaną i niebezpieczną formę, określaną jako dentofobia [3]. Jest to złożona i bardzo trudna
do leczenia choroba, gdyż wdrożenie
samego leczenia stomatologicznego jest
nie tylko bardzo trudne, lecz także niewystarczające. W przypadku pacjentów
z zaawansowaną dentofobią leczeniem
przyczynowym będzie wdrożenie specjalistycznego protokołu postępowania,
obejmującego dodatkowe procedury
medyczne oraz modyfikację konwencjonalnie stosowanych schematów leczenia
stomatologicznego.
Bardzo często wymaga to indywidualnego podejścia do pacjenta i przeprowadzenia analizy przyczyn obecnego stanu.
W wielu sytuacjach konieczne jest wdrożenie leczenia wielospecjalistycznego,
prowadzonego przez zespół lekarzy i psychoterapeutów. Konsekwencje nieleczonej dentofobii stanowią realne zagrożenia
dla zdrowia, a w skrajnych przypadkach
życia pacjenta (np. bakteryjne zapalenie
wsierdzia na skutek zakażenia odogniskowego w rejonie nieleczonych zębów
w jamie ustnej). Pacjenci z dentofobią nie
podejmują leczenia stomatologicznego
aż do momentu, kiedy wszystkie „domowe” sposoby kontroli bólu nie zawiodą.
Praktycznie jedynym czynnikiem zmuszającym ich do podjęcia jakiegokolwiek
leczenia stomatologicznego jest silny ból
zęba, nieustępujący po ogólnie dostęp-
nych lekach przeciwbólowych. Analizując
skutki zdrowotne oraz społeczne takiego
zachowania, należy także wziąć pod uwagę znacznie wyższy poziom stresu u samych stomatologów, którzy podejmują
próby udzielenia pomocy takim pacjentom. Według badań Kahna i wsp. ponad
57% dentystów stwierdziło, że największym stresem i źródłem frustracji w ich
życiu zawodowym jest leczenie pacjentów z dentofobią [4]. Z kolei analizując
ten problem z punktu widzenia pacjenta,
najczęściej wymieniane oczekiwania pacjentów wobec stomatologów właściwie
ograniczają się do dwóch najważniejszych parametrów [5]:
1. bezbolesnego wykonania znieczulenia,
2. bezbolesnego przebiegu całego leczenia.
Oczywiście pacjenci wskazują także na
inne czynniki wpływające na poziom bólu
i strachu, ale żaden z nich nie ma takiego
znaczenia jak te dwa wyżej wymienione.
Z kolei na podstawie badań klinicznych
wiadomo, że około 18% pacjentów
deklaruje częstsze wizyty u stomatologa,
przy założeniu ograniczenia związanego
z tym strachu i stresu [6]. Przy obecnym
poziomie zaawansowania stomatologii
problem nadmiernego strachu, stresu,
czy wręcz dentofobii, może być stosunkowo łatwo i przewidywalnie ograniczony,
a bardzo często zupełnie wyeliminowany.
Sedacja (uspokojenie) jest to obniżenie
aktywności ośrodkowego układu nerwowego za pomocą środków farmakologicznych lub metodami niefarmakologicznymi bez wyłączenia świadomości (możliwe
jest jednak częściowe jej ograniczenie) [2,
7]. Dochodzi wówczas do zmniejszenia
napięcia i niepokoju, często w połączeniu
z sennością i efektem przeciwbólowym.
Ponieważ sedacja często samoistnie ma
też działanie przeciwbólowe lub świadomie jest łączona z innymi metodami
MASTERS OF DENTISTRY NO PAIN AND STRESS DURING
DENTAL TREATMENT – FICTION
OR REALITY?
O
ne of the greatest and most difficult
challenges ahead of contemporary
medicine is the elimination or maximum
reduction of the anxiety, stress and pain associated with dental treatment. These problems are common and affect – to a various
extent – practically all patients [1].
Fear of dental treatment is the second most
often encountered type of fear, just after
fear of making public appearances [2]. In
5–15% of the population, the commonly
experienced fear of a visit to a dental office
takes a more advanced and dangerous
form, referred to as dentophobia [3]. Due
to the fact that carrying out dental treatment is not only hard but also insufficient,
dentophobia is a complex and difficult to
treat disease. In case of patients suffering
from an advanced form of dentophobia,
the causal treatment will include the introduction of a specialised protocol which
involves additional medical procedures
and a modification of conventionally
applied dental treatment schemes. An
individual approach to each patient and
carrying out an analysis of the causes of
the current condition are often required.
Implementing multidisciplinary treatment,
conducted by a team of practitioners and
psychotherapists, is necessary in many
situations. Consequences of untreated
dentophobia constitute a real threat to the
patient’s health and, in extreme cases, to his
or her life (e.g. bacterial endocarditis resulting from a focused infection in the region
of untreated teeth within the oral cavity).
Patients suffering from dentophobia do not
begin any form of dental treatment until
all “home” methods of pain alleviation and
management have failed. Virtually the only
factor that forces them to begin any form of
dental treatment is strong toothache, which
does not subside after the application of
generally available analgesics. By analysing the health-related and social effects of
such behaviour, attention needs to be paid
to a significantly higher level of stress in
the very dental practitioners who make an
attempt to help such patients. According to
research studies by Kahn et al., more than
57% of dental practitioners admitted that
treating patients with dentophobia was the
biggest source of stress and frustration in
their professional life [4]. Meanwhile, when
analysing this problem from the patient’s
perspective, the most common expectations towards dental practitioners are practically limited to the following two most
important parameters [5]:
1) painless anesthetisation;
2) painless procedure from start to end.
Obviously, patients indicate other factors
that affect the level of fear and pain, but
none of them is of such high importance
as the ones mentioned above. On the
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
9
Atraumatyczna technika wykonywania znieczuleń miejscowych w stomatologii
ATRAUMATYCZNA TECHNIKA
WYKONYWANIA ZNIECZULEŃ
MIEJSCOWYCH W STOMATOLOGII
ATRAUMATIC TECHNIQUE OF PERFORMING LOCAL ANESTHESIA IN DENTISTRY
praca recenzowana
Streszczenie: Znieczulenia miejscowe są rutynowymi zabiegami wykony-
Abstract: Local anesthesia are routine treatments
performed by dentists always when expected
patients’ pain caused by diagnostic or therapeutic
procedure. Fear of pain during dental treatment is
one of the most common causes of traumatic experiences of patients. In extreme cases, it may be
a cause of discontinuation of the dental treatment.
Effective and comfortable performance of local anesthesia ensures painless treatment.
The article discusses step-by-step protocol of performing local anesthesia procedure using universal
atraumatic injection technique and classic manual
syringe type carpoule.
Key words: local anaesthesia in dentistry,
atraumatic injection technique
wanymi przez lekarzy stomatologów zawsze wtedy, gdy u pacjentów spodziewane są dolegliwości bólowe spowodowane procedurą diagnostyczną
lub leczniczą. Strach przed bólem w trakcie leczenia stomatologicznego jest
jedną z najczęstszych przyczyn traumatycznych doznań pacjentów. W skrajnych przypadkach może być to przyczyną zaniechania leczenia. Efektywne
i komfortowe dla pacjenta wykonanie znieczulenia miejscowego gwarantuje
bezbolesność leczenia.
W artykule omówiono poszczególne etapy wykonywania znieczulenia miejscowego z zastosowaniem uniwersalnej atraumatycznej techniki wkłucia oraz
klasycznej manualnej strzykawki typu karpula.
atraumatyczna technika wkłucia
Magnadent
tel.: 727 55 66 00
24
E
fektywne oraz bezbolesne znieczulenie miejscowe jest jednym z najważniejszych i najczęściej wykonywanych zabiegów przez lekarzy dentystów.
Z procedurą tą wiążą się bardzo konkretne oczekiwania tak ze strony pacjenta,
jak i lekarza. Pacjenci oczekują najczęściej braku dolegliwości bólowych związanych z samym zabiegiem znieczulania
oraz całkowitej bezbolesności właściwej
procedury leczniczej. Dentyści liczą na
komfort pracy związany z dobrą współpracą pacjenta, który dzięki znieczuleniu miejscowemu nie odczuwa bólu.
Z drugiej jednak strony, znieczulenie
miejscowe jest na tyle traumatycznym,
bolesnym i stresującym przeżyciem
dla pacjenta, że często jego wykonanie
jest związane z podwyższonym ryzykiem wystąpienia objawów ubocznych,
włącznie z powikłaniami realnie zagrażającymi zdrowiu i życiu pacjenta. Nie chodzi tutaj o potencjalne efekty uboczne
wywoływane przez sam lek znieczulający miejscowo (anafilaksja, powikłania ze
strony układu krążenia lub OUN po nieumyślnym podaniu donaczyniowym),
a o potencjalnie niebezpieczne reakcje
na podłożu psychogennym, wywołane
stresem oraz fizycznym bólem w trakcie
znieczulania (od niegroźnych omdleń na
zasadzie odruchu wazodepresyjnego,
przez przełomy nadciśnieniowe, aż do
bezpośrednio zagrażających życiu epizodów zatorowości i zaburzeń rytmu serca). Znieczulenia miejscowe w stomatologii mogą i powinny być wykonywane
maksymalnie komfortowo i bezboleśnie
dla pacjenta. Niezwykle istotne w tym
przypadku jest właściwe podejście stomatologa do zestresowanego pacjenta,
obejmujące nie tylko wysoki poziom
technicznego wyszkolenia, odpowiedni
dobór nowoczesnego leku oraz metody
podania, ale także odpowiedni poziom
empatii oraz zaangażowania dentysty
w maksymalnie atraumatyczne znieczu-
lenie (ryc. 1). Jeżeli lekarz dentysta sam
nie wierzy w możliwość bezbolesnego
znieczulenia i jednocześnie nie komunikuje się we właściwy sposób z pacjentem pozostającym pod wpływem bardzo
dużego stresu, nie ma możliwości wykonania atraumatycznego znieczulenia
miejscowego. Tylko odpowiednie połączenie tych dwóch aspektów – technicznego i emocjonalnego – może zapewnić
sukces w znieczulaniu miejscowym.
Poniżej zaprezentowano opis poszczególnych etapów najbardziej uniwersalnej atraumatycznej techniki wykonywania znieczuleń miejscowych w stomatologii – z wykorzystaniem manualnej
strzykawki typu karpula.
Etap 1. Zebranie wywiadu
medycznego
W przypadku pacjentów pierwszorazowych niezwykle istotne jest zebranie
pełnego wywiadu oraz założenie indywidualnej dokumentacji medycznej.
Można to wykonać w formie bezpośredniej rozmowy z pacjentem lub sprawdzić i omówić tylko wybrane fragmenty
z wcześniej wypełnionej ankiety o stanie
zdrowia (ryc. 2). W sytuacji planowania
wykonywania zabiegów stomatologicznych u pacjentów z nasiloną reakcją
stresową o typie dentofobii zaleca się
bezpośrednie zbieranie wywiadu medycznego przez lekarza, ze względu na
możliwość nawiązania rozmowy i uspokojenia pacjenta samym zaangażowanym podejściem dentysty. Pacjent powinien znajdować się w pozycji siedzącej,
na wysokości mniej więcej równej wysokości lekarza. Stosując ankietę o stanie
zdrowia, należy upewnić się, że pacjent
zrozumiał wszystkie pytania. Pacjenci,
którzy doświadczyli bólu podczas znieczulania lub mieli wykonane nieefektywne znieczulenie, są bardzo sceptycznie
nastawieni do leczenia stomatologicz-
MASTERS OF DENTISTRY nego i wymagają indywidualnego podejścia ze strony lekarza. Pod względem
bezpieczeństwa znieczulenia miejscowego kluczowymi elementami wywiadu
medycznego są informacje dotyczące:
• wcześniejszych epizodów nadwrażliwości na LZM (leki znieczulające miejscowo),
• aktualnie przyjmowanych leków (reakcje krzyżowe),
• współistniejących chorób ogólnych,
• poziomu stresu związanego ze znieczuleniem miejscowym,
• ciąży – w przypadku kobiet.
W sytuacji wykonywania znieczulenia
miejscowego u pacjenta z już założoną
dokumentacją medyczną, po jej przejrzeniu należy tylko spytać, czy od ostatniej wizyty nie zaszły jakieś istotne zmiany w stanie zdrowia pacjenta.
Etap 2. Omówienie znieczulenia
miejscowego
Kolejnym krokiem jest krótkie i proste
wyjaśnienie pacjentowi, na czym polega
dany typ znieczulenia, jakie jest ryzyko
powikłań i jak mogą one wyglądać oraz
czego powinien oczekiwać po wykonaniu znieczulenia. W przypadku pacjentów z nasiloną dentofobią w ramach tej
procedury zaleca się, aby dentysta szczególnie wyraźnie podkreślił zalety danej
metody znieczulenia i dokładnie omówił
przewidywany zakres znieczulenia. Ze
względów formalno-prawnych niedopuszczalne jest zatajenie przed pacjentem (nawet z zaawansowaną dentofobią) potencjalnego ryzyka powikłań po
wykonaniu znieczulenia miejscowego.
Etap ten kończy się podpisaniem przez
pacjenta odpowiednio omówionej
i wyjaśnionej zrozumiałym dla pacjenta
językiem zgody na wykonanie znieczulenia (ryc. 3). W praktyce klinicznej indywidualna zgoda pacjenta na wykonanie
znieczulenia miejscowego jest najczęściej zawarta w bardziej rozbudowanym
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
25
10
11 a
11 b
Ryc. 10. Lek znieczulający powierzchniowo
powinien być nałożony tylko i wyłącznie
punktowo, bezpośrednio w miejscu planowanego wkłucia igły. Żel należy wcierać
w błonę śluzową przez minimum 1–2 minuty za pomocą sterylnej pałeczki bawełnianej
oraz dokładnie usunąć pozostałości, tak aby
w trakcie wkłuwania nie wprowadzić igłą
resztek leku znieczulającego powierzchniowo do tkanek pacjenta. Efektywny klinicznie
zasięg znieczulenia powierzchniowego błony śluzowej to około 2–3 mm.
Ryc. 11 a, b. Jednym z najbardziej kluczowych momentów dla ograniczenia stresu
pacjenta jest chwila, kiedy lekarz sięga po
przygotowaną karpulę lub odbiera ją z rąk
asystentki. Najważniejszym elementem jest
utrzymanie karpuli z odbezpieczoną igłą
cały czas poza linią wzroku pacjenta. Zaleca się, aby procedura uchwycenia dłonią
gotowej karpuli oraz ruch przysunięcia jej
do twarzy pacjenta przebiegały nad klatką
piersiową pacjenta lub za jego głową.
Ryc. 12. W przypadku znieczuleń w szczęce zaleca się użycie piątego palca do podparcia dłoni lekarza o bródkę pacjenta oraz
czwartego palca do podparcia karpuli od
dołu. Z kolei palec wskazujący drugiej dłoni
powinien stabilizować karpulę od góry.
12
Ryc. 13. W przypadku drobnych dłoni lekarza klasyczny uchwyt karpuli do znieczuleń
w szczęce jest trudny lub wręcz niemożliwy
do wykonania. Zalecaną wtedy techniką
trzymania karpuli jest wykorzystanie przeciwlegle działających sił pomiędzy kciukiem
dłoni trzymającej wargę a piątym palcem
dłoni z karpulą.
13
14
Ryc. 14. W celu zmniejszenia dolegliwości
bólowych związanych z wkłuwaniem igły
od strony podniebiennej (mała ilość oraz
zwarta struktura tkanki podśluzówkowej)
zaleca się, aby do rutynowego postępowania włączyć technikę bramkowania bólu.
Polega ona na ciągłym, silnym ucisku błony
śluzowej w miejscu wkłucia igły za pomocą
sterylnej pałeczki bawełnianej.
Wybrane techniki znieczulania miejscowego w stomatologii
WYBRANE TECHNIKI ZNIECZULANIA
MIEJSCOWEGO W STOMATOLOGII
SELECTED TECHNIQUES OF LOCAL ANAESTHESIA IN DENTISTRY
praca recenzowana
Streszczenie: Wszystkie zabiegi wykonywane przez lekarzy stomatologów,
włączając także procedury diagnostyczne, nierozłącznie związane są ze
znacznym napięciem nerwowym pacjentów oraz bardzo często z różnego
stopnia dolegliwościami bólowymi. Jest to jeden z kluczowych problemów
w relacjach lekarz stomatolog–pacjent. Bezbolesne wykonywanie zabiegów
stomatologicznych jest jednym z najważniejszych kryteriów oceny lekarzy
stomatologów przez pacjentów. W praktyce u przeważającej większości
pacjentów traumatyczne dla nich zabiegi diagnostyczno-lecznicze mogą być
wykonane całkowicie bezboleśnie, pod warunkiem zastosowania odpowiednich leków znieczulających miejscowo oraz technik ich podawania.
W artykule omówiono wybrane klasyczne techniki znieczuleń miejscowych
z wykorzystaniem manualnej metalowej strzykawki typu karpula.
techniki znieczulania w szczęce i żuchwie
Abstract: All treatments performed by dentists, including the diagnostic procedures, are inextricably
connected with considerable nervous tension of
the patients and very often with varying degrees
of pain. This is one of the key problems in the relationship between the dentist and patient. Painless
and effective local anesthesia procedure is one of
the most important factors for evaluation of the
dentists by patients. In clinical practice, the vast
majority of patients with traumatic experience of
inefficient dental anesthesia can be treated totally
painless, provided that appropriate local anesthetic
drug and clinical technique of administration will
be used.
The article discusses some classic techniques of
local anesthesia with the usage of manual syringe
type carpoule.
Key words: local anaesthesia in dentistry, local
anesthesia techniques in maxilla and mandible
Magnadent
tel.: 727 55 66 00
38
Celem iniekcji wewnątrzustnych z lekiem
znieczulającym miejscowo jest zapobieganie wystąpieniu bólu w trakcie różnego rodzaju zabiegów stomatologicznych.
Technika wykonania znieczulania miejscowego zależy od lokalizacji oraz rodzaju planowanego zabiegu stomatologicznego.
Poniżej przedstawiono opis wybranych
klasycznych technik znieczulania miejscowego z zastosowaniem metalowej karpuli.
I. Znieczulenia w szczęce
Uzyskanie klinicznie akceptowalnego
i komfortowego dla pacjenta znieczulenia miejscowego w szczęce nie stanowi
problemu dla większości lekarzy stomatologów. Kości szczękowe, a zwłaszcza
ich wyrostki zębodołowe, charakteryzują
się porowatą konstrukcją, co umożliwia
łatwą i szybką dyfuzję leków znieczulających miejscowo do wierzchołków korzeni zębów zakwalifikowanych do leczenia.
Z tego powodu większość lekarzy stomatologów stosuje, jako metodę z wyboru,
technikę znieczulenia nadokostnowego,
zwaną także popularnie metodą „nasiękową”. Są jednak sytuacje kliniczne, kiedy ta
najbardziej popularna metoda zawodzi
(naciek zapalny lub ropień w okolicy okołowierzchołkowej), jest niewystarczająca
(leczenie wielu zębów w szczęce podczas
jednej wizyty) lub jest zbyt obciążająca dla
pacjenta, np. ze względu na dużą dawkę
leku (efektywniejsze znieczulenie można
osiągnąć, podając mniejszą dawkę leku,
ale metodą bloku przewodowego, zamiast
wielokrotnego ostrzykania pola zabiegowego). W takich sytuacjach niezbędne jest
wykonanie znieczuleń miejscowych metodą przewodową.
Znieczulenie
nadokostnowe
(„nasiękowe”), (ryc. 1)
Obszar efektywnego znieczulenia:
• Ząb w okolicy podania
• Okostna oraz dziąsło po stronie wargowej, przylegające do znieczulanego
zęba
• Część wargi, policzka oraz skrzydełka
nosa po stronie znieczulanego zęba
– ze względu na dyfuzję leku w przednim rejonie łuku zębowego
Wskazania:
• Leczenie jednego lub dwóch zębów
• Zabiegi chirurgiczne na tkankach
miękkich i twardych po stronie wargowej w okolicy przylegającej do znieczulanego zęba
Miejsce wkłucia:
• Błona śluzowa w przedsionku jamy
ustnej na wysokości wierzchołka korzenia znieczulanego zęba
Zalecane parametry techniczne znieczulenia:
• Igła: średnica: 0,3/0,4 mm = 30/27 G,
długość: 16 mm
• Kąt wprowadzenia: równolegle do
osi długiej znieczulanego zęba oraz
wzdłuż płaszczyzny równoległej do
stoku wyrostka zębodołowego szczęki, ścięciem igły do kości
• Prędkość wkłuwania igły: 1–2 mm/
4–6 s
• Głębokość wkłucia igły: najczęściej
3–6 mm
• Czas wykonywania znieczulenia: nie
krócej niż 20–30 s
• Prędkość wstrzykiwania leku: nie szybciej niż 1 ml/1 min
• Zalecana objętość podanego leku:
0,6 ml
Kluczowe elementy techniki wykonania:
• Pacjent otwiera usta do niepełnej szerokości (zbyt szerokie otwarcie spowoduje napięcie policzków, co znacznie
utrudnia dostęp do punktu wkłucia)
• Odciągnąć wargę górną oraz napiąć tkanki miękkie w okolicy punktu
wkłucia
• Osuszyć śluzówkę oraz nałożyć lek
znieczulający powierzchniowo (naj-
MASTERS OF DENTISTRY częściej w formie żelu) za pomocą sterylnego wacika bawełnianego (wcieranie w powierzchnię błony śluzowej
przez minimum 1 min oraz usunięcie
pozostałości)
• W celu zmniejszenia dolegliwości bólowych podczas wkłuwania igły należy
zastosować technikę ścieżki znieczulenia – wolne podawanie niewielkiej
ilości leku znieczulającego w trakcie
przesuwania igły w tkankach miękkich
• Nie dopuścić do kontaktu igły z kością, gdyż wywołuje to dolegliwości
bólowe pacjenta (średnia głębokość
wkłucia igły to 3–6 mm, mezjalnie od
szczytu wierzchołka kła); w przypadku
kontaktu z kością wycofać igłę o około
1 mm, aby nie doszło do wstrzyknięcia
podokostnowego
• Wykonać
aspirację
(pozytywna
w mniej niż 1%) oraz wolno podać
lek znieczulający (0,6 ml w czasie nie
krótszym niż 20–30 s z maksymalną prędkością 1 ml/1 min); odczekać
z rozpoczęciem leczenia 3–5 min po
wykonaniu znieczulenia
Znieczulenie przedniej
gałęzi środkowego nerwu
zębodołowego górnego
(AMSA – Anterior Middle
Superior Alveolar nerve
block), (ryc. 2)
Obszar efektywnego znieczulenia:
• Siekacze, kieł, przedtrzonowce po
znieczulonej stronie szczęki
• Dziąsło po stronie policzkowej przylegające do wyżej wymienionych zębów
• Dziąsło po stronie podniebiennej
przylegające do wyżej wymienionych
zębów od wysokości wolnego brzegu
dziąsła do linii pośrodkowej
Wskazania:
• Leczenie więcej niż jednego zęba
w obszarze szczęki – od przyśrodkowego siekacza do drugiego
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
39
1a
Znieczulenie
nadokostnowe
(„nasiękowe”)
Ryc. 1 a–c. Znieczulenie nadokostnowe
(„nasiękowe”) zęba 12:
a) obszar efektywnego znieczulenia,
b) punkt wkłucia wewnątrzustnie,
c) technika wykonania.
1b
1c
MASTERS OF DENTISTRY dr n. med., lek. stom. Krzysztof Gończowski
Specjalista stomatologii zachowawczej i endodoncji
Kierownik medyczny, wykładowca oraz twórca autorskiego systemu mikronarzędzi operacyjnych przeznaczonych do usuwania złamanych fragmentów
instrumentów endodontycznych z kanałów korzeniowych (FRS – File Removal System® by Dr. K. Gończowski – Chifa). Specjalizuje się w powtórnym leczeniu endodontycznym najtrudniejszych przypadków,
takich jak: usuwanie złamanych instrumentów endodontycznych, zamykanie perforacji, leczenie resorpcji wewnętrznych i zewnętrznych, leczenie zębów
z anomaliami anatomicznymi, powtórne udrażnianie
wypełnionych kanałów korzeniowych, odnajdowanie zobliterowanych kanałów korzeniowych i wiele
innych. Jego szczególną pasją zawodową jest poznawanie i wdrażanie nowych metod ograniczania bólu
i stresu związanego z leczeniem stomatologicznym.
Od ponad 15 lat prowadzi wykłady oraz szkolenia praktyczne dla lekarzy dentystów w Polsce i na świecie
(wykładał w ponad 30 krajach w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej) z zakresu endodoncji, komfortowych
i efektywnych znieczuleń miejscowych oraz sedacji i sedoanalgezji w stomatologii.
Wspólnie z dr. Marcinem Krupińskim prowadzi autorski Study Club dla stomatologów (www.gkmstudy.pl),
gdzie przekazuje swoją wiedzę i doświadczenia praktyczne.
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przez 7 lat pracował jako asystent
i wykładowca w Instytucie Stomatologii CMUJ (Zakład Propedeutyki Stomatologii
Zachowawczej i Stomatologii Zintegrowanej, Pracownia Stomatologii
Zachowawczej i Endodoncji). Od 2001 roku prowadzi prywatną praktykę
stomatologiczną w Krakowie MAGNADENT.
W 2005 roku otrzymał stopień doktora nauk medycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego
w Krakowie, a w 2007 roku tytuł specjalisty stomatologii zachowawczej i endodoncji.
Dwukrotnie przebywał na stypendiach naukowych w Niemczech (Uniwersytet
w Kolonii oraz Uniwersytet w Monachium).
Jest członkiem polskich i międzynarodowych towarzystw naukowych:
ESE (European Society of Endodontology), ERC (European
Resuscitation Council), SAAD (Society for the Advancement
of Anaesthesia in Dentistry). Opublikował ponad 30 prac
naukowych w polskich i zagranicznych czasopismach
stomatologicznych. Otrzymał wiele nagród za badania
naukowe, między innymi czterokrotnie CED Travel
Stipend (IADR) oraz Expertise Talent Award Europe for
Young Scientists. Posiada prawo wykonywania zawodu
lekarza stomatologa w Polsce oraz w Norwegii.
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
57
PRAKTYKA
Implantacja natychmiastowa po urazowym złamaniu siekacza w szczęce. Opis przypadku
IMPLANTACJA NATYCHMIASTOWA
PO URAZOWYM ZŁAMANIU SIEKACZA
W SZCZĘCE. OPIS PRZYPADKU
IMMEDIATE IMPLANTATION AFTER A MAXILLARY INCISOR TRAUMATIC FRACTURE. CASE REPORT
praca recenzowana
Streszczenie: Najczęstszym wskazaniem do natychmiastowej implantacji
Abstract: The most common indication for im-
jest uszkodzenie struktury przednich zębów bez współistniejącego uszkodzenia tkanek wyrostka. Procedura ta stanowi jednak duże wyzwanie kliniczne,
szczególnie gdy wykonywana jest w strefie estetycznej.
W pracy przedstawiono przypadek natychmiastowej implantacji i uzupełnienia
siekacza w szczęce, złamanego na skutek urazu.
mediate implantation is trauma of the structure
of anterior teeth without a concomitant injury
of alveolar tissues. This procedure, however, is
a significant clinical challenge, especially when
conducted in the aesthetic zone.
A case of immediate implantation and restoration of a maxillary incisor fractured as a result of
trauma was presented in this article.
Słowa kluczowe: uraz, implantacja natychmiastowa,
Key words: trauma, immediate
implantation, soft tissue augmentation
augmentacja tkanek miękkich
lek. dent. Łukasz Podlewski1, dr hab. n. med. Jan Pietruski2
Indywidualna Praktyka Lekarska w Człuchowie
Małgorzata i Jan Pietruscy. Praktyka Stomatologiczna
w Białymstoku
1
2
Adres korespondencyjny,
mailing address:
lek. dent. Łukasz Podlewski
Indywidualna Praktyka Lekarska
ul. Kasztanowa 21, 77-300 Człuchów
tel.: (59) 834 34 77
58
PRAKTYKA
Implantacja natychmiastowa po urazowym złamaniu siekacza w szczęce. Opis przypadku
korona przykręcana do implantu. Pacjent
był usatysfakcjonowany wynikiem leczenia, mimo nieznacznego – około 0,5-milimetrowego zmniejszenia pionowego wymiaru dystalnej brodawki (ryc. 10).
Dyskusja
Implantacja w odcinku estetycznym zawsze stanowi duże wyzwanie, w związku z czym wymaga wnikliwego badania
i planowania. Nadrzędnym celem leczenia
implantologicznego w tej okolicy jest zachowanie nienaruszonej architektury tkanek miękkich, z harmonijnym przebiegiem
girlandy dziąsłowej, zachowaniem proporcji koron oraz odpowiedniej wysokości
brodawek międzyzębowych. Z punktu widzenia pacjenta, uraz i utrata zęba są niewątpliwie niekomfortowym stanem, nie
dziwi więc dążenie do jak najszybszego
jego uzupełnienia. Implantacja natychmiastowa rozwiązuje problem oczekiwania na
wygojenie zębodołu i daje możliwość bezpośredniego tymczasowego uzupełnienia
utraconego zęba [7]. Pozwala więc znacznie skrócić czas leczenia, ale też ogranicza
liczbę zabiegów chirurgicznych [8]. Jest
ponadto procedurą bardzo efektywną,
bowiem odsetek przetrwania implantów
po roku od obciążenia wynosi 94–97%
[3, 9–11]. Porównywalny odsetek przetrwania implantów (93%) uzyskiwany jest
w odroczonym o 3 miesiące protokole chirurgicznym [12–14]. Dlatego też w przypadku, gdy istnieją anatomiczne warunki
do implantacji natychmiastowej, nie ma
przesłanek, aby czekać na wygojenie rany
poekstrakcyjnej. Innym aspektem jest wykonanie uzupełnienia tymczasowego na
implancie, które warunkowane jest wartością pierwotnej stabilizacji implantu, nie
mniejszą niż 32 Ncm [15]. Przy niższej pierwotnej stabilizacji nie zaleca się natychmiastowego funkcjonalnego obciążenia
implantu, ze względu na wyższy odsetek
niepowodzeń [15]. Jednakże, ze względu
na konieczność utrzymania konturu tkanek miękkich po ekstrakcji, które pozosta-
27
1
wione bez uzupełnienia szybko zapadają
się, bezwzględnie wymagane jest wykonanie korony tymczasowej. W przypadku
niskiej pierwotnej stabilizacji implantu powinna być to precyzyjnie przygotowana
korona tymczasowa, przymocowywana
do sąsiednich zębów. Postępowanie takie
daje największe szanse na zachowanie
architektury girlandy dziąsłowej, a co za
tym idzie, wysokości mezjalnej i dystalnej
brodawki.
W opisanym przypadku doszło do nieznacznej utraty wysokości brodawek:
dystalnej – o około 0,5 mm i mezjalnej –
o około 0,2 mm. Jednakże uzyskane własne wyniki korelują z wynikami innych
autorów. Kan i wsp. [3] opisali 0,5-milimetrową utratę wysokości mezjalnej brodawki, a dystalnej o 0,3 mm. Brzeg dziąsła na
docelowej koronie uformowano nieco
bardziej dokoronowo w porównaniu do
analogicznego zęba. Postępowanie takie
wydaje się prawidłowe ze względu na
fakt, że w pierwszym roku funkcjonowania
2
Ryc. 1. Poddziąsłowe złamanie korzenia zęba 11 kwalifikujące ząb do usunięcia. Ryc. 2. Implantacja natychmiastowa. Pozycja implantu zapewniająca
uzyskanie dobrego konturu tkanek wokół docelowej korony protetycznej.
Ryc. 3. Wypełnienie biomateriałem przestrzeni pomiędzy implantem a ścianami zębodołu zwiększające prawdopodobieństwo zachowania konturu
wyrostka.
3
60
PRAKTYKA
Stres a zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej – przegląd piśmiennictwa
STRES A ZMIANY NA BŁONIE
ŚLUZOWEJ JAMY USTNEJ
– PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA
praca recenzowana
Streszczenie: Stres psychiczny odgrywa w życiu współczesnego człowieka
Abstract: Psychological stress plays an impor-
bardzo dużą rolę. Ciągła ekspozycja na bodźce stresowe, połączona z brakiem
umiejętności radzenia sobie ze stresem, sprzyja powstawaniu i utrzymywaniu
się niektórych zmian patologicznych na błonie śluzowej jamy ustnej. Często
trudno jest znaleźć uchwytną przyczynę powstania tych zmian, które nierzadko nawracają i stwarzają trudności w leczeniu.
Istnieje wiele metod diagnostyki poziomu odczuwanego stresu oraz strategii radzenia sobie z nim. Metody te mogą być pomocne w diagnozowaniu
pacjentów, u których występują określone zmiany patologiczne na błonie
śluzowej jamy ustnej. Zrozumienie stresu jako czynnika etiologicznego wielu schorzeń spotykanych w jamie ustnej ma ogromne znaczenie w planie
leczenia.
tant role in everyday life of people living in the
contemporary world. Long-term exposure to
stress factors, accompanied by the lack of abilities of coping with stress, makes some pathological conditions of the oral mucosa occur more
frequently and preserve longer. It is often very
difficult to find the cause of these pathological
conditions, which may be recurrent and hard
to treat.
There are multiple methods of diagnosing stress
levels and coping with stress. They may be very
helpful in the diagnostic process of the patients
who suffer from oral mucosal diseases. It is very
important to understand that stress may be
a very important aetiological factor in case of
many oral conditions.
Słowa kluczowe: stres, testy psychologiczne, zaburzenia psychosomatyczne,
Key words: stress, psychological tests,
psychosomatic disorders, lichen planus, BMS
liszaj płaski Wilsona, BMS
lek. dent. Michalina Szymczak-Paluch, dr hab. n. med. Sebastian Kłosek
Zakład Patomorfologii Stomatologicznej,
Międzywydziałowa Katedra Patomorfologii,
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
p.o. kierownika: dr hab. n. med. Sebastian Kłosek
mailing address:
dr hab. n. med. Sebastian Kłosek
Zakład Patomorfologii Stomatologicznej UM
ul. Pomorska 251, 92-213 Łódź
tel.: (42) 675 75 43
64
Michalina Szymczak-Paluch, Sebastian Kłosek
Wstęp
Pojęcie stresu występuje w piśmiennictwie naukowym od połowy XX
wieku. Po raz pierwszy wprowadził je
endokrynolog Hans Selye, który przeprowadzał badania na zwierzętach
laboratoryjnych. Istotą oddziaływań
adaptacyjnych, które ewolucyjnie
wykształciły w organizmach żywych
zdolność do zachowań typu „walki lub
ucieczki” były zagrożenia naturalne,
takie jak nagłe zmiany w środowisku
naturalnym, katastrofy naturalne oraz
drapieżnictwo [1]. Charakterystyczną reakcją na bodziec stresowy jest
aktywacja układu autonomicznego
i osi podwzgórze–przysadka mózgowa–nadnercza. Prawidłowa reakcja na
stresor jest niezbędna do przetrwania
organizmu, z kolei zbyt słabe lub zbyt
silne pobudzenie osi podwzgórze–
przysadka mózgowa–nadnercza jest
niekorzystne i może być niebezpieczne dla zdrowia i życia. Współczesny
człowiek, żyjący w rozwiniętym społeczeństwie jest przewlekle narażony na
działanie czynników stresogennych,
takich jak problemy ekonomiczne i rodzinne, konflikty interpersonalne, zanieczyszczenie środowiska oraz hałas
[1–3].
Stres negatywny
Stres jest niezaprzeczalnie ważnym
elementem życia każdego człowieka.
Kiedy nie przekracza on zdolności adaptacyjnych danej jednostki, jest pojęciem pozytywnym, zwiększa wydolność organizmu i jego aktywność, tzw.
eustres. W znacznym nasileniu, szczególnie przy działaniu przewlekłym,
staje się zjawiskiem negatywnym,
prowadzi do zmniejszenia odporności
organizmu, a następnie może doprowadzać do powstania zaburzeń psychosomatycznych. Długotrwały stres
jest wyczerpujący dla organizmu [4].
Zaburzenia psychosomatyczne są
grupą chorób, których objawy są wywoływane zarówno przez czynniki
psychologiczne, emocjonalne, jak i organiczne [5]. Choroby psychosomatyczne stanowią obecnie około 10%
wszystkich chorób na świecie. Szacuje
się, że do roku 2020 ich liczba wzrośnie
do 15% ogółu chorób. W jamie ustnej
może się to objawiać uczuciem pieczenia, bólem, niedoborem lub nadmiernym wydzielaniem śliny, owrzodzeniami oraz nasileniem choroby przyzębia [6]. Zaburzeniami ogólnoustrojowymi, łączonymi z podłożem psychosomatycznym są m.in. choroby układu
pokarmowego, takie jak choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroby
metaboliczne, w tym cukrzyca, choroby układu naczyniowego, np. choroba wieńcowa i choroba nadciśnieniowa [7].
Stres wśród Polaków
W ciągu ostatnich lat zmieniała się sytuacja życiowa Polaków, a wraz z nią
narażenie na czynniki stresogenne
oraz odczuwanie stresu. W 2009 roku
najsilniejsze subiektywne odczuwanie
stresu podawały osoby z niestabilną
sytuacją zawodową oraz ci, którzy stracili pracę. U osób odzyskujących lub
zachowujących pracę poziom stresu
pozostawał na stałym poziomie lub
zmniejszał się w porównaniu z rokiem
2007. Zmniejszenie poziomu ogólnego stresu życiowego zaobserwowała
u siebie większość Polaków w roku
2011, by ponownie wzrósł on w 2013
roku. Jednocześnie, wraz ze wzrostem
ogólnego stresu życiowego, od połowy lat 90. ulega nasileniu zjawisko
wprowadzania w życie strategii zadaniowych radzenia sobie ze stresem
i wzmożonym napięciem emocjonalnym (tab. I) [8–10]. Badania z ostatnich
sześciu lat pokazują, że największy
PRACTICE THE IMPACT OF STRESS
ON LESIONS OF THE ORAL
MUCOSA – LITERATURE REVIEW
Introduction
The concept of stress has been present in
scientific literature since the middle of the 20th
century. For the first time it was introduced by
endocrinologist Hans Selye, who was carrying
out experiments on laboratory animals. The
essence of adaptation interactions, which
have developed evolutionarily in living
organisms, is the ability to the “fight or flight”
response to natural hazards such as sudden
changes in the natural environment, disasters
or predation [1]. A characteristic reaction to
a stress stimulus is activation of the autonomic system and the hypothalamic–pituitary
–adrenal (HPA) axis. A correct reaction to
a stressor is required for every organism to
survive, whereas inadequate or too strong
stimulation of the hypothalamic–pituitary–
adrenal axis is unfavourable and may be
dangerous for health and life. A person living
in the contemporary world in a developed
society is chronically exposed to the action of
stress factors such as financial and familyrelated problems, interpersonal conflicts,
environmental pollution and noise [1–3].
Negative stress
Stress is undoubtedly an important element
of every human being's life. When it does not
exceed a given person's adaptation capacity, stress is considered positive, because it
improves performance and activity of the
organism – the so-called eustress. When
significantly intensified, particularly in case
of having a chronic impact, stress becomes
a negative phenomenon, leads to a reduction
of immunity and may result in the development of psychosomatic disorders. Longlasting stress is exhaustive for the organism [4].
Psychosomatic disorders are a group of
diseases, the symptoms of which are caused
by psychological, emotional and organic
factors [5]. Presently, psychosomatic diseases
represent about 10% of all diseases in the
world. It is estimated that their number will
have increased to 15% by 2020. The symptoms inside the oral cavity may include: burning sensation, pain, deficiency or excessive
secretion of saliva, ulceration and intensification of a periodontal disease [6]. The systemic
diseases linked with the psychosomatic cause
are among others alimentary tract diseases,
such as gastrointestinal disease, metabolic disorders, including diabetes, vascular disorders,
e.g. coronary heart disease and hypertension [7].
Stress among Polish citizens
The social and living situation of Poles has
changed in the last few years; hence exposure
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
65
PRAKTYKA
Zastosowanie wolnych przeszczepów tkanek miękkich w celu augmentacji dziąsła
w kontekście leczenia ortodontycznego – Część I
ZASTOSOWANIE WOLNYCH
PRZESZCZEPÓW TKANEK
MIĘKKICH W CELU AUGMENTACJI
DZIĄSŁA W KONTEKŚCIE LECZENIA
ORTODONTYCZNEGO – CZĘŚĆ I
praca recenzowana
Streszczenie: Ocena biotypu przed leczeniem ortodontycznym nabiera
Abstract: A gingival biotype assessment prior
to orthodontic treatment seems to be a matter
of utmost importance in patients with gingival
recessions and reduced width of keratinized gingiva, as orthodontic movement of teeth may influence the position of surrounding soft tissues.
The aim of this part of the article was to evaluate
the contemporary knowledge on the diagnostic criteria and main causes for the occurrence
of the most prevalent mucogingival problems.
The role of orthodontic treatment as a possible
contributing factor to gingival recession development was also described.
szczególnej wagi u pacjentów z recesjami dziąsłowymi i zwężoną strefą
dziąsła zrogowaciałego, tym bardziej że ortodontyczny ruch zębów może
być czynnikiem wpływającym na położenie tkanek miękkich po zakończeniu
aktywnej fazy leczenia.
Celem pierwszej części pracy było zebranie i przedstawienie współczesnych
poglądów na temat problematyki i diagnostyki najczęściej występujących
problemów śluzówkowo-dziąsłowych oraz znaczenia leczenia ortodontycznego w kontekście ryzyka wystąpienia recesji dziąsłowych.
Słowa kluczowe: recesja dziąsła, dziąsło zrogowaciałe,
Key words: gingival recession, keratinized
gingiva, orthodontic treatment
leczenie ortodontyczne
lek. dent. Bartłomiej Górski1, lek. dent. Edyta Ciok2,
dr n. med. Maciej Zaremba1
Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia,
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Renata Górska
2
Zakład Ortodoncji,
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik: dr hab. n. med. Małgorzata Zadurska
1
74
mailing address:
lek. dent. Bartłomiej Górski
Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia WUM
ul. Miodowa 18, 00-246 Warszawa
tel.: (22) 831 21 36
Bartłomiej Górski, Edyta Ciok, Maciej Zaremba
Pojęcie biotypu
i jego ocena
Budowa i wygląd zębów, kości wyrostka zębodołowego i dziąseł nosi nazwę biotypu. Tkanki miękkie stanowią
swoiste odbicie podporowych tkanek
twardych. W piśmiennictwie funkcjonuje kilka definicji i systemów klasyfikacyjnych tego pojęcia [1–3]. W dużym
skrócie, można wyróżnić biotyp cienki
oraz biotyp gruby i ten podział wydaje
się być najbardziej uzasadniony dla celów klinicznych.
Biotyp cienki (ryc. 1) charakteryzuje
się obecnością zębów o trójkątnym
kształcie, często słabo zaznaczonym
połączeniu
szkliwno-cementowym
(CEJ – cementoenamel junction) i punktami stycznymi zlokalizowanymi blisko
brzegów siecznych. W tych przypadkach dziąsło jest cienkie i delikatne,
girlanda dziąsłowa ma przebieg wysklepiony, a brodawki międzyzębowe
są wysokie. Brak jest dokładnych wytycznych stanowiących o konkretnej
grubości tkanek. Claffey i Shanley [4]
określili dziąsło jako cienkie, gdy jego
grubość nie przekraczała 1,5 mm,
a Dembowska [5] w przypadku dziąsła
o grubości < 0,8 mm. Kość wyrostka
zębodołowego w cienkim biotypie posiada liczne dehiscencje i fenestracje.
Odmienny obraz fenotypowy można
zaobserwować w przypadku grubego
biotypu (ryc. 2). W tym przypadku korony zębów są zbliżone do kwadratu
i mają rozległe powierzchnie styczne.
Dziąsło jest grube, o umiarkowanie wyeksponowanej girlandzie dziąsłowej
i szerokich brodawkach dziąsłowych.
Grubość dziąsła w tych przypadkach
przekracza 1 mm [5].
Rodzaj biotypu i jego odpowiednie
zakwalifikowanie mają ważne implikacje kliniczne, co jest związane z różną
stabilnością tkanek i z odmiennymi
reakcjami na procesy zapalne, urazy
mechaniczne i procedury kliniczne.
Tkanki w biotypie cienkim na toczące
się procesy zapalne reagują refrakcją,
a więc powstawaniem recesji dziąsłowych i resorpcją wargowych blaszek
kostnych [6]. Gojenie po zabiegach
chirurgicznych jest nieprzewidywalne
z towarzyszącą utratą tkanki kostnej.
Z drugiej strony, tkanki w biotypie
grubym, w odpowiedzi na procesy
zapalne, częściej formują kieszenie
przyzębne, natomiast ich położenie
pozabiegowe jest prostsze do przewidzenia, a procesy resorbcyjne są mniej
nasilone.
Istnieje kilka metod oceny biotypu
dziąsła [7]. Należy wymienić ocenę
wizualną, ocenę transparencji dziąsła
z użyciem sondy periodontologicznej,
pomiar bezpośredni (bone sounding),
pomiar metodą ultasonograficzną lub
radiologiczną. Diagnostyka biotypu
powinna uwzględniać określenie wysokości i grubości dziąsła właściwego,
wysokości brodawek międzyzębowych
i koron zębów (proporcja szerokość/
wysokość) [8]. Wykorzystanie aparatów USG jest metodą o największej
obiektywności i umożliwia zachowanie wysokiej wiarygodności pomiarów,
ale jest mało praktyczne, ze względu
na ograniczoną dostępność i wysokie
koszty aparatury [9]. Z tego względu
pomiar bezpośredni z użyciem narzędzi endodontycznych, wykonywany 1,5–3 mm poniżej brzegu dziąsła
w znieczuleniu miejscowym i z odczytem na kalibratorze (z dokładnością do
0,1 mm) wydaje się być metodą najbardziej godną polecenia w codziennej praktyce. W ostatnim czasie została ponadto opisana bardzo dokładna
technika wykorzystująca narzędzia
3D [10]. Model zębów jest skanowany
PRACTICE THE USE OF FREE SOFT
TISSUE GRAFTS IN GINGIVAL
AUGMENTATION IN THE COURSE
OF ORTHODONTIC TREATMENT –
PART I
The concept of biotype and its assessment
The concept of biotype refers to the anatomy
and appearance of teeth, alveolar ridge bones
and gingiva. Soft tissues constitute a specific
reflection of supporting hard tissues. There are
several definitions and classification systems
of this concept available in the literature
[1–3]. In short, it is possible to distinguish
a thin biotype and a thick biotype, and this
division seems to be most justified for clinical
purposes.
A thin biotype (fig. 1) is characterised by the
presence of triangular teeth, insignificantly
discernible cementoenamel junction (CEJ)
and contact points located very close to
incisal edges. In these cases, the gingiva is thin
and delicate; the gingival festoon is raised,
while interdental papillae are high. There are
no precise guidelines that would indicate
specific thickness of tissues. According to
Claffey and Shanley [4], gingiva is thin when
its thickness does not exceed 1.5 mm, while
Dembowska [5] indicates that the thickness
of thin gingiva is < 0.8 mm. The bone of the
alveolar ridge in a thin biotype is characterised
by dehiscence and fenestrations.
A different phenotypical picture can be
observed in case of a thick biotype (fig. 2). In
this case, crowns of teeth are rather square
and have extensive contact surfaces. Gingiva
is thick, with a moderately exposed gingival
festoon and broad gingival papillae. Gingival
thickness exceeds 1 mm [5].
The biotype and its correct qualification have
significant clinical implications, which is associated with varied stability of tissues and with
different reactions to inflammatory processes,
mechanical injuries and clinical procedures.
Tissues in a thin biotype react to progressing inflammatory processes with refraction,
i.e. the formation of gingival recessions and
resorption of bone lamellas [6]. Healing after
surgical procedures is unpredictable with
accompanying loss of the bone tissue. On the
other hand, periodontal pockets occur more
frequently in case of tissues in a thick biotype
and in response to inflammatory processes,
while their post-operative location is easier
to predict and resorption processes are less
intense.
There are several methods for gingival biotype
assessment [7]. The most important include:
visual assessment, evaluation of gingival
transparency using a periodontal probe, bone
sounding, and measurements using ultrasonography or radiology. Biotype diagnostics
should include determination of the height
and thickness of proper gingiva, the height
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
75
PRAKTYKA
Zastosowanie wolnych przeszczepów tkanek miękkich w celu augmentacji dziąsła
w kontekście leczenia ortodontycznego – Część I
optycznie, a następnie wszystkie pomiary wykonywane są za pomocą odpowiedniego komputerowego programu graficznego. Na razie jest to metoda
wykorzystywana w celach naukowych, ale możliwe,
że w przyszłości będzie to główne narzędzie oceniające biotyp.
Najczęstsze problemy śluzówkowo-dziąsłowe i ich uwarunkowania
w świetle współczesnej wiedzy
1
Ryc. 1. Cechy fenotypowe charakterystyczne dla cienkiego biotypu.
Fig. 1. Phenotypical features characteristic for a thin biotype.
2
Ryc. 2. Cechy fenotypowe charakterystyczne dla grubego biotypu.
Fig. 2. Phenotypical features characteristic for a thick biotype.
3
Ryc. 3. Cienki biotyp u pacjentki w trakcie leczenia ortodontycznego.
Fig. 3. Thin biotype in a female patient during orthodontic treatment.
76
Problemy śluzówkowo-dziąsłowe mają najczęściej
charakter wtórny, czyli nabyty. Są to przede wszystkim: recesje dziąsłowe i zwężona strefa dziąsła zrogowaciałego (KG – keratinized gingiva), przy czym
w obecności recesji dziąsłowych zawsze dochodzi
do wtórnego zwężenia KG.
Przez wiele lat uważano, że w celu zachowania zdrowego przyzębia obecne musi być dziąsło o odpowiedniej szerokości, którą określono jako co najmniej
2 mm [11]. Jednak badania naukowe obaliły tę koncepcję, wykazując, że obecność szerokiej strefy KG
nie chroni przed rozwojem zapalenia, a każda szerokość KG jest prawidłowa, jeśli zachowane jest zdrowe
przyzębie [11, 12]. Wskazania do poszerzenia strefy
KG zostały bardzo dokładnie sprecyzowane na Światowych Warsztatach Periodontologicznych w 1996
roku [13]. Postępowanie chirurgiczne powinno być
wdrożone, gdy:
1. ruchomość zębów występująca w trakcie wyrzynania lub leczenia ortodontycznego prowadzi do
powstania dehiscencji kostnej blaszki wargowej;
2. obecne recesje dziąsłowe mają charakter progresywny;
3. zmiana morfologii tkanek miękkich może przyczynić się do poprawy kontroli płytki bakteryjnej
wokół zębów lub wszczepów i podnieść komfort
pacjenta;
4. brzeg stałych uzupełnień protetycznych narusza
szerokość biologiczną;
5. elementy ruchomych, częściowych uzupełnień
protetycznych uszkadzają błonę śluzową.
Z kolei recesje dziąsłowe, czyli doszczytowe w stosunku do CEJ przemieszczenie tkanek miękkich, to
problem o etiologii wieloczynnikowej. U pacjentów
młodych recesje dziąsłowe są najczęściej spowodowane zbyt intensywnym szczotkowaniem zębów,
PRAKTYKA
Stan higieny jamy ustnej osób z dysfunkcjami wzroku
STAN HIGIENY JAMY USTNEJ
OSÓB Z DYSFUNKCJAMI WZROKU
praca recenzowana
Streszczenie: Wprowadzenie. Na świecie żyje obecnie około 285 milionów
osób z dysfunkcjami wzroku. Celem pracy jest przedstawienie, na podstawie współczesnego piśmiennictwa, stanu higieny jamy ustnej osób
słabowidzących i niewidomych, z uwzględnieniem informacji o stosowanych
metodach oczyszczania jamy ustnej i porównaniu otrzymanych danych
z populacją ludzi zdrowych.
Materiał i metoda. Wykorzystując bazę danych PubMed, dokonano przeglądu
piśmiennictwa z użyciem słów kluczowych: „oral hygiene” i „visually impaired”.
Do przeglądu włączono 17 prac z lat 2000–2016.
Wnioski. Stan higieny jamy ustnej osób z zaburzeniami widzenia można
uznać za dostateczny, aczkolwiek niezadowalający. Jednak zbyt mała liczba
publikacji na ten temat nie pozwala na pełne określenie profilu higieny jamy
ustnej w tej grupie osób niepełnosprawnych. Konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań w tym kierunku.
Słowa kluczowe: higiena jamy ustnej, osoby z dysfunkcją wzroku,
niewidomi
Abstract: Introduction: There are about 285 mil-
lion people with vision dysfunctions living in the
world today. The aim of this article is to present,
based on contemporary literature, the condition
of oral hygiene in the visually impaired and the
blind, considering the information about applied
methods of oral cavity cleaning and comparing
the obtained data with a population of healthy
subjects.
Material and method: On the basis of the PubMed
database, a literature review was conducted using the following keywords: “oral hygiene” and
“visually impaired”. Seventeen papers published
in the period 2000–2016 were selected.
Conclusions: Oral hygiene condition in the people with vision dysfunctions may be considered
sufficient, yet not satisfactory. However, an insignificant number of publications dealing with this
subject make it impossible to determine the profile of oral hygiene in this group of people to a full
extent. Conducting further studies in this respect
is required.
Key words: oral hygiene, the visually impaired,
the blind
mailing address:
NZOZ DENTICA w Głownie
Kierownik: dr n. med. Marcin Kowalski
NZOZ Dentica
ul. Wojska Polskiego 32/34, 95-015 Głowno
tel.: 519 153 306
82
Aryan Khaleel
Wprowadzenie
Higiena jamy ustnej to ogół zabiegów
mających na celu utrzymanie czystości
i dobrego stanu zdrowia jamy ustnej.
Pojęcie to dotyczy głównie uzębienia,
ponieważ dzięki obecności gruczołów
śluzowych, a także dzięki ruchom mięśni policzków, warg i języka, jama ustna
posiada pewne ograniczone zdolności
samooczyszczania [1].
Stan higieny jamy ustnej uwarunkowany jest obecnością kilku czynników:
nabytej błonki nazębnej, płytki nazębnej, kamienia nazębnego oraz resztek
pokarmowych. Ze względu na to, że
obecność płytki nazębnej jest głównym
czynnikiem w etiopatogenezie próchnicy i jednym z ważniejszych czynników sprzyjających rozwojowi chorób
przyzębia, podstawowym celem zabiegów higienicznych w obrębie jamy ustnej jest jej usunięcie. Zabiegi te dzielą
się na szczotkowanie zębów i czynności dodatkowe (stosowanie nici dentystycznych, wykałaczek, szczoteczek
międzyzębowych, płukanie, irygacje,
żucie gumy), zmierzające do usunięcia
resztek pokarmowych i płytki bakteryjnej z miejsc trudno dostępnych do
szczotkowania. Do oceny skuteczności
przeprowadzonych zabiegów stosuje się szereg wskaźników opartych na
obecności osadu, kamienia nazębnego, płytki bakteryjnej na zębach bądź
w przestrzeniach międzyzębowych [1].
Dobór odpowiedniej metody oczyszczania jamy ustnej powinien być uzależniony od budowy oraz stanu uzębienia i przyzębia, a także od poziomu intelektualnego i zdolności manualnych
człowieka [1]. Specjalną grupę stanowią
tutaj osoby słabowidzące i niewidome,
ze względu na brak koordynacji wzrokowo-ruchowej, niezwykle ważnej przy
prawidłowym wykonywaniu zabiegów
higienicznych w obrębie jamy ustnej.
Według szacunków WHO, na świecie
żyje 285 milionów ludzi z zaburzeniami
widzenia, spośród których 39 milionów
to osoby niewidome, a 246 milionów to
osoby słabowidzące [2, 3]. Za niewidomą uznaje się osobę, która nie wykazuje
poczucia światła lub jej ostrość wzroku
nie przekracza 0,05 przy maksymalnej
korekcji okularowej bądź jej pole widzenia jest zawężone do 20°. Osoba słabowidząca to taka, której ostrość wzroku
wynosi 0,05–0,3, a pole widzenia ograniczone jest do 30° [4].
Celem pracy jest przedstawienie, na
podstawie współczesnego piśmiennictwa, stanu higieny jamy ustnej u osób
z dysfunkcjami wzroku, z uwzględnieniem informacji o stosowanych metodach oczyszczania jamy ustnej. Zamierzeniem pracy było również stwierdzenie, czy stan higieny jamy ustnej osób
mających problemy ze wzrokiem różni
się w istotny sposób od tego, jaki obserwuje się u ludzi zdrowych.
Materiał i metoda
Wykorzystując bazę danych PubMed,
dokonano przeglądu piśmiennictwa
z użyciem słów kluczowych: „oral hygiene” i „visually impaired”. Do przeglądu
zostały włączone prace w języku angielskim z lat 2000–2016. Na podstawie
streszczeń spośród 30 prac wybrano 17
artykułów. Z przeglądu zostały wyeliminowane prace przeglądowe oraz prace
z zakresu badań wpływu określonych
środków i technik na stan higieny jamy
ustnej, z uwagi na brak dowolności
w wyborze owych przyborów i metod
przez badanych. Następnie przeanalizowano wyniki badań zawartych w wyselekcjonowanych artykułach.
Dyskusja
Przedstawiony przegląd piśmiennictwa
przeprowadzono w celu oceny stanu higieny jamy ustnej osób z dysfunkcjami
PRACTICE CONDITION OF ORAL HYGIENE
IN THE PEOPLE WITH VISION
DYSFUNCTIONS
Introduction
Oral hygiene refers to a series of procedures
aimed at keeping the oral cavity clean and in
good condition. This involves mainly dentition because due to the presence of salivary
glands as well as thanks to the movements
of the muscles of the cheeks, lips and tongue
the oral cavity has certain limited abilities of
self-cleaning [1].
The condition of oral hygiene is determined
by the presence of several factors, i.e. acquired
dental pellicle, dental plaque, calculus and
food remains. Owing to the fact that the
presence of dental plaque is the main factor
in the aetiopathogenesis of caries and one
of the most important factors conducive to
the development of periodontal diseases, the
fundamental objective of hygienic procedures
in the oral cavity is dental plaque elimination. These procedures are divided into teeth
brushing and additional activities (using
dental floss, toothpicks, interdental brushes,
rinsing, irrigation, chewing gum), which
lead to the elimination of food remains and
bacterial plaque from places that are difficult
to be accessed using a toothbrush. A series of
indicators based on the presence of calculus,
dental plaque, and bacterial plaque on the
teeth or in interdental spaces are used in
order to evaluate the effectiveness of the
procedures [1].
Choosing the appropriate method of oral cavity cleaning should depend on the anatomy
and the condition of dentition and periodontium as well as on the intellectual level and
manual abilities of a given person [1].
Due to the limited visual and motor coordination, which is important during correct
performance of hygienic procedures inside
the oral cavity, the visually impaired and the
blind form a special group. According to
WHO estimates, there are about 285 million
people with vision dysfunctions living in the
world, among whom 39 million are blind
and 246 million are visually impaired [2, 3].
A blind person is a person who does not
have a sense of light or whose visual acuity
does not exceed 0.05 with maximum vision
correction, or whose field of vision is reduced
to 20°. A visually impaired person is a person
characterised by visual acuity oscillating from
0.05 to 0.3 and whose field of vision is limited
to 30 degrees [4].
The aim of this article is to present, based on
contemporary literature, the condition of oral
hygiene in the people with vision dysfunctions, considering the information about
applied methods of oral cavity cleaning. It was
also intended to ascertain whether the condition of oral hygiene in the people with vision
dysfunctions differs in a significant way from
the condition observed in healthy subjects.
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
83
PRAKTYKA
Leczenie pulpopatii zębów mlecznych – przegląd piśmiennictwa
LECZENIE PULPOPATII ZĘBÓW
MLECZNYCH – PRZEGLĄD
PIŚMIENNICTWA
praca recenzowana
Streszczenie: Praca ma na celu przedstawienie metod leczenia stoso-
Abstract: The aim of this paper is to present
wanych w przebiegu pulpopatii zębów mlecznych. Przedstawiono również
przegląd dostępnych środków leczniczych i instrumentarium ponadstandardowego.
Przegląd piśmiennictwa zawiera opis środków stosowanych w lecznictwie
od lat. Przytoczono też prace opisujące nowsze, mniej popularne instrumentarium i preparaty. Dla zilustrowania omówionych metod zamieszczono fotografie przebiegu leczenia trzonowego zęba mlecznego metodą całkowitej
amputacji miazgi (pulpotomii), jak również radiogramy przedstawiające
przebieg leczenia metodą pulpektomii.
methods of treatment of pulp diseases in deciduous teeth. A review of available therapeutic
agents and above-standard instruments is also
presented.
The literature review includes a description of
measures used in medicine and dentistry for
many years. Additionally, papers on the latest
and less popular instruments and formulations
are quoted. Photographs taken during treatment
of a deciduous molar using the method of complete pulp amputation (pulpotomy), alongside
radiographs presenting the course of pulpectomy, are included.
Słowa kluczowe: pulpotomia, pulpektomia, zęby mleczne, leczenie
Key words: pulpotomy, pulpectomy, deciduous
teeth, endodontic treatment
endodontyczne
lek. dent. Paulina Pieniążek-Adamiec1, dr n. med. Daria Pietraszewska2,
dr hab. n. med. Lidia Postek-Stefańska2
Poradnia Stomatologii Wieku Rozwojowego,
Akademickie Centrum Stomatologii
i Medycyny Specjalistycznej Sp. z o.o. w Bytomiu
Kierownik: dr n. med. Daria Pietraszewska
2
Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego,
Śląski Uniwersytet Medyczny
Kierownik: dr hab. n. med. Lidia Postek-Stefańska
1
88
mailing address:
lek. dent. Paulina Pieniążek-Adamiec
Akademickie Centrum Stomatologii
i Medycyny Specjalistycznej Sp. z o.o.
pl. Akademicki 17, 41-902 Bytom
tel.: (32) 282 79 51
Paulina Pieniążek-Adamiec, Daria Pietraszewska, Lidia Postek-Stefańska
A
mputacja miazgi komorowej,
kiedyś
rutynowo
stosowana
w uzębieniu stałym, jest zabiegiem
wykonywanym w stomatologii dziecięcej głównie w uzębieniu mlecznym
(ryc. 1–9). Metoda przyżyciowa daje
możliwość utrzymania żywotności
miazgi korzeniowej i szansę na eksfoliację zęba mlecznego w terminie wymiany uzębienia. Chociaż istnieje wiele
alternatywnych preparatów i metod
amputacji z formokrezolem, jest ona
stosowana najpowszechniej z uwagi
na niskie koszty leczenia i wysoką skuteczność, sięgającą 90–98% [1]. Badania
nad zastosowaniem innych preparatów
oraz metod odnoszą się do tej z użyciem formokrezolu – jako standardu
postępowania leczniczego. Pomimo
okresowych trudności z dostępnością
preparatu, jest on nadal obecny na polskim rynku stomatologicznym.
Jako alternatywy można wymienić metodę z zastosowaniem aldehydu glutarowego, siarczanu żelaza, MTA oraz
metody z zastosowaniem ponadstandardowego instrumentarium, jak np.
z użyciem elektrokoagulacji czy lasera
CO2. Opisano również metodę z użyciem podchlorynu sodu, jednakże brak
jest obserwacji długoterminowych,
które umożliwiłyby ocenę i określenie
przydatności tej metody.
Spośród wymienionych na uwagę zasługuje amputacja z użyciem aldehydu glutarowego jako metoda równie
skuteczna oraz bezpieczniejsza, z uwagi na płytszą penetrację środka leczniczego do tkanek miazgi i tworzenie
silniejszych, podwójnych wiązań wewnątrz- i międzycząsteczkowych preparatu z białkami, które są stabilniejsze.
W omawianej metodzie stosowany jest
aldehyd glutarowy w stężeniu 2–4%
(najczęściej 4%), który przez okres
4 minut aplikowany jest na jałowej kulce
waty na kikuty amputowanej miazgi [2].
Brak również dyfuzji leku przez cement
i zębinę zaopatrzonych nim zębów
mlecznych [3].
W piśmiennictwie można znaleźć doniesienia o zastosowaniu, z wysoką skutecznością leczenia, preparatu MTA do
przykrycia kikutów miazgi. Jest to preparat biozgodny, stanowiący opatrunek
biologiczny. W świetle obaw o bezpieczeństwo stosowania formokrezolu,
rzucających cień na amputację z jego
użyciem, brak ekspozycji na ten lek jest
niewątpliwą zaletą zastosowania preparatu MTA. Należy jednak pamiętać
o jego wadach: konieczności rozłożenia leczenia na dwie wizyty (z powodu
długiego czasu wiązania materiału) oraz
wysokich kosztach preparatu, które decydują o tym, że materiał ten nie jest
powszechnie stosowany. W doniesieniu Sakai i wsp. [4] analizowano grupę
30 pacjentów, porównano preparat
MTA z tańszym, o podobnym składzie
cementem portlandzkim. W dwóch
równych grupach zastosowano do
zaopatrzenia miazgi MTA lub cement
portlandzki, a następnie kontrolowano
pacjentów klinicznie i radiologicznie
po 6, 12, 18 oraz 24 miesiącach. W obydwu grupach uzyskano 100% wyników
pozytywnych. Radiologicznie w grupie
z zaopatrzeniem miazgi materiałem
MTA obserwowano obliterację, której nie uznawano za niepowodzenie.
Z pewnością konieczne są badania
większej grupy pacjentów, jednak warto rozważyć zastosowanie cementu
portlandzkiego do zaopatrzenia miazgi
po pulpektomii miazgi zębów mlecznych.
Alternatywnym dla MTA materiałem
jest BiodentineTM (Septodont, Francja)
o podobnym składzie. Jest on, jak podaje producent, mineralnym substytutem
zębiny, a jego wstępny czas wiązania
PRACTICE TREATING PULP DISEASES
IN DECIDUOUS TEETH –
LITERATURE REVIEW
P
ulp amputation – a procedure that
used to be performed routinely in
permanent teeth in the past – is now
conducted mainly in deciduous dentition in paediatric dentistry (fig. 1–9). The
intravital method gives an opportunity
to keep the vitality of radicular pulp and
a chance for deciduous tooth exfoliation
at the time of dentition replacement.
Although there are many alternative formulations and methods of amputation
with formocresol, this method is used
most commonly due to low costs of
treatment and high effectiveness, reaching up to 90–98% [1]. Research studies
on the application of other formulations
and methods refer to the one based on
formocresol, which is considered a standard in therapeutic procedure. Despite
periodic difficulties with availability of
the formulation, it is still present on the
Polish dental market.
Alternatives include methods based on
the application of glutaraldehyde, ferrous sulphate and MTA, as well as abovestandard instruments, e.g. electrocoagulation or CO2 laser. The method with
the application of sodium hypochlorite
has already been described; however
there are no long-term observations that
would enable evaluation and determination of the suitability of this method.
The method that seems particularly
interesting is amputation with the use of
glutaraldehyde, which is equally effective and safer due to shallower penetration of the therapeutic agent into pulp
tissues and the formation of stronger
double bonds inter- and intracellularly
with more stable proteins. Glutaraldehyde in a concentration of 2–4% (most
often 4%) is used in this method and
applied on stumps of amputated pulp
using a sterile cotton ball for a period of
four minutes [2]. Additionally, there is no
diffusion of the product by cementum
and dentin of deciduous teeth [3].
Various literary references include reports on the highly effective application
of biocompatible MTA in the covering
of pulp stumps. In conjunction with the
fear of safety associated with the application of formocresol, the lack of exposure to this substance is an undoubted
advantage of using MTA. However, its
disadvantages need to be taken into account, i.e. a necessity of dividing an appointment into two parts (due to a long
time of material bonding) and high costs
of the product, which leads to a situation
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
89
PRAKTYKA
Leczenie pulpopatii zębów mlecznych – przegląd piśmiennictwa
10
11
13
12
Ryc. 10. Stan po leczeniu endodontycznym zęba mlecznego 75 u pacjentki z wrodzonym brakiem zawiązków zębów stałych 35 i 45. Ząb 85
z rozległym ubytkiem próchnicowym, wstępnie zakwalifikowany do leczenia zachowawczego. Ryc. 11. Ząb 75 zakwalifikowany do leczenia endodontycznego. Pacjentka z wrodzonym brakiem zawiązka zęba 35. Ryc. 12. Rentgenogram z narzędziami endodontycznymi umieszczonymi
w kanałach korzeniowych. Ryc. 13. Rentgenogram kontrolny – stan po wypełnieniu kanałów, w koronie wypełnienie tymczasowe.
Fig. 10. Condition after endodontic treatment of deciduous tooth 75 in a patient with congenital absence of buds of permanent teeth 35 and 45.
Tooth 85 with an extensive carious defect, qualified initially for conservative treatment. Fig. 11. Tooth 75 qualified for endodontic therapy. Patient
with congenital absence of the bud of tooth 35. Fig. 12. Roentgenogram with endodontic instruments placed in root canals. Fig. 13. Control
roentgenogram – condition after canal obturation, temporary filling in the crown.
94
PRAKTYKA
Właściwości fizykochemiczne różnych preparatów na bazie MTA – przegląd piśmiennictwa.
Część 2: Właściwości fizyczne
WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE
RÓŻNYCH PREPARATÓW NA BAZIE MTA
– PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA.
CZĘŚĆ 2: WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE
praca recenzowana
Streszczenie: W pracy, w oparciu o piśmiennictwo, opisano właściwości
Abstract: This literature review provides a de-
fizykochemiczne różnych preparatów na bazie MTA.
W części drugiej przedstawiono cechy fizyczne MTA, takie jak wytrzymałość
mechaniczna, siła połączenia z tkankami zęba czy szczelność brzeżna. Zaprezentowano również najnowsze materiały na bazie MTA.
scription of the physicochemical properties of
different MTA-based formulations.
The second part of the paper presents the physical characteristics of MTA such as mechanical
strength, bonding strength with dental tissues
and marginal integrity. The latest MTA-based materials are also presented in the article.
Słowa kluczowe: MTA, mineralny agregat trójtlenkowy,
Key words: MTA, Mineral Trioxide Aggregate,
physical properties
właściwości fizyczne
lek. dent. Marta Ćwiklińska1, dr n. med. Piotr Ciesielski2,
dr hab. n. med. Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska2, prof. nadzw.
Studium Doktoranckie
przy Zakładzie Stomatologii Zachowawczej,
2
Zakład Stomatologii Zachowawczej
Kierownik: dr hab. n. med. Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska, prof. nadzw.
1
W
stomatologii bardzo ważną rolę
odgrywają cechy fizyczne stosowanych materiałów, szczególnie ich
właściwości mechaniczne, które wpływają na trwałość odbudowy. Równie
istotna jest wytrzymałość połączenia
materiału z tkankami zęba oraz szczelność brzeżna.
98
Właściwości mechaniczne
Właściwości mechaniczne MTA zmieniają się wraz z upływem czasu po aplikacji. Obserwuje się wzrost twardości
powierzchni materiału i wytrzymałości
na ściskanie. Dostępne dane wskazują, że preparat osiąga optymalną wytrzymałość na ściskanie i zginanie oraz
mailing address:
lek. dent. Marta Ćwiklińska
Zakład Stomatologii Zachowawczej UM
ul. Pomorska 251, 92-213 Łódź
tel.: (42) 675 74 18
twardość powierzchniową przy odpowiedniej wilgotności w środowisku
wiązania [1].
1. Wytrzymałość
na ściskanie
Trzeba podkreślić, że początkowa wytrzymałość materiału MTA na ściskanie
Marta Ćwiklińska, Piotr Ciesielski, Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska
jest niska i wynosi około 15 MPa po
4 godzinach od rozpoczęcia procesu
wiązania [2]. W badaniach doświadczalnych [1] porównano wytrzymałość MTA
z innymi materiałami i stwierdzono, że
wartość tego parametru po 24 godzinach od zarobienia była znacząco niższa
(wynosiła 40 MPa) niż w przypadku amalgamatu (AB Ardent, Szwecja) – 312 MPa,
Super EBA (Harry J. Bosworth, USA)
– 67 MPa czy IRM (Dentsply, Niemcy) –
60 MPa. Wraz z upływem czasu różnice
te malały i po 3 tygodniach nie były już
tak znaczne.
MTA uzyskuje maksymalną wytrzymałość na ściskanie po 3–4 tygodniach
od rozpoczęcia wiązania, kiedy wynosi
ona 44 MPa i jest porównywalna do wytrzymałości cementów na bazie tlenku
cynku z eugenolem [3]. Według innych
badań, 21 dni po zmieszaniu MTA może
osiągnąć wytrzymałość na ściskanie
rzędu nawet 70 MPa [4, 5]. W przypadku białego MTA parametr ten jest wyższy o 20 MPa w porównaniu z szarym
MTA [5].
Stwierdzono, że dodanie preparatów
mających na celu zwiększenie przeciwbakteryjnego działania MTA, takich jak
chlorheksydyna czy zeolit srebra, powoduje spadek wytrzymałości na ściskanie [6]. Wykazano również, że wytrawianie 37% kwasem ortofosforowym przez
15 sekund wpływa niekorzystnie na wytrzymałość materiału, powodując obniżenie tego parametru o około 10 MPa.
Jednak wraz z upływem czasu różnice
te malały, a po 96 godzinach wytrzymałość na ściskanie badanej próbki była
już równa wartości pomiaru próby kontrolnej [2].
Zdaniem Nekoofara i wsp. wytrzymałość na ściskanie zarówno białego, jak
i szarego MTA uległa obniżeniu po kontakcie i zmieszaniu z krwią [5].
2. Wytrzymałość
na zginanie
Wytrzymałość materiału MTA na zginanie wynosi 15,7 MPa [7] i zmienia się
w zależności od proporcji proszku do
płynu oraz wilgotności środowiska podczas wiązania. Dla zapewnienia optymalnego poziomu wilgoci stosuje się
zwilżone sterylne waciki, które powinny
być usuwane z powierzchni materiału
po 24 godzinach od aplikacji. Dłuższe
ich pozostawienie powoduje obniżenie
wytrzymałości MTA na zginanie, które
najbardziej widoczne jest po 72 godzinach od zarobienia materiału [1].
Zmiany wartości omawianego parametru mogą powodować środki antyseptyczne stosowane do płukania kanałów korzeniowych. Doświadczalnie
udowodniono niekorzystny wpływ 17%
EDTA oraz preparatu Bio Pure MTAD
(Dentsply, USA), które aplikowano na
powierzchnię białego MTA przez 7 dni
i stwierdzono spadek wytrzymałości
MTA zarówno po zastosowaniu 17%
EDTA (z 15,7 do 6,8 MPa), jak i Bio Pure
MTAD (z 15,7 do 6,3 MPa). Zauważono
również, chociaż w mniejszym stopniu,
niekorzystne działanie roztworu 5,25%
NaOCl oraz 2% chlorheksydyny (spadek wytrzymałości odpowiednio do
14,3 MPa i 14,5 MPa) [7].
3. Twardość
powierzchniowa
Badania twardości na powierzchni MTA
wykazały, że zwiększa się ona wraz
z czasem upływającym od zarobienia
materiału. Po całkowitym związaniu
wartość tego parametru zawierała się
w granicach 40–60 w skali Vickersa
i była niższa w porównaniu ze zdrową
zębiną ludzką, której twardość wynosi
od 60 do 70 HV [8].
Na twardość powierzchniowej warstwy MTA wyraźnie wpływają roztwory antyseptyków stosowane podczas
PRACTICE THE PHYSICOCHEMICAL
PROPERTIES OF DIFFERENT
MTA-BASED FORMULATIONS
– LITERATURE REVIEW. PART 2:
PHYSICAL PROPERTIES
T
he physical properties of a specific material, in particular its mechanical properties
which affect the durability of a reconstruction, play a significant role in dentistry. The
resistance of a bond between a material and
dental tissues as well as marginal integrity are
equally important.
Mechanical properties
The mechanical properties of MTA change
with the passage of time after application. An
increase in the hardness of material surface
and in compressive strength is observed. The
available data indicate that the formulation
reaches its optimal compressive and bending
strength as well as surface hardness when
appropriate moisture content in the environment is guaranteed [1].
1. Compressive strength
It needs to be underlined that MTA's initial
compressive strength is low and totals about
15 MPa four hours after the start of the bonding process [2]. MTA's resistance was compared
with other materials in experimental studies [1]
– the value of this parameter after 24 hours of
mixing was significantly lower (40 MPa) than
in the case of amalgam (AB Ardent, Sweden) –
312 MPa, Super EBA (Harry J. Bosworth, USA) –
67 MPa, or IRM (Dentsply, Germany) – 60 MPa.
The differences were getting smaller with the
passing of time and were not that significant
after 3 weeks. MTA reaches its maximum
compressive strength after 3–4 weeks of
bonding start, when it totals 44 MPa and is
comparable to the compressive strength of
the cements based on zinc oxide with eugenol [3]. According to other studies, MTA can
achieve compressive strength totalling even
70 MPa twenty-one days after mixing [4, 5].
In case of white MTA, this parameter is higher
by 20 MPa in comparison with grey MTA [5]. It
was demonstrated that adding preparations
aimed at increasing the antibacterial action
of MTA, such as chlorhexidine or silver zeolite,
resulted in a drop of compressive strength [6].
Moreover, etching with 37% orthophosphoric
acid for 15 seconds affected negatively the
resistance of the material and led to a decrease
of the parameter by about 10 MPa. However, these differences were smaller with the
passage of time; after 96 hours compressive
strength of the analysed sample was equal to
the measured value of the control sample [2].
According to Nekoofar et al., compressive
strength of both the white and the grey form
of MTA drops after contact and mixing with
blood [5].
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
99
PRAKTYKA
Przydatność próby paznokciowej i podpaznokciowej w nauczaniu siły nacisku podczas zgłębnikowania
kieszonek przez studentów III, IV i V roku wydziału lekarsko-stomatologicznego
PRZYDATNOŚĆ PRÓBY PAZNOKCIOWEJ
I PODPAZNOKCIOWEJ W NAUCZANIU SIŁY
NACISKU PODCZAS ZGŁĘBNIKOWANIA
KIESZONEK PRZEZ STUDENTÓW III, IV I V ROKU
WYDZIAŁU LEKARSKO-STOMATOLOGICZNEGO
THE USEFULNESS OF THE NAIL AND SUBNAIL FORCE PROBING TEST IN THE PROCESS OF
LEARNING POCKET PROBING FORCES BY: THIRD, FOURTH AND FIFTH YEAR DENTAL STUDENTS
praca recenzowana
Streszczenie: Sondowanie kieszonek to jedno z podstawowych badań
Abstract: Pocket probing is one of the basic forms of
w stomatologii, lecz na jego dokładność i powtarzalność wpływa wiele czynników, w tym siła nacisku sondy wprowadzonej do kieszonki. W nauczaniu
prawidłowej techniki sondowania stosuje się dwie próby siły: paznokciową
i podpaznokciową.
Celem pracy jest ocena przydatności obu prób w nauczaniu zgłębnikowania
kieszonek. W badaniu z zastosowaniem sondy periodontologicznej wzięło
udział 101 studentów PUM. W pracy wykorzystano próbę paznokciową
i podpaznokciową, aby ocenić, czy siła nacisku odpowiada rekomendowanej wartości 20 g. Badane osoby wykonywały próbę paznokciową ze
średnią siłą nacisku równą M = 28,2 g, a próbę podpaznokciową z M = 27,5 g.
Wykazano, że kobiety wykonywały obie próby z mniejszą siłą nacisku niż
mężczyźni, a studenci V roku wykonywali próbę podpaznokciową z mniejszą
siłą niż studenci III roku. Badanie nie wykazało, która z prób jest dokładniejsza
w oszacowaniu pożądanej siły zgłębnikowania. W nauczaniu siły nacisku
podczas zgłębnikowania kieszonek obie próby są przydatne, ale powinny
być uzupełnione ćwiczeniami na wadze elektronicznej i sondami ze stałą siłą
nacisku.
examination in dentistry. However, its accuracy and
reproducibility are affected by many factors, like the
force of probing. The following two tests are used in
the teaching of proper probing techniques: the nail
and subnail force probing tests.
The aim of the study was to evaluate the usefulness of
the nail and subnail force probing tests in the teaching
of correct probing techniques. The study involved 101
students of the Pomeranian Medical University. The
nail and subnail force probing tests were used to evaluate whether the force of pressure corresponded to
the recommended value of 20 g. The examined subjects performed the nail tests with the average force
M = 28.2 g, and subnail tests with the force M = 27.5 g.
It was demonstrated that women conducted the two
tests with lower pressure than men; moreover, fifth
year students completed the subnail test with a lower
force than third year students. The experiment did not
reveal which of the tests was more accurate in the
determination of the desired force of probing. The nail
and subnail tests are useful in the teaching of the force
of probing, yet both of them should be complemented with exercises using electronic scales and probes
with constant pressure.
Słowa kluczowe: badanie przyzębia, sonda periodontologiczna,
Key words: periodontal examination,
periodontal probe, pocket probing, periodontitis
zgłębnikowanie kieszonek, zapalenie przyzębia
dr n. med. Renata Samulak-Zielińska1, lek. dent. Mariusz Suwała2,
lek. dent. Marcin Reguła3, Agnieszka Giermak4, Monika Hanclich4,
dr hab. n. med. Elżbieta Dembowska1
1
Zakład Periodontologii,
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Kierownik: dr hab. n. med. Elżbieta Dembowska
2
Studium doktoranckie przy Zakładzie Periodontologii,
3
Estetika Dental Clinic w Rzeszowie
4
Studentka V roku Wydziału Lekarsko-Stomatologicznego,
104
mailing address:
dr n. med. Renata Samulak-Zielińska
Zakład Periodontologii PUM
Al. Powstańców Wielkopolskich 72, 70-111 Szczecin
tel.: (91) 466 17 45
Renata Samulak-Zielińska, Mariusz Suwała, Marcin Reguła, Agnieszka Giermak,
Monika Hanclich, Elżbieta Dembowska
PRACTICE 1
2
3
4
5
Ryc. 1. Sonda II generacji Vivacare TPS Probe®. Ryc. 2. Siła nacisku podczas zgłębnikowania kieszonek użytą w badaniu sondą wynosi 20 g, gdy oznaczenia na rękojeści i końcówce zrównają się. Ryc. 3. Próba paznokciowa. Ryc. 4. Próba podpaznokciowa. Ryc. 5. Sonda skalibrowana na potrzeby badania.
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
109
EDUKACJA Szkoleniowo-wystawiennicze
imprezy stomatologiczne na świecie
Educational events and dental fairs worldwide
Bali, Indonezja
Kiszyniów, Mołdawia
Los Angeles, USA
01–03.09.2016
07–10.09.2016
09–10.09.2016
10 ASIA PACIFIC
ORTHODONTIC CONFERENCE
www.ikorti-iao.com/10thapoc
22 MOLDMEDIZIN
& MOLDDENT 2016
www.en.moldmedizin.moldexpo.md
5TH ANNUAL DENTAL EXPO
www.ladentalmeeting.com
TH
Wilno, Litwa
TH
Buenos Aires, Argentyna
Baku, Azerbejdżan
10–12.09.2016
16–17.09.2016
19–21.09.2016
BALTMEDICA 2016
www.litexpo.lt/en/event/83/show
ITI CONGRESS ARGENTINA
& URUGUAY 2016
www.iti.org
BIHE 2016
www.bihe.az/2016
Dubaj, ZEA
Bratysława, Słowacja
Lipsk, Niemcy
22–23.09.2016
23–24.09.2016
23–24.09.2016
SLOVAK DENTAL DAYS
www.incheba.sk
ASIA-MIDDLE EAST
DENTAL SUMMIT 2016
www.dentistryconference.com
FACHDENTAL LEIPZIG 2016
www.messe-stuttgart.de/fachdental-leipzig
118
EDUKACJA Znalezione w DENTONET
DENTOnet.pl
Czy Brexit
uderzy w brytyjskich
stomatologów?
Najważniejsze na Wyspach stowarzyszenie lekarzy dentystów – BDA (British Dental Association) – z dużą dozą
ostrożności, ale i niepokoju podchodzi
do wyniku referendum, w którym Bry-
tyjczycy zdecydowali, że ich kraj opuści Unię Europejską – donosi „Dental
Tribune”.
Organizacja ta nie zajęła oficjalnego
stanowiska przed referendum, nie ma
również żadnych statystyk dotyczących
tego, jak głosowali w nim lekarze dentyści, ale sondaż przeprowadzany przez
„Dental Tribune” w marcu br. pokazał, że
większość stomatologów wolałaby, aby
kraj pozostał w Unii Europejskiej. Stomatologia na Wyspach jest dość mocno obwarowana prawodawstwem UE,
dotyczącym m.in. swobodnego przepływu pracowników. Tylko w 2015 r.
w brytyjskim Dental Council General
zarejestrowało się ponad 7000 lekarzy
dentystów z innych krajów członkowskich Unii.
Ich dalszy status pozostaje obecnie
niepewny, podobnie zresztą jak sytuacja dentystów z Wielkiej Brytanii
pracujących na terenie państw Unii
Europejskiej. Inne obszary, w których mogą nastąpić zmiany związane z Brexitem, to m.in. przepisy BHP
dotyczące pracy stomatologów oraz
kwestia swobodnego importu sprzętu stomatologicznego i materiałów
z państw Unii. Jak przyznaje Mick
Armstrong, szef BDA – Obecnie nie
wiemy jeszcze, jak ten proces będzie
wyglądał, ale może on nieść bardzo
poważne skutki dla całej branży stomatologicznej i jej pracowników.
Olsztyn: rekonstrukcja żuchwy u ośmiolatka
Jak podaje PAP, chirurdzy ze szpitala
dziecięcego w Olsztynie przeprowadzili w maju br. nowatorską operację
rekonstrukcji żuchwy u pacjenta cierpiącego na nowotwór. Podczas zabiegu zastosowano specjalne szablony,
skonstruowane w Niemczech.
Ośmioletni pacjent trafił pod opiekę olsztyńskich chirurgów z powodu
obustronnego nowotworu żuchwy.
Rosnący w tym miejscu guz niszczył
122
kośc oraz utrudniał chłopcu oddychanie i jedzenie. Poniedziałkowa operacja nie była pierwszym tego typu
zabiegiem przeprowadzonym w szpitalu w Olsztynie (od września 2014 r.
tamtejsi chirurdzy wykonali już około
20 rekonstrukcji twarzoczaszki u dzieci), ale po raz pierwszy wykorzystano specjalne szablony chirurgiczne,
skonstruowane dla chłopca przez niemieckich techników.
Pięciogodzinna operacja polegała na
usunięciu guza z częścią żuchwy oraz
zrekonstruowaniu ubytku fragmentem kości strzałkowej wraz z naczyniami krwionośnymi pobranymi z podudzia chłopca. Naczynia krwionośne
zostały połączone pod mikroskopem
z naczyniami szyjnymi. Dzięki zastosowaniu indywidualnego szablonu czas
zabiegu skrócił się, a kości żuchwy
zostały uzupełnione z niezwykłą precyzją. Ośmioletniego Fabiana czeka
teraz rekonwalescencja.
grafia
Kurs autorski
I FILM W STOMATOLOGII
– Moda, fanaberia czy wymierna
korzyść dla lekarza i pacjenta?
Autorski kurs fotografii w gabinecie dentystycznym prowadzony przez doświadczonego stomatologa, wierzącego
(w sens) i praktykującego od lat fotografię w swojej codziennej pracy z pacjentem. Wszystkie podane informacje poparte
są fotografiami i filmami przypadków leczonych przez prowadzącego i jego zespół, a żadne z prezentowanych zdjęć nie
zostało poddane obróbce graficznej. Udział w szkoleniu da uczestnikom wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne,
jak i co fotografować, jakich narzędzi w tym celu używać oraz jakich błędów się wystrzegać.
Kurs uświadomi, jak potężnym instrumentem w komunikacji i budowaniu zaufania pacjenta do lekarza może
być fotografia i film. Zdobyte umiejętności pozwolą na samodzielne, świadome i efektywne wykonywanie dokumentacji
fotograficznej, co w warunkach praktyki stomatologicznej jest bardzo specyficzne. Umożliwią też wykorzystanie jej przy
omawianiu zabiegów z innymi pacjentami, w publikacjach i w archiwum przypadków bądź w prezentacji na stronach
internetowych praktyki.
Ćwiczenia praktyczne z modelkami w 6 gabinetach stomatologicznych.
Dla każdego uczestnika kursu do dyspozycji aparat Canon 70D
z obiektywem makro 100 mm.
Kursy odbywają się w Łodzi, ale przy określonej liczbie uczestników możliwe
jest przeprowadzenie szkolenia w Twojej placówce. Zapytaj o szczegóły.
studius.pl
+48 601 55 78 79
+48 603 999 700
PERYSKOP NIEWERBALNA
KOMUNIKACJA
MARIUSZ OBODA
MARTA STANICKA
jest coachem, trenerem z kilkunastoletnim stażem oraz założycielem firmy szkoleniowo-doradczej Oboda Consulting
& Training Group (dawniej OMD). Od 2004 roku skupia się
wyłącznie na badaniu i nauczaniu profesjonalnych standardów
pracy z pacjentem oraz rozwoju praktyk stomatologicznych.
Jest autorem sukcesu wielu praktyk. Przeprowadził około 350
szkoleń otwartych dla lekarzy dentystów oraz około 200 projektów szkoleniowych i doradczych dla całych przychodni.
jest psychologiem, ukończyła psychologię społeczną w Szkole
Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Szczególnie interesują ją zagadnienia związane z psychologią komunikacji
w aspekcie międzykulturowym, psychologia motywacji oraz
psycholingwistyka. W Oboda Consulting & Training Group pod
kierownictwem Mariusza Obody pracuje jako trener z zakresu rekrutacji, trener średniego personelu oraz koordynator projektu
Tajemniczy Pacjent.
Oboda Consulting & Training Group, www.oboda.pl
ul. Kazimierza Wielkiego 5c/159, 61-863 Poznań, tel.: 662 082 800, e-mail: [email protected]
Mariusz Oboda, Marta Stanicka
W
iele badań pokazuje, że znaczenie komunikatu
odbierane na nieświadomym dla nas poziomie tylko
w około 20% zależy od treści. Pozostałe 80% to komunikacja
niewerbalna. Możesz więc użyć mocnych argumentów,
zbudować logiczny wywód, poprzeć to wszystko dowodami
i faktami, jednak gdy przekaz nie będzie współgrał z sygnałami
z twojego ciała, słuchająca cię osoba może nieświadomie
podążyć za tym, co mówi twoje ciało, twoja niewerbalna
komunikacja.
W wielu kontekstach komunikacyjnych sygnały niewerbalne
wywierają na nas większy wpływ niż sygnały przekazywane
słowami. Większość z nas, patrząc na inną osobę, widzi ją,
ale nie dostrzega wielu znaczących szczegółów, które stają
się oczywiste, kiedy zwróci się na nie uwagę. Podobnie jest
z mową ciała. Mówimy dzięki organom mowy, natomiast
rozmawiamy całym ciałem.
Dzisiejszy artykuł ma za zadanie uwrażliwić cię na sygnały,
które są wysyłane i odbierane bez udziału naszej świadomości,
ale mają wpływ na wynik spotkania zarówno na płaszczyźnie
prywatnej, jak i zawodowej.
Zwracaj zatem uwagę na ważne elementy komunikacji
niewerbalnej, czyli na:
• prajęzyk – cechy wokalne głosu, ton głosu pacjenta;
• kinezjetykę – mowę ciała, ekspresje mimiczne, kontakt
wzrokowy;
• samoprezentację – budowę ciała oraz wygląd fizyczny;
• dotyk – uścisk dłoni;
• proksemikę – strefę dystansu w rozmowie (w przypadku tej
strefy lekarz ma społeczne przyzwolenie na przekraczanie
granicy przestrzeni osobistej podczas badania).
W tym artykule chcielibyśmy skoncentrować się głównie na
omówieniu najważniejszych aspektów mowy niewerbalnej
z perspektywy komunikacji lekarz–pacjent, czyli na kinezjetyce.
Nieocenioną wskazówkę, pomagającą odkryć, czy ktoś jest
z nami naprawdę szczery i wobec nas otwarty, stanowi
obserwowanie jego dłoni. Podobnie jak pies, który pokazuje
gardło, żeby wyrazić uległość i poddanie, ludzie używają
otwartych dłoni, aby pokazać, że nie mają złych intencji
i nie stanowią zagrożenia. Kiedy ktoś zaczyna się otwierać
w rozmowie przed inną osobą, najprawdopodobniej zwróci
całe dłonie lub ich wewnętrzną część w stronę rozmówcy.
Podobnie jak wiele innych sygnałów mowy ciała, jest to
gest całkowicie nieświadomy, który sprawia, że intuicyjnie
wyczuwamy, czy nasz rozmówca nie rozmija się z prawdą.
Komunikacja niewerbalna to również dotyk. Dłonie to
najważniejsze narzędzia w ewolucji człowieka, a między
mózgiem a dłońmi istnieje więcej połączeń, niż pomiędzy
jakimikolwiek innymi częściami ciała. Niewiele osób zastanawia się jednak nad tym, co robią z rękoma lub w jaki sposób
PERYSKOP podają dłoń nowo poznanej osobie.
A już sam gest powitania pacjenta i sposób podania ręki ma
duże znaczenie. Ważne jest również, czy lekarz utrzymuje
kontakt wzrokowy oraz w jakim tonie wita się z pacjentem,
czy z tego tonu przemawia bardzo dobry stan emocjonalny
lekarza, czy nie ma w nim pośpiechu ani niepotrzebnego
tempa. Są to komunikaty, które pacjent odbiera na poziomie
niewerbalnym już podczas pierwszego kontaktu z lekarzem.
W większości sytuacji, które mają miejsce w gabinecie podczas
zabiegu, każdy dotyk będzie odbierany przez pacjenta
pozytywnie, jako wyraz troski. Chyba że trafimy na pacjenta,
który podczas dotyku bardzo się usztywnia – wtedy należy
zrezygnować z kontaktu na tym poziomie. Uwrażliwienie się
na niewerbalne sygnały pomagają nam rozpoznać reakcje
drugiej osoby na początkowym etapie i w porę się wycofać.
W jednym z wywiadów przeprowadzonych z pacjentami
zetknęliśmy się z wypowiedzią, w której pacjentka
powiedziała, że po przywitaniu jej przez lekarkę uściskiem
dłoni i przedstawieniu się miłym i serdecznym tonem głosu już
wiedziała, że jest w dobrych rękach. Logicznie rzecz analizując,
wiemy, że było to subiektywne uczucie, ale jednocześnie
jakże ważne z punktu widzenia dalszej współpracy. Ta forma
powitania wzbudziła w pacjentce bardzo pozytywne emocje,
co związane było z dalszym dobrym przebiegiem wizyty.
Podczas pierwszego kontaktu lekarz–pacjent odpowiedni
uścisk dłoni na powitanie to nasz najlepszy milczący kapitał,
który pracuje na naszą korzyść bez udziału słów.
Większość podstawowych sygnałów komunikacyjnych jest
taka sama na całym świecie. Kiedy ludzie są szczęśliwi,
uśmiechają się, a kiedy są smutni lub źli – marszczą
brwi. Skinięcie głową niemal zawsze oznacza zgodę lub
potwierdzenie, natomiast kręcenie głową – negację i odmowę.
Jeśli chcemy właściwie odczytać mowę ciała naszego
rozmówcy, trzeba wziąć pod uwagę całą grupę jego gestów.
Dziś już wiadomo, że to sygnały niewerbalne wywierają
na nas około pięciokrotnie większy wpływ niż sygnały
przekazywane słowami. Często też koncentrujemy się na
samych sygnałach, ignorując słowa.
Jak więc wykorzystać tę wiedzę w praktyce? Wyobraźmy sobie
sytuację, w której chcesz porozmawiać z pacjentem i przekazać
mu informacje na temat stanu jego uzębienia. Wiesz, że bardzo
ważne jest nie tylko to, co będziesz mówił, ale też jak będziesz
mówił oraz to, gdzie prowadzisz tę rozmowę. Zajmując miejsce,
trzeba być świadomym tego, że jego wybór może mieć czasem
większy niż nam się wydaje wpływ na naszą postawę, postawę
pacjenta i przebieg rozmowy. Najskuteczniejszy kontakt
i najbardziej owocną współpracę z pacjentem osiągniesz,
siadając obok niego przy biurku lub naprzeciwko niego.
Zwracaj przy tym uwagę, abyście mieli jednakowo łatwy
dostęp do ekranu monitora, oraz aby w trakcie rysowania
e-Dentico nr 4 (62) / 2016
131
Weź na ząb:
BARI
Tomasz Hankiewicz
Promenada Lungomare Imperatore Augusto
Tomasz Hankiewicz
B
ari to największe, po Neapolu, miasto południa kontynentalnej części
Włoch, a zarazem najludniejsze (330 tys.
mieszkańców) z miast Italii leżących nad
Adriatykiem. Stałe połączenie lotnicze
ze stolicą regionu Apulia utrzymuje Wizz
Air – ze stołecznego Okęcia oraz podkatowickich Pyrzowic przewoźnik realizuje
łącznie 5 rejsów tygodniowo.
Z lotniska im. Karola Wojtyły w Bari do
śródmieścia można w kilkanaście minut
dostać się metrem (bilet 5 €), warto jednak
pokonać tę trasę miejskim autobusem
(nr 16; bilet 1 €), dojeżdżającym na główny dworzec kolejowy. Ponadpółgodzinny
przejazd do ścisłego centrum przekona
nas, że Bari to miasto wielu kontrastów.
Niemało tu nędzy i zaniedbanych, ciasnych ulic, których próżno szukać w dużych miastach Polski. Z drugiej strony,
w śródmieściu nie brakuje szykownych
ulic (np. deptak handlowy Via Sparano di
Bari lub efektowne Corso Cavour) z eklektyczną wielkomiejską zabudową, salonami najlepszych włoskich i francuskich marek modowych czy kosmetycznych oraz
pasami zieleni, których ozdobę stanowią
dorodne drzewa palmowe.
Niezależnie od najbardziej eleganckich
ulic i osiedli nędzy, za najbardziej niezwykły skrawek Bari uznać należy città vecchia, czyli stare miasto zajmujące język
lądu wysunięty w kierunku morza. Wystarczy minąć reprezentacyjne Corso Vittorio Emanuele II, by po chwili znaleźć się
w ...niewielkim nadmorskim miasteczku.
Jest tu wszystko, czego spodziewalibyśmy się po włoskim Południu. Większość
domów wzniesiono (podobnie jak niemal
całą historyczną zabudowę w tej części
Italii) z jaśniejącego w promieniach słońca
piaskowca. Wędrując uliczkami wąskimi
jak w arabskiej medynie, należy uważać
na wyrostków na skuterach i rowerach,
którzy z cyrkową zwinnością mijają pieszych, oraz na wodę ściekającą z rozwieszanego między oknami prania. Życie tej
części miasta toczy się między kościołem,
rodzinnym sklepikiem zaopatrzonym we
wszystko, co potrzeba i zaprzyjaźnionym
warsztatem, w którym przywraca się do
życia wysłużone sprzęty. Mieszkańcy
starego Bari, bez wątpienia nienależący
do finansowej elity miasta, przywykli do
obecności turystów i starają się wieść
zwyczajne, niczym niezmącone życie.
Nie zważając na nieznajomych, wieczo-
PO GODZINACH rami opuszczają swoje ciasne mieszkania
i z poziomu wyniesionych wprost na ulicę
krzeseł prowadzą gorące dyskusje z sąsiadami, a nawet przygotowują posiłki.
Jak na włoskie miasto przystało, tkanka
historycznej części Bari poprzetykana
jest licznymi kościołami, z których wiele
szczyci się niemal tysiącletnią historią.
Za najważniejszą świątynię miasta bez
wątpienia uznaje się San Nicola di Bari
(1087–1103) – potężną bazylikę o nad
wyraz ascetycznej formie, wzniesioną
w stylu apuliańskiego romanizmu. Nazwa
ta może być nieco myląca, bo patron –
św. Mikołaj z Miry (około 270–345) – całe
życie spędził na południu obecnej Turcji.
Natomiast przydomek di Bari uzasadnia
fakt, że doczesne szczątki świątobliwego
męża spoczywają w krypcie bazyliki już
od 1087 roku. Czczony zarówno w kościele zachodnim, jak i wschodnim, Mikołaj
stał się bodaj najbardziej rozpoznawalnym świętym, a przy tym nieodłącznym
symbolem świąt Bożego Narodzenia.
Gości z Polski poza miejscem spoczynku
biskupa Miry bez wątpienia zainteresuje manierystyczny nagrobek królowej
Teatro Margherita
PO GODZINACH brytyjskie
good-bye
do UE
Krzyżówka z hasłem
arkusz
kalkulacyjny
Microsoftu
insygnia
koronacyjne
plotka
gatunek
ziemno-wodnego
gryzonia
antyczna kraina na pograniczu
Bułgarii, Grecji i Turcji
tor ciała
niebieskiego
pokój, błogostan
15
przyprawa, lek
i afrodyzjak
14
zmiana zapalna
na skórze
5
9
typ rządów
autorytarnych
kolekcja
tkanina żałobna
angielski mgr
zamierzchłe
wydarzenia
historii
10
7
stosowana
w leczeniu
arytmii serca
Antoni, dyrygent
i dyr. Filharmonii
Narodowej
symbol
chemiczny litu
święta,
ukochana
św. Franciszka
utwór literacki sławiący bohatera
lub jego heroiczne czyny
stwór
z mitologii
skandynawskiej
11
niektórzy
obrastają
w cudze
z hutą szkła na
Podkarpaciu
8
barwny ptak
z papugowatych
6
alpejski
dopływ
Dunaju
do warzenia
strawy dla
plutonu
rodzaj tempa
muzycznego
pocztowy
pożądany
na kopercie
ostatni okres
mezozoiku
chrabąszcz lub
muchówka
kolor w kartach
zwany „winem”
centrum życia
publicznego
w greckim polis
w parze z labora
starożytna
kraina położona
w Mezopotamii
(III–II tys. p.n.e.)
2
bruzda, kanalik
w parze
z Irtyszem
12
najmniej
pożądana
forma opadu
13
jeden z języków programowania
lub imię bohaterki polskiej komedii
z Lodą Niemirzanką (1936)
forma muzyczna
lub typ
skrzyżowania
3
siedmiomilionowa bliskowschodnia
stolica położona nad Tygrysem
1
4
KRZYŻÓWKA nr 62
Rozwiązanie krzyżówki stanowią litery z oznaczonych, ponumerowanych kolejno pól, wpisane w diagram.
Rozwiązanie należy nadsyłać za pomocą formularza na stronie www.edentico.pl do dnia 30 września 2016 r.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Rozwiązanie krzyżówki nr 61 brzmi: HAEC RES TIBI CORDI SIT (Miej tę sprawę na sercu).
Laureatką nagrody ufundowanej przez firmę Dornwell jest Marta Wróblewska (Warszawa)
Laureatem nagrody ufundowanej przez firmę Bestom DENTOnet.pl jest Agnieszka Grzyb (Gdańsk).
Nagrody zostaną wysłane pocztą. GRATULUJEMY!
142

do druku - Dentonet

Transkrypt

Podobne dokumenty

Odsłonięcie tablicy pamiątkowej z okazji 10. rocznicy śmierci prof

xii międzynarodowa konferencja stomatologiczna

Zaproszenie na Dental Road Show 2016