468 Koran, święta księga islamu. K. stanowi podstawę religii
Transkrypt
468 Koran, święta księga islamu. K. stanowi podstawę religii
Koran Koran, święta księga islamu. K. stanowi podstawę religii muzułmańskiej i zawiera wszystkie najważniejsze zasady doktrynalne islamu; wraz z sunną stanowi najważniejsze źródło prawa i teologii muzułmańskiej. Nazwa K. pochodzi od arab. qur’a- n [‘recytacja’]; forma Al-Kuran al-Karim [‘szlachetny Koran’] jest najważniejszą, choć nie jedyną nazwą tej świętej księgi — inne to np. Al-Kitab [‘księga’] i Al-Furkan [‘rozróżnienie’]. ZawartoÊç | Rola Koranu w islamie | Egzegeza | Przek∏ady europejskie K. by∏ objawiany Mahometowi stopniozobacz te˝ Allah Mahomet islam Szafka na Koran w Nowym Meczecie w Stambule fot. J. Gruszczyƒska 468 wo za poÊrednictwem anio∏a Gabriela (arab. D˝ibril, D˝abra’il) w latach 610– 632. Poczàtkowo, jeszcze za ˝ycia Proroka, zapami´tywany i sporadycznie zapisywany na rozmaitych dost´pnych materia∏ach (liÊcie palmowe, kora, koÊci zwierzàt), ale po jego Êmierci zaistnia∏a potrzeba utrwalenia tekstu Êwi´tej ksi´gi. Prób takich dokonywali ju˝ 2 pierwsi kalifowie, Abu Bakr i Umar, ale pierwotnie ostateczna wersja K. — zw. Koranem Usmana — mia∏a powstaç za panowania Usmana Ibn Affana (644–656), spisana wg tradycji przez sekr. Mahometa, Zajda Ibn Sabita, na podstawie istniejàcych ju˝ wariantów autorstwa towarzyszy Mahometa: Ubajda Ibn Kaba, Abd Allaha Ibn Masuda i Abu Musy al-Aszariego; ostateczna wersja K. powsta∏a jednak dopiero w X w., a tekst, obecnie uznawany za kanoniczny, zosta∏ opublikowany w Egipcie 1923. ZawartoÊç K. sk∏ada si´ ze 114 rozdzia∏ów, zw. surami, z czego 90 to sury mekkaƒskie (okres mekkaƒski jest ponadto dzielony na 3 podokresy), a 24 — medyƒskie; sury dzielà si´ z kolei na ajaty (wersety), których wg ró˝nych przeliczeƒ jest od 6204 do 6236. Ka˝da sura ma swojà nazw´, niektóre z sur majà po kilka obocznie stosowanych tytu∏ów; prawie wszystkie sury (poza dziewi´cioma) rozpoczynajà si´ formu∏à basmali (bi-ismi Allahi ar-Rahmani ar-Rahim ‘w imi´ Boga mi∏osiernego, litoÊciwego’). W obecnej redakcji K. sury sà u∏o˝one mniej wi´cej wg d∏ugoÊci, od najd∏u˝szej do najkrótszej, z wyjàtkiem 1. sury — Al-Fatihy, nie sà znane rzeczywiste powody takiej decyzji, tym bardziej ˝e faktyczny uk∏ad wg dok∏adnie przeliczonej d∏ugoÊci powinien byç w przypadku pierwszych sur K. nast´pujàcy: sura 2., 4., 3., 7., 6., 5. itd.; do ostatecznej kolejnoÊci rozdzia∏ów prawdopodobnie przyczyni∏y si´ tak˝e inne czynniki, np. tematyka lub miejsce objawienia. Oprócz tego podstawowego podzia∏u K., popularny jest tak˝e podzia∏ na 30 równych cz´Êci zw. d˝uz, które z kolei sk∏adajà si´ z 2 tzw. hizbów, przydatny do recytacji tekstu koranicznego, g∏. podczas ramadanu. W wyniku szczegó∏owych badaƒ filol. badacze doszli do wniosku, ˝e chronolo- Koran gicznie najstarszym fragmentem K. sà ajaty 1–5 sury 96., objawione wg tradycji w nocy 27 ramadanu 610 (Lajlat al-Kadr ‘noc przeznaczenia’ albo ‘noc mocy’) w jaskini Al-Hira k. Mekki, ostatnie zaÊ to prawdopodobnie werset 1,60 lub 281,2. Tekst koraniczny nie ma ciàg∏ej narracji, a fragmenty mekkaƒskie niejednokrotnie przeplatajà si´ z medyƒskimi. K. zosta∏ objawiony w klas. j´zyku arabskim, identycznym z j´zykiem poezji staroarabskiej i wspólnym dla wszystkich Arabów, cz´sto, choç nies∏usznie, uto˝samianym z dialektem plemienia Kurajsz. Tekst koraniczny ma form´ rymowanej i rytmizowanej prozy zw. sad˝. Sury pierwszego okresu sà z regu∏y krótsze i majà charakter bardziej natchniony i poet., mówià g∏. o problemach eschatologicznych i stosunku cz∏owieka do Boga, natomiast medyƒskie charakteryzujà si´ wi´kszà d∏ugoÊcià i tematykà dotyczàcà zagadnieƒ paƒstw. i prawniczych — wià˝e si´ to ze zró˝nicowanym charakterem dzia∏alnoÊci Mahometa w Mekce i Medynie. Niejednokrotnie poszczególne sury by∏y objawiane w zwiàzku z konkretnymi wydarzeniami z ˝ycia Proroka (np. bitwa pod Badrem 632 — 3,123; bitwa pod Uhudem 635 — 3,155–174; sprawa A’iszy 627 — 33,37) — stàd rozwin´∏a si´ odr´bna ga∏àê nauki muzu∏maƒskiej zw. asbab an-nuzul [‘powody objawienia’]. Doktryna rel. islamu zawarta w K. obejmuje przede wszystkim wiar´ w jedynoÊç Boga (tauhid) i pos∏annictwo Mahometa (risala), a tak˝e w ˝ycie przysz∏e, zmartwychwstanie, sàd ostateczny i nagrod´ lub kar´ po Êmierci. K. okreÊla dogmaty islamu, przepisy dotyczàce oddawania czci Bogu, przepisy obyczajowe oraz przepisy prawne (elementy prawa rodzinnego, karnego, cywilnego i spadkowego). Obejmuje wiele elementów staroarabskich, które zosta∏y przystosowane do praktyki nowej religii, a tak˝e liczne wàtki starotestamentowe i mniej liczne ewangeliczne, przede wszystkim opowieÊci o prorokach, m.in. Abrahamie (arab. Ibrahim), Moj˝eszu (arab. Musa), Salomonie (arab. Sulajman) i Jezusie (arab. Isa); ∏aƒcuch profetyczny islamu rozpoczyna si´ od Adama, a koƒczy na Mahomecie. K. stanowi jedno z podstawowych êróde∏ hist. poznania ˝ycia duchowego i dziejów Arabii przedmuzu∏maƒskiej. Rola Koranu w islamie K. jest uznawany przez muzu∏manów za odwieczne s∏owo Boga, a ortodoksyjna teologia islamu odrzuca teori´ o stworzeniu Êwi´tej ksi´gi, która powsta∏a w IX w. i by∏a reprezentowana przez mutazylitów, a przez krótki czas uznawana za oficjalny poglàd. W zwiàzku ze znaczeniem K. w dziejach cywilizacji arabsko-muzu∏maƒskiej powsta∏a teoria o cudownoÊci K. (id˝az al-Kuran); jego objawienie jest jedynym i najwi´kszym cudem (mud˝iza) zwiàzanym z osobà Mahometa — wg teologii islamu, ziemski K. jest odbiciem istniejàcej w niebie Ksi´gi Matki (Umm al-Kitab). Zgodnie z nià tekst Êwi´tej ksi´gi islamu jest objawiony zarówno w swej treÊci, jak i w swej formie lit., w zwiàzku z czym t∏umaczenia tej ksi´gi na inne j´zyki sà niedozwolone, a istniejàce przek∏ady uwa˝ane za form´ komentarzy. Sacrum Fragment rękopisu z XVIII w. Archiwum PWN 469 Koran Fragment mozaiki z cytatem z Koranu poet. stylistyki tekstu Êwi´tego islamu. Z tego powodu niejednokrotnie trudno by∏oby tylko na podstawie K. odtworzyç dok∏adnie najwa˝niejsze rytua∏y i obrz´dy muzu∏maƒskie, np. pielgrzymk´ (had˝d˝) czy modlitw´ (salat) — do tego celu s∏u˝y przede wszystkim tradycja Mahometa, sunna. Za pierwszego egzeget´ K. po Êmierci Mahometa jest uznawany jego kuzyn Abd Allah Ibn al-Abbas (zm. 687), natomiast za najbardziej autorytatywny uchodzi do dziÊ 30-tomowy komentarz At-Tabariego (zm. 923). Wszechstronne analizy i badania tekstu K. przyczyni∏y si´ znacznie do rozwoju nauk filol. w cywilizacji arabsko-muzu∏maƒskiej. Muzu∏manie wierzà, ˝e K. ma sakralnà si∏´, która sprawia, ˝e sama jego obecnoÊç zsy∏a b∏ogos∏awieƒstwo (barak´); niejednokrotnie ca∏a Êwi´ta ksi´ga jest uznawana za chroniàcà i magicznà; wyjàtkowo pobo˝ni ludzie noszà na szyi kopi´ ca∏ego K. o mikroskopijnych rozmiarach (tzw. mushaf), który jest uwa˝any za najlepszy amulet, zawiera bowiem rozdzia∏y i wersety pomocne we wszystkich nieszcz´Êciach i ˝yciowych sytuacjach. Nauczenie si´ na pami´ç tekstu ca∏ego K. jest uznawane za czyn szczególnie pobo˝ny — taki wierny nosi tytu∏ hafiza [‘ten, kto chroni Koran w sercu’]. Archiwum PWN Przek∏ady europejskie Sura w kaligrafii kufickiej Archiwum PWN to obejmuje tak˝e sam j´zyk arabski oraz w pewnym stopniu tak˝e arabskie pismo, które sta∏o si´ jednym z najwa˝niejszych elementów sztuki arabsko-muzu∏maƒskiej; konsekwencjà tego zjawiska jest m.in. dostosowanie pisma arabskiego do wymogów j´zyków s∏ow., dokonane dla potrzeb piÊmiennictwa rel. przez Tatarów pol.-litew. (chamai∏, kitab). Szacunek dla Êwi´tej ksi´gi i liturgiczna koniecznoÊç jej recytacji przyczyni∏y si´ tak˝e do rozwoju sztuki recytacji K., zw. tad˝widem; w X w. ustalono 7 obowiàzujàcych szkó∏ recytacji, które zosta∏y uznane w ca∏ym Êwiecie muzu∏maƒskim. Egzegeza Ostateczny tekst objawienia koranicznego zosta∏ ustalony bardzo szybko, u zarania paƒstwa muzu∏maƒskiego, co wymusi∏o rozwój egzegezy (tafsir), która w przypadku K. jest szczególnie rozbudowana — wynika to tak˝e ze specyficznej, 470 Pierwsze eur. próby t∏umaczenia K. si´gajà XII w. — 1143 ukaza∏ si´ przek∏. na ∏acin´ Rajmunda z Toledo. Najstarszy pol. przek∏ad K. zosta∏ opublikowany 1858 jako praca J.M. Tarak-Buczackiego, lecz jego rzeczywistymi t∏umaczami (z j´zyka fr.) byli, jak wykaza∏y najnowsze badania, I. Domeyko i D. Chlewiƒski; t∏umaczenie to by∏o poprzedzone nie publikowanym do tej pory przek∏adem dokonanym przez Tatarów pol.-litewskich. Pierwszego pe∏nego t∏umaczenia K. na j´zyk pol. bezpoÊrednio z arabskiego dokona∏ 1986 J. Bielawski; 1990 ukaza∏ si´ przek∏. poÊredni (z j´zyka ang.) ugrupowania ahmadijja.