opieka i traktowanie zwierząt w świetle przepisów religii żydowskiej

opieka i traktowanie zwierząt w świetle przepisów religii żydowskiej

OPIEKA I TRAKTOWANIE ZWIERZĄT W ŚWIETLE
PRZEPISÓW
RELIGII ŻYDOWSKIEJ
Opieka nad zwierzętami za ich życia i dbałość o oszczędzanie zwierzętom bólu i cierpień przy
dokonywaniu uboju przenika całą religijną literaturę żydowską, poczynając od Pięcioksięgu Mojżesza
czyli Tory, tej pierwszej i najświętszej księgi żydowskiej, a kończąc na pracach religijnych doby
ostatniej. Biblia, Talmud i uczeni żydowscy z czasów późniejszych sformułowali cały szereg przepisów
w kwestii stosunku ludzi do zwierząt, przyczym przepisy te niejednokrotnie redagowane są w ten
sposób, że odnoszą się równocześnie i w jednakowej mierze do ludzi i zwierząt, co szczególnie
dobitnie akcentuje humanitarny stosunek prawodawców żydowskich do świata zwierzęcego. Część
przepisów i zasad religijnych żydowskich w przedmiocie opieki nad zwierzętami, zarówno o
charakterze ogólnym jak kazuistycznym, cytujemy niżej dla ilustracji:
1) W kwestii doniosłości opieki nad zwierzętami.
a) „Opieka nad zwierzętami jest nakazem religijnym, usankcjonowanym przez Torę" (Talmud
Babiloński, traktat Sabat, karta 128 b; Talmud Babiloński, traktat Baba Mezia, karta 36 b).
b) Kto nie odczuwa litości dla zwierząt, tego nawiedza cierpienie. (Talmud Babiloński, traktat Baba
Mezia, k. 85 a).
c) Końcowy fragment księgi proroctw Jonasza (słowa Boga): „A ja bym nie miał żałować Niniwy,
miasta tak wielkiego, w którym jest więcej niżeli sto i dwadzieścia tysięcy ludzi, którzy nie umieją
rozeznać między prawicą swoją i lewicą swoją, — i bydła wiele" (rozdz. IV, 11).
2) W kwestii żywienia zwierząt.
a) „Nie wolno kupować bydlęcia, zwierzęcia lub drobiu, o ile nie przygotowano dla nich pożywienia"
(Talmud Jerozolimski, traktat Jebamot, rozdz. XV; Talmud Jerozolimski, traktat Ktubot, rozdz. IV).
b) Komentując ustęp Biblii: „Dam też trawę na polach twoich, dla bydła twojego i będziesz jadł, a
najesz się" (5 księga Mojżesza X, 15). Talmud powiada: „Zabronione jest człowiekowi spożywać
pokarm, zanim nie nakarmi swego bydlęcia, gdyż powiedziane : „Dam też trawę na polach twoich, dla
bydła twojego", a dopiero później „i będziesz jadł a najesz się" (Talmud Babiloński, traktat Berachot,
karta 40 a ; Talmud Babiloński, traktat Gitin, karta 62 a). Ten sam ustęp Biblii starożytni mędrcy
żydowscy zaopatrują w następującą uwagę: „dobrze świadczy o człowieku, jeśli bydło jego karmione
jest do syta", (księga „Syfri", rozdział „Ejkew", § 16).
c) Komentując ustęp Biblii: „Noe mąż sprawiedliwy, doskonałym był, za wieku swego; z Bogiem
chodził Noe" (1 księga Mojżesza VI, 9) starożytni mędrcy żydowscy powiadają: „Noe był
sprawiedliwym mężem, gdyż karmił w arce stworzenia Boże" (Księga „Midrasz Tanchuma", rozdział o
Noem, § 5).
d) „Koguta należy nakarmić i nie można zadowolić się mniemaniem, że znajdzie pokarm w śmieciach;
podobnież kota, wychowanego w ognisku domowym" (Księga „Chajej Adam",zasada 45 § 1).
e) W myśl przepisów religijnych prace rolne wykonywanie były w Palestynie z przerwą roczną
każdego 7go roku, zwanego rokiem odpoczynku. W roku tym nie obsiewano gruntów, a plony
samorzutnie wyrosłe przeznaczone były w przeważającej części dla ubogiej ludności i dla zwierząt. W
związku z tym Pięcioksiąg Mojżesza zawiera następujące przepisy: „Przez sześć lat osiewać będziesz
ziemię twoje, a będziesz zgromadzał urodzaj jej ; ale siódmego roku zaniechasz jej ; że odpocznie, aby
jedli ubodzy ludu twego, a co zostanie po nich, poje zwierz polny. Także uczynisz winnicy twojej, i
oliwnicy twojej" (2 księga Mojżesza, XXIII, 10—11). „I będzie, co się urodzi w onem odpoczynieniu
www.fzp.net.pl
ziemi, tobie na pokarm, i słudze twemu, i służebnicy twej, i najemnikowi twemu, i przychodniowi
twemu, który mieszka z tobą. Także bydłu twemu, i zwierzowi, który jest w ziemi twojej, będzie
wszystek urodzaj jej na pokarm" (3 księga Mojżesza XXV, 6—7).
f) Fragment psalmów Dawida: „Chwalcie Pana... który daje bydłu pokarm ich, i kurczętom młodym,
które wołają do niego" (psalm CXLVII, 9) wskazuje, iż we ług wierzeń Żydów Bóg dba o pożywienie
dla zwierząt i ptactwa.
3) W kwestii pracy zwierząt i dnia odpoczynku po pracy.
a) „Nie będziesz orał wołem i osłem pospołu" (5 księga Mojżesza XXII, 10). Przepis ten — zdaniem
filozofa aleksandryjskiego Filona — ma na względzie opiekę nad zwierzętami, gdyż wół posiada
więcej sił niż osioł i praca wespół z wołem jest dla osła nader męcząca.
b) „Nie zawiążesz gęby wołowi młócącemu" (5 księga Mojżesza XXV, 4).
c) „Należy zwierzęta domowe uwolnić od pracy, gdy mają rodzić" (Księga „Sefer Chassidim" § 667).
d) „Jeśli konie ciągną wóz po uciążliwej drodze, albo na wysoką górę i nie mogą podołać ciężarowi,
należy im niezależnie od tego, czy koń stanowi własność Żyda lub nieŻyda, przyjść z pomocą z uwagi
na obowiązek okazania, zwierzętom litości, a to w tym celu, by woźnica nie zmuszał koni batem do
pracy, przekraczającej ich siły" (Zbiór Praw żydowskich „Szulchan Aruch" rabina Zelmana z Lidy,
rozdział „O opiece nad zwierzętami").
e) „Ale dnia siódmego odpoczynienie jest Pana Boga twego; nie będziesz czynił żadnej roboty weń, ty
i syn twój, i córka twoja, sługa twój, i służebnica twoja, bydlę twoje, i gość twój, który jest w bramach
twoich" (2 księga Mojżesza XX, 10; o księga Mojżesza V, 14).
f) „Przez sześć dni będziesz odprawował roboty twoje; ale dnia siódmego odpoczniesz, aby sobie
wytchnął wół twój, osioł twój, i żeby wytchnął syn niewolnicy twojej, i przychodzień" (2 księga
Mojżesza XXIII, 12).
4) W kwestii zakazu dręczenia zwierząt i obowiązku okazywania zwierzętom pomocy.
a) „Nie wolno dokonywać uboju, o ile mięso z uboju nie jest przeznaczone do spożycia i wiadomo, że
ulegnie zepsuciu" (Księga ,,Sefer Chassidim" § 687).
b) Wół, napastujący ludzi, winien być w myśl przepisów Biblii uśmiercony (2 księga Mojżesza XXI, 28).
Według Talmudu uśmiercanie wołu mogło nastąpić jedynie na mocy orzeczenia kompletu 23
sędziów, podobnie jak w razie sądzenia człowieka za przestępstwo (Talmud Babiloński, traktat Baba
Kama, k. 39 a).
c) Rozpowszechniony wśród Żydów zwyczaj gratulowania osobie, która kładzie nową odzież, i
wyrażania jej życzenia: „obyś przeżył te szaty i włożył nowe", jest niedopuszczalny w wypadku, gdy
ktoś kładzie nowe buty lub okrycie, robione ze skóry bydlęcej, ponieważ urzeczywistnienie tego
życzenia powoduje konieczność zabicia bydlęcia celem uzyskania skóry na inne okrycie, a to
sprzeczne jest z zasadą, wyrażoną w psalmach: „a miłosierdzie Boże nad wszystkiemi sprawami Jego"
(Zbiór Praw żydowskich „Szulchan Aruch" Orach Chaim, art. 223 § 6).
d) „Kto, wstępując w zawód szocheta (rzezaka rytualnego), zaczyna po raz pierwszy, nie odmawia
błogosławieństwa „szehechjanu" („żeś nam dozwolił dożyć tej chwili"), ustanowionego dla debiutu,
gdyż wykonywanie danego zawodu połączone jest z uśmiercaniem stworzeń Bożych" (Zbiór Praw
Żydowskich „Szulchan Aruch" JoreDea art. 28 § 2, komentarz Remo).
e) „Krowy też ani owcy z płodem ich, nie zabija się dnia jednego" (3 księga Mojżesza XIII, 28). Przepis
ten ma na celu oszczędzanie krowie bolesnego dla niej widoku zarzynania jej płodu, gdyż zwierzęta
odczuwają przywiązanie do swego potomstwa, podobnie jak ludzie (Majmonides, „More Nebuchim",
księga III, rozdz. 48).
f) „Gdybyś trafił gniazdo ptasie, przed sobą w drodze, na jakimkolwiek drzewie, albo na ziemi, a w
nim ptaszęta albo jajka, a matka by siedziała na ptaszętach albo na jajkach, nie bierz macierzy z
www.fzp.net.pl
dziećmi; ale wolno puściwszy matkę, dziecię weźmiesz sobie, aby ci się dobrze działo, i żebyś
przedłużył dni twoje" (5 księga Mojżesza XXII, 6—7). Przepis ten ma na celu oszczędzanie ptakom
przykrości, jakiej doznałyby, widząc swoje pisklęta, zabrane przez ludzi (Majmonides, tamże).
g) ,,Bóg lituje się nie tylko nad ludźmi, ale także nad zwierzętami, gdyż powiedziane (3 księga
Mojżesza XIII, 28) „krowy też, ani owcy z płodem ich nie zabija się jednego dnia". I podobnie jak
względem zwierząt, Pan Bóg pełen jest miłosierdzia względem ptactwa, gdyż powiedziane (5 księga
Mojżesza XXII 6—7) ,,gdybyś trafił gniazdo ptasie, przed sobą w drodze" i t. cl. (Księga Midrasz Rabba,
Deuteronomium VI).
h) Polecił Pan Bóg, aby Mojżesz powtórzył Faraonowi następujące słowa: „A tak poślij teraz,
zgromadź bydło twoje, i wszystko, co masz na polu ; bo na każdego człowieka, i na bydlę, które
znalezione będzie na polu, a nie będzie zegnane w dom, spadnie na nie grad, i pozdychają" (2 księga
Mojżesza IX, 19). Ustęp ten Midrasz zaopatruje w następującą uwagę: „Patrz, jak miłosierny jest Pan
Bóg, że nawet w chwili gniewu lituje się nad grzesznikami i ich bydłem; bowiem grad miał jedynie
zniszczyć plony na roli i przeto Pan Bóg uprzedził Egipcjan o mającym nadejść niebezpieczeństwie,
aby uchronili siebie i bydło swoje" (Księga Midrasz Rabba, Exodus XII).
i) ,.Nie wolno bezużytecznie wyrządzać zwierzętom przykrości, jak nadmiernie objuczać, albo bić gdy
nie mogą chodzić, albo drażnić się z kotem celem pobudzenia do pisku. Mędrcy żydowscy powiadają,
że Pan Bóg karać będzie jeźdźców za to, że biją konie, na których jeżdżą" (Ks. „Sefer Chasidim" § 44).
j) „Nie należy bić bydlęcia, o ile zatrzymało się w drodze, gdyż widocznie coś mu dolega, a grzechem
jest nadwerężać siły jego" (Księga „Sefer Chassidim" § 668).
k) „Zabrania się zawiązywać nogi bydlęciu, zwierzęciu lub ptakowi w sposób sprawiający ból" (Zarys
Praw żydowskich „Kicur Szulchan Aruch" § 19).
l) „Zabrania się sadzić ptaka na jajka ptasie innego gatunku, gdyż sprawia to ptakowi ból" (,,Kicur
Szulchan Aruch").
m) „Nie należy odcinać bydlęciu ogona, gdyż pozbawia go to możności odpędzania much i naraża
skutkiem tego na przykrości" (Księga „Sefer Chassidim" § 589).
n) „Jeżeli byś ujrzał, że osioł tego, który cię ma w nienawiści leży pod brzemieniem swoim, azali
zaniechasz, abyś mu pomóc nie miał? owszem, uratujesz go pospołu z nim" (2 księga Mojżesza XIII,5).
Komentując ten nakaz religijny Talmud nadmienia: „Opieka nad zwierzętami jest nakazem religijnym,
usankcjonowanym przez Torę i przeto brzemię, ciążące na bydlęciu należy zdjąć bez żądania za to
wynagrodzenia" (Talmud Babiloński, traktat Baba Mezia, k. 32b).
o) „Gdy bydlę wpadnie do dołu, z którego trudno chwilowo je wydobyć, należy mu dostarczyć
jedzenia i miękkiej podściółki, z uwagi na obowiązek litości dla zwierząt" (Talmud Babiloński, traktat
Sabat, k. 128 b).
Na zakończenie tego rozdziału zacytuję dwie charakterystyczne opowieści z religijnych ksiąg
żydowskich:
a) „Kiedy Mojżesz pasł w pustyni trzodę teścia swego Jetro, uciekła mu ze stada kózka i biegła, aż
dotarła do źródła wody. Pobiegł za nią Mojżesz i przybywszy do niej powiedział: „nie wiedziałem, żeś
uciekła z powodu pragnienia, a teraz jesteś zmęczona", wziął ją na plecy swoje i zaniósł z powrotem
do stada. Wówczas powiedział Pan Bóg: „Jesteś miłosierny, zaiste, ty będziesz pasterzem narodu
żydowskiego" (Księga „Midrasz Rabba, Exodus LXXXII).
b) „Dostojnik żydowski Rabbi Jehuda Hanassi natknął się na ulicy na cielę prowadzone do uboju.
Biedne stworzenie z płaczem szukało schronienia pod szatą Rabbi Jehudy. Na to rzekł on do cielęcia:
„Idź, gdyż do tego jesteś stworzone". Wówczas powiedział Bóg: „za to, żeś nie doznawał litości,
będziesz doznawał cierpień". Ustąpiły zaś te cierpienia w następujących okolicznościach: Pewnego
www.fzp.net.pl
razu służąca w domu Rabbi Jehudy Hanassi w czasie sprzątania mieszkania wypędzała kocięta. Rzekł
do niej Rabbi Jehuda: „Zostaw je, gdyż powiedziane w psalmach: „a miłosierdzie Boże nad wszystkimi
sprawami Jego" (Psalm CXLV, 9). Wówczas powiedział Bóg: „Skoro jest miłosierny, bądźmy także
względem niego miłosierni" (Talmud Babiloński, traktat Baba Mezia, k. 85 a).
Na podstawie
http://www.the614thcs.com/19.1727.0.0.1.0.phtml
NACHUM ASZ
Rabin Gminy Wyzn. Żydowskiej w Częstochowie
W OBRONIE UBOJU RYTUALNEGO
Wydanie trzecie, uzupełnione
W MARCU 1936.
www.fzp.net.pl