Psychologiczne aspekty wsparcia ofiar zamachów terrorystycznych

Maria John-Borys
Wydział Pedagogiki i Psychologii
Uniwersytet Śląski w Katowicach
e-mail: mjohnbor@us. edu.pl
Psychologiczne aspekty wsparcia ofiar zamachów
terrorystycznych
I. Ustalenia definicyjne
Zamach terrorystyczny to akt przemocy jednych ludzi wobec innych, jego
celem jest wywołanie strachu, grozy, uległości, dezorientacji. Motywem aktu
terrorystycznego jest podporządkowanie sobie innych, wymuszenie realizacji
własnych celów (lub celów organizacji) za pośrednictwem agresji skierowanej
wobec wybranych lub przypadkowych osób.
Najczęściej spotykane we
współczesnym świecie akty terroru, to: porwania osób, uprowadzenia, sytuacje
związane z zakładnikami, napady na instytucje, zamachy na życie znaczących
osób lub ich bliskich, gwałty, wojny, zamachy bombowe przynoszące wielu
ludziom śmierć lub zranienie.
Doświadczenie aktu terroru określa się w psychologii jako sytuację
traumatyczną.
Traumatyczne zdarzenie wiąże się z zagrożeniem życia lub poważnym
uszkodzeniem ciała albo zagrożeniem fizycznej integralności. Uczestnictwo w
takiej sytuacji wywołuje silne negatywne emocje w czasie jej trwania: lęk,
zgrozę, bezradność. W niektórych definicjach podkreśla się, że zdarzenie
traumatyczne wykracza poza zakres ludzkich doświadczeń i wywołuje
poważny stres u prawie wszystkich ludzi. Może również powodować
negatywne konsekwencje psychologiczne, społeczne, somatyczne i duchowe
w przyszłości. Następstwa silnego stresu są określane jako zaburzenia po
stresie traumatycznym lub zespół objawów po stresie urazowym (posttraumatic stress disorder).
1
II. Objawy zaburzeń po stresie traumatycznym
Rozpoznaje się u osoby, która doświadczyła bezpośrednio zdarzenia
traumatycznego, była jego świadkiem lub została skonfrontowana ze
zdarzeniem, w którym ktoś poniósł śmierć lub istniała groźba śmierci, ktoś
doznał poważnych obrażeń lub utracił fizyczną integralność. Reakcję na to
zdarzenie charakteryzuje silny strach, poczucie grozy i bezradność. Przejawy
zaburzeń dotyczą sfery myśli, emocji, działania oraz sfery somatycznej i
występują pod postacią:
•
Natrętnie powracających przypomnień sytuacji (obrazy, myśli,
doznania zmysłowe np. dźwięki, zapachy), powtarzających się
koszmarnych snów o zdarzeniu, iluzji, halucynacji, nawracających
obrazów epizodów zdarzenia.
•
Reagowania
silnym
napięciem
emocjonalnym
na
sygnały
przypominające w jakiś sposób elementy zdarzenia traumatycznego.
•
Fizjologicznych reakcji na bodźce, które
kojarzą się z jakimś
aspektem zdarzenia traumatycznego.
•
Uporczywego unikania bodźców związanych z traumą i ogólnym
odrętwieniem psychicznym (zamrożeniem emocji, myśli i działania,)
wyparciem z pamięci ważnych aspektów wydarzenia, unikaniem
miejsc i ludzi związanych z wydarzeniem.
•
Poczucia wyobcowania, obniżeniem zainteresowania ważnymi do tej
pory sprawami, pesymistyczną oceną przyszłości, niechęcią do
podejmowania decyzji i ich realizacji.
•
Trudności w zasypianiu, częstych przebudzeń w ciągu nocy.
•
Drażliwości i wybuchów gniewu.
•
Trudności w koncentracji uwagi.
•
Wzmożonego niepokoju i czujności.
•
Gorszego funkcjonowania w życiu społecznym i zawodowym.
•
Częstego sięgania po alkohol, narkotyki lub zachowywania się w
ryzykowny sposób.
Ważnymi środkami zaradczymi, umożliwiającymi obniżenie nasilenia
objawów i stopniowy powrót do równowagi jest:
2
•
Przyjazne otoczenie, wsparcie emocjonalne i informacyjne
( towarzyszenie, okazanie zrozumienia, zachęcanie do rozmowy,
edukacja).
•
Zadbanie o wystarczającą ilość snu (możliwe wspomaganie
środkami farmakologicznymi).
•
Stworzenie bezpiecznej atmosfery ( kontakt z bliskimi osobami,
niezbyt wiele interakcji i stymulacji zewnętrznej, umożliwienie
odpoczynku – urlop, wyjazd w ulubione miejsce).
•
III.
Utrzymywanie trzeźwości.
Metody pomagania ludziom w radzeniu sobie z traumatycznym
przeżyciem
Ofiary i pomagający (bo oni również podlegają konsekwencjom
traumatycznych przeżyć), jeśli odczuwają skutki urazu, niezależnie od jego
przyczyny, powinni otrzymać możliwie duże wsparcie w trakcie i po
traumatycznym wydarzeniu. W trakcie wydarzenia wsparcie jest określane
jako „towarzyszenie” i składa się ze zwykłych i prostych zabiegów, takich jak:
•
Uświadomienie sobie sytuacji i przeżywanych emocji ( Co się
dzieje? Co czuję? Czy mogę to wyrazić? Co chcę zrobić? Jakie
konsekwencje
będzie
miało
to
co
zrobię?).
Ważne
jest
uświadomienie sobie, że mogę nie mieć wpływu na sytuację,
natomiast mogę opanować swoje reakcje emocjonalne.
•
Udzielanie wsparcia słownego i fizycznego.
•
Pozwalanie na wypoczynek
•
Dostarczenie pomocy lekarskiej.
•
Samopomoc – dbanie siebie i o potrzeby innych (np. ciepłe
ubranie, picie, pożywienie).
Kiedy dane wydarzenie się kończy proces „towarzyszenia” powinien być
kontynuowany poprzez:
•
Zapewnienie badań lekarskich , jeśli zachodzi taka potrzeba.
•
Informowanie ofiar, uratowanych i ich krewnych o sytuacji w jakiej się
znaleźli i zachowaniach zaradczych. Ważna jest informacja o tym jakie
mogą być reakcje stresowe spowodowane traumatycznym przeżyciem i
3
przekonanie zainteresowanych osób, że takie reakcje są normalne w
wyniku przeżycia nienormalnej sytuacji.
Kolejnym krokiem procedury pomagania ludziom w radzeniu sobie z
traumatycznym przeżyciem jest „psychologiczne odreagowanie”. Prowadzone jest
ono przez wyszkolonych specjalistów, najlepiej w około dwa dni po zdarzeniu (
praktycy określają jako optymalny okres dla prowadzenia „psychologicznego
odreagowania” czas między upływem 24 godzin od wydarzenia do 72 godzin).
Zespół taki powinien posiadać lidera (osobę o dużym doświadczeniu w
prowadzeniu odreagowania) oraz przeszkolonych w tej formie pomocy
specjalistów z różnych dyscyplin. Najczęściej psychologów, lekarzy psychiatrów,
pracowników socjalnych, księży, pielęgniarek. Grupa taka określana jako Zespół
Psychologicznego Odreagowywania może być organizowana ,szkolona i opłacana
na szczeblu ogólnokrajowym
lub lokalnym. W tworzenie takiego programu
pomocy powinny zaangażować się również organizacje pozarządowe i
stowarzyszenia.
Psychologiczne odreagowanie przebiega najczęściej w grupie, możliwa jest także
praca z jedną osobą. Celem jest omówienie zdarzenia w nieformalny ale
strukturalizowany sposób, tak aby każdy z uczestników zdarzenia mógł
powiedzieć o swoich wrażeniach, reakcjach, uczuciach i myślach. Dzielenie się
doświadczeniami daje poczucie wspólnoty doświadczenia i pomaga w nadaniu mu
pewnego sensu. Zmniejsza to napięcie i poczucie anormalności a także zachęca do
mobilizacji zasobów, którymi dysponuje grupa, daje oparcie potrzebne do
radzenia sobie w powrocie do normalności codziennego życia.
Psychologiczne odreagowanie nie jest luksusem dla nielicznych, nie powinno się
ograniczać tylko do osób uznanych za cierpiące. Jest to niezbędny element zajęcia
się wszystkimi osobami, które doświadczyły traumatycznego zdarzenia,
niezależnie od jego rodzaju i od roli jaką w nim pełniły. Dzięki dostarczeniu
ocalonym i pomagającym w katastrofach szybkiej pomocy, poprzez budowanie
wewnętrznej siły grupy, odczuwającej skutki wypadku, można zapobiec wielu
cierpieniom i przyspieszyć powrót do normalnego funkcjonowania (Carol
Etherington, wykład, wrzesień 1997).
4