Dioksyny w żywności i ich wpływ na zdrowie

DIOKSYNY W ŻYWNOŚCI I ICH WPŁYW NA ZDROWIE
Jadwiga Piskorska-Pliszczyńska, Radosław Lizak, Sebastian Maszewski, Paweł Małagocki
i Tadeusz Wijaszka
Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy
Zakład Radiobiologii
WSTĘP
Dioksyny należą do niepożądanych w żywności i zagrażających zdrowiu substancji chemicznych.
O zagrożeniu jakie stanowią przypominają wynikające głównie z błędu ludzkiego katastrofy
ekologiczne oraz awarie takie jak paszowa afera belgijska z 1999 roku, czy kryzys irlandzki z grudnia
roku 2008, który dotknął prawie całą Europę a dotyczył skażonego dioksynami mięsa. Dioksyny to
potoczna nazwa grupy organicznych związków chemicznych liczącej kilkaset ksenobiotyków. Zalicza
się do nich 75 toksycznych kongenerów polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn (PCDD), 135
kongenerów polichlorowanych dibenzofuranów (PCDF) oraz 12 dioksynopodobnych mono-orto
i non-orto polichlorowanych bifenyli (dl-PCB). Toksyczne kongenery dioksyn ze względu na wysoką
odporność metaboliczną i lipofilny charakter podlegają bioakumulacji w bogatych w tłuszcz tkankach
i narządach zwierząt hodowlanych. Ciągła kontrola analityczna żywności zwiększa bezpieczeństwo
konsumentów poprzez eliminację substancji szkodliwych z diety. W ramach takiej kontroli w mięsie
wieprzowym w Irlandii natrafiono na zwiększoną zawartość PCB a następnie na dioksyny.
METODYKA
W pracy przedstawiono studium przypadku zanieczyszczonej dioksynami irlandzkiej wieprzowiny,
importowanej do Polski w grudniu 2008 r. podczas „kryzysu irlandzkiego”. Celem podjętych badań
było określenie poziomów dioksyn (7 polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn 10 polichlorowanych
dibenzofuranów oraz 12 dioksynopodobnych PCB) w podejrzanych próbkach bekonu, wątroby
i pasztetów pobranych w masarniach oraz zakładach przetwórczych przez inspekcję weterynaryjną.
Analizę dioksyn wykonano metodą rozcieńczeń izotopowych z zastosowaniem kapilarnej
chromatografii gazowej w połączeniu ze spektrometrią mas wysokiej rozdzielczości (HRGC-HRMS)
(3).
WYNIKI
Wyniki badań uzyskane metodą HRGC-HRMS wykazały, że spośród przebadanych 78 próbek,
w osiemnastu przypadkach potwierdzono obecność toksycznych związków w stężeniach
przekraczających dopuszczalne limity (4). Spośród 29 analizowanych toksycznych kongenerów,
polichlorowane dibenzofurany (2,3,4,7,8-, 1,2,3,4,7,8-, 1,2,3,6,7,8- i 2,3,4,6,7,8-) oraz polichlorowane
bifenyle (PCB 118, 156, 157 i 189) występowały we wszystkich skażonych próbkach i stanowiły
około 90% sumy dioksyn (PCDD/PCDF/dl-PCB). W surowym bekonie zawartość sumy dioksyn,
furanów i dl-PCB wynosiła od 1,5 do 423,7 pg WHO-TEQ/g tłuszczu, podczas gdy średnie stężenia
w krajowej wieprzowinie tych związków analizowanych w 2008 r. wynosiły 0,39 ± 0,09 pg WHOPCDD/F/dl-PCB-TEQ/g tłuszczu (5). Wyniki badań laboratoryjnych na bieżąco były przesyłane do
Głównego Inspektoratu Weterynarii a skażona żywność została zniszczona zgodnie z obowiązującymi
procedurami.
WNIOSKI
Tendencja dioksyn do kumulowania się w łańcuchu żywieniowym wywołuje potrzebę stałego
monitorowania ich obecności w żywności, ponieważ człowiek znajduje się na końcu łańcucha
pokarmowego. Podstawowy niepokój budzi narażenie ogólnej populacji mieszkańców Europy na te
groźne związki, dla których dawka tolerowana i oszacowany dzienny pobór są tego samego rzędu.
„Kryzys irlandzki” udowodnił, że na globalnym światowym rynku żywności w celu zapewnienia
bezpieczeństwa polskiego konsumenta koniecznym jest posiadanie przygotowanego na sytuacje
kryzysowe urzędowego, akredytowanego laboratorium analityki dioksyn. Dla pełnego zapewnienia
bezpieczeństwa żywności, oprócz prowadzenia regularnego, urzędowego monitoringu różnych
asortymentów żywności zwierzęcego pochodzenia, konieczne wydaje się prowadzenie działań
administracyjnych, a zwłaszcza szerokiej polityki informacyjnej.
LITERATURA
1. Liem A.K.D., Fürst P., Rappe C.: Exposure of populations to dioxins and related compounds.
Food Addit. Contam. 2000, 17: 241-259.
2. Communication from the Commission to the Council, the European Parliament and the
Economic and Social Committee on a Community strategy for dioxins, furans and polychlorinated
biphenyls (COM (2001) 593). Dz. U. WE 2002, C322, 2-18.
3. Rozporządzenie Komisji (WE) 1883/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustanawiające metody
pobierania próbek i metody analizy do celów urzędowej kontroli dioksyn i dioksynopodobnych
polichlorowanych bifenyli (PCB) w środkach spożywczych. Dz. U. WE 2006, L 364, 32-43.
4. Rozporządzenie Komisji (WE) 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustalające najwyższe
dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych. Dz. U. WE 2006, L 364,
5-24.
5. Lizak R., Piskorska-Pliszczyńska J., Rachubik J., Warenik-Bany M., Kowalski B.: Levels and
patterns of polychlorinated dibenzo-p-dioxins, dibenzofurans and dioxin-like polychlorinated
biphenyls in Polish foodstuffs of animal origin. Organohalog. Compd. 2008, 70, 2054-2057.