Struktura i opis zajęć

Transkrypt

Spis treści
EDUKACJA HUMANISTYCZNA
⊲ Joanna Gawron  Scenariusz katechezy dla klasy I gimnazjum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
⊲ Wiesława Krajewska, Krystyna Rutyńska  Sprawdzian wiadomości i umiejętności dotyczący życia
i twórczości Adama Mickiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
⊲ Dominika Szulc  Learning knows no bounds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
⊲ Anna Kulińska  Rozwijanie sprawności językowych  mówienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA
⊲ Krystyna Ciesielska  Scenariusz zajęć dla klasy pierwszej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
⊲ Anita Tokarska  Cykl zajęć dla klasy II szkoły podstawowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
⊲ Krystyna Ciesielska  Scenariusz zajęć wychowania fizycznego dla uczniów w młodszym wieku
szkolnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
EDUKACJA PRZYRODNICZA
⊲ Piotr Malecha  Scenariusze lekcji chemii dla gimnazjum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
⊲ Izabela Niezgoda  Scenariusz zajęć z biologii  zakres rozszerzony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
⊲ Elżbieta Mazurek  Zadania do powtórzenia materiału z biologii dla gimnazjalistów . . . . . . . . . . . . . . . . 55
MATEMATYKA W SZKOLE
⊲ Ewa Madziąg  Powtórka z matematyki przed sprawdzianem po szkole podstawowej . . . . . . . . . . . . . . 68
WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEŻY
⊲ Jerzy Ambroży  Uwrażliwianie na wartości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
⊲ Grażyna Szotrowska  Gra edukacyjna „Gdynia od szczegółu do ogółu”  scenariusz lekcji
w terenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
WYCHOWANIE PRZEDSZKOLNE
⊲ Ingrid Spigarska, Ewa Marlena Włoch  Projekt edukacyjny w przedszkolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
⊲ Joanna Hryniewicka, Ewa Marlena Włoch  Scenariusz zajęć otwartych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
POLECAMY NAUCZYCIELOM
⊲ Polecamy... (recenzje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Gdyński Kwartalnik Oświatowy
Wydawca: Gdyński Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, ul. Słowackiego 53, 81–392 Gdynia, tel. 58 620 53 46,
fax 58 765 07 92, e-mail: [email protected], strona internetowa: www.sni.edu.pl/godn
Adres redakcji: Gdyński Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, ul. Słowackiego 53, 81–392 Gdynia, tel. 58 620 53 46,
fax 58 765 07 92, e-mail: [email protected], strona internetowa: www.sni.edu.pl/godn
Redaktor naczelny: Elżbieta Wójcik
Zespół redakcyjny: Iwona Chojnacka, Krystyna Ciesielska, Joanna Gawron, Anna Kulińska, Ewa Madziąg, Piotr Malecha,
Elżbieta Mazurek, Grażyna Szotrowska, Ewa Włoch, Renata Wolińska
Okładka: Anna Tarasiewicz
Druk: Format XL, www.formatxl.pl
Skład: Zbigniew Mielewczyk, tel. 58 350 96 62, e-mail: [email protected]
Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania i skracania tekstów oraz zmiany ich tytułów. Nie zwraca tekstów artykułów
niezamówionych.
Joanna Gawron
Scenariusz katechezy
dla klasy I gimnazjum
Temat: Zgłębiamy tajemnicę wspólnoty Kościoła.
Cel ogólny:
Ukazanie Kościoła jako wspólnoty Boga i ludzi.
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
 wyjaśnić znaczenie pojęcia wspólnota;
 podać przykłady różnych wspólnot;
 zinterpretować perykopę biblijną (Dz 2, 42–47);
 scharakteryzować życie pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej;
 wskazać we współczesnym Kościele elementy, które ukształtowały życie Kościoła pierwotnego;
 wymienić konkretne przykłady swojej współodpowiedzialności za wspólnotę Kościoła.
Czas: 45 min.
Metody i formy pracy:
burza mózgów, działanie praktyczne (ćwiczenie), praca z Internetem, praca z tekstem
źródłowym (Pismo święte, ewent. opowiadanie), dyskusja, rozmowa nauczająca, praca z całym zespołem klasowym, praca w parach, praca indywidualna.
Pomoce i środki dydaktyczne:
 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań-Warszawa 1980;
 Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa 1996;
 strona internetowa www.wp.pl;
 materiały potrzebne do realizacji ćwiczenia  patyczki;
 opowiadanie „Mały, samotny król” z: Ferrero Bruno, Nowe historie. Katecheza
w opowiadaniach , Warszawa 1994.
Gdyński Kwartalnik Oświatowy, 2–3/2014
3
Przebieg lekcji
I. Wprowadzenie:
 modlitwa;
 czynności organizacyjno-porządkowe;
 nawiązanie do wcześniejszych katechez i do doświadczeń życiowych uczniów 
zainteresowanie tematem katechezy;
 podanie uczniom tematu i celów lekcji, postawienie problemu, którym będziemy
się zajmować.
II. Rozwinięcie
1. Praca z całym zespołem klasowym metodą burzy mózgów  wyjaśnienie pojęcia
wspólnota (zapis wypowiedzi uczniów na tablicy i w zeszytach):
 działanie praktyczne (ćwiczenie) mające na celu pokazanie bardzo istotnej cechy wspólnoty. Wybrany uczeń ma za zadanie złamać całą wiązkę
 pęczek patyczków, co okazuje się niemożliwe, następnie łamie pojedynczo patyczki; wniosek: wspólnota, bycie we wspólnocie daje siłę i poczucie
bezpieczeństwa, samotny człowiek jest słaby (dopisujemy wymienione cechy
wspólnoty);
 uczniowie podają przykłady różnych wspólnot;
 porównanie wyników pracy uczniów (burza mózgów) z definicją wspólnoty zaczerpniętą ze strony internetowej lub Słownika współczesnego języka
polskiego.
2. Praca z tekstem biblijnym (Dz 2, 42–47):
 wspólne zapoznanie się z tekstem (załącznik nr 1);
 wyjaśnienie trudnych zwrotów i pojęć;
 zadania dla uczniów (praca w parach):
• Wypisz elementy tworzące wspólnotę opisaną w Dziejach Apostolskich.
• Wyjaśnij, kogo ma na myśli św. Łukasz, posługując się słowem „oni”.
• Podaj, co łączy Kościół XXI wieku z Kościołem pierwotnym.
3. Prezentacja pracy uczniów, komentarz katechety, wspólne redagowanie wniosków.
4. Rozmowa z uczniami na temat aktualności zagadnienia, którym się zajmujemy
(dyskusja):
 uczniowie podają przykłady swojej współodpowiedzialności za wspólnotę
Kościoła.
5. Zapis do zeszytu ucznia stanowią:
 wyniki burzy mózgów;
 wnioski z pracy z tekstem biblijnym.
6. Zadanie domowe
(dla wszystkich):
Przeprowadź sondaż w środowisku (rodzina, rówieśnicy) na temat wspólnoty
Kościoła (zdobytą wiedzą podziel się na następnej lekcji).
4
(do wyboru):
Ułóż pytanie, na które chciałbyś/chciałabyś otrzymać odpowiedź od autora natchnionego (do analizowanego tekstu biblijnego).
Napisz, który z elementów kształtujących wspólnotę Kościoła jest najważniejszy
i dlaczego.
7. Ewaluacja ustna.
8. Modlitwa.
Jeżeli wystarczy czasu zapoznajemy uczniów z treścią opowiadania „Mały, samotny
król” (załącznik nr 2).
Joanna Gawron
doradca metodyczny religii
Gimnazjum nr 11 w Gdyni
Załącznik nr 1  tekst biblijny Dz 2, 42–47
Życie pierwotnego Kościoła
42 Trwali oni w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach.
43 Bojaźń ogarniała każdego, gdyż Apostołowie czynili wiele znaków i cudów. 44 Ci
wszyscy, którzy uwierzyli, przebywali razem i wszystko mieli wspólne. 45 Sprzedawali majątki i dobra i rozdzielali je każdemu według potrzeby. 46 Codziennie trwali
jednomyślnie w świątyni, a łamiąc chleb po domach, spożywali posiłek w radości
i prostocie serca. 47 Wielbili Boga, a cały lud odnosił się do nich życzliwie. Pan zaś
przymnażał im codziennie tych, którzy dostępowali zbawienia.
Załącznik nr 2
Mały, samotny król
Daleko, daleko stąd, na morzu o dziwnej nazwie, istniała mała wyspa o białych plażach i zielonych pagórkach. Na wyspie znajdował się zamek, a w zamku żył mały
król. Był dziwnym królem, gdyż nie miał poddanych. Ani jednego.
Codziennie rano król, ziewnąwszy i przeciągnąwszy się, mył sobie zęby i uszy.
Potem wsadzał na głowę koronę i zaczynał swój dzień. Jeśli świeciło słońce, mały
król biegał na plażę. Był zapalonym sportowcem, autorem wszystkich rekordów królestwa, począwszy od biegu po plaży na sto metrów, rzutu kamieniem i wszelkich
stylów pływania, z wyjątkiem nart wodnych, gdyż nie było nikogo, kto kierowałby
królewską motorówką. Po każdych zawodach król nagradzał siebie złotymi medalami. Miał już nimi zapełnione trzy pokoje. Ilekroć przypinał sobie medal do piersi,
grzecznie odpowiadał sam sobie:
 Dziękuję Jego Królewskiej Mości!
5
W zamku była biblioteka i półki pełne książek. Królowi podobały się bardzo komiksy przygodowe. Trochę mniej baśnie, gdyż w baśniach wszyscy królowie mieli
poddanych.
 A ja nie mam nawet jednego!  mówił do siebie król. Ale jak mówi przysłowie:
lepiej być samemu niż w złym towarzystwie.
A gdy odrabiał lekcje, zawsze stawiał sobie bardzo dobre stopnie.
 Z pełnym uznaniem dla Jego Wysokości  stwierdzał.
Pewnego wieczoru ogarnęła go dziwna melancholia. Zszedł na plażę, zdecydowany znaleźć jakiegoś poddanego, i myślał:
 Gdybym miał choć stu poddanych...
Na plaży poszedł w prawo, ale brzeg był zupełnie pusty.
 Gdybym miał choć pięćdziesięciu poddanych...  powiedział król.
Zawrócił i szedł wzdłuż brzegu daleko w lewą stronę, lecz i tam było pusto. Król
usiadł na jakiejś skałce i był tak bardzo smutny, że nie zauważył nawet, jak wspaniały był tego wieczoru zachód słońca.
 Gdybym miał choć dziesięciu poddanych, prawdopodobnie byłbym szczęśliwy!
Zauważył daleko na morzu kilku rybaków na łodziach i ucieszył się.
 Poddani  krzyknął król  poddani, oto wasz król, hurra!
Ale rybacy nie usłyszeli go, a król od krzyczenia aż zachrypł. Wrócił do domu
i wśliznął się pod swoją kolorową kołdrę. Usnął i śnił mu się milion poddanych,
wołających „hurra!” na jego widok.
B. Ferrero, Nowe historie, Warszawa 1994, s. 36–37
6
Wiesława Krajewska, Krystyna Rutyńska
Sprawdzian wiadomości i umiejętności
dotyczący życia i twórczości
Adama Mickiewicza
Proponujemy trzyczęściowy sprawdzian wiedzy i umiejętności dla uczniów klasy II szkół ponadgimnazjalnych, który może kończyć cykl lekcji poświęconych życiu
i twórczości Adama Mickiewicza. Zadania uwzględniają wymagania zmodyfikowanego od roku 2015 egzaminu maturalnego. Polecenia dwu pierwszych części dotyczą
wiersza („Mickiewicz” Antoniego Słonimskiego) oraz fragmentów „Pana Tadeusza”
(z ks. X i z Epilogu) i pomagają uczniowi dojść do propozycji odczytania utworu poetyckiego, do sformułowania tezy interpretacyjnej, a także do określenia własnego
stanowiska wobec problemu postawionego w poleceniu. Temat wypracowania (cz. III)
wymaga napisania wypowiedzi argumentacyjnej na poziomie podstawowym, czyli
rozprawki ze sformułowaniem własnego stanowiska wobec problemu postawionego w poleceniu i odnoszącego się do załączonych tekstów oraz wybranych tekstów
kultury. Istnieje możliwość zaproponowania uczniom każdej części oddzielnie lub
z podziałem na grupy (np. Obraz Polaków i utraconej ojczyzny w „Panu Tadeuszu”
A. Mickiewicza  dla grupy I, Poeta o poecie  Antoni Słonimski „Mickiewicz”  dla
grupy II).
Umiejętność formułowania własnego stanowiska oraz tezy interpretacyjnej
(cz. I i cz. II)
Przeczytaj uważnie teksty i wszystkie zadania. Wykonaj polecenia.
I. Obraz Polaków i utraconej ojczyzny w „Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza.
(fragment 1)
A Robak kazał wezwać szlachtę wojowników,
Do których Podkomorzy z powagą tak mówi:
„Bracia! Bóg dziś naszemu szczęścił orężowi,
Ale muszę Waćpaństwu wyznać bez ogródki,
Że z tych niewczesnych bojów złe wynikną skutki;
Zbłądziliśmy i nikt tu z nas nie jest bez winy:
Ksiądz Robak, że zbyt czynnie rozszerzał nowiny,
Klucznik i szlachta, że je pojęła opacznie.
Wojna z Rosyją jeszcze nieprędko się zacznie,
Tymczasem, kto miał udział najczynniejszy w bitwie,
7
Ten nie może bezpieczny zostać się na Litwie;
Musicie więc do Księstwa uciekać, Panowie,
A mianowicie Maciej, co się Chrzciciel zowie,
Tadeusz, Konew, Brzytew  niech unoszą głowy
Za Niemen, gdzie ich czeka zastęp narodowy;
My na was nieobecnych całą winę zwalim
I na Płuta, tak resztę rodzeństwa ocalim.
Żegnam was nie na długo; są pewne nadzieje,
Że nam wiosną swobody zorza zajaśnieje
I Litwa, co was teraz żegna jak tułaczy,
Wkrótce jak zwycięskich swych zbawców zobaczy.
Sędzia wszystko, co trzeba, zgotuje na drogę
I ja pieniędzmi, ile zdołam, dopomogę”.
Czuła szlachta, że mądrze Podkomorzy radził;
Wiadomo, że kto z ruskim carem raz się zwadził,
Ten już z nim na tej ziemi nie zgodzi się szczerze
I musi albo bić się, albo gnić w Sybirze.
Więc nic nie mówiąc, smutnie po sobie spojrzeli,
Westchnęli; na znak zgody głowami skinęli.
Polak, chociaż stąd między narodami słynny,
Że bardziej niźli życie kocha kraj rodzinny,
Gotów zawżdy rzucić go, puścić się w kraj świata,
W nędzy i poniewierce przeżyć długie lata,
Walcząc z ludźmi i z losem, póki mu śród burzy
Przyświeca ta nadzieja, że Ojczyźnie służy.
Księga X Emigracja (fragment)
(fragment 2)
Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości,
W całej przeszłości i całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka,
W której jest trochę szczęścia dla Polaka:
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie,
Nie zaburzony błędów przypomnieniem,
Nie podkopany nadziei złudzeniem
Ani zmieniony wypadków strumieniem.
Gdziem rzadko płakał, a nigdy nie zgrzytał,
Te kraje rad bym myślami powitał [...].
Ten kraj szczęśliwy, ubogi i ciasny,
Jak świat jest boży, tak on był nasz własny!
Jakże tam wszystko do nas należało!
Jak pomnim wszystko, co nas otaczało:
Od lipy, która koroną wspaniałą
Całej wsi dzieciom użyczała cienia,
Aż do każdego strumienia, kamienia,
8
Jak każdy kątek ziemi był znajomy
Aż po granicę, po sąsiadów domy!
Epilog (fragment)
1. Określ sytuację opisaną w pierwszym fragmencie i podaj jej znaczenie.
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
1–2 pkt.
2. Scharakteryzuj postawę Polaków ukazaną w pierwszym fragmencie (5 zwrotów, wyrażeń).
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
1–5 pkt.
3. Określ wyobrażenie kraju ojczystego przedstawione w podanych fragmentach (5 zwrotów, wyrażeń, związków frazeologicznych).
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
1–5 pkt.
4. Czemu służy idealizacja ojczyzny i jej mieszkańców?
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
1–2 pkt.
5. Czy zastosowana w „Panu Tadeuszu” idealizacja utraconej ojczyzny i jej
mieszkańców jest wyrazem bezkrytycyzmu i braku obiektywizmu autora,
czy też jest celowym zabiegiem artystycznym?
a) Sformułuj własne stanowisko (tezę lub hipotezę) wobec problemu postawionego w poleceniu.
b) Wymień inny tekst/inne teksty kultury (film, obraz, muzyka, plakat...),
poza załączonym tu tekstem literackim, do którego/do których mógłbyś
się odwołać.
9
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
1–3 pkt.
II. Poeta o poecie  Antoni Słonimski „Mickiewicz”.
Cóż by się z wami stało, nierozumne drzewa?
Tartak by was pochłonął i pociął na deski,
I tyle by z was było. Lecz w ziemi litewskiej
Razem z wami żył człowiek, który o was śpiewał.
Po zaściankach na Litwie różni Mickiewicze
Żyliby zwykłą pracą przykładnych Polaków.
Cóż by nas obchodziły te Tuhanowicze?
Któż by pamiętał imię córki Wereszczaków?
Po zaułkach wileńskich bracia filomaci
Przeminęliby nikłym, niepowrotnym cieniem.
Dzisiaj szukamy imion i serc tych postaci,
Które w historii On podmalował wzruszeniem.
Krzyk obłąkanej żony uszy mu rozdzierał
I nie przestało krwawić przez złe, długie lata
Serce, które miłości na przestrzał otwierał,
Serce, które jak gąbka piło gorycz świata.
Rozpinał swe ramiona nad ziemią ojczystą,
Płonął i w groźne urastał modlitwy
Albo w tchnieniu tęsknoty przejrzyście i czysto
Cierpliwym piórem pisał krajobrazy Litwy.
Z miliona martwych liter, z książek rozmaitych,
Słów, co przez wargi szmerem płyną jednostajnym,
Nagle przy jego słowach, z pozoru zwyczajnych,
Czemu me serce staje jak zegar rozbity?
Tyś mnie najpiękniejszymi przykuł łańcuchami,
Tyś dla mnie słowo pierwsze, pierwszy człowiek, Adam!
Tyżeś mnie wyrwał z ziemi, uskrzydlił słowami,
I dumny jestem z mowy, którą i ja władam.
Żem już umaczał dłonie w Twoich słów potoku,
W wielkiej czystej miłości, w czystej wielkiej mowie,
Błogosławię dziś całe stujęzyczne mrowie,
Zbudzone ludy ziemi wychodzące z mroku.
Ty, któryś w słowach krwiste tunele otwierał
I któryś wrzącą lawę przesączał przez wargi,
Gdy Cię na nędzny barłóg rzuciła cholera,
Jakieś miał troski w oczach? Jakie w sercu skargi?
10
Żyłeś wśród wiecznej męki i kochałeś wiele,
I na nas część Twej wielkiej miłości spłynęła.
Wiem, komu oddać miłość, wszystkie ziemskie dzieła,
Wiem, że w szczęściu ludzkości wszystkie nasze cele,
Razem, młodzi przyjaciele!
Więc, młody przyjacielu, nim cię zapał rączy,
Porwie do walki z światem, klęknij na tym grobie,
Wiedz, że On się zza grobu z twoją wiarą łączy,
Że On na łożu śmierci myślą był przy tobie.
(tekst za: A. Słonimski, 138 wierszy, PIW 1984)
1. Przedstaw 5 wydarzeń z życia A. Mickiewicza ukazanych poetycko przez autora utworu.
a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
...................................................................................
b)
...................................................................................
...................................................................................
c)
...................................................................................
...................................................................................
d)
...................................................................................
...................................................................................
e)
...................................................................................
...................................................................................
1–5 pkt.
2. Wybrane wydarzenie z życia wieszcza skomentuj w 3–5 zdaniach.
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
1–3 pkt.
3. Na czym polega wartość poezji A. Mickiewicza? Zacytuj odpowiedni fragment z utworu i dopisz swój komentarz (5–6 zdań).
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
1–5 pkt.
11
4. Wybranym cytatem udowodnij, że prezentowany utwór należy do liryki bezpośredniej.
........................................................................................
........................................................................................
1 pkt
5. Wypisz z wiersza 3 różne środki artystyczne i określ ich funkcję.
a)
...................................................................................
........................................................................................
b)
...................................................................................
...................................................................................
c)
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
1–6 pkt.
6. Podaj swoją propozycję odczytania wiersza Antoniego Słonimskiego pt.
„Mickiewicz”:
a) Sformułuj tezę interpretacyjną odnoszącą się do zamieszczonego tekstu
poetyckiego.
b) Wskaż kontekst, w którym Twoja teza znajduje potwierdzenie (np. biograficzny, historycznoliteracki, kulturowy).
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
1–3 pkt.
III. Tworzenie wypowiedzi argumentacyjnej (wypracowanie):
Napisz rozprawkę na temat: Czy osobowość twórcza Adama Mickiewicza może być
interesująca dla współczesnego młodego czytelnika? Rozważ problem i uzasadnij
swoje zdanie, odwołując się do fragmentu z „Pana Tadeusza”, wiersza Antoniego
Słonimskiego „Mickiewicz” oraz innych, dowolnych, tekstów kultury. Twoja praca
powinna liczyć co najmniej 250 słów.
Odpowiedzi
I. Obraz Polaków i utraconej ojczyzny w „Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza
I.1. A. Określenie sytuacji, np.:
 refleksja po zwycięskiej bitwie z Rosjanami,
 wspólna walka z wrogami ojczyzny zjednoczyła Polaków.
B. Znaczenie fragmentu, np.:
 przygotowanie do emigracji (za Niemen),
 przewidywanie, że wojna z Rosją jest nieuchronna,
12
 przewidywanie, że wojny z Rosją nie będzie natychmiast,
 wyjazd jest potrzebny, aby uniknąć prześladowań,
 oczekiwanie na wyzwolenie ojczyzny,
 planowanie powrotu do ojczyzny razem z wojskiem polskim.
I.2. Postawa Polaków, np.:
 zmuszeni do wyjazdu z kraju,
 pełni nadziei na odzyskanie niepodległości przez Polskę,
 gotowi do poświęceń dla wolności ojczyzny,
 znani w świecie jako patrioci,
 rozmiłowani w kraju ojczystym, nigdzie indziej nie chcą mieszkać,
 gotowi opuścić Polskę tylko pod warunkiem, że przysłużą się tym ojczyźnie
(walczą poza granicami kraju za wolność ojczyzny),
 świadomi ryzyka związanego z walką przeciwko zaborcy (Sybir),
 solidarni w walce z zaborcą (porzucili spory),
 wspierają się wzajemnie w związku z koniecznością opuszczenia kraju (pomoc
Sędziego, Podkomorzego).
I.3. Wyobrażenie kraju ojczystego, np.:
 zapewnia szczęście,
 oczekuje na powrót swych synów,
 miejsce swojskie, niezmienione,
 miejsce niezwykłej urody,
 w ojczyźnie powszechnie kultywuje się tradycję,
 wizja Polski patriotycznej,
 tylko tu możliwa jest idylla ziemiańska (szlacheckie wyobrażenie szczęścia jako życia w zgodzie z przyrodą),
 mimo dawnych zatargów panuje zgoda,
 cechy ojczyzny ukazane w arkadyjskiej wizji Soplicowa, itp.
I.4. Idealizacja ojczyzny i jej mieszkańców służy, np.:
 pokrzepieniu serc Polaków, którzy cierpieli po upadku powstania listopadowego,
 rozbudzeniu nadziei politycznych Polaków (służy temu szczególnie wspominanie Napoleona, Legionów i gen. Dąbrowskiego),
 przybliżenie emigrantom utraconej ojczyzny.
I.5. a) np.: Mickiewicz przedstawia w „Panu Tadeuszu” wyidealizowany obraz utraconej ojczyzny. / Wyidealizowany obraz ojczyzny i jej mieszkańców w „Panu
Tadeuszu” jest celowym zabiegiem artystycznym. / Mickiewicz idealizuje utraconą ojczyznę i jej mieszkańców z myślą o podniesieniu Polaków na duchu.
b) np.: film A. Wajdy „Pan Tadeusz”, wiersz A. Słonimskiego pt. „Mickiewicz”,
polonez z filmu „Pan Tadeusz”, znane ilustracje do „Pana Tadeusza” autorstwa Andriollego, Szancera...
II. Poeta o poecie  Antoni Słonimski „Mickiewicz”.
II.1.  Litwa,
 Tuhanowicze (M. Wereszczakówna),
 Towarzystwo Filomatów i Filaretów (Wilno),
 chora żona (Celina Szymanowska),
 miłość do ojczyzny,
 choroba  cholera (Konstantynopol),
 nawiązanie do „Ody do młodości” i do innych utworów, itd.
13
II.2. Np.: w 1817 roku powstaje Towarzystwo Filomatów (miłośników nauki),
a wkrótce potem Towarzystwo Filaretów (miłośników cnoty). Ugrupowania te
pod pretekstem poszerzania horyzontów naukowych prowadziły działalność
konspiracyjną, „nieprawomyślną”, przygotowującą fundament do przyszłego
zrywu wolnościowego.
II.3.  szeroka skala uczuć i doznań,
 posługiwanie się bogactwem środków artystycznych,
 twórczość wyrazem najwyższego patriotyzmu,
 piękno języka,
 sposób oddziaływania jego poezji (poezja porywa, zniewala, uskrzydla, napawa dumą itp.)
II.4. Np.: tyś mnie, tyś dla mnie, wiem, że...
II.5.  porównanie, np. Serce, które jak gąbka piło gorycz świata,
 metafory uwznioślające poezję Mickiewicza: Ty, któryś w słowach krwiste tunele otwierał [...], I któryś wrzącą lawę przesączał przez wargi [...],
 pytania retoryczne  np. Cóż by się z wami stało, nierozumne drzewa?,
 inne:
 wykrzyknienia,
 epitety,
 wyrazy z języka potocznego dla unaocznienia kontrastu,
 funkcja artystyczna czasowników, np. rozpinał, płonął, urastał (o silnym zabarwieniu emocjonalnym).
II.6. a) np.: Antoni Słonimski w wierszu „Mickiewicz” oddaje hołd wieszczowi. /
Wiersz Antoniego Słonimskiego pt. „Mickiewicz” jest hołdem złożonym wielkiemu polskiemu poecie romantycznemu. / Wiersz Antoniego Słonimskiego
pt. „Mickiewicz” jest pełnym uznania poetyckim przeglądem życia i twórczości wieszcza.
b) np.: Uzasadnienie mojej tezy znajduje potwierdzenie w kontekście biograficznym.
14
Kryteria oceny rozprawki (maksymalnie 50 punktów):
A
B
C
D
E
Poprawność
rzeczowa
Stanowisko jest
Uzasadnienie trafne,
adekwatne do
szerokie i pogłębioproblemu podane- ne
go w poleceniu
.........................
12
Uzasadnienie trafne
i szerokie
3
8
Brak błędów
rzeczowych
Stanowisko jest
częściowo adekwatne do problemu podanego
w poleceniu
0
Uzasadnienie trafne
ale wąskie
Nie więcej niż Zaburzenia
Znaczne zabu- Styl częściojeden błąd
funkcjonalności rzenia spójno- wo stosowny
rzeczowy
kompozycji
ści
Stanowisko jest
nieadekwatne lub
brak stanowiska
Brak uzasadnienia
stanowiska
.........................
Uzasadnienie częściowe
0
2
0
6
Spójność lokal- Styl tekstu
na
2
Kompozycja
funkcjonalna
3
Pełna spójność wypowiedzi lub
nieznaczne
zaburzenia
spójności
1
0
0
Błędy rzeczo- Brak zamysłu
we
kompozycyjnego
Wypowiedź
niespójna
G
Poprawność
językowa
H
Poprawność
zapisu
4
6
4
Styl stosowny
Brak błędów
lub nieliczne
błędy nierażące
Zapis w pełni
poprawny lub
nieliczne błędy nierażące
2
3
2
0
Styl niestosowny
Liczne błędy nierażące
lub nieliczne
błędy rażące
0
Liczne błędy
rażące
Liczne błędy nierażące
lub nieliczne
błędy rażące
0
Liczne błędy
rażące
Wiesława Krajewska  V Liceum Ogólnokształcące w Gdyni
Krystyna Rutyńska  VI Liceum Ogólnokształcące w Gdyni
15
Sformułowanie
Uzasadnienie stanowistanowiska wobec
ska
problemu podanego
w poleceniu
6
18
4
Zamysł kompozycyjny
F
Dominika Szulc
Learning knows no bounds
Gdyby każdy miał to samo,
nikt nikomu nie byłby potrzebny
ks. J. Twardowski
Nauczanie języka angielskiego osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
musi być podporządkowane metodom pracy wyznaczonym przez pedagogikę specjalną.
Pomimo że obowiązuje ta sama podstawa programowa dla uczniów w normie
intelektualnej i dla uczniów z lekkim upośledzeniem, wymagania edukacyjne są różnicowane.
Testy kompetencji z języka angielskiego są dostosowywane do możliwości ucznia
z lekkim upośledzeniem umysłowym, uwzględniając jego obniżone możliwości.
W nauczaniu języka obcego ucznia upośledzonego w stopniu lekkim należy
przede wszystkim uwzględnić specyfikę jego procesów poznawczych.
Spostrzeganie w tej grupie uczniów jest niedokładne, przebiega w zwolnionym tempie, a jego zakres jest zawężony, zatem materiały wizualne, na których pracują
uczniowie, powinny być jednoznaczne i niezbyt szczegółowe, ale jasno przywołujące
skojarzenie ze słownictwem lub sytuacją komunikacyjną.
Uwagę uczniów z lekkim upośledzeniem cechuje mniejsza stałość, co znaczy, że
trudniej im jest skupić się i utrzymać uwagę przez dłuższy czas na jednym przedmiocie, przenosi się ona na inne przedmioty  jest rozproszona. Należy to uwzględnić
w doborze zadań, a w szczególności w długości tekstu czytanego i słuchanego.
Pamięć logiczna, zarówno świeża, jak i trwała, jest gorsza, stąd trudności w zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie. W praktyce nauczania języka obcego objawia się to stałym problemem ze stosowaniem reguł gramatyki, które nie są trwale
zapamiętywane  w tej sytuacji często powtarza się te same treści gramatyczne,
tworząc spiralny program ich nauczania.
Myślenie u osób upośledzonych zdecydowanie różni się od myślenia osób w normie.
Najbardziej typową i charakterystyczną cechą upośledzenia umysłowego jest trudność w tworzeniu się pojęć i myśleniu opartym na pojęciach. Upośledzone bowiem
jest myślenie abstrakcyjne. Stąd w nauczaniu języka obcego warto dać uczniom
zestaw prostych fraz do zapamiętania, powtórzenia i odtworzenia adekwatnie do
sytuacji. Swobodna wypowiedź, która sprawia trudności uczniom w normie intelektualnej, na tym gruncie jest często nieosiągalna.
16
W nauczaniu osób z upośledzeniem umysłowym możemy wykorzystać istniejące już
materiały dydaktyczne  podręczniki pisane z myślą o osobach w normie intelektualnej. Jednak często podręczniki zaplanowane dla danej grupy wiekowej nie będą odpowiadać poziomem trudności uczniom z lekkim upośledzeniem umysłowym.
Dlatego też materiały te wymagają przeredagowania i uproszczenia. W poszukiwaniu materiału adekwatnego do możliwości ucznia z lekkim stopniem upośledzenia
musimy uważać, aby to co łatwe językowo nie było zbyt infantylne. Uczniowie w gimnazjum są wyjątkowo przewrażliwieni w kwestii negowania faktu ich wchodzenia
w dorosłość.
W związku z wprowadzeniem tej samej podstawy programowej praca opiera się
często na podręcznikach szkół masowych. Jednak dobrym pomysłem jest opracowanie autorskiego programu, w którym treści nauczania są ułożone spiralnie 
powtarzanie tych samych treści i gradacja ich trudności jest zgodna z zasadami
metodyki nauczania osób z lekkim upośledzeniem i może dawać pozytywne efekty.
W praktyce cały rok można podzielić na bloki tematyczne, wyznaczone w podstawie
programowej, i po ich realizacji corocznie je powtarzać. Sposób ten wymaga poszukiwania odpowiednich treści w dostępnych podręcznikach i innych źródłach, a to
czasem bywa mozolne i trudne. Jednakże nauczanie osób z upośledzeniem umysłowym wymaga dostosowania procesu do możliwości ucznia.
Zasadą, którą należy wprowadzić na zajęciach edukacyjnych, jest przekazywanie materiału w sposób jak najbardziej przystępny  poprzez obraz, kolor i doświadczenie. W trakcie zajęć wykorzystuje się liczne pomoce audiowizualne, takie jak:
obrazki, plakaty, rysunki, filmy.
W dzisiejszej szkole uczniowie mają coraz częściej dostęp do Internetu i pracowni multimedialnej, więc nauczanie języka obcego może stać się bardziej dynamiczne
i zdecydowanie bardziej atrakcyjne.
Nowoczesne metody multimedialne bardzo angażują uczniów, zarówno w ćwiczeniu recepcji, jak i produkcji językowej. Metoda multimedialna zdecydowanie
zwiększa ich koncentrację uwagi oraz świetnie motywuje do wykonywania poszczególnych ćwiczeń.
Wydawnictwa edukacyjne oferują szeroką gamę podręczników prezentowanych
na tablicy interaktywnej. Lekcje przy takiej tablicy budzą żywe zainteresowanie
wśród uczniów.
Dostęp do tablicy interaktywnej umożliwia przeprowadzenie lekcji nie tylko
z podręcznikiem, ale również z oryginalnym materiałem filmowym, czy też nagraniem.
Poniżej prezentuję listę stron, które mogą stanowić świetne uzupełnienie treści
prezentowanych w podręcznikach:
1. www.yummy.pl
2. www.dizkis.co.uk
3. www.funenglish.pl
4. www.uptoten.com/kids
5. www.britishcouncil.org
6. www.anglomaniacy.pl
7. www.onestopenglish.com/Games
8. www.crayola.com
9. www.pitara.com/activities/wordplay
10. www.activityvillage.co.uk/educational.htm
17
11. www.songsforteaching.com
12. www.eslkidstuff.com
13. www.superkid.pl
Zabawy z językiem angielskim doskonale angażują uczniów, którzy aktywnie w nich
uczestnicząc, chłoną wiedzę. Jednakże używając proponowanych dodatkowo stron,
należy odpowiednio dozować pomoce multimedialne. One też mogą się znudzić!
Celem mojego artykułu było ogólne ukazanie procesu nauczania języka obcego
w szkole specjalnej. Jest to obszar nieco niszowy. Jednakże nauczanie języka obcego
osób z upośledzeniem umysłowym to również rzeczywistość w klasach integracyjnych, gdzie nauczyciele muszą odnaleźć indywidualną drogę do każdego ucznia.
Na tej czasami zawiłej drodze życzę sukcesu, chociaż każdy z nauczycieli uczących osoby o obniżonych możliwościach wie, że nigdy nie będzie on współmierny
z sukcesami uczniów w normie intelektualnej, jednak radość z niego jest zawsze
równie wielka!!!
Dominika Szulc
Zespół Szkół Specjalnych w Gdyni
18
Anna Kulińska
Rozwijanie sprawności językowych
 mówienie
Nikt zapewne nie ma wątpliwości, że sprawność mówienia jest w obecnych czasach,
kiedy to kontakty bezpośrednie z osobami niemówiącymi w naszym ojczystym języku nie należą do rzadkości, jedną ze sprawności kluczowych. Znajomość języka
obcego nie kojarzy się nam już, tak jak to miało miejsce w poprzednich stuleciach,
z umiejętnością odczytywania ksiąg, tylko z umiejętnością swobodnego wypowiadania się.
Rozwijanie wszystkich sprawności językowych, zarówno tych receptywnych (słuchanie, czytanie), jak i produktywnych (mówienie, pisanie), czy też praca nad rozwijaniem poszczególnych aspektów języka (słownictwo, gramatyka, wymowa) związane
są z konkretnymi trudnościami i wyzwaniami. Przyglądając się jednak nauczaniu
sprawności mówienia, wydaje się ono być „wisienką na torcie”. Trzeba wziąć pod
uwagę, iż aby uczeń mógł się swobodnie wypowiedzieć, musi uprzednio opanować
odpowiednie struktury gramatyczne, poznać właściwe słownictwo i nauczyć się je
stosować w praktyce. Mówienie, jako sprawność produktywna, jest niejako nadbudowane nad sprawnością słuchania.
Oprócz kwestii czysto językowych, trzeba mieć też świadomość istnienia dodatkowego czynnika, który sprawia, że trudności związane z rozwijaniem sprawności
mówienia okazują się dużo trudniejsze do pokonania, niż ma się to w przypadku
pracy nad pozostałymi umiejętnościami. Trudność ta polega na tym, że aby uczeń
potrafił się wypowiedzieć w języku obcym, szczególnie na forum, nie wystarczy przeprowadzenie leksykalno-gramatycznych ćwiczeń przedkomunikacyjnych, musi on
dodatkowo pokonać osobiste bariery i zahamowania. Szczególnie dotyczy to osób
bardziej nieśmiałych, introwertycznych, z trudnością nawiązujących relacje społeczne i nie odczuwających wewnętrznej potrzeby werbalnej komunikacji. Aby wypowiedzieć się na forum, osoba nieśmiała nie tylko musi opanować odpowiednie słownictwo i struktury, musi też pokonać wewnętrzny lęk i przezwyciężyć wewnętrzny
opór.
Rolą nauczyciela, który chce uczniowi ułatwić takie zadanie, jest więc oprócz
odpowiedniego przygotowania językowego również stworzenie warunków z jednej
strony odpowiednich do takiego przełamania barier, a z drugiej strony motywujących do aktywnego udziału z zajęciach poprzez wypowiedź. Należy też zwrócić uwagę, że zarówno ze względów czysto językowych, jak i psychologicznych istotne jest
maksymalne zwiększenie częstotliwości, z jaką uczeń wypowiada się podczas zajęć
w szkole. Jeśli zabierze głos raz na trzy lekcje, taka sytuacja będzie dla niego dużo
19
bardziej stresująca, niż kiedy wypowie się 3-krotnie podczas jednej lekcji. Nie chodzi tu wcale o długie, specjalnie przygotowane referaty czy przemówienia, ale o realistyczny, spontaniczny udział w rozmowie, prezentację i obronę własnych opinii
czy też odpowiedzi na pytania dotyczące życia codziennego, zainteresowań, sposobów spędzania czasu itp. Załącznik nr 1 prezentuje listę przykładowych pytań, dla
ułatwienia uporządkowanych według standardów egzaminacyjnych obowiązujących
zarówno na egzaminie maturalnym, jak i gimnazjalnym. Innymi bodźcami, które
można wykorzystać do prowokowania wypowiedzi, są obraz, np. jako obrazek, plansza, plakat, kadr z filmu, oraz dźwięk, np. nagranie odgłosów, tekst z przerwami,
ścieżka dźwiękowa z filmu.
Inną propozycją, początkowo dla uczniów trudną do zrealizowania, jest ćwiczenie, w którym przez 1 minutę (ze stoperem w ręku...) uczeń wypowiada się na
konkretny temat  hasło (np. kino, pogoda, psy, szkoła, księżyc, herbata, koszykówka etc.) lub dokonuje wyboru pomiędzy zadaną parą (np. jabłka/truskawki,
lato/zima, fiat/BMW, komedia/horror, ranek/wieczór, cola/sok owocowy, morze/
jezioro, pociąg/samolot, kino/TV, pies/kot etc.) i przez minutę uzasadnia swój wybór. Nauczyciel słucha wypowiedzi ucznia, nie przerywa jej i nie komentuje, jeśli
następuje zakłócenie płynności, zatrzymuje stoper i ponownie go uruchamia, kiedy
uczeń znów podejmuje wypowiedź. Minuta dotyczy aktywnego czasu mówienia, a nie
pauz pomiędzy wypowiedziami. Komentarze do wypowiedzi, ewentualne pytania czy
też omówienie błędów następuje po „minucie”. Ta forma pracy bardzo skutecznie
przygotowuje uczniów do ustnego egzaminu maturalnego, stanowiąc swoisty trening w szybkim wymyślaniu i prezentowaniu argumentów nawet w kwestiach, które
nas nie za bardzo dotyczą czy interesują.
Kolejną możliwością rozwijania sprawności mówienia jest wykorzystanie historyjek. W najprostszej formie uczeń opowiada krótką historyjkę za zadany temat
(przykładowe tematy  Załącznik nr 2). Wypowiedź taka, zależnie od poziomu zaawansowania oraz predyspozycji uczniów, może być spontaniczna lub wcześniej
przygotowana. Z grupą bardziej zaawansowaną można skorzystać z „utrudnienia”:
podczas gdy jeden z uczniów próbuje opowiedzieć swoją historyjkę, inni zadają mu
najróżniejsze pytania dotyczące tego, co właśnie zostało powiedziane, np. ‘I left for
school in the morning.’  ‘What time was it? What was the weather like? Did you
meet anyone on the way to school? What were you wearing? Were you cold? Did you
take your packed lunch with you? Did you remember to lock the door?’ etc. Opowiadający historyjkę uczeń musi odpowiedzieć na wszystkie zadane pytania, zanim
będzie kontynuować swoją opowieść. Skuteczność takiej formy interakcji polega nie
tylko na zmotywowaniu uczniów do mówienia, ale też do słuchania siebie nawzajem. Uczniowie nie zadają pytań, bo tak każe nauczyciel, ale starają się utrudnić
wypełnienie zadania komuś innemu.
Na zakończenie, w ramach podsumowania, przytoczę jeszcze  za prof. H. Komorowską  zasady rozwijania sprawności mówienia:
ZASADA 1  Rozwijanie sprawności mówienia muszą poprzedzać ćwiczenia
przedkomunikacyjne mające na celu dobre opanowanie elementów języka  wyrazów i struktur  z których uczeń będzie budował swoją wypowiedź.
ZASADA 2  Ćwiczenia w mówieniu prowadzi się od ćwiczeń silniej strukturyzowanych, prowadzonych według wzoru  do ćwiczeń swobodnych.
20
ZASADA 3  Ćwiczenia w mówieniu prowadzi się, poczynając od wypowiedzi
jednozdaniowych do coraz dłuższych, wielozdaniowych. Pierwsze dłuższe wypowiedzi powinny stanowić połączenie kilku wcześniej przećwiczonych wypowiedzi
jednozdaniowych.
ZASADA 4  Ćwiczenia w mówieniu muszą być nastawione na wykształcenie
płynności i skuteczności wypowiedzi. Dużą rolę odgrywa tu gotowość ucznia do
wypowiadania się, brak lęku przed mówieniem i gotowość przekazania informacji nawet kosztem pewnej niepoprawności językowej.
ZASADA 5  Brak poprawności oznacza niewystarczającą liczbę ćwiczeń przedkomunikacyjnych, jakie poprzedzały ćwiczenia sprawnościowe. Należy wtedy
wprowadzić na następnej lekcji dodatkowe ćwiczenia gramatyczne poświęcone
strukturze sprawiającej trudności, a następnym razem pamiętać o zwiększeniu
liczby ćwiczeń przedkomunikacyjnych.
ZASADA 6  Wyraźnie oddzielamy ćwiczenia płynnościowe od poprawnościowych: w płynnościowych nagradzamy sam fakt mówienia, bez względu na jego
poprawność, w poprawnościowych premiujemy brak błędów.
ZASADA 7  Jak najczęściej stosujemy pomoce wizualne i audialne w celu wywołania wypowiedzi i podsunięcia uczniom treści takiej wypowiedzi.
ZASADA 8  Wyraźnie zarysowujemy sytuację stanowiącą punkt wyjścia do
ćwiczeń w mówieniu. Staramy się powiązać te sytuacje z życiem i zainteresowaniami uczniów albo podsunąć sytuacje zabawne lub fantastyczne, pobudzające
wyobraźnię i motywujące do mówienia.
ZASADA 9  Po serii ćwiczeń w mówieniu zapewniamy przejście do innych
sprawności językowych. Łączymy sprawność mówienia z czytaniem, słuchaniem
i pisaniem.
Anna Kulińska
doradca metodyczny języka angielskiego
Zespół Szkół Administracyjno-Ekonomicznych w Gdyni
Bibliografia
Komorowska H., 2002, Metodyka nauczania języków obcych , Fraszka Edukacyjna
Manin G.J. i in., 2014, Oxford Matura Trainer , OUP
Evans V., Dooley J., 2011, Matura. Repetytorium, Express Publishing
Rosińska M., Edwards L., 2014, Matura 2015. Repetytorium, MacMillan
21
Załącznik nr 1
1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
CZŁOWIEK
What makes a good friend?
What is your best friend like?
What does your mother / father / brother / sister look like?
How important do you think physical appearance is?
What annoys you about other people?
Who do you admire and why?
When was the last time you were really worried / happy?
What do you like doing in your free time?
What part of your personality would you like to change?
Is there anything in your appearance that you’d like to change?
What are your best / worst qualities?
How do you feel about going to the dentist’s?
Should we always show our emotions?
Do you think it is true that optimists live longer?
Do you like getting up early in the morning? Why / Why not?
2
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
DOM
Describe your house / flat.
What kind of home do you live in?
What do you like / dislike about the place where you live?
Do you prefer living in a house or in a flat? Why?
Would you prefer to live in the city or in the country? Why?
Would you prefer to live in the city centre or in the suburbs? Why?
What are the advantages / disadvantages of living in the city centre?
What is your favourite room?
How would you decorate your ideal room?
Do you enjoy any type of housework?
What are the disadvantages of renting a room?
What are the advantages / disadvantages of sharing a room?
What are the advantages / disadvantages of staying with you parents while at
university?
14. Where do you spend most time when you’re at home?
15. What things are important when choosing a home to live in?
3
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
22
SZKOŁA
Do you think you are given too much homework?
Do you belong to any after-school clubs?
How would you feel about learning online only, without going to school and
seeing your friends and teachers?
What do you think Polish schools do / don’t do well?
What is your favourite subject at school?
Is it possible to learn school subjects mainly through playing games?
How easy do you find it to do homework?
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
How do you spend your time at school outside lesson time?
What d you think Polish schools do well?
Would you like to go to university? Why / Why not?
Do you prefer spoken or written exams?
Would you like to study in a class of over seventy students?
Would you like to take a gap year before you go to university?
When do you usually do your homework?
What are the advantages / disadvantages of studying abroad?
4
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
PRACA
What would you like to do for a living?
Which job would you never like to do?
Would you like to run your own business in the future?
What jobs are best for teenagers? Why?
Should parents pay their children for doing housework? Why / Why not?
Is it better to work for a small company or a big corporation? Why?
What are the advantages / disadvantages of working abroad?
Should the retirement age for men and women be different or the same? Why?
Why do you think so many people look for work abroad?
What qualities should a good manager have?
Would you prefer to work in a team or on your own?
Are you good at working under pressure?
Would you like to be in charge of other people?
Do you think it is important to like the people you are working with?
Would you prefer to work in an office or outside?
5
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
ŻYCIE RODZINNE I TOWARZYSKIE
Which is more popular in Poland  having meals at home or eating out?
How big is your family?
Which is your favourite festival?
What can teenagers do in their free time instead of using their PCs?
Who in your family do you spend most time with?
Would you like to have more brothers or sisters? Why / Why not?
How close are you to your grandparents?
What is your favourite thing to do as a family?
What would you like to change about your parents’ personalities?
What is your favourite part of the day?
Do you ever fall out with your brothers or sisters?
Who is the most important person in your life?
Who do you take after most in your family?
Would you like to get married in summer or winter? Why?
Do you enjoy spending time with your family? Why / Why not?
6  ŻYWIENIE
1. Do you agree with the opinion that educated people care more about their
diet?
2. What is your favourite dish?
3. Do you often eat fast food? Why / Why not?
23
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
7
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
8
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
24
What kind of food do you eat most often?
What foods do you avoid?
Is it important to eat a lot of fruit and vegetables?
Would you ever try to compete in a cookery competition on TV? Why? / Why
not?
What makes up a balanced diet?
Do you think people worry too much about food nowadays? Why? / Why not?
Do you enjoy cooking? Why? / Why not?
Would you ever consider becoming a vegetarian? Why? / Why not?
Do you trust food advertisements? Why? / Why not?
Is there anything you can’t or won’t eat?
Would you miss Polish traditional cuisine if you lived abroad?
Which is your favourite cuisine?
ZAKUPY I USŁUGI
In what kind of shops do you like to do your shopping?
Who does the shopping in your house?
How often do you buy things in the sales?
Do you prefer to ay in cash or with a credit card? Why?
Do you ever buy or sell things on websites like Allegro?
Do you think you are influenced by advertising?
What are some of the advantages of shopping in big supermarkets?
Some people think that hypermarkets kill local businesses. What do you
think?
Is buying clothes and shoes in the internet a good idea? Why? / Why not?
Is shopping now easier or more difficult than it was in the past? Why?
Do you think that shops should be closed or Saturdays and Sundays? Why?
/ Why not?
Are you a fan of shopping with your parents?
What do you spend most money on?
Why do you think young people enjoy spending time in shopping malls?
Do you like window shopping?
PODRÓŻOWANIE I TURYSTYKA
How do you like to travel?
Which do you prefer: flying or travelling by car?
What is your favourite kind of holiday?
What are the must-see places for foreigners in Poland?
What are the must-see places for visitors in the area where you live?
Which holiday destination would you like to be in right now?
What can spoil a beach holiday?
What is your idea of a perfect holiday?
Which places in the world would you not like to go to? Why?
What makes Poland an interesting country to visit?
What are the advantages / disadvantages of a camping holiday?
What are the advantages / disadvantaged of a package holiday?
Would you prefer to go on holiday to the same place every year or to visit new
places?
14. Who would make an ideal holiday companion for you? Why?
15. Would you rather spend your holiday somewhere hot or somewhere cold?
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
KULTURA
Do you like going to rock concerts?
Do you think that books belong to the past?
Which film star would you like to meet?
Would you like to be an actor? Why? / Why not?
What books do you read for pleasure?
Do you prefer to go and see live bands or to listen to music at home? Why?
Do you like visiting art galleries? Why? / Why not?
Which newspapers or magazines do you read?
Which websites do you visit regularly?
What type of entertainment do you prefer: TV, films, concert of theatre? Why?
Do you spend much time on the internet? What do you use it for?
Would you like to take part in a talent show? Why? / Why not?
Does your neighbourhood have art in public places?
Do you think that pavement art or graffiti is ‘real’ art? Why? / Why not?
Are there any kinds of films that you don’t watch? What are they? Why?
10  SPORT
1. What do you do to keep fit?
2. Which sport do you enjoy watching on TV?
3. Which celebrity sportsman or sportswoman do you admire most? Why?
4. Why do people do extreme sports?
5. Do you think students spend too much or too little time doing sports at
school?
6. Do you enjoy your PE lessons at school?
7. Would it be a good idea to let students use leisure centres for free?
8. Is sport an important part of your life? What makes you say that?
9. Which sports do you do / play during your PE lessons?
10. Do you enjoy competing in sporting events? Why? / Why not?
11. What are the most popular sports in Poland? Why do people practise them?
12. What sport would you like to take up in the future? Why?
13. Do you think that athletes go too far with training and diet in order to win?
14. Do you like watching football on TV? Why? / Why not?
15. Do you think that governments can encourage people to exercise more? How?
11  ZDROWIE
1. What are the dangers of spending too much time in front of the computer?
2. What are the best ways of keeping your body and mind healthy?
3. Do you enjoy watching medical dramas on TV? Why? / Why not?
4. How much sleep do you need? What happens if you sleep less or more?
5. How do you fight with the common cold?
6. Do you agree with the opinion that young people don’t care about a healthy
lifestyle? Why? / Why not?
7. What can be done to make hospitals more pleasant places for patients and for
visitors?
25
8. Do you believe that a positive attitude can help you get over a serious illness
more quickly? Why? / Why not?
9. How difficult is daily life if you have a disability?
10. What advice would you give to a friend who wants to lose weight?
11. Would you ever consider working in the medical profession? Why? / Why not?
12. What kind of person does it take to be a surgeon?
13. In your opinion, is there any way to help people in poor countries get better
health care?
14. What is your opinion of the Polish health care system?
15. What can you do to cope with stress?
12  NAUKA I TECHNIKA
1. Is social networking an important part of your life?
2. What jobs can be done by robots?
3. Would you like technology to keep or stop developing? Why?
4. Why are some people afraid of technological progress?
5. What is the gadget you have bought or been given most recently? What do you
like and dislike about it?
6. What is the best science fiction film you have ever seen?
7. Would you like to work as a scientist? Why? / Why not?
8. How important is it to expand your knowledge outside school?
9. What are the disadvantages of living in the ‘digital age’?
10. Do you prefer to telephone or text your friends?
11. What science TV programmes do you watch?
12. Is there any gadget or invention that you think should not have been invented
at all? Which? Why?
13. What device or machine could you not live without? Why?
14. Do machines give us more or less time to do other things?
15. Why do you think people go into space or to other planets?
13  ŚWIAT PRZYRODY
1. What is your favourite season of the year?
2. What kind of weather do you like best? Why?
3. Do you think you are eco-friendly? Why? / Why not?
4. In your opinion, what is the most serious environmental problem? Why?
5. Which natural disaster, in your opinion, is the worst?
6. What can people do to protect themselves against natural disasters?
7. Do you know any people who keep unusual pets or grow strange plants? Why
do you think they do it?
8. Do you think people should keep dogs in small flats?
9. What are the benefits of having a pet?
10. What animals make best friends?
11. What are the summers like where you live?
12. Do you like films starring animals?
13. How do you save electricity?
14. Should all zoos be shut down? Why? / Why not?
15. Do you like being close to nature? Why? / Why not?
26
14  PAŃSTWO I SPOŁECZEŃSTWO
1. Would you like to become a politician? Why? / Why not?
2. How patriotic do you feel?
3. Is it important to be patriotic in the times of globalisation? Why? / Why not?
4. Some people say that being homeless is a person’s own fault? Do you agree?
5. In your opinion, what is the best way to help the homeless?
6. Why do you think so many young people are violent nowadays?
7. Are you interested in politics or economics? Why? / Why not?
8. How often do you read the news online?
9. Does you school ever raise money for charity? What do they do?
10. Do you think celebrities should donate money to charity? Why? / Why not?
11. Would you ever consider doing voluntary work? Why? / Why not?
12. How much aid do you think governments should send to countries that have
had natural disasters?
13. Why do you think young people commit crimes?
14. Should children and teenagers get the same punishment for crimes as adults?
15. Do you think that prison is an effective form of punishment? Why? / Why not?
15  WIEDZA O KRAJACH ANGLOJĘZYCZNYCH
1. Which of the English speaking countries would you like to visit most?
2. What is England famous for?
3. What is Scotland famous for?
4. What is Ireland famous for?
5. Which festival celebrated in the English speaking countries do you like most?
6. Which city in the English speaking countries would you like to visit most?
7. Do you think that Royal Family is still important for the British?
8. Which member of the British Royal Family do you admire most?
9. Which American President do you admire most?
10. Which state in the USA would you like to visit most?
Załącznik nr 2
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
The day you met your best friend.
The time you moved out.
Your first day at school.
Your best / worst lesson.
The time you were late for school.
The lesson outside.
Your last birthday.
Your best childhood memory.
A meal out.
It was a real bargain.
The festival you still remember.
A shopping story.
The best / worst meal.
27
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
28
A sports event you watched / took part in.
A music concert you took part in.
An emergency situation you took part in or witnessed.
The time you felt really bad.
It was the best day of your life.
An important event you missed because of an illness / accident.
The best present you have ever got.
Your last appointment at the doctor’s.
The time a machine you used stopped working.
A natural disaster that happened recently.
The time when weather spoilt your plans.
A trip you remember.
A crime that has been in the news recently.
A charity event you took part in or heard of.
The last time you were angry with someone.
When someone helped you learn something or you helped someone learn it.
The time you helped someone in a difficult situation.
The time you had a big meal with family or friends.
The time you wasted a lot of time shopping.
The last time you did something really dangerous.
The last time you saw a really enjoyable performance.
The last time you had to do something despite being ill.
The last time you spent time close to nature.
The last time you visited a place of natural beauty.
The last time you had to speak in public.
An act of terrorism or conflict you heard of or read about.
An injury you or your friend got while doing a sport.
Krystyna Ciesielska
Scenariusz zajęć dla klasy pierwszej
Temat bloku: Zwierzęta wokół nas.
Temat dnia: Nasi ulubieńcy.
Cel główny:
 uwrażliwianie dzieci na potrzebę opiekowania się zwierzętami.
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
 opowiadać o swoim czworonożnym ulubieńcu wg podanego planu,
 wymienić przygody bohatera wysłuchanego opowiadania,
 wskazać ssaki i ptaki,
 zapisać rozwiązanie prostego zadania tekstowego z uwzględnieniem pytania,
rozwiązania i odpowiedzi,
 liczyć w zakresie 10 z uwzględnieniem dodawania trzech i więcej składników.
Przebieg zajęć
1. Uczniowie siedzą wokół wystawy zdjęć i ilustracji różnych zwierząt, nazywają
przedstawione zwierzęta.
2. Dzieci układają krótkie zagadki o wybranym zwierzątku, bez podawania jego
nazwy,
np.: Ma domek na plecach, gdy pełza, zostawia ślad na podłożu.
Radośnie merda ogonkiem na widok swojego pana.
3. Prezentacja zdjęć własnych zwierząt.
4. Przedstawienie planu opowiadania o swoim ulubieńcu, budowanie odpowiedzi
pełnymi zdaniami:
 Co to za zwierzątko?
 Jak ma na imię?
 W jaki sposób znalazło się w domu?
 Jak się nim opiekujesz, jakie masz obowiązki z nim związane?
 Jak najchętniej spędzasz z nim czas?
 Za co lubisz je najbardziej?
29
5. Słuchanie czytanego przez nauczyciela opowiadania M. Orłonia pt. „Psia
wdzięczność”.
6. Wypowiedzi uczniów na temat wysłuchanego tekstu (pełnymi zdaniami):
 Jak ma na imię główny bohater opowiadania?
 Jaki los miał spotkać Mordkę?
 Kto uratował psa?
 W jaki sposób Mordka odwdzięczył się Agnieszce?
 Jak rozumiemy słowa  pies wiernym przyjacielem człowieka?
7. „Zabawy z ulubieńcami”  uczniowie dobierają się w grupy i odgrywają scenki
prezentujące zabawy ze swoimi pupilami.
8. Przerwa organizacyjna.
9. Dzieci dobierają się w grupy wg ulubionych zwierząt (pies, kot, świnka morska, chomiczki) i planują sposób przedstawienia techniką plastyczną tematu:
„Opieka nad moim ulubieńcem”.
10. Wykonywanie pracy plastycznej (plakat, scenka) wg projektu.
11. Wystawa prac uczniów i realizacji tematu, omawianie sposobów opiekowania
się zwierzętami.
12. Ustalenie najważniejszych cech charakteru opiekuna zwierząt, zapisanie na tablicy i przepisanie do zeszytu. Sprawdzenie poprawności wykonania pracy pisemnej.
Opiekun zwierząt:
 kocha zwierzęta
 zna ich życie i potrzeby
 systematycznie opiekuje się nimi
 zachęca innych do opiekowania się zwierzętami.
13. Rozmowa na temat: W jaki sposób zwierzęta, szczególnie psy, pomagają ludziom?
Wskazanie na psy służące człowiekowi  przewodnik niewidomych, obrońca dobytku, poszukiwacz zaginionych osób w górach czy gruzach.
14. Zabawa w kończenie zdań na temat opieki nad zwierzętami:
Jestem przyjacielem zwierząt, ponieważ...
Piękna jest przyjaźń...
Będę starać się...
Zawsze będę pamiętać...
15. Przedstawienie sytuacji matematycznej.
1. Na wystawie zwierząt znalazły się 3 psy, 3 koty, 2 myszki i 2 chomiki.
Ile zwierząt było na wystawie?
3 + 3 + 2 + 2 = 10
Odp. Na wystawie było 10 zwierząt.
2. W wiejskiej zagrodzie było 6 kur, 2 kaczki, 1 owieczka i 1 pies (zilustrowanie
sytuacji na tablicy magnetycznej).
Ile było razem zwierząt?  zapis obliczenia na tablicy.
Ile było ptaków?
30
Ile było ssaków?
Których zwierząt było najwięcej?
O ile więcej było ptaków niż ssaków?
Sprawdzanie i ocenianie poprawności odpowiedzi.
16. Praca domowa:
Namaluj farbami portret swojego ulubieńca.
Krystyna Ciesielska
doradca metodyczny edukacji wczesnoszkolnej
Zespół Szkół nr 10 w Gdyni
31
Anita Tokarska
Cykl zajęć dla klasy II szkoły
podstawowej
Scenariusz I
Temat: One są wśród nas.
Cele główne:
 ukazanie problemu nietolerancji;
 kształtowanie mechanizmów empatii i tolerancji wobec innych;
 kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania uczuć własnych i cudzych.
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
 nazywać uczucia;
 wchodzić w wyznaczoną rolę  osoby nietolerowanej, nietolerującej;
 zdefiniować pojęcie „inność”;
 uważnie słuchać fragmentu tekstu i potwierdzać to adekwatnym zachowaniem;
 wypowiadać się na temat przeżyć głównego bohatera filmu.
Metody (wg W. Okonia, C. Kupisiewicza):
 słowna: rozmowa, opowiadanie, praca z książką;
 działań praktycznych: realizacja zadań;
 problemowa: burza mózgów, odkrywanie.
Formy pracy:
 zespołowa,
 zbiorowa.
Środki dydaktyczne:




32
książeczka pt. „Kosmita” Roksany Jędrzejewskiej-Wróbel;
duże arkusze papieru, pisaki;
tekturowe tabliczki z nazwami uczuć;
fragment filmu pt. „Billy Elliot”, reż. Stephen Daldry;
 karty pracy z zadaniami prostymi oraz niemożliwymi do wykonania;
 książeczka „Dziecięce zasady jak żyć w przyjaźni”.
Wprowadzenie  motto z „Małego Księcia”:
„Ważne jest to, co czujemy sercem, a nie to, co widzimy oczami”.
Dzieci wyjaśniają, jak rozumieją powyższą sentencję, zapisują na tablicy.
Rozwinięcie
1. Zapoznanie się z fragmentami książki pt. „Kosmita” Roksany Jędrzejewskiej-Wróbel.
2. Zabawa w nawiązaniu do książki, wchodzenie w rolę osób nietolerancyjnej
i nietolerowanej:
 Klasa dzieli się na 4 grupy: I i II to dzieci mające niewielkie trudności z nauką, III i IV to grupy dzieci zdolnych.
 Grupy I i II otrzymują karty pracy z zadaniami prostymi do rozwiązania, natomiast grupy III i IV z zadaniami niemożliwymi do wykonania. Wszystkie
dzieci są przekonane, że otrzymały identyczne karty pracy.
 Podczas wykonywania ćwiczeń dzieci z grup III i IV denerwują się, nie są
w stanie wykonać żadnego zadania z karty pracy. Dziwi je fakt, że uczniowie
z trudnościami radzą sobie bez problemu, są zadowolone i żartują z pozostałych. Zawsze było odwrotnie, zdolne dzieci nie rozumiały tych z problemami, dzisiaj to one znajdują się na ich miejscu. Dzisiaj nie są tymi najlepszymi. Czują się źle.
 Po oddaniu prac każda z grup odzwierciedla swoje uczucia. Siada w dwóch
kręgach: pokrzywdzeni i zadowoleni. Dzieci korzystają z tekturowych tabliczek z nazwami uczuć: jestem zadowolony, jestem zdenerwowany, jestem
zły, czuję się dobrze, czuję się źle itp.
3. Dzieciom smutnym, rozgoryczonym, zdolnym, którym po raz pierwszy się nie
powiodło, ponieważ w ogóle nie rozumiały poleceń zawartych w kartach, nauczyciel objaśnia, że tak właśnie czują się dzieci, które wyglądają tak jak my,
ale nie z własnej winy nie rozumieją, co do nich mówimy i o co je prosimy:
 Uczniowie z grup I i II będą z siebie zadowoleni, ponieważ bez problemu
poradzą sobie z zadaniami. Będą zaskoczeni tym, że dzieci z grup III i IV
nie poradziły sobie z tak prostym zadaniem.
 Uczniowie z grup III i IV będą oburzeni, że słabsi tak świetnie sobie poradzili.
4. Na przykładzie dłoni nauczyciel wyjaśnia pojęcie: inny nie znaczy gorszy. Mamy dwie dłonie różniące się od siebie, ale żadna z nich nie jest gorsza. Obie są
nam bardzo potrzebne. Każda z nich wykonuje swoją pracę. Prawa dłoń pięknie pisze, ale za to lewa przytrzymuje nam zeszyt podczas pisania. Tak samo
jest z ludźmi. Każdy jest inny, ale każdy jest tak samo ważny, każdy ma swoje
zdolności i talenty. Do każdego można dotrzeć, tylko trzeba znaleźć odpowiedni
sposób.
33
5. W książeczce „Dziecięce zasady jak żyć w przyjaźni” uczniowie szukają i znajdują zasady, które pasowałyby do tego, czego nauczyły się na dzisiejszych zajęciach (zasada nr 4, 11, 16, 20). Dzieci uczą się zasad postępowania. Wiedzą,
że dzieci, które mają trudności w nauce, pracują wolniej, potrzebują pomocy
i zrozumienia. Źle się czują, kiedy są wyśmiewane i popędzane. Doświadczyli
w dniu dzisiejszym tego uczucia uczniowie z grup III i IV.
Zakończenie
1. Nauczyciel pokazuje dzieciom fragment filmu pt. „Billy Elliot”, pięknej opowieści
o dążeniu do celu i spełnianiu swoich największych marzeń.
2. Rozmowa z dziećmi. Każdy ma swoje marzenia, nawet ci, którzy są inni od nas.
3. Nawiązanie do tematu lekcji. Inny  to nie tylko uczeń mający problemy z nauką, to wszystkie, spotkane nie tylko w szkole, ale i na ulicy, dzieci niepełnosprawne. (One są wśród nas)  dzieci cierpiące na różne choroby, które czasem
mogą przerażać. I o takiej chorobie, która jest niewidoczna, będziemy rozmawiać na następnych zajęciach. Na to wyjątkowe spotkanie zaprosiłam wyjątkowego gościa. Jesteśmy przygotowani do tego spotkania, bo już wiemy, że „inny
nie znaczy gorszy”. Poznaliśmy już pierwsze zasady i wiemy, jak czują się
dzieci, które potrzebują pomocy, a nie otrzymują jej od nas.
Nasze serca są gotowe do miłości i niesienia pomocy
J
Sposób ewaluacji zajęć:
 obserwacja,
 wywiad.
Scenariusz II
Temat: Wielka miłość w małych sercach.
Cele główne:
 uświadomienie istnienia podstawowych wartości, takich jak tolerancja, szacunek, miłość, odpowiedzialność i pokora;
 określenie pojęcia niepełnosprawności widocznej i niewidocznej;
 dostrzeganie piękna, czystości i prostoty w życiu osób niepełnosprawnych;
 uwrażliwienie na niepełnosprawność.
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
 wymienić różnice między dobrym postępowaniem a złym;
 opowiedzieć, jakim zachowaniem można sprawić komuś przykrość i dlaczego
oraz jak go unikać;
 wskazać codzienne problemy osoby niepełnosprawnej.
Metody (wg C. Kupisiewicza, R. Więckowskiego):
 oparta na słowie: dyskusja, praca z książką;
 aktywizująca: doświadczenie;
34
 waloryzacyjna: przeżywanie;
 problemowa: burza mózgów;
 informacyjna z wykorzystaniem modeli.
Formy pracy:
 zespołowa,
 zbiorowa,
 indywidualna.





model mózgu;
film o ludziach z zespołem Tourette’a;
informacje medyczne na temat odruchów;
książeczki „Dziecięce zasady jak żyć w przyjaźni”;
czerwone serca z nazwami najważniejszych wartości (miłość, tolerancja, uczciwość, odpowiedzialność, nadzieja, przyjaźń, życzliwość);
 nagranie z piosenką Majki Jeżowskiej „Wszystkie dzieci nasze są”.
Wprowadzenie  przypomnienie motta z „Małego Księcia”:
Rozwinięcie
1. Nauczyciel przedstawia dzieciom model mózgu. Krótko wyjaśnia jego budowę
oraz funkcje nerwów mózgowych. Jeżeli wszystkie nerwy stykają się ze sobą, to
człowiek jest zdrowy, ale zdarza się tak, że zakończenia nerwów nie stykają się
ze sobą i wtedy człowiek może wykonywać różne ruchy, nad którymi nie może
zapanować. Takie ruchy nazywamy tikami. Czasem towarzyszy im krzyk.
2. Nauczyciel zaprasza chłopca z zaburzeniami tikowymi. Towarzyszy mu mama,
która omawia chorobę syna, jego codzienne życie, zainteresowania, opowiada
o jego przyjaciołach i ich wielkich sercach. W dalszym ciągu uczniowie nie rozumieją, dlaczego Piotruś jest naszym gościem. Zachowuje się i wygląda dokładnie tak samo jak pozostałe dzieci. Rozmawia, śmieje się, aż do momentu
wystąpienia pierwszych mimowolnych ruchów połączonych z krzykiem, uderzeniem o stół.
Tiki pojawiają się tak często, że chłopiec nie może samodzielnie wykonać niektórych czynności. Niektóre dzieci to śmieszy, niektóre podążają z pomocą.
3. Rozmowa dzieci z chłopcem, mamą, zadawanie pytań.
4. Doświadczenie 1
Nauczyciel delikatnie stuka młoteczkiem w kolana dzieci. Co się dzieje? Następuje odruch kolanowy. Nie mamy na niego wpływu. Dzieci między sobą wykonują doświadczenia.
35
5. Doświadczenie 2
Nauczyciel delikatnie drażni powierzchnię stopy. Co się dzieje? Pojawia się odruch Babińskiego, czyli odruchowe wyprostowanie palucha. Nie mamy na to
wpływu, nie chcemy, aby paluch się prostował, a on wbrew nam prostuje się.
6. Rozmowa na temat obu doświadczeń. My również mamy niekontrolowane odruchy. Niektórzy mają ich więcej, niektórzy mniej, a niektórzy tak dużo, że potrzebują pomocy innych.
Zakończenie
1. Oglądanie fragmentu filmu z udziałem ludzi z zespołem Tourette’a.
2. Uczniowie wypełniają czerwone serca swoimi propozycjami, np.: rodzina, miłość, uczciwość, odpowiedzialność, dobroć, tolerancja.
Uświadomienie, że tylko takie wartościowe serce potrafi kochać, wspierać, pomagać innym.
I nasze serca takimi właśnie się dzisiaj stały.
3. W książeczce „Dziecięce zasady jak żyć w przyjaźni” uczniowie szukają i znajdują zasady, które pasowałyby do tego, czego nauczyły się na dzisiejszych zajęciach
(np. zasada nr 4, nr 6). Dzieci wiedzą, że nie należy przedrzeźniać innych i że
nie wolno śmiać się z dzieci chorych i słabszych, choć na początku zajęć jeszcze
miało to miejsce.
4. Zaproszenie naszego gościa i jego mamy do wspólnego tańca i śpiewu piosenki
Majki Jeżowskiej „Wszystkie dzieci nasze są”.
5. Przygotowanie przez dzieci i naszego gościa poczęstunku, pysznych, zdrowych
kanapek.
Sposób ewaluacji zajęć:
 obserwacja,
 wywiad.
Scenariusz III
Temat: Przyjaźń to nic trudnego.
Cele główne:
 przezwyciężanie uprzedzeń, przesądów;
 rozwijanie umiejętności przekazywania oznak przyjaźni i życzliwości;
 kształtowanie właściwych postaw we współżyciu z osobami niepełnosprawnymi
bądź z różnymi odmiennościami.
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
 wyjaśnić, na czym polega tolerancja i jak postępować zgodnie z jej zasadami;
 docenić konieczność przełamywania lęku w kontakcie z osobą niepełnosprawną;
 wykorzystać zdobytą wiedzę w praktyce;
36
 wskazać właściwe, pozytywne i przyjazne postawy wobec osoby niepełnosprawnej (akceptacja, odpowiedzialność, zrozumienie, uczciwość itp.).
Metody (wg H. Wichury, W. Zaczyńskiego):




dyskusja,
praktycznego działania,
kontroli i oceny,
konwencjonalne  ustne sprawdzanie wiadomości, posługiwanie się książką.
Formy pracy:
 grupowa,
 zespołowa zróżnicowana.






kolorowy brystol,
blok techniczny,
farby plakatowe,
dłonie dzieci jako pieczątki,
prezentacja multimedialna podsumowująca poprzednie zajęcia,
książeczka „Dziecięce zasady jak żyć w przyjaźni”.
Wprowadzenie  motto z „Małego Księcia”:
Rozwinięcie
1. Rozwiązywanie quizu. Wyjaśnienie znaczenia niezrozumiałych postaw. Zaznaczanie prawidłowych odpowiedzi na kolorowym brystolu.
Które wyrazy kojarzą ci się ze słowem tolerancja?
• akceptacja
• gniew
• miłość
• uczciwość
• wyśmiewanie
• wyrozumiałość
• szacunek
• dobroć
• złość
• nienawiść
• odpowiedzialność
2. W zajęciach uczestniczy od początku do końca Piotruś, cierpiący na zespół
Tourette’a, oraz zaproszeni rodzice uczniów. W trakcie zajęć chłopiec miewa
napady tików, często połączonych z krzykiem, rzucaniem przedmiotów. Dzieci
L
J
L
J
J
J
J
L
L
J
L
37
już wiedzą, jaką pomoc mogą zaoferować koledze. Wykazują się poznaną wiedzą. Dyskusja utrwalająca poznane wiadomości  „Niepełnosprawność ma dwa
oblicza”. Nie tylko to, co widać, ale również to, czego nie widać. W książeczce
„Dziecięce zasady jak żyć w przyjaźni” dzieci odszukały te zasady, które pasowały do tego, czego nauczyły się na zajęciach (zasada nr 4, 5, 6, 17). Chętnie
rozmawiały o tym, że nikogo nie należy przedrzeźniać, śmiać się z dzieci chorych
i słabszych, choć na początku zajęć jeszcze miało to miejsce.
3. Wspólne wykonanie pracy plastycznej „Wiem, jak żyć w przyjaźni” techniką
„stemplowanie dłońmi”.
4. Prezentacja multimedialna dla zaproszonych gości  połączona z uroczystością
z okazji Dnia Babci i Dziadka. Uświadamianie wszystkich zebranych, jak uczyć
dzieci tolerancji i wzajemnej życzliwości. Dzieci w tym czasie wykonują pracę
plastyczną.
Podsumowanie
1. Prezentacja prac. Dzieci omawiają wykonane przez siebie prace, z dumą wykazują się zdobytą wiedzą i umiejętnościami. Wystawa wszystkich prac na tablicy
magnetycznej.
2. Wspólne uczestnictwo w szkolnym balu karnawałowym.
Sposób ewaluacji cyklu zajęć:
 ankieta,
 prezentacja multimedialna ilustrująca przebieg zajęć,
 zdjęcia z cyklu przeprowadzonych lekcji.
Anita Tokarska
Szkoła Podstawowa nr 42 w Gdyni
38
Krystyna Ciesielska
Scenariusz zajęć wychowania
fizycznego dla uczniów w młodszym
wieku szkolnym
Temat: Gry i zabawy zespołowe.
Cele ogólne:
 kształtowanie zręczności i orientacji wzrokowo-ruchowej,
 doskonalenie zwinności,
 poznawanie zasad zdrowej rywalizacji sportowej.
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
 rzucać woreczkiem do wyznaczonego celu;
 posługiwać się wybranym przyborem sportowym (szarfa, hula-hoop, ringo, paletki, piłeczki, piłka lekarska);
 prowadzić ringo slalomem między przeszkodami;
 przestrzegać ustalonych zasad obowiązujących podczas gier i zabaw sportowych.
Przebieg zajęć
1. Czynności organizacyjne.
2. Zbiórka, sprawdzenie stanu liczebności klasy, przypomnienie zasad bezpiecznego zachowania się podczas zajęć sportowych i korzystania z przyborów gimnastycznych.
3. Rozgrzewka i przygotowanie do ćwiczeń właściwych:
 ćwiczenia ogólnorozwojowe: trucht, bieg dookoła sali gimnastycznej,
skłony, podskoki, przysiady;
 zabawy: „Gąski, gąski do domu”, „Zabawa w kotka i myszkę”, „Stary niedźwiedź”;
 ćwiczenia z szarfami: skłony, skoki i przeskoki przez szarfy leżące na podłodze, krążenie wokół dłoni (strona lewa i prawa).
39
4. Zabawy w parach:
 walka kogutów;
 przeciąganie szarfy;
 taczki;
 rzuty ringo do środka hula-hoopu z podawaniem ringo współćwiczącemu
po wykonaniu ćwiczenia;
 rzuty piłeczką znad głowy do wyznaczonego celu na przemian z współćwiczącym;
 prowadzenie ringo (toczenie) między przeszkodami  uczniowie stoją w pewnej odległości od siebie, jeden toczy ringo między przeszkodami, np. pachołkami, przekazuje ringo współzawodnikowi, ten wykonuje takie samo
ćwiczenie.
5. Przypomnienie zasad bezpieczeństwa podczas wykonywania ćwiczeń sportowych:
 wykonywanie poleceń nauczyciela,
 właściwe obuwie sportowe,
 dbałość o współzawodników,
 korzystanie z przyborów sportowych zgodnie z instrukcją nauczyciela.
6. Wyścigi drużyn (podział uczniów na dwie drużyny; rozmowa o zasadach zdrowego współzawodnictwa):
 przenoszenie paletki z piłeczką pingpongową,
 czołganie do wyznaczonej mety,
 chodzenie rakiem i pająkiem,
 skoki żabkami,
 toczenie piłki lekarskiej (1 kg),
 biegi na czworakach.
7. Gra drużynowa w „Dwa ognie”:
 przypomnienie zasad,
 wyznaczenie drużyn i wybór kapitanów,
 losowanie piłki i rozgrywka,
 zakończenie gry  nagrodzenie zwycięskiej drużyny brawami,
 wzajemny uścisk dłoni współzawodników.
8. Ćwiczenia relaksacyjne:
 przemarsz po sali „tiptopkami”,
 ćwiczenia regulujące oddech  wznoszenie ramion z głębokim wdechem
i opuszczanie ich z wydechem powietrza.
9. Rozmowa w kręgu:
Które ćwiczenia były najtrudniejsze?
Zwrócenie uwagi na zróżnicowanie trudności, indywidualną kondycję uczniów
i powtarzanie ćwiczeń, by uzyskać lepszą sprawność fizyczną.
10. Zbiórka, zakończenie zajęć.
Krystyna Ciesielska
doradca metodyczny edukacji wczesnoszkolnej
Szkoła Podstawowa nr 42 w Gdyni
40
Piotr Malecha
Scenariusze lekcji chemii
dla gimnazjum
Scenariusz I  klasa II
Temat: Sporządzanie roztworów.
Wymagania ogólne podstawy programowej:
III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń bezpiecznie posługuje się sprzętem
laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi; projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne.
Wymagania szczegółowe podstawy programowej
Uczeń:
5.2) wykonuje obliczenia związane z przygotowaniem, rozcieńczaniem i zatężaniem
roztworów z zastosowaniem pojęć stężenie procentowe i molowe;
5.3) planuje doświadczenie pozwalające otrzymać roztwór o zadanym stężeniu procentowym i molowym.
Cel ogólny lekcji:
 nabycie praktycznej umiejętności przygotowania roztworów.
Osiągnięcia uczniów
Po zajęciach uczeń:
• wykonuje obliczenia konieczne do przygotowania roztworu o zadanym stężeniu
procentowym lub molowym;
• projektuje doświadczenie pozwalające otrzymać odpowiedni roztwór;
• opisuje przebieg doświadczenia, formułuje obserwacje i ewentualne wnioski;
• posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności.
41
Metody:
wiodąca  praktyczna
formy pracy:
• wykonanie obliczeń;
• projektowanie doświadczenia mającego na celu otrzymanie odpowiednich roztworów;
• wykonanie doświadczenia (praca w zespołach 2–4-osobowych).
wspomagająca  słowna
formy pracy:
• wyjaśnienie treści zadania;
• przypomnienie zasad bezpieczeństwa w pracowni chemicznej;
• omówienie rezultatów doświadczenia.
• tablica interaktywna;
• układ okresowy pierwiastków;
• sprzęt do doświadczeń: kolby miarowe, zlewki, waga laboratoryjna, drobny
sprzęt pomocniczy;
• odczynniki: woda destylowana, octan sodu i siarczan(VI) miedzi(II) (hydraty).
Przebieg lekcji
Część wprowadzająca:
• sprawdzenie obecności, zapisanie tematu lekcji.
Część właściwa  czynności nauczyciela:
•
•
•
•
krótkie omówienie zadania praktycznego;
podział uczniów na zespoły i przydzielenie sprzętu oraz odczynników;
wspomaganie uczniów podczas pracy laboratoryjnej;
kontrolowanie przebiegu i rezultatów pracy.
Część właściwa  czynności uczniów:
• zapoznanie się z tematem i treścią zadania;
• wykonanie obliczeń wg kart pracy (wyznaczenie masy substancji potrzebnej do
otrzymania roztworu);
• dokonanie wyboru sprzętu (waga laboratoryjna, naczynko wagowe, łyżka, kolba
miarowa o odpowiedniej objętości) i odczynników;
• sporządzenie planu działania (kolejne czynności) i wypełnienie karty pracy;
• wykonanie części doświadczalnej;
• prezentacja rezultatów na forum klasy.
Część podsumowująca:
• krótkie omówienie czynności wykonanych w doświadczeniu;
• zadanie pracy domowej: Wymień czynności, jakie należy kolejno wykonać, aby
otrzymać 100 g 20-procentowego roztworu węglanu sodu, dysponując odpowiednim sprzętem, wodą destylowaną i Na2CO3·10H2O.
42
Sporządzanie roztworów
Karta pracy
Grupa 1
Polecenie:
Przygotować 250 cm3 0,1-molowego roztworu octanu sodu, mając do dyspozycji
wodę destylowaną, octan sodu 3·hydrat
oraz odpowiedni sprzęt laboratoryjny.
Grupa 2
Polecenie:
Przygotować 100 cm3 0,1-molowego roztworu siarczanu(VI) miedzi(II), mając do
dyspozycji wodę destylowaną,
siarczan(VI) miedzi(II) 5·hydrat oraz odpowiedni sprzęt laboratoryjny.
Obliczenia:
Wybrany sprzęt laboratoryjny:
Przebieg doświadczenia  kolejne czynności:
Obserwacje i wnioski oraz ewentualne uwagi na temat przebiegu doświadczenia:
Scenariusz II  klasa III1)
Temat: Co tak ładnie pachnie?
Wymagania podstawy programowej
Uczeń:
9.6)  wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji;
 zapisuje równania reakcji pomiędzy prostymi kwasami karboksylowymi i alkoholami jednowodorotlenowymi;
 tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi;
 planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymać ester o podanej nazwie;
9.7)  opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań.
1)
Na podstawie: „Ciekawa chemia”, WSiP S.A.
43
Cel ogólny lekcji:
 poznanie sposobu otrzymywania estrów, ich wzorów i nazw oraz właściwości.
Osiągnięcia uczniów
Po zajęciach uczeń:
• opisuje doświadczenie otrzymywania estrów w warunkach szkolnej pracowni
chemicznej;
• definiuje ester i zapisuje ogólny wzór estrów;
• pisze wzory, równania reakcji otrzymywania i stosuje poprawne nazewnictwo
estrów;
• wskazuje występowanie estrów;
• omawia właściwości fizyczne estrów;
• pisze równania reakcji hydrolizy estrów;
• wymienia przykłady zastosowania wybranych estrów.
Metody:
wiodąca  praktyczna
formy pracy:
• zapisywanie wzorów strukturalnych i sumarycznych estrów;
• projektowanie doświadczeń mających na celu otrzymanie estru o podanej nazwie;
• wnioskowanie na podstawie doświadczeń;
• zapisywanie równań reakcji powstawania estrów z prostych kwasów karboksylowych i alkoholi jednowodorotlenowych;
• zapisywanie równań reakcji hydrolizy estrów.
wiodąca  słowna
formy pracy:
• wyjaśnienie mechanizmów reakcji: estryfikacji i hydrolizy estrów;
• omówienie zasad tworzenia nazw estrów;
• omówienie zastosowania estrów.
wspomagająca  oglądowa
formy pracy:
• pokaz filmu  reakcja kwasu octowego z alkoholem etylowym;
• pokaz doświadczenia wykonanego przez nauczyciela  badanie właściwości
octanu etylu.
•
•
•
•
44
płyta CD „Ciekawa chemia cz. 3”  film z doświadczeniem;
podręcznik i zeszyt ćwiczeń „Ciekawa chemia cz. 3”;
modele atomów i cząsteczek;
sprzęt i odczynniki do doświadczenia: probówki, zlewka, woda, octan etylu, styropian.
Przebieg lekcji
Część wprowadzająca:
• sprawdzenie obecności, zapisanie tematu lekcji;
• przypomnienie poznanych dotychczas rodzajów pochodnych węglowodorów (alkoholi i kwasów karboksylowych), ich wzorów ogólnych oraz wzorów i nazw najważniejszych przedstawicieli.
Część właściwa  czynności nauczyciela:
• prezentacja filmu: Otrzymywanie estru  octanu etylu;
• wyjaśnienie mechanizmu reakcji estryfikacji na podstawie modelu, omówienie
warunków jej przeprowadzenia;
• zapisanie równania reakcji chemicznej z doświadczenia;
• wyjaśnienie zasad nazewnictwa estrów;
• pokaz doświadczenia  właściwości fizyczne i chemiczne octanu etylu: badanie
rozpuszczalności w wodzie, gęstości, zapachu, palności, zdolności do rozpuszczania tworzywa sztucznego (styropian);
• zapisanie obserwacji i wniosków z doświadczenia formułowanych przez
uczniów;
• polecenie zapisania/uzupełnienia równań reakcji otrzymywania innych estrów
(np. octanu metylu, mrówczanu propylu);
• podanie przykładów innych ważnych estrów (np. nitrogliceryny jako estru kwasu nieorganicznego i alkoholu);
• omówienie zastosowania wybranych estrów;
• wyjaśnienie mechanizmu reakcji hydrolizy estrów pod wpływem wody i zapisanie przykładowego równania reakcji hydrolizy.
Część właściwa  czynności uczniów:
obejrzenie filmu: Otrzymywanie estru  octanu etylu;
obejrzenie modelu cząsteczki octanu etylu;
formułowanie obserwacji i wniosków z doświadczeń;
zapisanie/dokończenie równań reakcji estryfikacji i hydrolizy podanych na tablicy;
• zapoznanie się z przykładami estrów z podręcznika, wraz z ich właściwościami.
•
•
•
•
Część podsumowująca:
• rozwiązanie przez uczniów zadania 2. z podręcznika;
• zadanie pracy domowej: zadania 1–4 w zeszycie ćwiczeń.
Piotr Malecha
doradca metodyczny chemii
Zespół Szkół Katolickich im. Jana Pawła II w Gdyni
45
Izabela Niezgoda
Scenariusz zajęć z biologii
 zakres rozszerzony
Temat: Cechy budowy ryb.
Cele ogólne:
 poznanie przystosowań morfologiczno-anatomiczno-fizjologicznych ryb do życia
w wodzie;
 omówienie ekologii ryb: tarło i wędrówki ryb.
Cele szczegółowe / osiągnięcia uczniów
Uczeń potrafi:
 omówić środowisko i tryb życia ryb;
 analizować morfologię, anatomię i fizjologię ryb;
 porównać budowę i biologię ryb chrzęstno- i kostnoszkieletowych;
 omówić mechanizmy osmoregulacyjne u ryb słodkowodnych i morskich;
 wymienić cechy przystosowawcze ryb do środowiska wodnego;
 omówić zwyczaje godowe, formy opieki nad potomstwem oraz wędrówki ryb;
 definiować pojęcia: tarło, ikra, ryby anadromiczne, ryby katadromiczne;
 analizować schematy.
Metody:




pogadanka z elementami wykładu,
prezentacja multimedialna,
ćwiczenia przedmiotowe,
obserwacje makroskopowe.
Formy zajęć:
 praca indywidualna uczniów,
 praca zespołowa równym frontem.
 rzutnik multimedialny, laptop;
 preparat osteologiczny: szkielet ryby (okoń);
 łuski różnych gatunków ryb, lupy;
46
 preparaty mokre (formalinowe): budowa morfologiczno-anatomiczna ryby,
układ nerwowy ryby, cykl rozwojowy ryby, układ oddechowy kręgowców;
 podręcznik Biologia na czasie 1. Zakres rozszerzony, Nowa Era, Warszawa 2012
(s. 349–358).
Czas: 2 godziny lekcyjne (90 minut).
Przebieg zajęć
Faza wprowadzająca:
1. Podanie tematu.
2. Uświadomienie celów lekcji.
Faza zasadnicza:
1. Przedstawienie systematyki ryb. Przykłady gatunków.
2. Środowisko życia ryb  właściwości fizykochemiczne wody:
 napięcie powierzchniowe
 gęstość
 ciepło właściwe.
3. Morfologiczno-anatomiczno-fizjologiczne cechy ryb jako wyraz przystosowania
do środowiska wodnego (prezentacja multimedialna):
a) kształt ciała
Różnorodność kształtów ciała ryb wskazuje, jak duże zdolności przystosowawcze posiada ta grupa zwierząt. Poruszanie się w wodzie wymaga ciągłego pokonywania jej oporu, w czym niewątpliwie pomaga odpowiednio
dostosowany, opływowy, hydrodynamiczny kształt ciała.
a
b
d
c
e
f
Typy kształtu ciała ryb:
• podstawowy  ciało wrzecionowate (a), owalne w przekroju poprzecznym, charakterystyczne dla ryb pływających z dużą prędkością
(np. tuńczyki);
• silnie bocznie spłaszczony (b)  umożliwia szybkie pływanie w toni oraz
precyzyjne manewrowanie wśród przeszkód, roślinności, szczelin skalnych itp. (okoniokształtne);
47
• igłowaty (c)  ciało bardzo długie i cienkie, owalne w przekroju poprzecznym (iglicznie);
• węgorzowaty (d)  ciało długie, przypominające węża, okrągłe w przekroju poprzecznym, ryby żerujące w mule, gęstej roślinności (węgorzokształtne);
• asymetrycznie bocznie spłaszczony (e)  ciało niesymetryczne, ryby
prowadzące przydenny tryb życia (flądrokształtne);
oraz inne, spotykane u ryb szczególnie wyspecjalizowanych, jak koniki morskie (f).
b) części ciała
1  płetwa grzbietowa; 2  płetwa tłuszczowa; 3  płetwa ogonowa (ogon);
4  płetwa odbytowa; 5  płetwa piersiowa; 6  płetwa brzuszna; 7  żuchwa;
8  szczęka; 9  wieczko skrzelowe; 10  promienie podskrzelowe; 11  nasada ogona; 12  linia boczna; 13  poprzeczny rząd łusek; 14  pysk; 15  oko;
16  głowa; 17  głębokość ciała; 18  podstawa płetwy ogonowej; 19  odległość od pyska do potylicy
c) płetwy  są istotnym elementem wpływającym na sprawność ruchu w wodzie.
Rodzaje płetw:
Płetwy nieparzyste
• płetwa grzbietowa  zwykle jedna, wraz z płetwą odbytową pełni funkcję steru umożliwiającego nagłe zmiany kierunku ruchu;
• płetwa tłuszczowa  zwykle nie posiada promieni, jej funkcja nie została jeszcze poznana, występuje np. u łososiowatych;
• płetwa ogonowa  jej główną funkcją jest tłumienie zawirowań wody
(głównym organem napędowym jest ogon);
• płetwa odbytowa  usadowiona pomiędzy odbytem a ogonem, u większości zbudowana z promieni miękkich, pierwszy promień czasami
przekształcony w ostry kolec.
Płetwy parzyste
Płetwy parzyste są odpowiednikiem kończyn u innych kręgowców. Wraz
z płetwą ogonową stanowią siłę napędową, odgrywają rolę przy sterowaniu,
precyzyjnym przemieszczaniu ciała, zachowywaniu równowagi i hamowaniu.
1) płetwy brzuszne  służą do utrzymania równowagi i zmiany kierunku;
2) płetwy piersiowe  u zdecydowanej większości gatunków służą do
utrzymywania pożądanej pozycji ciała, u niektórych (poskoczek mułowy) dodatkowo do kroczenia po lądzie, u ryb latających umożliwiają
wykonywanie lotów ślizgowych ponad powierzchnią wody.
48
d) pokrycie ciała
Skóra ryb zaopatrzona jest w liczne, jednokomórkowe gruczoły śluzowe.
Śluz pełni funkcję ochronną oraz zmniejsza tarcie ciała w trakcie pływania. Skóra jest również dodatkowym narządem wymiany gazowej, wydalania oraz osmoregulacji. O zabarwieniu skóry decydują komórki barwnikowe zwane chromatoforami. Podobnie jak u innych zwierząt ubarwienie
może pełnić funkcję ostrzegawczą, kamuflującą (mimikra, mimetyzm) lub
odstraszającą. Największą różnorodność ubarwienia i oryginalnych kształtów obserwuje się u ryb żyjących wśród raf koralowych.
Wiele gatunków wykształciło na skórze różnorodne wyrostki, kolce  nierzadko połączone z gruczołami jadowymi (skorpenokształtne)
Ognica rogata
oraz wyspecjalizowane narządy, jak fotofory (np. świetlikowate)
Świetlik tępogłowy
lub narządy elektryczne (sum elektryczny).
Sum elektryczny
Skóra u większości gatunków ryb pokryta jest łuskami, u niektórych naga
(bez łusek).
Łuski  cienkie płytki kostne pokryte szkliwem osadzone w kieszonkach.
Są one wytworem skóry właściwej. Łuski wraz z pokrywającym je śluzem
zmniejszają opór ciała poruszającej się ryby. Łuski ryb przyrastają okresowo. Na podstawie liczby pasków można określić wiek ryby.
49
Typy łusek:
• plakoidalne  najbardziej pierwotne, występują u ryb spodoustych;
• ganoidalne  w kształcie rombu, występują m.in. u jesiotrokształtnych;
• łuski elastyczne  u większości współczesnych gatunków ryb, mają
one widoczne skleryty (słoje przyrostowe) pozwalające określić wiek ryby:
cykloidalne (koliste)  okrągłego kształtu, o tylnych brzegach gładkich,
ktenoidalne (grzebykowate, zgrzebłowate)  o powierzchni szorstkiej
w dotyku, z krawędzią ząbkowaną.
e) linia boczna
Jest to zespół ciałek zmysłowych (neuromastów) wrażliwych na ruchy wody. Odbierają one wszelkie zmiany ciśnienia w wodzie, a nawet jej skład
chemiczny. Zmiany te mogą być spowodowane np. przez prądy wodne, poruszające się zwierzęta (jakikolwiek ruch), fale odbite od przeszkód. Dzięki
nim zwierzę ma doskonałą orientację w wodzie, również w ciemności.
f) szkielet  chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny, głowa ryb łączy się
z tułowiem nieruchomo, nie występuje odcinek szyjny, otwór gębowy zaopatrzony jest w ruchome szczęki. W szkielecie wyróżniamy: czaszkę, kręgosłup, żebra, szkielet pasów, płetw oraz  charakterystyczne dla ryb kostnoszkieletowych  skostnienia międzymięśniowe, tzw. ości.
g) u wielu gatunków występuje pęcherz pławny
Jest to cienkościenny, błoniasty narząd występujący u wielu ryb, pełniący
funkcję narządu hydrostatycznego, a czasem oddechowego (u ryb dwudysznych). Zmiana objętości pęcherza pławnego powoduje zmianę ciężaru właściwego ryby. Pęcherz pławny nie występuje u wszystkich ryb  nie mają
go ryby chrzęstnoszkieletowe; u wielu kostnoszkieletowych prowadzących
przydenny tryb życia zanikł wtórnie. U niektórych ryb pęcherz pławny pełni funkcję rezonatora, pośrednicząc w przenoszeniu sygnałów dźwiękowych
ze środowiska. Płuca kręgowców lądowych powstały z parzystego pęcherza
pławnego. U batrachowatych jest wykorzystywany do wydawania dźwięków.
Ropusznik świszczący
50
h) układ krążenia zamknięty
Serce ryb chrzęstnoszkieletowych (tzw. serce skrzelowe / serce żylne) zbudowane jest z zatoki żylnej, przedsionka, komory i stożka tętniczego
z zastawkami. Ryby mają jeden obieg krwi.
Serce ryby, a  zatoka żylna, b  przedsionek, c  komora, d  stożek tętniczy
i) oddychanie skrzelami
Skrzela  narząd oddechowy stanowiący główny element układu oddechowego, umożliwiającego pobieranie do organizmu tlenu rozpuszczonego
w wodzie. U ryb chrzęstnoszkieletowych skrzela zakończone są szczelinami
skrzelowymi, natomiast u kostnoszkieletowych  pokrywami skrzelowymi,
które zamykają komory skrzelowe. Niektóre ryby mogą oddychać powietrzem atmosferycznym dzięki uchyłkom jelita.
4. Osmoregulacja ryb morskich i słodkowodnych.
Ryby morskie
Ryby słodkowodne
Źródło: Ciekawi świata 1. Biologia. Podręcznik. Zakres rozszerzony, OPERON, Gdynia 2012.
5. Rozmnażanie i wędrówki ryb.
Rozmnażanie
Ryby są zwierzętami rozdzielnopłciowymi. U większości następuje zapłodnienie zewnętrzne. Są to gatunki jajorodne. Samica składa w wodzie ikrę, która jest polewana przez samca mleczkiem (spermą). Zapłodnienie wewnętrzne
występuje u gatunków jajożyworodnych. U wielu gatunków występuje wyraźny
dymorfizm płciowy, np. u koników morskich  różnice pomiędzy samcem a samicą są łatwe do rozpoznania: samiec posiada pod brzuchem trwałą torbę lęgową.
Samica, przy pomocy pokładełka, składa do torby lęgowej samca kilkadziesiąt
do kilkuset ziaren ikry. Samiec inkubuje ikrę.
51
Wędrówki
Ryby anadromiczne  dwuśrodowiskowe, odbywające wędrówkę anadromiczną  większość życia spędzają w wodach słonych, a do rozmnażania przystępują
w wodach słodkich. Młode osobniki następnego pokolenia wracają do wód słonych. Należą do nich między innymi jesiotry i większość łososiowatych.
Jesiotr
Ryby katadromiczne  dwuśrodowiskowe, odbywające wędrówkę katadromiczną  większość życia spędzają w słodkich wodach śródlądowych, a ich
rozmnażanie odbywa się w wodach morskich. Młode osobniki następnego pokolenia wracają do wód słodkich. Wędrówki katadromiczne odbywa większość
węgorzowatych i, np., niektóre gatunki z rodzin babkowatych.
Babka śniadogłowa
Faza podsumowująca:
1. Podsumowanie zajęć pod kątem osiągnięcia celów lekcji (karta pracy ucznia 
załącznik).
2. Ocena aktywności uczniów podczas zajęć i jej uzasadnienie.
3. Ewaluacja zajęć  obserwacja aktywności uczniów.
Izabela Niezgoda
V Liceum Ogólnokształcące w Gdyni
Bibliografia
Guzik M. i in., Biologia na czasie 1. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego i technikum.
Zakres rozszerzony, Nowa Era, Warszawa 2012
Mały słownik zoologiczny. Ryby, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976
Lewiński W., Prokop J., Skirmuntt G., Biologia 1. Zakres rozszerzony. Przewodnik dla nauczyciela liceum ogólnokształcącego, OPERON, Gdynia 2003
Łaszczyca M., Skirmuntt G., Biologia 1. Zeszyt ćwiczeń dla ucznia. Zakres rozszerzony. Liceum ogólnokształcące, OPERON, Gdynia 2005
52
Reichholf J., Steinbach G., Militz C., Wielka encyklopedia ryb. Słodkowodne i morskie ryby
Europy, Muza, Warszawa 1994
http://pl.wikipedia.org/ryby/wędrówki ryb/anatomia ryb
Załącznik
KARTA PRACY UCZNIA
1. Wyjaśnij znaczenie podanych elementów budowy w przystosowaniu ryb do środowiska wodnego:
a) pęcherz pławny
........................................................................................
........................................................................................
b) linia boczna
........................................................................................
........................................................................................
2. Wyjaśnij, na czym polega przedstawiony na schemacie proces osmoregulacji ryby morskiej.
Źródło: CKE 2005 (AII ) zad. 40
.............................................................................................
.............................................................................................
3. Na podstawie schematu podaj:
Źródło: CKE 2006 (AII) zad. 17
a) nazwę procesu, który zachodzi w skrzelach
........................................................................................
........................................................................................
53
b) nazwę dwóch elementów budowy ryby usprawniających przebieg tego procesu w środowisku wodnym
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
4. Oceń, jakie konsekwencje dla środowiska mogą przynieść nadmierne połowy
ryb. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem.
.............................................................................................
.............................................................................................
.............................................................................................
5. Na podstawie informacji z zajęć i podręcznika (s. 353) narysuj schemat wędrówek ryb anadromicznych i katadromicznych.
54
Elżbieta Mazurek
Zadania do powtórzenia materiału
z biologii dla gimnazjalistów
Rozpoczynamy drukowanie cyklu zadań, które powinny być przydatne nauczycielom
uczącym w gimnazjum. Zadania są przyporządkowane treściom nauczania poszczególnych edukacji na III etapie, określonym przez wymagania szczegółowe zawarte
w podstawie programowej. W kolejnych numerach Gdyńskiego Kwartalnika Oświatowego ukazywały się będą zadania z innych przedmiotów oraz kontynuowane będą
te, które rozpoczynają cykl. W zależności od obszerności materiału nauczania zawartego w kolejnych działach, drukować będziemy zadania do jednego lub kilku kolejnych. Przyporządkowanie zadań wymaganiom szczegółowym pozwoli na sprawdzenie, w jakim stopniu uczniowie opanowali wiedzę, i powinno być pomocne w sprawdzaniu efektywności procesu nauczania. Po każdej partii zadań zamieszczono odpowiedzi i schematy oceniania. Punktowanie zadań można zmieniać, uwzględniając,
przykładowo, predyspozycje uczniów czy ich specyficzne możliwości edukacyjne.
Chociaż zadania z biologii przyporządkowano poszczególnym treściom nauczania sformułowanym w postaci wymagań, dołożymy wszelkich starań, aby ilustrowały
i sprawdzały wszystkie obowiązujące cele kształcenia określone wymaganiami ogólnymi, zacytowane poniżej.
Cele kształcenia  wymagania ogólne
I. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych.
Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy, wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku, przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem, wskazuje ewolucyjne źródła
różnorodności biologicznej.
II. Znajomość metodyki badań biologicznych.
Uczeń planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski; przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych.
55
III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza
informacje tekstowe, graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne,
zna podstawową terminologię biologiczną.
IV. Rozumowanie i argumentacja.
Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między
faktami, formułuje wnioski, formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi
zagadnieniami biologicznymi.
V. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka.
Uczeń analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia (prawidłowa dieta, aktywność ruchowa, badania profilaktyczne) oraz rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej; rozumie znaczenie krwiodawstwa
i transplantacji narządów.
Oznaczenie sprawdzanych umiejętności jest zgodne z numeracją wymagań zawartych w podstawie programowej w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Cyfra rzymska
oznacza kolejne działy treści nauczania, cyfra arabska  wymagania szczegółowe.
Część I
I. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystywanie energii.
1) wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia:
Zadanie 1. (0–1)
Wikipedia podaje, że pierwiastek ten znajduje się na czwartym miejscu najczęściej
występujących pierwiastków we Wszechświecie, po wodorze, helu i tlenie. Jest obecny we wszystkich organizmach żywych. W ludzkim ciele jest po tlenie najliczniejszym
pierwiastkiem ze względu na masę (ok. 18,5%). Ta ilość w połączeniu z różnorodnością związków organicznych sprawia, że uważa się go za chemiczną podstawę życia.
Zaznacz, jakiego pierwiastka dotyczy ten opis:
A. azotu,
B. tlenu,
C. węgla,
D. wodoru.
56
Zadanie 2. (0–1)
Zaznacz, w której tabeli prawidłowo zestawiono rolę pierwiastków w organizmie.
(Na podstawie: http://www.biologiaichemia.republika.pl/pierwiastki_budujce
_organizmy.html  data pobrania: 13.06.2014 r.)
A.
Pierwiastki
Ich rola w organizmie
1. węgiel, wodór,
tlen
A. pierwiastki biogenne, składniki związków organicznych:
białek, cukrów, tłuszczów;
chemia organiczna to chemia związków węgla
2. azot
B. składnik białek i kwasów nukleinowych
3. siarka
C. składnik białek
4. fosfor
D. składnik kości i kwasów nukleinowych
5. wapń
E. składnik kości, niezbędny przy krzepnięciu krwi
6. magnez
F. składnik kości, chlorofilu u roślin, aktywator enzymów
oddechowych
7. żelazo
G. składnik hemoglobiny
B.
Pierwiastki
1. węgiel, wodór,
tlen
2. azot
3. siarka
C. składnik hemoglobiny
4. fosfor
D. składnik kości, niezbędny przy krzepnięciu krwi
5. wapń
E. składnik kości i kwasów nukleinowych
6. magnez
F. składnik kości, chlorofilu u roślin, aktywator enzymów
oddechowych
7. żelazo
G. składnik białek
C.
Pierwiastki
1. węgiel, wodór,
tlen
2. azot
B. składnik białek
3. siarka
C. składnik białek i kwasów nukleinowych
4. fosfor
5. wapń
E. składnik kości, niezbędny przy krzepnięciu krwi
57
6. magnez
F. składnik hemoglobiny
7. żelazo
G. składnik kości, chlorofilu u roślin, aktywator enzymów
oddechowych
D.
Pierwiastki
1. węgiel, wodór,
tlen
2. azot
3. siarka
C. składnik kości, niezbędny przy krzepnięciu krwi
4. fosfor
5. wapń
E. składnik białek
6. magnez
F. składnik hemoglobiny
7. żelazo
G. składnik kości, chlorofilu u roślin, aktywator enzymów
oddechowych
2) przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów:
Zadanie 3. (0–1)
Wskaż, jaki procent całej masy noworodka człowieka stanowi woda.
A. 30–50%,
B. 50–60%,
C. 60–70%,
D. 75–85%.
Zadanie 4. (0–2)
Uczniowie obserwowali następujące doświadczenie. Na pokrojone plastry ogórka posypano sól. Na powierzchni plastrów pojawiła się woda. Czy na podstawie tego doświadczenia można przewidzieć, co stanie się z roślinami, jeżeli do posypywania zimą
jezdni używa się piasku z solą i sól dostanie się do systemów korzeniowych roślin
rosnących na poboczu? Oceń, zakreślając TAK lub NIE, czy na podstawie opisanego
doświadczenia możemy wnioskować, że:
1. Komórki włośnikowe korzenia nie będą mogły pobierać wody TAK NIE
z podłoża, rośliny z pobocza jezdni mogą uschnąć.
2. Roślinom nic się nie stanie, bo korzenie oraz ich strefa włośnikowa TAK NIE
są głęboko w ziemi i sól do nich nie dotrze.
3. Doświadczenie dotyczy zachowania się wody w komórkach i na TAK NIE
jego podstawie można wnioskować o zachowaniu się całej rośliny.
4. Zachowanie się wody w komórkach i pobieranie wody przez roślinę TAK NIE
to procesy od siebie niezależne.
58
3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje:
Zadanie 5. (0–1)
Związki te zbudowane są z węgla, wodoru i tlenu. Charakterystyczną ich cechą jest
stosunek ilościowy węgla, wodoru i tlenu w każdej cząsteczce  na jeden atom węgla
przypadają dwa atomy wodoru i jeden atom tlenu (1:2:1). Są podstawowym źródłem
energii wszystkich organizmów żywych. Opis ten dotyczy:
A. białek,
B. tłuszczów,
C. węglowodanów,
D. kwasów nukleinowych.
Zadanie 6. (0–1)
Związki te regulują procesy życiowe, stanowią ochronę immunologiczną organizmu,
biorą udział w krzepnięciu krwi, budują różne struktury organizmu, np. włosy, rogi
i paznokcie. Zaznacz, jakich związków dotyczy opis.
A. białek,
B. tłuszczów,
C. węglowodanów,
Zadanie 7. (0–1)
W „Tablicach biologicznych” Wydawnictwa Podkowa tak opisane są te związki: „...stanowią materiał budulcowy i energetyczny organizmów, są materiałem zapasowym,
stanowią warstwę termoizolacyjną, są składnikiem wszystkich błon plazmatycznych, chronią narządy wewnętrzne zwierząt przed urazami mechanicznymi, regulują procesy życiowe (hormony sterydowe)...”. Zaznacz, jakiej grupy związków dotyczy
zacytowany opis.
A. białek,
B. tłuszczów,
C. węglowodanów,
Zadanie 8. (0–1)
Wskaż grupę związków będących podstawowym źródłem energii w odżywianiu zwierząt i człowieka.
A. białka, tłuszcze, witaminy;
B. białka, tłuszcze, sole mineralne;
C. cukrowce, białka, tłuszcze;
D. cukrowce, tłuszcze, witaminy.
Zadanie 9. (0–2)
Uzupełnij zdania na temat białek, przekreślając jedną z propozycji zamieszczonych
w nawiasach:
Białka wraz z solami mineralnymi zaliczamy do składników (regulujących/budulcowych). Białka stanowią około (20%/40%) masy ciała dorosłego człowieka. Jako
(enzymy/hormony) biorą udział w większości reakcji zachodzących w organizmie
59
żywym. Jako (przeciwciała/witaminy) dają odporność organizmowi. Białka pochodzenia roślinnego ze względu na skład chemiczny nazywamy białkami (pełnowartościowymi/niepełnowartościowymi), a pochodzenia zwierzęcego (pełnowartościowymi/niepełnowartościowymi).
4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów
oraz określa warunki ich przebiegu:
Zadanie 10. (0–2)
Przeczytaj uważnie zdania umieszczone w tabeli. Wstaw znak X w kolumnie Prawda, jeśli zgadzasz się z informacją, lub w kolumnie Fałsz, jeśli uważasz, że zdanie
zawiera fałszywą informację.
Wpływ czynników zewnętrznych na tempo fotosyntezy
Prawda
Fałsz
1. Wzrost natężenia światła zwiększa tempo fotosyntezy tylko
do pewnego poziomu stężenia światła.
2. Wzrost natężenia światła ma niewielki wpływ na zwiększenie tempa fotosyntezy.
3. Wzrost stężenia dwutlenku węgla nie ma wpływu na zwiększenie tempa fotosyntezy.
4. Wzrost stężenia dwutlenku węgla wpływa na wzrost tempa
fotosyntezy tylko do pewnego poziomu jego stężenia.
5. Im wyższa jest temperatura, tym tempo fotosyntezy jest
szybsze.
6. Wzrost temperatury wpływa na wzrost tempa fotosyntezy
tylko do pewnej granicznej wysokości temperatury. Dalszy
wzrost temperatury powoduje spadek tempa fotosyntezy.
Zadanie 11. (0–1)
Przeczytaj opis: „...w nich odbywa się oddychanie komórkowe, wytwarzanie i przekształcanie energii potrzebnej komórkom”. Opis ten dotyczy funkcji:
A. wakuoli,
B. chloroplastu,
C. mitochondrium,
D. jądra komórkowego.
5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny:
Zadanie 12. (0–1)
Zaznacz, w którym zestawie ujęto tylko organizmy samożywne:
A. rośliny zielone, glony, niektóre grzyby;
B. rośliny zielone, glony, niektóre bakterie;
C. rośliny zielone, pierwotniaki, niektóre grzyby;
D. rośliny zielone, niektóre bakterie, niektóre grzyby.
60
Zadanie 13. (0–1)
Uzupełnij tabelę, przyporządkowując opisy sposobów odżywiania do ich nazw, wstawiając X w odpowiednie miejsce tabeli.
Opis sposobu odżywiania
Nazwy sposobu odżywiania
samożywność cudzożywność
Organizmy do syntezy związków organicznych
wykorzystują inne organizmy zjadane w formie
cząstek, rzadziej w całości.
Organizmy do syntezy związków organicznych
wykorzystują energię słoneczną.
Zadanie 14. (0–2)
Przyporządkuj czynniki niezbędne do życia różnych grup organizmów, wstawiając
znak X w odpowiednie miejsce tabeli.
Grupy
organizmów*
woda
Czynniki niezbędne do życia
światło
dwutlenek
związki
słoneczne
węgla
organiczne
Rośliny
Grzyby
Zwierzęta
Bakterie
* Zadanie nie uwzględnia wyjątków, np. roślin pasożytniczych, bakterii foto- i chemosyntezujących.
Zadanie 15. (0–1)
Zaznacz zestaw organizmów, których dotyczy przedstawiony na rysunku sposób odżywiania się.
A.
B.
C.
D.
bakterie i grzyby,
bakterie i zwierzęta,
grzyby i zwierzęta,
rośliny i zwierzęta.
61
Zadanie 16. (0–1)
Źródło: http://jpghost.pl/pliki/1303/zad.-6.13_1363.678.274.jpg, data pobrania: 16.07.2014 r.
Zamieszczony rysunek ilustruje przemieszczenie się chloroplastów w komórkach
miękiszu palisadowego liścia, w zmieniających się warunkach atmosferycznych.
Wskaż, co jest przyczyną przemieszczania się chloroplastów w komórkach miękiszu palisadowego:
A. różne natężenie światła,
B. wilgoć opadająca na górną powierzchnię liścia,
C. brak wody w komórkach miękiszu palisadowego,
D. nadmiar dwutlenku węgla w miękiszu gąbczastym.
Zadanie 17. (0–1)
Nie wszystkie rośliny są organizmami autotroficznymi. Wskaż zestaw zawierający
wyłącznie rośliny cudzożywne:
A. łuskiewnik różowy, jemioła pospolita, zaraza żółta;
B. łuskiewnik różowy, zaraza żółta, glistnik jaskółcze ziele;
C. łuskiewnik różowy, zaraza żółta, korzeniówka pospolita;
D. jemioła pospolita, korzeniówka pospolita, kopytnik pospolity.
Zadanie 18. (0–1)
Wskaż prawidłową odpowiedź:
Oddychanie jest jedną z najważniejszych czynności życiowych organizmów, ponieważ
A. dostarcza tlen do komórek;
B. utlenia substancje pokarmowe;
C. przyczynia się do wymiany gazowej;
D. dostarcza tlenu, który utlenia substancje pokarmowe, wyzwalając energię.
Zadanie 19. (0–1)
U niektórych zwierząt tlen dostaje się do organizmu wprost przez powłoki ciała. Zaznacz, jaką nazwę nosi to zjawisko.
A. dyfuzja,
B. metabolizm,
C. resublimacja,
D. utlenianie.
62
Odpowiedzi do zadań:
Zad.
Zad.
Zad.
Zad.
1C
2A
3D
4
1. Komórki włośnikowe korzenia nie będą mogły pobierać wody z podłoża,
rośliny z pobocza jezdni mogą uschnąć.
TAK
NIE
2. Roślinom nic się nie stanie, bo korzenie oraz ich strefa włośnikowa są
głęboko w ziemi i sól do nich nie dotrze.
TAK
NIE
3. Doświadczenie dotyczy zachowania się wody w komórkach i na jego podstawie można wnioskować o zachowaniu się całej rośliny.
TAK
NIE
4. Zachowanie się wody w komórkach i pobieranie wody przez roślinę to
procesy od siebie niezależne.
TAK
NIE
Proponowany schemat punktowania:
 za zaznaczenie 3 poprawnych odpowiedzi  1 punkt,
 za zaznaczenie wszystkich poprawnych odpowiedzi  2 punkty.
Zad. 5  C
Zad. 6.  A
Zad. 7  B
Zad. 8  C
Zad. 9
Białka wraz z solami mineralnymi zaliczamy do składników (regulujących/budulcowych).
Białka stanowią około (20%/40%) masy ciała dorosłego człowieka. Jako (enzymy/hormony)
biorą udział w większości reakcji zachodzących w organizmie żywym. Jako (przeciwciała/
witaminy) dają odporność organizmowi. Białka pochodzenia roślinnego ze względu na skład
chemiczny nazywamy białkami (pełnowartościowymi/niepełnowartościowymi), a pochodzenia zwierzęcego (pełnowartościowymi/niepełnowartościowymi).
 za wykreślenie 3 złych sformułowań  1 punkt,
 za wykreślenie wszystkich złych sformułowań  2 punkty.
Zad. 10
Wpływ czynników zewnętrznych na tempo fotosyntezy
1. Wzrost natężenia światła zwiększa tempo fotosyntezy tylko do
pewnego poziomu stężenia światła.
Prawda
Fałsz
x
2. Wzrost natężenia światła ma niewielki wpływ na zwiększenie tempa fotosyntezy.
x
3. Wzrost stężenia dwutlenku węgla nie ma wpływu na zwiększenie
tempa fotosyntezy.
x
4. Wzrost stężenia dwutlenku węgla wpływa na wzrost tempa fotosyntezy tylko do pewnego poziomu jego stężenia.
x
5. Im wyższa jest temperatura, tym tempo fotosyntezy jest szybsze.
6. Wzrost temperatury wpływa na wzrost tempa fotosyntezy tylko do
pewnej granicznej wysokości temperatury. Dalszy wzrost temperatury powoduje spadek tempa fotosyntezy.
x
x
63
 za zaznaczenie 3 poprawnych odpowiedzi  1 punkt,
 za zaznaczenie wszystkich poprawnych odpowiedzi  2 punkty.
Zad. 11  C
Zad. 12  B
Zad. 13
Nazwy sposobu odżywiania
samożywność
cudzożywność
Opis sposobu odżywiania
Organizmy do syntezy związków organicznych wykorzystują inne organizmy zjadane w formie cząstek, rzadziej w całości.
x
Organizmy do syntezy związków organicznych wykorzystują energię słoneczną.
x
 za zaznaczenie obu poprawnych odpowiedzi  1 punkt.
Zad. 14
Grupy
organizmów*
woda
Rośliny
Grzyby
Zwierzęta
Bakterie
x
x
x
x
Czynniki niezbędne do życia
światło
dwutlenek
słoneczne
węgla
x
x
związki
organiczne
x
x
x
* Zadanie nie uwzględnia wyjątków, np. roślin pasożytniczych, bakterii foto- i chemosyntezujących.
 za poprawne zaznaczenie czynników niezbędnych do życia roślin  1 punkt,
 za poprawne zaznaczenie czynników niezbędnych do życia pozostałych organizmów 
1 punkt,
 za poprawne zaznaczenie wszystkich czynników  2 punkty.
Zad.
Zad.
Zad.
Zad.
Zad.
64
15
16
17
18
19





A
A
C
D
A
II. Budowa i funkcjonowanie komórki.
1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na
schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona
komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa):
Zadanie 1. (0–1) (ilustracja do zad. 1 i 2)
Ilustracja przedstawia zdjęcie mikroskopowe preparatu przygotowanego z komórek
pewnego organizmu. Zaznacz, do jakiego królestwa należy organizm, z którego wykonano ten preparat:
A.
B.
C.
D.
bakterii,
grzybów,
roślin,
zwierząt.
Źródło: http://pl.wikipedia.org/ data pobrania: 26.06.2014
Zadanie 2. (0–1)
Wskaż, jakie organelle komórkowe widoczne są na zdjęciu preparatu mikroskopowego przedstawionego w zad. 1:
A. jądro komórkowe i ściana komórkowa,
B. chloroplasty i ściana komórkowa,
C. jądro komórkowe i chloroplasty,
D. mitochondria i ściana komórkowa.
2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki:
Zadanie 3. (0–3)
W tekście o budowie komórki wstawiono słowa do wyboru. Wykreśl jedno z dwóch
proponowanych słów, tak aby tekst brzmiał prawidłowo.
Chloroplasty/mitochondria to wyspecjalizowane organelle komórkowe odpowiedzialne za proces oddychania komórkowego. Ich rola polega na dostarczaniu komórkom
ATP, często nazywane są „siłownią komórki”. Wakuole są strukturami komórkowymi występującymi u roślin i niektórych pierwotniaków oraz w komórkach grzybów.
W komórkach zwierzęcych występuje wiele małych / jedna lub kilka dużych wodniczek, natomiast w roślinnych wiele małych / jedna lub kilka dużych. Ściana komórkowa / błona komórkowa zapewnia komórkom ochronę przed czynnikami fizycznymi,
chemicznymi i biologicznymi oraz decyduje o ich kształcie.
65
3) porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie:
Zadanie 4. (0–2)
W tabeli zestawiono wybrane cechy komórek bakteryjnej oraz roślinnej i zwierzęcej.
Wstaw znak X w odpowiedniej kolumnie, jeżeli uważasz, że podana cecha występuje
w danej komórce.
Elementy budowy komórki
Komórka bakteryjna
Komórka roślinna
i zwierzęca
Jądro komórkowe
Mitochondria
Cytoplazma
Błona komórkowa
Nukleoid
Zadanie 5. (0–3)
Wpisz w odpowiednie miejsce tabeli literę:
B  jeśli cechę przypiszesz komórkom bakteryjnym,
R  jeśli cechę przypiszesz komórkom roślinnym,
G  jeśli cechę przypiszesz komórkom grzybowym,
Z  jeśli cechę przypiszesz komórkom zwierzęcym.
Jeżeli uważasz, że jakaś cecha występuje u kilku typów komórek, zaznacz to, wpisując w odpowiednie miejsce kilka liter oznaczających poszczególne królestwa.
Występuje w komórkach
(B, R, G, Z)
1. mezosomy (uwypuklenia błony komórkowej,
w których zachodzi oddychanie komórkowe)
2. wodniczki (wakuole)
3. materiał zapasowy  glikogen
4. materiał zapasowy  skrobia
5. ściana komórkowa z celulozy
6. ściana komórkowa z chityny
7. ściana komórkowa z mukopeptydu
8. genofor (kolista dwuniciowa cząsteczka DNA)
9. chloroplasty
66
Odpowiedzi:
Zad. 1  C
Zad. 2  B
Zad. 3.
Chloroplasty/mitochondria to wyspecjalizowane organelle komórkowe odpowiedzialne za
proces oddychania komórkowego. Ich rola polega na dostarczaniu komórkom ATP, często
nazywane są „siłownią komórki”. Wakuole są strukturami komórkowymi występującymi
u roślin i niektórych pierwotniaków oraz w komórkach grzybów. W komórkach zwierzęcych występuje wiele małych / jedna lub kilka dużych wodniczek, natomiast w roślinnych
wiele małych / jedna lub kilka dużych. Ściana komórkowa / błona komórkowa zapewnia komórkom ochronę przed czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi oraz decyduje
o ich kształcie.
 za każde poprawnie skreślone sformułowanie  1 punkt.
Zad. 4
Komórka bakteryjna
Jądro komórkowe
Mitochondria
Cytoplazma
Błona komórkowa
Nukleoid
x
x
x
Komórka roślinna
i zwierzęca
x
x
x
x
 za prawidłowe wszystkie przyporządkowania organelli do obu komórek  2 punkty,
 za prawidłowe przyporządkowanie wszystkich organelli do jednego typu komórek 
1 punkt.
Zad. 5
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
mezosomy (uwypuklenia błony komórkowej,
w których zachodzi oddychanie komórkowe)
wodniczki (wakuole)
materiał zapasowy  glikogen
materiał zapasowy  skrobia
ściana komórkowa z celulozy
ściana komórkowa z chityny
ściana komórkowa z mukopeptydu
genofor (kolista dwuniciowa cząsteczka DNA)
chloroplasty
Występuje w komórkach
(B, R, G, Z)
B
R, Z, G
Z, G
R
R
G
B
B
R
 za prawidłowe wpisanie wszystkich rozwiązań do trzech wierszy  po 1 punkcie.
Elżbieta Mazurek
konsultant GODN
67
MATEMATYKA W SZKOLE
Ewa Madziąg
Powtórka z matematyki przed
sprawdzianem po szkole podstawowej
W kwietniu 2015 roku uczniowie klas VI przystąpią do sprawdzianu według nowej formuły, opartej na podstawie programowej. Będzie ona sprawdzała wymagania
ogólne i szczegółowe z określonych przedmiotów nauczania.
Nowa formuła sprawdzianu zakłada sprawdzenie umiejętności wynikających
z kluczowych obszarów edukacji polonistycznej i matematycznej:
 z języka polskiego  odbioru wypowiedzi i wykorzystania zawartych w nich informacji, analizy i interpretacji tekstów kultury oraz tworzenia wypowiedzi,
 z matematyki  sprawności rachunkowej, wykorzystania i tworzenia informacji,
modelowania matematycznego oraz rozumowania i tworzenia strategii.
Zadania z języka polskiego i matematyki mogą być oparte na tekstach lub informacjach z zakresu historii lub przyrody.
Sprawdzian składa się z dwóch części:
zakres materiału
czas
rodzaje zadań
liczba zadań:
zamkniętych
otwartych
część 1
zadania z języka polskiego
i matematyki
80 minut
zadania mają formę
zamkniętą i otwartą
język polski
matematyka
8–12
8–12
2–4
2–4
część 2
zadania z języka obcego
nowożytnego
45 minut
zadania mają formę
zamkniętą
35–45
–– –– –
Wśród zadań otwartych z języka polskiego znajduje się dłuższa wypowiedź pisemna.
Zadania zamknięte to takie, w których uczeń wybiera odpowiedź spośród podanych.
W zadaniach otwartych zdający samodzielnie formułuje odpowiedź.
Zadania z języka polskiego i matematyki tworzą jeden zestaw zadań, natomiast
zadania z języka obcego  drugi. Obie części sprawdzianu przedzielone są przerwą.
Poniżej przedstawiam zadania, z których można skorzystać podczas przygotowywania szóstoklasistów do nowej formuły sprawdzianu.
Planowana jest publikacja kolejnych partii zadań, tak aby objęły wszystkie, cytowane niżej, wymagania ogólne z matematyki na II etapie kształcenia.
68
MATEMATYKA W SZKOLE
MATEMATYKA
Cele kształcenia  wymagania ogólne
I. Sprawność rachunkowa.
Uczeń wykonuje proste działania pamięciowe na liczbach naturalnych, całkowitych
i ułamkach, zna i stosuje algorytmy działań pisemnych oraz potrafi wykorzystać te
umiejętności w sytuacjach praktycznych.
II. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, liczbowe, graficzne, rozumie
i interpretuje odpowiednie pojęcia matematyczne, zna podstawową terminologię, formułuje odpowiedzi i prawidłowo zapisuje wyniki.
III. Modelowanie matematyczne.
Uczeń dobiera odpowiedni model matematyczny do prostej sytuacji, stosuje poznane wzory i zależności, przetwarza tekst zadania na działania arytmetyczne i proste
równania.
IV. Rozumowanie i tworzenie strategii.
Uczeń prowadzi proste rozumowanie składające się z niewielkiej liczby kroków, ustala kolejność czynności (w tym obliczeń) prowadzących do rozwiązania problemu,
potrafi wyciągnąć wnioski z kilku informacji podanych w różnej postaci.
CZĘŚĆ 1
1. Liczby naturalne w dziesiątkowym układzie pozycyjnym.
1) odczytuje i zapisuje liczby naturalne wielocyfrowe:
Zadanie 1. (0–1)
Liczbę trzydzieści pięć tysięcy czterysta w systemie dziesiątkowym zapisujemy:
A. 30 540
B. 3540
C. 35 040
D. 35 400
Zadanie 2. (0–1)
Liczbę 5 507 zapisujemy słowami:
A. pięć tysięcy pięćdziesiąt siedem
C. pięćdziesiąt pięć tysięcy siedem
B. pięć tysięcy pięćset siedem
D. pięćdziesiąt tysięcy pięćset siedem
Zadanie 3. (0–2)
Oceń prawdziwość poniższych zapisów. Zaznacz P, jeśli zapis jest prawdziwy, lub F,
jeśli zapis jest fałszywy.
56030 = 5 · 1000 + 6 · 100 + 3 · 10
P
F
37020 = 3 · 10000 + 7 · 1000 + 2 · 10
P
F
303056 = 3 · 100000 + 3 · 1000 + 5 · 10 + 6
P
F
8251 = 8 · 1000 + 2 · 100 + 1 · 10 + 5
P
F
Zadanie 4. (0–1)
Wskaż liczbę, w której cyfrą dziesiątek tysięcy jest 5.
A. 2351
B. 70 052
C. 354 000
D. 960 375
69
MATEMATYKA W SZKOLE
Zadanie 5. (0–1)
Poprawnie zapisana liczba, która ma pięć setek, sześć dziesiątek, dwie jedności, to
A. 562
B. 526
C. 256
D. 265
Zadanie 6. (0–1)
Suma cyfr w liczbie 2376 jest równa
A. 4
B. 12
C. 18
D. 2376
Zadanie 7. (0–1)
Suma cyfr w liczbie 67 · 1026 jest równa
A. 13
B. 14
C. 68
D. 69
Zadanie 8. (0–1)
Za pomocą cyfr 5, 6, 7 (w jednej liczbie muszą być wykorzystane te trzy cyfry) można
zapisać
A. 4 liczby
B. 5 liczb
C. 6 liczb
D. 7 liczb
Zadanie 9. (0–2)
Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F,
jeśli zdanie jest fałszywe.
Istnieje najmniejsza liczba naturalna.
P
F
Istnieje największa liczba naturalna.
P
F
Kolejne liczby naturalne różnią się zawsze o 1.
P
F
Liczby zapisane za pomocą tych samych cyfr są zawsze równe.
P
F
Zadanie 10. (0–3)
Uzupełnij luki w tekście.
a) Zapisz liczbę trzycyfrową za pomocą cyfr 3, 4, 9, w której cyfra setek jest trzy
razy większa od cyfry jedności. . . . . . . . . . . .
b) Za pomocą kolejnych cyfr ustawionych rosnąco, począwszy od 7, zapisz liczbę
trzycyfrową. . . . . . . . . . . .
c) Zapisz liczbę trzycyfrową, w której cyfra dziesiątek jest równa 8, cyfra setek
jest dwukrotnie mniejsza niż cyfra dziesiątek, a cyfra jedności jest najmniejszą
liczbą pierwszą. . . . . . . . . . . .
2) interpretuje liczby naturalne na osi liczbowej:
Zadanie 11. (0–1)
Wskaż liczbę, której 4odpowiada punkt A zaznaczony na osi liczbowej
3
2
1
0
A. 42
70
40
A
46
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
B. 43
C. 44
D. 45
MATEMATYKA W SZKOLE
Zadanie 12. (0–1)
Liczbie 45 na4osi liczbowej odpowiada punkt
3
2
1
0
20
A
B
C
D
55
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
A. A
B. B
C. C
D. D
Zadanie 13. (0–1)
Między liczbami 45 i 47
A. nie istnieje żadna liczba naturalna
B. istnieje jedna liczba naturalna
C. istnieją dwie liczby naturalne
D. istnieje nieskończenie wiele liczb naturalnych
Zadanie 14. (0–1)
Wskaż2 oś liczbową, na której poprawnie rozmieszczono liczby.
1
A.0
-1
-2
2
1
B.0
-1
-2
2
1
C.0
-1
-22
1
D.0
-1
-2
0
3
15
30
39
-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
0
3
15
30
39
-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
0
3
15
30
39
-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
0
3
15
30
39
-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Zadanie 15. (0–2)
Dobierz
odpowiednią jednostkę i zaznacz na osi liczbowej liczby 0, 18, 4, 10.
2
1
0
-1
-2
-1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
3) porównuje liczby naturalne:
Zadanie 16. (0–1)
Wskaż prawdziwą nierówność.
A. 54 < 45
B. 25 > 205
C. 15 < 17
D. 65 < 65
71
MATEMATYKA W SZKOLE
Zadanie 17. (0–1)
Liczby uporządkowane od najmniejszej do największej to
A. 879, 709, 1112, 1101, 1150
B. 709, 879, 1101, 1112, 1150
C. 709, 879, 1112, 1101, 1150
D. 1150, 1112, 1101, 879, 709
Zadanie 18. (0–2)
Spośród liczb: 80 900, 21 100, 31 400, 26 457, 23 004, 35 079, 24 001, 34 199,
34 201 wypisz liczby:
a) mniejsze od 25 400
.............................................................................................
b) większe niż 34 200
.............................................................................................
4) zaokrągla liczby naturalne:
Zadanie 19. (0–6)
Zaokrąglij do tysięcy każdą z liczb:
a) 7 245
c) 243 721
e) 658
b) 37 571
d) 999 872
f) 432
Zadanie 20. (0–2)
Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli zdanie jest fałszywe.
Przybliżenie liczby 23 098 do setek to 23 100.
P
F
Przybliżenie liczby 123 899 do dziesiątek to 123 890.
P
F
Przybliżenie liczby 724 865 do dziesiątek tysięcy to 720 000.
P
F
Przybliżenie liczby 7 532 do setek to 7500.
P
F
5) liczby w zakresie do 30 zapisane w systemie rzymskim przedstawia w systemie
dziesiątkowym, a zapisane w systemie dziesiątkowym przedstawia w systemie rzymskim:
Zadanie 21. (0–1)
Liczbie 9 w systemie rzymskim odpowiada
A. IX
B. XI
C. IV
D. VI
Zadanie 22. (0–1)
Liczbie VI w systemie dziesiątkowym odpowiada
A. 9
B. 11
C. 4
D. 6
Zadanie 23. (0–1)
Liczba trzy razy większa od 8 zapisana znakami rzymskimi ma postać
A. XIV
B. XXVI
C. XXIV
D. XVI
72
MATEMATYKA W SZKOLE
Zadanie 24. (0–1)
Liczba o pięć mniejsza od 11 zapisana znakami rzymskimi ma postać
A. IV
B. VI
C. V
D. III
ODPOWIEDZI
Zadanie 1.
D
Zadanie 2.
B
Zadanie 3.
F, P, P, F
Kryteria oceniania  po 1 pkt. za każdą poprawną parę.
Zadanie 4.
C
Zadanie 5.
A
Zadanie 6.
C
Zadanie 7.
B
Zadanie 8.
C
Zadanie 9.
P, F, P, F.
Zadanie 10.
a) 943
b) 789
c) 482
Kryteria oceniania  po 1 pkt. za każdą poprawnie wpisaną liczbę.
Zadanie 11.
C
Zadanie 12.
D
Zadanie 13.
B
Zadanie 14.
C
73
MATEMATYKA W SZKOLE
Zadanie 15.
2
1
0
-1
-2
0 1
4
10
18
-1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Kryteria oceniania  po 1 pkt. za każdą poprawnie zaznaczoną parę liczb.
Zadanie 16.
C
Zadanie 17.
B
Zadanie 18.
a) 21 100, 23 004, 24 001
b) 80 900, 35 079, 34 201
Kryteria oceniania  po 1 pkt. za każdy poprawnie uzupełniony podpunkt.
Zadanie 19.
a) 7000
b) 38 000
c) 244 000
d) 1 000 000
e) 1000
Kryteria oceniania  po 1 pkt. za każdą poprawnie zaokrągloną liczbę.
f) 0
Zadanie 20.
P, F, P, P
Zadanie 21.
A
Zadanie 22.
D
Zadanie 23.
C
Zadanie 24.
B
Ewa Madziąg
doradca metodyczny matematyki
Zespół Szkół nr 14 w Gdyni
74
Jerzy Ambroży
Uwrażliwianie na wartości
Wstęp
Obecnie nie jest już podważana ani w Polsce, ani na świecie, jak to było jeszcze kilkanaście lat temu, teza, że konieczna jest obecność wartości w wychowaniu. Dlatego
bardzo ważnym zadaniem edukacji szkolnej jest kształtowanie wśród jej uczestników wartości uniwersalnych, które ogniskują się wokół transcendentalnej triady:
prawdy, dobra i piękna. Prawda doskonali intelekt, a dobro i piękno odpowiednio
wolę i uczucia. Także kształtowanie wartości ogólnoludzkich, takich jak: humanizm, demokracja, bezpieczeństwo, godność i prawa człowieka, pluralizm, solidarność, dobra wspólne, praca, wolność, równość, sprawiedliwość, przyjaźń, sumienność, rzetelność, tożsamość, samorządność, autonomia, samostanowienie, współodpowiedzialność, pokój. W tym celu w szkołach funkcjonują tzw. szkolne programy
wychowawcze1).
Wychowanie ku wartościom
Słowo wartość jest wieloznacznie interpretowane. Stało się ono modne i zrobiło karierę. Pochodzi od słowa łacińskiego valor „ważność, wartość”, a to z kolei od valēre
„być silnym, zdrowym, potężnym, zwartym, mającym znaczenie dla kogoś i siebie”2).
Występuje zarówno w tytułach prac o wychowaniu, jak i w programach wychowawczych. Podkreśla się, że ich istnienie jest bardzo ważne i potrzebne dla nadania procesom wychowania młodych ludzi osobowego wymiaru, gdyż system wartości człowieka kształtuje się stopniowo, w miarę jego rozwoju i dorastania. Chodzi o to, aby
programy wychowania ku wartościom zabezpieczały wychowanków przed zagrożeniami, jakie mogą pojawić się w procesach rozpoznawania, rozumienia i interpretacji
wartości.
O skali zjawisk związanych z trudnościami w procesach funkcjonowania wartości w życiu ludzi świadczy bogactwo pojęć, jakimi opisujemy te zjawiska. Przykładami są takie określenia jak: analfabetyzm i półanalfabetyzm wartości, ciemnota, tępota, nieuctwo, infantylizm wartości, banalizacja wartości, zagubienie hierarchii wartości, bezkrytyczne odrzucanie wartości, sekularyzacja wartości, subiektywizacja wartości, indywidualizacja wartości, własna hierarcha wartości. Wyrażają
go również synonimy tego pojęcia: zaślepienie, dziecinada, prostoduszność, bezkrytyczność, łatwowierność.
Ambroży J., (2009), Wartości w edukacji szkolnej, „Pedagogika Pracy” nr 55
2) Kopaliński W., (1996), Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa
1)
75
Wychowanie ku wartościom wiąże się z wychowaniem moralnym. Moralność
człowieka jest systemem postaw osoby wobec świata wartości, szczególnie wobec
ludzi i ich postępowań. Wyraża się w ocenach, normach, wzorach osobowych, nakazach i zakazach. Istotę moralności stanowią czyny ludzkie oraz sądy, jakie wydają
o nich ludzie, uznając je za dobre lub złe.
Po latach transformacji ustrojowej obserwuje się w społeczeństwie polskim tendencje do kształtowania życia w sposób bardziej osobisty. Poszerza się coś w rodzaju
kultu prywatności, czyli uchylania się ludzi od oceny postępowania innych, jeżeli to
postępowanie mieści się w sferze prywatności. Większej wolności osobistej i brakowi
skrępowania w zachowaniu, wynikającego z różnych konsekwencji, sprzyjają media
masowe, a zwłaszcza Internet.
Badania pokazały, że Internet zmienia życie towarzyskie, życie osobiste i erotyczne młodych ludzi. Jedni wchodzą na internetowe randki i seksczaty z nadzieją
na miłość, inni uprawiają cyberseks, a jeszcze inni próbują nawiązać erotyczną przygodę.
O poziomie dezorientacji w świecie wartości młodzieży świadczyć może upowszechnianie się antywartości, wartości negatywnych, uznanych za niekorzystne
dla człowieka i wspólnot, w jakich on żyje (np. brzydota, deformacja). Zalicza się
do nich tzw. wartości pozorne, które naprawdę nie są wartościami (np. fascynacja
złem). Należy dodać, że pisma młodzieżowe oraz Internet oferują młodzieży świat
taniej rozrywki i życia, uczą ją uznania dla antywartości.
Świat współczesny niesie rozliczne zagrożenia aksjologiczne, które mają coraz
bardziej widoczne skutki w sferze świadomości i psychiki młodzieży. Najważniejsze
z tych zagrożeń to:
 anomia wartości;
 poczucie alienacji, słabnącego przystosowania, chaosu życia;
 słabnące poczucie możliwości kontroli nad swoim losem i losem innych;
 upadek autorytetu starości  mądrości;
 zakłócenia w komunikacji międzypokoleniowej;
 zabójczy wręcz rytm życia, szaleńcza pogoń za tzw. sukcesem;
 spychanie na margines problemów metafizycznych (sensu życia, jego istoty, wartości, celów), wartością staje się życie tu i teraz;
 kryzys wzorców istnienia, wzorców organizacji świata, paradygmatów cywilizacyjnych i religijnych, wartości duchowych;
 kryzys religii (przestaje ona być bezdyskusyjnym, zrozumiałym punktem odniesienia)3).
Wulgaryzacja języka i chamstwo
Rolę mediów w manipulowaniu świadomością i rozwijającej się niewrażliwości na
zjawiska aksjologiczne dostrzegają badacze zjawisk cywilizacyjnych. Na szczególną
uwagę zasługuje zagubienie wartości języka polskiego. Powszechne są manipulacje
językowe polegające na wprowadzaniu nowych pojęć obok pojęć oczywistych, pierwotnych i ukształtowanych co do znaczenia semantycznego. Powstaje nowomowa
ujawniająca się wprowadzaniem nowych słów zakłamujących prawdę. Na przykład:
3) Plopa M. (red.), (2009), Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia. T. 3, Zagrożenia
i wyzwania , Kraków
76
kradzież  to chwilowe użyczenie; zabijanie to eutanazja, pozbawianie życia, wysyłanie na łono Abrahama. Ten zmanipulowany język nowomowy znajduje swoje odbicie
w niskiej kulturze języka ojczystego, co z kolei wyraża się w poziomie opanowania
tzw. kompetencji językowych  wyrażanych umiejętnościami czytania i pisania (oczywiście ze zrozumieniem). To od ich rozwoju zależy, na ile człowiek potrafi kierować
sam sobą, swoim życiem, jaki będzie jego stosunek do jego samodzielności i jaki
osiągnie stopień zdolności do myślenia, a więc werbalizacji myśli.
Tymczasem współczesna młodzież ma duże trudności w odpowiedniej werbalizacji myśli. Stąd posługiwanie się tzw. językowym kodem uproszczonym, stosowanie słów kluczy, wplatane wielokrotnie bez potrzeby w wypowiedź wulgaryzmy i inne
błędy językowe. Młodzi Polacy mówią coraz gorzej, nie rozumieją odniesień do literatury. Niepokoi to, że język polski ubożeje. Często nie potrafią wypowiedzieć tego, co
myślą. Trudności narastają wtedy, gdy mają mówić w kilku zdaniach i konstruować
swoje wypowiedzi w odniesieniu do wartości. Niby wiedzą, co to jest za wartość, na
przykład: godność, miłość, wolność. Zagrożeniem jest również to, że „kultura pisma” odchodzi w cień. Dzisiejsza młodzież przede wszystkim serfuje po Internecie,
pomijając czytanie i uważne studiowanie tekstów pisanych.
Chamstwo w języku polskim oznacza ordynarność, grubiaństwo, nieokrzesanie
i szczególnie złe zachowanie4). Podobna jest definicja słowa wulgarność5). Wulgarny
język, czyli nieprzyzwoity, pozbawiony subtelności, nadmiernie uproszczony, spłycony.
Człowiek używający wulgaryzmów to człowiek pozbawiony wrażliwości, delikatności i elokwencji. Mówimy, że u takich ludzi występuje „brak kultury słowa”, nie
posiadają bogatego słownictwa. Wynika to z braków w oczytaniu i niechęci do nauki
w latach szkolnych. Dlatego bardzo często powodem wulgarności jest brak wykształcenia.
Coraz częściej jesteśmy świadkami, że w Polsce panuje ogólne przyzwolenie na
wulgaryzmy. Pojawiają się one w mediach, a przekleństwa stały się dopuszczalne
i modne. Nieprzyzwoite słowa pojawiają się w prawie każdym filmie czy programie
rozrywkowym. Wiele gwiazd używa wulgaryzmów w swoich piosenkach i podczas
wystąpień publicznych. Jeszcze niedawno było to niedopuszczalne. Obecnie ludzie
zamiast wstydzić się tego, że użyli przekleństwa, są z siebie zadowoleni. Uważają, że
dzięki temu są „na czasie”.
Najgorsze jest to, że takie osoby klną przy dzieciach, w miejscach publicznych,
szkołach. Grupy młodych ludzi spotykane na ulicy, w środkach komunikacji publicznej i innych miejscach publicznych wulgaryzują. Co parę słów przeklinają na
„k”. Klną również dziewczęta, może nawet więcej i bardziej prowokacyjnie, w kontekście feminizmu chcą być jak chłopcy. Często pojawia się, zwłaszcza u nieco starszych,
odruch niszczenia wszystkiego, rozbijania, palenia, wszczynania burd, w szkole, na
ulicach, na stadionach.
Dodać można słabe strony dzisiejszych gimnazjów, w których dochodzi do: ściągania, przeklinania, pisania na lekcjach SMS-ów, nagminnych prób używania telefonów komórkowych, oszukiwania nauczycieli, popisywania się kłótnią z nauczycielami itd. Poza szkołą narzekanie na nauczycieli, że są niesprawiedliwi lub mało wiedzą,
4)
Dubiszo S. (red.), (2003), Uniwersalny słownik języka polskiego. T. 1, Warszawa
5)
Tamże, T. 4
77
zabieranie sobie komórek, picie piwa. Nie ma zainteresowania życiem kulturalnym,
społecznym, politycznym ani ważnymi sprawami świata.
Zakończenie
Każdy człowiek posiada utrwaloną otwartość na wartości, a dalszy rozwój tej wrażliwości dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego, w tym również kultury medialnej. Wiele wytworów medialnych ukazuje szereg ustosunkowań
wobec wartości. Nastolatek, chłopiec czy dziewczyna, często rujnuje swoje zdrowie
fizyczne, psychiczne i duchowe, tym samym burzy własny rozwój. Dlatego każdy
wychowanek potrzebuje określonego systemu norm postępowania, czyli wartości.
Stąd oczywista jest potrzeba wychowania ku wartościom. Uwrażliwianie na wartości, jako właściwe postępowanie wobec nich, jest zadaniem postawionym pedagogice. Wychowanie powinno prowadzić do wspomagania wychowanków w odkrywaniu,
rozumieniu i kształtowaniu postaw wobec wartości, które odnoszą się do każdej ze
sfer ich życia. Powinno również zabezpieczać przed zagrożeniami, jakie mogą pojawić
się w procesach rozpoznawania, rozumienia i interpretacji wartości. W tym między
innymi przed wulgaryzmami językowymi i chamstwem  wskaźnikami kryzysu wartości.
dr Jerzy Ambroży
Zespół Szkół Usługowych w Gdyni
Literatura
Ambroży J., (2009), Wartości w edukacji szkolnej, „Pedagogika Pracy” nr 55
Dubiszo S. (red.), (2003), Uniwersalny słownik języka polskiego. T. 1–4, Warszawa
Kopaliński W., (1996), Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem,
Warszawa
Plopa M. (red.), (2009), Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia. T. 3, Zagrożenia i wyzwania ,
Kraków
78
Grażyna Szotrowska
Gra edukacyjna „Gdynia od szczegółu
do ogółu”  scenariusz lekcji w terenie
Komentarz dydaktyczny
Scenariusz zajęć przeprowadzanych w terenie to wprawdzie nietypowa lekcja, wymagająca wielu zabiegów organizacyjnych, ale za to świetna propozycja edukacyjnego
spędzenia czasu z grupą uczniów. Już same elementy poznawcze tych zajęć są godne naszej uwagi, a ile jeszcze możemy zdziałać na polu wychowawczym, na przykład
w celu integracji klasy.
W podstawie programowej szkoły podstawowej w zakresie przedmiotu historia
i społeczeństwo znajdziemy treści nauczania związane z poznawaniem dziejów swojej „małej ojczyzny”. Z tego względu scenariusz ten w sposób szczególny polecam
nauczycielom szkół podstawowych, ale przyznam szczerze, że ucząc w gimnazjum,
wielokrotnie uczestniczyłam w tej grze z moimi uczniami, np. z okazji święta szkoły,
dla zrealizowania swojej 19 lub 20 godziny lub jako uatrakcyjnienie działalności koła zainteresowań. Bardzo dobrym pomysłem jest przygotowanie tej gry przez grupę
starszych uczniów dla młodszego rocznika. Pierwsi zdobywają wiedzę teoretyczną,
drudzy praktyczną.
Cel ogólny zajęć:
 promowanie wiedzy o historii i zabytkach Gdyni  symbolu II Rzeczpospolitej 
wśród uczniów szkół gdyńskich.
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
 dotrzeć do charakterystycznych obiektów architektonicznych naszego miasta;
 wykazać różnice między budowlami pochodzącymi z początku XX wieku a tymi,
które powstały w czasach PRL;
 wykorzystać nowe treści, które usłyszy od kolegów i koleżanek opowiadających
mu historię powstania budynku.
Metody i formy:
Metody aktywizujące  gra dydaktyczna.
 materiał dydaktyczny, który jest podstawą do przeprowadzenia gry.
79
Jak przygotować materiał dydaktyczny?
1. Aby grę przeprowadzić, nauczyciel wraz z uczniami pomagającymi w organizacji
przedsięwzięcia wybiera powszechnie znane w Gdyni budynki, np. z okresu międzywojnia, wykorzystując dostępne strony internetowe z zabytkami Gdyni (np.
http://pl.wikipedia.org/Wiki/ZabytkiGdyni). Uczniowie kopiują zdjęcia
wybranych przez siebie obiektów, najlepiej na papierze fotograficznym. (W późniejszym czasie zdjęcie obiektu stanowi zawartość koperty oznaczonej symbolem A).
2. Ten sam obiekt kopiujemy po raz drugi, tak aby uczestnicy gry mieli obraz rozmazany lub widzieli tylko szczegół (to zdjęcie podpinamy na górę zestawu, tak
aby od razu było dla uczestników gry widoczne).
3. Na pasku papieru piszemy adres naszego obiektu. (Ta informacja wędruje do
koperty oznaczonej literką B).
Aby gra była ciekawa i dawała szansę na wprowadzenie elementów rywalizacji, ale
z drugiej strony nie była za bardzo rozciągnięta w czasie, powinno być w ten sposób
przygotowanych około 5–8 obiektów. Oczywiście rejon, z którego wybieramy obiekty,
to już swobodny wybór nauczyciela. Ja proponuję Śródmieście i następujące zabytki:
Szpital Miejski w Gdyni (najstarsza część), Domek Abrahama, Dom Wójta Radtkego, Budynek PLO, Gdyńska Kolegiata, Kamienica Stanisława Pręczkowskiego (przy
skwerze Kościuszki), Klub Marynarki Wojennej Riwiera.
Każdemu z zabytków nadajemy numer  np. Kolegiata Gdyńska otrzymuje nr 1,
Dom Wójta Radtkego nr 2, Riwiera nr 3 itd. Każdy z nich przygotowaliśmy w 3 wersjach: szczegół, A  właściwy widok, B  adres. Tak przygotowany materiał dydaktyczny oznaczamy, wkładając do kopert. Np. Kolegiata Gdyńska  widok ogólny to
koperta 1A, a koperta z adresem to 1B. Na samej górze zestawu leży zdjęcie Kolegiaty Gdyńskiej w szczególe, np. widok hełmu wieży. Wszystko łączymy spinaczem
 Zestaw 1 jest gotowy. Tak postępujemy z każdym wybranym obiektem.
Zasady gry
Podczas rozpoczęcia gry zespoły otrzymują koperty ze swoim pierwszym obiektem
(każdy zespół inny obiekt) w trzech wersjach: zdjęcie szczegółu, koperta A, koperta B. Zadaniem zespołu jest dotarcie do przedstawionego w kopertach zabytku. Jeśli
zespół już po szczególe zorientuje się, o jaki obiekt chodzi i potrafi do niego dotrzeć 
otrzymuje 10 punktów, jeśli potrzebuje więcej informacji  otwiera kopertę A i wówczas na jego konto trafia 5 punktów. Jeżeli nadal nie wie, dokąd trzeba się udać,
otwiera kopertę B. Za jej otworzenie zespół nie otrzymuje punktów.
Obok zabytku czekają na poszczególne zespoły uczniowie przygotowujący razem
z nauczycielem grę (najlepiej ustawić ich dwójkami). Sprawdzają oni stan kopert
otrzymanych na pierwszym stanowisku, zapisują punkty, po czym krótko przedstawiają zabytek przybyłej drużynie (zał. nr 1). Następnie uczestnicy gry otrzymują
3 wersje kolejnego obiektu, oznaczone np. nr 2, 2A, 2B, i udają się do kolejnego punktu gry. Sytuacja się powtarza do momentu, aż zespół dotrze do ostatniego
punktu gry. Uczniowie na każdym stanowisku czekają tak długo, aż wszystkie zespoły do nich dotrą. Ostatnim elementem gry powinno być podanie informacji o miejscu
zbiórki kończącej grę  może to być, dla przykładu, Gdyński Infobox.
UWAGA: Należy dobrze przygotować plan przemarszu, tak aby poszczególne grupy
chodziły w miarę możliwości innymi drogami (zał. nr 2).
80
Realizacja zajęć
Faza przygotowawcza:
Organizujemy zbiórkę uczestników gry w umówionym miejscu. Przy dobrej pogodzie
 np. przy Płycie Marynarza na skwerze Kościuszki, przy złej  we wnętrzu Infoboxu
lub w holu Muzeum Miasta Gdyni (trzeba to oczywiście wcześniej omówić z osobami
odpowiedzialnymi za te instytucje).
Podczas zbiórki przedstawiamy uczestnikom gry cele zajęć i dzielimy ich na zespoły. Następnie przedstawiamy zasady gry (zał. nr 3).
Faza realizacyjna:
Udział poszczególnych zespołów w grze, poznawanie zabytków Gdyni i ich historii.
Faza podsumowująca:
Zliczenie punktacji oraz przeprowadzenie małego konkursu podsumowującego zajęcia (zał. nr 4), który jest doskonałą metodą na dokonanie ewaluacji oraz umożliwia
ocenienie uczniów zarówno z wiedzy o Gdyni, jak i za znajomość gdyńskich ulic
i obiektów.
Grażyna Szotrowska
doradca metodyczny historii i wos.
Gimnazjum nr 4 w Gdyni
81
Załącznik nr 1
Gra „Gdynia od szczegółu do ogółu”
Dom mieszkalny, tzw. Dom Wójta Radtkego, ul. 10 Lutego 2
Dom powstał
w 1912 r. w
początkowym
okresie rozwoju Gdyni
jako letniska.
Wzniesiony
został przez
Jana Radtkego, pierwszego polskiego
wójta Gdyni.
Gościli w nim
m.in. Feliks
Nowowiejski
i Stefan Żeromski.
Domek Abrahama, ul. Starowiejska 30
Dom z czasów wsi Gdynia, powstały w 1904 r.,
należał do rodziny Skwierczów. W latach 1920–23
mieszkał
w nim zasłużony działacz
kaszubski Antoni Abraham.
Obecnie mieści się tu Muzeum Miasta
Gdyni.
82
Kościół parafialny pw. NMP Królowej Polski, ul. Świętojańska
Pierwszy kościół parafialny
Gdyni, wzniesiony w latach 1922–24.
Świątynia,
zaprojektowana przez
R. Wojtkiewicza i M. Baranowskiego,
ma tradycyjną
bryłę z jedną
wieżą i wystrój
nawiązujący
do polskiego
renesansu.
Hełm na wieży zbudowano
w 1927 r.
Budynek biurowy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, obecnie siedziba PLO,
ul. 10 Lutego 24, i Budynek Banku Polskiego, ul. 3 Maja 25/10 Lutego 22
UWAGA! W wersji gry, którą Państwu przedstawiłam, nie ma tego budynku. Gra była
realizowana w lutym, dlatego teren spaceru po Gdyni został zawężony, ale w porach
bardziej sprzyjających budynek PLO  moim zdaniem  powinien się w niej znaleźć.
Na zdjęciu rzuca się
w oczy jasny gmach
Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, który
postawiono w 1935 r.
(dziś gmach PLO).
Zbudowany w stylu
modernistycznym, do
dziś wydaje się nowoczesny. Jego zaokrąglone narożniki przypominają nadbudówki
statków. Na parterze
biurowca były sklepy
oraz jedna z najbardziej eleganckich kawiarni  Cafe Bałtyk.
W gmachu obok (zbudowanym w 1929) miał swą siedzibę Bank Polski (ostatnio oddział Banku Gdańskiego).
83
Klasztor Zgromadzenia ss. Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo, ul. Starowiejska 2
Kaplica
i klasztor Sióstr
Wincentynek zbudowane
w latach
1923–24
u zbiegu
ul. Starowiejskiej
i placu
Kaszubskiego.
Hotel „Polska Riwiera”, ul. Zawiszy Czarnego 1
Najstarszy
gdyński
hotel zbudowany
został
w latach
1922–23,
jako jeden
z pierwszych
obiektów
przy nadmorskim
ciągu reprezentacyjnym.
84
Dom mieszkalny, skwer Kościuszki 16
UWAGA! Tego budynku też w zakresie przedstawionej gry nie ma, ale budynki są
obok siebie i nie stanowi to żadnego większego problemu, poza tym, że musimy zaangażować więcej osób na „posterunkach”.
Kamienica
zbudowana w latach
1937–38 dla
profesora Uniwersytetu Poznańskiego
Adama Jurkowskiego.
Projektantem
był Zbigniew
Kupiec. Budynek wyróżnia
się modernistyczną formą
z okładziną
elewacji wykonaną z żółtych płytek
ceramicznych.
Dom mieszkalny, skwer Kościuszki 10/12
Kamienica
zbudowana w latach
1930–1937
dla Stanisława Pręczkowskiego. Projektantem był
Tadeusz Jędrzejewski.
Na parterze
przed wojną
znajdowało
się kino „Polonia”, potem
„Goplana”.
85
Załącznik nr 2
Przykładowy szlak podróży drużyn biorących udział w grze.
LP PRZYSTANEK 1 PRZYSTANEK 2 PRZYSTANEK 3 PRZYSTANEK 4 PRZYSTANEK 5 PRZYSTANEK 6
1
RIWIERA
KOŚCIÓŁ
D. RADTKEGO
KAMIENICA
SZPITAL
D. ABRAHAMA
2
RIWIERA
KAMIENICA
D. RADTKEGO
SZPITAL
D. ABRAHAMA
KOŚCIÓŁ
3
RIWIERA
D. RADTKEGO
SZPITAL
D. ABRAHAMA
KOŚCIÓŁ
KAMIENICA
4
RIWIERA
D. ABRAHAMA
SZPITAL
KAMIENICA
D. RADTKEGO
KOŚCIÓŁ
5
RIWIERA
SZPITAL
D. ABRAHAMA
D. RADTKEGO
KAMIENICA
KOŚCIÓŁ
Riwiera: osoba 1
Z.1  KOŚCIÓŁ; Z.2  KAMIENICA; Z.3  D. RADTKEGO; Z.4  D. ABRAHAMA;
Z.5  SZPITAL
Kościół: osoba 2
Z.1  D. RADTKEGO; Z.2  INFOBOX; Z.3  KAMIENICA; Z.4  INFOBOX; Z.5 
INFOBOX
Kamienica: osoba 3
Z.1  SZPITAL; Z.2  D. RADTKEGO; Z.3  INFOBOX; Z.4  D. RADTKEGO, Z.5 
KOŚCIÓŁ
Szpital: osoba 4
Z.1  D. ABRAHAMA, Z.2  D. ABRAHAMA; Z.3  D. ABRAHAMA, Z.4  KAMIENICA, Z.5  D. ABRAHAMA
D. Abrahama: osoba 5
Załącznik nr 3
Wytyczne dla grup uczestniczących w grze miejskiej „Gdynia od szczegółu do
ogółu”
Celem konkursu jest promowanie wiedzy o historii i zabytkach Gdyni  symbolu II Rzeczpospolitej  wśród uczniów gdyńskich szkół z okazji (np.) kolejnej rocznicy
nadania praw miejskich Gdyni.
Konkurs składa się z dwóch części:
a) gry terenowej,
b) krótkiego quizu ze znajomości zabytków gdyńskich.
Część pierwsza będzie polegała na odszukaniu w mieście przedwojennych zabytków. Grupy otrzymują fotografie przedstawiające fragmenty poszczególnych obiektów. Przy każdym zabytku będzie czekał łącznik, który zapozna Was z krótką historią
miejsca oraz przekaże kolejne zadanie (łącznicy mają na kurtkach złote wstążeczki,
po tym ich poznacie). Za odnalezienie wyznaczonych obiektów będą przyznawane
punkty. W przypadku trudności z rozpoznaniem obiektu grupa będzie mogła otworzyć kopertę pomocniczą oznaczoną symbolem A, w której znajduje się zdjęcie całego
obiektu, lub kopertę B z adresem. Otworzenie koperty A oznacza utratę 5 pkt., a koperty B  utratę możliwości uzyskania punktu.
86
Nauczyciel jest obserwatorem i strażnikiem przestrzegania regulaminu.
Część druga odbędzie się tuż po przybyciu grupy na miejsce spotkania 
w Gdyńskim Infoboxie  i będzie polegała na sprawdzeniu wiedzy o historii poznanych w trakcie gry zabytków gdyńskich.
Życzymy dobrej zabawy z historią naszego miasta.
Załącznik nr 4  pytania do quizu
PYTANIA PIERWSZEJ SERII
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Kim był Jan Radtke?
Dlaczego Domek Abrahama nosi właśnie taką nazwę?
Kim był Antoni Abraham?
Ile wież ma kościół Najświętszej Marii Panny w Gdyni?
Jaką nazwę nosi budynek, w którym mieścił się najstarszy gdyński hotel usytuowany nad samym morzem?
Na skwerze Kościuszki w jednej z kamienic było kino. Jaka była jego przedwojenna nazwa?
Podaj nazwę przedwojennej kawiarni mieszczącej się niegdyś w budynku PLO.
Jakie zgromadzenie zakonne ma swoją siedzibę w pobliżu Szpitala Miejskiego?
Ile obiektów architektonicznych odwiedziliśmy podczas rajdu?
Ile lat ma Gdynia jako miasto?
PYTANIA DRUGIEJ SERII
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Kiedy został zbudowany budynek o nazwie „Riwiera”?
W jakiej części Gdyni jest zlokalizowany budynek o nazwie „Polska Riwiera”?
Gdzie znajduje się kaplica i szpital Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo?
Jaką nazwę nosiło po wojnie kino „Polonia”?
Podaj datę wybudowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Jaka gdyńska rodzina jest właścicielem Domku Abrahama?
Kiedy został zbudowany klasztor Sióstr Wincentynek w Gdyni?
Kiedy został zbudowany Dom Wójta Radtkego?
Do jakiego stylu architektonicznego nawiązuje wystrój wnętrza Gdyńskiej Kolegiaty?
10. Kiedy został zbudowany pierwszy kościół parafialny w Gdyni?
11. Podaj co najmniej jednego sławnego Polaka, który gościł przed wojną w domu
pana Radtkego.
Odpowiedzi do quizu
Pierwsza seria:
1. Pierwszy polski wójt Gdyni.
2. Ponieważ w latach 1920–23 dom ten był zamieszkany przez Antoniego Abrahama.
87
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Propagator polskości Kaszub, działacz społeczny zwany Królem Kaszubów.
Jedną.
Riwiera.
Polonia.
Cafe Bałtyk.
Siostry Miłosierdzia Wincentego à Paulo.
W zależności od trasy (6–7).
Data zmienna: licząc od roku 1926 do 2014  88 lat.
Druga seria:
1. 1922–23.
2. W pobliżu gdyńskiej plaży, w najbliższym sąsiedztwie Muzeum Miasta Gdyni,
Muzeum Marynarki Wojennej.
3. Na placu Kaszubskim.
4. Goplana.
5. 1935–36.
6. Rodzina Skwierczów.
7. 1923–24.
8. 1912.
9. Kościół został zbudowany w stylu neorenesansowym, nawiązywał on do polskiego renesansu.
10. 1922–24.
11. Stefan Żeromski, Antoni Abraham, Tomasz Rogala, Feliks Nowowiejski, Tadeusz
Wenda.
88
Ingrid Spigarska, Ewa Marlena Włoch
Projekt edukacyjny w przedszkolu
Metoda projektu jest jedną z metod aktywizujących i polega na wykonaniu przez
uczniów, a w wypadku przedszkola  wychowanków, pewnego zadania.
W metodzie aktywizującej aktywność wychowanka przewyższa aktywność nauczyciela. To dzieci wybierają temat, a nauczyciel przygotowuje i koordynuje działania, określając ramy projektu. O ile uczeń w szkole sam potrafi sprecyzować i wypowiedzieć chęć realizacji jakiegoś tematu, o tyle nauczycielka przedszkola, zanim
zdecyduje się na realizację tematu metodą projektu, uważnie obserwuje dzieci. To,
jakimi zabawkami najchętniej się bawią, o czym najczęściej rozmawiają, jakie książki lubią oglądać i o co często pytają, decyduje o wyborze tematu projektu.
Są to nie tylko tematy bliskie i najbardziej dostępne maluchowi, ale także tematy zdawałoby się dość odległe jego percepcji. Takie zdecydowanie sprecyzowane
zaciekawienia przedszkolaków to właśnie ich samodzielny wybór tematu projektu.
Projekty mają wiązać działalność praktyczną z umysłową, rozwijać samodzielność, uczyć zbierania danych, korzystania ze źródeł, prezentowania wyników.
Przedszkolaki w najstarszej grupie wiedzą już, skąd czerpie się wiedzę na różne
tematy  były już w bibliotece, w księgarni, surfowały w Internecie z nauczycielką w poszukiwaniu piosenek, zdjęć i filmów o zwierzętach lub swoim rodzinnym
mieście, były w muzeum i rozmawiały z przedstawicielami różnych zawodów.
Różne formy zajęć w przedszkolu przygotowały je także do pracy w zespołach,
współpracy w większych i mniejszych grupach.
Prezentacja projektu wszystkim rodzicom i kolegom w przedszkolu to świetna
okazja do integracji środowiska rodzinnego z placówką  zajęcia otwarte z czynnym
udziałem rodziców i prezentacja efektu wspólnej pracy z dziećmi pozwoli zrozumieć
i docenić pracę nauczycielek najmłodszego pokolenia.
Metodę projektu kończymy autorefleksją. Oceniając projekt, bierzemy pod uwagę:
 wybór tematu,
 korzystanie z różnych źródeł informacji,
 integrowanie wiedzy z różnych dziedzin,
 rozplanowanie pracy między członków grupy,
 prezentację projektu,
 samoocenę pracy uczestników.
Projekt, który prezentujemy, został zrealizowany w grupie 5-latków w Przedszkolu
nr 50 w Gdyni. W czasie, kiedy pracowałyśmy nad nim z naszymi wychowankami,
nie miałyśmy okazji pojechać na wycieczkę do Parku Ruchomych Dinozaurów w Malborku  po prostu jeszcze go nie było. Wycieczkę wpisałyśmy jako uzupełnienie, na
potrzeby publikacji.
89
Projekt edukacyjny w grupie 5-latków
Temat: Jak żyły dinozaury?
Cele główne:
 poznanie życia dinozaurów;
 wypowiadanie się w różnych technikach plastycznych i przy użyciu elementarnych środków wyrazu.
Cele szczegółowe
Dziecko potrafi:
 posegregować dinozaury ze względu na wygląd, wielkość, sposób odżywiania;
 zaprezentować podstawowe wiadomości związane z życiem dinozaurów;
 wykonać wspólnie z rodzicami elementy do makiety prezentującej świat dinozaurów.
Formy pracy:
 grupowa,
 zespołowa.
Zadania prowadzące do realizacji projektu:
• Pierwszy i drugi dzień  gromadzenie, oglądanie książek, ilustracji, albumów,
obrazów i filmów w Internecie, gromadzenie figurek dinozaurów, samodzielne
wykonywanie ich z plasteliny, kolorowanie wybranych obrazków, przygotowanie
tablicy prezentującej podstawowe informacje o dinozaurach, rysunki dzieci pt.
„Dinozaury”, puzzle, historyjka obrazkowa (osoby odpowiedzialne: dzieci, nauczyciel, rodzice).
• Trzeci dzień  wycieczka do Dinoparku  Parku Ruchomych Dinozaurów w Malborku (osoby odpowiedzialne: nauczyciel, dyrekcja placówki, rodzice).
• Czwarty dzień  wykonanie makiety (osoby odpowiedzialne: dzieci, rodzice, nauczyciel).
Źródła informacji:
 książki: „Ciekawe, dlaczego triceratops miał rogi” Rod Theodorou, „Ilustrowana
Encyklopedia  Dinozaury” Studio FENIX, „Trójwymiarowe dreszczowce  Dinozaury” Heather Amery, „Księga dinozaurów i prehistorii” Emilie Beaumont,
„Encyklopedia dinozaurów”  praca zbiorowa, „500 ciekawostek o dinozaurach”
 praca zbiorowa, „Pod lupą  Dinozaury”, „Dinozaury i inne zwierzęta prehistoryczne” Carl Mehling i inne książki o tej tematyce;
 strony internetowe zawierające filmy o dinozaurach, np. „Wędrówki dinozaurów”;
 spotkanie z dentystą (to, jakie zęby miały dinozaury, wyjaśni, co jadły);
 wycieczka i samodzielna obserwacja w Dinoparku  Parku Ruchomych Dinozaurów w Malborku.
90
Prezentacja projektu:
 prezentacja przygotowana dla dzieci z innych grup (osoby odpowiedzialne: dzieci, nauczyciel),
 wystawa pracy (makieta) z komentarzem literackim.
Kryteria oceny
Dziecko:
 potrafi podać podstawowe informacje dotyczące życia dinozaurów;
 bierze aktywny udział w wykonywaniu prac z plasteliny, w wykonywaniu makiet, koloruje obrazki przedstawiające dinozaury, samodzielnie rysuje prace na
temat „Dinozaury”, układa puzzle;
 bierze udział w prezentacji.
Autorefleksja
Scenariusz zajęć prezentujących projekt
Grupa: dzieci 5-letnie
Temat: „Tak żyły dinozaury”  zabawy plastyczne (wykonanie makiety). Zajęcia
otwarte z czynnym udziałem rodziców.
Formy pracy: działalność indywidualna, zespołowa, grupowa.
Metody pracy: słowna, czynna.
Pomoce: styropian, gazety, farby, pędzle, szpilki, kolorowa krepina (zielona, niebieska, brązowa) cała i pocięta w paski, tekturowe rolki, kleje, zielony brystol, dinozaury  zabawki przyniesione przez dzieci, dinozaury z plasteliny, plansza poglądowa
z informacjami o dinozaurach, płyta CD z utworem E. Griega „W grocie króla gór”,
2 przeciwstawne symbole twarzy (uśmiechnięta i smutna), w celu ustalenia poziomu
zadowolenia z odbytej zabawy.
Cele ogólne (w miarę możliwości dziecka):
 poznanie życia dinozaurów,
 wypowiadanie się w różnych technikach plastycznych i przy użyciu elementarnych środków wyrazu.
Cele operacyjne
Dziecko potrafi (w miarę swoich możliwości):
 zaprezentować podstawowe wiadomości związane z życiem dinozaurów,
 przedstawić świat, w którym żyły dinozaury, korzystając z wcześniej zdobytych
wiadomości oraz własnych wyobrażeń,
 wykonać wspólnie z rodzicami elementy do makiety prezentującej świat dinozaurów.
91
Przebieg zajęć
1. Nauczyciel zaprasza dzieci do wspólnej zabawy. Wszyscy ustawiają się w kole,
śpiewając fragment piosenki „Podajmy sobie ręce” (sł. D. Gellner, muz. K. Kwiatkowska):
I. Chociaż świat dokoła dziwny jest i wielki,
a my tacy mali, mali jak kropelki.
Ref: Podajmy sobie ręce w zabawie i w piosence,
w ogródku przed domem, na łące znajomej.
Podajmy sobie ręce
przez burze i przez tęcze,
pod gwiazdą daleką,
nad rzeczką i rzeką.
2. Wprowadzeniem do tematu jest zagadka słowna:
Żyły dawno, lecz wymarły
Straszne gady... (dinozaury).
3. Dzieci w oparciu o pytania nauczyciela przypominają podstawowe wiadomości
o życiu dinozaurów (mogą korzystać z planszy poglądowej).
4. Zachęcenie dzieci do swobodnych wypowiedzi na temat „Świat dinozaurów”.
5. Zabawa ruchowa „Dinozaury” przy dźwiękach muzyki.
Dzieci dzielą się na dwie grupy (np. chłopcy i dziewczynki). Jedna grupa to „dinozaury” druga to „rośliny, kamienie, woda, wulkany”. Przy dźwiękach muzyki
dinozaury poruszają się po świecie, pomiędzy „przeszkodami”. Kiedy muzyka
milknie, następuje zmiana ról.
6. Poinformowanie dzieci i rodziców o pracy plastycznej, którą będą wykonywali,
i zaproszenie do zabawy.
Rodzice wraz z dziećmi dzielą się na zespoły i wykonują wybrane przez siebie
elementy makiety  drzewa, wulkan, pagórki, rzeki.
7. Ustawienie poszczególnych elementów na styropianie.
8. Podsumowanie zajęć. Zadowolenie z zabawy ocenione przez dzieci poprzez wybór jednej z twarzy: uśmiechniętej lub smutnej.
Krótka prezentacja projektu na stronie internetowej przedszkola
Bardzo często przedszkolaki z grupy VI MISIE zadawały pytania dotyczące życia dinozaurów. My, nauczycielki, postanowiłyśmy więc wspólnie z przedszkolakami
zgłębić ten temat. Zaprosiłyśmy do współpracy rodziców. Ich zadaniem było pomóc
dzieciom zebrać jak najwięcej informacji o tych wymarłych zwierzętach. Najpierw
dzieci, za zgodą rodziców, przyniosły do przedszkola różne książki, albumy, kolorowanki związane z tematem. Wszystkie te pozycje znalazły swoje miejsce w kąciku
książki. Nie porastały tam kurzem. Dzieci codziennie przeglądały książki, rozmawiały o ilustracjach, znały nazwy wielu dinozaurów, emocjonowały się, porównując
ich wielkości między sobą, a także w stosunku np. do budynku przedszkolnego, rosnących obok drzew. Kolorowały obrazki i wykonywały puzzle. Budowały dinozaury
z klocków, brały udział w opowieściach ruchowych (z muzyką z przedstawienia „Peer
Gynt” W grocie króla gór E. Griega, która przydawała zabawie niezwykłej tajemniczości). Malowały, wycinały, lepiły z plasteliny te pradawne zwierzęta. Bawiły się ich
figurkami. Powstał nawet kącik przedstawiający ich świat. Odpowiadając na pytania dotyczące życia gadów, wspólnie z nauczycielką przygotowały tablicę poglądową,
92
gdzie zebrane były najważniejsze wiadomości, które człowiek ma na ich temat. Były też wiersze, filmy edukacyjne. Zwieńczeniem całości było zorganizowanie zajęć
otwartych, w czasie których przedszkolaki mogły pochwalić się swoją nowo zdobytą
wiedzą (jak na tak małe dzieci była bardzo obszerna). Wspólnie z rodzicami wykonały też makietę pt. „Tak żyły dinozaury”. Samodzielnie wykonane kamienie, wulkany,
paprotniki i inne rośliny wyglądały bardzo efektownie. Pomiędzy nimi przechadzały
się dinozaury. Inne broniły dostępu do gniazd, jeszcze inne piły wodę z potoków.
Makietę można było oglądać w holu przedszkola. A nasze dzieci jeszcze długo żyły
tym tematem. (I.S.)
Ingrid Spigarska  ZWE nr 1, Przedszkole nr 50 w Gdyni
Ewa Marlena Włoch  doradca metodyczny wychowania przedszkolnego
ZWE nr 1, Przedszkole nr 50 w Gdyni
93
Joanna Hryniewicka, Ewa Marlena Włoch
Scenariusz zajęć otwartych
Grupa dzieci: 5-latki.
Temat: Mieszkańcy łąki  zajęcia otwarte z zakresu
pojęć matematycznych.
Cele ogólne:
 wzbogacenie wiedzy o świecie i uwrażliwienie na piękno przyrody,
 doskonalenie umiejętności przeliczania w zakresie 6,
 stworzenie atmosfery radosnej i zgodnej współpracy.
Przewidywane osiągnięcia
Dziecko:
 rozpoznaje zwierzęta żyjące na łące,
 nazywa mieszkańców łąki,
 przelicza w zakresie 6,
 odwzorowuje liczebność zbiorów za pomocą liczmanów.
Metody:
 czynna,
 słowna,
 oglądowa.
Formy:
 zajęcia z całą grupą,
 praca w zespołach.
Pomoce:
wiersze M. Buczkówny „Łąka” i W. Badalskiej „Na wiosennej łące”, koperty z zestawem kół, ilustracje przedstawiające owady i zwierzęta żyjące na łące, kolorowe
motyle do zawieszenia na szyi, duże kwiaty z brystolu, kwadraty z kropkami na
środku, ilustracja łąki, bibuła, papier kolorowy, mazaki, kredki, szablony, nożyczki,
klej, magnetofon, płyta CD z muzyką relaksacyjną.
94
Przebieg zajęć
1. Powitanie przybyłych gości i zaproszenie ich do wspólnej zabawy.
2. Nauczycielka zaprasza dzieci, by usiadły na dywanie, zamknęły oczy i wyobraziły sobie, że są na łące. W tle słychać muzykę relaksacyjną.
Nauczycielka mówi fragment wiersza W. Badalskiej „Na wiosennej łące”:
Jestem barwnym motylem,
przyleciałem tu tylko na chwilę,
razem ze mną wszystkie owady i kwiaty kwitnące,
zapraszają was na spacer po łące.
3. Nauczycielka recytuje wiersz M. Buczkówny „Łąka”:
Na łąkę trzeba iść rano
Kiedy jeszcze jest rosa 
Cichutko przystanąć
I słuchać,
Jak brzęczy pszczoła, jak bąk, a jak osa.
Patrzeć, jak skrzydła motyli
Zamykają się i otwierają,
Jak mała biedronka
Na łódce z listka płynie
Po zielonym kołysaniu 
A potem trzeba się pochylić
Nad każdym kwiatkiem
I zapytać, jak ma na imię.
Po wysłuchaniu wiersza dzieci odpowiadają na pytania:
 Jakie owady żyją na łące?
 Jakie inne zwierzęta żyją na łące?
 Jakie rośliny możecie spotkać na łące?
4. Nauczycielka odsłania obrazki przedstawiające:
I obrazek  5 pszczół
II obrazek  3 żaby
III obrazek  6 biedronek
IV obrazek  4 motyle.
Dzieci otrzymują koperty z zestawem żółtych, czerwonych, zielonych i niebieskich kół  wszystkich po sześć.
Nauczycielka recytuje kolejno dwuwiersze (W. Badalska „Na wiosennej łące”):
Na wiosennej łące żółtych pszczół tysiące
bzykają, bzykają, nektaru szukają.
Dzieci rozpoznają obrazek pasujący do wiersza, jedno podchodzi i przelicza
pszczoły na obrazku, pozostałe wyjmują z koperty i układają przed sobą tyle
żółtych kół, ile jest pszczół na obrazku.
Na wiosennej łące żabek tysiące
kumkają, kumkają, przed boćkiem zmykają.
Dzieci rozpoznają obrazek pasujący do wiersza, jedno podchodzi i przelicza żaby
na obrazku, pozostałe wyjmują z koperty i układają przed sobą tyle zielonych
kół, ile jest żab na obrazku.
Na wiosennej łące biedronek tysiące
biegają, biegają, pewnie mszyc szukają.
95
5.
6.
7.
8.
9.
Dzieci rozpoznają obrazek pasujący do wiersza, jedno podchodzi i przelicza biedronki na obrazku, pozostałe wyjmują z koperty i układają przed sobą tyle czerwonych kół, ile jest biedronek na obrazku.
Na wiosennej łące motyli tysiące
fruwają, fruwają, na kwiatkach siadają.
Dzieci rozpoznają obrazek pasujący do wiersza, jedno podchodzi i przelicza motyle na obrazku, pozostałe wyjmują z koperty i układają przed sobą tyle niebieskich kół, ile jest motyli na obrazku.
Porównywanie liczby kółek  których jest najwięcej, których jest najmniej.
Zabawa ruchowa „Motylki”. W sali rozwieszone są kolorowe kwiaty. Dzieci otrzymują motylki, w pięciu kolorach, do zawieszenia na szyi. Biegają po sali. Na sygnał zatrzymują się i ustawiają wokół kwiatów w kolorze takim samym jak kolor
motylka na szyi. Dzieci mają za zadanie policzyć, ile ich jest przy danym kwiatku i zawiesić odpowiedni kwadrat z taką ilością kropek, ile jest dzieci w danej
grupie. Nauczycielka zamienia kilku dzieciom motylki i zabawa jest kontynuowana.
Nauczycielka zawiesza na tablicy ilustrację przedstawiającą łąkę, na której jest
tylko niebo i trawa. Pyta dzieci, czego brakuje na tej łące. Zachęca, by wykonały kwiaty, owady i zwierzęta żyjące na łące. Objaśnia sposób wykonania prac
plastycznych.
Praca w zespołach. Dzieci, podzielone na zespoły wg kolorów motyli z zabawy
„Motyle”, wykonują prace plastyczne; do wykorzystania są różnorodne materiały plastyczne  kredki, mazaki, papier kolorowy, bibuła, szablony. W tle słychać
muzykę relaksacyjną „Na łące”.
Podziękowanie za wspólną pracę i zabawę. Pożegnanie gości.
Prezentacja prac dzieci na wystawie dla rodziców.
Joanna Hryniewicka  Zespół Wczesnej Edukacji nr 1, Przedszkole nr 50 w Gdyni
Ewa Marlena Włoch  doradca metodyczny wychowania przedszkolnego
Zespół Wczesnej Edukacji nr 1, Przedszkole nr 50 w Gdyni
96
Polecamy...
…nie tylko nauczycielom chemii i przedmiotów przyrodniczych
Od wielu lat jesteśmy bombardowani przez media propagandą organizacji ekologicznych. Ich wpływy międzynarodowe (np. w ONZ) osiągnęły w ostatnich dekadach
niespotykany poziom. Regułą jest to, że im groźniej coś brzmi, tym większy wzbudza strach. Im bardziej problem jest niezrozumiały, tym groźniej brzmi i tym większą
obrasta legendą. Doniesienia zazwyczaj nie są poparte faktami ani wynikami badań
naukowych, co nie przeszkadza w ich rozpowszechnianiu, a od dawna wiadomo, że
kłamstwo powtarzane wielokrotnie staje się prawdą.
Profesor Przemysław Mastalerz (1925–2011) był wybitnym i cenionym w środowisku naukowym autorytetem w zakresie chemii bioorganicznej i ekologicznej,
inicjatorem i organizatorem wydziałowego kierunku biotechnologia na Politechnice
Wrocławskiej. Znany jest też jako autor popularnego podręcznika akademickiego
do chemii organicznej. W jednej z ostatnich swoich prac  „Ekologicznych kłamstwach ekowojowników”  zajął się obalaniem mitów związanych z ochroną środowiska. W krótkim opisie książki, zamieszczonym na stronie internetowej wydawnictwa, czytamy: „Popularnonaukowa książka z dziedziny ekologii, ukazująca nieznaną, ciemną stronę propagandy, szerzonej przez nieuczciwych działaczy ekologicznych (...). Wypaczając obraz świata, szerząc chemiofobię i niechęć do stosowania
najnowszych osiągnięć nauki i techniki, propaganda ekologiczna przyczynia się do
zahamowania rozwoju naszej cywilizacji, pogłębia zacofanie technologiczne i naraża
otumanione przez nią społeczeństwa na poważne straty ekonomiczne”.
Książka składa się z 25 krótkich rozdziałów. Pierwszych kilka prezentuje problem ogólnie; możemy na przykład dowiedzieć się, jakie są (zdaniem autora) prawdziwe intencje wojowniczych organizacji ekologicznych. Autor wyjaśnia również, dlaczego hipoteza liniowa, według której „trucizna jest trucizną w każdej dawce”, jest
błędna. W kolejnych znajdziemy odpowiedzi na takie pytania, jak:
 Czy szkodzi nam żywność „naszpikowana chemią”?
 Czy nawozy sztuczne są gorsze od naturalnych?
 Czy spalanie śmieci zagraża naszemu zdrowiu?
 Czy należy bać się dziury ozonowej i czy grozi nam ocieplenie klimatu?
 Czy należy protestować przeciwko budowie spalarni śmieci, masztów antenowych, elektrowni atomowych?
Autor zajął się również konkretnymi substancjami, o których powszechnie mówi
się, że są toksyczne bądź rakotwórcze. Stosując prostą i przejrzystą regułę, zgodnie
97
z którą wystarczy jeden dowód, aby obalić teorię, rozprawia się z kilkoma najpopularniejszymi mitami. Głośny był, na przykład, przypadek próby otrucia kandydata
na prezydenta Ukrainy, Wiktora Juszczenki. Sprawcy uwierzyli organizacjom ekologicznym, że dioksyny są jednymi z najsilniejszych trucizn i nawet śladowe ich ilości powodują nowotwory. Okazało się jednak, że mimo wielokrotnego przekroczenia
wszelkich norm, jedynym skutkiem zatrucia były zmiany skórne, widoczne przez
długi czas na twarzy ofiary. Tymczasem nie jest znany przypadek choroby nowotworowej, wywołanej u człowieka przez dioksyny.
Na zakończenie przedstawione są najważniejsze, zdaniem autora, problemy
związane z ochroną środowiska, którymi powinniśmy się zajmować w skali globalnej
i lokalnie, a jednak są one w niezrozumiały sposób pomijane, być może z powodu
mniejszej atrakcyjności medialnej.
Zdania na temat tej publikacji mogą być oczywiście podzielone; z całą pewnością jednak dostarczają wiedzy uporządkowanej, popartej dowodami, z której każdy
wykształcony człowiek, żyjący w XXI wieku, powinien umieć skorzystać. Polecam tę
książkę wszystkim nauczycielom (nie tylko chemii i przedmiotów przyrodniczych),
którzy spotykają się na co dzień z zarzutami typu: „chemia truje”, „od tych konserwantów wszyscy będziemy świecić” i nie bardzo wiedzą, jak uczniom na to odpowiedzieć.
Piotr Malecha
doradca metodyczny chemii
Zespół Szkół Katolickich im. Jana Pawła II w Gdyni
F
98
Mastalerz P., Ekologiczne kłamstwa ekowojowników, Wydawnictwo Chemiczne,
Wrocław 2005

Struktura i opis zajęć

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dzień Instytutu Neofilologii _Plakat 1