Biuro Edukacji Metropolia - Społeczna Strategia Warszawy

Edukacja w metropolii warszawskiej
Mirosław Sielatycki (Biuro Edukacji Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy)
Izabelin, 23 kwietnia 2008 r.
Obszary funkcjonalne warszawskiej
edukacji
Warszawska edukacja funkcjonuje w kilku kręgach wzajemnego
oddziaływania:
-
metropolitalnym (jako metropolitalny obszar edukacyjny)
mazowieckim (jako stolica województwa i centrum edukacyjne)
ogólnopolskim (jako najsilniejszy ośrodek akademicki i naukowy)
regionalnym (jako atrakcyjne centrum dla wschodnich sąsiadów)
europejskim (jako część europejskiego obszaru edukacyjnego UE)
światowym (jako część globalizujacego się świata).
Mechanizmy administracyjne porządkujące funkcjonowanie edukacji
w tych kręgach najpełniej rozwinęły się w … kręgu europejskim
(proces boloński, Strategia lizbońska). Najmniej formalne (za to
silnie rynkowe) są one w kręgu metropolitalnym.
Realnie istnieje „warszawski metropolitalny
obszar edukacyjny”
Oświatą zajmują się autonomicznie poszczególne samorządy
terytorialne, jednak w sensie funkcjonalnym realnie istnieje
„warszawski metropolitalny obszar edukacyjny”. Warszawa
obsługuje edukacyjnie okoliczne gminy i powiaty na wszystkich
szczeblach edukacji, poczynając od przedszkoli. Najsilniejsze
związki łączą Warszawę z sąsiednimi gminami w zakresie
korzystania z oferty szkolnictwa ponadgimnazjalnego oraz
szkolnictwa wyŜszego. Odsetek uczniów z poza Warszawy w
szkołach ponadgimnazjalnych sięga 25-30%.
Obszar stałego oddziaływania oświatowego pokrywa się w grubsza
z dawnym województwem stołecznym, choć wydłuŜa się wzdłuŜ
linii kolejowych (np. w kierunku śyrardowa i Mińska Maz.) i
kurczy na obszarach o słabej komunikacji publicznej (np. na
północnych obrzeŜach Puszczy Kampinoskiej). Decyduje tutaj
dostępność czasowa (komunikacyjna), a nie odległość w
przestrzeni do centrum aglomeracji.
Klienci a nie zarządcy sytemu edukacji decydują o realnym kształcie
obszaru edukacyjnego.
W metropolii warszawskiej istnieją
intensywne „przepływy edukacyjne”
Przepływy istnieją w jednym kierunku - z peryferii do centrum.
Efektem tego jest jednak zanikanie dobrych szkół licealnych i
zawodowych w obszarach podmiejskich, w wielu
podwarszawskich gminach mamy juŜ do czynienia z „pustyniami
edukacyjnymi” w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego.
Centrum (Warszawa) „zasysa” najlepszych absolwentów
gimnazjów z suburbiów (podmiejskie gminy). MoŜna na to
zjawisko patrzeć jako na „drenaŜ mózgów” (jeŜeli rozpatrujemy
samorządy autonomicznie i w relacji konkurencji) lub teŜ jako na
„specjalizację w ramach metropolii” (jeŜeli rozpatrujemy
aglomerację warszawską jako wspólny obszar).
MoŜna na sprawę spojrzeć równieŜ w perspektywie bardziej
długofalowej jako na „import szarych komórek” do całej
aglomeracji warszawskiej, jak teŜ zatrzymanie odpływu
wykształconych mieszkańców z jej terenu. Zwiększenie
edukacyjnej atrakcyjności aglomeracji warszawskiej w skali
europejskiej, w tym przyciąganie zagranicznych studentów
(obecnie ok. 3 tys.), a nawet uczniów (obecnie ok. 2 tys.) to
waŜne zadanie na przyszłość.
Obszar metropolii warszawskiej jest
istotnie zróŜnicowany edukacyjnie
Najprostszym wskaźnikiem tego zróŜnicowania są wyniki
sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych (sprawdzian po szkole
podstawowej, egzamin po gimnazjum, matura). Warszawa
posiada średnio lepsze wyniki od otaczających gmin. Jednak
stolica nie jest jednorodna edukacyjnie, posiada „trudne dzielnice”
(Praga Północ, Targówek, Wola). Gdy będziemy porównywali te
dzielnice z otaczającymi gminami to okaŜe się, Ŝe gimnazjaliści z
Pragi Płn. osiągają słabsze wyniki niŜ np. ich koledzy z „wiejskiej”
gminy Lesznowola. Dodatkowo róŜnice wewnątrz Warszawy
(między Pragą Płn. a Ursynowem) są 2,5-krotnie większe niŜ
między najlepszym i najsłabszym polskim województwem.
Podział na miasto i wieś tak chętnie przywoływany przez polityków
proponujących róŜnego rodzaju „programy wyrównawcze” w
warunkach aglomeracji warszawskiej jest anachroniczny.
Decydującą przyczyną zróŜnicowań edukacyjnych jest status
społeczno-ekonomiczny rodziców uczniów i kapitał społeczny i
kulturowy rodzin. Bogatsi i lepiej wykształceni coraz częściej
przenoszą się „pod miasto”, za nimi pojawiają się teŜ lepsze
szkoły, choć większość z nich zostaje „w mieście”.
Przestrzeń aglomeracji ulega procesom
segregacji, równieŜ edukacyjnej
Przestrzeń metropolii rozszerza się, ale obserwować moŜemy równieŜ
niepokojące symptomy segregacji przestrzennej, swoistej
„gettoizacji” całych obszarów. Z jednej strony są to podupadające
„osiedla wielkopłytowe”, ale z drugiej to nowoczesne „osiedla
zamknięte” (przykład nowego Wilanowa). Zamknięte osiedla nie
tworzą tkanki miejskiej równieŜ w sensie edukacyjnym, bowiem
pozbawione są przedszkoli, szkół, placówek oświatowych. JeŜeli
takowe powstają to są to inicjatywy prywatne, do których dostęp
jest regulowany wysokością czesnego. To nie jest zrównowaŜony
rozwój miasta, dotychczasową praktykę naleŜy napiętnować jako
ułomną.
W obszarach „starych dzielnic” miast (Warszawy, Pruszkowa,
Wołomina) mamy do czynienia ze „specjalnymi obszarami
edukacyjnymi” wymagającymi interwencyjnych „programów
rewitalizacji edukacyjnej”.
Kapitał ludzki i kapitał społeczny
aglomeracji warszawskiej jako główny
czynnik jej rozwoju
O edukacji w metropolii warszawskiej naleŜy myśleć w kategoriach
kapitału ludzkiego i kapitału społecznego. Granice administracyjne
między gminami nie mają w tym przypadku znaczenia. NaleŜy
jednak zauwaŜyć, Ŝe za wysokimi potencjałami kapitału ludzkiego
(np. poziom wykształcenia) nie idzie wysoki poziom kapitału
społecznego, w czym przeszkadza m.in. niski stopień zaufania
społecznego, niskie zaangaŜowanie w działalność społeczną,
niskie poczucie lokalnej toŜsamości.
Aglomeracja warszawska jest jednak miejscem, które spośród
róŜnych regionów Polski najbardziej zbliŜyło się do formuły
„społeczeństwa uczącego się”, wskaźnik uczenia się ludzi
dorosłych jest dwukrotnie wyŜszy niŜ średnio w kraju, co 8 polski
uniwersytetów trzeciego wieku jest zlokalizowany w Warszawie.
Edukacja i innowacje to główne czynniki rozwoju aglomeracji
warszawskiej.
Formuła 3xT (Talent + Technologia +
Tolerancja) jako formuła rozwoju
aglomeracji warszawskiej
Podstawą rozwoju aglomeracji warszawskiej jako „regionu wiedzy”
jest współdziałanie „złotego trójkąta rozwoju” – opartego na
współpracy samorządu terytorialnego, uczelni i nowatorskich
firm. Formuła „3xT” zaproponowana przez prof. R. Floridę
wskazuje kierunek tworzenia przyjaznego środowiska rozwoju
aglomeracji, w tym wzmacnianie społecznej otwartości,
akademickości, technologicznej innowacyjności.
Aby skutecznie wspierać rozwój kapitału ludzkiego w aglomeracji
jednostki administracji samorządowej i ich związki muszą
przekształcać się w „organizacje uczące się” (szczególne
znaczenie posiadają w tym kontekście: wspólna wizja,
zespołowe uczenie się i myślenie systemowe). Hasło „Ratusz
instytucją wiedzy i organizacją uczącą się” musi być jedną z
obowiązujących dewiz.
Samorządowcy wszystkich gmin łączcie się!