01 Baszta opinia techniczna

OPINIA TECHNICZNA
dotycząca stanu zachowania oraz sposobu zabezpieczenia
przed uszkodzeniami Baszty pod Zrębem w Gdańsku
Zleceniodawca: Gdański Zarząd Nieruchomości Komunalnych S.Z.B.
ul. Partyzantów 74, 80-254 Gdańsk
Autor opracowania: mgr inż. Antoni Kapuściński
Rzeczoznawca Budowlany 86/99/R
Gdynia, sierpień 2011 r.
0. INFORMACJE OGÓLNE
0.1. Podstawa opracowania - zlecenie Gdańskiego Zarządu Nieruchomości
Komunalnych S.Z.B. ul. Partyzantów 74, 80-254 Gdańsk
Umowa nr z dnia 02.07. 2011 r.
0.2. Przedmiot opracowania: ruiny Baszty pod Zrębem w Gdańsku
0.3. Cel opracowania: określenie aktualnego stanu technicznego baszty,
utrzymywanej jako trwałej ruiny, w aspekcie jej zabezpieczenia przed
postępującą dewastacją.
0.4. Materiały wykorzystane przy sporządzaniu opinii:
0.4.1. Informacje zebrane podczas wizji lokalnych w 1999 r. oraz lipcu i sierpniu
2011 r.
0.4.2. Własna dokumentacja fotograficzna z 1999 i 2011r.
0.4.3. Das Stadtbild von Danzig in den drei Jahrhunderten seiner großen Geschichte,
Otto Kloeppel, 1937r.
0.4.4. Techniczne badania podłoża gruntowego dla projektu technicznego budowy
stanicy wodnej przy ul. Żabi Kruk w Gdańsku (F-1/6509/71), GEOPROJEKT.
0.4.5. Orzeczenie techniczne dot. zabezpieczenia zabytkowej baszty "Pod Zrębem"
w Gdańsku, ul. Żabi Kruk, R. Kaźmierczak, W. Buczkowski, H. Płociński, 1977 r.
0.4.6. Orzeczenie techniczne stanu istniejącego konstrukcji z pokazaniem sposobu
zabezpieczenia oraz koncepcji odbudowy baszty "Pod Zrębem" w Gdańsku,
Pracownie Konserwacji Zabytków O. Gdańsk, J. Orchowski, 1982 r.
0.4.7. Gdańsk w dawnych rycinach, Z. Jakrzewska - Śnieżko, Ossolineum, 1980 r.
0.4.8. Orzeczenie dotyczące stanu technicznego oraz sposobu zabezpieczenia przed
zawaleniem Baszty pod Zrębem w Gdańsku, A. Kapuściński, Gdańsk 1999 r.
0.4.9. Projekt architektoniczno - budowlany zabezpieczenia ruiny baszty „Pod
Zrębem” w Gdańsku ul. Pod Zrębem, G. Bukal, A. Kapuściński, Gdańsk 1999 r.
1. WSTĘP
Niniejsza opinia dotyczy opracowania propozycji zabezpieczenia ruiny po Baszcie
pod Zrębem. Budowla ta, mając za sobą 5 wieków burzliwych dziejów, w tym jakże
tragiczny dla Gdańska rok 1945, nie przetrwała w całości poza rok 1976. Pomimo
ostrzeżeń ze strony ekspertów co do pogarszającego się stanu technicznego baszty,
przez lata nie podjęto żadnych prac mogących uratować obiekt przed zniszczeniem.
Dwie awarie, kolejno w latach 1976 i 1982, doprowadziły basztę do ruiny. W latach
80. XX w., kiedy to usunięto gruz i ustawiono drewnianą konstrukcję podpierającą
ścianę, po dawnej okazałej budowli obronnej pozostały jedynie fragmenty murów.
Ostatnie lata XX w. to smutne dopełnienie się losu tego obiektu, wpisanego do
rejestru zabytków 27.02.1967 roku pod nr 437.
Na początku obecnego wieku pozostałe po baszcie fragmenty murów
zabezpieczono w formie trwałej ruiny a teren wokół obiektu częściowo
uporządkowano.
W lipcu 2011 roku stan pozostałej po baszcie ruiny wyraźnie wskazuje na brak
troski o zabytkowy obiekt. Ruina porośnięta jest bujną roślinnością.
1
2. OPIS OBIEKTU
Ruiny baszty usytuowane są na zachodnim brzegu Starej Motławy. Obiekt został
zbudowany w 1487 roku, wchodził w skład XV w. fortyfikacji Starego Przedmieścia
Gdańska. Przed zniszczeniem była to masywna cylindryczna budowla w rzucie
poziomym wpisana w kwadrat o boku około 11,0 m. Baszta od południa, od strony
dawnej fosy, miała kształt półkolisty, od północy była zamknięta płaską ścianą. W
przekroju pionowym baszta miała parter oraz cztery piętra zamknięte od góry
stromym czterospadowym dachem. Wysokość budowli od terenu do kalenicy
wynosiła około 24,0 m, do okapu około 16,5 m. Poszczególne poziomy baszty były
wydzielone drewnianymi stropami, które na każdej kondygnacji tworzyły
jednoprzestrzenne pomieszczenia. Na trzech poziomach dolnych miały one rzuty
czworoboczne, na dwóch górnych o kształcie podkowiastym. W XVIII w. nad
parterem oraz III piętrem wbudowano ceglane sklepienia opierając je na
pogrubionych od wewnątrz ścianach baszty.
parteru ma grubość 3,0 m,
W półkolistej południowej części mur
zredukowaną na I i II piętrze o szerokość odsadzek, które pierwotnie stanowiły
oparcia stropów. Na III piętrze grubość ściany maleje do 1,5 m. Podobne gabaryty
miały ściany wschodnia i zachodnia. Dzisiaj już nie istniejąca płaska, północna
ściana baszty w parterze miała grubość 2,3 m, wyżej grubość ściany wynosiła 0,8 m.
Kondygnacja najwyższa miała ściany grubości 0,54 - 0,68 m łącznie z wbudowaną w
nie drewnianą konstrukcją szkieletową.
Dostępne fotografie jak i oględziny ruin baszty wykazują liczne ślady napraw i
przebudów budowli a także pozwalają na rejestrację wielu uszkodzeń. Spękania
ścian zaczęły się pojawiać już w początkowym okresie eksploatacji baszty i
prawdopodobnie wpływały na jej stan techniczny. Świadczy o tym naniesione przez
A. Möllera (poz.0.4.7) wyraźne pęknięcie na ścianie nieistniejącej już Baszty Nowej.
Podobnie spękana była Baszta pod Zrębem, wskazują na to pozostałe do dzisiaj
oraz widoczne na dawnych fotografiach, ślady naprawy murów.
Większość ścian baszty wykonana była w sposób typowy dla masywnych
budowli średniowiecznych. Pomiędzy dwiema starannie ułożonymi warstwami muru,
wewnętrzną i zewnętrzną, grubości 1 - 1,5 cegły, dano wypełnienie z cegły gorszej i
zatopionego w zaprawie gruzu ceglanego oraz kamienia. Widać to na fragmencie
ściany wschodniej, gdzie waląca się ściana oderwała zewnętrzną warstwę licową
odsłaniając wnętrze muru. Wytrzymałość użytej cegły szacuje się na 5-15 MPa.
Cegła ułożona jest na zaprawie wapiennej o wytrzymałości około 0,05-1,0 MPa
(poz.0.4.5.). W fragmentach ścian, które nie są zabezpieczone przed wpływami
atmosferycznymi, wapienne lepiszcze uległo wypłukaniu, można przyjąć, że w takich
miejscach zaprawa piaskowa ma zerową wytrzymałość.
Na istniejących fragmentach murów występują liczne spękania, zarówno na
licu zewnętrznym jak i wewnątrz baszty. Pęknięcie przechodzące przez cały mur
wzajemne rozdziela ścianę południową od fragmentu ściany wschodniej. Oderwanie
się ściany wschodniej przebiegło przez najsłabszy, poprzecinany strzelnicami i
dodatkowo spękany przekrój muru. Przełom warstwy zewnętrznej biegnie po
istniejącym w tym miejscu prawie pionowym pęknięciu.
2
Problem stanowią luźne fragmenty murów oraz pojedyncze cegły źle
osadzone w skorodowanej zaprawie, co grozi ich oderwaniem od zasadniczego
korpusu. Mury są zawilgocone a odsadzki, koronę oraz ukośne skarpy ścian
porasta roślinność. Dolne partie warstwy licowej od strony południowej są
skorodowane, cokół w tej części baszty znajduje się poniżej poziomu terenu.
Baszta w latach 70. XX wieku była odchylona od pionu w kierunku
południowym o około 50 cm. Zalecone w opracowaniu z 1999 r. (poz.0.4.8.) badania
deformacji obiektu prawdopodobnie do dzisiaj nie zostały przeprowadzone.
Teren w sąsiedztwie baszty należy do holoceńskich utworów deltowych Wisły,
które od góry przekryte są grubą warstwą nasypów ( poz.0.4.4). Miąższość nasypów
jest rzędu 3,3÷7,2 m; są to gruz wymieszany z piaskiem i śmieciami, niżej namuły z
domieszkami gruzu, piasku i drewna. Głębsze zaliczone do nasypów warstwy gruntu
powstały podczas zasypywania fosy gruzem. Pod nasypami zalegają namuły w
stanie plastycznym. Miąższość namułów wzrasta w kierunku Motławy dochodząc do
ok. 5,0 m. Namuły podścielone są nawodnionymi piaskami w stanie zagęszczonym
z warstwami żwirów i kamieni. Baszta posadowiona jest na głębokości około 4,90 m
p.p.t. i spoczywa na warstwie namułów podścielonych nawodnionymi piaskami.
Fundament ma 50 cm odsadzkę, wykonany jest z kamieni oraz gruzu zatopionego w
zaprawie wapiennej.
3. ANALIZA STANU ZACHOWANIA POZOSTAŁOŚCI PO BASZCIE WRAZ Z
KONCEPCJĄ CZASOWEGO ZABEZPIECZENIA RUINY
Przeprowadzone w 1999 roku badania pozostałych fragmentów baszty pozwoliły na
stwierdzenie, że występujące procesy niszczące mogą doprowadzić obiekt do
zupełnego zniszczenia w przypadku braku szybkiej interwencji technicznej. Jedną z
rozważanych koncepcji ratowania obiektu był wariant doraźnego zabezpieczenia go
w formie trwałej ruiny. Propozycje wykonania prac zabezpieczających podano w
orzeczeniu technicznym poz.0.4.8. oraz projekcie budowlanym poz.0.4.9.
Oględziny obiektu w lipcu 2011r. pozwalają na stwierdzenie, że po bez mała
10. latach, które minęły od wykonania prac zabezpieczających, wykazuje on szereg
uszkodzeń i mankamentów głównie wskazujących na brak bieżącej troski o jego
dobry stan.
Przyczyny prawie pionowych pęknięć zewnętrznego płaszcza muru baszty
można doszukiwać się w silosowym parciu warstwy wewnętrznej, która składa się z
mieszaniny słabej cegły z gruzem ceglanym i kamieniami. Parcie musiało wywołać
siły rozciągające w zewnętrznym płaszczu muru i doprowadzić do jego rozerwania.
Prawdopodobnie przy okazji pierścieniowych sił rozrywających wystąpiły siły
ścinające likwidujące przyczepność pomiędzy dwiema warstwami muru. Tłumaczy to
łatwość z jaką podczas awarii odspoiła się warstwa licowa ściany wschodniej.
Zostały ścięte warstwy główkowe cegły wiążące obie części muru. Podobna sytuacja
może mieć miejsce w przyszłości, także w ocalałej po awarii części ściany
południowej i spowodować rozdzielenie poszczególnych warstw muru. Uprzedzając
ewentualne odpadnięcia fragmentów warstwy zewnętrznej wskazane jest wzajemne
połączenie poszczególnych części muru np. prętami ze stali nierdzewnej.
3
Prawdopodobną przyczyną wychylenia baszty w kierunku południowym mogła
być większa miąższość namułów zalegających pod fundamentem od strony fosy a
także ich intensywniejsze nawodnienie i związane z tym uplastycznienie. Należy
przypuszczać, że po tylu wiekach istnienia budowli, proces konsolidacji gruntu w jej
podłożu został zakończony i obrót baszty obecnie już nie występuje. Okresowo
należy przeprowadzać geodezyjne pomiary wychyleń ściany. Relacja pomiędzy
wysokością a grubością ściany oraz 50 cm odsadzka muru fundamentowego
gwarantują, pomimo tak znacznego odchylenia od pionu, stateczność tej krępej
budowli bez konieczności podpierania jej. Drewniana konstrukcja wsporcza
ustawiona po kolejnej awarii baszty została zdemontowana w 2000r.
Nasiąkanie ścian wodami opadowymi oraz ich okresowe zamarzanie i
rozmarzanie bardzo przyspiesza proces korozji murów i powoduje odspajanie się
cegły wraz z zaprawą. Procesy te intensyfikuje roślinność, która bujnie porasta mury
baszty i jej najbliższe sąsiedztwo. Konieczne jest ograniczenie dopływu wód
opadowych do wnętrza ścian oraz stabilizacja obluzowanych już cegieł. Można to
uzyskać przemurowując zwietrzałe partie ścian (2 do 3 warstw cegieł) przy
maksymalnym wykorzystaniu istniejących nadających się do ponownego użycia
cegieł, również można zastosować cegłę pozyskaną z rozbiórki innych obiektów na
terenie miasta. Cegły należy ułożyć na szczelnej, odpornej na działanie wody,
zaprawie wapiennej z domieszką cementu oraz środka uszczelniającego. Dobór
odpowiedniej zaprawy zlecić renomowanej firmie produkującej zaprawy. Podobną
zaprawą, odpowiednio profilując spadki i likwidując wszelkiego rodzaju zagłębienia,
można pokryć wierzchnie partie murów. Na mniej widocznej koronie muru można
ułożyć bardziej trwałą cegłę klinkierową.
Największe obawy co do trwałości budzi odsłonięta wrażliwa na wpływy
atmosferyczne wewnętrzna część murów, którą bez przywrócenia warstwy licowej
trudno będzie na dłuższy okres zabezpieczyć. W tym przypadku należy liczyć się z
cyklicznymi, co kilkuletnimi, naprawami powierzchni polegającymi na uzupełnianiu
skorodowanej warstwy. Dla zespolenia struktury spękanych murów wszelkie rysy,
szczeliny i kawerny wypełnić za pomocą iniekcji pod ciśnieniem. Materiał
wypełniający należy dostosować do oryginalnej zaprawy oraz rozmiarów
uszkodzenia. W warstwie licowej skutecznym zabiegiem naprawy będzie
przemurowanie spękanych i uszkodzonych fragmentów ściany.
Mury należy oczyścić z wszelkich zabrudzeń i porastającej je roślinności.
Teren otaczający ruinę należy obniżyć do poziomu poniżej cokołu i uporządkować. W
celu zmniejszenia zawilgocenia ściany należy usunąć rosnące w sąsiedztwie
samosiejki a także przyciąć koronę stojącego obok drzewa.
Przed przystąpieniem do prac zabezpieczających należy sporządzić
dokumentację projektową. Wszelkie prace powierzyć specjalistycznemu
przedsiębiorstwu gwarantującemu ich fachowe wykonanie.
Opracował
Antoni Kapuściński
Gdańsk, sierpień 2011 r.
4