Ziemniak AU
Transkrypt
Ziemniak AU
Technologia produkcji ziemniaka Ziemniak jest gatunkiem bardzo trudnym w produkcji z uwagi na zagroŜenie ze strony szeregu chorób (m.in. zarazy ziemniaka, alternariozy, rizoktoniozy, parcha zwykłego i srebrzystego czarnej nóŜki), szkodników (stonki ziemniaczanej, rolnic, drutowców, pędraków oraz mszyc wektorów chorób wirusowych) a takŜe ze względu na łatwość zachwaszczania się plantacji (od posadzenia do zwarcia rzędów i przy zasychaniu łętów). Udział grup roślin w strukturze zasiewów w 2008 r. (powierzchnia obsiana ok. 11,1 mln ha) Wymagania klimatyczne: termiczne i wodne • Ciepły okres od posadzenia bulw sprzyja szybkim wschodom roślin i ograniczeniu poraŜenia przez Rizoctonia solani. Wymagania wodne w tym okresie są niewielkie. • Okres od wschodów do kwitnienia roślin wymaga niezbyt wysokich opadów oraz dość ciepłej pogody (optymalna temp. to 20-23 oC w dzień, a w nocy 15-16 oC, wyŜsze temperatury powodują zwiększoną tuberyzację i zdrobnienie bulw). • Niskie temperatury w okresie zbioru zwiększają uszkodzenia mechaniczne. Wymagania klimatyczne: wodne Największe wymagania wodne mają rośliny w okresie związywania bulw i ich intensywnego wzrostu (30-35 mm/dekadę). Optymalne uwilgotnienie gleby w tym okresie ogranicza poraŜenie bulw przez Streptomyces scabies (parch zwykły). Z kolei nadmiar opadów, chociaŜ sprzyja gromadzeniu plonu to jest jednocześnie czynnikiem sprzyjającym poraŜeniu plantacji przez Phytophtora infestans (zaraza ziemniaka). Bardzo niekorzystne dla ziemniaka są okresy na przemian duŜych opadów oraz suszy, które powodują deformację bulw i powstawanie wad wewnętrznych. 1 Wymagania glebowe Ziemniak jest rośliną tolerancyjną na jakość gleb. Najlepsze do uprawy ziemniaka dla przetwórstwa spoŜywczego są gleby o składzie mechanicznym gś, gl i pgm zaliczanych do 1, 4, 5, 10 kompleksu oraz I, II i III kl. bonitacyjnej. Mniejsze wymagania ma ziemniak jadalny. Do gleb odpowiednich dla tego kierunku zalicza się gleby o składzie mechanicznym pgl, pgm, rzadziej gl i płz. Są to najczęściej gleby kompleksów 4, 5, 11 rzadziej 6, zaliczanych do III i IV kl. Znaczenie uprawy ziemniaków jako przedplonu dla innych roślin Ze względu na swe właściwości przyrodnicze i wysokie wymagania agrotechniczne, ziemniak nawoŜony obornikiem i dobrze odchwaszczony naleŜy do najlepszych przedplonów, prawie dla wszystkich roślin uprawnych. Ograniczenie uprawy ziemniaka w zmianowaniu, co aktualnie występuje w Polsce (poniŜej 6% w strukturze zasiewów) i zwiększenie powierzchni uprawy zbóŜ do ponad 75% powoduje: - obniŜenie plonu roślin zboŜowych o 9-48%, - konieczność zwiększenia liczby zabiegów ochrony roślin i tym samym ilości substancji aktywnej na 1 ha, - obniŜenie produkcyjności płodozmianów o 25%, - obniŜenie wskaźnika efektywności energetycznej płodozmianów o 15%, - spadek zawartości próchnicy, pH i składników pokarmowych w glebie (P, K, Mg i mikroelementów), - zmniejszenie pojemności kapilarnej gleby, pojemności wodnej i gruzełkowatości gleby, - zwiększenie cięŜaru objętościowego gleby. Wartość przedplonów pod ziemniaki oraz przykładowe zmianowania Wartość przedpl. Przedplon Roślina Człony zmianowania i udział ziemniaka Wartoś ć Gleby lekkie 25% Mieszanka roślin motylkowych z trawami, strączkowe 100 1. ziemniaki ** 2. zboŜa ozime 3. zboŜa jare 4. strączkowe (łubin, peluszka) 1. ziemniaki** 2. Ŝyto + wsiew. seradeli 3. zboŜa jare 4. zboŜa ozime + poplon (gorczyca biała) 5. mieszanka strączk. Dobra Buraki, ZboŜa + poplon ścier. z roślin strączk. 85 1. ziemniaki ** 2. zboŜa ozime 3. strączkowe 4. zboŜa ozime + wsiew. seradeli 1. ziemniaki ** 2. zboŜa ozime + poplon (seradela + gryka) 3. zboŜe jare + poplon (gorczyca biała) 4. mieszanka strączk. 5. zboŜa ozime + poplon (gorczyca + facelia) 75 1. ziemniaki ** 2. zboŜa ozime 3. strączkowe 4. zboŜa ozime 1. ziemniaki ** 2. zboŜa ozime + poplon (facelia) 3. mieszanka strączk. 4. gorczyca biała 5. zboŜa ozime ZboŜa + poplon ścier, (facelia + gorczyca) trawy ZboŜa Gleby lekkie są odpowiednie gdy rozkład opadów w okresie wegetacji jest optymalny, gleby cięŜkie, zlewne z kolei ze względu na powolne ogrzewanie się wiosną mogą sprzyja występowaniu chorób kiełków. Ziemniak jest rośliną tolerancyjną na odczyn gleby (pH 4,5-6,5). Gleby zakamienione przeznaczone do uprawy ziemniaka powinny by odkamienione. Stanowisko ziemniaka w zmianowaniu W typowej uprawie ziemniak najczęściej przychodzi po roślinach zboŜowych. Stanowisko takie moŜna znacznie poprawić poprzez uprawę międzyplonów. Najlepszymi roślinami stosowanymi w uprawie międzyplonów są rośliny motylkowe. Na międzyplony moŜna takŜe przeznaczać rośliny niemotylkowe o krótkim okresie wegetacji. Do najlepszych przedplonów w uprawie ziemniaka naleŜą mieszanka roślin motylkowatych z trawami oraz rośliny strączkowe. Dobry przedplon stanowią trawy i buraki. Dopuszczalny udział ziemniaka w strukturze zasiewów nie powinien przekraczać 20-25% (4-5 letnia rotacja). Zbyt duŜy jego udział poza czynnikami fitosanitarnymi moŜe powodować trudności w bilansie próchnicy i składników pokarmowych w glebie. Plantacje nasienne ziemniaka moŜna zakładać na polach gdzie od co najmniej 3 lat nie uprawiano ziemniaka, pomidora, tytoń czy inną roślinę psiankowatą oraz przy potwierdzonej urzędowym atestem nieobecności organizmów szkodliwych. Bardzo waŜne jest zachowanie właściwej izolacji przestrzennej (100 m elitarne, i 50 m kwalifikowane). Uprawa roli pod ziemniaki Celem poŜniwnych i jesiennych zabiegów uprawowych jest doprowadzenie gleby do wysokiej sprawności i kultury, zniszczenie chwastów rozłogowych, wniesienie i równomierne rozmieszczenie nawozów mineralnych (P i K) i organicznych. 20% Bardzo dobra Średnia Wymagania glebowe Stanowisko wolne od perzu, wysiew poplonu, obornik stosowany po Ŝniwach - głęboszowanie (tylko w uzasadnionych przypadkach), - podorywka, - wysiew nawozów P i K, - wywoŜenie i roztrząsanie obornika, - orka płytka (12-15 cm), - bronowanie, - siew poplonu, - talerzowanie poplonu, - orka przedzimowa. Stanowisko zaperzone, bez poplonu, obornik wiosną - głęboszowanie (tylko w uzasadnionych przypadkach), - wyciąganie rozłogów perzu lub „zmęczenie” rozłogów perzu lub metoda mechanicznochemiczna z zastosowaniem herbicydu Roundup, - wysiew nawozów P i K, - orka przedzimowa. 2 Zabiegi uprawowe wykonywane na wiosnę powinny zapewnić: - zabezpieczenie i ograniczenie strat wody pochodzącej z zapasów zimowych, - przyspieszenie ogrzewania gleby dla wykonania wczesnego sadzenia, - zniszczenie kiełkujących chwastów, - przygotowanie jednorodnej spulchnionej warstwy roli do głębokości 12-15 cm, - wyrównanie i zagęszczenie wierzchniej warstwy gleby aby zapewnić dobrą jakość sadzenia, - rozdrobnienie i pokruszenie brył, - wniesienie i dokładne wymieszanie z glebą nawozów azotowych. Ziemniak plonuje najlepiej, których cięŜar objętościowy świadczący o ich zagęszczeniu wynosi 1,1-1,4 g/cm3. Stan taki określamy jako pulchny, na glebach zagęszczonych do 1,61,7 g/cm3 spadki plonu mogą sięgać 5-10 t z ha. Wiosenne zabiegi uprawowe - bronowanie lub włókowanie, - siew nawozów azotowych, - bronowanie, - wywoŜenie i roztrząsanie obornika + orka płytka (tylko gdy nie stosowano obornika jesienią!), - doprawianie roli (brona zębowa, agregat uprawowy, brona wahadłowa, wał Campbella, wał Cambridge) NawoŜenie plantacji ziemniaka Ziemniak pobiera z plonem 10 t bulw wraz masą łęcin i korzeni ok. 45 kg N, 15 kg fosforu (P2O5), 70 kg potasu (K2O), 20 kg wapnia (CaO), 10 kg magnezu (MgO) oraz niewielkie ilości mikroelementów. Zalecane dawki fosforu wynikające z zasobności gleb przy 30 t obornika na ha Zawartość P2O5 w mg/100g gleby Dawka nawoŜenia fosforem w kg P2O5/ha przy przewidywanym plonie 250 dt z ha 300 dt z ha 400 dt z ha Gleby lekkie 10-20% (części spławialnych) Bardzo niska < 5 Niska 5-10 Średnia 10-15 Wysoka 15-20 Bardzo wysoka >20 129 84 46 24 18 136 91 53 31 26 151 106 68 46 41 Gleby średnie (20-35% części spławialnych) Bardzo niska < 5 Niska 5-10 Średnia 10-15 Wysoka 15-20 Bardzo wysoka >20 141 84 42 23 16 148 91 49 30 23 193 136 94 75 68 Zalecane dawki potasu wynikające z zasobności gleb przy 30 t obornika na ha Zawartość K2O w mg/100g gleby Dawka nawoŜenia potasem w kg K2O / ha przy przewidywanym plonie 250 dt z ha 300 dt z ha 400 dt z ha Bardzo niska < 5 Niska 5-10 Średnia 10-15 Wysoka 15-20 Bardzo wysoka >20 Gleby lekkie 10-20% (części spławialnych) 180 214 180 214 144 178 122 156 70 104 283 283 247 224 173 Bardzo niska < 7,5 Niska 7,5-12,5 Średnia 12,5-20 Wysoka 20-25 Bardzo wysoka >25 Gleby średnie (20-35% części spławialnych) 228 262 169 203 134 168 111 145 52 86 330 272 237 213 155 NawoŜenie ziemniaka wczesnego w zaleŜności od terminu zbioru: - po 60 dniach; P2O5 - ok. 40 kg, K2O – 60-80 kg, - po 75 dniach; P2O5 - ok. 80-100 kg, K2O – 120-200 kg, - zbiór po dojrzeniu bulw; j.w. NawoŜenie azotem w zaleŜności od kierunku uŜytkowania kg N/ha: - wczesny zbiór 40-80, - na sadzeniaki 80-100, N:P:K = 1:1:1,5 - jadalne 100-150 N:P:K = 1:1:1,5, a lepiej 1:1:2-2,5 - przemysłowe 130-180 Nawozy naturalne Obornik Powinien byś dobrze przefermentowany i pod ziemniaki naleŜy zastosować go w dawce 25-30 t/ha. W dawce 30 t/ha wprowadza się 150 kg N, 90 kg P2O5, 180 kg K2O, 150 kg CaO, 60 kg MgO, 150 g B, 120 g Cu, 220 g Mn, 1956 Zn, 12 g Co i śladowe ilości innych. Wykorzystanie składników przez ziemniaki w pierwszym roku wynosi do 30% N i P i do 50% K. Gnojówka – w 1 m3 znajduje się 3 kg N i 7 kg K2O oraz mikroelementy. Gnojówkę pod ziemniaki najlepiej zastosować wiosną w ilości 20-30 m3 Gnojowica – zawiera przeciętnie 3-4 kg N, 2-3 kg P2O5, 3-4 kg K2O, 2 kg CaO i ok. 1 kg MgO. Ustalając dawkę gnojowicy przyjmuje się Ŝe nie powinna przekracza więcej niŜ 50-70% potrzeb pokarmowych roślin na azot co stanowi przeciętnie 50-60 m3 gnojowicy. Współczynniki do przeliczania ilości składników pobieranych z plonem bulw ziemniaka na dawki nawozów fosforowych i potasowych NawoŜenie organiczne Składnik Klasa zasobności gleby bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka Na oborniku fosfor potas 2,8 0,9 1,8 0,8 1,0 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 Bez obornika fosfor potas 3,0 1,3 2,0 1,2 1,2 1,0 0,7 0,7 0,5 0,5 . Przykład: Fosfor – 30 t x 1,5 kg P2O5 (pobranie fosforu z 1 t bulw) = 45 kg/ha x wsp. - 1,0 = 45 kg P2O5/ha Potas – 30 t x 7,0 kg K2O (pobranie potasu z 1 t bulw) = 210 kg/ha x wsp. - 0,6 = 126 kg K2O Do stosowania w produkcji ekologicznej dopuszczone są: mączka fosforytowa (30% P2O5), siarczan potasu (ok. 50% K2O), Kainit (ok. 14% K2O), Patentkali (ok. 30% K2O i 10% MgO) Nawozy organiczne Kompost – do kompostowania mogą by zastosowane wszelkie materiały organiczne. Kompost jest gotowy do zastosowania gdy stosunek C:N kształtuje się na poziomie 3020:1 a masa kompostowa zatraci strukturę wyjściowej substancji organicznej. Kompost gospodarczy moŜe zawiera średnio: N – 0,6% N, P – 0,1%, K – 0,3%. Kompost gospodarczy moŜna zastosować pod ziemniaki w dawce do 40 t/ha. 3 Słoma roślin zboŜowych moŜe by dobrym nawozem organicznym pod warunkiem, Ŝe zostanie rozdrobniona na odcinki poniŜej 10 cm i przyorana natychmiast po zbiorze. Wraz z dawką 5 t/ha słomy wprowadza się do gleby ok. 25 kg N, 15 kg P2O5 i 50 kg K2O. Specyficzną cechą słomy jest szeroki stosunek C:N wynoszący 80-100:1. W celu uniknięcia unieruchomienia azotu w glebie naleŜy zastosować dodatek azotu mineralnego (1 kg N na 100 kg przyorywanej słomy). Nawozy zielone z roślin poplonowych mogą by alternatywną formą nawozu organicznego Wartość nawozowa w stosunku do obornika Wsiewki roślin strączkowych; siew IV-V -Seradela 50-60 kg/ha Poplony ścierniskowe z roślin strączkowych; się do 5. 08. Groch past. + łubin + seradela 100+80+20 Wyka jara + groch past. + łubin Ŝółty 40+120+60 Łubin Ŝółty + seradela 130+30 Wyka ozima + łubin Ŝółty 40+100 Groch pastewny 200 Łubin Ŝółty + groch pastewny 100+100 Łubin Ŝółty + groch past. + wyka oz. 120+60+40 Łubin wąskolistny + groch pastewny 140+100 Łubin Ŝółty 200 Seradela 70 Bobik + groch past. + wyka ozima 90+60+50 cała masa 82 resztki 46 77 52 NawoŜenie azotem Poplony ścierniskowe z roślin strączkowych i innymi; siew do 10. 08. Groch past. + słonecznik 150+15 Wartość nawozowa w stosunku do obornika Łubin + facelia 80+4 Facelia + seradela 5+30 Seradela + gryka 40+40 cała masa resztki Facelia + wyka ozima 6+40 Groch pastewny + słonecznik 130+12 65 30 Bobik + wyka jara + słonecznik 80+100+15 Bobik + groch pastewny + słonecznik 100+100+15 Groch past. +wyka jara + słonecznik 100+50+10 Groch pastewny + wyka jara + rzepak 50+20+4 Poplony ścierniskowe z innych roślin; siew do 15. 08. Gorczyca 20 Facelia 10 Rzepak 10 Słonecznik 35 Gorczyca + słonecznik 15+5 Gorczyca + rzepak 10+5 30 - 100 - Poplony ozime; siew do 5. 09. Wyka ozima + Ŝyto 50+80 NawoŜenie N Najlepszym nawozem pod ziemniaki jest długo działający mocznik. Na glebach odkwaszonych moŜna stosować siarczan amonu. Jest to jednak nawóz silnie zakwaszający glebę. Saletra amonowa i saletrzak naleŜą do nawozów szybko działających i droŜszych. NawoŜenie azotowe naleŜy stosować wiosną przed sadzeniem ziemniaka. Podział dawki azotu na przedsiewną i pogłówną przy nawoŜeniu przeciętnie wysokim (ok. 100 kg) nie wpływa na wzrost a zwiększa nakłady pracy. Gdy dawki azotu przekraczają 120 kg/ha, naleŜy zwrócić uwagę na dobre wymieszanie nawozu z glebą. Proporcje składników N:P:K Niedobór N W nawoŜeniu ziemniaka bardzo waŜna jest odpowiednia proporcja N:P:K. Zmienia się ona zaleŜnie od poziomu stosowanego nawoŜenia azotem i kierunku uŜytkowania. • W uprawie ziemniaka jadalnego stosuje się proporcje N:P:K jak 1:1:1,5, a lepiej 1:1:2-2,5. • W przypadku ziemniaka skrobiowego (dla krochmalnictwa, gorzelnictwa i suszarnictwa) proporcja składników zaleŜy od wysokości planowanej dawki azotu. JeŜeli dawka nie jest wyŜsza niŜ 100 kg azotu na l ha, to proporcja składników N:P:K powinna kształtować się jak 1:1:1,5. Gdy ilość stosowanego azotu będzie wyŜsza niŜ 100 kg/ha, wtedy proporcja powinna wynosić 1:1:1,2-1,3, a lepiej 1:1,2:1,2-1,3. Na glebach zasobnych w fosfor i potas dawki tych składników mogą być mniejsze. 4 Niedobór P Niedobór K Ciemnienie enzymatyczne Niedobór magnezu u ziemniaka Przygotowanie sadzeniaków i sadzenie Frakcję sadzeniaków stanowią bulwy których średnica jest większa od 25 mm. Nie jest określona maksymalna średnica sadzeniaków. RóŜnica między największym a najmniejszym sadzeniakiem w jednej partii nie moŜe by większa niŜ 20 mm, zatem sadzeniaki w jednej partii mogą mieć średnicę np. 25-45 mm, 35-55 mm, 45-65 mm, 50-70 mm, 60-80 mm. JeŜeli w gospodarstwie uprawia się ziemniaki na wczesny zbiór niezbędnym zabiegiem jest podkiełkowywanie, w przypadku innych kierunków produkcji zaleca się pobudzanie. Zaprawianie sadzeniaków zaleca się głównie w przypadku uprawy na sadzeniaki i w uprawie odmian późniejszych. Zaprawy chemiczne ograniczają poraŜenie rizoktoniozą, mogą równieŜ chronić rośliny przed stonką ziemniaczaną. Szerokość międzyrzędzi – najczęściej stosowana jest rozstawa 62,5 cm, jednak zwiększone wymagania jakościowe w stosunku do bulw przeznaczonych do przetwórstwa spoŜywczego i na cele jadalne powodują, Ŝe naleŜy dąŜy do zwiększenia szerokości międzyrzędzi (75 cm). Główne zalety zwiększenia szerokości międzyrzędzi: - zmniejszenie energochłonności produkcji zwiększenie wydajności pracy, ograniczenie wpływu ugniatania kół ciągnika, zapewnienie większej masy gleby dla rozwoju podziemnej części rośliny, - ograniczenie wad jakości bulw (zazielenienia, deformacje, uszkodzenia mechaniczne, poraŜenia bulw zarazą ziemniaka, - zmniejszenie podatności redlin na rozmywanie w przypadku nawadniania. 5 W przeciętnych warunkach glebowo-klimatycznych dla frakcjonowanych sadzeniaków o wielkości 30-60 mm przyjmuje się: Wpływ podkiełkowania na tempo narastania plonu bardzo wczesnych odmian ziemniaka (t/ha) Sadzeniaki podkiełkowane niepodkiełkowane róŜnica podkiełkowane nie podkiełkowane • 50-75 tys. roślin na l ha przy produkcji nasiennej, • 40-50 tys. roślin l ha dla odmian wczesnych na wczesny zbiór • 40-45 tys. roślin na l ha dla ziemniaków jadalnych i przemysł. • 30-40 tys. roślin na l ha dla ziemniaków do przetwórstwa ZwyŜka plonu w stosunku do kombinacji bez podkiełkowywania dla odmian wczesnych Zbiór w okresie od posadzenia w dniach 50 7.8 3.4 4.4 60 14.0 9.0 5.0 70 19.4 15.0 4.4 80 24.8 21.2 3.6 90 28.8 28.0 0.8 200 150 % 100 50 Zalety podkiełkowania: •wcześniejsze i wyrównane wschody, większa odporność na choroby, •przyspieszenie nagromadzania plonu, •uzyskanie wyŜszych plonów i lepszej zdrowotności. 0 60 dni 75 dni po dojrzeniu Termin zbioru Wpływ wielkości sadzeniaka na plon odmian bardzo wczesnych o róŜnych terminach zbioru (t/ha) Wpływ krojenia sadzeniaków plon w t/ha Rodzaj sadzeniaków Nie krojone Krojone z dezynfekcją noŜa Krojone bez dezynfekcji noŜa róŜnica w plonie w stosunku do krojonych t/ha 34.1 32.3 31.1 1.8 3.0 Wielkość sadzeniaka % 5.3 8.8 średnie ok. 70 g małe ok. 40 g róŜnice w stosunku do sadzeniaka małego Termin zbioru (dni wegetacji) 60 6.4 3.6 +2.8 75 20.9 17.8 +3.1 po dojrzeniu 35.6 30.8 + 4.8 6 Liczba łodyg wyrastająca z sadzeniaków róŜnej wielkości Masa sadzeniaka w g 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 Średnica sadzeniaka w cm 2,8 3,0 3,5 4,0 4,4 4,8 5,0 5,2 5,4 Liczba łodyg wyrastająca z bulwy 2,7 3,0 3,2 3,5 3,8 4,1 4,3 4,6 4,9 Średnia dla trzech wielkości sadzeniaka małe – 3,2 średnie – 4,1 5,7 5,9 6,1 5,1 5,4 5,7 duŜe – 5,1 Głębokość i termin sadzenia Głębokość sadzenia powinna odpowiada średnicy sadzeniaka powiększonej o 1-2 cm, mierząc od wyrównanej powierzchni roli przed sadzeniem. O terminie sadzenia decyduje głównie temperatura gleby na głębokości 10 cm. W przypadku stosowania sadzeniaków podkiełkowanych termin sadzenia naleŜy przyspieszyć i wysadzać bulwy wtedy gdy temp. gleby na głębokości 10 cm wynosi 6 natomiast dla pozostałych sadzeniaków: 8 oC. Sadzenie ziemniaków wczesnych pod osłonami moŜna przeprowadzać gdy gleba jest ogrzana do 3-4 oC. Dobór odmian do uprawy Podstawowym kryterium wyboru odmian jest jej wartość uŜytkowa lub rynkowa. Producent ziemniaków moŜe uprawiać bowiem tylko te odmiany, które są akceptowane przez klienta na rynku. Wartość agrotechniczna odmian określa stopień trudności jej produkcji. Do parametrów tych naleŜą: - odporność na zarazę ziemniaka (liści i bulw), - odporność na choroby wirusowe, - odporność na czarną nóŜkę, fomozę, suchą i mokrą zgniliznę, - odporność na parcha zwykłego, srebrzystego i rizoktoniozę, - odporność na mątwika, - odporność na uszkodzenia mechaniczne oraz trwałość przechowalnicza. Odmiany ziemniaka Barwa skórki • czerwona, fioletowa – np. Asterix, Bellarosa, Courage, Raja, Odmiana to jednorodny genetycznie zbiór roślin o określonych cechach. Odmiany ziemniaka róŜnią się waŜnymi cechami roślin i bulw: • wyglądem roślin, • odpornością na choroby i szkodniki, • długością okresu wegetacji - róŜne odmiany posadzone do gleby w tym samym czasie (koniec kwietnia) mogą wytworzyć bulwy nadające się do jedzenia juŜ w końcu czerwca lub dopiero w sierpniu, • wyglądem bulw (kształt, barwa skórki, barwa miąŜszu), • cechami uŜytkowymi bulw (typ miąŜszu warunkujący przydatność uŜytkową, zawartość skrobi, białka witamin itd.). Redstar, Rosalind, Roko • róŜowa – np. Irga, Kolia, • Ŝółta -większość odmian 7 Barwa miąŜszu Charakterystyka odmian ziemniaka - kwitnienie • WyróŜnia się dwie grupy odmian ziemniaka: jadalne i skrobiowe występujące w róŜnych klasach wczesności. • Ze względu na długość okresu wegetacji, odmiany dzieli się na 5 klas: - bardzo wczesne - 60-90 dni, - wczesne 90-110 dni, - średnio wczesne - 110-125 dni, - średnio późne 125-135 dni, późne >135 dni. . LZO Najbardziej popularne odmiany ziemniaka: Lp. Odmiana sałatkowe (miąŜsz zwięzły, po ugotowaniu daje się kroić w kostkę): Denar, Lord, Ditta, Ruta, Karatop, Rosalind, Andromeda na puree (rozsypujące się po ugotowaniu): Irys, Fianna, Gracja,Lady Claire, Redstar, Zeus, Ursus, Cekin, Romula, Czapla frytki, placki (bulwy duŜe, dobra jakość po usmaŜeniu): Orlik, Triada, Innovator, Asterix, Danusia, Kolia, Fresco, Monsun kluski, knedle lip. (duŜa zawartość suchej masy): Maryna, Beata, Wiking, Salto, Bartek, Baszta uniwersalne: Irga, Aster, Mila, Bryza, Ibis, Bila, Balbina, Vineta, Sante, Satina, Syrena, Bard, Arkadia, Ania, Drop, Gloria, Velox, Cykada , Kuklik, Mors, Tokaj, Wigry, Zebra, śagiel, Wolfram, Wawrzyn, Denar, Aksamitka, Albina, Krasa, Clarissa. ODMIANY BARDZO WCZESNE 1 Lord + + + + + + + + + + 11 2 Denar + + + + + + + + + + + 10 3 Arielle + + +* +** + + + + + 9 4 Impala + +* + 5 Velox 6 Ruta + +** + 4 + 3 +** 1 ODMIANY WCZESNE 7 Owacja + + + + + + 8 Vineta + + + + + + 9 Korona + + + + 10 Latona + + + + + 10 + + + 9 + + 7 + 1 8 Odmiany ziemniaka spełniające podstawowe wymogi w produkcji ekologicznej Lp. Odmiana ODMIANY ŚREDNIOWCZESNE 11 Bartek + + + + + + + + 10 12 Satina + + + + + + + + + + 10 13 Tajfun + + + + + + + + + 9 + + + 4 + + 14 Elanda + + + 15 Cekin 16 Asterix + 3 + 1 17 Roxana + 1 ODMIANY ŚREDNIOPÓŹNE I PÓŹNE 18 Syrena + 19 Zeus + 20 Ursus + + + + + + + + + + + 8 + + 5 + 4 + ODMIANY SKROBIOWE 21 Hinga + 1 22 Jasia + 1 23 Rudawa + 1 24 Ślęza + RAZEM 13 11 – – 12 10 11 12 – 11 12 13 1 7 – – 12 Odmiana Grupa wczesności Aster Bard N Denar N Lord N Molli N Orlik Aksamitka Albina N Bila Sumak Vineta N Barycz N Baszta N Maryna Tokaj Ania N Anielka NB Arkadia NB Beata Danusia N Signal N Syrena N Wolfram Zeus N Wawrzyn bardzo wczesna bardzo wczesna bardzo wczesna bardzo wczesna bardzo wczesna bardzo wczesna wczesna wczesna wczesna wczesna wczesna średnio wczesna średnio wczesna średnio wczesna średnio wczesna średnio późna średnio późna średnio późna średnio późna średnio późna średnio późna średnio późna średnio późna średnio późna późna Odporność na wirus PVY 7,5 7,5 7 7 7 7,5 8 7,5 7 7,5 7 9 9 9 7 8 9 9 9 9 9 8 7 7 7 Odporność na zarazę ziemniaka (rośliny) 4 2* 3 3 2* 3 3 3 3 3 2 5 5 5 5 6 6 5 5 5,5 5,5 5 5 6 6 Wymagania nawozowe średnie do małych średnie średnie średnie średnie małe do średnich średnie do małych średnie do małych średnie do małych średnie średnie małe duŜe średnie średnie do duŜych duŜe małe duŜe średnie średnie do duŜych brak danych brak danych średnie brak danych średnie Wyradzanie się ziemniaka • Wegetatywny sposób rozmnaŜania ziemniaka niesie ze sobą niebezpieczeństwo przenoszenia za pośrednictwem bulw wielu chorób, głównie wirusowych, a takŜe grzybowych i bakteryjnych, na potomstwo. Jest to główna przyczyna degeneracji (wyradzania się) ziemniaka oraz wynikającego stąd spadku plonu. W strefie 1 zagroŜenie zakaŜenia bulw wirusami jest najmniejsze, w strefie 4 największe. Dlatego w strefie 1 i 2 moŜna uprawiać bez ograniczenia wszystkie odmiany ziemniaka. Natomiast w strefie 4 odmiany o wysokiej odporności na choroby wirusowe nie mniejszej niŜ 7 (skala 9o). Ze strefami ściśle wiąŜe się częstotliwość wymiany sadzeniaków. Na obszarze strefy 1 i 2 wymiana powinna się odbywać co 5 lat, w strefie 3 – co 4 lata, a w strefie 4 co 3 lata. Metody zwalczania chwastów: • Metoda mechaniczna – zabiegi wyłącznie mechaniczne za pomocą powszechnie dostępnych maszyn pielęgnacyjnych. Pielęgnowanie mechaniczne polega na 3-4 krotnym obsypywaniu połączonym z bronowaniem broną lekką lub broną chwastownik w odstępach 5-7 dniowych. Pierwsze obsypywanie wykonuje się płytko na ok. 5 cm, kolejne na głębokość 10-12 cm, ostatnie przed spodziewanymi wschodami obsypywanie wykonuje się na głębokość ok. 15 cm. Po wschodach do zwarcia rzędów wykonuje się 2-3 krotne obsypywanie bez bronowania • Mechaniczno-chemiczna – polega na stosowaniu w czasie od posadzenia do wschodów takich samych zabiegów mechanicznych jak w met. mechanicznej, przy czym ostatnie obsypywanie naleŜy wykonać tuŜ przed wschodami. Następnie na świeŜą glebę naleŜy zastosować odpowiedni do zachwaszczenia herbicyd lub mieszankę herbicydów. W okresie od wschodów do zwarcia rzędów moŜna w razie potrzeby zastosować uzupełniający herbicyd na chwasty jednoliścienne. http://www.syngenta.pl/uprawy/pdf/harmonogram_ziemniak.pdf 9 Metoda chemiczno-mechaniczna – polega na zastosowaniu jednego z herbicydów po 2-3 dniach od posadzenia. Po wschodach roślin ziemniaka naleŜy wykonać takie same zabiegi mechaniczne jak w metodzie tradycyjnej. Wykaz herbicydów do zwalczania chwastów dwuliściennych Nazwa herbicydu Racer 250 CS Racer 250 EC + Sencor 70 WG Racer 250 EC + Wisar 70 WG Command 480 EC + Afalon 50 WP Command 480 EC + Sencor 70 WG Command 480 EC + Linurex 50 WP Command 480 EC + Wisar 70 WG Command 480 EC + Topogard 50 WG Afalon Dyspersyjny 450 SC Linurex 50 WP Bladex 50 WP Azogard 50 WP Gesagard 50 50 WP Sencor 70 WG Wisar 70 WG Chwastox Extra Platten 41,5 WG Patoran 500 S.C. Afalon 50 WP + Bladex 50 WP Linurex 50 WP + Bladex 50 WP Herbicydy cd. Dawka na ha Termin stosowania i uwagi 2-3 l 1,5-2 l + 0,5 kg 1,5-2 l + 0,5 kg 0,2 l + 1 kg 0,2 l + 0,3-0,4 kg 0,2 l + 1 kg 0,2 l + 0,3-0,4 kg 0,15 l + 1,5-2 kg 2l 2 kg 1,5-3 kg 2-3 kg 2-4 kg 0,75-1 kg 0,75-1 kg 4l 2 kg 3-4 l 1,5 kg + 1-1,5 kg 1,5 kg + 1-1,5 kg Nie później niŜ 10 dni po posadzeniu, po uprzednim obredleniu i i zabronowaniu Stosować najpóźniej kilka dni przed wschodami ziemniaków Wykaz herbicydów do zwalczania chwastów jednoliściennych – głównie prosowatych Nazwa herbicydu Dawka na ha Termin stosowania i uwagi Dancor 70 WG Metripaz 70 WG Mistral 70 WG Sencor 70 WG Wisar 70 WG Sencor 70 WG + Fusilade Forte 150 EC Wisar 70 WG + Fusilade Super 125 EC 0,5 kg 0,5 kg 0,5 kg 0,5 kg 0,5 kg 0,5 kg + 2-2,5 l 0,5 kg + 2-2,5 l Stosować gdy ziemniaki osiągną wysokość około 1015 cm Sencor 70 WG Titus 25 WG + Trend 90 EC 0,5 kg I zabieg 50 g + 01% II zabieg Oprysk systemowy – I zabieg stosować najpóźniej kilka dni przed wschodami ziemniaka, II zabieg – nalistnie do 15 cm wysokości. MoŜna stosować z innymi adiuwantami Nazwa herbicydu Dawka na ha Termin stosowania i uwagi Dual 960 EC Dual 960 EC + Afalon 50 WP Proponit 720 EC Agil 100 EC Focus Ultra 100 EC Furore Super 075 EW Fusilade Super 125 EC Nabu 20 EC Pantera 040 EC Perenal 104 EC Targa Super 05EC Select 240 EC + Adbios 85 SL Select 240 EC + Atpolan 80 EC Select 240 EC + Olbras 88 EC 1,5-1,8 l 1,5-1,8 l + 2 kg 2-2,5 l 0,5-0,8 l 1-1,5 l 1-1,25 l 0,75-1,5 l 1,5-2 l 0,8-1,5 l 0,5 l 0,75-1,5 l 0,8 + 1,25 l 0,8 + 1,5 l 0,8 + 1,5 l Nie później niŜ 10 dni po sadzeniu po uprzednim obredleniu Choroby występujące w uprawie ziemniaka Bakterioza pierścieniowa • grzybowe – zaraza ziemniaka, rizoktonioza, alternarioza, sucha zgnilizna bulw, parch prószysty, parch srebrzysty ziemniaka oraz rak ziemniaka, • bakteryjne – czarna nóŜka, mokra zgnilizna bulw, parch zwykły, bakterioza pierścieniowa, • wirusowe – wirus Y, wirus liściozwoju, wirus S, wirus X, wirus M i wirus A Zaraza ziemniaka w największym nasileniu występuje w lata ciepłe i wilgotne najczęściej w lipcu i sierpniu. Objawia się początkowo Ŝółtymi plamami na liściach, które brunatnieją a następnie w całości zasychają. RównieŜ bulwy są zaraŜone przez zarodniki grzyba spłukiwane z liści do gleby. Zwalczanie zarazy odbywa się poprzez stosowanie fungicydów, najpierw systemicznych a następnie wgłębnych i kontaktowych. Fungicyd układowy Dawka Fungicyd wgłębny Dawka Fungicyd kontaktowy Dawka Ridomil Gold MZ 68 Tattoo 750 SC Tatoo 55 SC Pretor 550 SC Planet 72 WP Melody Med. 69 WG 2,0 kg 1,5 l 3-4 l 3-4 l 2,0 kg 2,0 kg Akrobat MZ 69 WP Curzate M 72,5 WP Invader 742 WG Pyton 60 WG Tanos 50 WG Toska 72,5 WP 2,0 kg 2,4 kg 2,0 kg 1-1,25 kg 0,4-0,7 kg 2,0 kg Altima 500 SC Antracol 70 WG Bravo 500 SC Rywal 500 SC Gwarant 500 SC Dithane M-45 80 WP Dithane Neo Tec 75 WG Pencozeb 80 WP Miedzian 50 WP 0,3-04 l 1,8 kg 2-3 l 2-3 l 2l 2-3 kg 2-3 kg 2-3 kg 4 kg Parch zwykły Zaraza ziemniaczana Rizoktonioza 10 Mątwik ziemniaczany – szkodnik kwarantannowy. Cysty z jajami mogą zachować Ŝywotność do 25 lat. Larwy mątwika Ŝerują na korzeniach roślin ziemniaka. Zaatakowane rośliny są słabo rozwinięte, skarlałe o liściach skręcających się i więdnących. Zwalczanie obejmuje: zmniejszenie częstotliwości uprawy (6 lat), uprawę odmian mątwikoodpornych, oraz zwalczanie chemiczne (Vydate 240 SL, Diafuran 5 GR). Najnowsze insektycydy Szkodniki glebowe: drutowce, pędraki i rolnice Zbieranie stonki Zbieranie stonki Niszczenie naci • Ostatnim elementem prawidłowej agrotechniki nasiennej jest wykonanie zabiegu wczesnego niszczenia naci. Prawidłowo wykonany daje duŜą szansę poprawy jakości, a szczególnie zdrowotności sadzeniaków, jeśli prawidłowo prowadzone są inne zabiegi. Niszczenie naci wpływa równieŜ na wyrównanie wielkości bulw, gdyŜ wstrzymuje wzrost bulw większych (uzyskujemy wyŜszy udział frakcji sadzeniakowej). Dzięki zabiegowi poprawia się takŜe trwałość przechowalnicza zebranych ziemniaków. Wcześniejsze niszczenie naci jest zalecane na plantacjach odmian mniej odpornych na wirus Y. Niszczenie naci • Optymalnym terminem wykonania zabiegu na plantacjach nasiennych jest okres do ok. 14-20 dni od szczytowego lotu mszyc, dlatego bardzo waŜne są systematyczne obserwacje lotów mszyc w danym roku i rejonie. Na ogół najwyŜsze zasiedlenie występuje w II dekadzie lipca. Termin ten moŜe być jednak zróŜnicowany w zaleŜności od regionu kraju, jak równieŜ przebiegu pogody w danym roku. NaleŜy tu dodać, iŜ kryterium wyznaczającym termin niszczenia naci jest równieŜ stopień dojrzałości skórki bulw. Zabieg moŜna wykonywać, gdy skórka nie łuszczy się podczas pocierania palcem. Zabieg niszczenia naci musi zapewniać szybkie i dokładne zasychanie roślin. Nie wolno dopuścić do odrastania naci, gdyŜ zwiększa to ryzyko ponownej infekcji wirusowej i uzyskujemy efekt odwrotny do zamierzonego. Zarejestrowanymi w Polsce środkami do chemicznej desykacji roślin ziemniaka na plantacjach nasiennych są Reglone 200 SL (w dawce 4-5 l/ha) i Reglone Turbo 200 SL (w dawce 3-3,5 l/ha). Jednak zdecydowanie lepsze efekty moŜna uzyskać stosując metodę mechaniczno-chemiczną, tzn. w pierwszej kolejności nać naleŜy zniszczyć mechanicznie, przy uŜyciu rozbijacza, a następnie "sterczące" resztki łęcin opryskać połową dawki Reglone. Zastosowanie powyŜszej metody w sprzyjających warunkach pozwala ograniczyć poraŜenie wirusem Y nawet o 60% w stosunku do metody chemicznej. 11 Ogniwa technologii uprawy wywołujące zmiany zewnętrznych i wewnętrznych cech jakości bulw Wywoływany efekt Czynnik Mała miąŜszość warstwy ornej i nadmierna zwięzłość gleby, będąca wynikiem nieprawidłowej podstawowej uprawy gleby Zmniejszenie plonu i pogorszenie zewnętrznych cech jakości bulw Nieracjonalne nawoŜenie mineralne Pogorszenie wewnętrznych cech jakości bulw, zwiększenie ich podatności na uszkodzenia mechaniczne Nieodpowiednia gęstość sadzenia Zmniejszenie plonu bulw poŜądanej frakcji Nieoptymalny termin sadzenia Zmniejszenie plonu i pogorszenie wewnętrznych cech jakości bulw Nieprawidłowa pielęgnacja plantacji Zmniejszenie plonu ogólnego i plonu bulw duŜych, zwiększenie procentu bulw uszkodzonych mechanicznie Nieskuteczna ochrona przed szkodnikami Zmniejszenie plonu Nieskuteczna ochrona przed chorobami Zmniejszenie plonu oraz pogorszenie wewnętrznych cech jakości bulw Brak przygotowania plantacji do mechanicznego zbioru Zwiększenie procentu bulw uszkodzonych mechanicznie Niewłaściwy termin zbioru Wzrost uszkodzeń mechanicznych bulw oraz pogorszenie wewnętrznych cech ich jakości Zbyt niska temperatura przechowywania Pogorszenie wewnętrznych cech jakości bulw Maszyny do sadzenia i zbioru ziemniaka 12 13